Joan Tollifson - Niets om je aan vast te houden

]oan Tollifson

Niets om je aan vast te houden

Niets om je aan vast te houden

Niets otn je aan vast te houden

]oan Tollifson

samsara

© Joan Tollifson 2012 Oorspronkelijke uitgave: Non-Duality Press 2012 Oorspronkelijke titel: Norhing to Grasp ©Nederlandse uitgave: Samsara uitgeverij bv 2013 Vertaling: Prema van Harte Omslagontwerp: Erik Thé: www.erikthedesign.com Lay-our: Studio 28, Hillegom

ISBN: 978-94-91411-07-6/ NUR 728

Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder schriftelijke toestemming van: Samsara Uitgeverij bv Herengracht 341, 1 016 AZ Amsterdam www.samsarabooks.com

Welke staat er nu ook aanbreekt, mag alleen die er zijn? Geen verwijdering ervan, geen vLucht in iets dat je brengt wat deze staat niet doet, of niet lijkt te doen: energie, enthousiasme, inspiratie, vreugde, blijheid of wat dan ook. Alleen helemaal onvoorwaardelijk luisteren naar wat hier nu is, is dat mogelijk?

-Toni Packer

Dat wat voor je ligt is het, in al zijn vol

heid en volledigheid. Daarnaast is er niets. Zelfi als je een voor een alle stadia doormaakt waar een Bodhisattva op weg naar

Boeddhaschap doorheen gaat; wanneer je ten slotte, in een bliksemflits, volledige realisatie bereikt, zul je slechts de boeddhanatuur realiseren die al die tijd al de jouwe was; en met alle eraan voorafgaande stadia heb je er helemaal niets aan toegevoegd.

- Huang Po

Inhoud

VoonNoord 9

Het leven 11

Dit is het! 21

Het denkbeeldige probleem 31

Het oorspronkelijke gezicht 41

Is dat alles? 45

Wat kijkt er uit mijn ogen? 49

Geen zelf 57

Is het lichaam werkelijk? Ben ik het lichaam? 67

Je leven niet persoonlijk opvatten: wat wil dat zeggen? 73

Wat is dit? 75

Niet iets maken uit niets & niet van niets iets maken 87

Niet een, niet twee 93

Wat moet ik doen? 99

8

Keuze en keuzeloosheid Gewaarzijn

Valt er iets te doen? Beheersing en overgave De stroom: inademen en uitademen Als we nu eens echt volmaakt zijn, precies

zoals we zijn? Het pad-zonder-pad naar Hier/Nu De kunst van nergens naar toe gaan Onderzoek: wat is het? Je omdraaien om de denkbeeldige tijger aan

te kijken Ben ik al verlicht? Vele wegen naar huis De eenvoud van wat is Net wanneer je het snapt, is het voorbij! Dankbetuigingen

107

123

135

161

169

175

181

191

207

213

217

225

231

237

241

Voorwoord

Dit boek gaat over bevrijding. Dat betekent niet:

het einde van alle aardbevingen, oorlogen, faillissementen, werkloosheid en kanker, en het betekent niet een leven zonder verdriet, depressie, bezorgdheid of verslaving. Het gaat over herkennen dat dit de heilige werkelijkheid is, en dat de heilige werkelijkheid niet

ergens anders is. Het is het besef dat het fundamentele probleem nu opgelost kan worden, en dat er in

feite niets op te lossen is. Bevrijding is het vinden van vrijheid in beperking en volmaaktheid in onvolmaakt

heid. Het is de vrijheid om precies te zijn zoals we zijn.

Maar wat zijn we? Wat is, Hier/Nu, echt? Waar gaat het leven over? Wie leest deze woorden? Is het lezen van deze woorden een individuele keuze, of is het de

enige mogelijke bezigheid in het hele universum op dit moment, en is daar verschil tussen? Is er een methode

9

die leidt tot bevrijding of versterkt dat idee juist de

illusie dat er iemand is die gebonden is en dat bevrij

ding zich ergens in de toekomst bevindt? In dit boek

worden deze vragen verkend.

Het is niet het streven er antwoord op te geven,

maar eerder om de aannames achter de vragen te on

dergraven, om het denkbeeldige karakter van onze zo

genaamde problemen en dilemma's bloot te leggen. Er

is een uitnodiging om met open geest te luisteren en te

kijken. Het gaat niet om het aannemen van een nieuw

geloof. In tegendeel, je wordt uitgenodigd om datgene te ontdekken wat geen geloof nodig heeft om te zijn.

10

Joan Tollifson

Zuid-Oregon Voorjaar 2012

Het leven

Het leven leeft voortdurend van leven.

Het leven verschijnt in allerlei vormen en gedaanten. Maar het is nog steeds hetzelfde leven, dezelfde intelligentie-energie.

En jij bent dat leven.

- Sailor Bob Adamson

Het tere zonlicht in de namiddag op een enkel tril

lend blad, witte wolken die door de blauwe lucht

drijven, kinderen die verkocht worden voor prostitutie, uitgehongerde vluchtelingen die vluchten voor een

hongersnood, ongelooflijke daden van edelmoedig

heid en goedheid, de weeë pijn van depressie, olie die

in de zee loopt. Het leven heeft wveel gezichten -het

ene moment mooi, het andere moment ondraaglijk, te

11

afschuwelijk om te bevatten, zo prachtig dat er geen woorden voor zijn.

Wanneer het mooi is, ligt onze enige pijn in de wetenschap dat het niet zal duren. Wanneer het lelijk is, kan het overstelpend en beangstigend zijn. Zelfs als we de meest afschuwelijke dingen die gebeuren nier zelf hoeven re ervaren of te zien, zelfs als we volledig onwetend zijn van dergelijke dingen, worden we feitelijk door alles geraakt, want we zijn niet echt afgescheiden van mensen in verre landen of van de oceanen en van de lucht die we inademen. Ieder van ons kent zijn eigen persoonlijke worsteling met teleurstelling, eenzaamheid, financiële onzekerheid, chronische pijn, invaliditeit, verslaving- met welke mix daarvan ieder van ons ook behept is.

Hoe geven we betekenis aan dit alles? Waar gaat het allemaal om? Is er een uitweg uit ons lijden of het lijden van de wereld, of een manier om het te doorstaan zonder te vervallen in een destructieve geestesgesteldheid als wanhoop, boosheid, haar en zelfmedelijden?

Zoals vele anderen heb ik in alle richtingen gezocht naar antwoorden op deze vragen. Ik heb het geprobeerd met alcohol en drugs, psychotherapie, politiek activisme, meditatie, satsang en fundamentele nondualiteit. Uiteindelijk belandde ik daar waar ik nooit weg was geweest: in de eenvoud en onmiddellijkheid van Hier/Nu- dit wat immer aanwezig en helemaal compleet is ondanks wat er in de film van het waakbestaan gebeurt en nooit door wat er plaatsvindt.

12

Ik ervaar nog altijd momenten van verdriet en ontmoediging, uitbarstingen van kwaadheid, golven van depressie of angstige bezorgdheid, en periodieke oprispingen van verslavingsgedrag en dwangmatigheid. Misschien komt dit alles minder frequent, minder heftig voor en is het van kortere duur, maar het komt nog steeds voor. En de wereld als geheel is nog altijd vol lijden en onrecht.

Wat wel veranderd lijkt is dat de gedachte, het gevoel, dat ik een op zich zelf staand persoon ben, de baas over 'mijn leven' die zichzelf of de wereld uiteindelijk zal vervolmaken, is verdwenen. Er is de realisatie dat het leven het hele plaatje omvat, het licht en het donker, dat er niets persoonlijks bij is, dat alles moeiteloos vanzelf, op de enig mogelijke manier plaatsvindt, en dat niets enige vastheid of bestendigheid heeft. Er is ook helderheid over wat de onnodige inspanning is die zo'n groot aandeel heeft in het laten ontstaan van ons menselijk lijden en verwarring, hoe we onszelf ongelukkig maken. Naarmate dit opgehelderd werd, is er een afname gekomen van goedgelovigheid wanneer het verleidelijke lied van begoocheling klinkt. Wanneer ik merk dat ik denk dat er iets ontbreekt of dat de oplossing ergens buiten mezelf ligt, kan ik �e beter ontspannen in Hier/Nu, de plek die ik nooit echt verlaten heb.

In plaats van welbewust te proberen 'mezelf ' of 'de wereld' te helpen of te verbeteren, sta ik er meer open voor alles zichzelf op zijn eigen manier te laten helen, op zijn eigen tijd, zoals het toch wel doet. Er is toe-

13

wijding aan de onmiddellijkheid van het leven precies zoals het nu is, zonder er een positieve draai aan te willen geven. Deze pure intimireit is geen moeitevolle,

doelgerichte, naar verbetering strevende krachtsinspanning noch een soort passieve of fatalistische berusting. Het is een dynamische vitaliteit, een beschikbaarheid die alles insluie en aan niets blijft kleven. Het is niet iets dat 'jij' bereikt of krijgt, maar eenvoudig de onbegrensdheid, het naakte zijn dat altijd al totaal hier en nu aanwezig is.

Het is een grote opluchting te beseffen dat er in deze totale, spontane manifestatie geen volmaaktheid is zonder onvolmaaktheid, dat het licht en het donker

samen ontstaan zoals de top en het dal van de golf, dat je ze niet uit elkaar kunt halen, en de heiligheid van alles te waarderen, precies zoals het is, met alle gebreken. De sterke overtuiging dat ik weet wat het beste is voor her universum lijkt gelukkig te verdampen. EJ). als die toch opduikt, heeft ze meer van een dierbare eigenschap- o, kijk, Joan draait weer haar nummertje bezorgdheid.

Ik heb ontdekt dat er aan problemen geen einde komt. Wanneer we het ene probleem verhelpen, duikt er een ander probleem op. Maar het wordt slechts een

bron van leed als we ons verbeelden dat iets anders zou moeten of kunnen zijn. Het stormachtige, donkere weer hoort juist net zo goed bij het geheel als het heldere, zonnige weer. En het is allemaal een kwestie van perspectief en gezichtspunt, wat we zonnig vinden. Telkens wanneer we een stap doen of onze neus

14

krabben, doden en verminken we miljoenen micro-organismen, maar daar denken we geen seconde bij na. We beschouwen de vernietiging van een virus of van kankercellen als iets positiefs, en we tonen geen morele verontwaardiging als de ene mierenkolonie een andere overmeestert en onderwerpt. Maar ons menselijk drama lijkt daarentegen serieus en vol van betekenis, en onze particuliere standpunten lijken ons heel reëel en

'juist' toe.

In de fllm van het waakbestaan die elke ochtend begint te draaien, lijk ik een speler in een zich ontvouwend toneelspel, en telkens wanneer ik het nieuws

aanzet, lijkt de wereld wel het heroïsche strijdtoneel russen goed en kwaad. Het verhaal is fascinerend en lijkt heel echt. Maar dan verdwijnt de hele film op magische wijze elke nacht in de diepe slaap, en verdwijn ik daarmee ook. Wat er in de diepe slaap blijft bestaan kan nooit waargenomen of begrepen worden. Het is de grond-zonder-grond, dat wat aan het bewustzijn voorafgaat, dat wat bewustzijn is. In nachtelijke dromen en in de droomgelijke film van het waakbestaan verschijnt deze grondloosheid in oneindig veel vor

men. Wanneer we goed kijken, zien we dat deze vormen niets dan voortdurende verandering zijn, en dat zich in feite nooit iets vormt dat vast, onafhankelijk en blijvend is, behalve in conceptuele zin, als een idee.

De hele opvoering is één naadloze, steeds verande

rende, ongrijpbare manifestatie: subatomaire deeltjes die verschijnen en verdwijnen, planeten die om de zon cirkelen, orkanen die over de oceaan razen, vogels die

15

trekken, mieren die tunnels en heuvels bouwen, witte

bloedplaatjes die een ontsteking bestrijden, mensen die een bos kaalslaan, een meditatiecentrum bouwen,

boeken schrijven, boodschappen doen, naar hun

werk rijden, verliefd worden, boos worden, wakker zijn, dromen, dagdromen, uit hun dagdroom ontwaken, denken, zich herinneren, fantaseren, het verkeer

horen, deze woorden lezen. Alleen wanneer we denken over deze naadloze stroom en die onder woorden brengen, wordt hij ogenschijnlijk opgebroken in onderwerpen en lijdende voorwerpen, zelfstandige

naamwoorden en werkwoorden, oorzaken en gevolgen, voor en na, goed en slecht. Alleen wanneer we

denken bestaat er ogenschijnlijk een zich ontvou

wend verhaal dat zich afspeelt in de rijd, met 'mij' als middelpunt, een schijnbaar op zich staande eenheid

van bewustzijn (een geest) gevat in een schijnbaar op

zichzelf staand lichaam, iemand die iets van mezelf moet maken, mijn gaven moet gebruiken om de we

reld te helpen, een succes moet zijn, het juiste moet

doen, en misschien verlicht wordt. Maar als we, bewust terugkijkend, zoeken naar de

bron van elke impuls, gedachte, verlangen, intentie, actie of reactie die plaatsvindt, is er geen beginpunt

aan te wijzen of te vinden. We hebben geen idee wat

onze volgende gedachte zal zijn. Recent hersenonder

wek wijst erop dat tegen de tijd dat er een gedachte als 'ik moet de kat eten geven' in het bewustzijn ver

schijnt, de handeling die deze gedachte lijkt voort te brengen in feite al gaande is in her lichaam. In een

16

oogwenk gaan de vormen van dit moment in rook op,

onmiddellijk vervangen door een volslagen nieuw uni

versum. Wanneer we goed kijken naar een ogenschijn

lijke vorm (een stoel, een persoon, een gedachte, een gevoel, een gewaarwording), is het evident dat niets

wat er verschijnt enige substantiële, blijvende realiteit

heeft. Alles verandert, gaat over in iets anders. Het is

allemaal een flakkerend, droomgelijk verschijnsel, dat

verdwijnt zodra het verschijnt.

Alles verandert, en toch is, paradoxaal genoeg,

Hier/Nu altijd aanwezig. Welk moment van de dag of nacht het schijnbaar

ook is, welk jaar ook, hoe oud ik ook ben, welke loca

tie er ook verschijnt, het gebeurt altijd Hier/Nu- er is

slechts deze eeuwigheid zonder tijd, plaats en eigenaar,

die nooit komt, nooit gaat en nooit hetzelfde blijft.

Deze bewuste aanwezigheid, deze onmiddellijkheid,

deze naadloosheid die ik Hier/Nu noem is het water

in elke golf. Dit moment, zoals het is, is onvermijdelijk

en onontkoombaar. We denken altijd dat we een blijvende, onafhanke

lijke entiteit zijn met een vrije wil, een afgescheiden fragment dat losstaat van het geheel, worstelend om

ons leven te beheersen en te overleven als de bedachte

vorm die 'ik' heet en die wij werkelijk vinden. We vre

zen de dood en hopen dat 'mijn' bewustzijn en mijn verhaal door zullen gaan in een soort van hopelijk

prettig hiernamaals. Maar dit beeld van onze situatie is

net zo slecht bedacht als die onze voorouders niet eens

zo lang geleden hadden, toen zij vreesden dat ze van de

17

rand van de aarde konden vallen als ze de oceaan op voeren. Wanneer we echt zien dat er geen enkele soort

van afgescheiden, onafhankelijke, blijvende vorm is

-dat er geen feitelijke grenzen of naden bestaan tussen

subject en object, zelf en niet-zelf, geboorte en dood

-dat er slechts deze immer veranderende, altijd aanwezige onbegrensdheid is-dan is er geen lichaam en

geen geest buiten het geheel. Evenals er geen rand aan de aarde zit, is er geen onafhankelijk of blijvend iemand geboren die uiteindelijk sterft. Er is alleen de onverklaarbare, totale stroom of grenzeloze aanwezig

heid, precies zoals zij is, waarbuiten zich niets bevindt

-uitgestrekte leegte die de voortdurend veranderende

verschijning voortbrengt.

leder van ons is veel meer (en veel minder) dan wat

we ons voorstelden te zijn. leder van ons is her on

noembare aanwezig-bewuste dat geen centrum heeft,

geen eigenaar, geen locatie, geen grens, geen vorm,

geen begin en geen einde. Ieder van ons is het hele

universum en wat er blijft wanneer het universum ein

digt. En tegelijkertijd lijkt het ontegenzeggelijk alsof

ieder van ons de rol van een bepaald personage speelt, en ieder van ons kijkt blijkbaar naar en speelt mee in een volslagen unieke film van het waakbestaan. Net als

sneeuwvlokken zijn geen twee films precies hetzelfde.

Maar het valt ons misschien op dat dit personage een af

en toe optredende, voortdurend veranderende, illusoire

verschijning is die komt en gaat, samen met alle andere

personages en de zich steeds wijzigende omgeving van deze onwezenlijke film van het waakbestaan, en dat we

18

blijkbaar alleen in de film afZonderlijke mensen zijn,

ieder met zijn eigen lichaam, geest en films.

We zouden kunnen zeggen dat alles het spel van

bewustzijn is, wat 'bewustzijn' dan ook is. De waar

heid is dat het leven een mysterieuze gebeurtenis is die

nooit echt in enige wetenschappelijke of metafysische

formulering te vatten is. En toch is jouw hier en nu

zijn-wat nu aan de hand is- onbetwistbaar, evident

en onontkoombaar. Het is alleen maar mysterieus

wanneer we het proberen te verklaren of in beelden te

vangen.

Het is mij opgevallen dat telkens wanneer er sprake

is van leed of verwarring, dit betekent dat bewustzijn

zich verliest in denken en overspoeld wordt door een

soort hypnotiserende droomwereld. Het is vergeten

dat het de hele oceaan is, en her ziet zichzelf als een

afzonderlijke golf en probeert dan wanhopig als die golf re overleven, probeert een succesvolle golf te zijn.

Het zoekt zelfs de oceaan! Wanneer onderkend wordt

dat geen enkele golf bestaat buiten de oceaan, wanneer

er geen denkbeeldige scheiding is tussen 'mij' en de

huidige gebeurtenis, eindigt lijden. Het probleem ver

dwijnt en ik verdwijn als die denkbeeldige persoon die

zogenaamd iets van zichzelf moet maken, de wereld

moet redden, alles moet begrijpen en naar een hogere

staat van bewustzijn moet evolueren. Er is slechts het

moment van nu, precies zoals het is.

Dit ontwaken uit de droom afgescheiden te zijn kan

alleen nu plaatsvinden, niet later of in de toekomst, en

het is niet zozeer iets dat er gebeurt als wel de opperste

19

eenvoud van hier en nu, zoals het is. Dit eenvoudige,

naakte zijn is ongelooflijk evident en feitelijk onont

koombaar. Het lijkt alleen maar ongrijpbaar omdat

het zo dichtbij is, zo alomvattend.

Het is geen kwestie van intellectueel begrijpen,

maar van datgene herkennen waar geen begrip voor

nodig is, wat waarlijk onvoorstelbaar is, maar tegelij

kertijd volkomen evident en volstrekt onontkoom

baar. Het gaat erom de onmiddellijkheid die geen

ideeën oproept en die hier nu is, te herkennen. En ei

genlijk is deze herkenning nooit niet hier, want niets

is ooit niet hier. Zelfs de gedachten en verhalen die

ons lijken mee te nemen zijn niets anders dan deze

naadloze gebeurtenis - het zijn kortstondige verschij

ningen in de voortdurend veranderende caleidoscoop

van Hier/Nu - uitbarstingen van energie zonder eigen

vorm of duurzaam bestaan. De heilige werkelijkheid

is echt onvermijdelijk, ook al kan die ogenschijnlijk

verduisterd of over het hoofd gezien zijn. Bevrijding

is niet het bereiken of verwerven van iets nieuws en

het is niet het gevolg van enige oorzaak, maar de altijd

aanwezige, ongedeelde onmiddellijkheid waarbuiten

niets is. Bevrijding is werkelijk een non-gebeurtenis, een verschuiving zonder verschuiving, of zoals men

in zen zegt, een poort-zonder-poort. Het is Hier/Nu.

20

Dit is het!

We denken gewoonlijk: 'Dit is het niet.' Omdat

we onszelf zien als een op zich staand deel, is

het onvermijdelijk dat we ons incompleet en kwets

baar voelen. We zijn er totaal van overtuigd dat er iets

ontbreekt, dat het niet helemaal goed is. Bovenal zijn

we ervan overtuigd dat 'ik' niet helemaal oké ben. We

horen: 'Dit is het' of: 'Alles is volmaakt zoals het is',

en we kunnen niet geloven dat het waar zou kunnen

Zljll.

Wij mensen lijken een intens verlangen te hebben

dat de dingen anders zijn dan ze zijn. Misschien zijn we

op die manier geëvolueerd door de drang om te onder

zoeken en de nieuwsgierigheid naar wat er voorbij de

bocht ligt. Verlangen en angst zijn deel van ons overle

vingssysteem; biologisch gezien komen ze ons goed van

pas. Ons vermogen om fouten vast te stellen en nieuwe

21

mogelijkheden te zien heeft ons in staat gesteld te overleven en te gedijen. Maar diezelfde vermogens brengen ons blijkbaar ook in zulke onmogelijke situaties als waar geen enkel ander dier voor komt te staan.

We verlangen niet alleen een voedzaam maal en een warme plek om te slapen, zoals elk ander dier, maar we verlangen soms ook dingen waar we aan doodgaan, zoals sigaretten en crack cocaïne. Gevoed door een mengsel van normale verlangens en fatale bekoringen, zijn mensen op de proppen gekomen met een complete industrie gewijd aan het opwekken van onnodig verlangen en het aanwakkeren van een vals gevoel van gemis. De wereld wordt nu in hoge mate gedomineerd door een economisch en politiek systeem dat overleeft door suïcidale consumptieartikelen aan te prijzen, een verslavende kringloop die de aarde zelf, waarvan we afhankelijk zijn voor onze overleving, lijkt te vernietigen. Crack cocaïne en sigaretten zijn slechts het topje van de ijsberg, als het gaat om het oproepen van zodanig zelfdestructieve knoeiboel als waarvoor geen enkel ander dier genoeg hersens heeft om te verzinnen. Vanzelfsprekend is dit alles niet minder natuurlijk dan de destructieve daden van sprinkhanen, virussen, kankercellen, parasieten, bosbranden, orkanen, exploderende zonnen, ijstijden of verdwaalde meteorieten die kapotslaan op planeten.

Hoewel we onszelf vaak zien als iets dat buiten of boven de natuur staat, of misschien als een soort onnatuurlijke afwijking, zijn ons ingewikkelde brein en onze menselijke activiteit evenzeer een uiting van de

22

natuur als iets anders. Onze wolkenkrabbers, snelwegen en vernietigingswapens zijn net zo natuurlijk als beverdammen, mierenhopen en bijensteken. En net zo zijn moderne geneeskunde, politieke bewegingen die strijden voor sociale gerechtigheid, spirituele praktijken als meditatie en boeken als deze ook een uiting van de natuur, evenals witte bloedplaatjes die een ontsteking in het lichaam bestrijden een uiting van de natuur zijn. Alles is inbegrepen in wat is.

Maar door ons vermogen tot abstraheren en ons vermogen ons het verleden te herinneren en de toekomst voor te stellen, krijgen wij mensen altijd het idee dat er iets ontbreekt. We denken dat dit knagende gevoel van gemis opgeheven kan worden als we maar een nieuwe auto, een betere baan, een groter huis, een andere partner, een eind aan de artritis, nog een café latte, een rechtvaardiger sociaal-economisch stelsel of een schitterende verlichtingservaring hadden. Er is niets mis mee als je een van deze zaken wilt of hebt, maar we lijden wanneer we ons inbeelden dat dergelijke dingen ons fundamentele ongemak echt zullen wegnemen of ons het ware geluk en gemoedsrust zullen brengen. Onvermijdelijk worden we teleurgesteld. Wat we ten diepste verlangen is eigenlijk heel dichtbij, hier en nu. Het is wat wij zijn, wat we niet niet kunnen zijn: de essentie, de vitaliteit, de aanwezigheid, de leegte die niet afhankelijk is van welke vorm dit moment aanneemt, of het nu een nieuwe auto of een lekke band is, want de echte bron van waar geluk, echte vrede en vrijheid is evenveel aanwezig in elke vorm.

23

Waar ik het over heb?

Over dit! Hier. Nu. De vitaliteit en onmiddellijk

heid van deze ervaring nu, her weren dat je aanwezig

en gewaar bent, dit onontkoombare hier en nu- dit

wat je altijd al bent en niet nîet kunt zijn - de naakte

werkelijkheid van alleen dit, precies zoals het is. Nog steeds niet zeker van wat ik bedoel?

Leg een paar minuten, nadat je deze paragraaf hebt

gelezen, het boek neer en wees eenvoudig aanwezig zon

der iets speciaals te doen. Voel de ademhaling. Merk de

geluiden op van het verkeer, de wind, vogels die zingen,

spelende kinderen, vliegtuigen die overvliegen, wat je

maar hoort. Voel de gewaarwordingen in het lichaam.

Geniet van de vormen, kleuren en bewegingen die als

zuivere visuele gewaarwordingen verschijnen, zonder

te proberen ze te benoemen of te plaatsen. Wanneer je

maar merkt dat je denkt, laat dan als je kunt de gedach

ten varen en keer terug naar het simpel en puur ervaren

van het huidige moment. Laat je ervaring precies zo zijn

als zij is, hoe ze ook is. Je probeert niet om je van iets te ontdoen, iets tot stand te brengen of iets te begrijpen. Je

bent eenvoudig hier, en dat gaat moeiteloos. Je kunt niet

niet hier zijn, precies zoals je bent, daarom hoef je niets

te doen of iets niet te doen. Laat jezelf gewoon zijn. Blijf

enkele minuten bij dit pure zijn - ademend, horend,

ziend, voelend, gewaar zijnd- eenvoudig levend. Kun

je het verschil voelen tussen de naakte werkelijkheid van

het nu ademen-horen-zien-voelen-gewaar zijn-zijn en

elke poging deze ervaring in woorden, ideeën of me

tafYsische formuleringen te vatten? Kun je zien dar de

24

werkelijkheid zelf (het zuivere ervaren) tegelijk onvoor

stelbaar én volkomen evident is?

Zeker, denken en je voorstellingen maken zijn ook

onderdeel van dit naadloze gebeuren, maar juist bij het

denken en ons ideeën vormen raken we verstrikt in

denkbeeldige problemen en dilemma's. Alleen in ons

idee, in verhalen die in het denken ontstaan, zijn we

blijkbaar 'iemand' die anders moet zijn dan we zijn.

Daarom kan het zo bevrijdend zijn wanneer de aan

dacht verschuift van gedachten naar de pure eenvoud

van horen, zien, voelen en gewaar zijn.

Naruurlijk zal vaak, wanneer die verschuiving

plaatsvindt, wanneer we de opluchting voelen eenvoudig hier te zijn als helemaal niets, het denken opkomen

en proberen zich dit roe te eigenen als een persoonlijke

prestatie: 'Ik heb het! Dit is het! Ik ben verlicht!' En

juist die gedachte creëert onmiddellijk opnieuw de il

lusie 'ik' en 'het', de illusie van afgescheidenbeid en

dualiteit. Voor we her weren is de volgende gedachte:

'0 nee! Ik ben het kwijt! Hoe kan ik het terugkrijgen?'

En het grote geheim is dat alles- de gedachten, de il

lusie 'ik', de zuivere gewaarwordingen, het gewaarzijn

dat dit alles ziet, de hele show- zonder zelf is, zonder

scheiding, zonder kern. Het is één onvermijdelijke en

dus onbereikbare zodanigheid.

Woorden als 'Hier/Nu', of uitspraken als ' Dit is

Het', verwijzen naar dit eeuwig huidige moment dat

geen plaats, geen grens, geen naden heeft. Hier en nu is

altijd aanwezig en eeuwig veranderlijk. Het verschijnt

als verkeersgeluid, de smaak van een appel, het blauwe

25

van de lucht, de gewaarwordingen van hoofdpijn, de

verhalen en mentale films die het denken en de ver

beelding creëren, en de non-ervaring van diepe slaap.

Ik wijs op wat zeer evident, zeer onmiddellijk, zeer on

miskenbaar is� de pure werkelijkheid van wat is-het

pure zijn waarvoor geen geloof nodig is en waaraan je

niet kunt twijfelen.

Elke interpretatie van de ervaring van dit moment

(wat ze is, of waarom ze er is) kan men in twijfel trek

ken, maar dat ze er is, is boven twijfel verheven. Je

kunt twijfelen aan conclusies die je trekt uit wat je

nu ervaart (bijvoorbeeld dat het een mentale creatie

is, gebaseerd op wat vla de zintuigen binnenkomt uit

de buitenwereld, die bestaat uit scheikundige elemen

ten, atomen, moleculen, subatomaire deeltjes, quarks

of snaren, of dat het allemaal bewustzijn is, of dat het

een droom of een illusie is) -deze conclusies kunnen

allemaal betwijfeld worden, maar het pure ervaren wat

er nu gebeurt, het hier-zijn of nu-zijn of zo-zijn er

van, dat vereist geen geloof en valt onmogelijk te ont

kennen. Zelfs als we geloven dat het een illusie of een

droom is, het is er niettemin onmiskenbaar.

Als je je bewust bent van deze aanwezige vitaliteit,

dan is er ontvankelijkheid en een gevoel van verwon

dering. We zien schoonheid in de meest gewone din

gen. We voelen dat alles eigenlijk oké is, ook als het dat

ogenschijnlijk niet is. We hebben gemoedsrust. Zelfs

als we verdriet hebben of lichamelijke pijn, gaat die

vergezeld van een zekere vitaliteit, een gevoel van vloei

baarheid en onvastheid.

26

Als je je niet bewust bent van die aanwezige vitaliteit is

er sprake van lijden. Ik maak hier onderscheid tussen

pijn (wat zuiver een gevoel is) of pijnlijke omstandig

heden (zoals oorlog, faillissement, een natuurramp) en

de gedachten, verhalen en overtuigingen over de pijn

of de pijnlijke omstandigheden. Lijden, zoals ik het

woord hier gebruik, is eigenlijk het gedachte-verhaal

geloof-idee dat dit-hier-nu niet genoeg is, dat het le

ven niet zo hoort te zijn zoals het is, dat 'ik' niet oké

ben of 'het' niet oké is -dat waar we naar verlangen

zich ergens 'buiten' ons bevindt, in het verleden of in

de toekomst, ergens anders of op een ander moment

dan Hier/Nu. Dit idee van gemis komt altijd voort

uit de gedachte-verhaal-geloof-idee dat 'ik' een afzon

derlijk deeltje ben, ingekapseld in een vergankelijk en

kwetsbaar lichaam-geestorganisme, van waaruit het

naar een wezensvreemde en bedreigende wereld kijkt,

probeert te overleven, te slagen, ergens te komen en

een bijzonder iemand te zijn. Vanuit dit gezichtspunt

van afgescheiden en ingekapseld zijn lijkt er altijd iets

te ontbreken.

We verbeelden ons dat we ooit voluit kunnen leven

-nadat we onze schulden hebben afbetaald, nadat we

de garage hebben opgeruimd, nadat we voorgoed zijn

gestopt met roken, nadat we Spaans hebben geleerd,

nadat we ons als vrijwilliger hebben aangemeld om de

thuislozen eten te geven, nadat we een baan hebben

gekregen, nadat we genoeg hebben gespaard voor ons

pensioen, nadat we met pensioen zijn gegaan, nadat we

zijn afgevallen, nadat we weer naar de sportschool zijn

27

gegaan en in conditie zijn, nadat we het goed hebben gemaakt met onze ouders, nadat we onze tweelingziel hebben gevonden en getrouwd zijn, nadat de kinderen op hun bestemming zijn gebracht, nadat we weer op retraite zijn geweest, nadat we verlicht zijn geworden - dan, ooit, in de toekomst, kunnen we totaal leven en helemaal oké zijn. Ons echte leven kan eindelijk beginnen. Of misschien denken we dat ons echte leven in het verleden plaatsvond, voor de scheiding, voordat we onze baan kwijtraakten, voordat de kinderen het huis uitgingen, voordat we kanker kregen en in een rolstoel terecht kwamen. Maar in beide gevallen, of we nu geobsedeerd zijn door het verleden of door de toekomst, dit, nu op dit moment, kan het niet zijn. Dit lijkt nergens op. Dat denken wij.

Bewust worden is het doorzien van dergelijke gedachten, wakker worden uit het verhaal van je leven en van alles wat je denkt en gelooft, je bewust worden van de eenvoud van wat is. Dit kan alleen Hier/Nu gebeuren, niet in het verleden of in de toekomst. Bewust zijn is het herkennen van het oneindige in het eindige, de leegte in iedere vorm, het volmaakte in het ogenschijnlijk onvolmaakte, totaliteit in de veelvuldigheid. Er bestaat niets buiten Hier/Nu en daarom is niemand ooit echt verloren en is er niets te vinden dat niet al helemaal aanwezig is.

