12 juni 1987 gingen deBritten naar de stembus.De Engelsen stemden massaalop Thatcher, de Schottendaarentegen zaqen meer inLabour. Met 43% van destemmen verwierf de groteoverwinnaar, Thatchers'conservative party', bijna400 van de 650 kamerzetelsin het Britse 'House ofCommons'. Kortorn, met ietskiezers achter zich kan zijrekenen op bijna tweederdevan de karnerzetels. Geengeringe prestatie. Hetwordt echter nog gekker, dederde partij van GrootBrittannie, de 'Alliance',haalde met rneer dan dehelft van de stemmen vanThatcher's partij slechts6% van de zetels die de'conservatives' haalden.Een dergelijk systeern roeptvraagtekens op, onder ande-re daarover gaat dit arti-kel.

De democratie in GrootBrittannie: 2/5 2/3

Groot Brittanni~ ken! het oudste parlemcntaire stelsel van Europa. Het'British Parliament' is de rechtstreekse voortzetting van de oudemiddeleeuwse standenvergaderingen in Engeland en Schotland. Een aantalkeren aangepast heeft het in grate lijnen d~ tand des tijds doorstaan,zonder op andere beginselen te worden gebaseerd. Britse parlementari~rszijn nag steeds vertegenwoordigers van de streek waar zijnvandaan komen.

Deze oude traditie zal de reden zijn waarom in Groot Brittanni~ nog eenzeer eenvouuige VOrInvan het districtenstelsel te vinden is. Overigensis da! districtenstelsel van toepassing op het lagerhuis ('House ofCorrullons').Daarnaast heeft Groot I:lritt'anni~een hogerhuis ('House ofLords'), da! wordt. samengesteld op basis van erfelijkheid. Tevensw,)j delldaarin lieden voor het leven benoemd door de koningin.

Het stelsel in Groot Brittanni~ iseen zogeheten 'enkelronJig distric-tenstelsel', zelf omschrijven zijdit als 'the best takes all'. Dithouat in dat in ieder district dekiezer nooit vaker aan een keernaar de stembus gaat om haar ofzijn vertegenwwordiger te kiezen.Gekozen wordt de kandidaat die demeeste stemmen krijgt, ongeacht watvc~r deel van de kiezers op hemgestemd heeft. Heel simpel gesteldkan een kandidaat met twee sten®engekozen worden. Stel dat een dis-trict tien inwoners heeft, waarvaner zich negen kandidaat hebbengesteld. Die kandidaat wint die detiende inwoner zover kan krijgendat zij of hij op hem stemt, terwijl aIle kandidaten op zichzelfsten®en. Dit voorbeeld is natuurlijk erg overdreven, maar zo werkt hetprincipe. Verder zijn niet alle districten even groot. Kandidatenworden in de praktijk gekozen met percentages varierende van 40% totbll%.

Het is niet Ilioeilijk Olilin te zien dat een aergelijk kiesstelsel ervoor zorgt dat de veraeling van de zetels in het parlement geenafspiegeling lS van, zoals oat in Neaerlall<l wordt nayeslreeft, 'oetH:=el:Senoe :::a'Ll.. UULll1s,en unu~l. ue J.•.h,jVl.J1J.•.~li":1·. ue ,,=,1. v0t..~::•.L~ !;"....i.l.'li j I en uc.

Kleine reqionale partijtjes, worden sterk bevoordeeld ~oor ditsysteem. Dit wordt duidelijk uit het volgende tabelletje:

PAR'l'IJ ZE'fELS % TOTAAL ZE'fELS % S'fENMEN % AFWIJKING

Conservatieven :+:. 380 58 % 43 % + 30%Socialisten :+:. 220 30 % 32 % 10%J-\lliantie :+:. 23 3.5 % 23 % - 650% [! 1Overigen + 25 4 % 2 % + 100%

PAR'l'IJEN WISSELEN ELKAAR AF

Het Britse kiesstelsel zorgt er voor dat een proble~n, oat in Nederlandeen grote rol speelt, vrijwel niet voorkomt. Het is in Groot Brittanni@zelden moeilijk om een regering te vormen. Maandenlange formaties komener niet voor, binnen een paar dagen is het rneestal gebeurd. Dat isnatuurlijk niet zo verwonderlijk, als je Hlaar 40% nodig hebt voor eenmeerderheid in het par lement is het. een stuk makkel i jker om die 1,\eer-derheid te halen. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er twee partijengeweest die afwisselend deze meerderheid wisten te behalen, en wiensVOOUl,an (of voorvrouw) zi jn of haaL· intrek mocht nelilenin het. Ca t.shuisvan Engeland: 'Downingst.reet. 10'. Deze partijen waren de conservatieven('Conservative Party') en de socialisten ('Labour Party'). Andere par-tijen die in het parlement vertegenwoordigd zijn zijn de alliantie vanSociaal Democraten ('SDP', een partij die is ontstaan toen begin jarentachtig een groep parlementsleden van 'Labour'deze partij tc.linksvonden worden) eu llberal",n ('Lll.Jeral Party', de oudste partlJ vanEngeland) en Schotse en Lerse nationalisten.

