Juli_2014 5

Brief uit de Rijn-, Maas-, Schelde-delta Uitgave van de Werkgemeenschap De Lage Landen

Nummer 2014-5 Pagina 1

Brief uit de Rijn-, Maas-, Schelde-delta

nummer 5/2014 Juli 2014

Een uitgave van de Werkgemeenschap De Lage Landen Elektronische voortzetting van het maandblad Delta, 50ste

jaargang Verschijnt als het past

Elke auteur is verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Onze Lage Landen werden bij het neerhalen van het vliegtuig van Malaysia Airlines wel erg zwaar getroffen. Aan

boord bevonden zich inderdaad talrijke medereizigers uit onze streken. Onze Werkgemeenschap biedt de

familieleden dan ook haar medeleven aan.

Het eerste woord

BIJ DE HERVORMING VAN DE SENAAT

Voor het eerst sedert 1831 hebben de Belgen op 25 mei jl. niet de kans gehad om de Senaat

rechtstreeks te verkiezen. Door de zesde staatshervorming is deze instelling inderdaad wezenlijk

van karakter veranderd, zowel wat de bevoegdheden als samenstelling betreft.

Helaas is de balans hiervan uiterst negatief.

1) De oorspronkelijke Senaat (1831-1893)

De Constituante van 1830 had aanvankelijk voor de Senaat een rol voorzien waarbij deze instelling de

Kamer van Volksvertegenwoordigers moest aanvullen. In de praktijk betekende dit dat de Eerste Kamer de

werkzaamheden van de Tweede Kamer diende te controleren, o.a. om onbesuisde beslissingen te

voorkomen. Net als de Kamer werd de Senaat rechtstreeks verkozen (wat erg revolutionair was), met dien

verstande dat de Senatoren minstens 40 jaar oud dienden te zijn en een (zeer) hoge som aan belastingen

dienden te betalen. Zo was de Senaat in zijn oorspronkelijke conceptie in de praktijk een Assemblee die

vooral de aristocratische grootgrondbezitters vertegenwoordigde, terwijl de Kamer eerder de afspiegeling



was van de burgerij. Gedurende zestig jaren maakte de Senaat slechts twintigmaal gebruik van zijn

wetgevend initiatiefrecht en werden er maar een honderdtal wetsontwerpen van de Kamer geamendeerd.

2) Het volwaardige bicameralisme (1893-1993)

Door de grondwetswijziging van 1893 werden de categorien Senatoren uitgebreid: zo zouden alle

kinderen van de Koning in de Senaat zetelen en niet meer louter de oudste zoon (de Senatoren van

rechtswege) en deden ook provinciale Senatoren hun intrede in de Senaat. In 1921 kwamen Kamer en

Senaat op voet van gelijkheid te staan: vanaf toen kon ook de Senaat de regering controleren en de

begroting vormgeven. Met name in ethische themas zou de Senaat een doorslaggevende rol spelen

(echtscheiding, huwelijksvermogensstelsels, adoptierecht...). Dit gaf de instelling, die in de luwte opereerde

van de Kamer, een hoog moreel aanzien.

3) Het beperkte bicameralisme (1993-2014)

Het federaliseringsproces veranderde na 1993 ook het gezicht van de Senaat. Zo werd het aantal

Senatoren teruggeschroefd tot 71 en verdwenen de provinciale Senatoren. 40 Senatoren werden

rechtstreeks verkozen. Zij werden aangevuld met 21 gemeenschapssenatoren, tien gecopteerde

Senatoren en de Senatoren van rechtswege. Hoewel het takenpakket van de Senaat enigszins werd

ingeperkt de begroting, de controle op de ministers en het legercontinent vielen weg bleef het niettemin

omvangrijk. Wel werd de Kamer de definitieve scheidsrechter wanneer de Senatoren gebruik maakten van

hun amendementsrecht.

4) De huidige Senaat (2014)

De nieuwste hervorming van de Senaat maakt echter een einde aan het bicameralisme. Hoe heeft men dit

aangepakt? Allereerst door het aantal bevoegdheden waar Kamer en Senaat gelijkelijk in bevoegd waren,

enerzijds in te perken en anderzijds louter nog aan een complex evocatierecht onderhavig te maken.

Tot op heden gold dat de Senaat in alle aangelegenheden een evocatierecht had1 op eenvoudige vraag

van 15 Senatoren en gelijkelijk bevoegd was met de Kamer inzake grondwettelijke aangelegenheden, de

bijzondere wetten, de wetten aangaande de staatsorganisatie, de internationale verdragen, de wetten op

hoven en rechtbanken en de wetten tot goedkeuring van samenwerkingsakkoorden. Behoudens inzake de

grondwettelijke aangelegenheden en bijzondere wetten verliest de Senaat hier zijn initiatiefrecht. Wel krijgt

hij initiatiefrecht inzake de instellingen van de Duitstalige gemeenschap en de uitgaven van politieke

partijen.

Het evocatierecht blijft enkel behouden in een aantal domeinen, m.n. wetten om internationale

verplichtingen te respecteren, de wetten aangaande de staatsorganisatie, de belangenconflicten, de wetten

op de Raad van State en federale administratieve rechtscolleges. Tegelijk echter wordt dit evocatierecht

sterk uitgehold: 1) de Senaat heeft maar dertig (en geen zestig) dagen de mogelijkheid om een

amendement in te dienen; 2) dit amendement moet ingediend worden door de helft van de Senatoren en 3)

minstens gesteund worden door 1/3de van de Senatoren per taalgroep.

1 Behalve dus in de begroting, de ministerile controle en het legercontingent.



Los daarvan gebeurt de samenstelling van de Senaat niet meer op basis van rechtstreekse verkiezingen,

maar wel na aanduiding door de parlementen van de deelstaten. Een soort getrapt kiessysteem dus... 29

Senatoren worden aangewezen door het Vlaams parlement of door de Nederlandse taalgroep van het

Brussels hoofdstedelijk parlement, 18 door het parlement van de Franse gemeenschap en het Waals

parlement, twee door de Franse taalgroep van het Brussels parlement en n door het parlement van de

Duitstalige gemeenschap. De Senatoren van rechtswege vallen weg, de gecopteerde Senatoren (6

Nederlandstaligen en 4 Franstaligen) blijven bestaan.

In de jaren 1970 en 1980, toen de Senatoren tegelijk in de regionale en de communautaire raden zetelden

die nog niet rechtstreeks verkozen waren was er erg veel protest tegen dit dubbele petje vanwege

taalregionalisten en separatisten. Nu het omgekeerde gebeurde, verstomt natuurlijk alle kritiek, wat zeer

hypocriet is.

Het is overigens niet duidelijk hoeveel maal deze Assemblee zal samenkomen. Het reglement van de

Senaat stelt hierover : De Senaat behoudt jaarlijks acht gewone plenaire vergaderingen [...] Het bureau

van de Senaat kan uitzonderlijke plenaire vergaderingen bijeenroepen (regl. van de Belg. Senaat, 5-

2353/4, art. 30). Merkwaardig genoeg worden de vaste commissies en de adviescomits zo goed als

behouden.

5) Kritiek op de huidige hervorming

1) Een hervorming van de Senaat was wellicht noodzakelijk om de vertraging in het wetgevend werk weg te werken. Men mag echter een hervorming niet verwarren met een uitholling van de instelling.

2) Zo ware het goed geweest dat er een zekere taakverdeling tussen de Kamer en de Senaat afgesproken werd. De Senaat zou zich bijvoorbeeld kunnen toespitsen op de goedkeuring van de zogenaamde gemengde internationale verdragen waar de deelstaten en de federatie bevoegd zijn terwijl de Kamer zuiver federale internationale akkoorden had kunnen behandelen. Zon voorstel heeft trouwens lang op tafel gelegen, maar werd, onder nationalistische druk, afgeschoten. Ook had men de goedkeuring van de samenwerkingsakkoorden tussen de deelstaten en de federale overheid aan de Senaat alleen (en dus niet meer door de Kamer) kunnen toevertrouwen.

3) De negatieve punten overheersen zowel wat de samenstelling betreft als naar de bevoegdheden toe. In beide gevallen wordt de Senaat een communautair orgaan, dat de federale overheid stokken in de wielen kan steken en de vermeende (politieke) tweeledigheid van Belgi accentueert. De confederale samenstelling van de Senaat valt op: de deelstaten duiden aan wie er op Belgisch niveau zetelt. In een confederatie zou dit voor het hele parlement gelden

4) De burger verliest na deze hervorming alle controle op de Senaat: de staat en bijgevolg het algemeen belang worden door partijen die naar eigen goeddunken een hele Assemblee vullen verder verkwanseld.

5) Door deze hervormingen maakt de particratie zelf van de Senaat inderdaad een overbodig orgaan, wat dan weer een argument is om de vergadering... af te schaffen. Een zelf vervullende profetie dus.



6) Hoe de Senaat er zou moeten uitzien

De Senaat zou een waarachtig nationaal orgaan moeten zijn dat zowel de deelgebieden als de staat vertegenwoordigt. Overigens was er tot 2014 naast een nationale basisvertegenwoordiging een vertegenwoordiging van de gemeenschappen, hetgeen merkelijk evenwichtiger was dan de huidige hervorming. Maar met deelgebieden bedoelen wij niet de gewesten of de gemeenschappen, maar wel de historische componenten van de staat, te weten de provincies. Ook di wil men natuurlijk afschaffen om alle buffers tussen de partijen en de macht op te ruimen.

Men moet integendeel echter de taalpariteit wegwerken en de senatoren nationaal verkiezen, ongeacht hun taal of geslacht (zoals de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers). Daarnaast kan men dan gecopteerde provinciale Senatoren herinvoeren, naast de Senatoren van rechtswege. Ook kunnen andere verdienstelijke persoonlijkheden uit de maatschappij gecopteerd worden.

De Senaat verliest zijn evocatierecht voor het grootste deel. Het zou beter zijn indien men het evocatierecht zou behouden voor alle wetten met de procedure die tot voor kort in zwang was met dien verstande dat de Senaat slechts eenmaal mag amenderen. Voorts kan men overwegen de exclusieve bevoegdheden van de Kamer uit te breiden.

De hedendaagse politici, we stipten het reeds aan, vergeten bovendien blijkbaar volledig dat de afschaffing van het dubbelmandaat in 1993 de grote zorg was van de hervormers. Vandaag is het juist het dubbelmandaat dat men in volle glorie herstelt door de massale afvaardiging van de leden van de deelstaatparlementen. In deze zin is de laatste hervorming totaal absurd en hypocriet. Ze is overigens ook ongrondwettelijk, wegens tot stand gekomen na een grondwetsschending in 2012 toen men artikel 195 dat de procedure tot herziening van de Grondwet regelt tijdelijk... opgeschort heeft (wat de Grondwet expliciet verbiedt).