Ns je probeert te begrijpen wat Hier/Nu betekent, wat gewaarzijn is, wat aanwezigheid is, dan glipt het je door de vingers als water of lucht. En toch, wat hier nu is, deze bewuste aanwezigheid, is heel evident en vol-

28

strekt onloochenbaar. Het is het enige 'ding' waar niet aan getwijfeld kan worden (en het is helemaal geen ding, want het is niets in het bijzonder en het is alles).

Streven naar deze bewuste aanwezigheid is absurd, omdat er geen plek en niets is buiten Hier/Nu. Zelfs lijden en het verhaal van scheiding en gemis is niets anders dan Hier/Nu dat zich laat zien als dat verhaal, zich laat zien als lijden. Zonder bewustzijn zou het niet eens kunnen verschijnen. Samsara (de film van het waakbestaan) is nirvana (de heilige werkelijkheid) in doorzichtige vermomming.

Lijden is als een onweersbui of een sombere dag. Niemand kan die opeisen. Het betekent niets. Hoewel lijden persoonlijk lijkt, is het niet meer eigen of door jezelf veroorzaakt dan het weer.

Wat hier nu gebeurt is niet iets 'buiten jou' of los van jou, ner zo min als deze bewuste aanwezigheid iets 'in jou' is, wam er is nooit een echte grens russen binnen en buiten te vinden. Er is misschien een verbeelde afscheiding waarvan we denken dat die er is, maar evenmin als een lijn tussen twee landen op een kaart is deze grens er in werkelijkheid. Kijk goed (met gewaarzijn, niet met analytisch denken), om de afwezigheid van een grens rechtstreeks te ontdekken, naar de plaats waar 'in jou' overgaat in 'buiten jou'.

Misschien ontdek je dat er alleen maar deze totale gebeurtenis is, voortdurend veranderend en met oneindige variaties, maar altijd Hier/Nu aan de hand, als één consistent beeld, één complete film, waarin los van het zien er geen 'ziener' en geen 'geziene' bestaan.

29

Het denkbeeldige probleem

Ik heb verschrikkelijke dingen meegemaakt in mijn Leven, waarvan sommige echt

gebeurd zijn.

- MarkTwain

Stel jezelf eerst de vraag: 'Wie is het die bevrijding zoekt, wie bevindt zich in gevan

genschap?' In die vraag zul je het antwoord vinden. je zult zien dat er niets is.

Er is niemand

-Jean Klein

31

We kunnen het grootste probleem hebben,

en ik bedoel de grootst mogelijke neurotische obsessie, en toch is het allemaal niets dan

wat je nu ervaart. Dit inzicht is totaal bevrijdend, als we er

eenmaal aan gewend zijn.

- J. Matthews

Mensen hebben lang gezocht naar de basis van zijn, de bron en het wezen van het leven zelf.

Atomen, subatomaire deeltjes, snaren, bewustzijn, ge

waarzijn, God, oerenergie- wetenschap, metafYsica en religie hebben vele mogelijkheden verkondigd door de eeuwen heen. Of wetenschap nu astronomisch 'naar

buiten' kijkt of subatomair 'naar binnen', zij probeert altijd haar eerdere grenzen te verleggen. Ze heeft zelfs

gevonden dat observeren verandering aanbrengt in het geobserveerde, dat objectiviteit niet bestaat.

We vragen ons af of de wereld 'echt bestaat' zoals we hem waarnemen, en op talloze manieren ontdekken we

dat waarneming onbetrouwbaar is, dan ze misleid kan worden. En toch zien we vaak het duidelijke feit over

het hoofd dat de zodanigheid van de waarneming van nu volstrekt buiten kijf staat. We kunnen betwijfelen

of het geweer dat we in de hand van de man meenden

te zien werkelijk een geweer was of dat het een mobieltje, optisch bedrog of een hallucinatie was, maar we kunnen niet twijfelen aan de naakte zodanigheid

van die geweervorm, het zuivere waarnemen zelf. Zelfs

32

iedere conclusie over wat dat voorwerp 'echt' was (of is), is altijd aan twijfel onderhevig, misschien omdat

'daar buiten' geen afzonderlijke en blijvende werkelijk

heid bestaat behalve de naadloosheid van aanwezig-bewuste ervaring. Bovendien is er ook geen afZonderlijk en blijvend onderwerp 'hier binnen' dat voor de gek

gehouden kan worden. Omdat we vaak meer aandacht schenken aan onze

bedachte interpretaties dan aan de naakte waarheid van

zijn, raken we gemakkelijk in de war en verontrust.

We kunnen niet begrijpen hoe mensen aan de andere kant van het politieke spectrum in hemelsnaam zo vol

komen en gekmakend blind kunnen zijn voor hoe de wereld 'werkelijk' is. Of we maken ons zorgen dat de wereld die we waarnemen misschien een gesimuleerde

werkelijkheid is, geschapen door vijandelijke machines om ons te bedriegen en te knechten, dat we maar

hersens in een vat blijken te zijn. Of we horen dat er een minieme vertraging in de waarneming is, zodat we

altijd alleen het verleden waarnemen, alsof we door het

achterraam van een auto het landschap achter ons zien verdwijnen, en dit vinden we verschrikkelijk veront

rustend, want hoe kunnen we de auto besturen als we niet kunnen zien waar we eigenlijk zijn, laat staan waar we heen gaan? Of we zijn het er mee eens dat alles één ongedeelde gebeurtenis is, maar maken we ons zorgen

dat 'ik' het zo misschien niet ervaar. Of we knikken

instemmend bij de bewering dat alles slechts als in een droom verschijnt en dat het zelf maar een illusie is,

en vragen dan: 'Wat moet ik dan nu doen?' Dit lijken

33

allemaal redelijke zorgen als we geloof hechten aan de dualistische veronderstellingen en misvattingen die aan deze ogenschijnlijke raadsels ten grondslag liggen.

Maar wie is precies degene die deze zorgen heeft, degene die het mikpunt lijkt te zijn van deze beangsti

gende scenario's, degene die denkt dat hij iets anders is dan de ervaring die er nu is, degene die denkt dat hij de auto moet besturen, degene die bezorgd is dat hij beetgenomen wordt. En waar vinden welke dan ook van deze scenario's, 'echt' of 'ingebeeld', plaats? We

kunnen denken of ons verbeelden dat er een wereld is buiten het bewustzijn, onafhankelijk van bewustzijn, maar die gedachte of verbeelding komt alleen op in het bewustzijn. We ervaren zelfs nooit iets buiten het bewustzijn, maar toch, waar is het bewustzijn? Als we het brein opensnijden, zullen we de kamer waarin we nu zitten niet vinden, of deze wereld, of de landschappen van onze dromen en fantasieën. Waar precies gebeurt dit alles dan wel? Als je naar het antwoord zoekt, val

je al voor het imaginaire probleem en zal alles wat je vindt ook weer een object zijn dat in het bewustzijn verschijnt. Hierbij zij opgemerkt dat al deze problemen elke nacht in de diepe slaap verdwijnen, tegelijk met degene die ze lijkt te hebben.

Eeuwenlang dachten we dat onze planeet, die verondersteld werd een plat vlak te zijn, het centrum van het universum was. Daarna ontdekten we dat de aarde om de zon draaide en slechts een van de vele plane

ten in een van de vele zonnestelsels en een van de vele

melkwegen was in wat plotseling een universum zon-

34

der god bleek te zijn, zonder goedertieren wezen dat

alles beheerste en voor ons zorgde. We namen ook eeuwenlang aan dat we ieder iemand waren, een uitvoerend zelf met een vrije wil die onze gedachten creëerde

en besliste wat we deden. Recent hersenonderzoek laat steeds meer zien dat dit beeld net zo absurd fout is als de voorstelling dat een platte aarde het middelpunt van het universum is. Opnieuw zijn we in metafysische onzekerheid en wanhoop gebracht. Niet alleen is er geen god die de show runt, nu is er blijkbaar ook geen 'ik' dat de show runt! Hellup!

Maar wat is er eigenlijk veranderd door deze wetenschappelijke ontdekkingen? Alleen het plaatje dat we ervan hebben, ons mentale beeld ervan, ons verhaal over onze situatie, onze kaart van de werkelijkheid. De nieuwe kaart is aanleiding voor nieuwe verhalen, nieuwe fantasieën en nieuwe angsten, en die lijken al

lemaal heel echt. Doodsbang niets meer te zijn dan een hulpeloze ro

bot, gestraft met zelfbewustzijn op drift in een koud,

zinloos, nihilistisch universum vol enge zwarte gaten, proberen we wanhopig onze pijn te verzachten. We vegen over onze iPads, gaan aan meditatie doen, doen yoga, rennen van de ene naar de andere satsang en

lezen eindeloos veel boeken over non-dualiteit, wanhopig op zoek naar een oplossing voor het imaginaire probleem. En hoewel er momenten van geluk en tevredenheid voorkomen, momenten waarop we het imaginaire probleem vergeten, merken we dat alle oplossingen uiteindelijk teleurstellend blijken. Voor velen van

35

ons is er altijd die knagende twijfel, die blijvende on

zekerheid, dat fundamentele onbehagen, hoe vurig we

ook proberen te geloven in onze nieuwste religie, onze nieuwste goeroe, of onze nieuwste antwoorden. En we

willen beslist niet bedrogen, beetgenomen, gesust of

voor de gek gehouden worden met valse conclusies,

zoals onze voorouders. Wij zijn voortdurend op onze

hoede. Scepsis wordt onze instelling, vaak afgewisseld

met lichtgelovigheid en korte uitstapjes naar hoopvolle nieuwe oplossingen.

Als we geluk hebben merken we misschien uitein

delijk dat dit onbehagen op elk moment dat we er niet

meer voor weglopen, als sneeuw voor de zon verdwijnt.

Wanneer we al onze overtuigingen en ideeën laten val

len en ophouden met het zoeken naar antwoorden en

oplossingen, verdwijnt het probleem. Het ogenschijnlijke probleem bestaat alleen, of lijkt

te bestaan, wanneer er sprake is van de misvatting dat

we buiten onze ervaring staan. Al onze twijfel en pijn

verwijst naar het illusoire gevoel van een afzonderlijk

zelf en heeft daar mee te maken.

Het afzonderlijke zelf zoekt naar zin en probeert

achter de waarheid over het universum te komen, alsof

waarheid iets buiten de ervaring van nu is waar men

achter kan komen, alsof zin iets is dat te vinden zou

zijn.

Maar wanneer we ons overgeven aan wat moeite

loos, Hier/Nu, helemaal vanzelf gebeurt, ontdekken

we vrede, vrijheid, liefde, vreugde- alles waar we bui

ten onszelf naar zochten.

36

Dit zeggen is natuurlijk gevaarlijk, omdat de lezer ver

leid zou kunnen worden wat hij nu ervaart te onder

zoeken en 'uit te zien naar' vrede, vrijheid, liefde en

vreugde- en dan vaststellen of deze kwaliteiten aanwe

zig zijn of niet. Juist dit afstand nemen en ervaringen

onderzoeken schept onmiddellijk een gevoel van afge

scheiden zijn, van onbehagen en gemis, en dan komt

de gedachte op om de werkelijkheid van dit gemis te

bevestigen en persoonlijk op te vatten door vast te stel

len dat je niet de kwaliteiten hebt die ze beschreef en

dat je het niet begrijpt, dat je een mislukkeling bent en

het waarschijnlijk nooit zult snappen.

Maar de 'ik' die zogenaamd een mislukkeling is, is

maar een illusoir mentaal beeld, dat het denken net uit

de lucht heeft geplukt, net als het schijnbare gemis. Het

probleem is denkbeeldig, net als degene die het probleem

zogenaamd heeft. Het heeft geen zin dit te geloven- dan

hebben we alleen maar een nieuw geloof dat spoedig

betwijfelbaar zal worden. Het denkbeeldige probleem

wordt opgelost door zowel dit als degene die er last van

heeft, telkens wanneer ze verschijnen, te doorzien.

En kijk hoe snel de geest zelfs dat omzet in een

nieuwe opdracht tot zelfverbetering om 'mij' te red

den. Mijn nieuwe opdracht wordt het doorzien van

het denkbeeldige probleem, zodat 'ik' in een betere

staat kan komen en een verlichtere 'ik' kan worden;

mijn nieuwe verhaal is hoe goed of hoe slecht ik hierin

ben. Dit is weer hetzelfde oude liedje.

Er is een natuurlijk verlangen om wakker te worden,

niet alleen omwille van ons zelfbeeld; zo functioneert

37

het leven uit zichzelf: het heelt wonden, vindt oplos

singen, verheldert wat duister was. Het is liefde in actie. Maar die natuurlijke toewijding verschilt hogelijk van de obsessie met zelfverbetering die nu juist voortkomt

uit de misvattingen die ze probeert recht te zetten. We kunnen het verschil voelen tussen de openheid van liefde en de beklemming van willen vastpakken.

Maar bedenk dat de beklemming, de misvattingen en de wonden ook bij het leven horen. Niets valt erbuiten. Eenheid omvat alles. Alleen het illusoire, af

gescheiden deeltje, het personage in de film, houdt

zich bezig met volmaakt zijn en zich niet weer laten beetnemen. De heelheid van zijn vindt het niet erg

om beetgenomen te worden. Gewaarzijn heeft geen

zelfbeeld om te beschermen, geen zelf om tegen de dood te verdedigen. Voor het leven zelf komt er geen

eind aan het beetgenomen worden en geen eind aan

bewustwording. Het overkomt niemand. Het is niet

persoonlijk.

Als je dus merkt dat je geobsedeerd aan bedachte

problemen zit te denken, kun je er misschien mee

beginnen op te merken hoe onbevredigend dit malen

is, hoe je er eigenlijk nooit iets aan hebt. Het heeft iets verleidelijks- het is vertrouwd, het belooft mooie

resultaten, het lijkt veiliger dan je ontspannen in het

grenzeloze - maar zoals zoveel andere verleidelijke bezigheden levert het niets op. Je raakt alleen maar steeds verwarder en wanhopiger. De tredmolen gaat

sneller en sneller, maar de worcel komt niet dichter

bij. Je gewaar zijn van dit hele mechanisme, telkens

38

wanneer het verschijnt, zal de geloofwaardigheid en aantrekkingskracht ervan doen verdwijnen. Gewaar

zijn betekent niet: erover nadenken. Het wil zeggen dat je het ziet terwijl het gebeurt. Misschien merk je

dat je het vermogen hebt je gedachten te laten varen, terug te keren naar de eenvoud van dit moment, je te ontspannen in de open sfeer van gewaar zijn. En in

deze open sfeer ontdek je misschien dat geen enkel probleem beklijft.

39

Het oorspronkelijk gezicht

Liefde is het vermogen elke omstandigheid

en elk levend wezen te zien als volmaakt,

precies zoals ze zijn.

- Anam Thubten

Vun je de vitaliteit en weidsheid aanvoelen van de

�uidige manifestatie die jij bent, de onbegrensd

heid die het hele universum omvat?

Een lorrie die voorbij raast, zonlicht dat de huid verwarmt, de bewegingen van tenen en vingers, een bos

brand die over een droog landschap raast, een moeder in Afrika die haar uitgehongerde kind wiegt, een rijke

investeringsbankiet in New York die aan een Martini

nipt, een seriemoordenaar die zijn slachtoffer martelt, een arts die een patiënt redt, soldaten in oorlog die op

41

elkaar schieten, micro-organismen die het in de bloed

baan met elkaar uitvechten, een mier die over het trot

toir loopt, een reusachtige voet die de mier vertrapt,

explosies in een verre melkweg - kun je aanvoelen dat alles één naadloze beweging is die zich in volmaakte

synchroniciteit en harmonie afspeelt, zelfs wanneer er

schijnbaar disharmonie en dissonantie is? Zie je dat er

geen grens is tussen jou (deze bewuste aanwezigheid)

en alles wat er verschijnt?

De kinderverkrachter, de seriemoordenaar, de

dronkelap die in een plas van urine en kots sterft op

de stoep zijn niet minder de heilige werkelijkheid dan

de moeder die liefdevol voor haar kinderen zorgt, de

hulpverlener die de uitgehongerden gaat helpen of de

monnik die een leven van authentieke sereniteit en hel

derheid leidt. En in de kern van alles (elke vorm, elke

gewaarwording, elke waarneming, elk idee) vinden we,

als we goed kijken, helemaal niets, alleen dat wat niet

te vinden is omdat het te dichtbij is, te vertrouwd om

te kunnen zien.

Het wonder van het leven is innig verbonden met

de vergankelijkheid en onwerkelijkbeid ervan. Alles

verandert en geen enkele vorm die voorbijkomt heeft

een blijvend bestaan. Onze jeugd, onze belangrijkste

relatie, ons meest beschamende ogenblik, de maanlan

ding, de holocaust, de gebeurtenissen van 11 septem

ber, de verhalen op het dagelijkse nieuws, de gehele

wereldgeschiedenis, ons hele leven op het moment van

sterven- al deze dingen komen aan ons voorbij en los

sen op als dromen (of nachtmerries). Wat onmisken-

42

baar is in elke voorbijgaande vorm, wat niet betwijfeld

kan worden, is de zodanigbeid ervan, het aanwezig

zijn.

Aanwezigheid (of leegte) is geen 'ding' dat aangevat

kan worden. Gewaarzijn is niet iets dat losstaat van

alles wat het onthult. Gewaarzijn is een ander woord

voor het onbegrensde, voor het unieke, voor het naad

loze, voor de onvoorwaardelijke liefde waarin geen

scheiding bestaat tussen minnaar en beminde. In het

licht van gewaarzijn is alles wat verschijnt de heilige

werkelijkheid, want ware liefde ziet de volmaaktheid

in alles zoals het is. Hoe slecht onze ervaring schijnbaar ook wordt,

zelfs als het hele universum ontploft, we weten in ons

binnenste dat er niets wezenlijks beschadigd is. Wat

blijft is ongeboren en onverwoestbaar. Het is onbe

noembaar, maar we zouden het intelligentie, energie,

het Zelf, of gewoon dat kunnen noemen wat geen

tegenpool en geen tweede kent. Deze grenzeloze een

heid of leegte is niet veroorzaakt. Niets brengt het tot

stand. Het is altijd totaal aanwezig. Het is de hele dans

van het bestaan en het is wat overblijft wanneer al het

waarneembare en voorstelbare er niet meer is.

Wanneer je oplost in die grond-zonder-grond, is er

slechts liefde -liefde voor jezelf, liefde voor de wereld,

liefde voor alle levende wezens.

Alles wat er is, ontstaat tegelijk, Hier/Nu, in vol

maakte stilte. De sterren die lichtjaren ver zijn, het

verleden, de toekomst, alle verschillende standpunten,

alle verschillende films die zich afspelen - alles is Hier/

43

Nu. Dit is de tijdloze eeuwigheid, de nier re lokalise

ren aanwezigheid, de alomvattende eenheid waarvan

her centrum overal is en de omtrek nergens. Hier/Nu is de grond-zonder-grond, het Opperste Subject, het

Oorspronkelijk Gezicht, dat wat in diepe slaap blijft

wanneer elke ervaring verdwijnt samen met de her

senschimmige ondervinder. Geen enkel subject of

object, geen enkele aanwezigheid of afwezigheid blijft

bestaan.

En dit Oorspronkelijk Gezicht is niet iets anders

dan een kom soep of een peuk in de goot.

44

Is dat allese

Iemand vroeg een zen-meester eens: '�t is Boeddha?' De leraar antwoordde: ' �t is niet Boeddha?'

- oorsprong onbekend

De werkelijkheid is niet zoals ze lijkt.

Evenmin is ze anders.

- Lankavarara Soetra

Wanneer ik naar de heilige werkelijkheid wijs door

aandacht te vragen voor het verkeersgeluid, de

�ang van een vogel, de geur van koffie, een peuk in

de goot of het gezoem van een stofzuiger, vraagt men

soms: 'Is dat het? Is dat alles? Verkeersgeluid, vogels,

45

koffie, sigarettenpeuken? Worden we niet geacht dar alles te overstijgen? Is dat niet allemaal een illusie of alleen maar 'de materiële wereld'? En de 'uiteindelijke werkelijkheid' en de 'hoogste verlichtingservaring'

dan? Gaat de hoogste waarheid niet 'vooraf aan bewustzijn'? En hoe zit het met 'de noumenon', 'de ziel', 'God', 'leegte' of 'zuiver gewaarzijn'?

Uiteindelijke werkelijkheid is niet ergens anders. De hoogste verlichtingservaring is niet ergens anders. Het absolute is niet ergens anders. De heilige werkelijkheid is het nabije, het subtiele, het vitale van Hier/ Nu. Dit is God, dit is leegte- deze blauwe lucht, deze witte wolk, deze viezigheid in de goot, deze stoel, dit tv-programma, dit blad dat dwarrelt in de wind, deze

opwelling van woede, deze gele schoolbus, deze golf van eenzaamheid, deze lachsalvo, deze gedachtegang, dit ziende-horende-voelende-bewuste wezen. Dit is de

Geliefde. Een blaffende hond. Groene bladeren die dansen in

het zonlicht. De luisterende stilte. Open. Weids. Grenzeloos. Gewoon dit!

Dit is niet zoals al het andere. Het is zoals het is. Hoe is het? Het is niet zus of zo, want het verandert voortdurend.

Over de uiteindelijke werkelijkheid schrijven is als een boek schrijven met verdwijnende inkt.

Als de woorden echt gehoord worden, kunnen ze een deur openen naar het hart. Ze kunnen onze aan

dacht vestigen op het levende hier en nu. Ze kunnen al onze voorstellingen en ideeën uitwissen en ons ontvan-

46

keiijk en vol verwondering maken. Maar als de denkende geest alleen maar probeert dit alles intellectueel te verklaren of conceptueel te begrijpen, dan brengen

de woorden ons slechts verder van het vitale en opene van aanwezigheid.

De echte boodschap is wat blijft nadat de inkt is verdwenen. Maar als je probeert te zien wat dat is, zul je het nooit vinden, want je zoekt naar een object.

Aanwezigheid is geen object. Het is de openheid die

het allemaal waarneemt.

47

Wat kijkt er uit mijn ogen?

De spiegel weerkaatst het beeld, maar het

beeld verbetert de spiegel niet. je bent noch de spiegel noch het beeld in de spiegel.

Als je de spiegel perfect gemaakt hebt zodat hij juist en waarheidsgetrouw weerspiegelt> kun je de spiegel omdraaien en er een ware weerspiegeling in zien van jezelf- zo waar als de spiegel die kan geven. Maar de reflectie ben jij niet zelf-jij bent wie de reflectie

ziet. Begrijp het goed- wat je ook ziet, je bent niet wat je ziet.

- Nisargadatta Maharaj

49

�t we zien, wanneer we kijken naar elkaar en naar alles wat we kunnen zien, ook onze voeten, is slechts ons object. En ons object is deel van onszelf als subject. Niemand anders kan ons zien, omdat we geen enkel objectief bestaan hebben, en we kunnen iemand anders niet zien, omdat hij dat ook niet heeft.

-WeiWuWei

Je weet �

.at je hier bent. Je weet het zonder een zweem

van tw1)fel. Je hebt geen autoriteit nodig om je dit te vertellen. Je hoeft niet eerst in de spiegel te kijken.

Je hoeft niet naar school om dit te leren. Je weet dat je hier bent. Je kunt niet twijfelen aan je eigen bestaan.

Met 'jij' bedoel ik niet het personage in het verhaal van je leven of wat je hebt geleerd te beschouwen als 'jij'

of' je lichaam' of 'je geest', want dat kan allemaal be

twijfeld worden. Ik bedoel gewoon deze onmiskenbare bewuste aanwezigheid, de wetenschap dat je aanwezig bent, dit ervaren dat nu plaatsvindt. Horend, ziend,

voelend - nu hier aanwezig. Hieraan kun je niet twij

felen. Het staat boven twijfel dat jij (als deze bewuste aanwezigheid) hier bent en dat zich hier iets toont. We kunnen van mening verschillen over wat dit is 'of het een droom of stoffelijke werkelijkheid is, geest of ma

terie, waarheid of illusie, dit of dat), maar dat het is, is onbetwistbaar. Je kunt het feit (of de zodanigheid) van

deze huidige gebeurtenis niet betwijfelen.

50

Gewaarzijn is de gemeenschappelijke factor in elke ervaring. Het is het ervaren in elke ervaring, het zien dat

evenveel aanwezig is in (en als) alles wat gezien wordt,

het horen dat in (en als) elk geluid evenveel aanwezig is. Het hier-zijn van hier, het nu-zijn van nu, de onmiskenbare zodanigheid of het zijn van dit moment.

We zien het klaarblijkelijk over het hoofd door ernaar

te zoeken, maar in feite kunnen we het niet over het

hoofd zien of erbuiten stappen. Dit zijn is alles wat er is, en waar je ook kijkt, je ziet altijd jezelf, de enige

werkelijkheid, altijd aanwezig en voortdurend veran

derend.

Dit zeer onmiddellijke zijn is evenveel aanwezig in (en als) elke ervaring: ervaringen van verkramptheid,

ervaringen van verruiming, prettige ervaringen, nare

ervaringen, zonnige dagen, onweersbuien, wanneer

het denken bezig is en wanneer er niet gedacht wordt.

Deze aanwezigheid is het water in elke golf, de spiegel in elke reflectie, het zien dat nooit gezien kan worden,

het gewaarzijn dat zichzelf overal waarneemt.

Bij de zogenaamde reis naar spirituele verlichting

gaat het niet om ergens aankomen of iets nieuws verwerven. Het gaan om het herkennen van wat heel evident is en het doorzien van de valse ideeën en echt

lijkende fantasieën (of eruit ontwaken), die schijnbaar

versluieren wat zich pal voor onze neus bevindt, dich

terbij dan onze adem, onmogelijk echt te vermijden of over het hoofd te zien,.

Wanneer we woorden horen als bewustwording of verlichting, stellen we ons vaak voor dat 'ik' op een

51

dag misschien over een of andere magische streep in het zand stap en een 'verlicht mens' wordt, voor eeu

wig afgesteld op de een of andere volmaakte (en hopelijk permanent aangename) staat. Dit is fantasie en illusie. Deze denkwijze is precies waaruit verlichting ontwaakt.

Ontwaken of verlichting gaat juist altijd alleen over hier en nu. Dat is het onschatbare juweel. Dit juweel is onvoorstelbaar en niet te bevatten, niet omdat het iets geheimzinnigs, esoterisch en ver weg is, maar omdat het zo dichtbij, zo alomvattend en zo schijnbaar gewoon is. Hoewel deze bewuste aanwezigheid onzichtbaar is, is ze overal zichtbaar! Het is het hele universum en het is wat blijft wanneer het hele universum verdwijnt.

Probeert de geest te begrijpen wat dat is? Is er de gedachte: 'Ik kan het niet bevatten?'

Ontwaken is door deze beweging van de denkende geest heen zien en eenvoudig hier en nu wakker zijn, de verkeersgeluiden en de vogelzang horen, ademhalen, de kleuren en vormen van dit moment zien. Dit gaat moeiteloos omdat we niet niet hier kunnen zijn, aanwezig en gewaar, bezig met wat we ook maar doen. Maar het denken heeft het vermogen ons ervan te overtuigen dat we losstaan van wat we ervaren, dat we een deeltje zijn dat verdwaald is in een vreemde wereld, een schip op de oceaan dat gevaar loopt te zinken. Een zeer algemene manier om het juweel ogenschijnlijk te missen is door het ergens te zoeken.

Daarom zegt het boeddhisme dat je de Boeddha moet doden als je hem onderweg ziet. Met andere

52

woorden, als je je verbeeldt dat de uiteindelijke werkelijkheid iets buiten jou is, iets dat je tot object kunt maken, iets dat je kunt vinden of verliezen - iemand, een gebeurtenis, een ervaring, een staat, een herinnering, een idee, een inzicht, een geloof- dan moet je het doden. Je moet wakker worden. Wanneer je ontwaakt,

is er niets buiten jou. Jij bent niet-iets en alles. Als je probeert aandacht te geven aan gewaarzijn

of aan het ene onveranderlijke zelf, dan objectiveer je het- je maakt er iets van buiten jezelf. War je je ook inbeeldt te zien, te vinden of te ervaren is een subtiel, bedacht object. Ditzelfde gebeurt als je probeert met behulp van gewaarzijn vast te stellen wie je zelf bent. Je objectiveert dan zowel 'jezelf' als 'gewaarzijn', deelt ze (mentaal) in tweeën, en probeert dan deze twee (imaginaire) objecten te laten versmelten en identiek te maken. Hier is veel mentale inspanning en verbeelding voor nodig. En welke ervaring van eenheid en verruiming je ook vermag te hebben, die verdwijnt onvermijdelijk, en jij blijft zitten met de overtuiging dat je het kwijt bent en met de frustrerende taak het dan

weer te heroveren. Als je aan de andere kant al dergelijke ingewik-

kelde inspanningen stopt en je eenvoudig overgeeft aan wat er moeiteloos plaatsvindt- horen, zien, voelen, ademen, bewust zijn, zijn - dan besef je dat je reeds aanwezig bent als dit Hier/Nu plaatsgrijpende

ongedeelde geheel. Dus in plaats van te proberen dit te bevatten, of dit te doen, of vast te stellen dat je dit bent, wees gewoon dit, wat je feitelijk niet niet kunt

53

zijn. Zelfs als een gedachtestroom je aandacht pakt en een mentale film zich in de verbeelding omrolt, is dit

gewoon ook een beweging van dit ongedeelde gebeuren. Zonder gewaarzijn zou het helemaal niet kunnen

verschijnen. Maar telkens wanneer de aandacht helemaal opgaat in, in trance is en gefascineerd is door

de plot en de inhoud van het memale filmscript, dan lijkt het alsof er één subject kijkt naar een objectieve wereld buiten zichzelf- een schip op zee dat dreigt te zinken. Telkens wanneer de aandacht daarentegen gaat naar het louter waarnemen van nu aanwezige

geluiden, uitzichten, smaken, geuren en lichamelijke gewaarwordingen, dan is er eenvoudig één ongedeelde gebeurtenis. Het is niet dat een dergelijke zuivere waarneming 'beter' is dan het in gedachten verdiept

zijn, maar misschien ontdek je dat 'jij' (als afzonderlijk mens) slechts bestaat in het mentale filmverhaal, niet in de zuivere waarneming. In zuivere waarneming is er één naadloze gebeurtenis zonder middelpunt. Er

is diversiteit en variatie in zuivere waarneming, maar geen scheiding.

Hoe intenser je waarneming of gewaarwording is, hoe helderder en vitaler je het vloeiende, het verganke

lijke, de ruimte en de leegte ervan ervaart. Deze directe

ervaring laat zien dat alles zonder substantie en vastheid is. Deze steeds veranderende, altijd tegenwoordige ervaring is niet niets in nihilistische zin. Het is het objectloze karakter van deze schitterend diverse, voortdurend veranderende naadloosheid, die begrepen noch vermeden kan worden.

54

Wanneer er dus sprake is van verwarring en streving,

wanneer de geest op zijn denkbeeldige tredmolen rent,

wanhopig op zoek naar de juiste antwoorden, en wor

stelt om 'het te snappen', kun je misschien ontwaken

uit die gewoontetrance en teruggaan naar de opperste

eenvoud van verkeersgeluiden, de geur van regen, het

roemen van de ijskast, de koele bries op je huid, de

blauwe lucht weerspiegeld in een plas op het trottoir.

Ik wijs niet op iets geheimzinnigs of onbegrijpelijks.

Ik wijs op wat volmaakt eenvoudig en evident en on

ontkoombaar is - de ervaring van dit moment. Alleen

als je hierover denkt, ontstaan er schijnbaar scheiding

en problemen.

55

Geen zelf

Gebeurtenissen vinden plaats, dingen worden gedaan, maar er is geen dader.

-Boeddha

Wát is werkelijkheid? Een ijspegel die zich

vormt in het vuur.

-Dogen

Wé zijn als draaikolken en muziek, orkanen en ijspegels. Eenmaal gevormd- dat wil zeggen, geconcipieerd- zijn we ogen

schijnlijk bepaalde dingen; toch is op elk moment alles fris en nieuw.

- Steve Hagen

57

'G

een zelf ' is geen wonderlijke, mystieke ervaring die 'jij' nooit hebt gehad.

Als we opgroeien wordt het onmiskenbare gevoel aanwezig en gewaar te zijn vermengd met het idee dat je een afzonderlijk, individueel iemand in een bepaald lichaam-geestorganisme bent. Wat we in feite elke moment ervaren - grenzeloze essentie - wordt in de geest opgedeeld in subject en object, ik en de ander of het andere. Het illusoire, afzonderlijke 'ik', een imaginair object, wordt ten onrechte aangezien voor het opperste subject (de niet te lokaliseren bewuste aanwezigheid die alles is en ziet). Omdat ieder van ons zijn eigen unieke fllm over het waakbestaan heeft, concluderen we dat ieder van ons een eigen, onafhankelijke eenheid van bewustzijn (een geest) is, ingekapseld in een afzonderlijk lichaam en uitkijkend op een objectieve, stoffelijke wereld buiten zich, een wereld die ieder van ons anders zier.

