april/mei 2016 | Reisgids 45

Schitterende treinroutes

Dat de weg ernaartoe minstens zo mooi is als de bestemming, gaat zeker op voor treinreizen

door Zwitserland. Tekst Harry van Dooren

Langs Zwitserse steden©

46 Reisgids | april/mei 2016

Per trein en auto vanuit Nederland is Basel de meest waarschijnlijke entree van Zwitserland. De door chemische industrie gedomineerde skyline en het drukke drielandenpunt nodigen op het eerste gezicht niet erg uit. Maar de zelfbewuste metropool is een mekka voor kunst- en architectuurliefheb-bers, en herbergt een sfeervolle Alt-stadt. Vijf wandelingen onthullen in

een halve dag de meeste bezienswaardigheden en brengen je langs het graf van onze eigen Erasmus, die begraven ligt in Münster. De kloostergang ernaast voert naar de Pfalz, een stadsbalkon met uitzicht op de Rijn en Klein Basel aan de overkant.De grote winkelstraten komen uit op de drukke Marktplatz met het opvallende rode stadhuis. Interessanter zijn Spalenberg en de zijstraatjes daarvan. Je ziet er mooie oude gevels die bijzon-dere winkeltjes huisvesten.Met 43 musea binnen de stadsgrenzen is het moeilijk kiezen. Topinstituut is het Kunstmu-seum met de grootste Holbein-collectie ter we-reld, maar er zijn ook werken van Rembrandt, Cézanne, Van Gogh en Mondriaan te bewonde-ren, en er is veel naoorlogse Amerikaanse kunst. In de Basler Papiermühle kunnen kinderen zelf papier maken, maar vooral interessant is de etage waar de drukkunst door de eeuwen heen letterlijk tastbaar wordt gemaakt. Het omliggende wijkje St. Alban-Tal, met de oudste kloostergang van de stad, een watermolen, de stadsmuur en de Rijn-promenade, is een oase van rust op een steenworp afstand van het centrum. Neem het pontje en wandel langs de andere oever naar

museum Jean Tinguely – van de kinetische kunstwerken – waar alles draait en beweegt. Het gebouw is van de Zwitserse architect Mario Bot-ta. Tram 6 richting Riehen Grenze brengt je bij het museum Fondation Beyeler (gebouwd door Renzo Piano) met hoofdzakelijk kunst uit de 20e eeuw. Net over de grens in Duitsland is het Vitra Design Museum (bus 55) gehuisvest in een fanta-sievol onderkomen van Frank Gehry. Voor een uitzicht over Basel is de wandeling (9 kilometer) naar de voormalige pelgrimsmissie St. Chrischona een optie. Vanaf het Tinguely- museum volgt de route de Duits-Zwitserse grens. Een bijzonder uitzichtpunt bevindt zich midden in de stad naast het futuristische beursgebouw: op de 31e verdieping van de glazen toren van het Ramada-hotel huist de hippe Bar Rouge, waar je zelfs vanaf de wc een fantastisch uitzicht over de stad hebt.

Bern: Unesco-erfgoed en berenEen lint van dorpen begeleidt het vertrek uit Ba-sel per Eurocity naar Bern, een rit van een uurtje. Heuvels veranderen in bergen, al zijn de uitlo-pers van de Jura voor Zwitserse begrippen aan de lage kant. Olten is een tussenstop waard met een mooi oud stadshart en houten brug. Bern heeft een bijna onaangetast middeleeuws centrum en is majestueus gelegen in een krul van het al even fraaie rivierdal van de Aare. Maar de tijd staat allerminst stil in de Zwitserse hoofd-stad. Integendeel: het verstrijken ervan wordt gevierd door hordes toeristen onder de Zytglocke, waar elk uur een bonte stoet sprookjesfiguren in actie komt.