Overigens wilde men in 2003 en 2007 ook artikel 195 herzien. Toen zat CD&V in de oppositie. Destijds was de mening van de partij dat een herziening van artikel 195 nooit binnen dezelfde legislatuur kon leiden tot een wijziging aan artikelen die niet door het vorige parlement voor herziening vatbaar waren verklaard, zoals dus de artikelen betreffende de Senaat. De huidige staatssecretaris voor Institutionele Hervormingen Melchior Wathelet (CDH) noemde dit toen "grondwettelijk snelrecht". Senator Hugo Vandenberghe (CD&V) sprak van een noemde de werkwijze "..., die alleen verdedigd wordt door mensen met een autoritaire afwijking". Vandenberghe vond deze werkwijze terug "in de Duitse Weimarrepubliek die Hitler aan de macht bracht en in de Derde Franse republiek die (de met de nazi's collaborerende) maarschalk Ptain aan de macht bracht."



7) BESLUIT

De Senaatshervorming is welbeschouwd een aanfluiting van de democratische rechtsstaat. Het had zelfs nog erger kunnen zijn, daar er stemmen waren voor een paritaire Senaat. Overigens moeten minstens n derde van de senatoren vrouwen zijn. Voor wanneer de minimumvertegenwoordigingen van migranten, studenten, leefloners, arbeiders en kapitaalkrachtigen?

Indien het echt de bekommernis zou zijn om de wetgevende achterstand weg te werken zonder de kwaliteit van de wetgeving te verminderen wat een goede beleidsbeslissing is volstaat een aanpassing van het evocatierecht en een verdere exclusieve taakverdeling tussen Kamer en Senaat. Daar is echter niets van terug te vinden in deze hervorming, buiten het eenrichtingsverkeer dat de taken van de Senaat uitholt. Sommige politici opperen dat de Senaat zich nu met de voorbereiding van een zevende (!) staatshervorming kan onledig houden. Alsof zoiets niet achter gesloten deuren bedisseld werd. En ook al zou dit besproken worden in deze onverkozen instelling, zou het enige resultaat nog minder Belgi zijn en nog mr splitsingen.

Het argument dat er nu bespaard zou worden is al helemaal onzinnig. Is men soms vergeten dat er in Belgi een Vlaams, Waals en Brussels parlement is, naast een parlement van de Franse en Duitstalige gemeenschap? Dat er bovendien in Brussel een Vlaamse, Franse en gemeenschappelijke gemeenschapscommissie is en dat al deze raden een eigen regering hebben, met eigen ministers en hun kabinetten? Nergens wordt blijkbaar de vraag gesteld waarom het kleine Belgi nood heeft aan zon duizend politici om het land te besturen.

Laten we wel wezen. Deze hervorming is een compromis tussen politiek opportunisme en een verdere aanval op de Belgische eenheid, waarover geen enkele van onze politici zich schijnt te bekommeren, wel integendeel.

Tekenend voor dit trieste schouwspel is de houding van de liberaal Armand De Decker (MR), oud-voorzitter van de Senaat. Op 18 april 2013 drukte hij zich ten persoonlijken titel uit (lees: hij wil zich niet distantiren van zijn partij).

We geven zijn woorden weer: Il sagit dune dcision ractionnaire dont lunique objectif est de prparer le dmantlement du pays. Je souligne que les dictatures nont jamais fait le choix dun systme bicamral [...]. Le bicamralisme est un gage de dmocratie, et seuls les pays scandinaves parviennent organiser autrement la seconde lecture lgislative. Quand le communisme est tomb en Europe de lEst, lensemble de ces pays ont choisi le bicamralisme, [De Decker vergat hier zelfs nog Hongarije, uitgerekend het land dat het meeste problemen met democratie ondervindt...] (18.04.13).

En wat deed deze parlementair vervolgens?

Hij stemde voor de hervorming van de Senaat.

Bruno Yammine



Feiten en Beschouwingen 1

Wij hebben hier al meermaals het partijenregime zoals het in Belgi werkt (maar is het elders beter?)

aangeklaagd en de wijze waarop het alle democratische regels overtreedt. Onlangs heeft ook de EU dat

moeten vaststellen.

In De Standaard van 5/6 juli verscheen namelijk een artikel waarin onder de titel Europa hekelt

partijfinanciering, gewezen wordt een van de alom gekende misbruiken. Ditmaal niet door een of ander

obscuur groepje (zoals wij er een zijn), maar ditmaal niet minder dan door de anti-corruptiegroep van de

Raad van Europa, die verbaasd vaststelde dat Belgi ondanks herhaald aandringen de aanpassing van

de regels over de partijfinanciering blijft afwijzen.

Wat schrijft D.S.? Wij vatten samen.

Ons land slaagt er maar niet in de al meermaals herhaalde aanbevelingen over aanpassingen die het moet

aanbrengen aan zijn anti-corruptiewetgeving en aan zijn regelgeving over de partijfinanciering door te

voeren.

Het Second Interim Compliance Report van de Third Evaluation Round van GRECO, d.i. de Raad van

Europa, meldt dat van de vier aanbevelingen er amper eentje min of meer is ingevolgd.

Voor de partijfinanciering is de toestand nog krasser: van de elf aanbevelingen is er een, zegge en

schrijve: n dat enigszins ingevolgd werd. Of ons land onwillig is, dan wel gewoon niet in staat is te

beslissen, wordt in het midden gelaten. Wij denken dat beide mogelijkheden bestaan!

Zo wordt er in het rapport ook gewag gemaakt dat afspraken met onze zeven parlementen gewoon niet

doorgaan. Met het 250 paginas tellende rapport dat daarover gemaakt is, gebeurt gewoonweg niets.

Het rapport verwijst ook naar de excuses die daarvoor aangehaald worden.

Zo wordt o.m. verteld dat men nog wat geduld moet hebben, omdat de partijfinanciering nog moet

herzien worden en op punt gesteld na de zesde staatshervorming. En omdat er nu via de Senaat geen geld

meer zal stromen naar de partijen (vroeger dus wel). Maar wat men er niet bij zegt is dat er intussen al lang

gebruikt wordt gemaakt van andere kanalen, zonder evenwel de regels aan te passen. Trouwens niet

alleen de partijen, maar ook hun talrijke vzws zouden onder die regels moeten vallen, wat niet het geval is.

Er bestaan ook nog giften aan kandidaten en sponsoring en zogenaamde vermomde giften, bijvoorbeeld

drukwerk dat geleverd wordt onder de kostprijs. En van dat alles wordt geen nota genomen. Centraal in het

rapport staat ook dat er een onafhankelijke controle op de partijfinanciering moet komen. Nu zijn het de

partijen zelf die deze controle uitvoeren en bijgevolg tezelfdertijd voor stroper en jachtwachter spelen.

Raar dat wij de partijen die beweren dat ze alles gaan veranderen daarover nooit met een woord horen

over reppen. En wie onder ons is zo naef te geloven dat confederalisme dat zal oplossen? Wij vrezen dat

de kwaal aan beide zijden van de confederalistische grens zal blijven voort woekeren.



Feiten en Beschouwingen 2

Het Nationaalsolidarisme

versus het Nationaalsocialisme

in de optiek van Othmar Spann1

Maurits Cailliau

Merkwaardig of toch weer niet? - mag heten dat in de documenten in het Duitse dossier ter vervolging van Othmar Spann in volgende bewoordingen ook verwezen wordt naar het Verdinaso:2 Flandern

Es ist bemerkenswert, dass der Spann-Kreis berall dort, wo sogenannte Erneuerungsbewegungen

auftreten, versucht, mit seiner Ttigkeit einzusetzen. Die politischen und weltanschaulichen Gefahren, die

diese Ttigkeit mit sich bringen, beweist das Sudetendeutsche Beispiel. Es steht nun auch fest, dass sich

der Spann-Kreis in die auf nationaler Basis aufgebauten Erneuerungsbewegung Flandern (Verbond van

Dietsche Nationalsolidaristen (Dinaso) einschaltete. Diese Bewegung wird mageblich von der

katholischen Kirche untersttzt uns richtet sich sehr scharf gegen Rosenberg. Die Verbindungen wurden

vor allem durch Rafael Spann3 ber eine einflussreiche Fhrerin dieser Bewegung, die sich auch bei Spann

verschiedentlich in Wien politische Instruktionen holte, aufrechterhalten.

In einen Brief Rafaels an diese Fhrerin vom 9.11.1935 heit es:

Ich glaube, das beste Forum (zur Durchsetzung der Spann-Lehre) wre Ihre nationale Bewegung, von der

Sie schreiben, dass sie sich nicht von rassischen Gedankengngen beeindrucken lsst. Dem musste

schon von Anfang ein Gleichgewicht geboten werden.

Wie deze Fhrerin was die namens het Verdinaso de betrekkingen met de Spann Kreis onderhield valt

wel niet meer te achterhalen. Wel staat het vast en is het met tal van documenten gestaafd, dat Joris van

Severen en zijn beweging zich van langsom meer afstandelijker tegenover het Duitse nationaalsocialisme

opstelden. Dat ook de Duitsers dit begrepen hadden, blijkt uit heel wat documenten4 en ook uit het

hierboven aangehaalde fragment uit de Spann Akte.

Dit belette Joris van Severen er niet van op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen binnen de

verschillende stromingen van de Conservatieve Revolutie, meer in het bijzonder deze van de jong-

conservatieve vleugel, waarbinnen zowel Othmar Spann als Wilhelm Stapel en Edgar C. Jung zich

situeerden.5 Uit onze onderstaande summiere schets van de ideen van Spann blijkt overigens

overduidelijk dat Van Severens gedachtewereld en dus ook het Verdinaso-programma in hoge mate

verwant was aan het denken van Othmar Spann. Het spreekt meteen ook de lapidaire bewering tegen dat

Joris van Severen voornamelijk door Franse denkers als Charles Maurras, Ren de La Tour du Pin en



Jacques Maritain benvloed was. Al ontleende hij aan laatstgenoemde wel de personalistische klemtonen

die zijn beweging een diepere dimensie gaven.