Maar is er een wereld buiten ons? En is er een afzonderlijke eenheid van bewustzijn (geest) in ons? Als jij in mijn fllm verschijnt en ik verschijn in de jouwe, zouden deze ogenschijnlijk verschillende films net zo kunnen zijn als de juwelen in Indra's web, waarin elk een reflectie is van alle andere of als een hologram waarvan elk deel het geheel bevat?

Er is een gedachte- een idee- dat 'ik' die figuur ben die ik in de spiegel zie, deze persoon met een naam en geboortedatum. Er zijn foto's van 'mij' als baby en een verhaal dat 'ik' geboren ben en opgegroeid. Maar al deze beelden en verhalen over 'mij' verschijnen in

58

het gewaarzijn, samen met alles wat schijnbaar 'niet ik' is - het meubilair, het kleed, de computer, de andere mensen, de wolken in de lucht. Het is allemaal tegelijk te zien als één heel, naadloos beeld, een bewegend beeld dat niets dan voortdurende verandering is.

Als we beter kijken, ontdekken we dat denken vanzelf plaatsvindt. Ontwaken uit gedachten en fantasieën gebeurt vanzelf Aandachtig zijn gebeurt vanzelf. Beslissingen nemen gebeurt vanzelf. Zelfs wat weloverwogen, van te voren bedachte, opzettelijke actie lijkt, gebeurt vanzelf. Gedachten ontstaan, impulsen ontstaan, belangstelling ontstaat, actie ontstaat. Alles is één totale beweging - de wolken, het straatverkeer, de gedachten, de bloedstroom, de melkwegstelsels ver weg in de ruimte, de ontelbare subatomaire universa op een speldenkop - het is allemaal één ongedeelde, ongedifferentieerde gebeurtenis.

Er is geen handelend persoon die losstaat van de handeling, geen doener los van de daad, geen denker los van de gedachte, geen gewaar iemand anders dan gewaarziJn.

Er is een functionele identificatie met een bepaalde vorm, een gedachte-gevoel van identiteit en lokatie dat samenvalt en met tussenpozen verschijnt naargelang nodig (en soms disfunctioneel, wanneer niet echt nodig). In de film van het waakbestaan weet je dat je Trijntje Jansen speelt en niet Tom de Bruin. Als Trijntje Jansen ben je blijkbaar hier op de bank gelokaliseerd en niet daarginds aan de andere kant van de kamer, waar Tom de Bruin zit. Als Trijntje Jansen overdenk je

59

schijnbaar dingen, maak je keuzes en voer je handelingen uit. Die schijn is onderdeel van hoe het leven functioneert. Je weet op welke naam je moet reageren, in welke mond je het eten moet stoppen, hoe je de wortel en niet je vinger moet kleinsnijden. Als je geen functioneel gevoel van je identiteit als Trijntje Jansen had, zou dit alles niet mogelijk zijn. Maar dit functionele gevoel van identiteit, dat intermitterend verschijnt als het nodig is, is niet het probleem.

Het probleem -de bron van ons lijden als mens -is dat het grotere geheel niet gezien wordt, de context waarin deze functionele identificatie optreedt.

We lijden omdat we ons verbeelden dat we Trijntje Jansen werkelijk zijn en niets dan Trijntje Jansen, dat 'ik' echt een onderscheiden eenheid van bewustzijn ben die zich in een aan bederf onderhevig en kwetsbaar lichaam bevindt, aan de ene kant van de kamer zit en niet aan de andere, die moeite doet als dit afgescheiden deeltje te overleven. We zien onze ware identiteit als de bewuste ruimte die zowel Trijntje Jansen als Tom de Bruin als het hele universum ziet en is, de naadloosheid waarbuiten niets is, de onsterfelijke en onverwoestbare onbegrensdheid die onze ware aard is, over het hoofd. In plaats daarvan denken we dat we een eindig 'iemand' zijn, ingekapseld

en afgescheiden. Het geloof dat we een ingekapseld deeltje zijn en de verbeelding dat we ons leven in de hand hebben, leiden tot schuldgevoel en verwij

ten, zorgen over wat 'ik' zou moeten doen, gevoelens van mislukking en waardeloosheid en de psychische

60

angst voor de dood (die verschilt van de instinctieve angst als overlevingsmechanisme in een moment van gevaar).

Maar als je beter kijkt, ontdek je misschien dat wat hier nu gebeurt niet echt ingekapseld of ergens gelokaliseerd is. Je merkt misschien dat iedere schijnbare grens tussen de ene vorm en de andere of tussen de ene lokatie en de andere poreus, veranderlijk en uitein

delijk gewoon niet aanwezig blijkt te zijn. Misschien merk je dat alles al het andere bevat, zoals een hologram, of zoals de juwelen in lndra's web.

Ons gebruikelijke begrip van vergankelijkheid is dat de wereld vol is van dingen, zoals tafels en stoelen en jij en ik, en dat deze dingen allemaal vergankelijk

zijn. Maar het boeddhisme zegt dat het ware begrip van vergankelijkheid laat zien dat er eigenlijk geen

vergankelijkheid is, omdat zich al nooit iets vormt als een blijvend, gescheiden, onafhankelijk 'ding' dat dan vergankelijk kan zijn. Er is alleen maar doorgaande stroom, naadloze eenheid-dit altijd aanwezige, voort

durend veranderende Hier/Nu. Dat is wat boeddhisten bedoelen met leegte en wat advaita het ene, onveranderlijke zelf noemt. Wanneer dit duidelijk wordt

gezien, is er geen angst voor de dood, want er is geen afzonderlijk iemand die kan sterven. En er is geen 'ik' die waardeloos kan zijn of kan mislukken.

Maar dat betekent niet dat ieder gevoel een bepaald persoon te zijn volledig en voor altijd zal verdwijnen.

Als een luchtspiegeling zal dit imaginaire zelf onder de juiste condities nog verschijnen, maar als je eenmaal

61

weet dat het maar een luchtspiegeling is, hoef je het niet zo erg serieus te nemen wanneer het zich toont.

Deze illusie een afwnderlijke persoon te zijn is in feite meestal afwezig in het gewone dagelijkse leven. Bijvoorbeeld, als je helemaal opgaat in een goede roman, of over de snelweg rijdt, of de afwas doet, is er telkens wanneer er geen verhaal in je hoofd speelt over

'mij' alleen wat er op dat moment gebeurt: het omslaan van bladzijden en het plot van de roman die zich in je verbeelding ontvouwt, of auto's en landschappen die langs schieten op de snelweg, of zeepwater dar over de borden loopt - geluiden, gewaarwordingen, bewegingen van her lichaam-geestorganisme die allemaal moeiteloos plaatsvinden. De 'ik' komt alleen tevoorschijn als er een gedachte opkomt die een onderwerp suggereert, bijvoorbeeld: 'Ik moet die borden sneller afwassen' of: 'Ik denk niet dat ik echt begrijp waar deze roman over gaat.'

Vóór die gedachten was er geen 'ik' in beeld, maar deze ik-loze ervaring tussen gedachten is zo gewoon dat je er gemakkelijk overheen kunt kijken. Het den

ken komt er heel vlug bij en dring erop aan: 'Ik' lees het boek' en dit idee wordt ondersteund door een visueel beeld dat het brein heeft geleerd te beschrijven

als 'mijn handen houden het boek vast', en er is een mentaal beeld: 'Ik zit in mijn stoel en lees een boek' dat in de geest verschijnt; er is een heel bedacht en aangeleerd verhaal: 'Ik, mijn ogen en mijn brein lezen het boek.' Dit alles bij elkaar voegt zich onmiddellijk samen tot het idee: 'Ik lees een boek.' Dit illusoire be-

62

denksdiijkt de werkelijkheid zelf Zelfs om hierover te schrijven ben 'ik' gedwongen zelfstandige naamwoorden en voornaamwoorden te gebruiken en zo de

illusie van compactheid en afgescheidenheld die deze woorden pogen bloot te leggen juist te versterken. Er is zorgvuldig observeren voor nodig om te zien hoe deze luchtspiegeling van een afzonderlijk zelf door taal en denken wordt gecreëerd en gereproduceerd.

Hoe afwezig of transparant het ik-verhaal ook wordt, er zal indien nodig voor het spel van leven een zekere mate van functionele identificatie met een omlijnd lichaam-geestorganisme optreden. Wat volledig en voorgoed kan verdwijnen is dat valse gevoel 'iemand' te zijn die ingekapseld en afgescheiden is, het schip op zee dat dreigt re zinken, de 'ik' die er zo

genaamd achter moet komen 'wat ik eigenlijk moet doen.' Of dit illusoire gevoel een afzonderlijk zelf te zijn met tussenpozen of permanent verdwijnt doet er eigenlijk niet toe, behalve vanuit het perspectief van de denkbeeldige 'ik' die een volmaakt verlicht 'ik' wil zijn, volkomen 'vrij van mij.' Wat een grap! Vanuit het perspectief van het geheel maakt het niets uit. Het geheel omvat alles. Het is allemaal één, ongedeelde gebeurtenis die van niemand is.

Zelfs wanneer een bedacht verhaal over 'mij' afge

scheidenheid, inkapseling en eigendom lijkt te scheppen, heeft dit illusoire verschijnsel eigenlijk geen en

kele soliditeit of substantie. En alles wat er verschijnt is in een ogenblik weg. Onze ogenschijnlijke problemen kunnen alleen conceptueel blijven bestaan, als ideeën

63

of verhalen. In werkelijkheid zijn ze zo kortstondig als sneeuwvlokken. Hoe serieus kan het allemaal zijn?

Maar toch lijken we afgescheiden, onafhankelijke entiteiten te zijn. Tenslotte, zo denkt de geest, kan ik jouw hand niet openen of jouw hoofdpijn voelen, dus bewijst dat niet dat we gescheiden zijn? Nou ja, niet echt. Ik ben me niet bewuster van wat 'mijn' bloedcellen doen dan van 'jouw' hoofdpijn, en ik heb niet meer te zeggen over 'mijn' milt dan over het openen en sluiten van 'jouw' hand. De grenzen en het gevoel van eigendom zijn conceptuele abstracties die we geleerd hebben.

Hoewel er geen afzonderlijk, onafhankelijk zelf is dat 'mijn leven' beheerst, betekent dat nier dat er geen enkel waarneembaar verschil is tussen een handeling die volkomen 'buiten mijn macht' is (zoals het weer) en een die ogenschijnlijk 'in mijn macht' is (zoals het openen en sluiten van mijn hand), of tussen een handeling die vrijwillig en bewust is (zoals zwaaien met mijn arm) en een die onvrijwillig en onbewust is (zoals het functioneren van mijn lever), of tussen een handeling die reflexmatig en automatisch is (zoals mijn hand terugtrekken van een hete kachel) en een die het gevolg is van langdurige overweging en analyse (zoals een zorgvuldig overwogen besluit over het accepteren van een baanaan bod). De verschillen daartussen kan iedereen zien.

Wat wegvalt zijn de verkeerde conclusies die we trekken uit deze verschillen. Zelfs de de meest schijnbaar bewuste, vrijwillige, opzettelijke, goed berede-

64

neerde, ogenschijnlijk zelf gekozen en zelf geïnitieerde handeling blijkt, wanneer we goed kijken naar alles wat er bij betrokken was om het te laten gebeuren, het gevolg van oneindig veel oorzaken en omstandigheden te zijn die alles omvatten, van een blad dat dertig jaar geleden in New Jersey viel tot de Big Bang. Wanneer we elke handeling de juiste aandacht geven terwijl die plaatsvindt, kunnen we tijdens de hele duur van de handeling geen waarneembare 'ik' vinden die haar begon of uitvoerde. Niemand 'kiest ervoor' seriemoordenaar te zijn of een narcistische persoonlijkheidsstoornis te hebben. Boeddha had niet de keus Boeddha te zijn, evenmin als Hitier de keus had Hitier te zijn. De drugsverslaafde die afgekickt is heeft niet de keus af te kicken, evenmin als de verslaafde die niet afkickt de keus heeft niet af te kicken. Niets zou anders kunnen zijn dan het op dit moment is. Het is een ongedeelde gebeurtenis die zowel Boeddha als Hitler, afkicken en niet afkicken omvat, alles als één ondeelbare gebeurtenis, één naadloze oceaan.

Geen enkele golf is natter of dichter bij de oceaan dan een andere. Geen enkele 'golf ' bestaat zelfs als iets dat afgescheiden of blijvend is. Er is slechts het golven. Misschien zouden we kunnen zeggen dat het universum mens-t, als een soort activiteit, maar er zijn nooit afgescheiden, onderscheiden mensen op de manier die wij denken.

65

Is het lichaam werkelijk?

Ben ik het lichaam?

Laat het lichaam doen wat het uitkomt. \%arom houdt het je zo bezig? �arom schenk je er aandacht aan?

- Ramana Maharshi

Er is slechts een stroom van gewaarwordingen, waarnemingen, herinneringen en ideatie. Het lichaam is een abstractie, geschapen door onze neiging eenheid in verscheidenheid te zoeken ... Het is alsofje de zeespiegel ziet en de onmetelijkheid eronder volkomen vergeet.


67

Het lichaam is niet in tegenspraak met de ziel de geest niet met de materie. Dit zijn slechts woorden die we gebruiken om één ding te begrijpen.

- Zoketsu Norman Fischer

Een golf hoeft niet op te houden een golf te zijn om water te kunnen zijn.

- Thich Nhat Hanh

Mensen die doortrokken zijn van spirituele ideeën zeggen vaak tegen me: 'Ik weet dat ik niet het

lichaam ben.' En ik zeg dat je het lichaam bent! Dat is niet alles war je bent. Je bent niet beperkt tot het lichaam of ingekapseld door het lichaam. Je bent al

les! En nier-iets. Wat is trouwens precies 'het lichaam'? Kijk goed en dan merk je dat 'het lichaam' slechts een mentaal beeld, een concept, een abstractie is.

Alles verandert, dus wat we 'een lichaam' (of 'een

rivier', 'een stoel' of 'een berg' noemen) is op dit ogenblik niet echt het zelfde 'ding' als een moment later. Er bestaat geen continue gedaante; ook staat die niet los van al het andere in het universum. Alles is één ongedeelde, onbegrensde gebeurtenis.

Stem je af op voelen in plaats van denken, en het is onmiddellijk duidelijk dat dit wgenaamde 'lichaam' helemaal geen vast, blijvend ding is. Het is een massa voortdurende veranderende, vibrerende, pulserende

68

gewaarwordingen en activiteiten. In de wereld van gewaarwording kun je in werkelijkheid niet vinden waar dit lichaam begint en eindigt. Je kunt in je gewaarwording geen grens tussen 'jouw lichaam' en 'de kamer waarin je zit' vaststellen. De grens is bedacht.

Sluit je ogen en onderzoek de 'grens' tussen je lichaam en de stoel. Je kunt gewaarwordingen aantreffen, maar waar in die gewaarwordingen eindig 'jij' en begint 'de stoel'?

Kijk, terwijl je ademt, waar de grenslijn zich bevindt tussen 'binnen in jou' en 'buiten jou'. Vind je echt een plaats, een vaste rand, een echte grens van enige soort?

Wanneer we over het lichaam denken, lijkt het vast, blijvend en gescheiden van al het andere. Wanneer we daarentegen het lichaam voelen, ontdekken we voortdurend veranderende, ongedeelde vormloosheid of stroming.

Het verschil tussen denken en voelen is als her verschil russen een anatomie-boek en een levend mens. Snij een levend mens open en alles beweegt en pulseert, is glibberig en verandert van vorm. Het is niet keurig en netjes en vast en duidelijk afgebakend als het anatomie-boek en het houdt zich niet stil want het leeft! De wereld die door het denken geschapen is, lijkt op het anatomie-boek. Het is abstract en bevroren. Gewaarwording is levend, kortstondig, vibrerend, bewegend, voortdurend veranderend, ongrijpbaar. Maar zelfs denken, de rauwe werkelijkheid ervan terwijl het gebeurt, is net zo levend, kortstondig, bewegend,

69

voortdurend veranderend, ongrijpbaar- elke gedachte is een energetische flits die bijna weer weg is voor hij komt. Maar de inhoud die het denken ontwikkelt in de verbeelding, het beeldverhaal dat het denken schildert, dat lijkt vast en onbeweeglijk, hoewel je als je goed kijkt ziet dat zelfs dat niets dan stroming is. Je verhalen, overtuigingen, meningen, ideeën en zelfbeelden veranderen altijd.

Je lichaam omvat zelfs het hele universum, want niets is werkelijk van iets anders gescheiden. Je lichaam is afhankelijk van en bestaat uit zonlicht, water, lucht, voedsel, kosmische stof en atomaire energie - we zouden kunnen zeggen dat her hele universum zich toont als jou. En bovendien zou je kunnen opmerken dar het hele universum verschijnt in jou, nietwaar? Wanneer je zoekt naar de grens tussen 'jou' (bewuste aanwezigheid) en 'de wereld' (waarnemingen en gewaarwordin-

) ' , 'h ,

gen , russen waarnemer en et waargenomene , tus-sen 'binnen' en 'buiten', tussen 'subject' en 'object', wat vind je dan? Die imaginaire grens die we 'ik' noemen is een idee, een mentaal beeld, een soort luchtspiegeling, nietwaar?

De aanwijzing 'ik ben niet het lichaam' die we in veel spirituele leringen tegenkomen is een poging om te wijzen op iets dat voorbij de illusie van ingekapseld en afgescheiden zijn gaat. Het is een poging vragen te stellen bij de exclusieve identificatie met het lichaam als wat 'ik' ben en de neiging her lichaam (zijn roestand, uiterlijk, neigingen, gedragingen en wat het vermag) persoonlijk te nemen. De aanwijzing 'ik ben

70

niet het lichaam' is een poging erop te wijzen dat 'het lichaam' een concept is dar we aangeleerd hebben, niet onze echte ervaring van dit moment, die in feite er een is van grenzeloze en naadloze, eeuwig veranderende stroming.

Maar de aanwijzing 'ik ben niet het lichaam' lijkt mensen vaak onbedoeld de richting op te sturen van dissociatie en het idee onstoffelijk en niemand of niets te zijn. Mensen krijgen het idee dat ze niet verondersteld worden voor het lichaam (of de wereld) te zorgen, dat het lichaam lomer een soort illusie is die verworpen of genegeerd moet worden. De echte illusie is hoe we over het lichaam denken, hoe we het verbeelden en abstraheren, hoe we het ons voorstellen als massief, afgescheiden, onafhankelijk en blijvend. En vooral hoe we ons een eigenaar voorsrellen die het lichaam bewoont, een 'ik' die er door ingekapseld is, die het lichaam als een auto of een boot door het leven stuurt. Deze 'ik' wil verlicht worden en wordt daarom verondersteld zich 'niet met het lichaam te identif!ceren', en probeert zich in plaats daarvan te identificeren met zuiver gewaarzijn. Die 'ik' die denkt dat hij zich moet identificeren of niet identificeren met dit of met dat is de kernillusie. Maar het lichaam zelf is volstrekt werkelijk. Niet het abstracte lichaam waarover we denken en dat we ons voorstellen. Maar het echte lichaam, dat geen ding is dat je vast kunt pakken of los kunt zien van de rest. Het echte lichaam is zuiver ervaren, zuiver zijn, zuiver gewaarzijn. Her is het hele universum.

71

Ik heb gemerkt dat het werken met het lichaam een

van krachtigste manieren is om grenzeloosheid te re

aliseren. Het beoefenen van krijgskunst en andere

vormen van bewegen, zingen, chanten, dansen, vrij

en, meditatief onderzoek van lichamelijke gevoelens,

methodes van lichaam-gewaarzijn zoals Feldenkrais

-die zijn allemaal zeer bevrijdend, transfarmerend en

prettig geweest. Met het lichaam werken of spelen kan ingebeelde beperkingen wegnemen en de heelheid van

zijn openbaren op een manier die het denken niet kan

begrijpen of formuleren. Deze non-conceptuele ver

kenningen vinden plaats op een dieper niveau dan dat

van de cognitieve geest.

Ons lijden is mentaal en conceptueel - het gaat

helemaal over de verhalen in ons hoofd - de atlas in

plaats van de landstreek zelf Alles wat ons uit ons

hoofd haalt, uit het geestelijk malen dat we doen, en

naar de vitaliteit van concrete aanwezigheid en gewaar

zijn brengt is in potentie zeer bevrijdend.

Ga diep in het lichaam en je zult helemaal geen li

chaam vinden. In geen enkele zin.

72

Je leven niet persoonlijk opvatten:

wat wil dat zeggen:

Het universum staat bol van actie,

maar er is geen 'actor:


Wanneer non-dualistisch onderricht spreekt over

het niet persoonlijk opvatten van de gebeurte

nissen in ons leven ('de post niet aannemen' zoals Nisargadatta placht te zeggen), of wanneer dit onderricht

zegt dat 'de persoon' een soort luchtspiegeling is, is dat

niet bedoeld om de aanwijsbare persoon in elk opzicht

te ontkennen of om te suggereren dat 'verlichte men

sen' niet van elkaar te onderscheiden amorfe klodders

worden zonder gevoelens of persoonlijkheid. Het be

tekent niet dat je je naam moet opgeven en rondbazui

nen dat je niemand bent, noch wil het zeggen dat als je

73

vrouw sterft, het doel is er niet door beroerd te worden en het niet 'persoonlijk te nemen.'

Waar op gewezen wordt is niet onthechting of on

gevoeligheid, maar juist totale intimiteit, ongefllterde gevoeligheid - de afwezigheid van scheiding - nondualiteit. Niets bestaat onafhankelijk van de rest, en al

les is niets dan onophoudelijke verandering. Wanneer

we geboren worden is deze naadloze onmiddellijkheid evident, hoewel we er in dat stadium natuurlijk geen

ideeën over hebben of het in woorden formuleren. Maar wanneer we pas geboren zijn is er simpelweg een

open, bewuste aanwezigheid en het ongedeelde gebeuren van het moment- honger stroomt over in voed

sel, stroomt over in slaap, stroomt over in geluiden,

en vormen en kleuren en warmte en beweging. Wat ons betreft hebben we in dat stadium van het leven geen naam, geen leeftijd, geen geslacht, geen ras, geen

nationaliteit, geen maatschappelijke status, geen doel,

geen gebreken, geen verhaal. We leren al die dingen en we leren onszelf te beschouwen als een afgescheiden,

blijvend individu, ingekapseld in een lichaam-geestorganisme, iemand die losstaat van deze wereld, die op

de wereld gekomen is, iemand die 'uitziet op' de wereld en die er ' in' leeft. Maar die scheiding is bedacht. Wan

neer we zoeken naar dit 'lichaam', deze 'geest', deze 'persoon' of deze 'wereld', is het enige dat we vinden

een radicaal stromen en onophoudelijke verandering

waarin alles onscheidbaar is van al het andere. Die totale, onbegrensde ervaring die de baby heeft

waarin het leven als één ongedeelde gebeurtenis wordt

74

waargenomen, is er nog steeds, maar bij de volwassene

is die ervaring van ongebroken heelheid overschaduwd en in zekere mate verduisterd door alle ideeën die ver

worven zijn en die vervolgens over de zuivere eenvoud van het ervaren van dit moment heen worden gelegd.

We hebben geleerd te focussen op de atlas in plaats van

op het land zelf Wat het meest dichtbij, meest evident, meest onloochenbaar is zien we over het hoofd - het

ervaren van dit moment nu, zoals het is - en we rich

ten ons in plaats daarvan op de verhalen, kwalificaties, ideeën, overtuigingen, verklaringen en abstracte cate

gorieën erover- de abstracte atlas. Laten we een voorbeeld nemen. 'Chicago' is een

woord, een idee, een kwalificatie, iets op een kaart.

Maar op welk gebied slaat dit woord? We kunnen niet ontkennen dat er iets is dat we Chicago noemen, maar

wanneer we goed kijken naar wat dit iets precies is, merken we dat we niet exact kunnen zeggen wat 'Chi

cago' is, want her is altijd in beweging en de grenzen ervan zijn in werkelijkheid niet bestaand, veranderlijk en poreus. Het bord 'Welkom in Chicago' verkondigt

een wettelijk grens, maar op de grond zelf (of in de lucht) vind je eigenlijk geen scheiding tussen Chicago

en de aangrenzende stad. De aarde zelf is een aaneensluitend, ondeelbaar proces, net als de lucht. Het

meer dat Chicago aan een kant begrenst gaat de stad

in en uit met de getijden en de golven, wat het totaal onmogelijk maakt om een echte plek te bepalen waar

Chicago eindigt en Lake Michigan begint. Alleen op

de kaart lijkt Chicago op een vast, duidelijk omlijnd

75

object. Maar in werkelijkheid is het niets dan onbegrensde, onophoudelijke verandering. We kunnen Chicago niet ontkennen, maar we kunnen er evenmin echt greep op krijgen.

We kunnen niet ontkennen dat Chicago een uniek en onderscheiden karakter heeft, iets eigens dat totaal anders is dan San Francisco, London, Bombay of welke andere stad dan ook heeft. Maar nogmaals, we kunnen niet precies vastsrellen wat dar karakter is, wanr ook dat verandert altijd en laar zich van verschillende kanten zien. De een zier het anders dan de ander. Als

je in Chicago bent, of juister gezegd, als Chicago Hier/ Nu verschijnt, heeft dit gebeuren dar Chicago heet een onmiskenbare werkelijkheid- geuren, geluiden, ruimtelijke dimensies, kleuren, vormen, bewegingen - maar dit alles is een vluchtig verschijnsel dat je niet kunt vastpakken of vasthouden. Het heeft geen intrinsieke, wezenlijke, blijvende, objectieve realiteit. Zelfs de gebouwen die zo stevig lijken vallen langzaam uit elkaar.

En wat dacht je van het weer? We vatten in Chicago het weer niet op als een persoonlijke belediging - we verwijren her de stad nier dat ze een bewolkte dag heeft. We hebben niet her gevoel dat de stad opzettelijk somber werd in een onafhankelijke vrije wilsuiting, dar ze ' erop uit' was ons 'een hak te zetten', of dat ze 'niet goed genoeg haar best deed' om zonnig te zijn. We onderkennen daarentegen dat een bewolkte

dag het gevolg is van ontelbare oorzaken en omstandigheden waarvoor geen eigenaar, schepper of uitvoerder bestaat.

76

Evenmin kunnen we ontkennen dat er iemand met een unieke persoonlijkheid is die we Joan noemen. Maar

we kunnen er niet precies de vinger op leggen wat deze 'Joan' is of waar ze precies begint en eindigt of wat haar karakter precies is, want dat verandert allemaal en is in beweging en niet te scheiden van al het andere in het universum dat zogenaamd 'niet Joan' is. Als we het naadloze en samenhangende karakter van alles werkelijk zien en de manier waarop alles één voortdurend veranderend verschijnsel is, dan beseffen we dat er in Joan geen onafhankelijke uitvoerder aan het roer zit die kiest voor haar sombere bui, net zo min als er zo'n entiteit in de

stad Chicago huist. We geven Joan er niet de schuld van dat ze is zoals ze is, net zo min als we zouden proberen van Chicago LosAngeles te maken. We erkennen dat de unieke weerpatronen die we 'Joan' noemen het gevolg zijn van ontelbare oorzaken en omstandigheden.

In die zin zeggen we dat we ons weer niet persoonlijk opvatten en praten we erover dat de afgescheiden mens niets dan een illusie is. Maar we ontkennen niet

dat er iets is dat we Joan noemen of dat ze een duidelijk karakter heeft. We zouden ook niet ontkennen dat dit organisme met de naam Joan haar hand kennelijk open en dicht kan doen wanneer ze dat wil - maar wanneer we goed zoeken naar de bron van de impuls en het vermogen om die handeling te verrichten, vinden we geen centrale uitvoerder aan het roer. Het hele universum toont zich als dit openen en sluiten van de hand en deze zich ontvouwende gebeurtenis met de

naamJoan.

77

Wanneer je dus hoon dat de persoon een vorm van

illusie is, of dat het lichaam een bedacht idee is, of dat je je leven niet persoonlijk hoeft op te vatten, ver

wijzen dergelijke uitspraken naar de vloeiendheid, de

heelheid, de leegte, die hier en nu is. Het wil niet zeg

gen dat je niet rouwt als je echtgenoot sterft of dat je in psychologische of sociale zin geen 'grenzen' meer

hebt. Het betekent niet dat je al je karaktertrekken of

neurotische tics verliest. Het betekent niet dat je je niet excuseert wanneer je iemand kwetst of een fout maakt,

of dat je geen meningen of voorkeuren meer hebt, dat

je nooit doelen stelt, moeite doet of ergens om geeft.

Het betekent niet dat je je hand niet kunt openen en

sLuiten, dat je je focus of aandacht niet schijnbaar wille

keurig kunt verpLaatsen, dat je ieder functioneel gevoel van identiteit als een bepaald lichaam-geestorganisme

verliest of dat je niet weet wat het versehit is tussen jou

en je computer. Het betekent alleen dat je geen van

deze dingen persoonlijk opvat. Je kunt zelfs het leven

veel intenser voelen wanneer je het niet persoonlijk

neemt. Dit gaat niet om 'onpersoonlijk' zijn in de zin

van onthecht, gedissocieerd of niet betrokken. Het is

niet je terugtrekken uit het leven of je menselijkheid

ontkennen. Integendeel. Het is totale nabijheid- geen

scheiding. Je herkent dat dit allemaal (je verdriet, je

neurose, je meningen, je daden) één totale naadloze

gebeurtenis is, niet te scheiden van de wind, de bo

men, de oceanen, de getijden, de planeten, de sterren,

de melkwegen, de zwarte gaten en het gewaarzijn dat

het allemaal aanschouwt.

78

Wat is dit?

Op elk zogenaamd moment is er alleen een volstrekt ongevormde, onverklaarbare

gebeurtenis.

- Darryl Bailey

Beschrijvingen zijn menigvuldig en tegenstrijdig. De werkelijkheid is eenvoudig ... Alleen, wanneer je probeert die te beschrijven en te verklaren, laten de woorden je in de steek.


Neem weer een moment de tijd om op te houden

met lezen en gewoon te waarderen wat er nu ge-

79

beurt. Wees volledig aanwezig voor de geluiden, geuren, aroma's, visuele beelden, lichamelijke gewaarwor

dingen - niet die etiketten, maar wat er gebeurt zelf, dit onmiskenbare en volstrekt onmiddellijke ervaren,

nu. Wat is dit?

Het verstand wil onmiddellijk een antwoord geven.

Het wil dit uitzoeken - alles benoemen, in categorieën

onderbrengen, verklaren, begrijpen, analyseren, vangen, formuleren, beheersen. Zo werkt het denkvermo

gen dat ons goede diensten bewijst in bepaalde basale

overlevingssituaties zoals het verzamelen van voedsel, het bouwen van een onderkomen of het vinden van

de weg door nieuw terrein. Her heeft ons op de maan gebracht en aan de rop van de voedselketen. Onze ab

stracte kaarten zijn functioneel gezien noodzakelijk en

nier te versmaden, maar hoe accuraat de kaart ook is,

her is nooit het land zelf. En toch hebben we een sterk

geconditioneerde neiging de kaart voor het land aan te

zien. Dat doen we zonder ons ook maar te realiseren

dat we het doen.

Enkele van onze meest algemene ideeën zijn zo alom aanwezig en hardnekkig dat we uit het oog ver

liezen dat het eigenlijk ideeën zijn. 'De wereld', 'het li

chaam', 'de geest', 'het zelf ', 'bewustzijn,' 'gewaarzijn',

'non-dualiteit' - we strooien die woord-ideeën in het

rond zonder ons ooit af te vragen waar we eigenlijk

over praten. En voordat we het weten raken we verdwaald in een zekere verwardheid over ideeën, bijna

zoals wanneer je je af zou vragen war er met je gaat

gebeuren als je van de rand van de platte aarde afstapt.

80

Dar is een denkbeeldig probleem, zoals wij ons in de

eenentwintigste eeuw allemaal realiseren, maar voor mensen in vroegere eeuwen leek het zeer reëel. En onze

eigen bedachte raadsels lijken ons even reëel. 'Ben ik er nog wel als ik gestorven ben?' of: 'Ben ik

al verlicht?' of: 'Heb ik een vrije wil?' kunnen volmaakt

verstandige vragen lijken, maar ze zijn net zo absurd als je afvragen wat er met je zal gebeuren wanneer je

van de rand van de aarde afstapt. Her denken deelt de wereld op in stukken en pro

beert dan uit te zoeken wat er het eerst is, de kip

of het ei (het brein of bewustzijn, geest of materie),

alsof dit een zinvol probleem is, alsof de 'dingen' die

we met elkaar proberen te verzoenen werkelijk be

staan. Het denken in beelden is ons van dienst zolang we niet vergeten dat die beelden op hun best slechts

betrekkelijk waar zijn, maar nooit absoluut waar. Bij

voorbeeld: 'De aarde draait als planeet om de zon.'