Zwitserland kort

Gem. prijs hotelkamer*

€180

Driegangen - menu

€55

gem. dagelijksemaximum-

temperatuurmei/september**

19/24 °C

Swiss TravelPass (8 dagen)

€334

zwitserland

Zicht op de Aare en de Kirchenfeldbrücke vanuit Bern

Het binnenhof van het opvallend rode Rathaus (stadhuis) van Basel

*H

OT

ELS

: DE

GE

MID

DE

LDE

PR

IJS

VO

OR

EE

N S

TAN

DA

AR

D T

WE

EP

ER

SOO

NSK

AM

ER

IN E

EN

3-S

TE

RR

EN

HO

TE

L, T

RII

VA

GO

HO

TE

LPR

IJSI

ND

EX

20

15 *

*KLI

MA

ATG

EG

EV

EN

S V

AN

KLI

MA

AT

INFO

.NL

©

april/mei 2016 | Reisgids 47

Met het BärenPark koestert Bern de oorsprong van zijn naam: het is een steile helling naast de Nydegg brücke waar drie bruine beren onbekom-merd rondsjokken. Tegenover de oude tramre-mise (restaurant) naast het berenpark loopt een voetpad omhoog naar een mooie Rosengarten. In de andere richting brengt bus 12 je naar het indrukwekkende Zentrum Paul Klee. De drie glooiende hallen van staal en glas zijn de trip al waard. Binnen is de grootste verzameling werken van Klee te vinden, maar er zijn ook (wissel)- tentoonstellingen van tijdgenoten, en er is een kindermuseum met werkplaats.Voor een wandeling door de Altstadt is geen bus nodig: 6 kilometer aan overdekte arcaden in de hoofdstraten maken het zelfs bij slecht weer aangenaam. Tussen station en Zytglocke zete-len de warenhuizen en grotere (internatio nale) winkelketens. Verderop, in de Kram- en Gerech-tigkeitsgasse, zitten de interessante (design)speciaalzaakjes. Vergeet niet af te slaan om het apocalyptische timpaan van de Münster te bekijken: het is het enige wat de vernietigingen van de reformatie heeft overleefd, en verbeeldt het verhaal van uitverkorenen en verdoemden tijdens het laatste oordeel. De toren (€4,60) biedt een mooi uitzicht over de stad en het ommeland. Het Münsterplat-form is een fijn groen stadsbalkon en de perfecte plek voor een picknick.Een curiosum is de Holländerturm aan de terrassenrijke Waisenhausplatz. Hier rookten Zwitserse huurlingen na een veldtocht in de lage landen stiekem een sigaretje, wat in Bern verboden was. Het aanzien van Nederlanders heeft dankzij het oranjefeest tijdens het EK van 2008 een enorme boost gekregen en geresulteerd in een blijvende officiële dubbele naam voor de lange Kornhausbrücke, die sindsdien ook de Korenhuisbrug heet. Een favoriet uitje van de Berners is een barbecue op de Gurten, de huisberg van de stad. Tram 9 en vervolgens de tandradbaan (€9,50 retour) bren-gen je vanaf het station in een kwartiertje op de top. Daar kun je bijvoorbeeld een rondwandeling maken (15 minuten) of de uitzichttoren op. Eten kan in een zelfbedieningsrestaurant met mooi terras, of meer op niveau bij Bel Etage.

Tussenstop in ChurDe Lötschberger Express verbindt Bern met Brig, in een uur en drie kwartier. Met de sneltrein die door de nieuwe tunnel jaagt, ben je er 40 minu-ten eerder, maar dan mis je het indrukwekkende Kanderviaduct, de slingerende wegen rond de Felsenburg en het schitterende uitzicht op het . Reserveren kan, maar is niet nodig in deze door-gaans rustige trein.

Van Brig voert de reis in 4,5 uur naar Chur, per Glacier Express: de langzaamste sneltrein ter wereld. De beroemde panoramaroute moet 1400 hoogte meters overwinnen van Rhone- naar Rijn-dal over 291 bruggen en door 91 tunnels. In Chur stappen we over van de Glacier op de Bernina Express. Genoeg tijd voor een wandeling door de oudste stad van Zwitserland. Chur heeft een relatief groot, oud centrum met het Arcas- plein en het bisschoppelijk hof als blikvangers. Direct daarachter liggen de wijnbergen, want Chur behoort tot de zonnigste plekken van Zwit-serland. Het gerenommeerde Bündner Kunst-museum (€11) heeft veel werk van lokale en Zwitserse kunstenaars. De huisberg heet Bram-brüesch en is in 20 minuten te bereiken met de kabelbaan (retour €23).

