113juni 2015

Opbouwwerk Brussel38

D emocratie is nooit af. De vormingen van Vredesactie vzw

de regering is verkozen en moet dan vier of vijf jaar ongestoord haar werk kunnen doen.

De laatste jaren beginnen middenveldorganisaties zich daarover te bezinnen. Wat soms in dat debat ontbreekt, is een kritische kijk op hoe ze zelf hebben bijdragen aan de ‘depolitisering van het middenveld’. Veel organisaties zijn een heel politieke rol gaan spelen, niet als kritische stem, maar als onderaannemer of partner van de overheid. Sommige organisaties hebben zich te veel vastgeklampt aan hun rol als partner of aan hun plaatsje in het overleg. Om die positie niet in gevaar te brengen, zijn ze conflict en confrontatie met overheden gaan vermijden. Op het moment dat overheden hen dan niet langer als partner zien, zit je met een probleem.

Dat betekent natuurlijk niet dat de rol van het middenveld uitgespeeld is – kijk maar naar de vakbonden in hun verzet tegen het besparingsbeleid – maar wel dat middenveldorganisaties ook zichzelf kritisch in vraag moeten durven stellen. Ik denk dat we ook opnieuw moeten durven de confrontatie aangaan.

Welke plaats hebben traditionele betogingen vandaag in maatschappelijke verandering?

Volgens onderzoek worden in Brussel elke dag gemiddeld twee betogingen georganiseerd. Amper 10 procent daarvan haalt het televisienieuws. Dat is natuurlijk niet het enige criterium om te beoordelen of een betoging succesvol was of niet – een betoging met honderd mensen bij het kabinet van een minister kan deuren openen.

Het organiseren van verzet vanuit het professionele middenveld is weer aan een opmars bezig. Allerlei inspirerende initiatieven steken de kop op. Vaak gaat het echter ook gepaard met koudwatervrees of rijden bonte coalities zich na een tijdje vast in hun verschillen. Vredesactie vzw probeert groepen en organisaties die werken aan sociale verandering te versterken en ondersteunen met vorming op maat. We spraken met Roel Stynen die al vele jaren vormingen geeft over geweldloze actie en strategische campagnes. We polsten ondermeer naar zijn kijk op verzet vanuit het professionele maatschappelijk middenveld.

Welke slagkracht heeft maatschappelijk verzet in tijden waarin de rol van het middenveld in vraag wordt gesteld?

De rol van het middenveld staat onder druk. Het is vandaag niet meer evident om als middenveldorganisatie als relevante stem mee te tellen. De invulling van wat democratie is, verandert. Dat heet ‘het primaat van de politiek’:

Ronnie Tack

9 : O K

113

Opbouwwerk Brussel

juni 2015

39

Zie jij een specifieke rol voor het professionele middenveld weggelegd om mee vorm te geven aan maatschappelijk verzet? Of is dit effectiever als het vanuit een persoonlijk engagement ontstaat?

Natuurlijk heeft een professionele middenveld een belangrijke rol te spelen. Dat middenveld heeft meestal de middelen, de knowhow en de structuren om op langere termijn strategisch aan verandering te werken en daar mensen bij te betrekken.

Het professionele middenveld kan die rol alleen spelen als de ‘professionals’ zelf gepassioneerd zijn. Hoe kan je mensen overtuigen en motiveren als je niet zelf ook geëngageerd bent? Daarom doen ook de professionele middenveldorganisaties er goed aan te kijken naar wat er leeft in de op vrijwilligers gebaseerde groepen en open te staan voor samenwerking. Denk maar aan de samenwerking tussen krakers en steungroepen aan de ene kant en meer gevestigde middenveldorganisaties rond

Maar het zegt wel iets: groepen grijpen heel vaak naar betogingen, omdat ze daar nu eenmaal mee vertrouwd zijn, omdat hun achterban daar naar vraagt, of omdat ze niet weten wat ze anders kunnen doen.

Met betogingen proberen we vooral draagvlak zichtbaar te maken. Honderdduizend mensen die betogen tegen de oorlog in Irak, dat betekent wel wat. Honderdtwintig duizend deelnemers aan een vakbondsmanifestatie, zoals in november vorig jaar, dat heeft wel wat gewicht. Ook de parade van Hart Boven Hard was in dat opzicht een succes. De vraag is: wat is de volgende stap?

Een betoging is een communicatiemiddel. Maar of het werkt hangt in de eerste plaats af van het aantal mensen dat mee opstapt. Als je er niet in slaagt om voldoende mensen op de been te brengen, riskeer je dat je een omgekeerd signaal geeft. Media en politici tellen koppen: een paar duizend mensen die van Noord naar Zuid stappen, moet een politicus daar rekening mee houden? Betogingen kunnen gemakkelijk genegeerd worden.