Dit is een relatieve waarheid. Ze is functioneel waar. We gaan het zeker niet ontkennen. Maar in absolute

zin is er niet zoiets als een 'aarde' of een 'zon', want dit

zijn bedachte abstracties van wat in feite voortdurend een veranderende, onvoorstelbare, ongedeelde, on

kenbare, naadloze stroom is, een vluchtig verschijnsel

in het bewustzijn.

Wanneer we erachter proberen re komen wat 'de betekenis van het leven' is, of'de aard van de werkelijk

heid', of wanneer we proberen met een bedacht begrip

van bewustzijn, totaliteit, God of de grond van zijn op de proppen te komen, raken we uiteindelijk gefrus-

81

treerd en verward. Elk bedacht beeld van de werkelijkheid is altijd aan twijfel onderhevig en geen enkele metafysische formulering bevredigt ooit ons diepe verlangen naar waarheid.

Wat dat diepe verlangen van het hart bevredigt is het wegvallen van de poging alles begrijpelijk te maken. Natuurlijk betekent dat niet dat we niet toch, op een functionele manier, een relatief begrip van

de dingen hebben in het dagelijkse leven. Maar we proberen niet meer vat te krijgen op de totaliteit, de grond van zijn te begrijpen of achter de zin van het leven te komen. In plaats daarvan geven we ons ontspannen over aan simpelweg het leven zijn. We leren te herkennen (te zien, aan te voelen) wanneer we iets vastgrijpen of vastzetten, en in die herkenning komt er vanzelf een vermogen om ons te ontspannen en los te laten. Wanneer we niet meer proberen alles te om

rafelen, ontdekken we dat het niet ontrafeld hoeft te worden en in feite niet ontrafeld kan worden! Wanneer we niet meer wanhopig proberen er greep op te

krijgen, merken we dat er niets ontbreekt en dat er niets te grijpen is.

Wanneer we zo ver komen dat we eenvoudigweg Hier/Nu zijn, verdwijnen al onze verwardheid en problemen als sneeuw voor de zon. Natuurlijk kunnen we nog steeds een lekke band of terminale kanker hebben, maar dat is geen probleem meer. Daar is niets

verwarrends meer aan. Onze neurotische gewoonten, onze zogenaamde karakterfouten, onze ogenschijnlijke

imperfecties, fouten en gebreken- je beseft dat dit al-

82

Iernaai gewoon het weer van het leven is en dat het niet persoonlijker is of meer betekent dan een sombere dag. Het is een voorbijgaand verschijnsel en het volgende

moment is alles weer anders. Denken en taal zijn prachtig gereedschap. Maar

woorden zijn intrinsiek abstract en een afspiegeling van iets. Ook als ze het niet proberen, is het onvermijdelijk

dar ze het naadloos stromende leven vaak bevriezen en opdelen, en daarmee het illusoire, bedachte optre

den van individuele, onafhankelijke vormen teweegbrengen die door de tijd heen standhouden. Telkens wanneer we dus over her leven proberen te denken, raken we vaak gemakkelijk in de war. We raken in de

war omdat we over 'dingen' proberen na te denken en met elkaar verzoenen die eigenlijk niet bestaan. Welke

formulering we ook gebruiken om de werkelijkheid

te beschrijven, ze is nooit helemaal juist. Denken kan nooit grip krijgen op de werkelijkheid van dir-hier-nu.

De werkelijkheid is te vloeiend, te direct, te dynamisch om opgedeeld en gevangen re worden in het abstracte

net van woorden. Als we zeggen: 'Dit is het', creëren de woorden juist

de kloof die ze willen overbruggen. Als we zeggen: 'AI

les is Een', is het er een te veel. Als we het 'niets' noemen, lijkt dat de onmiskenbare aanwezigheid van alles te loochenen. Als we beweren dat 'er niets te doen valt', lijkt daarmee de noodzaak alles te doen waar het leven ons toe aanzet miskend te worden. Als we beweren: 'Er

is wel iets te doen', klinkt dat alsof er iets anders vereist

is om te kunnen zijn wat we al zijn.

83

De dualistische geest grijpt, concretiseert, beweert, ontkent en fixeert. Hij neemt standpunten in en klampt zich vast aan die standpunten, ziet ze aan voor de werkelijkheid. Hij identificeert zich met zijn standpunten en voelt zich bedreigd wanneer ze in twijfel worden getrokken. Maar je vastklampen aan elke abstracte kaart van de werkelijkheid is de eeuwig veranderde feitelijkheid van dir-hier-nu missen.

Dat betekent niet dat we geen woorden meer kunnen gebruiken. Woorden kunnen nuttige aanwijzingen zijn, maar als we denken dat 'Hier/Nu' of'gewaarzijn', 'leegte', 'het zelf', 'cao', 'boeddhanatuur', 'eenheid' of 'heelheid' een relatief 'iets' is dat we kunnen vastpakken, dan hebben we van her absolute weer een denkbeeldig object gemaakt. Maar waar deze woorden alle naar wijzen is nier iets. Her is het niet-iets (de leegte, het naadloze, het grenzeloze, de ongevormde aard) van alles. Leegte (of eenheid) kan niet waargenomen worden als object zoals we een spiegel, een filmdoek of een oceaan kunnen waarnemen, wat de reden is waarom deze analogieën allemaal op een bepaald moment de plank misslaan. Aan de andere kant is er paradoxaal genoeg niets dat we kunnen zien en geen enkele richting waarin we kunnen kijken waar niet leegte is.

Wanneer we niet meer proberen onze ervaring van dit moment op welke manier ook vast te grijpen of te beheersen, wanneer we totaal willen dat die ervaring precies is zoals ze is, dan verandert er iets.

De denkbeeldige bel spat uit elkaar. We zien dat hier en nu altijd onbelemmerd, onbegrensd en open is. Het

84

is open genoeg om ook weerstand en verkramptheid in te sluiten. Verkramptheid is gewoon een andere vorm die vormloosheid kortstondig aanneemt, zo'n vluchtig verschijnsel zonder intrinsieke werkelijkheid. Niets hoeft anders te zijn dan het is. We hoeven wat er op dit moment gebeurt niet te definiëren of te verklaren, dat kunnen we niet eens!

Het enige echte antwoord op 'Wat is dit?' is bewust

zijn en zien.

85

Niet iets maken uit niets & niet

van niets iets maken

Als niets blijvend is, wat kan dan vergankelijk zijn, beide of geen van beide?

-Nagarjuna

Is het zo dat er verschillende manieren zijn om naar één object te kijken of is het zo dat we verschillende beelden ten onrechte hebben aangezien voor één object?

-Dogen

Ervaring vindt alleen in het heden plaats; buiten, en los van, ervaring bestaat er niets.

- Ramana Maharshi

87

Er is een groot verschil tussen geloven dat jij

niet de auteur bent en niet geloven dat jij

de auteur bent.

- Wayne Liquorman

Ware leegte is het loslaten van vaste ideeën, alle overtuigingen doorzien (niet verwerpen of

afwijzen, maar doorzien), je bewust worden van de grondeloosheid van Hier/Nu. Leegte zou je ook kun

nen omschrijven als de weidsheid, de openheid, de vi

taliteit van concrete aanwezigheid. We kunnen ons heel gemakkelijk laren hypnotise

ren door onze metaforen, woorden, ideeën en analogieën- zelfs door die ideeën die bedoeld zijn om ons

uit deze hypnose te wekken. Het denken probeert altijd op alles greep te krijgen, in plaats van zich over te geven aan de idee-loze leegte van Hier/Nu.

De grote boeddhistische leraar Nagarjuna stond

erom bekend dat hij wees op de bedrieglijkheid van al

die manieren waarop wij proberen van de werkelijk

heid een idee te maken en er greep op te krijgen. Hij deed dat zonder ooit de juiste manier aan te reiken om je er een idee van te vormen. De geest wil wanhopig

de juiste formulering hebben, maar Nagarjuna gaf die nooit. Hij onderkende dat ideeën nooit de waarheid kunnen zijn. Als we beweren dat er een zelf is of dat er

geen zelf is of dat vrije wil bestaat of dat er geen vrije wil is, is het nooit helemaal juist omdat woorden het vloeiende en ongrijpbare karakter van alles niet kunnen

88

vangen. Alle vaste standpunten loslaten en je nergens aan vasthouden, in idee-loze aanwezigheid verblijven

-dit is leegte. Het is de aard van bewustzijn om altijd van niets

iets te maken-dat is wat bewustzijn doet (of is) -en de zich ideeën vormende (graaiende) geest wil zelfs

greep krijgen op 'niets' en ook daarvan een nog groter iets maken dat we op ons altaar kunnen zetten en aanbidden. Maar al het waarneembare en voorstelbare is ook maar een vluchtig verschijnsel in dit ongedeelde

gebeuren. We proberen deze voortdurend veranderende, con

crete werkelijkheid met ideeën te benaderen, of we jagen bijzondere ervaringen en geestestoestanden na, in ons zoeken naar transcendentie waar die nooit te

vinden is. Ware non-dualiteit heeft niet te maken met bijzondere ervaringen of juiste formuleringen. Het is slechts dit, op deze plek, op dit moment.

Bewust zijn is verblijven in het onvoorstelbare en grondeloze. Het is de afwezigheid van de grijpende en vastzettende beweging. Het is de bereidheid om zonder handvatten en voetsteunen te leven, om bij de vraag te

blijven zonder te zoeken naar een antwoord. Bewust zijn is openstaan.

Bij het horen van de wind door de bladeren is er geen blijvende vorm, geen verdeeldheid, geen schei

ding, geen 'ik' los van de wind, geen luisteraar los van het geluid, geen geluid los van de luisterende aanwe

zigheid. Zonder denken is er alleen maar het onmiddellijke ruisen.

89

Het denken komt er naderhand bij en zegt: 'Ik hoor wind door de bladeren.' Onmiddellijk neemt het hele bedachte beeld vorm aan in de geest, als een luchtspiegeling, een plaatje waarin er plotseling sprake lijkt te zijn van subjecten en objecten, oorzaken en gevolgen en acteurs die bestaan, onafhankelijk van hun hande

lingen. In deze bedachte illusie maak 'ik' me zorgen over verlicht worden, en wil het denken per se dat de uiteindelijke werkelijkheid meer inhoudt dan 'alleen maar' dat ruisen. Dat kan niet genoeg zijn! Het den

ken begint iets groters en beters na te jagen om het

gemis en de onzekerheid op te heffen die het net heeft gecreëerd! Het stelt zich de uiteindelijke werkelijkheid

voor als iets dat het hoopt te vinden, een laatste inzicht, een bijzondere ervaring, iets anders dan hier en

nu. Rond en rond gaat de denkende geest op zijn tred

molen, achter de denkbeeldige wortel aan. Maar her non-duale absolute is dat simpele, onmid

dellijke, idee-loze ruisen van de wind. En uiteindelijk

zien we in dat zelfs gedachten en de spiegelwerelden die

ze spinnen ook een soort energetisch geruis is en dat er niets buiten die grenzeloze compleetheid is. Zelfs de illusie van vastheid en afgescheidenheld is niets dan

geruts. Maar alleen in gedachten bestaat er ogenschijnlijk

een 'ziener' en iets dat gezien wordt. Wat wij feitelijk ervaren is slechts rotaal zien, zonder grens tussen subject en object. Dit is geen filosofie om in te geloven, maar een tastbare werkelijkheid om te onderkennen. Als we ons vastklampen aan de filosofie dat er 'geen subject

90

en geen object' is, is dat alleen maar meer bagage, weer een geloof om te verdedigen of aan te twijfelen.

Iedereen kan de correcte antwoorden vanuit de non-dualiteit gemakkelijk oplepelen, als je het eenmaal snapt en er slag van krijgt. Dat kan tijdelijk heel

bevredigend zijn: 'Nu heb ik het allemaal op een rijtje. Alles is eenheid.' Maar als dit woord 'eenheid' alleen maar weer een vorm van vastzetten en vastgrijpen is, dan zal de geest direct opnieuw gaan twijfelen: 'Mis

schien is alles geen eenheid. Hoe weten we dat het zo is.' Het woord is slechts een woord. Als we zeggen:

'Alles is huppeldepup,' is het meteen duidelijk dat we eigenlijk helemaal niets hebben gezegd! En hetzelfde

geldt wanneer we zeggen: 'Alles is eenheid.' Op zijn best ontstaan woorden vanuit leegte en los

sen weer op in leegte, als pijlen die vanzelf breken op het moment dat ze hun doel vernietigd hebben. Maar

woorden kunnen ook voortkomen uit de gretige geest of hem onopzettelijk porren tot actie en een subtiele (of niet zo subtiele) vlucht zijn uit de openheid (en waargenomen kwetsbaarheid) van de naakte kern,

een beweging naar de (veiliger, uit het oogpunt van de geest) mentale wereld van gedachtestructuren en geloofsstelsels bedoeld om gemak, enthousiasme, be

tekenis en veiligheid te verschaffen, en wat we verder nog denken dat aan Hier/Nu ontbreekt. Wanneer dat

gebeurt stollen woorden en construeren ze illusies in

plaats van die op te lossen en af te breken. Natuurlijk is er in absolute zin geen verdeeldheid,

constructie of deconstructie- het is allemaal eenheid,

91

maar nogmaals, dat is gemakkelijk gezegd. Maar de menukaart stilt nooit onze honger. De vitaliteit van aanwezigheid, de weidsheid en onmiddellijkheid van zijn, alleen dit bevredigt ons diepste verlangen, wam

alleen dit is echt. Bewust worden betekent alles loslaten, niet nog er

gens aan vasthouden. Wees je dus gewaar hoe gemak

kelijk het is om iets te maken van niets, en 'niets' te maken tot iets. Als je voelt dat je je vastklampt aan een geweldig idee of troostende gedachte, een bijzondere

ervaring of geestestoestand, laat het gaan. Er is een oude zen-dialoog waarin de zen-meester

zijn leerling alsmaar vertelt dat hij het moet laten val

len; ten slotte zegt de leerling dat hij niets meer heeft om te laten vallen, waarop de meester zegt: 'Laat dat vallen!'

In een ander zen-verhaal hebben de leraar en de leer

ling tot diep in de nacht zitten praten. Eindelijk vertelt de leraar de leerling dat het tijd is dat hij vertrekt en teruggaat naar zijn slaapvertrekken. De leerling doet de deur open en zegt: 'Het is heel donker buiten.' De leraar biedt de leerling een brandende kaars aan om de

weg naar huis te vinden. Op het moment dat de leerling het lichtje aanpakt, blaast de leraar hem uit.

92

Niet een, niet twee

Voordat ik met zen begon, waren er bergen en dalen. Toen ik eenmaal zen ging beoefenen, waren er geen bergen en geen dalen. In verlichting zijn er bergen en dalen.

-Oud zen-verhaal

De mannier van Boeddha is, in principe, om de vele en de enkele te ontwijken.

-Dogen

Hoed je ervoor je vast te klampen aan de

helft van een paar.

-HuangPo

93

Zoals alle golven de ongedeelde beweging van één oceaan zijn, is alles in het universum een naadloze

en grenzeloze eenheid. Bergen en dalen zijn één vloei

ende gebeurtenis die niet uiteen kan worden getrokken. Wijzen hebben dit het ene zelf of de ene geest genoemd. Deze alomvattende en ongedeelde eenheid is alles wat er is, en alles wat er is, is dit. De illusie van afgescheiden zijn doorzien is een wezenlijke realisatie op het pad-zonder-pad van bevrijding. Tegelijkertijd is

het iedereen duidelijk dat appels geen sinaasappels zijn

en dat bergen geen valleien zijn. Daarom zegt men: de waarheid is niet één, niet twee.

Ons gewone, dualistische gezichtspunt is dat er een

inwendig iemand ('ik') is die uitkijkt op een afgescheiden, onafhankelijke, objectieve wereld buiten mij. Deze buitenwereld lijkt talloze afzonderlijke objecten

en miljoenen mensen te bevatten, van wie wordt aangenomen dat ze ieder een onafhankelijke entiteit met een vrije wil zijn.

Als we gaan mediteren, als we boeken over non-dualiteit lezen of als we eenvoudig beter gaan kijken, ont

dekken we dat er geen echte grens is tussen 'binnen' en

'buiten', dat alles één ondeelbaar geheel is, dat er geen

'ik' is. We gaan opmerken wat hetzelfde is alle verschil

lende ervaringen. We beseffen dat er geen bergen en geen valleien zijn, geen zelf en geen ander-dan-zelf

Maar als we ons vastklampen aan eenheid en veel

vuldigheid ontkennen, als we gehecht raken aan leegte, is dat nog steeds dualistisch, want we blijven aan één kant van een denkbeeldige scheidslijn. In de kern

94

van die gehechtheid zit nog een gevoel van iemand die eraan vasthoudt niemand te zijn. Echte verlichting investeert niet in 'niemand zijn'. Zij ziet heelheid maar

ontkent de verschillen niet, noch ziet zij ze over het hoofd. Het non-duale absolute behelst de relatieve werkelijkheid, maar is er niet aan gebonden en wordt

er ook niet door verward. Eenheid omvat het vermogen bergen van dalen te onderscheiden. Zij omvat de •

ervaring een bepaald karakter in het spel van leven

te zijn. Bewust zijn is het zien van zowel de relatieve

waarheid in elke levenssituatie als de absolute waarheid

en het raakt niet gefixeerd op, of blijft steken in, een van beide. Ware non-dualiteit erkent dat bergen en dalen niet te scheiden zijn en kent het verschil ertussen.

Non-dualiteit ontkent geen van beide aspecten van de

hele waarheid. Wat betekent dit praktisch gezien? Het betekent

dat we niet zo hard moeten proberen geen persoon te zijn of dat we al onze verlangens, meningen en voor

keuren moeten opgeven. Het betekent dat als we op

ons werk bepaalde verantwoordelijkheden hebben, het

waarschijnlijk geen goed idee is onze baas te vertel

len dat er niemand is die deze verantwoordelijkheden

op zich neemt en er geen keus is of iets gedaan wordt

of niet. Als een moeder rouwt over de dood van haar enig kind, is het misschien niet de meest heldere uiting

van non-dualiteit om haar in die situatie te vertellen

dat haar kind slechts een luchtspiegeling was en dat er niets echt gestorven is. Als we kwetsende dingen tegen

onze partner schreeuwen is het, wanneer we onderken-

95

nen wat we gedaan hebben, natuurlijk om wroeging en spijt te hebben en zich te verontschuldigen. Dit doet het leven zelf. In veel van dergelijke gewone situaties kan het in feite vermijding, oneerlijkheid, gebrek aan mededogen of gewoon stupiditeit zijn om je exclusief te fixeren op absolute waarheid en de relatieve werkelijkheid te ontkennen. Context is belangrijk.

Wanneer we bewust zijn als grenzeloze aanwezigheid, wanneer we weten dat er niets en niemand is om te verdedigen, wanneer we beseffen dat we het hele universum bevatten, dan is het een veel natuurlijker en waarschijnlijker reactie dat we onze fouten erkennen en ons ervoor verontschuldigen dan dat we non-duale platitudes papegaaien. Afweer, schuldgevoel en verwijt ontstaan vanuit de misvatting, die ze ook nog voeden, dat we allemaal geïsoleerde, onafhankelijke individuen zijn die hun leven in eigen hand hebben. Maar spijt, verdriet, mededogen en verantwoordelijkheid zijn de natuurlijke bijproducten van bewust zijn en helder zien.

Bergen en dalen (verlichting en begoocheling, relatief en absoluut, goed en kwaad, zelf en niet-zelf) zijn bedachte abstracties van wat in feite een naadloze stroom is. Ze bestaan alleen in relatie tot elkaar. Ze zijn iets dat in het bewustzijn verschijnt. Bewustzijn is juist het opdelen van het ongedeelde, het vormgeven van het vormloze, het zichtbaar maken van het onzichtbare. Alle vormen die verschijnen zijn niets dan vormloze beweging, één naadloos geheel waar niets los van staar. En toch verwarren we, relatief gesproken, in de film van her waakbestaan een berg niet met een dal.

96

Helderheid en verwardheid zijn aspecten van één ondeelbaar geheel en we kunnen er verschil tussen zien. Er is alleen maar het tijdloze, altijd aanwezige nu en er is geschiedenis, evolutie en het plannen van de toekomst. Ik ben onbegrensd gewaarzijn en ik ben Joan. Alles is volmaakt en compleet zoals het is en ik kan een lekke band verwisselen of mijn kinderen naar school sturen om iets te leren. Beide kanten van de medaille zijn waar. Zen-meesters hebben deze realisatie wel 'het samensmelten van verschil en eenheid' of 'grondeloosheid' genoemd. Verlichting ziet dat bergen en dalen 'niet één, niet twee' zijn. Zoals mijn eerste zen-leraar zei: 'Je bent volmaakt zoals je bent, maar dat betekent niet dat er geen ruimte is voor verbetering.'

97

Wat moet ik doen?

Meer dan in enige andere tijd in de geschie

denis, staat de memheid op een kruising. Het ene pad leidt naar wanhoop en extreme hopeloosheid. Het andere naar volledige

uitroeiing. Laten we bidden dat we de wijs

heid hebben om juist te kiezen.

- Woody Allen

Ik heb gemerkt dat alles veel gemakkelijker werd toen ik niet meer verwachtte te winnen. Je doet afstand van je meesterwerk en

je zinkt in het echte Meesterwerk.

- Leonard Cohen

99

ledereen gedraagt zich naar zijn aard. Daar is niets aan te doen, maar hoeft ook niet betreurd te worden.

- Nisargadatta

Het enige dat iedereen ooit kan doen is het lichaam, de behoefte, interesse, drang en actie te zijn die de natuur op een bepaald moment biedt.

- Darry Bailey

"Wát jij doet, doe ik; wat jij hebt gedaan, heb ik gedaan. Niemand doet het- alles ge

beurt op zichzelf in de weidse open ruimte.

-Toni Packer

Wanneer we ons leven persoonlijk opvatten en ons uitsluitend identificeren met het personage

dat bestaat uit lichaam en geest, en wanneer we geloof hechten aan het populaire idee dat dit personage begiftigd is met een vrije wil, dan voelt het als een enorme

last om 'het goede te doen' en het spel te winnen, of het spel nu geld verdienen, de wereld redden of verlicht worden is. We voelen een geweldige druk om er

achter te komen wat wij moeten doen. Alsof er iemand

is die de lakens uitdeelt en de show regisseert, alsof we het konden verpesten en op ons eentje het universum

100

konden vernietigen, alsof we de keus hebben, alsof er Hier/Nu meer dan één mogelijkheid is, alsof we een schip zijn dat dreigt te zinken.

Maar maken wij werkelijk onze gedachten, beslissen we wat we denken, wat we willen, wat we doen? Of is dat hele beeld van een uitvoerend zelf met vrije wil niets meer dan hoe we geleerd hebben

om ons over alles ideeën te vormen en na te denken over onze ervaringen? Deze kaart die een zelf voorstelt met een vrije wil is zo algemeen geaccepteerd als de werkelijkheid dat niet veel mensen er

ooit aan twijfelen. Het lijkt hun heel gevaarlijk om daar aan te twijfelen. Maar steeds meer bevestigt de

neurologie de afwezigheid van een uitvoerend zelf. De oude zen-meesters en advaita-wijzen ontdekten

deze afwezigheid zonder over kwantumfysica of een

entwintigste-eeuwse neurologie te kunnen beschikken. Zij steunden op de directe ervaring en dat is

waar intelligente meditatie of meditatief onderzoek

zich eigenlijk mee bezighoudt. Wanneer we naar de bron van onze ademhaling

zoeken, de bron van onze woorden als we spreken of de bron van onze gedachten als ze verschijnen, of

als we proberen te zien wat zich gewaar is dat het gewaar is, ervaren we misschien een vluchtige, bewuste waarneming van het niets, het opheffen van de illusie

van afgescheiden zijn, een gevoel van onbegrensd zijn, alsof al het grijpbare plotseling als sneeuw voor de zon

is verdwenen, een kortstondig gevoel van vrije val in

lege ruimte.

101

Deze ervaring op zich is niet belangrijk. Wel belangrijk is de ontdekking dat we de bron van onze gedachten, impulsen en daden niet kunnen lokaliseren. Wanneer we goed kijken, merken we dat we eigenlijk niet kunnen zeggen hoe we de eenvoudigste dingen doen, zoals het openen en sluiten van onze hand of het lezen van de woorden op deze bladzij, en evenmin kunnen we iemand vinden die deze handelingen doet terwijl ze plaatsvinden. Ze gebeuren gewoon.

Heb jij ervoor gekozen om de politieke neigingen, de seksuele voorkeuren of de interesses en hartstochten, de talenten en vermogens te hebben die je hebt? Kies je tot welke bezigheden je je voelt aangetrokken of welke mensen je aantrekkelijk en interessant vindt om mee om te gaan, welke nieuws- en informatiebronnen jou betrouwbaar lijken en welke niet? Besloot je geïnteresseerd te zijn in de vragen die je tot dit boek hebben gebracht?

Als iemand die een lange geschiedenis van verslaving en dwangmatigheid heeft gehad, begrijp ik uit de eerste hand hoe sterk die krachten zijn, en ik weet ook dat er talloze naruurkrachten en invloeden vanuit de opvoeding aan te pas komen. Het is gemakkelijk ze te zien als morele en spirituele gebreken en onszelf of anderen er de schuld van te geven dat ze niet in staat zijn er naar believen 'uit te stappen' of 'gewoon nee te zeggen'. Maar in feite kunnen we er niet altijd 'uitstappen'. Met mensen simpelweg vertellen, zoals sommige spirituele leringen doen, dat we een keus hebben, dat we onze eigen werkelijkheid scheppen, dat iedereen

102

kan 'kiezen' rijk en succesvol te zijn of kan stoppen met een verslaving, dat als we lijden, dit komt doordat we ervoor kiezen om te lijden, wrijft men gemakkelijk zout in de wond. Dergelijke noties zijn vooral wreed wanneer iemand al decennia lang probeert degene te worden die hij denkt dat hij moet zijn, ernaar verlangt bevrijd te zijn van een zeker dwangmatig gedrag en alle methoden voor zelfverbetering en behandelwijzen onder de zon probeert, zonder enig succes.

Het denken stelt zich een God voor buiten zich en een innerlijk zelf dat aan de touwtjes trekt, de baas is. Maar als je goed kijkt ontdek je dat er noch buiten noch binnen een onafhankelijke entiteit te vinden is die de show runt of vrijelijk kiest wat hij wil, wat hij denkt, waar hij om geeft en wat hij doet. Wanneer je een lekke band hebt en daar hoe dan ook op reageert op dat moment, is die reactie de beweging van het leven, evenals de band die lek raakt. Er vindt handeling plaats, er worden schijnbare keuzes gemaakt, maar er is geen dader achter de daad, geen kiezer achter de keuzes, geen beslisser achter de beslissingen, geen denker achter de gedachten, geen ziener achter het zien. Dit zonder omwegen te beseffen is wakker worden uit de trance van verwijt, schaamte, schuldgevoel, vergelding en wraak, die alle berusten op het idee dat er in elk lichaam-geestorganisme een uitvoerder aan het roer zit, een onafhankelijke eenheid van bewustzijn, een zelf dat vrijelijk kiest wat het wil doen.

Wanneer we dit goed begrijpen betekent het niet dat we seriemoordenaars niet meer in de gevangenis

103

zullen stoppen of niet al het mogelijke zullen doen om kinderverkrachters bij kinderen vandaan te houden, maar misschien hoeven we deze onfortuinlijke mensen niet ook nog te schande te maken en te veroordelen.

Misschien kunnen we de seriemoordenaar of de kinderverkrachter met mededogen bezien, wetende: 'Dat kon ik zijn, als God mij niet genadig was'. En misschien zullen we onszelf met mededogen behandelen als we er niet in slagen aan onze eigen idealen te be

antwoorden. Ondanks dit begrip wordt niet bepleit dingen te

ontkennen of geen 'verantwoordelijkheid te nemen' in de zin dat we onze fouten onderkennen en erkennen,

doen wat we kunnen om ons te verontschuldigen of iets recht te zetten, en misschien in het vervolg anders zullen handelen (als we kunnen). Het wijst daarente

gen op de mogelijkheid om te begrijpen dat we op elk moment het enige doen wat op dat moment mogelijk is en dat ieder ander dat ook doet. Niets wat er gebeurt

is persoonlijk.

Dat wil niet zeggen dat ik geen mening heb, maar eerder dat ik die heb in een grotere context. Als ie

mand bijvoorbeeld denkt dat homoseksualiteit of geslachtsverandering God een gruwel is, dat klimaatverandering bedrog is of dat blanken de wereld zouden

moeten regeren - zal ik het zeer zeker niet met diegene eens zijn. In sommige gevallen probeer ik wellicht zo

iemand van gedachten te doen veranderen of doe ik

alles wat ik kan om ervoor te zorgen dat hij of zij niet handelt vanuit dergelijke opvattingen op een manier

104

die schade berokkent, maar er zal ook de erkenning

zijn dat deze mens de opvattingen die hij heeft evenmin 'kiest' als ik 'kies' voor tegenovergestelde opvat

tingen. Deze afwezigheid van keuze betekent niet dat deze persoon niet het volgende moment van gedachten zou kunnen veranderen, maar als hij dat doet zal het

niet uit vrije wil zijn, want iets dergelijks bestaat niet.

Hoewel het wereldbeeld van deze mens achterlijk en verkeerd is in mijn ogen, kan ik niettemin zien dat er

in dit universum plaats is voor alles. Tenslotte is het er

allemaal! Vanuit het perspectief van evolutie en de overleving van de soort, dienen de teugels en tegenwichten die sommige mensen met andere ideologieën leveren

een zekere overlevingsfunctie, of misschien zorgen ze

vanuit het perspectief van Kosmisch Vermaak gewoon

voor mooi drama. Maar op een of andere manier hoort het er allemaal bij. Het gebeurt allemaal. Het is zoals

het is. Dat ik dit grotere plaatje zie wil niet zeggen dat

ik niet nog steeds mijn meningen zal hebben of mijn rol zal spelen, maar er zal ook de erkenning zijn dat wij

allemaal het Ene Zelf uitdrukken, dat we samen één

totale visie en één totale beweging doen ontstaan, dat alles een aspect is van dezelfde oneindige zelfrealisatie,

allemaal één dans, en dat ieder van ons op elk moment doet wat op dat moment het enig mogelijke is.

Betekent dit dat het volgende moment al bepaald

is? Kunnen we zien dat het 'volgende moment' eigen

lijk maar een fantasie is?

105

Keuze en keuzeloosheid

Adem je? Of word je geademd? je hoeft niet te antwoorden. Er is geen essentieel verschil.

- Steve Hagen

Ik heb blijkbaar bijna veertig jaar geleden 'de keus

gedaan' om niet meer teveel alcohol te drinken. Ik

was het grootste deel van een decennium aan het eind van mijn tienerjaren en voor in de twintig zwaar ver

slaafd aan drank en drugs. Gezien de hoeveelheid ver

schillende dingen die ik innam en het zeer risicovolle

gedrag dat ik vertoonde, is het echt een wonder dat ik

die tijd van mijn leven overleefd heb. Ik had gemak

kelijk kunnen sterven, in veel gevallen, en ik had gemakkelijk iemand anders kunnen ombrengen. Ik had

dikwijls black-outs, was vaak gewelddadig, werd wak-

107

ker in de gevangenis of in her ziekenhuis of in bed bij

iemand die ik me niet herinnerde ooit eerder gezien te hebben. En toen wist ik plotseling op een dag dar her

voorbij was. Door louter toeval liep ik bij een medische afspraak voor iets anders een arts-therapeut tegen

het lijf die gespecialiseerd was in het werken met alco

holici en drugsverslaafden. Ik had over haar gehoord, en ik vroeg haar ter plaatse me te helpen nuchter te

worden. Ze stemde toe. Op dat moment wist ik dat er

iets onherroepelijk veranderd was, dat mijn dagen als

dronkelap voorbij waren.

Mijn therapeut benaderde verslaafdheid niet als

een ziekte waar ik geen macht over had, maar meer

als een gedrag waar ik om verschillende redenen onbe

wust voor koos. Zij geloofde dat ik me er bewust van

kon worden hoe ik die keus maakte en welk voordeel

ik van het drinken had. Ik kon dan bewust een an

dere keus maken, om mezelf niet te gronde te richten

en ik kon nieuwe manieren leren om al die positieve

dingen te doen die ik met alcohol trachtte re berei

ken, zoals creativiteit de ruimte geven en remmingen

los re laten. Mijn therapeut dacht dat permanente

onthouding niet altijd nodig was, en dar een voor

malige alcoholgebruiker kon leren rnatig te drinken

als de onderliggende problemen die er de oorzaak van

waren in therapie aangepakt waren. We hebben een

jaar samengewerkt: waarin mijn leven drastisch veran

derde. In het begin hield ik helemaal op met drinken.

Daarna probeerde ik met toestemming van mijn the

rapeut matig te drinken. Er waren enkele hobbels te

108

nemen, maar voor het grootste deel leek het perfect

te werken.