Mediterrane elegantie in LuganoDe Bernina Express voert vanaf Chur in 8,5 uur via Tirano naar Lugano. De eerste etappe is het mooist, over viaducten, passen en langs gletsjers. De sfeer aan boord is relaxed en er is een paar keer een stop om van het uitzicht te genieten. In de zomer gaat de tweede etappe per postbus van Tirano in 3 uur door Italië naar Lugano. Dat is meer functioneel dan spectaculair.De charme van Lugano hangt in de lucht, roeze-moest op de pleinen en flaneert langs de heerlij-ke meerpromenade, waar het dankzij het milde mediterrane klimaat 365 dagen per jaar prettig toeven is. Grondspeculatie en slap bestuur hebben het stadshart van Lugano her en der danig aangetast. Voor een wandeling langs monumenten en door

Een zomers uitzicht op Chur

INSIDER

Andi MuegeliConducteur

Bernina Express

‘De reden dat een trein berg opwaarts

zo veel bochten maakt, is niet dat de locomotief te weinig

kracht heeft voor een rechtstreekse

klim. Het gaat erom de koppeling tussen

de wagons te ont-zien: die vormen

bergop de zwakke schakels. En we

willen onderweg liever niemand

verliezen!’

©

48 Reisgids | april/mei 2016

de paar authentieke straatjes in het centrum heb je aan een uurtje genoeg. Loop zeker de Santa Maria Degli Angioli binnen om de magnifieke fresco’s te bewonderen. De voormalige klooster-kerk wordt haast weggedrukt door het cultuur-centrum, waarin zich de stadsmusea bevinden. Slenter terug met de jetset door de luxe winkel-straat Via Nassa. Neem daarna bijvoorbeeld een boot naar het elegante Morcote en wandel van daar de Monte San Salvatore op. Daal af met de tand rad baan naar Paradiso, vanwaar je in 15 minuten langs het water terug naar het centrum loopt. Aan de oostzijde van de stad waakt Monte Brè, bereikbaar met de tandradbaan (retour €23) vanuit Lugano. Vlak onder de top heeft restau-rant Vetta het mooiste terras, met een fantastisch uitzicht over de stad, het meer en de bergen. Op 10 minuten wandelen ligt het artistieke bergdorpje Brè, waar letterlijk op elke hoek een kunstobject te vinden is. Het gratis toegankelijke museum van de eigenzinnige schilder Wilhelm Schmid is een bezoek waard, al was het maar om een dorpshuis van binnen te zien. Voor fitte wandelaars leidt een steil pad naar het pittoreske vissersdorpje Gandria. Vanuit daar kun je per boot, bus of wandelend langs het olijvenpad terug naar Lugano. Vlak voor het centrum wordt het betaalstrand Lido voorbijge-streefd door een fraai staaltje landschapsontwik-keling aan de monding van de rivier Cassarate. Aan de oostzijde bij de haven zonnebaadt de jeugd op de natuurstenen terrassen. Aan de westzijde is het lommerrijke Parco Civico een ontmoetingsplek voor alle leeftijden.De Wilhelm Tell Express verbindt Lugano in 5,5 uur met met Luzern. De eerste etappe per trein gaat door deels drukke dalen en de Gott-hard-tunnel. Hoogtepunt is het rondje om de kerk van Wassen, die drie keer te zien is vanuit

steeds een ander perspectief. Van Flüelen naar Luzern gaat het per klassieke stoomboot over het Vierwoudstreken meer tussen Alpenreuzen. Op de boot waan je je in een andere eeuw.