Vaak vertrekt sociale verandering vanuit een kleine groep mensen. Als die gehoord willen worden, heeft het geen zin om met een paar honderd mensen te gaan betogen. Als we dialoog willen afdwingen, moeten we ook kijken naar andere actievormen.

113

Opbouwwerk Brussel

juni 2015

40

proberen inbreken in de traditionele manieren van besluitvorming. Daarin klinken de stemmen van wie macht of geld heeft vaak het hardst door. Geweldloze actie is voor ons een manier om de democratie verder te verdiepen.

Daarom willen we groepen en organisaties die werken aan sociale verandering versterken en ondersteunen met vorming op maat. Dat is heel divers: we geven actietraining bij vakbonden en aan mensen zonder papieren, begeleiden vergaderingen en besluitvormingsprocessen bij klimaatactivisten, maar net zo goed geven we introducerende workshops voor studenten.

In onze aanpak staat participatie centraal: we zoeken naar werkvormen die deelnemers uitnodigen om actief te na te denken en uit eigen ervaring samen op zoek te gaan naar antwoorden. Onze trainers vertrekken wel uit eigen ervaring als actievoerder, maar het is zeker geen éénrichtingsverkeer. Deelnemers geven zelf richting aan het programma. We gaan uit van de specifieke vragen en behoeften die er in een groep zijn, elke vorming is dus anders.

Jij geeft een vorming voor de sector Samenlevingsopbouw binnenkort. Wat wil jij de opbouwwerkers in deze sector vooral meegeven?

In de tweedaagse vorming gaan we actief aan de slag rond strategie en de rol van actievoeren in sociale verandering. Welke actievormen kennen we? Hoe geven we actievoeren een plaats in onze strategie voor verandering? Hoe kiezen we welke actie het beste past in onze planning? We leren modellen en tools om campagne te plannen toepassen op de concrete context waarin we werken. De vorming is gespreid over twee dagen: dat laat toe om in de diepte te gaan en om het programma aan

de huisvestingsproblematiek in Gent.

Ook de ‘aardappelactie’ in Wetteren in 2011 is een goed voorbeeld: met een confronterende actie van burgerlijke ongehoorzaamheid slaagde Field Liberation Movement er in de discussie over genetisch gemanipuleerde gewassen en de toekomst van onze landbouw opnieuw te openen. Andere spelers maakten daar dankbaar gebruik van. De actie creëerde kansen voor een diversiteit aan stemmen om zich te laten horen.

In die zin is er in de praktijk vaak een onuitgesproken taakverdeling tussen diverse groepen, waarbij sommige groepen sterker zijn in acties die debat openen of problemen op de politieke en publieke agenda te zetten en andere in staat zijn om een verhaal bij het grote publiek te brengen of te vertalen naar politieke eisen. Die verschillende actoren delen niet altijd dezelfde doelstellingen, maar het is cruciaal om het belang van die verschillende rollen te zien.

De naam van jullie organisatie insinueert dat jullie je enkel met anti-militaristische acties bezighouden. Vredesactie staat echter ook bekend om haar vormingswerk. Vanuit welke visie doen jullie dit eigenlijk?

Vredesactie probeert in haar campagnes pacifisme concreet te maken. We voeren campagne rond Europese veiligheidspolitiek, militaire interventies, wapenhandel. We proberen onze campagnes strategisch op te bouwen en zoeken naar hoe geweldloze acties daar een rol in kunnen spelen. Die ervaring met het opzetten van campagnes en het praktisch organiseren van acties en alles wat daarbij komt kijken, willen we ook delen met andere groepen.

Voor Vredesactie is democratie nooit af: het kan altijd beter. Door actie te voeren kan je

113

Opbouwwerk Brussel

juni 2015

41

te passen aan de behoeften van de groep.

Zelf draai je al lang mee als professioneel activist. Waaruit put je nog steeds inspiratie om ermee verder te gaan?

Mijn belangrijkste drijfveer is verontwaardiging: over toenemende ongelijkheid, over hoe ongelijk macht verdeeld is en tot welk onrecht dat leidt, over hoe het winstdenken de overhand neemt. Samenwerken met andere groepen en mensen die een gelijkaardige visie delen op meer rechtvaardige en ecologische manieren van samenleven inspireert me.

Welke problemen komen jullie tegen vanuit Vredesactie in het contact met activisten op het vlak van persoonlijk welzijn, gerelateerd aan die activiteiten om de wereld te veranderen?