Othmar Spann: een katholieke radicale Traditionalist Othmar Spann was een Oostenrijkse filosoof die een belangrijke invloed op het Duitse conservatieve en traditionalistische denken in de periode na de Eerste Wereldoorlog uitoefende. Hij kan beschouwd als een voornaam vertegenwoordiger van de intellectuele beweging die bekend staat als de "Conservatieve Revolutie. Spann was een professor in de economie en sociologie aan de Weense Universiteit, waar hij niet alleen sociale en economische theorien doceerde, maar ook invloed uitoefende op tal van studenten met de presentatie van zijn wereldbeeld in zijn colleges. Daardoor vormde hij een grote groep aanhangers bekend als de Spann Kreis. Deze kring van intellectuelen probeerde politici die sympathiek tegenover Spanns filosofie stonden te benvloeden. Spann noemde zijn eigen wereldbeeld universalisme, een term die niet mag worden verward met wat algemeen onder dat begrip verstaan wordt. Spann ging

uit van het volksbegrip, terwijl de meer gangbare betekenis verwijst naar kosmopolitische ideen. Spanns universalisme werd uiteengezet in een aantal studies, voornamelijk in Der wahre Staat, waarin hij uitging van de waarde van nationaliteit, van het sociale geheel boven het individu, van religieuze (voornamelijk katholieke) waarden boven materialistische waarden, en pleitte voor het model van een niet-democratische, hirarchische en corporatistische staat als de enige valabel alternatief voor de maatschappijopbouw. Zijn kijk op de samenleving sloot zo blijkt - nauw aan bij de ideen van het solidarisme. Sociale interpretatie Othmar Spann stelde dat de fundamentele waarheid van alle sociale wetenschappen inhoudt dat het individu slechts bestaat voor zover het lid is van een geheel. Dit concept, dat de kern van zijn sociologie behelst, is geen ontkenning van het bestaan van het individu, maar wel een totale weerlegging van het individualisme als ideologie, die het bestaan en het belang van supra-individuele realiteiten ontkent. De klassieke individualistische liberale theorie gaat uit van een atomistische kijk en ziet alleen individuen als bouwsteen; mensen die dit geloofden werden in wezen losgekoppeld en onafhankelijk van elkaar. Ze gaan ervan uit dat de maatschappij alleen bestaat als gevolg van een sociaal contract. Sociologische studies hebben deze theorie weerlegd en kwamen tot de slotsom dat het geheel (de maatschappij) nooit alleen maar de som is van de delen (individuen) en dat enkelingen van nature psychologische banden hebben met elkaar. Dit gegeven vormde het uitgangspunt van Spanns leerstellingen, die hij op een unieke eigen manier wist te formuleren. Individuen handelen nooit geheel onafhankelijk omdat hun gedrag altijd ten minste gedeeltelijk bepaald wordt door de maatschappij waarin ze leven, en door hun organische, niet-instrumentale (en dus ook niet-contractuele) banden met andere mensen in de samenleving. Spann zag de sociale orde in haar geheel als een organische samenleving (een gemeenschap), waaraan alle personen deelhebben die behoren tot een reeds bestaande geestelijke eenheid. De individuele persoon komt als zodanig uit het sociale geheel waarin hij werd geboren en waarvan hij nooit echt gescheiden kan worden. Het is ook belangrijk te verduidelijken dat het samenlevingsbegrip bij Spann niet totalitair is. Hij herkent en erkent het belang van de verschillende intermediare lichamen, door hem aangeduid als "gedeeltelijke gehelen", als samenstellende delen en elementen die verschillend maar verwant zijn, en die geharmoniseerd dienen te functioneren binnen het geheel van de samenleving. Nationaliteit Volk (mensen of natie) in de zin van nationaliteit, heeft voor Spann een culturele en ethische basis. Hij definieerde Volk in termen van het behoren tot een spirituele gemeenschap en niet op een etnische of raciale bloedsgemeenschap, zoals het nationaalsocialisme. Enkel wanneer mensen dezelfde culturele achtergrond delen kunnen ze een volksgemeenschap vormen. Hij bevestigt daarmee de concrete culturele



gemeenschap als basisconcept voor het idee van de natie. Dit in contrast met de waanidee van een onbeperkte, kosmopolitische, omgang tussen individuen. Spanns volksbegrip sloot aan op de christelijke opvatting over de mens, die niet alleen zijn biologische, psychologische en spirituele wezen in aanmerking neemt, maar deze ook wenst te beleven. Dit is de reden waarom Spann de gangbare opvatting van ras als een biologische entiteit verwierp; hij geloofde immers niet dat raciale soorten zijn afgeleid vanuit een biologische erfenis, net zoals hij ook niet geloofde dat het individuele karakter van een persoon enkel bepaald wordt door erfelijkheid. Zijn rasbegrip ging uit van het culturele en spirituele karakter van de persoon. Raszuiverheid wordt aldus niet bepaald door biologische zuiverheid maar door het karakter en een levensstijl, in overeenstemming met een bepaalde spirituele kwaliteit. De ras-theorie van Spann sloot aldus aan bij wat ook Oswald Spengler vooropstelde. De ware Staat Othmar Spanns universalisme was in wezen een katholieke vorm van radicaal traditionalisme; hij geloofde dat er eeuwige beginselen bestaan waarop elke sociale, economische en politieke orde moest verder bouwen. De beginselen van de Franse Revolutie - liberalisme, democratie en socialisme wees hij af, afhankelijk als ze waren van historische omstandigheden. Daartegenover stelde hij dat er bepaalde principes zijn volgens dewelke de meeste oude en middeleeuwse samenlevingen werden opgebouwd - die eeuwig gelden, omdat ze afgeleid zijn van de Goddelijke orde. Deze principes konden nieuw leven worden ingeblazen en tot algemeen model dienen; ze zijn immers tijdeloos en niet besmet met de ontsporingen van de moderne wereld, zoals de schadelijke systemen - liberalisme en communisme - afgeleid van de Franse Revolutie. Dit tijdloze model bood de blauwdruk voor de Wahre Staat - een corporatieve, monarchale en elitaire staat waarvoor de universalistische filosofie de leidende gedachte vormde. Economie Ook inzake economie verwierp Spann zowel het kapitalisme als het socialisme/communisme, en pleitte hij voor een corporatistisch systeem, relaterend aan dat van het gildesysteem van de Middeleeuwen. Een systeem waarin het werk en de productie zou worden georganiseerd in corporaties organisch zou worden gestructureerd in dienst van de staat en de natie. Spanns belangrijkste reden voor de afwijzing van het kapitalisme was gelegen in het inzicht dat het individualistisch was en dus de neiging had om disharmonie te creren, met een verzwakking van de organische banden tussen individuen in het sociale weefsel tot gevolg. Bovendien meende Spann dat het kapitalisme ook leidde tot een oneerlijke behandeling door de kapitalisten van degenen onder hen. De verdienste van Marx lag er in dat hij terecht gewezen had op de ongelijke behandeling van werknemer en ondernemer binnen de individualistische orde van de samenleving. Spann verwierp echter de socialistische systemen in het algemeen; het socialisme leek hem oppervlakkig universalistisch en was in feite een mengsel van universalistische en individualistische elementen. Spanns universalisme zocht daarentegen de organische meerledigheid als bouwstenen te gebruiken, teneinde harmonie tot stand tot brengen. Politiek Spann beweerde dat alle democratische politieke systemen een inversie van een echt waardevolle politieke orde belichaamden. Een groot probleem van de democratie was het toestaan van, ten eerste: de manipulatie van de regering door rijke kapitalisten en financiers wiens morele karakter meestal twijfelachtig was en wiens doelen bijna nooit in overeenstemming met het welzijn van de gemeenschap stonden; en ten tweede: dat de democratie, die teert op het eigenbelang van demagogen, het manipuleren van de massa niet kan voorkomen. Maar zelfs de theoretische basis van de democratie was, volgens Spann, gebrekkig omdat de mensen in wezen ongelijk zijn. Democratie betekende aldus de uitsluiting van het recht van superieure individuen om het lot van de staat te bepalen. Ten slotte merkte Spann op dat de vraag naar democratie en vrijheid, eens te meer, geheel individualistisch is. In de Ware Staat, zou het individu zijn wil ondergeschikt maken aan het geheel en zich laten leiden door een gevoel van onbaatzuchtige plicht in dienst aan de gemeenschap. Het universalisme erkende aldus de inherente ongelijkheid van de mensen en ondersteunde een hirarchische organisatie binnen de politieke orde, waarbij er allereerst gelijkheid onder gelijken zou heersen en de ondergeschiktheid van de intellectueel inferieuren onder de intellectuele beteren.



De staat zou worden geleid door een elite waarvan de leden worden gekozen uit de hogere niveaus van de hirarchie, op basis van hun verdienste; het was in wezen een meritocratische aristocratie. Othmar Spann geloofde, in overeenstemming met zijn katholieke religieuze achtergrond, in het bestaan van een boven-sensuele, metafysische en spirituele werkelijkheid, die afzonderlijk bestond boven de materile werkelijkheid. Hij stelde dat de ware staat moet worden genspireerd door de christelijke spiritualiteit, en dat haar leiders zich moeten laten leiden door hun toewijding aan de Goddelijke wetten. Toch zou de leiding van de staat zijn legitimiteit niet alleen ontvangen vanuit haar religieuze karakter, maar ook door het bezit van de geldige geestelijke inhoud, die aan de machtsuitoefening voorafgaat. Zo kwam hij tot de conclusie dat: De geschiedenis ons leert dat het de geldigheid van geestelijke waarden zijn die de spirituele band dienen te vormen. Ze kunnen niet te vuur en te zwaard vervangen of veronachtzaamd worden. De staat was, in Spanns optiek, gericht op herstel en was ook federalistisch van nature: het verenigen van alle gedeeltelijke gehelen intermediaire lichamen en lokale regio's die een bepaald niveau van lokaal zelfbestuur zouden hebben in hun verhouding tot de hogere overheid. Zodoende zou opnieuw het bewustzijn - omtrent de eeuwige en absolute krachten aanwezig in het universum - herop kunnen bloeien. Een dergelijke conservatieve revolutie zou vervolgens, resonerend binnen Europa, de onsterfelijke principes van het universalisme incorporeren in het moderne politieke leven. Spanns invloed en receptie De invloed van Othmar Spann en zijn kring beperkte zich grotendeels tot Duitsland en Oostenrijk, en het was in dit laatste land dat hun invloed het grootst was. Spanns filosofie werd de basis van de ideologie van de Oostenrijkse Heimwehr, die werd geleid door Ernst Rdiger von Starhemberg. Leiders van de zogenaamde Oostenrijks-fascistische staat, met inbegrip van Engelbert Dollfuss en Kurt Schuschnigg, werden ook deels benvloed door het denken van Spann en zijn kring. Echter, ondanks het feit dat deze staat de enige was die echt geprobeerd geeft om zijn ideen te verwezenlijken, heeft Spann het zogenaamde Austro-fascisme niet ondersteund, omdat hij een pan-germanist was en hij het Duitse volk wilde herenigd zien binnen een enkele staat. Hij heeft dan ook heel even gehoopt dat Hitlers nationaalsocialistische beweging de weg naar die ware staat zou effenen. Ondanks herhaalde pogingen om de nationaalsocialistische ideologie en de leiders van de NSDAP te benvloeden, werden Spanns ideen door de meeste nationaalsocialisten evenwel verworpen. Alfred Rosenberg, Robert Ley en diverse andere auteurs ontketenden een ware hetze tegen Spanns school. Rosenberg was gerriteerd door zowel Spanns ontkenning van het belang van het bloed als door zijn katholieke theocratische standpunten. Hij stelde dat de Universele school van Othmar Spann weliswaar de dwalingen van het materialisme en het individualisme had weten te weerleggen, maar in al even dwaze leerstellingen verviel door de wetten van bloed en ras te loochenen. Afgezien daarvan het loochenen van de biologische wetten hadden ook andere nationaalsocialisten kritiek op Spanns politieke voorstellen. Ze beweerden dat zijn hirarchische staat een vernietigende kloof tussen de mensen en hun elite zou teweeg brengen. Hoewel het nationaalsocialisme zelf ook elementen van elitarisme in zich droeg, was het echter ook in hoge mate populistisch, en ging het uit van de idee dat iedere Duitser het potentieel had een leidende rol op te nemen. Edgar Jung6, die een van de meest prominente radicale conservatieve tegenstanders van Hitler was, zette een filosofie uiteen die opvallend vergelijkbaar was met deze van Spann - hoewel er ook een aantal verschillen waren die we verder kort belichten. Jung geloofde dat noch het fascisme noch het nationaalsocialisme voorlopers waren van het herstel van de samenleving, maar gewoon een andere manifestatie van de liberale, individualistische en seculiere tradities die uit de Franse Revolutie waren ontstaan. Het fascisme en het nationaalsocialisme werden, volgens hem, niet geleid door een verwijzing naar een goddelijke macht; ze waren nog steeds besmet met de ontaarding van het individualisme. Edgar Jung verwierp ook het nationalisme in de strikte zin, hoewel hij tegelijkertijd de waarde bevestigde van het Volk en de liefde voor het vaderland, en pleitte voor de reorganisatie van het Europese continent op federalistische basis, met Duitsland als de leidende natie van de federatie. Gemeenschappelijk bekritiseerden Jung en Spann het wetenschappelijk racisme omwille van zijn biologische materialistische aard. Ook Jung werd voortdurend, tot aan het einde van zijn leven, bestreden en uiteindelijk vermoord - door de nationaalsocialisten.