Luzern: meer tussen de Alpen De grootste attractie van Luzern is de Kapell-brücke. De oudste overdekte houten brug van Europa heeft vooral een grote aantrekkings-kracht op Aziatische toeristen. De iets verderop gelegen Spreuerbrücke is minstens zo pittoresk, een stuk rustiger en ligt aan een fascinerende handbediende stuw. Aan beide zijden van de ri-vier (Reuss) hebben de voetgangers het voor het zeggen en is een aaneenschakeling van mooie terrassen te vinden. Op de zuidoever verraadt de sobere gevel van de Jezuïetenkerk niets van het uitbundige rococo-interieur. Marmer, roze, wit en veel licht maken deze ‘slagroomtaart’ tot een favoriete trouwlocatie. Een andere parel aan deze kant is het museum Sammlung Rosengart, met veel Picasso en Klee.Het ommuurde oude stadshart en de winkelstra-ten liggen op de noordoever. Trek er een uurtje of twee voor uit. Wandel daarna via het ontroe-rende Leeuwenmonument naar de Quais op de noordelijke meeroever, waar de 19e eeuwse stadspaleizen zich aaneenrijgen. Vanaf de terras-sen is er een mooi uitzicht op de Alpen. Met de bus rijd je in 5 minuten van het station naar het populairste museum van het land, dat naast het Lido-strand ligt: het Verkehrshaus (€28). De geschiedenis van het fameuze Zwit-serse transportsysteem wordt hier tot leven gebracht.Kloppend hart van Luzern is het cultuurcen-trum KKL. Het imposante donkere gebouw met zijn overstekende dak, van de Franse architect Jean Nouvel, vult de ruimte tussen het station (ontwerp Santiago Calatrava) en de meeroe-ver. Naast een geroemde concertzaal huisvest het KKL het Kunstmuseum, waar je een beetje mazzel moet hebben met welke wisseltentoon-stelling er aan de beurt is. Onder het dak en op het voorterrein is altijd wat te doen (concerten, theater, exposities). Het is een populaire lunch- en flaneerplek. Aan de kade vertrekken de antie-ke stoomboten.Pilatus is de huisberg van Luzern. Neem de trein naar Alpnachstad en vervolgens de steilste tandradbaan ter wereld. Terug is er de geheel vernieuwde kabelbaan naar Kriens (via Fräk-müntegg met klimpark en zomerrodelbaan). Een rondreis kost €66, maar de beloning is een groots uitzicht en bloemrijke, niet al te moeilijke wan-delroutes naar de Tomlishorn (2129 meter) en Oberhaupt. Overweeg een overnachting op deze berg voor absolute stilte en rust.

EEN PASS BESPAARTHet openbaar vervoer in Zwitserland is prijzig. De reserveringskosten voor een panorama trein kunnen oplopen tot €30 per per-soon. Sympathieke initia-tieven als gratis ov in de stad of regio waar je ver-blijft (Bern, Basel) verzach-ten de pijn. Met de Swiss Travel Pass (€334 voor 8 dagen, andere periodes mogelijk) mag je in stad en land onbeperkt reizen met trein, bus en boot en heb je gratis toegang tot musea. Op bergbanen is de korting 50% (reserveringskosten niet inbegrepen). Op onze trip waren we zonder Tra-vel Pass bijna twee keer zo veel kwijt geweest.

zwitserland

Lugano: de stenen terrassen bij de foce, ofwel de monding van de rivier de Cassarate

Het Arcas-plein in Chur

©

april/mei 2016 | Reisgids 49

Zie voor een digitale kaart met alle adressen bit.ly/MAPzwitserland.

OVERNACHTENGoedkoop slapen is een uitdaging in een land waar zelfs een kamer in een jeugdherberg 100 CHF kost. Kijk vanuit Lugano en Basel ook naar mogelijk-heden aan de andere kant van de grens. Ibis Budget heeft binnen Zwitserland vaak de goedkoopste ka-mers (vanaf €60), mits op tijd geboekt. B&B is door-gaans goedkoper dan de hotels, en Airbnb-onder-komens kunnen zeer voor-delig uitpakken. Boven op de kamerprijs komt meest-al nog €1,50 aan toeristen-belasting (Kurtax). Meer adressen op reisgidsplus.nl.

1. Basel Youth HostelJeugdherberg in een oud fabriekspand met strak in-dustrieel design. Gelegen in het sfeervolle St. Alban. Dit hostel biedt vooral aantrek-kelijke prijzen voor gezin-nen. Goedkoop halfpension mogelijk. €119 (incl. ontbijt), + 41 61 272 05 72, youthhostel.ch/basel

2. Allegro (Bern)Een prijzig, modern hotel met een machtig uitzicht

(vanaf de 3e etage) over Bern en de Alpen. Vermijd de economy-rooms. €290 (inclusief ontbijt) +41 31 339 55 00, kursaal-bern.ch

3. Romantik Hotel Stern Hotel in Chur, heeft naast luxe kamers ook een restau-rant. Gerstensuppe en ‘ca-puns’ worden geserveerd door dames in klederdracht in een echte stube. €155, +41 81 258 57 57, stern-chur.ch

4. FreieckComfortabel hotel in hartje Chur, waar een spraakzame Tukker de scepter zwaait. Rechtstreeks boeken is voordeliger. €144 (inclusief ontbijt), +41 81 255 15 15, freieck.ch

5. Wilden Mann in Luzern Lokale kost in de Burger-stube, of verfijnd eten op het bloementerras. Sfeer-volle hotelkamers, verdeeld over aangrenzende histori-sche panden. Wel aan de prijzige kant. Voor €244

heb je een klassieke twee-persoonskamer, inclusief ontbijt. +41 41 210 16 66, wilden-mann.ch