De drie decennia daarna dronk ik zelden en dacht ik

er bijna niet aan. Drugs voor ontspanning heb ik nooit

meer gebruikt. In de jaren dat ik zwaar dronk, rookte ik verscheidene pakjes per dag, maar met roken was ik

helemaal gestopt. Ik kreeg nieuwe vrienden en bewoog

me in sociale kringen waar mensen nooit dronken, of

alleen matig, en waar niemand ooit drugs gebruikte. Ik

hield me bezig met krijgskunst, beoefende zen, behaal

de een graad in creatief schrijven, leefde en werkte in

een centrum voor meditatieretraites, schreef boeken en

anikelen over gewaarzijn en non-dualiteit. Bijna dertig

jaar leidde ik mijn leven in nuchterheid. Bij zeldzame

gelegenheden nam ik een glas wijn bij het eten, maar

er verstreken jaren tussen het ene glas en het andere.

Alcohol was geen punt meer.

Toen kwamen er verscheidene jaren, na al deze

jaren van nuchter zijn, ergens tijdens de hormonale

omwenteling van de menopauze en de ontreddering

na de dood van mijn moeder, waarin ik me af en toe

overgaf aan overmatig drinken, een patroon waarvan

ik overtuigd was geweest dat het voorgoed verdwenen

was. Het drinken was bij lange na niet zo extreem of

destructief als jaren daarvoor het geval was geweest.

Ik zat niet op elk uur van de dag en nacht in bars te

drinken. Ik werkte niet enorme hoeveelheden sterke

drank weg, gecombineerd met drugs en sigaretten. Ik

vocht niet en werd niet wakker in de gevangenis zon

der enige herinnering aan de avond ervoor. -Het waren

109

een paar glazen wijn op sommige avonden, niet elke avond, in mijn eigen huis. Soms kon ik er alleen maar één nemen en dan stoppen, maar vaker dronk ik twee en soms zelfs drie glazen. M en toe dronk ik de hele fles leeg. Volgens mijn normen voelde het, gezien mijn

geschiedenis, beslist verslaafd en overmatig. In de loop van de paar jaren erna, 'besloot' ik

verscheidene malen helemaal te stoppen met drinken, maar voor ik het wist, begon ik er weer mee. 'Ik' was duidelijk niet de baas. Maar door alles heen aanschouwde gewaarzijn moeiteloos alles wat er ge

beurde - merkte de drang om te drinken op, hoe dat voelde in het lichaam, welke gedachten pleitten voor en tegen drinken, hoe het voelde om de fles te kopen, open te maken, het eerste glas in te schenken, de

eerste slok te nemen, hoe ik me voelde na het eerste glas, wat het was dat me soms een tweede glas deed nemen, hoe ik me de volgende morgen voelde. Er wa

ren zeer interessante ontdekkingen tijdens dit proces.

Ik merkte bijvoorbeeld dat ik, hoewel ik het gevoel dat ik na een glas wijn had heel erg fijn vond, er ei

genlijk niet meer van genoot naarmate ik dronkener werd, vooral als ik meer dan twee glazen dronk. Toch dwong iets me vaak door te gaan, ook al genoot ik

eigenlijk niet van het gevoel dat ik erbij kreeg. Ik ging op een aantal stille meditatieretraites van een week in die jaren dat ik af en toe dronk en ik ontdekte dat, midden in de retraite, wanneer het gewaarzijn heel

helder was, niet alleen de gedachte aan het drinken van een glas wijn en het bedwelmen van mijn be-

110

wustzijn me onwenselijk toescheen, maar dat ik er echt lichamelijk van walgde. Er was op die momenten een openheid, een teerheid, een gevoeligheid die

niet bedwelmd wilde worden. Er was een nieuwsgierigheid ten aanzien hiervan en

een vertrouwen in het proces. Ik was in gezonde mate bezorgd over mijn drinken, maar ik was nooit bang dat

ik weer teruggeworpen zou worden in dat volkomen uit-de-hand-lopende en onbeheerst destructieve drin

ken dat ik decennia terug had gedaan. Ik wist met zekerheid dat ik die kant niet opging. Ik kan niet uitleg

gen hoe ik dit wist, maar ik wist het. Zoals ik met een stellige zekerheid weet dat ik fijngehakte lever nooit

lekker zal vinden en ik nooit wiskundeleraar op een middelbare school zal worden. Ik weet het gewoon.

Na een paar jaren af en toe op deze manier drinken en moeiteloos gewaar zijn van de hele zaak zoals ze

gebeurde, ontstond er een beslult om nooit meer te

drinken. Dit besluit voelde totaal anders aan dan alle eerdere

beslissingen die gefaald hadden. Het leek niet uit het verstand te komen, niet uit het deel van mij dat in gevecht met het drinken was, maar eerder uit non-duaal

bewustzijn, de onvoorwaardelijke liefde die nergens een probleem mee heeft. Dit was niet het dualisti

sche, op angst gebaseerde verlangen om te stoppen dat voortkomt uit de gedachte dat 'ik' in moeilijkheden zat en geholpen moest worden. Dit kwam vanuit een

afwezigheid van strijd en afgescheidenheid. Er was een

voelbaar verschil dat ik niet helemaal onder woorden

111

kan brengen, maar het kenmerk was een bepaalde ze

kerheid, de afwezigheid van twijfel die ik nooit had

kunnen produceren of bewerkstelligen. Het was pre

cies dezelfde soort ervaring die ik destijds in 1973 had

gehad, toen ik voor het eerst nuchter werd. Ik wist

zonder een greintje twijfel dat er iets volkomen veranderd was toen ik mijn therapeut voor de eerste keer

ontmoette. Her was anders dan al die eerdere keren dar

ik had geprobeerd te stoppen en faalde. Ik wist dat ik niet zou terugvallen. Niemand kan een dergelijke ze

kerheid bewerkstelligen of een dergelijke verandering

laten gebeuren. Bij beide gelegenheden kwam her dui

delijk niet door mij.

De therapeut bij wie ik jaren geleden nuchter werd

noemde nuchter zijn een keuze. Zij geloofde dat de

mens de macht had, niet het spul. De AA daarentegen

schrijft een weg naar herstel voor die begint met toegeven dat we machteloos zijn ten aanzien van de drug en

dat alleen een grotere macht dan wijzelf ons kan red

den. Mijn therapeut meende dar volledige, permanente onthouding nier noodzakelijk was. De AA gelooft

dat absoluut wel. Dit zijn twee verschillende modellen,

verschillende plannen, verschillende instructies, maar

ze wijzen beide op herzelfde vrij zijn van verslaafdheid.

Ze zien het en komen er beide op een andere manier.

Niemand heeft iets te zeggen over het plan waartoe we

ons voelen aangetrokken, of die we per ongeluk tegen

komen, of die werkt voor ons. En uiteindelijk weten

we niet werkelijk waarom we beginnen te drinken of

hoe we gestopt zijn of hoe of waarom er ook maar iets

112

gebeurt. Zogenaamde oorzaken en gevolgen zijn maar

achteraf bedachte verhalen.

Zoals veel mensen heb ik schijnbaar de keus ge

maakt me te onthouden van roken en drinken. Maar wat inspireerde me en stelde me in staat deze 'keuzes'

toen te maken? Waarom werkte het toen wel en niet

bij de eerdere pogingen die gefaald hadden? Wat ver

anderde er toen het besluit aanvoelde alsof het uit non

duaal gewaarzijn kwam en die stellige zekerheid eraan?

Wat stelt me in staat me aan deze keuzes te houden op

elk gegeven moment van verleiding? Waarom kon ik

soms een enkel glas wijn nemen en soms niet in staat

zijn de verleiding van een tweede glas te weerstaan? Als

we er heel intensief naar kijken, vinden we geen en

kelvoudige oorzaak, geen gemakkelijke verklaring. Zo

het iets is, is het een oneindig en onnaspeurlijk web van oorzaken en omstandigheden. Omdat ik en vele

anderen erin geslaagd zijn met drinken en roken te

stoppen, volgt daar dan uit dat iedereen dat ook kan?

Dat had ik kunnen denken als her dwangmatige vin

gerbijten er niet was geweest, waarmee ik vanaf mijn jeugd geworsteld heb.

Ik heb meer keren 'een besluit genomen' om daar mee op te houden dan ik kan tellen, maar het heeft

sinds dit geschreven is, ondanks mijn grootste inspan

ningen, niet langer dan op zijn langst een paar maan

den gewerkt. Vroeg of laat, tenminste tot nu toe, lijkt

de dwang of wat het stuurt sterker te zijn dan het

verlangen en de intentie om het niet te doen. Ik heb

elke behandeling die je kunt bedenken geprobeerd, en

113

tot nu toe komt de dwang steeds terug. Natuurlijk is de drang om dit te doen het grootste deel van elke

gewone dag afwezig, anders zou ik voortdurend op

mijn vingers bijten en dat doe ik niet. Meestal doet

alleen al de gedachte om op mijn vingers te bijten

pijnlijk en onaantrekkelijk aan. Het afgelopen jaar is een paar keer, zomaar, heel mysterieus, de hele dwang

een maand of langer weggeweest zonder dat ik dat van plan was of het probeerde te stoppen -hij verdwijnt

eenvoudig en is totaal afwezig. Op dergelijke momen

ten is het niet zo dat ik me verzet tegen de drang - de drang is volkomen verdwenen. Dit is heel fantastisch en heerlijk wanneer het ongevraagd een maand lang

of langer gebeurt. Ik vind dat dan heel hoopvol. Maar

tot nu toe komt het dan allemaal op een dag, uit het

niets, en om geen waarneembare reden net zo mysterieus weer terug. De overweldigende drang komt terug,

de onmogelijkheid om er weerstand aan te bieden, het

dwangmatige bijten, de onmogelijkheid om ermee

op te houden, de hele toestand is plotseling in al zijn

kracht terug. Ook al komt het deze keer niet terug, ik

heb genoeg ervaringen van wel. Mijn ervaringen met de dwangneurose van het vin

gerbijten heeft me een diep en onweerlegbaar inzicht

gegeven in de dwangmatige aard van het leven, de

manier waarop het allemaal vanzelf gebeurt. De notie

dat ik op de een of andere manier weloverwogen kan

beslissen of opzettelijk kan kiezen om met bijten op te houden steekt steeds weer de kop op. Ik 'besluit' te

stoppen. Ik zweer een eed. Ik meen het echt. Ik bid, ik

114

mediteer, ik doe alles wat in mijn macht ligt om niet

op mijn vingers te bijten. En steeds weer is die ver

onderstelling dat ik het kan beheersen fout gebleken.

Ondanks mijn grootste inspanningen om het niet te

doen, voel ik mij weer gedwongen op mijn vingers te

bijten. Mijn eed faalt. Maar als een bokser die weigert

uitgeteld te worden, sta ik op en probeer ik het weer.

Ik hernieuw mijn eed. Keer op keer word ik neerge

haald, en keer op keer sta ik op en probeer het weer. En

'ik' doe dit niet. Het leven beweegt op alle mogelijke

manieren door deze steeds veranderende vorm Joan,

zweert eden en breekt ze, bijt op haar vingers en bijt er

niet op. Oppervlakkig bekeken lijkt deze dwangneu

rose een vorm van lijden, een ongelukkige toestand,

een obstakel. En in veel opzichten is dat zeker zo. Maar

het heeft me ook een inzicht in de aard van het leven

gegeven dat ik op geen enkele andere manier had kun

nen krijgen.

Ik begrijp van mijn ervaring met vingerbijten hoe

het komt dat sommige mensen nuchter kunnen wor

den en nuchter kunnen blijven, terwijl andere mensen

het niet kunnen, of waarom sommige mensen zich er

niet van kunnen weerhouden zulke verschrikkelijke

dingen te doen als kleine kinderen te mishandelen of

seriemoorden te plegen. Het lijkt wel of we een keus hebben wanneer onze daad overeenkomt met onze

aanvankelijke intentie, maar vaak blijkt het niet zo te

zijn. Op het ene moment willen we stoppen met roken en op het volgende willen we liever een sigaret dan dat

we willen stoppen. Kunnen we kiezen wat we willen

115

of welk verlangen er op een bepaald moment wint? Waarom voelen sommige mensen een overweldigende dwang om genocide te beramen, terwijl de meesten van ons een dergelijke drang niet voelen? Waarom hebben sommige mensen blijkbaar meer wilskracht of een betere impulsbeheersing dan anderen? Is alles een kwestie van keuze?

Hersenwetenschap wijst steeds duidelijker uit dat veel dingen die we lang als een psychologische, spirituele of morele kracht en zwakte hebben beschouwd in feite het gevolg zijn van genetica, neurologie, hormonale en neumchemische veranderingen, problemen met het endocriene stelsel, onontdekte hersenaandoeningen en een massa andere factoren zoals voeding, vroege jeugdervaringen, socio-economische omstandigheden, ons tijdsgewricht, posttraumatische stress, blootstelling aan elektromagnetische velden of giftige chemische stoffen en allerlei ogenschijnlijk wülekeurige dingen waarvan je nooit zou veronderstellen dat ze invloed hebben op je 'keuzes' over zoiets als vingerbijten of roken. De vorm van je keel en je luchtpijp kunnen bijvoorbeeld leiden tot niet vastgestelde slaapstoornissen die recentelijk in verband zijn gebracht met zaken als depressie en ADD, die op hun beurt een verlangen zouden kunnen opwekken je over te geven aan een troostend, verslavend en kalmerend type gedrag.

We veroordelen onszelf heel erg dat we zijn zoals we zijn - dat we niet genoeg geld verdienen, niet flitsend genoeg zijn, teveel eten, te dik zijn, niet vaak genoeg naar de sportschool gaan, boos worden, geen betere

116

moeder, betere dochter of betere echtgenoot zijn, niet in staat zijn te stoppen met roken, depressief zijn, niet in staat zijn eruit te komen, niet genoeg aanwezig zijn 'in het nu', dat we te veel denken en dagdromen en ga zo maar door- alsof er een enkele entiteit, 'ik' geheten, in dit lichaam-geestorganisme steekt die het zou kunnen en zou moeten klaarspelen om het schip beter te

besturen. Maar zo'n entiteit is niet te vinden. Een neum-

wetenschapper heeft de hersenen pas vergeleken met een 'team van rivalen'; veel van onze drijfveren blijven onder het niveau van bewuste waarneming. Niemand zwaait de scepter- God niet, Zeus niet, 'ik' niet. Dat zijn allen imaginaire personages (tenzij we God op een heel andere manier begrijpen).

En toch, als we onszelf en anderen pijn doen, is er een natuurlijk verlangen om een manier te vinden ermee op te houden. Dit verlangen is de beweging van het leven zelf, evenals het deelnemen aan een ontwenningskuur, beginnen met meditatie, aan een Feldenkrais les meedoen, aan yoga doen, lezingen over radicale non-dualiteit bijwonen of waar het leven ons ook maar toe aanzet. Soms werkt het middel. Wanneer de juiste omstandigheden samenkomen, vindt er nuchter worden of ontwaken uit de droom van afgescheiden zijn plaats, wordt haat met liefde beantwoord of gebeurt het oplossen in grenzeloze aanwezigheid. Wanneer andere omstandigheden samenkomen, vindt dronken worden plaats of geloof in de illusie van afgescheiden en ingekapseld zijn; wordt haat met haat

117

beanrwoord of is er sprake van totale fascinatie met gedachten en ideeën. Dit overkomt niemand. Niemand maakt uit welke remedies we ons geroepen voelen te proberen en welke uitkomst ze zullen hebben. Wan

neer we zien hoe weinig keus er is bij alles, is er mededogen met onszelf en anderen wanneer het allemaal

niet zo gaat als we denken dat het zou moeren. Het is een enorme opluchting geweest om echt te

zien dat er geen centrale uitvoerder is die kiest wat hij wil doen of wat de uitkomsten zullen zijn van wat er gedaan is, en om echt te snappen hoe onpersoonlijk onze innerlijke weersystemen zijn. Sommige lichaamgeestorganismen kennen meer stormachtig weer dan andere, net zoals er op sommige geografische plaatsen meer storm voorkomt dan elders; het is nuttig noch relevant onszelf met anderen te vergelijken. Ook is

het heel bevrijdend te beseffen dat verandering altijd komt volgens haar eigen tijdschema en niet volgens het tijdschema dat het verstand bedenkt. Vooral in

onze gehaaste, moderne fastfood cultuur zijn we geneigd onmiddellijk resultaat te willen, maar het leven zit gewoon zo niet in elkaar. De meeste veranderingen in de natuur gaan langzaam.

Telkens wanneer dit lichaam-geestpersonage genaamd Joan een echte, vaste entiteit lijkt, wanneer ik vaststel dat ik dit personage ben, wanneer de verhalen

over 'Joan de neurotische vingerbijtster' geloofwaardig en echt lijken, is er lijden. De feitelijke fysieke pijn van het bijten op mijn vingers verbleekt bij die psychische

pijn. Maar wanneer er sprake is van onrwaken uit al

118

deze gedachten en verhalen en van erkenning van het grotere plaatje, het gewaarzijn dat alles waarneemt, de onbegrensdheid van de essentie, dan smelt al dit psy-

chische leed. In de loop van de tijd is de intensiteit van dit dwang-

matige vingerbijten minder geworden. Het komt minder vaak voor en is dan minder ernstig; ook is het er langere tijd niet. Maar wat misschien belangrijker is,

ik voel geen schaamte meer over deze dwangimpuls. Ik ben bereid te accepteren dat hij tot het eind van mijn leven bij me zal zijn, mocht dat gebeuren. Van

zelfsprekend wil ik graag dat hij weggaat, en ik hoop dat het gebeurt. Maar ik voelde me altijd gekweld door deze dwangneurose en door mijn onvermogen haar te beheersen. Ik geloofde alle verhalen in mijn geest over

wat deze neurose over mij zei, dat ik een onverlichte verliezer was en dat dit natuurlijk niet zou gebeuren als ik alleen maar beter mijn best deed om vaker 'gewaar te zijn' en 'in het nu te zijn'. Het is een grote opluchting

deze verhalen niet langer te geloven. Ze steken nog wel eens de kop op en af en toe hebben ze me nog in hun

greep en lijken even geloofwaardig, maar de hypnotische betovering duurt niet lang. Het wordt snel duidelijk dat deze verhalen en het personage in het centrum een bedrieglijke voorstelling van zaken zijn.

Ik heb zowel de opluchting te onderkennen dat niemand de touwtjes in handen heeft direct ervaren als de betrekkelijke waarde van zaken als therapie, medi

tatie, de krijgskunst en werken aan lichaamsbewustzijn om nieuwe mogelijkheden beschikbaar te maken. Ik

119

heb gezien hoe het lichaam-geesrorganisme - het brein en het zenuwstelsel - nieuwe manieren kan leren om te functioneren. Naast het blootleggen van vele voordien onvermoede oorzaken voor gedrag dat eerder beschouwd werd als geestelijke of morele zwakte, heeft de hersenwetenschap ook ontdekt dat het brein een grote plasticiteit heeft- het kan veranderen zoals we ons eerder nooit konden voorstellen. Natuurlijk is er geen onafhankelijke, handelende persoon die ook maar iets over deze verandering te zeggen heeft. We leren deze nieuwe manieren om te functioneren niet op bevel, omdat iemand het wil. Dit leren en transformeren gebeurt grotendeels zelfs buiten het bewuste gewaarzijn om. Maar leren vindt wel plaats (wanneer de benodigde voorwaarden samenkomen). Radicale non-dualiteit betekent dus niet dat we al dergelijke activiteiten moeten afzweren. Het betekent eenvoudigweg dat het hele universum ze laat gebeuren zonder dat er een oorzaak voor is. In nondualiteit wordt onderkend dat er niets is dat we moeten doen (anders dan precies wat we doen), maar ons wordt niet verteld niets te doen. Dat is een groot verschil.

We kunnen over dergelijke activiteiten spreken in de taal van keuze en verantwoordelijkheid, of we kunnen erover spreken in de taal van niet gekozen gebeurtenissen, maar dat zijn slechts verschillende manieren om dezelfde gebeurtenissen te beschrijven of voor te stellen, verschillende kaarten van hetzelfde land. Zoals altijd is wat echt belangrijk is het land, niet de kaart. Het is goed om de kaart te gebruiken, maar we raken verdwaald wanneer we het aanzien

120

voor het land of erbij blijven dat het de Enige Echte Kaart is. Dogmatische non-dualiteit is een tegenstrijdigheid in zichzelf, dus telkens als we merken dat we op een bepaalde abstracte ideologie, model of kaart gefixeerd raken, zal het er ons misschien toe bewegen ons af te vragen wát we zo absoluut zeker weten. Deze vraag voert ons snel terug tot de naakte werkelijkheid van Hier/Nu die niet op een idee stoelt, die niet geformuleerd kan worden.

De geest wil altijd dingen vastpinnen, greep op iets krijgen, vaste grond onder de voeten zoeken. Hij heeft eindeloos veel ideeën over hoe alles is en war 'ik' zou moeten doen om mezelf te verbeteren en in een betere positie geraken dan waarin ik me bevind.

Als we geluk hebben, gaan we inzien dat het verstand het heft niet in handen heeft en nooit gehad heeft, dat de 'ik' die het pretendeert te zijn slechts een denkbeeld is dat over wat we op dit moment ervaren heen is gelegd, dat we nergens heengaan, want we zijn altijd Hier/Nu. En als we geluk hebben, raken we meer geïnteresseerd in Hier/Nu dan in onze gedachten, herinneringen en fantasieën over een andere positie (met inbegrip van onze gedachten over hoe in de toekomst Hier/Nu te komen). Als we geluk hebben zijn we meer geïnteresseerd in de grondloosheid van de actuele, directe ervaring dan in het hopeloze project van te proberen greep te krijgen op het onverklaarbare en voortdurend veranderende gebeuren van het leven. We proberen het leven niet meer te formuleren tot een ideologie waaraan we ons kunnen vasthouden; in

121

plaats ervan lossen we op in eenvoudigweg het leven zijn, precies zoals het is.

Waar we ook gaan, hier zijn we altijd, en we kun

nen altijd erop vertrouwen dat het leven zich precies zo

ontvouwt zoals het is. Door gedachten als 'war als' en 'als alleen maar' en

'ik ben er nog niet' en 'dit is het niet' en 'dit zou niet

zo moeten zijn' gaan we ons ellendig voelen. We kunnen niet 'besluiten' dergelijke gedachten niet te heb

ben. Dat werkt niet. Maar misschien merken we dat,

door eenvoudig te zien hoe dit soort van zoeken en grijpen naar en 'ruziemaken met de werkelijkheid' tor

stand komt, deze gewoonten en neigingen van de geest

geleidelijk uitgehold worden. Door deze mentale in

spanning (telkens weer) eenvoudig te zien terwijl ze er

is en die te herkennen als een vorm van lijden, zullen

deze gewoonten vanzelf afnemen. Maar verwacht nier dat ze allemaal tegelijk ver

dwijnen, voorgoed, zoals we graag zouden willen wan

neer we ons 'de volmaakte ik' of 'het pijnvrije leven'

voorstellen-juist die verwachting betekent nog meer gezoek, nog meer 'als alleen maar'. Het leven gebeurt

zoals het gebeurt. En bij de meesten van ons kunnen die oude gewoontebewegingen van de geest zich op

oneindig veel manieren voordoen. Er komt geen eind

aan het bewust worden, evenmin als er een eind komt

aan Hier/Nu. En of er nu sprake is van zoeken of van

zich ontspannen, verkramping of verruiming, denken

of niet-denken, vingerbijren of geen vingerbijren, het is allemaal onderdeel van de dans.

122

Gewaarzijn

0 p dit moment is er de naadloze onmiddellijkheid van ademen, gewaar zijn, voelen, denken, zijn

-de geluiden van het verkeer, de warme bries, de dan

sende schaduwen op de muur, het bewegen van vingers

over het toetsenbord - de opperste eenvoud van wat er

nu gebeurt. Er is niets verwarrends aan het moment van nu, tot we erover gaan nadenken. We kunnen dit

naadloze gebeuren conceptueel opdelen met woorden,

maar wat we daarmee creëren is alleen maar een kaart. Het land zelf is altijd naadloos. Ik zeg dit steeds weer

omdat je het gemakkelijk vergeet, en omdat ik op het punt sta een paar dingen in kaart te brengen.

In verschillende boeken en lezingen over non-du

aliteit worden de woorden gewaarzijn en bewustzijn door verschillende schrijvers anders gebruikt en dit

vaak door dezelfde schrijver op verschillende momen-

123

ten. Dat kan verwarrend zijn, en het is nuttig je te her

inneren dat de verwarring altijd in de kaart zit en niet

in het land.

Ik gebruik het woord bewustzijn om te verwijzen

naar de film van het waakbestaan, alles wat waar

neembaar en voorstelbaar is, dit hele waarneembare

verschijnsel. Ik gebruik het woord gewaarzijn op twee

verschillende manieren, óf als de alomtegenwoordige

grond van bestaan óf als het licht achter aandacht.

Het is in beide gevallen hetzelfde gewaarzijn, slechts

een ander aspect ervan dat belicht wordt. Aandacht,

zoals ik het woord gebruik, verwijst naar een bepaalde

gerichtheid op een object van gewaarzijn, aandacht

schenken aan iets in het bijzonder, terwijl gewaarzijn

geen focus of object heeft. Het gewaarzijn kijkt naar

alles en sluit alles in. Het is een ander woord voor

Hier/Nu. Denken is het mentale proces dat reflec

teert op wat er in het gewaarzijn verschijnt- benoe

men, ordenen, verdelen, speculeren, plannen en wat

er verschijnt analyseren. Bewustzijn schept diversiteit

en variëteit, maar bewustzijn zonder denken (louter

waarneming) is naadloos en onmiddellijk. Denken

is nodig om het idee van scheiding, verdeeldheid en

conflict te scheppen. Het denken handelt in concep

ten, abstracties en modellen. Het is intrinsiek dua

listisch en representatief. Gewaarzijn daarentegen is

non-conceptueel, holistisch, onmiddellijk en direct

(onoverdacht).

Gewaarzijn is aanwezig vóór bewustzijn, aandacht en het denken; het is aanwezig tijdens bewustzijn, aan-

124

dacht en het denken. Bewustzijn noch aandacht noch

denken kunnen zonder gewaarzijn optreden, maar ge

waarzijn is geenszins afhankelijk van bewustzijn, aan

dacht of denken om er te kunnen zijn. Gewaarzijn is

wat het denken ziet en een gedachte herkent als een

gedachte. Het is wat bewustzijn kent. Het is het licht

achter aandacht. Het is aandacht. Bewustzijn, aandacht

en het denken komen en gaan alle. Gewaarzijn ziet al

deze. Gewaarzijn heeft zelf geen eigenschappen.

Als de alomtegenwoordige grond van bestaan of het

uiteindelijke subject, heeft gewaarzijn geen tegenpool

en geen ander. Het is het water in elke golf, en het is

hetgeen blijft wanneer al het waarneembare en voor

stelbare verdwijnt. In die zin komt en gaat gewaarzijn

nooit en wordt nooit groter of kleiner, want het is alles

wat er is.

Sommige schrijvers gebruiken het woord bewust

zijn in deze absolute betekenis, en sommige schrijvers

gebruiken bewustzijn noch gewaarzijn in de betekenis

van uiteindelijke werkelijkheid. Sommige schrijvers

zeggen dat gewaarzijn de eerste verschijning, de eerste

manifestatie (of imaginatie) is die komt en gaat. En in

derdaad verdwijnt elke nacht in de diepe slaap het eer

ste, pure gevoel van gewaarzijn, verdwijnt de gedachte

van gewaarzijn, verdwijnen al deze woorden en ver

dwijnt degene die dit alles graag zou willen uitzoeken.

Wat blijft is onnoembaar. Per definitie is het niet waar

neembaar of voorstelbaar. Of we het nu oergewaarzijn,

het Uiteindelijke Subject, de Uiteindelijke Werkelijk

heid, het Absolute, het Zelf, Bewustzijn, Eenheid of

125

Huppeldepup noemen doet er eigenlijk nier toe, zo

lang we begrijpen hoe we de woorden gebruiken.

Hoe we dit onnoembare absolute ook noemen, het

is geen object. Het bestaat niet als 'iets' dat losstaat

van de rest, want het is dat wat geen tegendeel heeft

en waarvan er geen andere bestaat. Het is de leegte van

alles, het niet-iets, de ongrijpbare vormloosheid. Het verschijnt als gewaarzijn, als bewustzijn, als denken,

als waken en dromen, als diepe slaap, als het gevoel iemand te zijn en als het gevoel grenzeloze, onper

soonlijke aanwezigheid te zijn. Het is de tijdloosheid

en ruimteloosheid die verschijnt als tijd en ruimte.

Het is alles, maar het is niets in het bijzonder. Het is overal en altijd evenzeer en volledig aanwezig, alles wat

we kunnen benoemen (Bewustzijn, Gewaarzijn, het

Uiteindelijke Subject, het Zelf, het Absolute) klinkt

onvermijdelijk als iets, zodra we er een woord voor

hebben, maar we kunnen nooit echt vastleggen wat

hetgeen is waar we over praten. Zoals met ieder 'ding'

dat de geest probeert vast te pakken, is er, als we goed

kijken, niets (los van alles).

Wanneer mensen over 'gewaarzijnsbeoefening' of gewaarzijn als de sleutel tot bevrijding spreken, wordt

her woord gewaarzijn gebruikt om te wijzen naar de

kracht achter aandacht. Her is in deze zin dat mensen

spreken over het cultiveren van gewaarzijn of dat je op

verschillende momenten meer of minder gewaar bent. In deze zin van het woord is gewaarzijn het voornaam

ste ingrediënt van inzichtmeditatie, non-conceptueel

onderzoek, intelligente psychotherapie en lichaams-

126

werk zoals Feldenkrais. Het is de intelligentie die licht werpt en illusies laat verdwijnen. Het is de intelligentie

die licht werpt op illusie en haar doet verdwijnen.

Wanneer we over gewaarzijn als het licht achter

aandacht spreken, is het belangrijk om te onderken

nen dat de denkende geest (die doet alsof hij 'mij' is)

niets te zeggen heeft over deze kracht. Gewaarzijn is er

eerder dan die beweging van het denken die preten

deert de schepper van mijn leven te zijn. Hoewel we

dus enige zeggenschap lijken te hebben over waar we

onze aandacht op richten, kunnen we het gewaarzijn

niet naar believen manipuleren of 'gebruiken' voor de

doeleinden die het denken verzint. We kunnen alleen

maar oplossen in gewaarzijn of gewaarzijn zijn. En hoe

wel we niet niet gewaarzijn kunnen zijn, in de ruimere

zin van her woord, kunnen we wel niet gewaar zijn in

deze beperktere zin van het woord. We zijn soms afwe

zig, afgeleid, onoplettend of dom. Het beoefenen van

gewaarzijn gaat om oplettender, opmerkzamer, meer

aanwezig en bewuster te zijn van wat er is.

Dat mag klinken als zelfverbetering, maar para

doxaal genoeg heeft gewaarzijn het juist niet nodig om

anders te zijn dan precies zoals het is. Her gaat niet de

oorlog aan met de dingen zoals ze zijn, het brengt ze

alleen aan het licht. Het laat alles zichzelf ongedaan

maken. Gewaarzijn is onvoorwaardelijke liefde, totale

toewijding. Het accepteert alles.

Ik heb het hiervoor gehad over hoe gewaarzijn me van mijn drankverslaving heeft afgeholpen, hoe er een

natuurlijk gewaarzijn was van het hele proces zoals

127

het zich ontvouwde tot de beslissing om er mee op te houden uiteindelijk spontaan ontstond door het leven zelf. Je kon in dat voorbeeld zien dat gewaarzijn in zijn eigen tempo werkt, dat het niet door 'mij' gemanipuleerd kan worden, dat er vele andere natuurkrachten en opvoedingsinvloeden een rol speelden in wat zich ontvouwde en dat uiteindelijk niemand echt weet waarom ik ophield met drinken.

Gewaarzijn (of aandacht) brengen naar verschil

lende plekken in het lichaam, of naar verschillende denken gedragspatronen is als licht aandoen in een donkere kamer. Er worden dingen geopenbaard, verhelderd en opgelost. Maar als we proberen deze fantastische kracht te 'gebruiken' om een bepaald resultaat te krijgen en vooral als we onmiddellijke, ingrijpen

de en blijvende resultaten willen hebben, worden we

meestal teleurgesteld. Het kan gebeuren dat een oude gewoonte meteen en voorgoed met één grote lichtflits

verdwijnt om nooit terug te komen, maar vaker is dit

niet het geval. En zelfs wanneer iets wel volledig en

voorgoed lijkt te verdwijnen, zelfs dan weten we nooit, zoals mijn ervaring met drinken laat zien, wanneer het misschien terugkomt. Uiteindelijk ontdekken we dat het eigenlijk niet belangrijk is of een oude gewoonte

weer opduikt of niet, de gewoonte om je te identificeren met lichaam en geest, en je ingekapseld te voelen als personage, inbegrepen. Al dergelijke ervaringen

worden gezien als kortstondige, onwezenlijke verschijningen in gewaarzijn, ook de 'ik' die beweert deze ervaringen te hebben. Er is steeds minder preoccupatie

128

met verbetering, reparatie en vervolmaking van dit imaginaire 'ik', waarvan gezien wordt dat die maar een illusie is. Dat betekent niet dat we geen interesse meer hebben om te helen wat gebroken is of te verhelderen wat onhelder en verward is, maar onze interesse komt voort uit liefde in plaats van uit angst. We verzetten ons niet tegen het leven zoals het is en proberen er niet voor te vluchten en streven niet naar een persoonlijk resultaat dat 'mij' bijzonder maakt.