Tot de Anschluss van Oostenrijk bij het Rijk was Othmar Spann een verwachtingsvolle adept van het nationaalsocialisme gebleven. Hij koesterde de illusie dat hij uiteindelijk het regime zou kunnen benvloeden en dat het Derde Rijk zijn filosofie zou onderschrijven. Kort na de Anschluss in 1938 werd Spann gearresteerd en gevangen gezet, omdat hij als een ideologische bedreiging voor het naziregime werd beschouwd. Hoewel hij na enkele maanden werd vrijgelaten, werd zijn bewegingsvrijheid ingeperkt tot de omheining van zijn landelijke woonst. Na de Tweede Wereldoorlog slaagde hij er nooit meer in enige politieke invloed uit te oefenen. Maar hij liet wel zijn sporen na in de filosofische wereld en had invloed op veel Neue Rechte (Nieuw Rechtse) intellectuelen zoals Armin Mohler en Gerd-Klaus Kaltenbrunner.7 Noten

1 Spann, Othmar (18781950), Oostenrijks socioloog, sociaal filosoof en econoom. WERK: Die

Haupttheorien der Volkswirtschaftslehre (1910, 1949); Gesellschaftslehre (1914); Der wahre Staat (1921);

Kategorienlehre (1924); Gesellschaftsphilosophie (1928); Geschichtsphilosophie (1932); Gesamtausgabe

(20 dln., 19581959).

2 Bron: Die Spann-Akte Der Spann-Kreis. Gefahren und Auswirkungen, Ende August 1938. Deze akte wordt bewaard in het Bundesarchiv in Koblenz, waar ze onder de benaming Reichssicherheitshauptamt R 58/834 gearchiveerd werd. Ze werd voor het eerst openbaar gemaakt als bijlage (pp. 135-160) van Sebastian Maass studie Dritter Weg und Wahrer Staat Othmar Spann, Ideeengeber der Konservativen Revolution, Regin Verlag, Kiel, 2010. Het aangehaalde fragment met betrekking tot Vlaanderen, aldaar, pp. 157-158. 3 Rafael Spann (1909-1983) was een zoon van Othmar Spann. 4 We nemen ons voor om op deze documenten terug te komen middels een jaarboekbijdrage. 5 In de bibliotheek van Joris van Severen bevonden zich volgende werken van Othmar Spann: Irrungen des Marxismus en Vom Wesen des Volkstums en ook de studie van Wilhelm Stapel, Der christliche Staatsmann. Eine Theologie des Nationalismus. 6 Edgar C. Jung (1894-1934), auteur van o.m. Die Herrschaft der Minderwertigen en kopstuk van de jong-

conservatieven, werd door de nazis vermoord n.a.v. de Rhmputsch de nacht der lange messen - in

1934.

7 Bron: http://www.counter-currents.com/2013/03/othmar-spann-a-catholic-radical-traditionalist/. Onze

ingekorte bewerking. Zie ook: Walter Becher, Der Blick aufs Ganze. Das Weltbild Othmar Spanns,

Universitas Verlag, Mnchen, 1985.

Het herstel van het christendom is niet het enige, maar wel het eerste en onvervangbare element tot

eenmaking en herstel van Europa. Het is voor alles geen economisch of politiek, maar wel een geestelijk

probleem

Pater Bonifaas Luykx



De Oekraense crisis in het licht van het Euraziatische gedachtengoed

INLEIDING

Sinds mijn eerste bijdrage over Oekrane zijn enkele maanden voorbij gegaan en is de situatie ter plaatse

grondig veranderd. De Krim, samen met de belangrijke vlootbasis van Sebastopol, is ondertussen,

ondanks veel Westers protest, definitief geannexeerd door Rusland en in Oost Oekrane woedt een

burgeroorlog die al aan meer dan 300 mensen het leven heeft gekost. Tevens zijn naar schatting 100.000

mensen op de vlucht geslagen. In heel deze spiraal van geweld is er n zeer zwak lichtpuntje. Zowel de

Russische President Putin als zijn pasgekozen Oekraense ambtsgenoot Poroshenko zijn blijkbaar toch tot

de conclusie gekomen dat enkel een onderhandelde oplossing de kans biedt voor een duurzame vrede.

Eer het zover komt, zal waarschijnlijk echter nog heel wat bloed vloeien.

DE EURAZIATISCHE UNIE

In de marge van het Russisch Oekraense conflict duikt regelmatig de term Euraziatische Unie op als een

streefdoel op lange termijn van President Putin. Deze unie zou een vorm van surrogaat moeten vormen

voor de ter ziele gegane Sovjetunie en heeft precies daarom al heel wat kritiek uitgelokt bij Westerse

grootmachten. Vooral de voormaliga Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Clinton was zeer

expliciet in haar veroordeling van het project en voegde er aan toe dat haar land alles zou doen om dit te

verhinderen. Om wat meer duidelijkheid te scheppen waarover het hier eigenlijk gaat en ook omdat de

Euraziatische idee wel degelijk een ideologische en geopolitieke rol speelt in de huidige confrontaties, zou

ik, alvorens verder te gaan met een analyse over het conflict zelf, eerst een paar beschouwingen willen

wijden aan het Euraziatische concept.

OORSPRONG EN EVOLUTIE VAN DE EURAZIATISCHE IDEE

De Euraziatische idee, hoewel actueel zeer modieus, is zeker niet nieuw. Ze is ontstaan in Russische

emigrantenkringen in het begin van de jaren twintig. Haar vaandeldragers waren de Russische schrijver en

geopoliticus Savitsky, de historicus Vernadsky en, vooral, prins Nikolaj Trubetzkoy. Deze laatste stamde af

van een oud vorstengeslacht dat niet alleen zijn stamboom kon terugvoeren tot Rurik, de stichter van

Rusland, maar dat zich vooral steeds had onderscheiden door het grote aantal bekende veldheren en

academici die het had voort gebracht. Een ander typisch kenmerk van de Trubetzkoys was hun kritische

houding tegenover de absolute monarchie van de Romanovs. Een van de verwanten van prins Nikolay uit

een eerdere generatie, namelijk prins Sergey Trubetzkoy, was trouwens de leider geweest van de

zogenaamde dekabristenopstand tegen Tsaar Nicolas I in 1825. Hij werd voor zijn aandeel in deze revolte

eerst ter dood veroordeeld, dan begenadigd en tenslotte naar Siberi verbannen. Nikolaj Trubetzkoy

deelde de kritische houding van zijn voorvaderen en was, samen met zijn companen, de overtuiging

toegedaan dat de Romanovs, althans gedeeltelijk, zelf schuldig waren geweest aan hun eigen ondergang.

Zij zouden zich teveel op Europa hebben gericht en teveel decadente ideen hebben gemporteerd die

ingingen tegen de Russische ziel en identiteit. Deze laatste was namelijk op Azi gericht en de

bolsjewieken, hoe verachtelijk hun systeem ook was, hadden dit tenminste begrepen. Volgens Trubetzkoy

kon dan ook van een zuivere terugkeer naar het Ancien Regime geen sprake meer zijn. Rusland moest

terug aanknopen met zijn nationale tradities die gebaseerd waren op de traditionele godsdiensten: de

orthodoxie, de islam, de Tibetaanse variant van het boedhisme (lamasme) en het jodendom. De

staatsmacht moest in handen liggen van een sterke leider en niet meer in handen van een monarch. De



monarchie mocht eventueel blijven bestaan als drager van de nationale idee, maar zonder veel rele

macht. Het moet gezegd dat de ideen van Trubetzkoy en zijn collegas veel succes kenden in toenmalige

emigrantenkringen. Dit succes werd trouwens in zekere zin vergemakkelijkt door het feit dat de hele

keizerlijke familie en alle directe verwanten genadeloos door de bolsjewieken vermoord waren. Onder de

overblijvende Romanovs genoot grootvorst Nicolas, een verre verwant van de tsaar en voormalig

opperbevelhebber van de strijdkrachten nog wel een zeker prestige, maar zijn huwelijk met een prinses van

Montenegro was kinderloos gebleven en de grootvorst was ook al op leeftijd2. Zijn rivaal, grootvorst Kyrill3

had wel een gezin, maar stootte op heel wat scepticisme en zelfs op openlijke tegenstand van een groot

deel van de witte emigratie omwille van zijn vermeende dubbelzinnige houding tijdens de revolutie. Nog

andere grootvorsten hadden er zelf de brui aan gegeven en hadden rijke Amerikaanse erfgenamen

gehuwd om aan de armoede te ontsnappen. Zij stonden allerminst te trappelen om een rol te spelen in

enige contra-revolutionaire beweging. Rusland interesseerde hen hoegenaamd niet meer. Kortom, voor

vele emigranten was het liedje van de Romanovs uitgezongen en diende men dringend uit te kijken naar

alternatieven. De Euraziatische theorie van Trubetzkoy was de gedroomde oplossing om deze lacune te

verhelpen. Ongelukkig genoeg werd ook zij, net zoals zovele andere ideen, al snel het slachtoffer van

haar eigen succes. Op korte tijd ontwikkelden zich namelijk twee stromingen, een linkse stroming die later

onder de naam nationaal bolsjewisme zou bekend worden en een rechtse stroming die de naam

euraziatisme bleef behouden. De nationaal bolsjewieken keerden zich tegen het communisme, maar

waren wel extreem links en vooral extreem nationalistisch. Ideologisch leunden zij sterk aan bij Stalin

omdat deze zich verzette tegen de communistische slogantaal en de marxistische ideologie zuiver

gebruikte als middel om van het oude Rusland weer een grootmacht te maken, zij het dan ook met het nog

heel wat tekortkomingen. De nationaal bolsjewieken waren echter ruimschoots bereid deze laatsten te

vergeven en troostten zich met de idee dat het communisme slechts een voorbijgaande fase was in de

heropstanding van het oude Rusland. Velen onder hen zijn in de jaren dertig trouwens naar de Sovjetunie

teruggekeerd. Haast allen werden kort na hun aankomst gevangengezet en gefusilleerd op beschuldiging

van spionage. Na de Tweede Wereldoorlog was het nationaal bolsjewisme onder de Russische

emigranten op sterven na dood. De meer rechtse Euraziatische idee had ook wel met aanzienlijke

tegenslagen te kampen gehad, maar toonde toch iets meer veerkracht. Ideologisch vond zij haar inspiratie

in de ideen van de Duitse Conservatieve Revolutie. De protagonisten van deze strekking verwierpen de

revoluties die in Duitsland hadden plaatsgehad, maar verzetten zich evenzeer tegen een pure terugkeer

naar de vroegere keizertijd. Zij kozen voor een derde weg: een regime dat gebaseerd was op de oude

traditionele, nationale Duitse waarden en dat vastbesloten elke verwijzing naar het moderne liberalisme,

parlementarisme en socialisme verwierp; erg gelijklopend dus met de Euraziatische idee die een terugkeer

voorstond naar het oude, authentieke, Rusland van voor de geforceerde europeanisering door Peter de