6. Pilatus-Kulm (Luzern)Spectaculair gelegen com-forthotel. Degelijk design zonder poespas. Eten kan in de stijlvolle Victoria-zaal. €153 (inclusief viergangen-diner en ontbijt), +41 41 329 11 11, pilatus.ch

Budgettip7. Ibis BudgetFunctioneel slapen vlak bij Basel SSB-station, de prijs-pakker van de stad. €70, +41 61 317 40 00, ibis.com

ETEN Zelfs de Zwitsers vinden uit eten gaan in eigen land aan de prijs. Velen picknicken dan ook in een stadspark of aan de waterkant. Bijna alle grote supermark-ten en warenhuizen (Coop, Migros, Manor en Globus) in de stadscentra hebben een restaurant waar je voor €14-

18,50 een prima maal krijgt. Zie voor eet- en drinktips reisgidsplus.nl.

BESTE REISTIJDHet hele jaar, maar alleen in de zomermaanden zijn alle passen open.

VERVOERMet de auto van Utrecht naar Basel is ruim 700 kilo-meter en kost je ongeveer 6,5 uur. Liever met de trein? Vanaf Utrecht Centraal ver-trekt 6x (winter) en 7x (zo-mer) per dag de trein naar Basel SBB. Let wel: het aan-tal overstappen varieert van 0 tot 5. De reistijd is vanaf 6 uur en 15 minuten, met een tarief beginnend bij €79 met ICE International. City Night Line doet er 11 uur over; voor een zitplaats be-taal je vanaf €49, voor een slaapplaats vanaf €88. Plan-nen op nsinternational.nl

VLIEGEN Vlieg je vanaf Schiphol met Swiss, dan ga je via Zürich; hier heb je overstapmoge-lijkheden naar Basel, Genè-ve en Lugano. Met KLM vlieg je direct naar Zürich, Genève of Basel. EasyJet vliegt naar Basel en Genève, Skywork alleen naar Bern. Duur ongeveer 1 uur en 45 minuten. Vanaf €41 retour (EasyJet, alleen handbaga-ge) tot €220 (full service).

REISAANBOD De Treinreiswinkel verkoopt de meeste kaartsoorten voor het Zwitserse spoor-wegennet, en gunstig ge-prijsde rondreizen met pa-naromatreinen en hotels.

EROPUITMusea: van zo’n €11 (Bünd-ner Kunstmuseum) tot €28 (Verkehrs haus).

KOERS 1 CHF = €0,92 (maart 2016)

PRIJSPEILKop koffie €3,60-4,50, bier (0,33l) vanaf €6, ticket ov €2,30, driegangenmenu vanaf €32,, benzine (loodvrij 95) €1,55

REISGIDSENDe Groene Gids Zwitserland (2010, Michelin, €22,50): compleet, uitgebreid en Ne-derlandstalig • Zwitserland (2010, ANWB, €17,50): min-der uitgebreid, wel met kaartje • Zwitserland (2014, Marco Polo, €9,89): com-pact met kaart • Switzerland without a car (2013, Bradt, €20,99): onmisbare gids voor ov’ers • De wegenkaart van Zwitserland (1:200.000, ANWB, €8,25), voldoet ook in de trein.

BUDGETTIPSBern Het Marzili-bad (gratis): prachtig gelegen buitenbad.Lugano Gratis wifi in het centrum. LongLake Festival (juli): veelal gratis openlucht-voorstellingen; longlake.ch.Luzern Gratis bezoek aan de stadsmuur en torens.Treinen Naast panorama-wagons zijn er op veel tra-jecten ook gewone wagons zonder reserveringskosten. In het winterseizoen zijn de reserveringskosten lager.

INFORMATIEMyswitzerland.com is prima voor de reisvoorbereiding.

Onze tips Zwitserland

Van onze expert Harry van Dooren

Hotel Pilatus-Kulm

Rathausquai in Luzern

De Bernina Express

‘De Bernina Express legt een minstens zo spectaculaire route af als de beroemdere Glacier Express, maar heeft minder last van de toeristische gekte. Dat maakt de sfeer aan boord relaxed. Er zijn onderweg een paar stops waar je gerust kunt uitstappen om van het adembenemende landschap te genieten. Het topstation ligt op 2253 meter; daar kun je de gletsjer bijna aanraken.’

©