Als we verstrikt raken in het streven naar een der

gelijke bijzondere prestatie, of als we ons beginnen te

verbeelden dat 'ik' nu verlicht ben en alles overstegen

heb, is dat idee nu juist een kant-en-klare begoocheling en een nieuw zelfbeeld om te beschermen en te verdedigen. Gewaarzijn onthult dergelijk bedrog; het brengt het aan het licht.

Veel mensen wijden hun leven op een of andere manier aan het cultiveren van gewaarzijn en dat is prachtig. Uiteindelijk is gewaarzijn de grote oplosser. Het lost grenzen en beperkingen op, het lost leed op, het laat elke fixatie verdwijnen. Daardoor blijft alleen de grond-zonder-grond over, de openheid die alles toelaat en nergens aan vasthoudt.

Aandacht is altijd beperkt en tijdelijk. De lens van

aandacht gaat van de ene focus naar de andere, op dezelfde manier waarop al het andere in het universum gebeurt. Geen enkel individu trekt aan de touwtjes. De drang en het 'besluit' om op een bepaald moment aan

dacht te schenken aan mijn linker voet komt voort uit

oneindig veel oorzaken en omstandigheden; het vermo-

129

gen dit te doen hangt af van de conditie van brein en

lichaam. Maar we zijn meer dan deze geconditioneerde

verschijning, daarom is bewustwording altijd een evenwicht tussen de herkenning dat alles binnen de verschijning een ongekozen, geconditioneerde gebeurtenis is, en tegelijkertijd de ontdekking van het ongeconditioneerde gewaarzijn dat geen oorzaak heeft (de grenzeloze liefde, het open hart, de ongedeelde energie, het onein

dige potentieel) en dat onze ware aard is. Omdat gewaarzijn illusies zo volkomen laat ver

dwijnen denken sommige leraren die focussen op het

cultiveren van gewaarzijn, dat elk probleem ermee op

gelost kan worden. Veel mensen geloven dat verlichting op magische wijze elk menselijk vlekje zal wegpoetsen,

dat problemen als depressie, angst of verslaving voor

altijd zullen verdwijnen en we nog lang en gelukkig

zullen leven als we genoeg mediteren of ons bewust worden van onze ware aard. En als dat niet gebeurt, als

die problemen zich blijven voordoen, dan vinden we

onszelf een mislukkeling. Of we denken dat de goeroe een bedrieger is omdat hij nog steeds menselijke zwak

heden en onvolmaaktheden heeft.

Er zijn zelfs veel biologische, chemische, neurologische, psychologische, medische of sociale omstandighe

den die niet opgelost kunnen worden door gewaarzijn

alleen; verlichting betekent niet dat al deze problemen plotsklaps verholpen zijn. Verlichting ziet eenvoudig

dat alle omstandigheden en uitingen van leven een on

persoonlijk verschijnsel zijn zonder blijvende kern. Zij beziet ze met mededogen en grenzeloze liefde. Zij ziet

130

het licht in de duisternis. En zij verbergt zich ook niet

in het licht om de duisternis te vermijden.

Heelheid omvat alles, het licht en het donker. In de natuur zijn er vele valse starts, er is veel afval, veel

individuen die jong sterven en zich nooit helemaal

ontwikkelen. Sommige bloemen bevriezen voordat

ze ooit in bloei komen. Sommige golven sterven weg terwijl andere torenhoog worden en prachtig voortrol

len, maar het is één oceaan die het allemaal doet. Alles is onderdeel van het natuurlijke proces. Voortijdig

wegsterven of nooit tot bloei komen klinkt tragisch en

verschrikkelijk oneerlijk als we ons identificeren met

een afgescheiden deeltje, maar vanuit het perspectief

van het geheel hoort het er allemaal bij. Wanneer beseft wordt dat elk moment zonder zelf

is, dan mag alles op zijn eigen manier, in zijn eigen

tempo gebeuren, zoals het sowieso doet. De hele in

spanning om 'hier en nu te zijn' valt weg, samen met

degene voor wie alles anders moet zijn dan zoals het is. We worden ons bewust van de heldere, sterke vita

liteit die zich manifesteert als de geluiden van regen en

verkeer, de smaak van thee, de koele bries, de groene

bladeren die fonkelen in het zonlicht en dansen in de

wind, de witte wolken die langs de blauwe hernel drij

ven, de rode brandweerauto die met loeiende sirene

voorbijschiet. Dit is het buitengewone wonder van het gewone leven. Het is altijd beschikbaar, maar alleen

maar hier en nu.

De transformatie door middel van gewaarzijn zoals

ik die heb beschreven kan plaatsvinden in de context

131

van formele meditatie of een andere spirituele beoefening in een traditionele setting, zij kan plaatsvinden door boeken te lezen over fundamentele non-dualiteit die je steeds weer zeggen: 'Dit is het, precies zoals het is', ze kan plaatsvinden door een vorm van lichaams- of energiewerk, ze kan vanzelf op een volkomen informele manier plaatsvinden. Transformatie gebeurt misschien helemaal niet op een niveau wa�rop de rationele, cognitieve geest het kan begrijpen of onder woorden kan brengen. De intelligentie van gewaarzijn, of van het leven, opereert op een niveau dat dieper en hoger is dan de cognitieve geest.

Een bepaalde zen-leraar gaat zelfs w ver dat hij zegt dat helderheid overschat wordt. Hij vindt za-zen voor zonsopgang (zitmeditatie) krachtig, juist omdat je nog half in slaap bent, in die sfeer waarin de onbewuste, dromende geest en de leegte van de diepe slaap nog heel erg aanwezig zijn. En ik denk zo dat sommige mensen misschien hetzelfde resultaat krijgen door in bed te blijven! In Feldenkrais-training werd het zelfs beschouwd als horende bij het proces, als je tijdens de les in slaap viel en het werd nooit ontraden. Men erkende dat het brein en zenuwstelsel nieuwe informatie opnamen en verwerkten op een ander niveau dan dat van bewuste waakzaamheid.

Er is geen toverformule voor transformatie, geen zilveren kogel [verwijzing naar een boek van Stephen King, waarin een weerwolf wordt gedood met zilveren kogels-vert.); uiteindelijk wordt onderkend dat onbegrensdheid net zo aanwezig is als spanning, verkrampt-

132

heid, dufheid, verveling, depressie, angst, rusteloosheid, agitatie, boosheid, zorgen, shock, verslaving en alle andere vormen van betrokken, bewolkt, turbulent en stormachtig weer. Niets wordt weggelaten. Bewust worden is niet een eeuwig zonnige dag. Maar wanneer er een verschuiving plaatsvindt van verstrikt zijn in het denken naar volledig aanwezig zijn als open gewaarzijn, eindigt het lijden. We gaan ontdekken dat ons zogenaamde probleem, ons lijden, alleen nu opgelost kan worden, niet gisteren of morgen of eens en voor altijd, maar alleen nu.

Verleden en toekomst bestaan alleen als bedenksel of als herinneringen en fantasieën die hier en nu verschijnen. Maar gewaarzijn is non-conceptueel, tijdloos en direct. Het is Hier/Nu.

Woorden vormen slechts een aanwijzing. In werkelijkheid is er geen scheiding tussen denken en gewaar zijn, tussen bewustzijn en gewaarzijn of tussen gewaarzijn en de uiteindelijke werkelijkheid, tussen vorm en leegte, tussen diepe slaap en de fllm van het waakbestaan of tussen samsara en nirwana. Dit zijn veel woorden voor één gebeurtenis. De woorden verdelen slechts schijnbaar wat feitelijk ongedeeld is. Ten slotte zijn woorden allemaal 'lawaai en opwinding, zonder enige betekenis'.

Wanneer we ontwaken uit de verwarring van woorden, uit wat het brein in kaart brengt en uit de verhalen over hoe alles werkt, de verhalen over oorzaak en gevolg, vooruitgang en regressie- wanneer we wakker worden uit al dat lawaai en die opwinding, realiseren

133

we de ongedeelde eenvoud van wat is. Dit naakte zijn is meteen duidelijk, onvermijdelijk en volkomen on

voorstelbaar. Het kan niet verklaard of begrepen, ge

formuleerd of ontcijferd worden. We kunnen het niet bevatten en we kunnen het niet afwijzen. Dit is het, op

deze plek, op dit moment, precies zoals het is.

134

Valt er iets te doen?

Realisatie is niet iets nieuws dat je kunt

verwerven ... Realisatie bestaat eruit het verkeerde idee

kwijt te raken dat je niet gerealiseerd bent.

- Ramana Maharshi

Zodra je begrijpt dat het onechte tijd nodig

heeft en wat tijd nodig heeft onecht is, ben

je dichter bij de werkelijkheid, die tijdloos

is, altijd in het nu ...

Als je tijd nodig hebt om iets te bereiken,

moet het onecht zijn.

Het echte is altijd bij je; je hoeft niet te

wachten om te zijn wat je bent.

135

136

je moet je geest alleen niet uit je weg laten gaan om ernaar te zoeken.


De vraag is niet: wat moet ik in de toekomst doen om het te krijgen, maar eerder: wat doe ik nu dat me verhindert het op dit moment te realiseren?

-Alan Watts

\%nneer we gewaarzijn betrachten, vindt, of we het weten of niet, genezing plaats ... een deur die gesloten was gaat open ... als de deur opengaat, zien we dat het heden absoluut is en dat, in zekere zin, het hele universum op dit moment, in elke seconde, begint. En de genezing van het leven zit in die seconde van eenvoudig gewaarzijn ...

Genezing is altijd gewoon hier zijn, met een simpele geest.

- Charlotte Joko Beek

Keuze impliceert bewustzijn - een hoge

graad van bewustzijn. Zonder dat heb je geen keuze. Keuze begint op het moment waarop je je niet meer identificeert met de geest en zijn

geconditioneerde patronen, het moment waarop je aanwezig wordt. Tot je dat punt bereikt, ben je onbewust, spiritueel gesproken. Dit betekent dat je gedwongen wordt op een bepaalde manier, volgens de conditionering van je geest, te denken, voelen en handelen ... Aanwezigheid is de sleutel. Het nu is de sleutel.

- Eekhart Tolle

In eenvoudig aanwezig zijn bij wat er op dit moment is, zij het heerlijk of pijnlijk, openbaart zich een geweldige vrijheid. Die kan niet in woorden beschreven of verklaard worden. Het is de vrijheid om totaal, moeiteloos te zijn zoals de dingen op dit moment zijn.

-Toni Packer

Wanneer mensen de fundamentele boodschap van non-dualiteit horen, dat alles een gebeurre

nis is waarin je geen keuze hebt, dat er geen zelf is en niets te bereiken, denken ze vaak dat dit betekent dat ze niet 'zouden moeten' mediteren of aan yoga doen of hun tennisspel verbeteren. Maar waar deze non-duale boodschap naar verwijst is dat dit alles best mag gebeuren, maar dat er nooit een onafhankelijke uit-

137

voerder is die het doet. Er is nooit een denker achter de gedachten of een doener achter de daad. Het afzonderlijke individu dat we lijken te zijn, is slechts een verschijning, een mentaal beeld, een verhaal, een idee,

een illusie. Onze echte ervaring, als we er aandacht aan

schenken, is grenzeloos en naadloos, steeds anders en alomtegenwoordig, uiterst direct en zonder afscheiding. Alles wat er gebeurt is de ongedeelde beweging van het leven zelf

In het filmverhaal van het waakbestaan kunnen we inderdaad herstellen van een verslaafdheid, leren om

stress beter te hameren, of een diepgaande verlich

tingservaring hebben, maar niets hiervan is - als her

plaatsvindt - het gevolg van individuele vrije wil, al

kan het zo lijken, en er is niemand in her centrum

van deze gebeurtenissen die erdoor verbeterd wordt,

want een dergelijke afgescheiden, blijvende entiteit be

staat in feite niet. Ons hele spirituele avontuur, alle magnifieke verlichtingservaringen en alle momenten

van ogenschijnlijke terugval zijn maar een schijnvertoning. De vormen die verschijnen lijken op het eerste

oog misschien concreet en echt, maar kijk beter en de

hele show blijkt niet concreter te zijn dan rimpelingen

op een vijver of rook die omhoog kringelt.

Bezigheden als, meditatie, yoga of psychotherapie

lijken misschien nuttig binnen de fllm van het waak

bestaan, al is elk verhaal dat we formuleren over oor

zaak en gevolg, of verbetering, natuurlijk een opgelegd idee. Maar met die waarschuwing in gedachten, kan ik

zeggen dat ik in mijn eigen leven de transformerende

138

kracht van verschillende vormen van bewustzijnstrai

ning, zoals meditatie, onderzoek, Feldenkrais en psy

chotherapie ervaren heb, en ik heb ook de bevrijdende invloed van boeken en bijeenkomsten over fundamen

tele non-dualiteit ervaren. Al deze gebeurtenissen hebben blijkbaar een rol gespeeld om het imaginaire probleem te doorzien, om te zien hoe het lijden gecreëerd

en instandgehouden werd, om te ontwaken uit het

droom-gelijke 'verhaal van mijn leven' en de eenvoud

van louter aanwezigheid en de vrijheid niets meer nodig te hebben dan wat er is, te ontdekken.

Betekent dit dat deze bezigheden dit inzicht, deze pure aanwezigheid of deze vrijheid veroorzaakten, of

dat ze het onontbeerlijke recept vormen voor ieder ander om hetzelfde resultaat te krijgen? Nee, her be

tekent alleen dat dit in mijn ervaring hetgeen is wat

er gebeurde. En zelfs dan is het allemaal een verhaal, een memale constructie achteraf Niets is er werkelijk

gebeurd. Hier/Nu heeft geen oorzaak. Het is niet het

resultaat van iets anders. Waarheen we ook gaan, we

komen nooit dichter bij Hier/Nu. Welke veranderin

gen er ook plaatsvinden in de golven, ze zijn nooit meer of minder de oceaan. Er kunnen veranderingen

plaatsvinden, maar ze maken alleen relatief verschil

uit, in het filmverhaal van het waakbestaan. Wanneer

we wakker worden uit een droom, verdwijnen her

droom-probleem en de droom-oplossing allebei. Alles

was schijn.

Er is geen manier om te worden wat we al zijn en wat er al is. Indien zoiets als meditatie, satsang, boeken

139

zoals dit of bijeenkomsten over fundamentele non-dualiteit enig nut heeft, ligt dat in het bloodeggen van de illusie dat er iets ontbreekt, dat er tijd is waarin je iets kunt bereiken, en dat er iemand is die getransformeerd moet worden. Maar juist door hun aard versterken planmatige bezigheden of oefeningen deze illusies in zekere zin alleen maar (met inbegrip van de niet-beoefening van fundamentele non-dualiteit zodra we die formaliseren door een boek te schrijven of een bijeenkomst te houden) en dus heeft men al dergelijke bezigheden en oefeningen soms vergeleken met het blussen van brand met vuur of het verkopen van water aan de oever van de rivier.

Alleen maar het idee aannemen dat 'alles één' is, dat er 'geen zelf ' is, dat 'alles volmaakt is wals het is', als een filosofie of een geloof, zal het fundamentele ongemak en verlangen dar om te beginnen tot de spirituele zoektocht heeft aangezet niet oplossen. Geloof wordt altijd overschaduwd door twijfel en heeft de neiging af

te brokkelen wanneer het moeilijk wordt. En daarom, zolang er illusie en lijden is, zal praktijk in een of andere vorm waarschijnlijk ook wel blijven voorkomen, of het de praktijk is van alcohol drinken, de praktijk van koopziekte, de praktijk van meditatie (formeel of spontaan), of de praktijk om naar advaira-leraren te luisteren die je vertellen dat er niemand is die iets beoefent. Zaken als meditatie, satsang en bijeenkomsten over non-dualiteit zijn wegen om de denkbeeldige aard van het probleem bloot te leggen en de non-duale grenzeloosheid die nooit afivezig is geweest bloot te leggen.

140

Om aan het licht te brengen wat evident, onvermijdelijk en nooit-niet-hier is, is een benadering nodig die niet op resultaat gericht is, een benadering die nergens heen gaat, een benadering die volstrekt nutteloos en zonder doel is. Een dergelijke benadering begint met de herkenning dat er niemand is die verlicht moet worden en dat elke zogenoemde verlichting zich afspeelt in de droom-gelijke film; en of er op een bepaalde moment verlichting is of begoocheling er daarom eigenlijk helemaal niets toe doet, want het is allemaal onderdeel van de show en niets ervan is persoonlijk.

Natuurlijk maakt het praktisch gezien in het alledaagse leven een enorm verschil of we lijden of bevrijd zijn van lijden. Daarom blijven beoefening en niet-beoefening vaak voorkomen; ze zijn evenzeer het werk van de natuur als de wind en de getijden en de omloop van de planeten.

Eenvoudige gewaarzijn-meditatie is eigenlijk niets meer of minder dan beschikbaar en zonder oordeel aandacht schenken aan wat je nu ervaart zonder je er ideeën over te vormen. Je hoeft niet in de lotushouding te zitten. Je kunt dit doen als je in de bus zit. Dat genieten van louter zijn en gedachteloze aanwezigheid lost het imaginaire probleem op en openbaart de grenzeloosheid die geen centrum heeft. Zonder enig concreet onderzoek van deze aard blijven we gemakkelijk steken in denken over dit alles en in pogingen het intellectueel op te lossen door analytisch te denken en te filosoferen. Dat loopt vaak uit op frustratie- het najagen van de spreekwoordelijke wortel op de nooit ein-

141

digende tredmolen - en leidt vaak tot het aannemen van een nieuw geloof en nieuwe dogma's - het dogma van non-dualiteit. Maar echte non-dualiteit is geen geloof of dogma. Het is de altijd aanwezige, voortdurend veranderende, geheel directe en onvermijdelijke actualiteit die zich op dit moment moeiteloos presenteert.

Maar ja, als 'meditatie' eenmaal iets bijzonders is geworden, iets dat we proberen te doen, dan kan het gemakkelijk een obstakel worden. We benaderen het dan met een doelgerichte, dualistische instelling. We streven ernaar goed te zijn in mediteren en voelen ons nu eens trots en dan weer ontmoedigd, al naargelang we succes lijken te hebben of blijkbaar niet slagen in wat we ons ook maar verbeelden dat er van ons verwacht wordt. We denken misschien dat ons doel is het denken te stoppen of dat ons doel is kalm en vol liefde en vreugde te zijn. We proberen steeds maar ervaringen van helderheid of gelukzaligheid te herhalen, en we streven naar een monumentale doorbraak, een denkbeeldige verlichtingservaring. We krijgen het idee dat meditatie spiritueel is en tv kijken niet. Dan kan fundamentele non-dualiteit je een goede opdonder geven.

Als het verstand dat hoort, stelt het zich natuurlijk onmiddellijk een finale gebeurtenis voor- een beslissende klap, een explosieve transformatie, een eindstreep die 'ik' eindelijk kan behalen. Het probleem dat we proberen op te lossen heeft in feite nooit bestaan.

Er zijn dus inderdaad dingen te doen, of beter gezegd, er zijn dingen die kunnen gebeuren, maar niemand doet ze. En toch, als we denken dat we passief

142

door een kracht buiten ons worden voortgedreven, is dat eigenlijk ook niet de waarheid. Het is meer zo dat er niets wordt voortgedreven, omdat alles wat er is, deze naadloze beweging is, en wij zijn dat.

En als die naadloze beweging van het leven is er een onmiskenbaar vermogen op dit moment om mijn hand 'naar believen' open en dicht te doen; het zou absurd zijn dat te ontkennen. En toch kan ik geen entiteit vinden die deze handeling begint, tot stand brengt, beheerst of doet, en ik kan je evenmin venellen hoe 'ik' dit doe. Oe impuls om mijn hand op een gegeven moment te openen is afkomstig uit het hele universum, evenals de talloze dingen die deze handeling mogelijk maken (brein, zenuwen, spieren, botten, water, lucht, zonlicht enzovoort). Er is niets verwarrends aan de feitelijke gebeurtenis van het openen en sluiten van mijn hand. De verwarring begint wanneer ik over deze handeling ga nadenken en een abstracte, metafysische stelling probeer te formuleren over vrije wil of het zelf. Dan wordt deze eenvoudige handeling plotseling zeer verwarrend en paradoxaal. Zij lijkt alleen maar verwarrend en paradoxaal omdat woorden en ideeën de werkelijkheid nooit kunnen vangen.

Wanneer de juiste voorwaarden samenkomen, kan het lichaam-geestorganisme op allerlei manieren leren of geoefend worden zodat het meer keuzes, betere keuzes, meer beheersing, verfijndere beheersing, meer mogelijkheden heeft, of hoe we het ook willen stellen. Een geoefende atlete heeft meer keuzes, meer beheersing, meer mogelijkheden hoe ze haar lichaam

143

wil laten bewegen dan iemand zonder die opleiding en oefening. Spirituele richtingen die je iets te doen

bieden, functioneren vrijwel net zo als adetiekrraining. Dergelijke leringen spreken dat vermogen aan om hier en nu te handelen, intenties te formuleren, keuzes re maken, obstakels te overwinnen, door te zetten.

Terwijl de meeste toonaangevende versies van de grote spirituele tradities het bestaan van de vrije wil meesral wel aannemen, en zich wel richten tot het illu

soire afgescheiden zelf en zeer dualistisch van opvatting zijn, is het ook mogelijk om dat vermogen Hier/Nu

vanuit een concreet, non-duaal perspectief aan re spreken, zonder op enige wijze te veronderstellen dat een afgescheiden zelf met een vrije wil werkelijkheid is. De

duidelijkste leringen, traditionele of niet traditionele, doorzien wel het illusoire zelf, maar ze erkennen ook

het vermogen om hier en nu te handelen, en ze weten dat dit vermogen, deze mogelijkheid om antwoord te

geven in potentie- onder de juiste voorwaarden- gecultiveerd en verfijnd kunnen worden, grotendeels op dezelfde manier als een atleet of een schilder zijn vaardigheden door oefening kan ontwikkelen.

Naruurlijk vindt al die training, oefening, dat ver

mogen en die volharding plaats door oneindig veel

oorzaken en omstandigheden en zou op dat moment niet anders kunnen zijn dan precies zoals het is. Er

is geen onafhankelijke uitvoerder die ook maar iets 'doet'. Her is het leven zelf dat handelt. Niettemin kan het gebeuren onder de juiste condities. En jij (deze be

wuste aanwezigheid die hier nu is) bent het leven zelf.

144

Hoewel er dus in zeker opzicht geen keuze is, moet

je nog altijd (wanneer het leven je daartoe beweegt)

eten koken, een baan krijgen, piano spelen, aan meditatie gaan doen, een afkickprogramma volgen, voor de Olympische Spelen trainen, heroïne spuiten of wat er maar via dit personage gebeurt. Je zit niet maar bewe

gingsloos op de bank 'niets te doen', in de hoop dat er

op magische wijze eten zijn weg naar je mond vindt. Er is een kracht hier op deze plek die handelt en dat ben jij. Jij voorziet in je levensonderhoud, doet boodschappen, kookt eten, brengt het eten van het bord naar je

mond en kauwt het. Dit alles is de levensstroom die

moeiteloos vanzelf gaat op de enig mogelijke manier, en toch, in je ervaring, doe jij het, al is er in werkelijkheid, als jij goed kijkt, nooit een 'jij' los van deze

gebeurtenis te vinden.

Deze kracht die handelt is niet het fantoom 'ik', de

denkbeeldige uitvoerder, die slechts een illusie is. Even

min is het de denkende geest die alleen maar doet alsof

hij zeggenschap heeft en die achteraf met de eer gaat

strijken. De bron van alle actie gaat vooraf aan het denken en aan elke denkbeeldige uitvoerder die volgens ons

de show rum. We ervaren deze kracht, die bron direct,

allemaal. Hij leest Hier/Nu deze woorden. Hoe zou 'ik' (of iets) anders kunnen zijn dan deze creatieve kracht,

deze universele intelligentie, deze oerenergie, deze bewuste aanwezigheid? Dit is echt alles wat er is.

Hoewel alles één ongedeelde, naadloze energie is, zijn appels ook weer geen peren. De neurowetenschap heeft

aangetoond dat bij iedere handeling een ander gedeelte

145

van de hersenen betrokken is, en vanuit onze ervaring kunnen we allemaal een voelbaar verschil waarnemen tussen actie die spontaan voortkomt uit non-duale aanwezigheid of helder gewaarzijn ('in de flow' of 'in het nu' zijn) in regenstelling tot actie die op de een of an

dere manier geremd of een verspreking is als gevolg van dualistische denkpatronen wals twijfel, aarzeling en kritiek op onszelf Alles is één werkelijkheid en we kunnen verschillende aspecten van die werkelijkheid vaststellen. Het is allebei waar. Niet één, maar twee.

Wanneer de hypnotische betovering van dwangmatig, disfunctioneel, egocentrisch denken ons in haar macht heeft, voelen we ons gespannen, verkrampt, rigide en gevangen. We voelen ons afgescheiden. De ontdekking die ons bevrijdt is geen filosofie of geloof. Het is het oplossen van het denkbeeldige probleem in de beschikbaarheid van Hier/Nu.

Wanneer het bewustzijn zich kan omspannen in de eenvoud van zuivere aanwezigheid, gaat er iets open.

We zijn in harmonie met een grotere intelligentie, of beter gezegd, de illusie dat we daarvan gescheiden zijn valt weg. Dit is wat Leonard Cohen bedoelde toen hij zei: 'Je geeft je meesterwerk op en je zinkt weg in het echte Meesterwerk.' Je geeft de poging om het leven te beheersen of je weg naar bevrijding te bedenken op, en je geeft je over aan wat je al bent en niet niet kunt zijn, deze immer aanwezige, alomvattende nabijheid die moeiteloos vanzelf plaatsvindt.

Wie of wat is het dat van gespannenheid en inge

pakt zijn door het denken kan veranderen in de ont-

146

vankelijkheid van helder gewaarzijn en concreet zijn? Dezelfde intelligentie die leen lopen, fletsen, zwemmen, deze woorden lezen. Het komt vanzelf door het vermogen om hier en nu te handelen. Er zit geen 'actor' achter de actie. Het is het leven dat gebeurt. Niemand kan echt verklaren hoe deze verandering plaatsvindt -het leven vindt er zijn weg in op dezelfde manier als het leven ontdekt hoe je moet fletsen of zwemmen. Je zou in moeilijkheden komen als je moest beschrijven hoe 'jij' een van die dingen doet of instructies moest

opschrijven waarmee een ander zou kunnen leren fietsen of zwemmen, en toch kunnen deze vaardigheden

ontdekt worden. Evenzo kunnen we ontdekken wat het betekent om

geen moeite te doen, je te omspannen in de grondzonder-grond van het en nu, het Hart te openen, een

voudigweg te zijn. Dit gebeurt allemaal niet op bevel of door een wilsbesluit. Het is het wegvallen van een dergelijke op resultaat gerichte inspanning, en het is het wegvallen van ieder geloof dat wij aan de rouwtjes trekken, dat wij de show runnen. En afhankelijk van de weersomstandigheden van een bepaald moment en een bepaald lichaam-geestorganisme kan dit vermogen om de denkende geest te ontspannen, het denkbeeldi

ge probleem te doorzien en zich bewust te worden van het moment van nu meer of minder moeilijk zijn om aan te spreken. Soms is dat vermogen tot omspanning

niet beschikbaar en zo niet, vat het niet persoonlijk op. En zo ja, vat dat ook niet persoonlijk op! Of er sprake is van ontspanning of spanning, het is allemaal een

147

onverkiesbare gebeurtenis waar het hele universum bij

betrokken is. Uiteindelijk is er niets op te geven en

niets dat zich moet ontspannen. Misschien is de vraag 'wat doe ik?' nuttiger dan

'wat moet ik doen?' Vragen wat we 'moeten' doen lokt

denken uit, en vooral denken over de denkbeeldige

toekomsr.Terwijl 'wat doe ik?' gewaarzijn oproept, ge

waarzijn van het moment zoals het is. In plaats van te

verdwalen in een geestelijk gebied van denkbeeldige

mogelijkheden en 'moeten', komt onze aandacht terug

bij louter de gewaarwordingen en bewegingen van dit

moment. En in deze naakte werkelijkheid is er geen

probleem, geen zelf, geen scheiding.

Zeg ik dat we niet zouden moeten denken? Natuur

lijk niet. Denken is deel van wat het universum doet.

Denken gebeurt vanzelf- we weten echt niet op voor

hand wat onze volgende gedachte is- 'de denker' die

onze gedachten lijkt te creëren is zelf een gedachte, een

mentaal beeld. Sommige van onze gedachten zijn nut

tig en functioneel, maar we zien wel dat veel van ons

denken, misschien het meeste wel, niets doet dan leed en verwarring veroorzaken. Met gewaarzijn kunnen

we gaan voelen wanneer het denken niet meer nut

tig is, wanneer het overgaat in dwangmatig gepieker.

Hoe meer we met gewaarzijn naar een gedachtestroom

kijken, hoe beter we kunnen aanvoelen waar die niet

meer functioneel is. Uiteindelijk komen de helderste

en de meeste echt creatieve beslissingen, ontdekkin

gen en doorbraken uit een sfeer die het verstand totaal

te boven gaat. Helderheid komt wanneer het denken

148

uit de weg gaat; plotseling weten we onmiddellijk, met

absolute zekerheid wat we moeten doen of zien we de

oplossing van het probleem. Ik neem aan dat iedereen

dit ervaren heeft.

Wanneer actie ontstaat uit heldere, bewuste aan

wezigheid, die ook omschreven zou kunnen worden als de afWezigheid (of doorzichtigheid) van elke inge

beelde afgescheidenheld vanuit de naadloosheid van

zijn,wanneer dat gebeurt, opent zich een totaal nieuwe mogelijkheid. Op dat moment verdwijnt verslaving,

haat lost op in liefde, oude ruzies eindigen, en niets

hoeft door te gaan in de richting die het daarvóór nam.

Er is nergens weerstand tegen. Het is een directe, tast

bare, ervaren werkelijkheid wanneer dit gebeurt, niet

een ideologie of een geloof.

We zijn ogenschijnlijk gebonden door conditione

ring, door het oneindige web van oorzaak en gevolg,

genen en opvoeding. Maar wanneer we erkennen dat

er eigenlijk niets bestaat (of op zichzelf staat) zoals we

denken, wat is er dan nog gebonden of vrij?

Wanneer een atleet echt 'in de flow' is, is hij in to

tale overgave, één met het hele universum. Hij is het

Meesterwerk. Er is geen aarzeling, geen zelfzucht, geen

zelfkritiek, geen twijfel, geen reserve, geen weerstand,

geen afgescheidenheid. Als je dit ervaren hebt, weet je

wat ik bedoel. En je kunt het zien gebeuren bij grote

atleten. Voor andere dieren is het hun natuurlijke ma

nier van zijn. Alleen mensen hebben genoeg intelligen

tie om het contact met deze moeiteloosheid te verlie

zen en verknoopt te raken in het nadenken over alles.

149

Omdat we zo in de knoei raken, hebben we zaken als

meditatie, satsang, yoga, Feldenkrais, psychotherapie en advaira-onderricht om de knopen re ontwarren en

ons te doen ontwaken uit onze verwarring. Wij bren

gen deze dingen niet teweeg, evenmin als we ons brein, ons lichaam of onze verwardheid maken; al deze dingen doet her leven zelf.

Zen-beoefening wordt vaak beschreven als leren hoe 'in de flow' te zijn of 'in het nu', niet slechts af en toe tijdens een atletiekevenement of in een meditatie

retraite, maar in het leven als geheel. Vanzelfsprekend

zijn alle ervaringen, ook elke ervaring van 'in de flow'

of 'in het nu' zijn, voorbijgaand van aard. Ze komen en gaan, maar het is niet werkelijk 'het nu' of 'de flow' die komt en gaat. War komt en gaat zijn de gedachten

en verhalen, de misvattingen die de alomtegenwoor

dige, alomvattende grond van zijn lijken te verduiste

ren. Wat ik Hier/Nu noem, wat soms Oorspronkelijk

Gewaarzijn, her Primaire Subject, Leegte, Boeddhanatuur, de Tao, her Oorspronkelijk Gezicht, de Ene

achter alle maskers, het Zelf wordt genoemd, dit is er

nooit nier. War komt en gaar zijn de altijd veranderende gevoelens, waarnemingen, ervaringen, gedach

ten, verbeeldingen en ideeën die Hier/Nu lijken. 'In de

flow' of 'in het nu' zijn heeft dus niets re maken met

iets krijgen dat ontbreekt, maar eerder met doorzien wat blijkbaar in de weg zit, de graaiende en zoekende

beweging van de geest ontspannen, je laten gaan in de

moeiteloze stroom die het leven is. De woorden zijn nooit de juiste, aangezien we nooit iets anders zijn dan

150

deze moeiteloze stroom, en dus zijn we dit altijd al. We

beelden ons alleen afgescheidenheid in.