Grote. Als mogelijke voorbeelden voor de euraziatisten golden het fascistische regime van Benito Mussolini

in Itali en de Nationale Legionaire Beweging van Corneliu Codreanu in Roemeni. Ook de Franco,

Salazar en Horthy regimes in respectievelijk Spanje, Portugal en Hongarije konden op sympathie van de

Euraziatische beweging rekenen. Het Hitler regime werd sceptisch onthaald omdat het eerder op een

fictieve rassentheorie gebaseerd was dan wel op een nationale idee. Prins Trubetzkoy stak bovendien zijn

afkeer tegenover de jodenvervolgingen van de nazis niet onder stoelen of banken. Hij wantrouwde, zoals

velen destijds, de Joden omdat zij volgens hem aan de wieg hadden gestaan van het communisme en

omdat zij de drijvende kracht achter de vrijmetselarij zouden zijn, maar hij verwierp de pogroms en de

systematische vervolging van het Joodse volk. Hij zou voor die standpunten trouwens zelf door de nazis

vervolgd worden en kon slechts door een vroegtijdige dood in 1938 ontsnappen aan een deportatie. Na de

Tweede Wereldoorlog verviel de Euraziatische idee, net zoals deze van de Conservatieve Revolutie

2 Hij zou trouwens in 1929 sterven. 3 Grootvader van de huidige troonpretendente, grootvorstin Maria.



trouwens, in een soort lethargische winterslaap. Nationalisme, nieuwe orde en identiteit werden

geassocieerd met genocide en waren verfoeilijke begrippen geworden. De nieuwe modewoorden waren

globalisatie, wereldorde en multiculturaliteit. Hier en daar probeerden enkele marginale groepjes weliswaar

een zogenaamde derde weg te promoten, maar meestal kenden deze pogingen geen enkel

noemenswaardig succes. Ook het euraziatisme leek dit lot beschoren. Het herrees echter geheel

onverwacht uit zijn as toen de USSR in 1991 als een kaartenhuisje in elkaar stortte en de nieuwe sterke

man Eltsin een nationale Russische staat oprichtte. Toen het nieuwe regime dan ook nog eens zonder

enige schroom het Westen ging achterna lopen, ontstond een heel gamma van protestbewegingen gaande

van uiterst links tot uiterst rechts. Al deze bewegingen hadden drie zaken gemeen: ze waren extreem

autoritair, extreem nationalistisch en trokken de meest schimmige figuren aan. Een van deze kleurrijke

elementen was Alexander Dugin. Deze laatste was de zoon van een oud generaal van de

sovjetveiligheidsdiensten en zwalpte constant heen en weer tussen de nieuw opgerichte nationaal

bolshewieken en de extreem rechtse monarchisten van de Pamyat beweging. Het is niet echt duidelijk

wanneer Dugin zich tot het Euraziatische gedachtengoed heeft bekeerd, maar de kans is groot dat hij zich

in die idee is gaan verdiepen na een toespraak van de Kazakhse President Nazarbayev aan de universiteit

van Moskou in 1994. Tijdens die redevoering schoof de Kazakhse leider namelijk voor het eerst de idee

van een Euraziatische Unie naar voren. Hoe het ook zij, feit is dat Dugin in 2001 de Euraziatische Partij

oprichtte en dat die partij ideologisch als twee drupppels water leek op de beweging die in de jaren twintig

door prins Trubetzkoy en zijn vrienden was opgericht. Alexander Dugin zelf is ondertussen de raadgever

geworden van de voorzitter van de Doema, Sergey Naryshkin en heeft daarmee toegang gekregen tot de

hoogste Russische kringen, inclusief tot het staatshoofd zelf waarvan wordt gezegd dat ook die met

aandacht naar zijn raadgevingen luistert.

DE EURAZIATISCHE IDEE ANNO 2014

Na al deze theoretische beschouwingen dienen wij ons twee vragen te stellen: Is Putin ook effectief een

euraziatist in de ideologische betekenis van het woord en in hoeverre slaat deze idee aan bij de

Russische bevolking, of bij andere eventueel betrokken staten? Op geen van beide vragen is een

eenduidig antwoord mogelijk. Ik begin met de eerste.

President Putin en het Euraziatische gedachtengoed

Het is klaar en duidelijk dat de Russische President tot op grote hoogte meegaat in de ideologische lijn van

Alexander Dugin. De autocratische staat is hem op het lijf geschreven en zijn referentiekader is

voornamelijk de ex USSR, die nu eenmaal meer Aziatisch dan Europees was.

Wat de monarchie betreft, zijn er eveneens gelijkenissen. Hij verwerpt de gedachte niet ze is daarvoor

teveel in lijn met de orthodoxie maar behandelt ze met de grootste omzichtigheid. Grootvorstin Maria

Romanovna wordt door de Russiche politieke en kerkelijke autoriteiten steeds met de nodige egards en

protocol ontvangen, maar onderhandelingen om haar familie een officieel statuut te geven dat vergelijkbaar

is met dit van het Roemeense, of Montenegrijnse koningshuis, hebben totnutoe geen tastbaar resultaat

opgeleverd. Zowel de patriarch als het staatshoofd beschouwen de monarchie als de staatsvorm die het

dichtst aanleunt bij de orthodoxe leer, maar vrezen voor een dubbel machtscentrum in het hypothetische

geval van een te snelle restauratie. In kringen rond Patriarch Kyrill kan men trouwens ook vernemen dat

een nieuwe tsaar zal moeten gekozen worden door een vorm van algemene vergadering, of zemski

sobor. M.a.w.: Restauratie van het tsarenrijk is niet noodzakelijk synoniem van herstel van de Romanovs,

waarschijnlijk zelfs eerder het tegendeel. In elk geval duldt de Russische President voorlopig nog geen

monarch naast zich en ik vermoed dat dit zo zal blijven zolang hij zich fit genoeg voelt om de teugels van

Rusland zelf in handen te houden. Of hij zich later toch nog zal ontpoppen tot een tweede Franco en



ergens een prins als zijn opvolger naar voren schuiven, blijft voorlopig een open vraag. De Russen vatten

heel het welles-nietes spelletje rond een eventuele restauratie schertsend als volgt samen: Putin heeft de

monarchie op het bal uitgenodigd, maar haar nog niet ten dans gevraagd.

Ook op religieus gebied sluit het ideengoed van het huidige Russische leiderschap en trouwens niet

alleen van de President naadloos aan bij het euraziatisme: een eersterangsrol voor de vier traditionele

godsdiensten en daarbij een ereplaats voor de Russisch Orthodoxe Kerk. Dit laatste is trouwens niet zo

onschuldig als op het eerste gezicht blijkt. Zonder enige twijfel bekent de grote meerderheid van de Russen

zich nog steeds tot de orthodoxe traditie en is de Russisch Orthodoxe Kerk de meest voor de hand

liggende instelling om een ethisch reveil in Rusland te bewerkstelligen. Tegelijk moet echter vastgesteld

worden dat diezelfde Kerk niet bang is van onfrisse praktijken en openlijk de Russiche staat ge(mis)bruikt

om haar strijd met Constantinopel over het zeggenschap over de orthodoxe gemeenschappen in Oost

Europa in haar voordeel te beslechten. Gebruik makend van het feit dat de meeste van deze landen

vroeger tot het sovjetblok behoorden en eveneens gebruik makend van de afhankelijkheid van deze staten

van Russisch gas, zet het patriarchaat van Moskou alle zeilen bij om hun orthodoxe ingezetenen onder

zijn invloedssfeer te behouden, of terug te winnen. Hierbij worden bedenkelijke methodes niet steeds

geschuwd. Voor alle duidelijkheid: Het gaat hier niet enkel om orthodoxe zielen, maar ook om immobilin

en bankrekeningen.

Waar de Russische President wel afwijkt van de ideologie van Alexander Dugin, is bij het aggressieve

karakter van deze laatste. Voor Dugin zijn alle middelen goed om Rusland territoriaal te vergroten, of zijn

aanzien te versterken. Waar mogelijk pleit hij voor verdragen, zoals met Turkije en India, maar in andere

gevallen, zoals bijvoorbeeld met Oekrane, Moldova en Georgi, pleit hij voor meer soliede methodes. De

heer Dugin is er ook voorstander van om concurrerende pijpleidingen die niet langs Rusland lopen

eenvoudigweg te bombarderen. Dit is duidelijk noch het objectief, noch de stijl van Vladimir Putin. De

Euraziatische Unie die de Russische President voor ogen heeft, is een soort van vrijwillige federatie onder

Russisch leiderschap met een maximum aan ex sovjetlanden. Het gebruik van geweld is hierbij niet aan

de orde en het heeft er alle schijn van dat hij willens nillens berust in het feit dat verschillende van deze ex

sovjetlanden bedanken voor de eer. Ik zie dit binnen afzienbare termijn ook niet veranderen. Zeker zal

Moskou alle mogelijke positieve en negatieve stimuli bovenhalen om twijfelaars alsnog te overtuigen, maar

dit zal nooit verder gaan dan economische, of diplomatieke chantage, op voorwaarde dat deze landen

tenminste geen aansluiting zoeken bij de NATO en in mindere mate de EU.