l)~: SL,IClITOFFlo:RS V[,N HE'l' SYS'l'EEM: OJ:; ALLlI\N'l'IEToL de eerste wereldoorlog was de 'Liberal Party' de concur~ent van deconservatieven, maar in de jaren twintig we1d deze partij aefinitiefverdronyen uuu1' u'" •LdLJUU1 P"'1'Ly'<.11:0U"",eu","drLJ.j Villln",t land. Na Lleoprichtinq van ne SDP ging deze partij samenwerken met de liberalen ommeer kans Le maken om met een groot aantal zetels in het lagerhuis teveroveren. Dat is tot nog toe niet gelukt. Een meerderheid zit er voordeze parLijen niet in, maar hun hoop is dat ze genoeg stemmen van debeide andere grote partijen afsnoepen zodat er wat de Engelsen noemeneen 'Hung Parliament' ontstaat, waarin geen van de partijen de meerder-heid heeft. De beide andere partijen zijn dan aangewezen op de Allian-tie voor een meerderheid in het lagerhuis. Gezien de grote nadelen diehet huidige kiesstelsel heeft voor met name de Alliantie, is het nietverwonderlijk dat deze partij dan als eis zal stellen dat het kiesstel-sel wordt gewijzigd. Zij willen een stelsel van meer evenredige verte-genwoordiging.

De beide andere grote partijen voelen echter niets voor een ander kies-stelsel. Het huidige stelsel heeft immers ook een aantal voordelen. Degenoemde geringe problemen bij de formatie is daar een voorbeeld van.Een ander voordeel is dat er niet, zoals in Nederland, ~~n partij isdie continu in de regering zit. Coalities zijn niet nodig. Als eenregering zijn meerderheid verliest dan verandert er ook wat.Oat laatste is echter ook een groot nadeel. De aanpassing van hetbeleid gaat schoksgewijs, het roer gaat echt helemaal om. Zo werdenkort na de oorlog grote bedrijven eerst genationaliseerd, een aantaljaren later weer geprivatiseerd, dan weer genationaliseerd, afhankelijkervan of de socialisten danwel de conservatieven de meerderheid hadden.Als voordeel zou je kunnen be schouwen dat er in Groot Brittanni~ geenversplintering van de politiek is. Kleine partijen (tenzij ze een regi-onale basis hebben, zoals de Schotse en Ierse nationalistische partij-en) bestaall ",1'111et. L:uals "let alles lle",itLl.i.tULJ" een naLleel, na"leliJKdat de kleine partijen als vleugels in de grote aanwezig zijn. Hiervoorheb ik het al gehad over de linkervleugel van de socialisten. Dezeheeft idee~n die overeenkomen met die van klein links in Nederland. Huninvloed is echter groter, doordat ze deel uitmaken van een grote par-tij. (Oat wil zeggen, als hun partij aan de regering is) Dit is tevenseen verklaring voor de schoksgewijze veranderingen in Groot Brittanni~.Compromissen komen tot stand binnen de grote partijen, tussen devleugels van die partijen. Labour is dus linkser dan de PvdA, omdat ookklein links er deel van uitmaakt. De conservatieven zijn ook mindergematigd, omdat ook de extreem rechtse Britten lid van die partij zijn.De Britten hebben daardoor een duidelijke keuze, links of rechts. Hetmidden komt nauwelijks aan bod.

Het belangrijkste nadeel van het Britse kies~telsel is echter een prin-cipieel punt. In Groot-Brittanni~ regeert bijna altijd een minderheid,wel is dat steeds een andere minderheid, maar tach. Een meerderheid inhet parlement staat niet voor een meerderheid onder de bevolking. Alser, zuals nu, drie grote partijen zijn speelt dat des te sterker.Wanneer er immers maar twee partijen zijn, zal er sneller ~~n van detwee een meerderheid hebben. Oezelfde voordelen die ik al noemde zijnuuk te verwezenlijken bij een minder extreme vorm van het districten-stulsel. Het vereiste dat een kandidaat alleen gekozen kan worden meteen absolute meerderheid van aIle in het district uitgebrachte ste~nenzo" ,,1 een hele verbetering zijn. Zo'n stelsel zorgt er wel voor dat er1I,""',ldltwee rundes nOdi':!zijn, lIIadrdaL is een minder groot nadeel dandt: w,1I1verhoudingen die er nu ontstadn.