Aangezien 'de flow' of 'het nu' in werkelijkheid de

alomtegenwoordige grond van zijn is en niet iets speciaals dat we ontberen en moeten verwerven, is dit ver

mogen om er in te verwijlen of je ervan bewust te wor

den meer iets ongedaan maken dan iets maken. Met gewaarzijn doorzien we eenvoudig de gedachten die

ons vertellen dat 'dit het niet is', de gedachten die stel

len dat er een 'ik' is die afgescheiden is van 'de flow',

iemand die nodig ergens anders moet zijn dan juist

hier.

Tegelijkertijd voelen we de gespannenheid, de onrust van het zoeken en graaien. Als we ons gewaar wor

den hoezeer we ons vastklampen, gaan we ontdekken

hoe we ons kunnen ontspannen en openstellen- niet

streven, geen weerstand bieden, maar eenvoudigweg

rusten. Dit rusten betekent geen passiviteit of inactiviteit. Het zou een marathon kunnen betekenen of

een berg beklimmen, kinderen opvoeden of een mo

nument voor sociale rechtvaardigheid oprichten. Maar

we ontdekken hoe we alles wat we doen met zoveel

mogelijk rust en gemak kunnen doen- door met de

stroom mee te gaan in plaats van ertegen te vechten.

Deze ontdekking en leren hoe het moet gebeurt in

zijn eigen tempo, niet volgens het schema dat het ver

stand bedenkt. Falen hoort er bij. Het draait niet om

volmaaktheid. Soms lijkt deze omzetting van graaien

naar omspannen mogelijk en soms niet. We krijgen

vaak het idee dat 'verlichte mensen' permanent in een

151

staat van verruimd bewustzijn verkeren, terwijl wij van

onszelf denken dat wij iemand zijn die telkens in en uit deze verlichte staat gaan. We hebben niet in de gaten

dat die 'iemand' die 'permanent gevestigd' is of 'nog

steeds heen en weer zwalkt' een fictieve schepping is,

samengesteld door denken, geheugen en verbeelding. Bevrijding betekent ontwaken uit dat bedachte

beeld en onderkennen dat er geen weg uit Hier/Nu

voert. Bevrijding betekent niet dat je 'altijd' in welke

bijzondere staat van bewustzijn dan ook bent, want

al het waarneembare en voorstelbare is niets dan stroming. En de 'ik' die ogenschijnlijk 'mijn ervaringen'

heeft is een illusie, een mentaal beeld, een verzameling voortdurend veranderende gedachten, herinneringen

en verhalen. Wie heeft er dan precies last van dit heen

en weer zwalken? Wie is er niet verlicht?

Ook als je niet 'in de flow' zit en je afgescheiden voelt, is dat niets dan ongedeelde grenzeloosheid die

zich voordoet als verdeeldheid en afscheiding. Het

pad-zonder-pad is telkens weer zien hoe we het verhaal

vertellen van 'dit is het niet' en 'ik ben er nog niet'.

Wakker worden is zien hoe verwarring en twijfel ontstaan, de misvatting zien, het graaien en het zoeken

die op dit moment het gevoel van gemis veroorzaken en in stand houden, zien dat degene die dit probleem

heeft imaginair is, en zien dat er niets ontbreekt aan

het geheel, dat je niet kunt mislukken.

Wanneer we een bijzondere ervaring of geestestoe

stand najagen (of proberen kwijt te raken), raken we

altijd gefrustreerd en teleurgesteld. Maar wanneer we

152

ons gewoon kunnen ontspannen in de altijd veranderende maar altijd aanwezige evidentie, wanneer we de

gedurige aard van vergankelijkheid beseffen, wanneer

gewaarzijn openstaat voor zijn eigen grenzeloosheid, dan vinden we precies hier waar we zijn, echte vrijheid

en geluk. Hier/Nu, ofwel de flow, is onze natuurlijke

staat, ons ware zelf. En dit ware zelf is niet minder totaal aanwezig als we in dwanggedachten verloren op

onze vingers bijten of als we ons gespannen en afge

scheiden voelen.

Eerst weten we niet eens wat dat betekent- 'Ware

Zelf ', Hier/Nu', 'oergewaarzijn', 'bewuste aanwezig

heid', ongedeeld zijn', 'aanwezigheid in het nu', 'het

Meesterwerk'. Als deze woorden niet meer voor je zijn

dan begrippen of ideeën, heb je misschien het gevoel

dat je er niets van begrijpt. Natuurlijk ervaar je in feite

elk moment bewuste aanwezigheid en ongedeeld zijn,

en is er echt niets anders dan 'het Meesterwerk', dit

ben je, dit is alles wat er is, maar misschien herken je dat nog niet. In dit stadium lijk je een beetje op Helen

Keller, voordat ze het woord water begreep. Je tast in

het duister. En je hebt geen keus. Er is duisternis tot

die verdwenen is. Dit klinkt vreselijk. Maar nogmaals, het klinkt al

leen vreselijk vanuit het standpunt van onwetendheid. Wanneer je ten slotte wat is wel onderkent, in al zijn

eenvoud en onmiddellijkheid, besef je dat het er nooit

niet was. Je beseft dat je nooit echt verdwaald was, dat

niets wat er Hier/Nu verschijnt persoonlijk is, noch de

onwetendheid, noch het ontwaken uit onwetendheid.

153

Je beseft dat 'jij' niet dit denkbeeldige deeltje bent dat

heen en weer gaat tussen het licht en het duister en

probeert voorgoed in het licht te blijven, maar dat jij

de hele zaak bent. Jij omvat absoluut alles. Je beseft dat

het bewolkte, sombere, betrokken, stormachtige weer

evenzeer onderdeel is van het Meesterwerk als het heldere, zonnige, kalme weer.

En wanneer dat herkend wordt, opent zich een mo

gelijkheid die er eerder niet was. Wat bedoel ik daar

mee? Laten we een voorbeeld nemen. Wanneer je een

baby bent, moet je ontdekken hoe je je kunt omrollen

en hoe je moet kruipen. Je bent niet geboren met het

vermogen tot een van deze dingen. Je hebt het vermogen in potentie, maar dat weet je nog niet. Voordat je

deze vermogens echt zelf ontdekt staan deze mogelijk

heden nog nier tot je beschikking. Maar als je ze een

maal ontdekt hebt, komen ze steeds meer beschikbaar

en met enige oefening, steeds beter bereikbaar. Evenzo de mogelijkheid het denkbeeldige pro

bleem te doorzien, uit de hypnotische trance van af

gescheiden en ingekapseld zijn te ontwaken, en een

voudigweg dit moment van nu te zijn, gewoon zoals

het is -van denken naar zijn gaan-dit is een moge

lijkheid (en in zekere zin een vermogen) die ontdekt

wordt en dan op de ene of andere manier geoefend

(formeel of informeel, bewust of onbewust), niet

door 'jou', maar door her leven zelf. In de loop van

tijd {en altijd alleen maar nu) komt deze nieuwe mo

gelijkheid misschien steeds meer beschikbaar, wordt

steeds beter bereikbaar.

154

Je kunt misschien zeggen dat onze beoefening in dit

stadium van onze weg, als we eenmaal uit de eerste

hand weten wat bewust zijn werkelijk is, is helder krijgen hoe we ons verwijderen van de eenvoud van Hier/ Nu, hoe we helemaal in verwarring raken, hoe we ons

lijden veroorzaken-dit niet helder krijgen door erover

te denken en het te analyseren, maar door ons ervan

bewust te zijn terwijl het gebeurt.

Ik bedoel hier geen grote inspanning mee, gericht

op zelfverbetering, en ik bedoel ook geen traditionele,

formele onderneming. Ik heb niets tegen traditionele

vormen, maar die zijn beslist niet essentieel om bewust

te worden en kunnen in de weg staan als ze een nieuwe

vorm worden van verslavende fascinatie of een nieuw project ter zelfverbetering.

Hoe her ook in verschillende mensen tot stand

komt, er is inderdaad een gevoeligheid, een onderscheidingsvermogen, een vermogen los te laten dat ontwik

keld, geoefend en verbeterd kan worden wanneer de juiste voorwaarden aanwezig zijn. Alleen, de bron van

dit alles is niet het illusoire, afgescheiden 'ik' en het ontstaat nier in het denken. Het denken beschrijft al

leen de dingen achteraf. Maar er is een vermogen om

re reageren dat hier aanwezig is, en het leven-dat door

jou heen werkt - ontdekt en verfijnt dit vermogen.

Deze ontdekking en verfijning is niet iets dat 'ik' op

bevel kan bekokstoven. Het is eerder zo dat gewaarzijn spontaan herkent dat mijn vuist of mijn hart of mijn

geest dichtgeknepen is, en in het herkennen dat iets

dichtgeknepen is, verschijnt plotseling het vermogen

155

om het orgaan te ontspannen en te openen. Zoals bij

in slaap vallen is het een loslaten. Maar in plaats van in slaap vallen, is dit wakker vallen.

Geen enkele verbale formulering (keus of geen

keus, zelf of geen zelf, beoefening of geen beoefening) kan de werkelijkheid van bewustwording vastleggen, zo min als we in onze voorstelling kunnen vastleggen

hoe zwemmen, fietsen of het lezen van deze woorden

plaatsvindt. Soms gebeurt dit bewust worden en oplossen gemakkelijk en snel, soms gebeurt het langzaam

en met veel momenten van kennelijke terugval, soms

gebeurt het helemaal niet. Het leven vindt zijn eigen weg met veel krommingen en bochten en veel klaar

blijkelijke vergissingen onderweg. Soms- vaak- overstemt de macht der gewoonte

inderdaad het vermogen om zich tot eenvoudige aanwezigheid te ontspannen. En dan helpt het om je te realiseren dat we in dit hele onpersoonlijke proces geen keuze hebben. Anders blijven we hangen in zelfver

wijt, moedeloosheid, vergelijking met anderen en in het verhaal dat we een mislukkeling zijn.

Maar aan de andere kent ben je, als je het vermogen tot reactie die Hier/Nu is uit het oog verliest,

net als iemand die op genade wacht om je hand te kunnen openen, of als een baby die op God wacht om hem om te draaien en naar de andere kant van

de kamer te brengen. Je laar jezelf buiten het geheel,

door je af te scheiden van God, door over het hoofd

te zien dat je vermogens horen bij hoe God (of het geheel) werkt.

156

Het hoort bij bewustwording om gevoelig te worden voor hoe we ontmoedigd raken, hoe we ons afsluiten,

en waartoe we ons wenden voor bedrieglijke troost. Bewust worden is je gewaar worden van de neiging over jezelf te oordelen, je falen persoonlijk op te vat

ten, terecht te komen in wanhoop, zelfmedelijden, de

pressie, frustratie, boosheid of waartoe we ook maar komen als we geloof hechten aan het verhaal dat we een zielepoot zijn die het niet goed kan doen. Dit alles zien is genoeg. Gewaarzijn en handelen gaan hand in hand. We hoeven het niet mentaal te analyseren of

proberen opzettelijk veranderingen aan te brengen op

grond van onze ideeën over wat er 'zou moeten' gebeu

ren; feitelijk werkt dat zelden. Alleen je bewust zijn van het huidige moment, zoals het is, en duidelijk zien

wat er gebeurt- niet wat we denken dat er gebeurt- is transformerend. De meest diepgaande transformatie

vindt plaats wanneer we niet proberen te veranderen,

wanneer we gewoon maar Hier/Nu wakker zijn. Wakker, bewust, worden wil zeggen onderscheid

maken tussen de beschrijving en de feitelijkheid van

dit moment van nu. Bevrijding is eenvoudig het land zelf zijn, dat wat we reeds zijn en niet niet kunnen zijn. De verwarring zit hem altijd in de landkaart. Elk verhaal over verbetering (of mislukking), hoe betrekkelijk

waar het ook lijkt, is de zoveelste illusie om te doorzien

terwijl ze verschijnt. Het kost denken, herinnering en fantasie om het te verzinnen. Waar je ook gaat, Hier ben je, en er is nooit méér hier-zijn dan er op dit moment is, welke gedaante Hier/Nu ook aanneemt.

157

Op het ogenblik van sterven en elke nacht in de diepe slaap en eigenlijk ieder moment verdwijnt alles. Wij verdwijnen. In de diepe slaap verdwijnt zelfs het allereerste, zuivere gevoel van gewaarzijn of aanwezigheid. Niets dat waarneembaar of voorstelbaar is resteert.

Wat een opluchting! De vrede en vrijheid van de diepe slaap is een prachtige aanwijzing voor het wakker val

len. Wakker vallen is geen daad van intense inspanning

in het streven naar volmaaktheid, maar de afwezigheid van interesse ervoor. Het is geen staat van goed volgehouden, ononderbroken mindfulness, maar eerder een

zich ontspannen in de klare helderheid en waakzaamheid die er nooit niet is.

Hier/Nu is alles wat er is. Elke kortstondige vorm,

elke golf van de zee, elk personage in het levensspel is

een totaal unieke uiting van het geheel. In absolute zin bestaan er geen vergissingen. Elke schijnbare disfunctie is onderdeel van het grotere functioneren. Maar dat betekent niet dat we niet kunnen mediteren, misleiding doorzien, gewaarzijn cultiveren, plannen maken voor de toekomst of werken aan de bescherming van

het milieu. Zoals de witte bloedplaatjes die het bloed reinigen, is alles onderdeel van de dans. En net als een

dans, is alles een vorm van spel. Het gaat nergens heen.

Het heeft geen hoger doel. Er is een verhaal over Shankara, de grote meester

van de advaita vedanta in India. Enkele van Shankaràs leerlingen stormden op hem af met een olifant, om de bewering van hun leraar: 'alles is Een' (of 'alles is een droom') te toetsen. Toen Shankara opzij sprong voor

158

de naderende olifant, zouden de leerlingen gezegd hebben: ' Aha ... u gelooft niet echt dat alles Een is (of dat alles een droom is), want als u dat wel deed, waarom zou u dan wegspringen?' Waarop Shankara uitlegde dat zijn impuls om opzij te springen voor de aanvallende

olifant ook onderdeel was van de Een, (of de droom) waarover hij sprak. Op dezelfde manier horen de ambitie om het lijden te verlichten en de daden die uit die ambitie voortkomen ook bij de non-duale grenzeloosheid. Zij erkent eenvoudig dat niets van dit alles door mij komt of enige intrinsieke, objectieve werkelijkheid heeft. Non-duale grenzeloosheid houdt ook destructief gedrag en wreedheid in, ook weer met de erkenning dat

er geen dader achter dergelijke daden steekt en dat niets enige blijvende werkelijkheid heeft. Het leven omvat zowel de kankercellen als de witte bloedplaatjes, zowel het roofdier als de prooi, zowel de parasiet als de gast, zowel Hitler als Boeddha, en uiteindelijk is alles een droomgelijke verschijning die in rook opgaat.

Wat je moet doen? Wat doe je? Wat je ook doet op dit moment is het enige dat er dit moment kan ge

beuren. In de tijd die het kostte om die zin te lezen, is alles in het hele universum volkomen veranderd. Hoe

echt was het allemaal? Jij blijft onaangeraakt door wat

er ook gebeurt, niet omdat je er ver van af staat of on

verschillig bent, maar omdat je er onlosmakelijk mee verbonden bent. 'Jij' en 'de wereld' hebben geen substantie, geen onafhankelijk bestaan.

Al ons lijden en verwarring over wat we moeten doen, al ons schuldgevoel en kritiek en schaamte, al

159

onze schijnbare dilemmàs zitten hem in de landkaart,

niet in het land zelf. Dat hoef je niet in vertrouwen

aan te nemen of te geloven. Je moet het ontdekken. En deze ontdekking is een daad van het hele universum. Het gebeurt vanzelf. En zoals alles, gebeurt het

alleen nu.

160

Beheersing en overgave

Ons ware zelf realiseren is loslaten. Dat is eigenlijk alles- alleen maar je overgeven aan deze openheid. .. - Wé weten eigenlijk niet hoe

het loslaten gebeurt. Wé willen het weten, zodat we het zelf kunnen doen ... Maar geleidelijk aan merken we dat loslaten eigenlijk niet ons werk is. Maar het is onze taak om te leren dingen te laten zijn zoals ze zijn.

-Jon Bernie

wtlarom span je je in? ALleen omdat je op resultaat uit bent, op iets buiten jezelf .. Zie dus eerst hoe je voortdurend moeite doet.

-Jean Klein

161

Discipline is niet zozeer een kwestie van dit of dat doen, maar van stil zijn. Niet dat dit geen moeite zou kosten. Maar de moeite is allemaal gericht op de wezenlijke taak, de taak om geen moeite te doen.

-Broeder David Steindl-Rast, O.S.B.

Inspanning is een teken van strijd tussen onverenigbare verlangens. Die moeten gezien worden zoals ze zijn - dan alleen verdwijnen ze.

- Nisargadatta

De fundamentele aard van ons lijden als mens lijkt

heel veel op een verslaving. Het is een onhandige gewoonte om je te verwijderen van het Hier/Nu

in de richting van iets dat we ons voorstellen als min

der pijnlijk en prettiger of spannender, een beweging die tijdelijke bevrediging schenkt, gevolgd door steeds

toenemende onbevredigdheid.

Hoewel verslaafd gedrag per definitie onbeheersbaar is, gaat het paradoxaal genoeg helemaal om de

poging om te beheersen wat we ervaren en er iets be

ters van te maken dan het op dit moment blijkbaar is.

En op de korte termijn lijkt deze inspanning vaak te werken. Een ogenblik lang voelen we ons misschien

inderdaad beter. Maar op de lange duur maakt versla

vingsgedrag het probleem erger. Hoe meer we krab-

162

ben, hoe meer het jeukt, en voor je het weet heb je een etterende wond.

Als we gaan erkennen hoe pijnlijk een verslaving

is, proberen we haar te beheersen. We gaan er de strijd mee aan. We proberen te stoppen en wanneer we daarin niet slagen, voelen we ons zo verschrikkelijk slecht

dat het mislukt is, dat we ons nog meer dan ooit willen

overgeven aan de verslaving, zodat we ons weer beter

kunnen voelen! We lijken wel gevangen in een ver

schrikkelijke kringloop van strijd tussen tegenstrijdige

verlangens: het verlangen te stoppen en het verlangen

eraan toe te geven.

Beide verlangens zijn een verwijdering van de feite

lijkheid van Hier/Nu in de richting van iets dat wordt

verondersteld wenselijker te zijn. Wanneer we eraan

willen toegeven, hunkeren we naar het genot van de

verslavende bezigheid en wanneer we willen stoppen,

verlangen we naar de droom van het verlost zijn van

de verslaving. Verlangen te stoppen, denken dat we 'zouden moeten' stoppen, trachten te stoppen; heel

die strijd tussen het verlangen om te stoppen en het

verlangen om eraan toe te geven - het is allemaal on

derdeel van de verslaafdheid (en verschilt van werkelijk

stoppen).

Werkelijk stoppen kan alleen Hier/Nu, en het is

niet: je afkeren van. Het is opengaan, vaak omschre

ven als overgave. Overgave is het eind van verzet en

streven (niet voor eeuwig, maar nu, op dit moment).

Je overgeven is een totale acceptatie van wat is - helemaal niets doen om je af te keren van wat is of je

163

tot iets beters te wenden. Gewoon aanwezig zijn bij het stille punt of Hier/Nu, volledig ontvankelijk voor

het leven zoals het op dit moment is. Dat is dus niet

afstandelijk getuige zijn waarin je je van het leven distantieert, maar totaal dichtbij het leven zijn, totaal bij dit moment, precies zoals het is.

Je veroordeelt jezelf niet langer om zoals je nu werkelijk bent, of om wat je op dit moment precies doet. Wanneer verzet en streven wegvallen, wanneer oordeel en analyse verstomd zijn, wat is er dan over?

Misschien ontdek je, wanneer er geen verzet is tegen

helemaal in de hel verkeren, dat de hemel zich opent

en samsara zijn ware aard van nirwana openbaart. Maar de valstrik is, als je de hel omarmt als strategie om je naar de hemel te brengen, dat het niet werkt.

Alleen de algehele afwezigheid van wensen dat wat is

op welke manier dan ook anders is, laat de denkbeeldige bel van afgescheidenbeid uiteenspatten. Niemand

kan het doen. Net als met sterven of in slaap vallen. Het is de afwezigheid van elk doen, de afwezigheid

van controle, de afwezigheid van inspanning, de afwezigheid van elke bezorgdheid om wat er gebeurt. Het

is loslaten, oplossen, ontspannen. Dit loslaten begint met zelfs de behoefte aan loslaten op te geven, want de

behoefte om in slaap te vallen houdt ons wakker, net

zoals het gebod om je over te geven een vorm is van vasthouden en streven naar beheersing. Ware overgave is de afwezigheid van verzet, zelfs tegen vasthouden, als

het leven zich op dit moment zo manifesteert. Overgave is de afwezigheid van proberen je over te geven.

164

Bij mijn vingerbijten is het zo dat wanneer het verhaal dat ik 'ik' ben, dit mens met die verschrikkelijke, be

schamende, neurotische kwaal, waar 'ik' mee om moet zien te gaan, te beheersen en te verhelpen, opdat 'ik' eindelijk oké kan zijn- wanneer dat verhaal ophoudt en er alleen maar het gevoel is van tanden op vingers en

spanning in de kaak, is het duidelijk dat deze gevoelens

en die stuk-gekauwde vingers niet minder heilig, niet minder het Meesterwerk zijn dan knoestige bomen en

stormwinden en alle dwingende natuurkrachten. Er is

geen 'Joan' meer die apart staat van deze gevoelens, geen verhaal over wat 'verlicht' of 'neurotisch' is, geen zorg om er iets aan te veranderen, geen verhaal dat 'ik'

niet zo goed ben als Ramana Maharshi. Er is alleen de onvoorstelbare gang van het leven, zonder een buiten

staander/waarnemer die het beoordeelt of evalueert. Het hindert niet of Joan meer somber weer kent dan

iemand anders. Joan is prima, precies zoals ze is, maar

feitelijk is ze helemaal niet zus of zo, want alles is altijd

aan verandering onderhevig. Herhaling bestaat niet. Elk ogenblik is een nieuw universum. Alleen in het

denken lijkt het steeds maar weer 'die ik met mijn eeu

wige neurotische gewoonte.' Aan de ene kant vindt dit loslaten van zelfinteresse

plaats door genade, en aan de andere kant, zoals we besproken hebben, neem je kennis op (wanneer dat

gebeurt, wanneer aan de juiste voorwaarden is voldaan), een kennis waar geen moeite aan te pas komt,

je doet niets en bent gewoon maar zoals je bent. En dit loslaten begint en eindigt met de realisatie dat er niets

165

hoeft te gebeuren, dat alles genade is, precies zoals het is. Het is de afWezigheid van denken of geloven dat er

iets anders moet gebeuren.

Als we merken dat we onszelf veroordelen en de huid vol schelden omdat we last hebben van een

dwanghandeling, dan is het veroordelen en schelden onderdeel van de dwangneurose. Deze dwangneurose

als een vijand beschouwen en die vervolgens met ge

weld proberen te bestrijden of te elimineren versterkt alleen maar de dwanghandeling en het gevoel een ge

ïsoleerd individu te zijn die deze neurose heeft. Wat echt werkt is meer verwant aan de krijgskunst aikido, waarin men mee beweegt met de energie van de te

genstander, in plaats van recht op hem af te gaan en

hem met brute tegenkracht te willen overmeesteren. In plaats van proberen situaties te beheersen of iets te

bereiken ligt de nadruk eenvoudig op Hier/Nu wakker

zijn en onderkennen dat deze dwangneurose ook een volmaakte zet in het Meesterstuk is.

Hier/Nu zijn kost geen tijd. Alles wat tijd kost is bedrieglijk. Dit is een belangrijke aanwijzing. Verbete

ring, vooruitgang of 'een beter mens' worden kost tijd.

Zoeken kost tijd. Proberen kost tijd. Van iets verlost

raken kost tijd. Weer op retraite gaan kost tijd. Over

een fractie van een seconde 'in het nu zijn' kost tijd.

Overgave is tijdloos en moeiteloos.

Overgave onderkent dat er niets is buiten het ge

heel. Het Meesterstuk is alles wat er is en het enige dat er is, is het Meestersruk Zelfs zoeken en probe

ren zijn deel van het Meesterstuk. Er is een natuurlijke

166

(dwangmatige) beweging in het leven naar het vinden

van een uitweg uit het lijden. In een zekere praktische context is dit functioneel en bewijst het ons een goede

dienst. In de natuur wordt niet elke moeite met succes beloond. Maar als we nauwkeurig observeren, zouden

we kunnen ontdekken dat een groot deel van mense

lijk lijden de behoefte en de inspanning is om uit het

lijden te komen en zouden we tot onze verbazing kunnen merken dat de grootste verlichting is: geen verlich

ting nodig hebben.

Natuurlijk kun je wel een aspirientje nemen, naar

de tandarts gaan, een afkickprogramma volgen, naar

een meditatieretraite gaan of een lekke band plakken.

Het verwijst naar iets veel dichterbij.

Ware vrijheid is niet de vrijheid om te doen waar we

zin in hebben, maar het is de vrijheid om te zijn zoals we zijn. Ware vrijheid heeft geen problemen met be

perking- het is totaal vrij en binnen de beperking on

beperkt. Vrijheid is de ontspanning die zo groot is dat

ze geen probleem heeft met verkrampen en gespannen

raken. Het leven houdt verkramping en verruiming,

lijden en bevrijding in.

Bevrijding en lijden persoonlijk opvatten, denkend

dat het een wel zonder het ander kan, is een waanidee.

Bevrijding lijkt moeilijk te vinden, alleen maar omdat het zo alomvattend is, zo altijd volledig aanwezig.

We zien haar over het hoofd door ernaar te zoeken.

In het zoeken ernaar stellen we ons voor dat we ervan

gescheiden zijn, dat dit het niet is, dat 'het' iets is dat

we ergens buiten onszelf kunnen vinden.

167

Niemand kan kiezen aan een dergelijke zoektocht te

beginnen of ermee op te houden. Het is zoals het leven zelf loopt, op een onpersoonlijke, dwangmatige ma

nier. Zoeken is alleen een probleem vanuit het stand

punt van de denkbeeldige zoeker die het zoeken op

zijn persoon betrekt en zich dan een einde aan het zoeken voorstelt (en zoekt). Maar vanuit het standpunt

van het geheel komt er geen eind aan het zoeken. Het

is juist de aard van het leven dat het altijd ergens naar

streeft. De rivier zoekt de zee, metaaldeeltjes zoeken de magneet, de bij zoekt de bloem. Bepaalde vormen van

zoeken vallen misschien weg. Joan zoekt bijvoorbeeld geen vergetelheid meer in alcohol en drugs; ook zoekt ze geen verlichting meer. Die speciale vormen zijn ver

dwenen. Maar er komt geen eind aan het zoeken in

ruimere zin. En er hoeft geen enkele vorm van zoeken

te verdwijnen of anders te zijn dan precies zoals het op dit moment is. Er is geen zoeker (en geen vinder); die

is er nooit geweest. Er is eenvoudig de totale beweging van het leven.

De beste manier om lijden te beëindigen is het

volledig te aanvaarden. En als het aanhoudt, wees er

nieuwsgierig naar - kijk er goed naar en zie hoe het

zich ontvouwt - zie waar het uit bestaat, waar het van

gemaakt is (de gedachten, de gevoelens, de verhalen,

de activiteiten)- kijk of dat allemaal echt is, of iemand

het doet- en kom erachter, nu op dit moment, of lij

den een keuze is. Er is geen goed of verkeerd antwoord.

Dit is een vraag om mee te leven en te onderzoeken.

168

De stroom: inademen

en uitademen

Er zijn twee bewegingen of invloeden die wij al

lemaal in ons leven kunnen waarnemen. Een is de beweging waarin men tracht als vorm te overleven

en de andere is de beweging waarin men verlangt zich

over te geven aan vormloosheid en de afwezigheid van

ervaring. Het ene moment willen we rondrennen, van alles doen, dingen maken, verhalen vertellen, de

wereld verkennen. Het volgende moment willen we

ons neerleggen, de ogen sluiten, alles laten vallen en

gaan slapen. Elke dag ervaren we een beweging van de vormloosheid van de diepe slaap naar de vormen van

het droomleven en het waakbestaan en dan weer terug

naar de vormloosheid van diepe slaap. In de loop van een jaar doorlopen we diezelfde cyclus in de seizoe

nen: ontkiemen en tot bloei komen, vrucht dragen en

sterven. Als jong kind zijn we gretig om de wereld te

169

verkennen, alles aan te raken. In de ouderdom, als we naar de dood toe gaan, zijn we er steeds meer tevreden

mee om niets te doen, te slapen, volledig te verdwijnen. Het leven stroomt natuurlijkerwijs door deze cycli

van duisternis en licht, zomer en winter, geboorte en

dood, grijpen en ontspannen, verruiming en verkram

ping, inademen en uitademen, prettige ervaringen en onaangename ervaringen. Het getij komt in en gaat

uit, de maan wast en neem af, alles in één ongedeelde beweging.

Maar we delen het mentaal op en kiezen partij. We

zien onszelf als afgescheiden. We denken dat we buiten de levensstroom staan, of misschien in de stroom

voortsnellen als een boot door stroomversnellingen. Het lijkt een dringende noodzaak om als deze schijnbare vorm te overleven. We denken dat we ons leven

in de hand moeten houden, het universum moeten

beheersen, iets moeten doen, iets van onszelf moeten

maken. Als we tot het spirituele geneigd zijn, ver

beelden we ons dat we op de een of andere manier de

stroom moeten worden of belichamen. Aangezien we de stroom al zijn, is deze inspanning eigenlijk heel ko

misch, als een vis die rondzwemt op zoek naar water.

Maar we zien de grap er niet van in.

Het lijkt alsof 'ik' het middelpunt van het universum ben en alsof 'mijn' inspanning om ergens te

komen, om iemand te worden, om als deze vorm te

overleven en het 'goed' te doen, een zeer serieuze en

belangrijke zaak is. Maar tegelijkertijd zien we dat al

les sterft. Ons lichaam kan in een ogenblik uitgewist

170

of totaal gehandicapt worden. Onze huizen en steden

worden met regelmaat omvergeblazen door orkanen,

verpletterd door aardbevingen, verteerd in branden, aan flarden geschoten in oorlog. We hebben ontdekt dat onze planeet een miniem en kwetsbaar stofdeel

tje in een enorme kosmos is. Vanuit dit uitkijkpunt ziet ons leven er volstrekt onbetekenend en absurd

zinloos uit.

Er is iets in ons dat weet dat alles oké is, dat zelfs als het hele universum explodeert alles goed is. Iets in

ons weet intuïtief dat alles wat we kunnen waarnemen

een soort droom is en dat we de Opperdromer zijn, de leegte die tegelijk het weefsel van elke droom is en wat

blijft bestaan wanneer de droom verdwenen is. Maar we vergeten het. We nemen de droom heel

serieus. We delen alles op en denken dan dat het of/of is, dat we moeten kiezen tussen inademen en uitade

men of tussen het relatieve en het absolute. We heb

ben het idee dat eeuwige lente is wat we willen. We

denken dat meditatie spiritueel is en televisie kijken

afleiding, ' zonde van de tijd', een val uit genade, iets dat we 'horen' te vermijden. We willen het hele etmaal

door 'in de flow' zijn. Ons vastklampend aan het idee van een bepaalde gedaante die toch al nooit echt heeft

bestaan, verzetten we ons tegen oud worden en ster

ven alsof dat problemen waren die overwonnen moe

ten worden, alsof het ons doel was deze gedaante met

de naam 'ik' eeuwig jong en in leven te houden. We

drinken ami-verouderingsdrankjes en ondergaan plastische chirurgie om ons weer jong te laten lijken. Dit

171

is ons menselijk lijden en de grap is dat het allemaal ingebeeld is.

In werkelijkheid zijn we niet gescheiden van de stroom, en ook niet in de stroom. We zijn de stroom.

Er is alleen maar stroom. We kunnen nu niet niet hier zijn.