Kansen op een Euraziatische (politieke) Unie

Zoals het er nu voorstaat zijn de kansen op een politieke Euraziatische Unie onder Russisch leiderschap zo

goed als onbestaande. Toen de presidenten van Rusland, Kazakhstan en Wit-Rusland op 18 november

2011 het verdrag ter oprichting van een Euraziatische Unie ondertekenden, was de initile idee dat deze

unie vanaf 1 januari 2015 een feit zou zijn. De drie leiders hadden ook een klare idee over wat ze wilden

bereiken en dat was toen duidelijk meer dan een louter economische unie. Er werd inderdaad ook reeds

gedacht aan een beperkte politieke integratie. Details ken ik niet en ik vermoed dat die ook niet met zoveel

woorden beschreven staan in het akkoord zelf, maar eerder ter sprake kwamen in de onderhandelingen

over de routemap tot 2015. Zeker is niettemin dat in Rusland openlijk werd gedacht aan een

gemeenschappelijke defensie-ruimte met collectieve strijdkrachten, waarvan het hoofdkwartier zich in

Moskou zou bevinden. Ook werd gesproken over een gemeenschappelijke munt (de Russische roebel) en

een gemeenschappelijke vertegenwoordiging in internationale organen. Bovendien werden er Unie-

structuren voorzien die een soort supranationaal bestuur zouden vormen naar het voorbeeld van de

Europese Commissie. Zeker is ook dat gedurende heel 2012 en een groot deel van 2013, noch President

Lukashenko van Wit Rusland , noch zijn collega Nazarbaev van Kazakhstan zich publiekelijk tegen deze



ideen hebben uitgesproken. Beide staatshoofden hebben het geweer pas van schouder veranderd in

december 2013, op het moment dat de Oekraense crisis langzaam uit de hand aan het lopen was en dat

Rusland zijn toon begon te verharden. Sedertdien is er van Putins geesteskind niet veel meer

overgebleven. De Euraziatische Unie zal nog steeds van start gaan op 1 januari 2015, maar van enige

politeke integratie, of eenheidsmunt is voorlopig geen sprake meer. Bovendien hebben enkele landen die

cruciaal waren voor het psychologische succes van de hele opzet, zoals Oekrane, Moldova en Georgi

een associatieverdrag met de EU gesloten. Zoals bekend, beschouwt Moscou dit laatste als incompatibel

met het lidmaatschap van de Euraziatische Unie. Dit betekent dus ook ipso facto een definitieve exit van de

drie genoemde landen uit dit project. Ondertussen hebben Kirghizi, Armeni en Tadjikistan te kennen

gegeven dat zij wel genteresseerd zijn in een lidmaatschap, maar andere, belangrijke, Centraalaziatische

landen zoals Oezbekistan, Turkmenistan en Azerbeidjan, zwijgen dan weer in alle talen. Misschien bestaat

ook de mogelijkheid dat enkele mini staatjes, zoals Zuid Osseti en Abkhazi, die internationaal niet

erkend zijn, ook zullen toetreden, maar veel aarde zal dat niet aan de dijk brengen.

Het is trouwens nog maar zeer de vraag of de Russen zelf ook zo Euraziatisch gezind zijn als hun leiders.

Ik heb daar mijn twijfels over. Elke enqute die in Rusland werd gehouden totnutoe, leverde steevast een

grote meerderheid op voor een visumplicht voor inwoners van Centraalaziatische en Kaukazische

republieken. Daarentegen vinden de Russen dat er geen visumplicht mag bestaan met andere Slavische

landen, zoals bijvoorbeeld Oekrane en Moldova. Ik leid daar uit af dat de gemiddelde Rus waarschijnlijk

eerder pan-slavisch dan Euraziatisch is. De hevige rassenrellen die in oktober 2013 uitbraken in Moskou

na de moord op een jonge Rus door een vermoedelijke dader van Kaukazische, of Centraalaziatische

achtergrond, voorspellen in elk geval weinig goeds voor het draagvlak van de Euraziatische idee onder de

Russen. Dit is des te meer waar voor de Oekraners. Russen schermen vaak met het argument dat

Rusland in Oekrane ontstaan is en dat Kiev de bakermat vormde van de Russische cultuur. Dat is ook zo,

maar ze vergeten er dan wel bij te zeggen dat de grootvorsten van Kiev al in 1155 weggetrokken zijn uit

hun hoofdstad ten voordele van eerst Vladimir en later van Moskou. De man die daarvoor verantwoordelijk

is, is prins Andrej Bogulyubsky. In 1169 plunderde hij zelfs zijn eigen vroegere hoofdstad en liet er een

jongere broer achter als een soort pro-consul. Daarmee was het lot van Kiev als hoofdstad van het

zogeraamde Rus definitief bezegeld. Overigens zou de stad in 1240, net zoals zovele andere steden,

grondig verwoest worden door Khan Batu en zijn Gouden Horde. Vanaf dan zouden de Mongoolse khans

zelf de prins van Kiev aanduiden. De grootvorst in Vladimir, of Moskou werd er zelfs niet meer in gekend.

Deze situatie bleef voortduren tot ergens in de tweede helft van de 14de eeuw toen de Litouwse

Groothertog Jagailo definitief de Mongolen verdreef en zich na zijn huwelijk met de bevallige Jadwiga van

Polen koning van het Pools Litouwse Gemenebest mocht noemen. Tot dit gemenebest behoorde een

groot deel van het huidige Oekrane4, heel Wit-Rusland en zelfs sommige delen van het huidige Rusland.

Vanaf dan kenden de Oekraense landen een totaal andere geschiedenis en culturele ontwikkeling dan hun

verwanten in het Moscovietische rijk. Dat wil niet zeggen dat ze er altijd even gelukkig mee waren. In

tegendeel, het katholieke proselitisme van de Polen zette heel wat kwaad bloed, maar Oekrane werd

daarmee wel definitief losgerukt van het oude Rusland. De enige uitzondering waren enkele moegetergde

orthodoxe kozakkenfamilies die verkozen hadden zich te vestigen in de wetteloze grensgebieden

(Oekrana betekent grensgebied) Oost van de rivier Dnjepr om aan de Poolse katholieke legers te

ontkomen. Zij waren van meet of aan op Rusland gericht en vroegen in 1654 zelfs het Russisch

protectoraat aan in de hoop zo beter beschermd te zijn tegen de slavenjachten van de Krimtataren5. Voor

de rest van OekraIne was het echter wachten tot de periode 1772 - 1795 wanneer Pruisen, Rusland en

Oostenrijk-Hongarije Polen onder elkaar in drie opeenvolgende etappes verdeelden. Dat betekent dat

4 Behalve het nomansland Oost van de Dnepr en het khanaat van de Krim, een overblijfsel van de Gouden Horde dat onder Turkse controle

stond. 5 Het verdrag van Peryaslavl



indien wij beginnen te tellen vanaf de val van Kiev in 1240, Oekrane en Rusland ongeveer 500 jaar een

gescheiden ontwikkeling hebben gehad en dat Oekrane in ieder geval langer met Polen is verbonden

geweest dan met het huidige Rusland. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat, hoewel de eerste

Oekraense staat pas het levenslicht zag op het einde van WO I en dan nog slechts met behulp van de

Duitsers, er wel al veel langer een Oekraens nationaal gevoel bestond. Dit laatste was trouwens evenzeer

tegen Polen als tegen Rusland gericht. De huidige problemen in het land zijn dan ook in de eerste plaats

het gevolg van arbitraire grenzen, waardoor een grote Russische minderheid plots in een vreemde staat

belandde. En hoewel de zogenaamde Maidan opstand van februari 2014 wellicht gedeeltelijk telegeleid

werd vanuit Washington, was er ook onmiskenbaar een nationalistische ondertoon aanwezig, namelijk:

weg met Rusland. Men kan dit betreuren, maar het is wel een vaststaand feit. Een Russiche kennis van

mijn echtgenote drukte de verhouding tussen Oekraners en Russen tijdens een skypegesprek eens als

volgt uit: Het zal nooit goedkomen tussen ons. Zij zullen voor ons altijd benderovtsi6 blijven en wij zullen

voor hen altijd Moskali7 blijven. Ik denk dat daar heel wat waarheid in zit.

TOEKOMSTPERSPECTIEVEN

Wat zal nu de toekomst brengen? Dit is voorlopig nog verre van duidelijk, maar wij kunnen wel enkele

tendenzen ontwaren:

Eerst en vooral ziet het er naar uit dat de Krim definitief bij Rusland is, waar hij, onafgezien van

enkele randbedenkingen over de methode waarop dit gebeurd is, volgens mij ook thuishoort.

President Putin heeft hoog gespeeld en gewonnen. Het Westerse kamp is te zwak en te verdeeld

gebleken en dat heeft hij als oud veiligheidsagent zeer goed ingeschat. Buiten wat verbale

nerveuze uithalen heen en weer is er niets gebeurd en geen enkel land heeft zijn ambassadeur uit

Moskou teruggetrokken. Putin kan zijn diplomatieke overwinning rustig savoureren. Ook de met

veel fanfare aangekondigde sancties zijn een maat voor niets gebleken. In tegendeel, de verkoop

van twee Franse helicoptercarrier schepen van de Mistralklasse (prijskaartje: 1,4 miljard euro) aan

de Russische vloot gaat gewoon door zoals gepland en Russische bemanningen krijgen in Frankrijk

opleiding. Ook in de energiesector lijkt Rusland zijn slag thuis te halen. Oostenrijk en Bulgarije

hebben zich bereid verklaard om hun deel van de nog te bouwen Russische gaspijpleiding South

Stream tegen 2017 af te werken en hebben aldus de Europese Commissie, die aandrong op minder

afhankelijkheid van Russische energie, stevig voor schut gezet.

Het zal de meeste Europeanen wellicht ontgaan zijn, maar op 24 en 25 Juni jongstleden hebben de

NATO ministers van Buitenlandse Zaken vergaderd te Brussel. Op die vergadering kwamen de

kandidaturen van Montenegro, Macedoni, Bosni-Herzegovina en Georgi aan bod. Zij werden

alle vier voorlopig afgewezen. Het is weliswaar nog wachten op de algemene NATO top in

Amsterdam later dit jaar, maar er lijkt weinig kans toe dat die tot andere conclusies zal komen. Ook

dat is een diplomatieke overwinning voor President Putin. Hij is er voor het eerst in geslaagd om

een duidelijke wig te drijven tussen de VS en de EU en daarbij ook nog eens een verdere NATO-

uitbreiding naar het Oosten, althans voorlopig, te blokkeren. Vooral de weigering om Georgi toe te

laten is een grote symbolische opkikker voor Moskou en alle commentaren van NATO Secretaris-

Generaal Rasmussen ten spijt, twijfelt niemand er aan dat die beslissing genomen is onder

6 Genoemd naar de Westoekraense volksheld Stephan Bendera die actief deelnam aan de oppositie tegen het Poolse bewind in Galici en die

tijdens WO II het hoofd werd van een militaire verzetsbeweging tegen de USSR. In theorie was die beweging ook gericht tegen de Duitse

invaller, maar in de praktijk onderhield Bendera discrete contacten met de nazi-inlichtingendiensten. In 1941 werd hij niettemin gearresteerd en

afgevoerd naar Berlijn. Later werd hij in het concentratiekamp van Sachsenhausen opgesloten. In 1944 werd hij vrijgelaten en zette hij een

hoofdkwartier op in Berlijn. Bendera is na de oorlog nooit nog naar zijn thuisland teruggekeerd en werd in 1959 te Munchen vermoord door de

KGB. 7 Oekraense scheldnaam voor Russen.



Russische druk en tegen Washington in. De bitterheid was trouwens goed merkbaar in de

Amerikaanse kranten en think tanks. De vroegere NATO uitbreidingen naar het Oosten werden

algemeen beschreven als n van de grootste successen in de buitenlandse politiek van de VS en

President Obama werd verweten niet hard genoeg opgetreden te zijn tegen zijn Europese

bondgenoten.

De rol van Yanukovitch in Oekrane is uitgespeeld. Moskou heeft de nieuwverkozen President

Poroshenko niet alleen erkend, maar ook reeds met hem onderhandeld. Er is dus hoop.