Sommige groepen zijn veel bezig met planning en uitwerken van strategieën. Soms verliezen ze uit het oog dat een goede campagne of werking afhangt van hoe ‘gezond’ de groep is. Vaak moeten we daarmee aan de slag: hoe loopt de besluitvorming in een groep, welke frustraties zijn er over hoe de organisatie functioneert, deelt iedereen dezelfde doelstellingen? Natuurlijk is dat in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de organisatie of groep zelf, maar je kan die twee moeilijk scheiden. Uiteindelijk gaat dat over wat mensen motiveert om rond een bepaald thema en in een bepaalde organisatie actief te zijn. Als er voor die persoonlijke motivatie geen aandacht is in de besluitvorming, houdt een organisatie het meestal niet lang vol.

Duurzaam activisme

De voorbije jaren wordt er steeds vaker over Duurzaam Activisme gesproken, ofwel Sustaining Resistance. In de Verenigde Staten werd er al het een en ander over geschreven en vinden er workshops plaats over hoe mensen het emotioneel en fysiek kunnen volhouden om zich ook op lange termijn te kunnen blijven engageren voor een politieke strijd. Ondertussen vinden er ook in Europa af en toe uitwisselingen plaats om instrumenten te ontwikkelen en inzichten door te geven. Literatuur hierover is nog slechts beperkt beschikbaar. Op het internet zijn wel enkele bronnen terug te vinden. Hieronder een beknopt overzicht:

Brochure ´Sustainable activism & avoiding burnout :́

https://www.activist-trauma.net/assets/files/burnout_flyer_rightway.pdf

Brochure ´No Borders, Thoughts on guilt, shame and trauma :́

https://www.activist-trauma.net/assets/files/ATnobor_A5_4pp_leaflet.pdf

Verslag workshop ´Duurzaam activisme´ (2Dh5, 31 januari 2015):

http://www.2dh5.nl/den-haag-2015/verslagen/103-verslag-workshop-duurzaam-activisme

113

Opbouwwerk Brussel

juni 2015

42

en op zoek gaan naar methodieken om in de begeleiding van de groepen met vragen rond persoonlijk engagement en motivatie te werken.

Tegenwoordig wordt verzet vooral georganiseerd via sociale media. Hoe zij jde rol van die sociale media in de toekomst van politiek activisme?

We merken in onze trainingen en vormingen dat mensen veel verwachten van sociale media. Als het gaat over ‘hoe bereik je mensen?’ of ‘hoe krijg ik mijn boodschap verspreid?’ denken ze

Kun je iets vertellen over het Sustaining Resistance initiatief? (Red. Zie ook kader voor meer uitleg)

Het is niet altijd gemakkelijk om je engagement in sociale bewegingen vol te houden. Ook actievoerders kampen soms met burn-out. De laatste jaren is daar meer aandacht voor. Wat motiveert ons? Hoe maken we onze bewegingen sterker? Hoe zorgen we ervoor dat mensen hun engagement volhouden? Trainers van Vredesactie namen de afgelopen jaren deel aan vormingen waar we op die vragen ingaan

113

Opbouwwerk Brussel

juni 2015

43

Kijk maar naar de revoluties in Egypte en Tunesië of de acties van indignados en Occupy. Die werden hier de ‘twitter-revoluties’ genoemd. Sociale media speelden een grote rol in de mobilisatie van die bewegingen, maar ze bouwden wel hun kracht door lijf en leden in te zetten, door op straat te komen, de publieke fysiek ruimte te bezetten en de machthebbers te confronteren.

Online petities tekenen en standpunten ‘liken’ is soms ook een comfortabel alternatief voor samen met andere mensen iets dóen. Maar levert de zoveelste digitale petitie nog iets op?

spontaan aan facebook of twitter. Maar zijn dat ook de beste kanalen om de mensen te bereiken die je met jouw boodschap wil confronteren?

Vaak denken mensen ook meteen aan video en ander beeldmateriaal om op internet te verspreiden.

Natuurlijk wordt beeldtaal steeds belangrijker en moet je nadenken over hoe je sociale media gebruikt. Maar een filmpje maken en op internet verspreiden is niet hetzelfde als actievoeren in de publieke ruimte of op de plaats waar het probleem zich stelt. Sociale media kunnen een grote rol spelen in sensibilisering en in de mobilisatie voor campagnes of acties, maar vormen van online ‘activisme’ vervangen de actie in de publieke ruimte niet.

Meer vorming, meer kansen geven aan jongeren om ook een job te vinden. Dan kunnen we volwaardig bijdragen aan de maatschappij. SolidairCity. Camionetinterview