De hamvraag is natuurlijk hoe het nu verder moet in Oost Oekrane. De pro Russische

separatisten ter plaatse krijgen zonder enige twijfel steun van enkele lokale, of regionale Russische

autoriteiten en kozakkengroeperingen van over de grens. Die steun is echter onvoldoende om op te

kunnen tegen het Oekraens leger dat nu in ijltempo gemoderniseerd en bijgespijkerd wordt met

Amerikaanse middelen (vb Hummers). Putin weet dit en laat de rebellie blijkbaar doodbloeden. Wat

zou hiervoor de reden kunnen zijn?

o Ondanks alle officile rhetoriek over Malorossya8 is een afscheiding van de verschillende

pro Russische provincies in Oost-Oekrane voorlopig alleszins niet in het belang van

Moskou. Dat zou enkel en alleen een romp Oekrane overlaten dat binnen de kortste keren

kan overhellen naar het NATO kamp, iets dat Putin nachtmerries bezorgt. Voor hem is het

veel voordeliger als deze dichtbevokte gebieden binnen een federaal Oekraens

staatsverband blijven om zo nadrukkelijk te wegen op de besluitvorming. Zo een federaal

staatsbestel is er voorlopig evenwel niet en Rusland laat de separatistische milities dus

voorlopig begaan om de druk op de ketel op te voeren. Eenmaal er echter een voorstel op

tafel ligt waarmee Moskou zowel als Kiev kunnen leven, zal het snel gedaan zijn met de

georganiseerde opstand.

o Ook een eventuele Oekraense militaire overwinning op de rebellen zonder dat er een

vredesakkoord komt, is voor Putin niet noodzakelijk een drama. De Russische President is

ook niet blind. Hij zal ook wel vastgesteld hebben dat de twee continentale Europese

grootmachten, Frankrijk en Duitsland, de betutteling en sommige praktijken van de VS

langzaamaan beu worden9. Hij is er dan ook tamelijk gerust in dat zij een Oekraens NATO

lidmaatschap zullen blokkeren iets wat bij een afscheidng van de oostelijke provincies

misschien niet het geval zou geweest zijn- en dan is zijn strategisch doel bereikt. Bovendien

weet hij ook dat diezelfde landen de autoriteiten in Kiev onder zware druk zetten om vroeg,

of laat toch naar de onderhandelingstafel te komen.

o Poroshenko weet dit alles en hij weet ook dat hij het oostelijk gebied, dat nu in handen is van

separatistische milities, broodnodig heeft, want dat is het industrile hart van Oekrane.

Zonder het Oosten vervalt zijn land tot een tweederangs landbouwstaat. Hij zal dus geneigd

zijn om substantile toegevingen te doen op voorwaarde dat de rebellen hun wapens

neerleggen. Dat is precies wat zijn Russische collega wil.

o De annexatie van de Krim lijkt Rusland een flinke kater op te leveren. Oekrane heeft de

toevoer van de voornaamste nutsvoorzieningen gestopt en dit heeft catastrofale gevolgen

8 Malorossya of Klein Rusland is de benaming die het gebied op de oostelijke Dnepr oever kreeg in 1764 na het officile afschaffen van het hetmanschap en het protectoraat. 9 De Franse minister van Buitenlandse Zaken Fabius heeft de VS in klare termen duidelijk gemaakt dat zij zich niezt hadden te moeien met de

verkoop van Franse schepen aan Rusland en de Duitse Bondskanselier, Mevrouw Merkel, heeft een Amerikaanse veiligheidsagent uitgewezen

na het zoveelste spionageschandaal.



voor de lokale economie. De Russische autoriteiten proberen weliswaar in ijltempo een

eigen infrastructuur op poten te zetten, maar op dergelijke korte termijn is dit onbegonnen

werk. Oproepen tot de Russiche bevolking om vrijwillig geld te storten voor de Krim hebben

ook maar een mager resultaat opgeleverd. Ook met het toerisme op het schiereiland wil het

niet zo best lukken. Buitenlandse toeristen blijven weg, omwille van de visumplicht en voor

de gemiddelde Rus is een vlucht naar de Krim nog te duur. De goedkoopste oplossing is via

de trein, maar die moet precies via het opstandige Oost Oekrane passeren. Moskou heeft

er dus alle baat bij dat de rust in die regio zo snel mogelijk weerkeert.

Het grootste veiligheidsrisico in het Zuideuropese gebied wordt actueel gevormd door Moldova. Dat

land heeft nu ook een assosciatieverdrag getekend met de EU en onttrekt zich langzaam, maar

zeker aan de Russische invloedssfeer. Op zichzelf zijn de Europese ambities van Moldova zeker te

rechtvaardigen, maar er groeit nu ook een stroming binnen dit land en meer nog in buurland

Roemeni, om de twee staten te fusioneren. Eigenlijk is dit slechts een terugkeer naar de wortels.

Moldova is niets meer, of minder dan het oostelijk gebied van het Roemeense Moldavi en is

telkens met geweld10 in Russische, of sovjethanden overgegaan. Een hereniging met Roemeni

zou dus het herstel betekenen van een historische onrechtvaardigheid. Het probleem is echter dat

Roemeni lid is van de NATO. Een politieke unie met Moldova zou dus ipso facto van dit laatste

land evenzeer een NATO lidstaat maken. Putin heeft dit gevaar al bemerkt en heeft reeds

aangekondigd dat hij dit niet zomaar zal laten gebeuren. De vraag is natuurlijk over welke middelen

Rusland beschikt om die evolutie tegen te gaan. Zoveel zijn er dat eigenlijk niet, maar ze kunnen

wel flink destabiliserend werken. Zo leeft er bijvoorbeeld in Moldova nog een tamelijk belangrijke

Russische minderheid, die de Roemenizering van het land met lede ogen tegemoet ziet. Het zal

waarschijnlijk niet moeilijk zijn om met behulp van enkele geslecteerde agitatoren de nodige heibel

te schoppen en de gemoederen van deze minderheid op te hitsen. In de praktijk zijn dergelijke

pogingen op termijn echter tot mislukken gedoemd. Dat hebben de Baltische staten bewezen. Een

andere mogelijkheid is de gaskraan dichtdraaien. De Russische vice premier Rogozin heeft daar

trouwens al mee gedreigd, maar ook dat kan uiteindelijk wel opgelost worden. Het grote probleem

zal zijn wanneer de wapens spreken en daar heeft Rusland alle troeven in handen. Moldova maakt

namelijk nog altijd aanspraak op de kleine enclacve Transdnestria, die aan de overkant van de

Dnestrrivier ingesloten is door Oekraens grondgebied. Transdnestria bestaat ruwweg uit 30%

Moldovanen, 30% Russen, 30% Oekraners en nog wat minderheden zoals Bulgaren en Gagauzen.

Het werd door Stalin in 1940 ingelijfd bij het toen op Roemeni veroverde Moldova, maar scheurde

zich in een bloedige burgeroorlog (1990 1992) af van dit land. De onafhankelijkheid van

Transdnestria werd internationaal evenwel nooit erkend en het gebied werd n van de vele

bevroren conflicten. Meer dan twintig jaar later is in deze patstelling nog geen verandering

gekomen. Bovendien krijgt Transdnestria de openlijke militaire steun van Rusland onder de vorm

van restanten van het vroegere 14de Sovjetleger, die zich ondertussen hebben omgevormd tot UN

vredestroepen. In praktijk heeft Moldova geen enkele kans om zijn aanspraken op het territorium

van Transdnestria met de wapens kracht bij te zetten en historisch zijn deze pretenties trouwens

redelijk twijfelachtig. In Roemeni is men zich daarvan ook bewust, maar nog niet in Moldova. Het

zou de EU sieren indien zij hier voor n keer uit n mond kon spreken en krachtdadig tegen de

regering van Moldova zou zeggen: Wees welkom, maar geef Transdnestria op. Dat vergt echter

moed en staatsmanschap en ik zie voorlopig geen van onze Europese politici daartoe in staat.

10

De eerste maal na een Russisch Turkse oolrog in 1812 en de tweede keer met de sovjetinvasie in 1940.



BESLUIT

De situatie in Oekrane is zwaar uit de hand gelopen en zij kan nog steeds alle kanten uit. Er zijn

niettemin tekenen die wijzen op een nakende onderhandelde oplossing. Klaarbijkelijk spelen Frankrijk

en Duitsland hierbij een leidende rol en dat is toe te juichen. Beter ware echter geweest dat de EU zelf

het voortouw had genomen in de gesprekken. Dat zal echter niet gaan zolang er geen werk wordt

gemaakt van een daadwerkelijk Europees veiligheidsbeleid met de nodige slagkracht en dat ook los

staat van de NATO. Dit zal er misschien ooit eens komen als landen zoals Groot Brittani definitief de

Unie verlaten, maar voorlopig zijn wij er nog lichtjaren van verwijderd. In afwachting kunnen kleinere

landen het voorbeeld geven door een gentensifieerde regionale samenwerking, of zelfs integratie. Zo

zou een bottom up proces in gang gezet kunnen worden dat als voorbeeld kan dienen voor anderen.

De Lage Landen, verenigd in de Benelux kunnen en moeten hier een voortrekkersrol spelen.

Dirk DECOSTER

Die Librije

Vlaanderen, Brussel, Walloni: een menage trois

Guido Fonteyn,

EPO, 2014

192 pp.

ISBN 978-949129-7601

In Walloni zijn de mijnen gesloten, de cement-en glasfabrieken verdwenen en de

staalindustrie gaat dezelfde weg op, als het al niet gebeurd is. Guido Fonteyn,

Walloni-kenner bij uitstek, begint zijn verhaal met ons de historie van Moresnet te

vertellen, om aan te tonen dat de verschillen tussen onze landsdelen niet louter te

verklaren zijn door taal-en cultuurverschillen.

Voor diegenen onder u die daarover onwetend zijn.

Belgi had ooit nog een vierde buurland, de neutrale staat Moresnet. Het landje was net zo groot als de

Altenberg (de Vieil Montagne), waar naar erts werd gedolven dat bruikbaar was bij de zinkverwerking.

Daarom was Moresnet neutraal: Pruisen en Nederland gunden het immers elkaar niet. En wie was baas in

dat staatje? Wel geen koning of president, maar wel de aandeelhouders van de Vieille Montagne, een

zinkgigant. Na WO1 werd Moresnet een deel van Belgi, dank zij het feit dat Duitsland die oorlog had

verloren. Maar de holding bestaat nog altijd, al werd hij in 1989 een deel van Union Minire, dat op zijn

beurt dan weer Umicore werd.

Guido Fonteyn gebruikt dit voorbeeld om ons aan te tonen dat mijnen weliswaar kunnen sluiten en

fabrieken verhuizen, en geen tronen blijven staan, maar dat het grootkapitaal onverwoestbaar is.

Volgens hem en wij gaan met hem akkoord bewijst dit dat de Belgische geschiedenis niet bepaald

wordt door een taal- of cultuurverschil, maar grotendeels bepaald wordt door de geschiedenis van de



delfstoffen in Walloni. Die geschiedenis is veel ouder dan meestal gedacht wordt. Al Napoleon liet de

Samber in Charleroi kanaliseren om zo gemakkelijker de steenkool naar zijn land te voeren. En Willem l

richtte de Socit Gnrale op, waarvoor eeuwige dank. Het leverde Walloni een voor die tijd ongekende

welvaart op. Miljarden werden er door het grootkapitaal verdiend. En dat grootkapitaal maakte niet het

minste gewetensbezwaar om kapitaal uit de Vlaamse textielnijverheid te halen en over te hevelen naar de

meer opbrengende mijnen staalindustrie in het zuiden (de economische crisis in het Arm Vlaanderen van

de 19de eeuw is er voor een stuk aan te wijten).

Het bewijst dat grootkapitaal geen rekening houdt met talen en culturen, met land-en taalgrenzen of

politieke instellingen. En toen de Waalse mijnen uitgeput geraakten, verhuisde dat kapitaal probleemloos

naar het Noorden, dichter bij de zee voor de aanvoer. Vlaanderen voer er wel bij. Zoals datzelfde

grootkapitaal nu ook niet het minste bezwaar heeft om hier weg te trekken en elders in de wereld, in Oost-

Europa of Azi, te investeren. Daarom verdween Opel in Antwerpen, daarom sloot Ford in Genk.

Vlaanderen (vooral Antwerpen en de Kempen) overkomt vandaag, zij het in ietwat mindere mate, wat de

Borinage en het Luikse gisteren overkwam.

En het trieste van de hele historie is dat politici daar weinig of liever: niets kunnen tegen doen. Het

grootkapitaal heeft trouwens niet eens zijn zetel in Walloni, het zetelt in Brussel en steekt zijn geld in

banken, verzekeringsmaatschappijen en wat nog al. Walloni was voor hen een wingewest, net zoals

Vlaanderen er een is. Wat heeft bijvoorbeeld een Albert Frre, onmetelijk rijk, ooit voor Walloni gedaan?

Zijn Charleroi heeft niet eens een park in de stad, maar amper enkele kilometers er buiten heeft Frre wel

een enorm groot domein, midden in de natuur. En het zijn niet de nationalistische partijen, noch Vlaamse,

noch Waalse die daar iets zullen aan veranderen. Zij maken het volk wijs dat zij de zaken grondig zullen

veranderen eens het confederalisme een feit is (over federalisme spreken zij al niet meer), maar meer dan

Kurieren am Symptom is het niet. Goethe zegde het al: du meinest zu schieben, aber du wirdst geschoben!

Vlaams-nationalisten trachten ons ervan te overtuigen dat de Walen van nature links zouden zijn (zoals

Walen denken dat Vlamingen van nature klerikaal en rechts zijn). Wat onjuist is, Walen stemmen (nog)

overwegend socialistisch, tenminste in de oude industriebekkens, die van West naar Oost lopen, louter als

gevolg van die sociale wantoestanden. Niet de PS heeft Walloni arm gemaakt, wel het vertrek van het

grootkapitaal. De citroen was uitgewrongen!

Het wordt hoog tijd dat wij onze mensen de chte geschiedenis leren kennen, dat van het arme Vlaanderen

uit de 19de eeuw, dat van de kinderarbeid, het leven in de mijnen en vooral dat in de kleine

mijnwerkershuisjes (welke nationalist heeft daar al ooit een voet binnen gezet?). Maar ook over de

langzame (te langzame, dat is waar) veranderingen die er vandaag de dag plaats vinden en de

ontwikkeling van het moderne Walloni met het zwaartepunt niet meer in Charleroi en La Louvire, maar

Noord-Zuid, vanaf Waals-Brabant naar Luxemburg toe. Als onze mensen dat allemaal beter zouden

kennen, zouden veel tegenstellingen te overbruggen zijn. Het romantisch en achterhaald Groot-Nederlands

denken kunnen wij missen als kiespijn.

Dit boek van Guido Fonteyn draagt veel bij tot die noodzakelijke en betere kennis.

V.E.



Tentoonstelling over Karel de Grote

Tot 30 november loopt nog een tentoonstelling over Karel de Grote in het Provinciaal Erfgoedcentrum te

Ename bij Oudenaarde, op een plaats die eertijds het Franse koninkrijk van het Duitse keizerrijk scheidde

(1). Niet alleen in Aken, de stad waar hij stierf, wordt de keizer dus herdacht.

Onze lezers weten hoe ook wij ons laten inspireren door de gedachte aan het oude Middenrijk. Deze

tentoonstelling verwijst er uitdrukkelijk naar.

Op internet vonden wij een inspirerende tekst hierover, die wij graag aan diegenen onder onze lezers

aanbieden die niet over internet beschikken (jawel, die zijn er nog!). Men zegge het hen dus voort. Graag

drukken wij die tekst hieronder af.

+++

28 januari 814. Karel de Grote, een van Europas meest opmerkelijke

historische figuren sterft. Eeuwenlang blijft Karel tot de verbeelding

spreken. Grote machthebbers inspireren zich op hem.

2014. Precies tweehonderd jaar na Karels dood brengt een grootse

tentoonstelling het onvertelde verhaal van zijn erfenis. Waarom bleef

Europa eeuwenlang verdeeld na de opsplitsing van zijn rijk in 843?

Waarom bevochten Frankrijk en Duitsland elkaar tot in de 20ste eeuw?

Wat is de missing link tussen het Romeins/Karolingische Rijk en

Europas recente geschiedenis?

U leert Francia Media kennen, het vergeten Middenrijk dat na 843 de

Noordzee met de Middellandse Zee verbond. Dit was de slagader van

Europa. Van hier kwamen later de stamvaders van de Europese

gedachte.

Unieke objecten uit prestigieuze musea en vernieuwende

presentatietechnieken tonen Europas worsteling om eenheid in

verscheidenheid te brengen, met het Karolingische verleden als

legitimatie. Steeds weer mislukten die pogingen. Sinds een halve

eeuw wil Europa weer n worden. Wordt de droom nu wl realiteit?

Hebben Karel en zijn erfenis ons iets te leren?

Een magische figuur: Karel de Grote (748-814)

De voorgeschiedenis?

Een stabiel Romeins wereldrijk dat eeuwen standhield.

De ontluikende christelijke religie vindt er een voedingsbodem en groeit uit tot bindmiddel van (Europees)

formaat.

Na de implosie van het West-Romeinse rijk hertekenden Germaanse volkeren de kaart van Europa.

Het christendom blijft de stabiliserende factor.



Door militaire expansie, het opleggen van het christendom en de ontwikkeling van een Frankisch-

Romeinse cultuur brengen de Franken een groot Karolingisch eenheidsrijk tot stand, onder het bewind van

keizer Karel de Grote.

Versplintering

843: de eenheid gaat teloor en Europa versplintert in drie machtsblokken. Het middenrijk, Francia Media,

verwerft een economisch, cultureel en politiek belang dat tot op vandaag doorklinkt. De tentoonstelling laat

u rondreizen door dit verrassende vroegmiddeleeuwse rijk. Wij maken uitstapjes naar Centraal- en

Zuidoost Europa. U leert de Mediterane poort tot het Karolingisch Middenrijk kennen.

Grensgemeenschappen die moeten kiezen tussen twee topculturen. Volkeren uit een transversale wereld.

Rivieren die uitgroeien tot politieke en economische slagaders. Middeleeuws heimwee naar het Romeinse

keizerrijk.

Dromen van eenheid met de blik naar het verleden.

Na de versnippering van de middeleeuwse feodaliteit ontluiken nieuwe Europese machtsdromen.

Het roemrijke verleden inspireert en legitimeert!

De hoofdrolspelers: Bourgondische hertogen, Habsburgers en Napoleon.

Europa misbruikt.

Twee bloedige wereldoorlogen verscheuren Europa in de 20ste eeuw. De frontlinie van de Grote Oorlog lijkt

verdacht sterk op de breuklijn die ontstond na de splitsing van het rijk van Karel de Grote. Geschiedenis is

nooit toeval.

Een paar decennia later maken fascistische regimes kwistig gebruik van symbolen uit het Europese

verleden.

Bouwplaats Europa

Het Verdrag van Rome (1957) betekent het begin van een nieuw Europa waarvan de historische krijtlijnen

herkenbaar zijn. De val van de Muur in 1989 is nog zon Europees scharniermoment. Nieuwe

perspectieven openen zich. Maar hoe dynamisch, rekbaar en vooral: hoe her-definieerbaar is het oude

concept Europa?

Kunstenaars geven hun mening. Ook u wordt aangezet om na te denken over het vroegere, hedendaagse

n vooral toekomstige Europa.

(1) De tentoonstelling loopt nog tot 30 november in het Provinciaal Erfgoedcentrum,

Lotharingenstraat 1 te 9700 Ename-Oudenaarde. Geopend van donderdag t/m zondag van 10

tot 17 uur. Dinsdag en woensdag op afspraak voor groepen van 20 personen.

N.B. Wij hebben inmiddels de tentoonstelling zelf bezocht en zijn er opgetogen over. Kritiek? Ja, omdat in

de stad Oudenaarde een haar deelgemeente ENAME zelf er zo weinig van te bemerken valt. Zelf hebben

wij naar het Provinciaal Erfgoedmuseum moeten zoeken. Nergens aan huizen hebben wij affiches of in de

straten reclamepanelen gevonden. Dit is volgens ons toch een gemiste kans en getuigt van een gebrek

aan belangstelling van de stad zelf voor deze toch wel opmerkelijke prestatie. Ename met zijn

archeologische site en zijn enig mooie Ottoonse kerk is op zich zelf al een toeristische attractie.

Jammer!



Een andere opmerking is dat Francia Media, zoals al gezegd, volop in het daglicht wordt geplaatst. Maar

nergens wordt verwezen naar de teloorgang van het Middenrijk. Wanneer? Hoe? Vonden de

initiatiefnemers dit minder belangrijk?

De idee van een natie is eenheid op basis van gedeelde afkomst en cultuur. Wanneer die verwordt

tot een grabbelton van gemporteerde loyaliteiten en anti-loyaliteiten, kan dat niet lang goed gaan.

Hendrik Rijkers

Van stroom tot stroom tot aan de zee

ANTWERPEN

De Antwerpse architecte Caroline Voet promoveerde op

een proefschrift over een van onze bekendste architecten

uit de Noordelijke Nederlanden, namelijk Dom Hans van

der Laan, een tijdlang ietwat in de vergetelheid geraakt,

maar thans opnieuw volop in het daglicht. Hij is o.a. de

bouwheer van de abdij Roosenberg in Waasmunster en

van de bekende St. Benedictusabdij in Mamelis, nabij

Vaals. Aan haar proefschrift heeft zij niet minder dan 8 jaar

gewerkt. De bouwstijl van Dom van der Laan is n zoeken

naar spiritualiteit, gebaseerd op de Benedictijnse traditie:

het gregoriaans, het zingen van de getijden, zeg maar: de Benedictijnse sfeer. Onze tijd heeft daar meer

dan ooit nood aan. Dat van der Laan een gewaardeerd architect is wordt o.a. bewezen door zijn invloed op

de beroemde Zwitserse architect Peter Zumthor, de ontwerper van het aartsbisschoppelijk museum in

Keulen en vooral de Klaus-Kapelle in Mechernich-Wachendorf in het Rijnland.

LUXEMBOURG/LETZEBURG

Een bedrijfsleider met 7 personeelsleden in het Groot-Hertogdom Luxemburg betaalt minder sociale lasten

dan zijn echtgenote die een bedrijfje

Juli_2014 5

Documents

Transcript of Juli_2014 5