Elke ogenschijnlijke vorm (ook deze planeet) sterft en raakt onderweg in meer of mindere mate gekneusd, gebutst, gemangeld, gebroken en invalide. Maar dit lijkt alleen een probleem wanneer we deze schijnbare vormen ten onrechte aanzien voor losstaande, onafhankelijke, blijvende entiteiten, in plaats van te onderkennen dat ze kortstondige verschijningen zijn in wat

in werkelijkheid een doorlopende flux is. Of we ertoe bewogen worden voor een baby te zor

gen, een tuin te onderhouden, een wond te helen, heel

te maken wat gebroken is, of dat we ertoe bewogen worden een moord te plegen, dronken te worden, een oorlog te ontketenen of de hele dag in bed te liggen

huilen, alles, ook onze interesse in wakker worden en

ons verlangen te gaan slapen is zoals het leven gaat.

En vanuit het perspectief van heelheid hoeft 'op' niet altijd te triomferen over 'neer' en hoeft een of ander imaginair deeltje geen winnaar te worden. Dat hoort allemaal bij de droom.

Het leven zelf is heel simpel. Het huidige moment is heel simpel. Maar wanneer we het in ideeën proberen te gieten of te formuleren, dan lijkt het met het verstand in strijd. We horen dat er geen pad naartoe

leidt, dat we altijd Hier/Nu zijn, dat 'dit' het 'is' en

172

toch is er blijkbaar een soort progressieve reis of verschuiving van verwarring en lijden naar helderheid en bevrijding. We zeggen dat alles één is en toch kunnen we een tastbaar verschil ontwaren tussen de verlichte

wijzen en de misleide gek, tussen momenten van wakker zijn en momenten van verwarring, tussen Helen Keller voordat ze het woord 'water' begreep en Helen Keiler na dat moment waarop de hele wereld van menselijke communicatie en relaties plotseling voor haar

openging. We zeggen dat er niets te doen valt, dat alles

volmaakt is zoals het is, maar waarom nemen we dan nog de moeite om het te zeggen?

Wanneer we bewust worden, krijgen we niets en zijn

we nergens heen gegaan! En toch is bewustwording het

verschil tussen hemel en hel. Maar paradoxaal genoeg

is bewustwording de realisatie dat het onbegrensde ab

solute zowel hemel als hel inhoudt. Het verlangen de

hel te vermijden en alleen de hemel te ervaren blijkt een aspect van de hel te zijn, een soort betovering of sirenenzang. Er bestaat niet zoiets als omhoog zonder omlaag of een eeuwig zonnige dag. Bevrijding omvat de hele rit, niet slechts de onderdelen die we fijn vinden. Alleen wanneer we ons inbeelden dat we een

afz.onderlijk fragment in een gefragmenteerde wereld

zijn, willen we alleen de hemel en geen hel. Bevrijding betekent het eind van alles op je persoon betrekken en proberen eeuwig de hemel te hebben. Bewustwording is de bereidheid om in de hel te verkeren, de bereid

heid om te falen, alle menselijke onvolkomenheden te

bezitten, precies zo te zijn als we op dit moment zijn.

173

Dat betekent niet dat we elke belangstelling in het ont

waken uit lijden en waandenken verliezen, maar dat we weten waar vrijheid woont. We weten dat die niet

ergens buiten ons is. Ze is niet het gevolg van ergens

van bevrijd zijn, iets bereikt hebben of iets beter maken. Het is geen bijzondere ervaring, anders dan die we

nu hebben. We begrijpen dat de uitweg uit ons lijden

eruit bestaat dat we geen uitweg meer nodig hebben!

174

Als we nu eens echt volmaakt zijn,

precies zoals we zijn�

Als we nu eens echt volmaakt zijn, precies zoals we zijn?

je kunt niet niet in genade leven. Alles aan jou is helemaal absoluut volmaakt juist.

- Tony Parsons

Geen enkel schepsel schiet tekort in heelheid. Waar het ook staat, het kan zijn plaats innemen.

-Dogen

175

Nog niet in je meest dronken, zielige, meest hysterische momenten, zelfi dan niet kun

je uit deze heldere en heilige volmaaktheid

vallen.

- J. Matthews

We willen alleen goed zijn en we willen alle

kwaad wegnemen. Maar dat is omdat we vergeten dat het goede samengesteld is uit

niet-goede elementen. je kunt niet alleen goed zijn. je kunt niet hopen dat je het

kwaad kunt wegnemen, omdat dankzij het kwaad goed bestaat, en vice versa.

- Thich Nhat Hanh

Moge het zijn zoals het is.

- Karl Renz

Mijn karateleraar placht te zeggen dat het ken

merk van een ware meester niet was: volmaakt

heid, maar het vermogen om door te gaan wanneer je een fout had begaan, alsof er niets gebeurd was - door

te gaan alsof de fout die je begaan had helemaal vol

maakt was. Daarmee in contrast staat onze gewoonlijke nei

ging, wanneer we een fout begaan, om vernederd en

wanhopig in te storten en het op te geven. We verlie-

176

zen ons gemakkelijk in spijt, teleurstelling, zelfverwijt

en zelfhaat. We trekken ons schijnbare fouten persoonlijk aan.

Wat zou het betekenen om echt te begrijpen dat we

volmaakt zijn zoals we zijn? Wanneer we beseffen dat alles wat er gebeurt een

uiting is van die ene werkelijkheid dan beseffen we dat we eigenlijk niet kunnen falen. Wij zijn de hele wereld

-wij zijn Boeddha en Hitler, wijsheid en dwaasheid, goed en kwaad, helderheid en verwardheid - het hele

pakket. We zijn er niet langer door geobsedeerd om van 'mij' een succes te maken, nummer één te zijn,

het spel te winnen of volmaakt te worden. We willen

misschien nog wel ons best doen, maar niet om op een

betere plek te komen en iedereen te slim af te zijn en

eindelijk 'iemand' te zijn. Ik heb gehoord dat er in het Tibetaanse boeddhisme

een gebed bestaat dat luidt: 'Help me om de zinloos

heid van alles te zien.' Ik hoor dit niet als een uitspraak van nihilistische wanhoop, maar als een erkenning dat

niets ergens naartoe gaat, want het is al hier, helemaal

compleet. Wat er ook gebeurt, het hoort er allemaal

bij, en het mooie daarvan is dat het geen betekenis

heeft buiten zichzelf. In plaats van: 'Moge het zijn zo

als ik het graag wil' wordt ons gebed: 'Moge het zijn

zoals het is.'

Wanneer we goed kijken, merken we dat we het

licht niet van het duister kunnen scheiden. Toen ik in

mijn latere tienerjaren en als vroege twintiger zoveel

dronk en veel drugs gebruikte, heb ik mijn hersens en

177

mijn gezondheid misschien op allerlei manieren be

schadigd en als alcoholverslaafde veel destructieve din

gen gedaan die mijzelf en anderen pijn deden. Maar ik heb ook een zekere wijsheid, inzicht en mededogen verworven die ik misschien op geen enkele andere manier had gekregen. Was mijn alcohol- en drugsmisbruik dan tenslotte een 'slechte' zaak? En hoe zit het dan met mijn dwang tot vingerbijten, die me zoveel geleerd heeft over de dwangmatige aard van het leven

en de vrede die komt met acceptatie- zou mijn leven of het universum als geheel beter zijn geweest als deze

dwangneurose mij bespaard was gebleven? Kunnen we zeggen dat het 'beter' voor het universum was geweest als de holocaust niet had plaatsgevonden, als Thich

Nhat Hanh de verschrikkingen van de V ietnamese

oorlog niet had doorstaan, als Shunryu Suzuki en Ramana Maharshi en Nisargadatta Maharaj niet allemaal aan kanker waren doodgegaan, als Alan Watts en Chö

gyam Trungpa allebei niet zoveel hadden gedronken of als Osho zijn zesennegentig Rolls-Royces niet had gehad? Alles is zoals het is. En zoals Thich Nhat Hanh

zegt: rozen en afval zijn niet te scheiden - de roos is

afhankelijk van de compost en de compost van de roos - ze omvatten elkaar in één totaal proces dat hij interzijn noemt. En in laatste instantie is ons hele leven en dit hele universum een sneeuwvlokje dat op de warme aarde valt. Plof, en het is weg! Hoe werkelijk was het?

Een vriend schreef me onlangs dat hij het beeld van Christus aan het kruis op een heel andere manier zag, als een aanwijzing voor het heilige karakter van alles.

178

'Het is God die aan het kruis hangt,' schreef hij, 'spij

kers door handen en voeten, tonend dat zelfs dit lijden heilig is, God is, leegte is, Alleen Maar Dit is.'

Volmaaktheid is niet ergens anders waar we eenmaal hopen aan te komen - een magisch oord waar onze neurose helemaal verdwenen en onze artritis ge

nezen is, waar onze partner zich precies zo gedraagt als we wensen, onze luidruchtige buren eindelijk stil zijn en de wereld ten lange leste in een vredig en liefdevol

Utopia getransformeerd is. Dat is fantasie. Het is de helft van twee. Volmaaktheid is de hele hutspot. Ze sluit alles in. Zelfs God aan een kruis genageld.

179

Het pad-zonder-pad naar Hier /Nu

je ware aard is iets dat nooit voor jou

verloren gaat, ook niet in momenten van misleiding, noch krijg je die op het moment van Verlichting ... Ik verzeker je dat alle

dingen al sinds het prille begin vrij van slavernij zijn.

- Huang Po

je kunt geen voet verkeerd zetten, omdat niets en niemand ergens heengaan. Jij' bent

geen individu op reis naar ze/frealisatie.

Het is allemaal een spel van verschijningen.

- Nathan Gill

181

Het oneindige zit niet ergens anders te wachten tot wij het waardig zijn.

- Tony Parsons

Terwijl je het spirituele pad bewandelt, wordt het wijder, niet smaller, totdat het op een dag zoveel breder wordt dat er geen pad over is.

- Wayne Liquorman

Het pad-zonder-pad van hier naar hier is een denkbeeldige reis, zoiets als Dorothea's reis van

Kansas naar Oz en weer terug. Net als Dorothea eindigen we precies waar we begonnen. In werkelijkheid zijn we nergens heen gegaan, want Nu/Hier is alles wat er is. Maar de verhalen en overtuigingen die ons iets anders laten denken zijn doorschijnend geworden, waardoor het immer-aanwezige evidente in het volle gewaarzijn kan verschijnen. Als we terugdenken lijkt er een reis over een zekere lengte van tijd of misschien een plotseling moment van bewustwording ergens in het verleden te zijn geweest, maar dat is allemaal een soort droom. Er is geheugen en verbeelding nodig om het op te roepen. We zijn in werkelijkheid nergens geweest. We zijn altijd hier geweest. Het is altijd nu geweest. En zelfs 'wij' zijn maar een illusie.

Vaak hebben we het idee dat het spirituele pad veel zwaar werk met zich meebrengt om onszelf schoon te

182

maken en te zuiveren. We denken dat ons doel is boosheid, depressie, verwardheid, angst, verslaving, luiheid en alles wat we als 'negatief ' en 'onverlicht' beschouwen, kwijt te raken. We denken dat ons streven moet zijn iemand te worden die liefdevolle vriendelijkheid uitstraalt en die nooit boos of defensief wordt. We proberen 'het slechte ik' in 'een goed ik' te veranderen, wat ongeveer net zo goed lukt als van Chicago Los An

geles maken. We stellen ons spiritueel leven voor als een soort politiële operatie waarin we ons trachten te beheersen, verbeteren, oppoetsen en perfectioneren tot we ten slotte ons Ideale Zelf, de Verlichte Ik bereiken die eindelijk volmaakt ik-loos is. We willen iemand zonder zelf en zonder gebreken worden. Maar deze hele onderneming is een volstrekte misvatting van het pad-zonder-pad. Deze aanpak leidt tot momenten van euforie (die vaak gepaard gaan met nervositeit, zelfingenomenheid of hoogdravendheid) gevolgd door frustratie, teleurstelling, ontmoediging en het verhaal een mislukkeling te zijn.

Pogingen om 'de hele tijd' in een bepaalde ervaringstoestand te verkeren is lijden. In plaats van voornamelijk te focussen op de verschillen tussen de ene ervaring en de andere, kunnen we misschien opmerken wat er hetzelfde is, of er denken bij komt of niet, of we de afwas met aandacht doen of automatisch, of we onze partner liefde tonen of hem uitschelden, naar een krimi kijken op tv of in meditatie zitten- het zijn, het hier-zijn, het nu-zijn, het zo-zijn is immer aanwezig, als het water in iedere golf.

183

Soms vindt er Hier/Nu plaats wat wij als verlichting

beschouwen en soms treedt op war wij als begoocheling beschouwen en beginnen we te beseffen dat er niemand is die zich deze verschijnselen kan toe-eigenen. Het zijn onpersoonlijke, onderling afhankelijke aspecten van één ongedeeld geheel. Grenzeloze een

heid omvat wwel verlichting als begoocheling.

Bij verlichting wordt herkend dar alles de heilige werkelijkheid is, zelfs misleiding! Terwijl bij misleiding

de heilige werkelijkheid buiten de persoon wordt gewcht, die zich inbeeldt dat 'dit' het 'nier is'. Bij begoocheling wordt alles wat er gebeurt op de persoon betrokken, terwijl bij verlichting wordt gezien dat

niets persoonlijk is. In het geval van verlichting wordt onvoorwaardelijk alles bemind en in alles alleen God

gezien, terwijl men in het geval van begoocheling vij

anden en obstakels ziet, dingen die bedwongen en uitgeroeid moeten worden. Het beramen van genocide komt voort uit begoocheling. Er is extreem dualistisch

denken voor nodig. Maar als je God overal ziet, wordt zelfs genocide herkend als de heilige werkelijkheid als zodanig vermomd. Er is niets dar niet eenheid is. Bij verlichting wordt onderkend dat er geen verlichting is zonder begoocheling, dar verlichting en begooche

ling samen ontstaan, terwijl men bij begoocheling met zichzelf in oorlog is. In begoocheling wil men de wereld schoonwassen van begoocheling.

In verlichting wordt eenheid herkend, maar wordt

het verschil tussen appels en peren niet ontkend. In verlichting wordt relatief en absoluut niet door elkaar

184

gehaald, terwijl men zich in begoocheling altijd ftxeert op en blijft steken in de ene of de andere kant van een denkbeeldige scheidslijn.

Elke nacht in de diepe slaap verdwijnt alles wat

waarneembaar en voorstelbaar is volledig en degene die graag verlichting wil hebben verdwijnt ook. Dit is vrede. In verlichting wordt herkend dat deze absolute vrede immer-aanwezig is, dat ze de aard van Hier/Nu zelf is. De afwezigheid die aanwezig is in de

diepe slaap (de afwezigheid van zowel aanwezigheid

als afwezigheid) dat is Hier/Nu. Alle ervaringen, de hele ftlm van het waakbestaan, zelfs de meest sublieme verlichtingservaringen, ook verlichting zelf, zijn

alle verschijnselen als in een droom. Niets daarvan doet er eigenlijk toe zoals wij ons inbeelden. Al het waarneembare en voorstelbare zit in de film, zelfs de

eerste, pure gewaarwording van bewuste aanwezigheid. Onze ware aard, het ultieme subject, de grondzonder-grond, is onvoorstelbaar.

En toch is deze absolute afwezigheid niet anders

dan het verkeerslawaai en de smaak van de thee hier, op dit moment. Vorm is leegte en leegte is vorm. Dit

zijn slechts andere woorden voor één naadloze werke

lijkheid. Hoe meer we ons afstemmen op de onopgesmukte

werkelijkheid van Hier/Nu, hoe meer alle pogingen om te definiëren wat is, wegvallen.

Naarmare we langer het pad-zonder-pad bewan

delen, verdwijnt langzamerhand de scheidslijn tussen 'meditatie', 'satsang' en 'de rest van het leven', tegelijk

185

met iedere notie van wat 'spiritueel' of 'niet spiritu

eel' is. We doen niet meer zo hard ons best om gewaar te zijn als we de afwas doen, om onszelf te definiëren

als gewaarzijn en niet als het individu of om te obser

veren en 'gewaar' te zijn en niet verstrikt te raken in

ons drama. Al dit moeite doen om spiritueel te zijn

verdwijnt. Er kan nog wel een zekere toewijding bestaan aan aanwezigheid en een belang in het doorzien

van illusie. We kunnen nog wel mediteren, satsangs bezoeken af boeken over non-dualiteit lezen, maar het gebeurt zonder ideeën op te doen, zonder verwachtin

gen, zonder bijkomend doel, anders dan het gewoon te

doen omdat dat het leven is. Er kunnen bijzondere ervaringen komen, maar ze

zijn niet belangrijk. Het gaat niet om het hebben van

ervaringen. Ook niet om filosofie. Non-dualiteit is net

zo min een filosofie als de smaak van koffie of het ge

luid van verkeer dat is. Het is ontwaken uit filosofie.

Als het denken zich manifesteert en zegt: 'ik heb er slechts een intellectueel begrip van, geen feitelijke,

• directe ervaring,' is dit een gedachte en vertelt het een

verhaal. Als er geloof wordt gehecht aan dit verhaal, be

ginnen we onmiddellijk te zoeken naar een bijzondere

ervaring, een andere dan die we nu hebben. Maar wie

heeft dit probleem? Wie is deze 'ik' die er zogenaamd

nog geen directe ervaring mee heeft gehad? En waar

zouden we die ervaring vinden, anders dan HieriN u?

Is er niet een onmiskenbare, directe ervaring op dit

moment (horen, zien, aanvoelen, gewaar zijn, ademen,

zijn)? Wees je gewaar hoe het denken er opeens is, het

186

imaginaire probleem creëert en vervolgens probeert op

te lossen. Het gaat niet om een bijzondere ervaring die

je nooit hebt gehad of die je je herinnert van jaren gele

den, maar het gaat om het opmerken van het feitelijke

ervaren Hier/Nu, welke vorm het ook aanneemt. Dat

kost geen inspanning omdat het reeds het geval is. Het

idee: 'dit is het niet' valt eenvoudig weg. Kost bevrijding, verlichting of bewustwording

moeite en oefening? Misschien wel, misschien ook

niet. Het kost wat het kost om te beseffen dat er niets

nodig is om te zijn wat je al bent. De truc is dat dit

besef geen geloof is waar we op een intellectuele ma

nier op uit kunnen komen en dan op het leven leggen,

maar het is nu de gedachten doorzien die het illusoire

probleem scheppen - gedachten als: 'ik ben er nog

niet', 'dit is het niet' of: 'als ik maar kon ophouden

in al deze gedachten vast te lopen, dan zou ik verlicht

zijn.' Het valse als vals zien is de spontane activiteit van

het leven zelf.

Er is geen spirituele weg of aanwijzing die voor ie

dereen geldt. De ene mens neigt naar een zeer gestruc

tureerde benadering, een andere naar een benadering

die toegankelijker en spontaner is. Voor sommigen

is dagelijks mediteren volgens een rooster of met een

groep mediteren misschien essentieel. Voor anderen

staan dergelijk activiteiten juist in de weg. Wat we op

het ene moment nodig hebben kan iets anders zijn dan

we op een ander moment nodig hebben. Er is niet één

juiste manier. En natuurlijk is elk mens of elke bezig

heid waarvan we later vaststellen dat deze 'de oorzaak

187

van onze bewustwording' is, slechts één schakel in een

oneindige ketting van droom-gelijke gebeurtenissen,

een netwerk dat alles in het hele universum omvat.

Onze ergste vergissingen zijn even essentieel voor dit

denkbeeldige proces als onze grootste inzichten. Ware

bewustwording is eenvoudig de realisatie dat er nooit

iemand gebonden was. De uiteindelijke werkelijkheid

is zonder oorzaak en zonder voorwaarde. Niets brengt

haar tot stand, want ze is alles wat er is en was nooit

afwezig. We hoeven ons echt nooit zorgen te maken

over wat we 'zouden moeten' doen. We kunnen gerust

zijn dat we het altijd al doen, dat het precies is wat er nu ontstaat, gewoon zoals het is.

En als we niet kunnen ophouden met ons zorgen

maken, geen probleem. Ook dit is slechts een be

weging van energie, een vluchtig verschijnsel in een

droom. Deze hele film van het waakbestaan, ons to

tale spirituele avontuur, alles wat we kunnen ervaren,

alle zorgen en alle momenten van gelukzaligheid, al

het waarneembare en voorstelbare, het is allemaal niet

substantiëler dan een droom. Pogingen om uit de

droom te komen zijn onderdeel van de droom. Dege

ne die aan de droom wil ontsnappen is een personage

in de droom. De uiteindelijk dromer staat al buiten

de droom, ongebonden door de droom, en de droom

zelf is slechts een verschijning. Alle vormen die in deze

droom-gelijke film van het waakbestaan verschijnen

(gebouwen, auto's, mensen, gedachten, gevoelens,

emoties) zijn even vergankelijk en even onstoffelijk als

wolkenformaties. Welke schijnbaar belangrijke veran-

188

deringen ook in de film van het waakbestaan voorko

men zijn als de veranderingen die in een droom optre

den. Ze lijken heel belangrijk te zijn tijdens de droom,

in de context van de droom, maar bij het ontwaken

verdwijnt de hele wereld van de droom volkomen.

Ontwaken is het einde van spiritualiteit in de gebrui

kelijke zin van dat woord.

Met dat in gedachten kunnen we verschillende

non-duale verkenningen (of gebruiken, als je ze zo wilt

noemen) speels benaderen, als natuurlijke en spontane

activiteiten van het leven. Zoals kunst, muziek of dan

sen zijn het manieren waarop het leven zichzelf onder

zoekt, geniet, openbaart, liefheeft en vermaakt. Het is

een oneindige, nooit eindigende Zelf-realisatie.

189

De kunst van nergens

naar toe gaan

Mediteren is als het verwelkomen van vuur

in ons bewustzijn ... Op het gebied van ware meditatie is er niet zoiets als een mediterende of meditatie. Er valt niets te doen.

- Anam Thubten

Men ontspant zich in een ongekunstelde,

ontvankelijke weidsheid die noch een staat van zelfbewuste meditatie is noch een

afwezige staat van afgeleid zijn.

- Steven Batchdor

191

192

Blijf zonder ambitie, zonder het geringste verlangen, naakt, kwetsbaar, onbeschermd, onzeker en alleen, volkomen open naar het leven, het verwelkomend zoals het plaatsvindt, zonder de zelftuchtige overtuiging dat alles je genot of voordeel, materieel of zogenaamd spiritueel, moet opleveren.


Meditatie heeft niet te maken met het hebben van fijne gevoelens, blije gevoelens. Het gaat niet om veranderen, of ergens komen. Dat op zich is de fundamentele misvatting. Maar het observeren van dit verlangen verheldert het al. Ulé gaan begrijpen dat ons uitzinnige verlangen om beter te worden, om 'ergens te komen' zelf een illusie is, en de bron van lijden.

- Charlotte Joko Beek

Meditatie begint nu, op deze plaats. Het kan nergens anders of op een ander moment beginnen ... In meditatie keren we terug naar waar we al zijn - dit verschuivende, veranderende, altijd aanwezige nu.

- Steve Hagen

Het woord 'meditatie' wordt gebruikt voor zo veel

verschillende zaken, en mensen begeven zich om

zo veel verschillende redenen in meditatie, dat ik de

neiging heb het woord helemaal te vermijden. Waartoe

ik mensen uitnodig is onderzoeken wat het is om een

voudig Hier/Nu wakker te zijn, gewaar te zijn, open

aandacht te geven aan de feitelijke directe ervaring

zonder ook maar iets wat er gebeurt als een afleiding of

een onderbreking te beschouwen, zonder te proberen

het op enige wijze te veranderen of bij te stellen is.

Dit kan gebeuren als je rustig in een leunstoel zit,

het kan in de bus gebeuren terwijl je naar je werk rijdt,

het kan in een wachtkamer gebeuren vóór een afspraak

met de dokter, in een vliegtuig of op een bank in het

park. Het kan gebeuren onder het lopen door de na

tuur of onder her lopen door de stad. Het kan in je

keuken of in een gevangeniscel gebeuren, in een zie

kenhuisbed of op kantoor. Leg een ogenblik lang (of

dat ogenblik nu een paar seconden, een paar minuten,

een paar uur of een paar dagen duurt) de tijdschriften,

de boeken, de iPod, de smartphone neer. Zet de com

puter, de radio, de tv uit. Leg je breiwerk en je rozen

krans neer. En wees eenvoudigweg aanwezig, met lege

handen. Zie wat zich openbaart.

Het zoeven van het verkeer, het lied van een vogel, het vage geluid van een relevisie in een andere kamer.

Regendruppels die aan een groen blad hangen, een

peuk in de goot, wolken die door de blauwe lucht drij

ven. De geur van bloemen, de stank van uitlaatgassen

van de stadsbus, de zoetheid van door regen bezwan-

193

gerde lucht. Ademhalen, spanning in de borst, een misselijk gevoel in de buik, pijn in de schouder, een gewaarwording van warmte of kou. De weidsheid die

alles doordringt. Dergelijk onderzoek haalt je uit het mentale gebied

van gedachten naar het concrete gebied van zintuiglijk gewaarzijn. Het geeft je een onmiddellijke, doorvoelde ervaring van vloeiendheid, vergankelijkheid en weids

heid. Adem, geluiden en gewaarwordingen kunnen niet vastgepakt of vastgehouden worden - ze zijn een beweging zonder grenzen of naden. In feite zijn denken en zich ideeën vormen ook een beweging zonder grenzen of naden, maar het is veel gemakkelijker dat

op te merken bij zintuigwaarnemingen dan met gedachten en ideeën. Door eenvoudigweg hier te zijn als gedachteloos gewaarzijn, ervaar je dus direct dat alles verandert en dat het hele leven naadloze, ongedeelde beweging of aanwezigheid is. Er is geen afstand tussen jou en wat er nu gebeurt. Het is volstrekt onmiddellijk. Jij bent dit.

Kan er, terwijl gedachten opkomen, gezien worden dat het slechts gedachten zijn, dat ze misschien niet gevolgd of geloofd hoeven te worden, dat ze niet de objectieve weergave van de werkelijkheid zijn die ze beweren te zijn? Kun je zien hoe deze gedachten onmiddellijk mentale films en verhalen creëren en hoe verleidelijk deze verhalen zijn, hoe echt ze lijken? Kun

je het verschil opmerken tussen denken en voelen? Door eenvoudig aandacht aan dit moment te schen

ken, ontdek je misschien hoe lijden wordt gecreëerd en

194

instandgehouden en of er een manier is om zonder te

lijden op pijn of pijnlijke omstandigheden te reageren. Misschien word je je bewust van de exquise schoonheid en volmaaktheid van alles, zoals het is. Dit is ware meditatie, maar je kunt het waarschijnlijk beter geen naam geven.

Deze eenvoudige wakkerheid ontstaat misschien op een formele manier of misschien spomaan in je keuken, terwijl je een kop koffie drinkt. Hoe ze ook ont

staat is de enig mogelijke manier waarop ze op dit moment kan ontstaan. Als het beoefenen van zen in jouw Hlm van het waakbestaan opduikt, dan is zen blijkbaar nodig voor jou, tot het dat (misschien) niet meer is. Voor iemand anders komen dezelfde inzichten die via zen-beoefening tot jou komen misschien terwijl hij op een parkbank zit of een kind opvoedt. Er is niet één

pad het juiste, en uiteindelijk is er helemaal geen pad. Er is alleen maar Hier/Nu.

Mijn verhaal is dat ik van formele zen-beoefening naar Toni Packer ging, een voormalige zen-leraar die de traditie, de hiërarchie, de rituelen, ceremonies en

dogmàs van zen achter zich liet. Ik leefde en werkte vijf jaar in Toni Packers retraitecentrum. We hadden toen nog stille retraites waarbij we lange periodes in meditatie zaten, maar het schema was altijd facultatief, we konden zitten op leun- en ligstoelen zowel als op meditatiekussens, we konden wanneer we maar zin hadden door het bos wandelen of een dutje doen en

er was geen beoefening in de gebruikelijke betekenisniet het tellen van de ademhalingen of het werken aan

195

een koan - we werden eenvoudig uitgenodigd om ons

gewaar te zijn van alles wat er gebeurde, om de adem

haling te voelen, de geluiden van de regen te horen en

het gevoel van een afgescheiden 'ik' te onderzoeken en te zien of dat echt was. Daarna raakte ik betrokken bij

de advaita-satsangwereld, en uiteindelijk bij de funda

mentele non-dualiteit. Formele meditatie was voor het grootste deel afgelopen, hoewel ik nog altijd graag stil

zit en 'niets doe" als ik me daartoe geroepen voel, maar

ik zie het niet meer als 'meditatie'.

Wanneer ik nu uitnodig tot een soort meditatief

onderzoek stel ik geen opzettelijke 'beoefening' voor in

de zin van in een speciale, rechte houding zitten en de

ademhalingen tellen, een mantra herhalen of heel erg

je best doen om 'aanwezig te zijn'. Ik ben niet tegen die

dingen als je je ertoe aangetrokken voelt, maar waar ik

op wijs ik iets veel eenvoudigers. Ik wijs op een manier

van zijn die ontvankelijk en moeiteloos is. Dat betekent

niet dat je maar dom in onafgebroken dagdromerij weg

zakt of zwelgt in dwangmatige gedachten en verhalen, al zal dat van tijd tot tijd gebeuren, maar misschien zou je,

wanneer dat gebeurt en wanneer je het opmerkt, kun

nen zien of je het kunt loslaten en kunt terugvallen in de

moeiteloze eenvoud van concrete ervaring: het verkeer

horen, de ademhaling voelen, naar de regen luisteren,

het lichaam voelen, kou of warmte voelen - je eenvou

dig bewust zijn van de pure werkelijkheid van alles wat

zich voordoet, hoe het ook is.

Je hele leven gaat gepaard met allerlei bezigheden

en geestesgesteldheden, dus ik suggereer niet dat je

196

moet proberen dergelijk meditatief onderzoek 'de hele tijd' te doen. Aan de andere kant wijs ik op iets dat niet

buiten de rest van je leven staat dat je maar eens per dag doet terwijl je in lotushouding op een kussen zit.

Het is je hele leven. Maar dat betekent niet dat je nooit

televisie kijkt of je voortdurend bewust probeert te zijn van al je gedachten, gevoelens en gedragingen.

Dit onderzoek is niet bedoeld als een doelgerichte

opdracht tot zelfverbetering. Op zijn best onthult het

misschien iets over de aard van de werkelijkheid door

af en toe de boel een beetje te vertragen, de situatie te vereenvoudigen en veel dingen die altijd onze aan

dacht opeisen af te werpen, waardoor aan het licht kan

komen wat vaak over het hoofd wordt gezien. Maar

verbeeld je niet dat er iets bijzonders aan het licht zal

komen. Het gaat er niet om een bijzondere ervaring te

hebben of een bijzonder inzicht te krijgen. Het is niets

meer of minder dan de uiterste eenvoud van wat is,

precies zoals het is.

Als je inderdaad merkt dat je een van deze sugges

ties ingespannen volgt met het idee je te verbeteren of

iets te bereiken, merk deze beweging van de geest dan

slechts op, zie haar voor wat ze is, merk op welke span

ning het geeft en ontspan je, als je kunt, weer in de

eenvoud van dit moment (horen, zien, voelen, gewaar

zijn, zijn). En als je je niet kunt ontspannen, mag dan gewoon maar gespannen zijn van jezelf. Gespannen

heid is niet meer dan een energetische beweging - er

is niets mis mee. Het is niet 'slecht'. Het zou pijnlijk

kunnen zijn, maar het leven is ook pijn. Bevrijding is

197

de vrijheid die het leven heeft om precies te zijn zoals

het is, niet zoals het zou kunnen zijn, kon zijn of zou

moeten zijn. Je gaat nergens naartoe. Hier/Nu is het

enige dat er is, en het is al helemaal aanwezig.

Wanneer je al je gewoonlijke bezigheden stopt en rust als open gewaarzijn, merk je misschien dat het

denken alle kanten op vliegt. In plaats van dat je je ge

lukzalig en kalm voelt, lijkt het misschien dat je meer

denkt dan ooit tevoren. Waarschijnlijker is het dat je

je slechts meer gewaar bent van dwangmatig denken

dan ooit tevoren, en natuurlijk is de poging om niet

te denken een verloren strijd. Als dit gebeurt, wees je

dan dus eenvoudig gewaar dat je denkt, en ontspan je

zodra mogelijk weer in eenvoudig aanwezig zijn- ter

wijl je de geluiden hoort van het verkeer of vogels die

zingen, de gevoelens in het lichaam ervaart, de adem

haling voelt, de weidse openheid opmerkt van deze

grenzeloze aanwezigheid die alles omvat en nergens weerstand aan biedt.

Wanneer mensen voor het eerst in meditatie zitten

of een stille retraite doen, waarin al hun gebruikelijke

bezigheden wegvallen en er niets te doen valt dan te

zijn, is het niet ongewoon dat ze een vorm van ont

houding doormaken. Er kunnen storende gevoelens

en gewaarwordingen optreden, met inbegrip van dat fundamentele kerngevoel van ontevredenheid, ruste

loosheid en onlust die onze menselijke activiteit zozeer stimuleert. Maar als je gewoon maar blijft zitten met

de zuivere gewaarwordingen van dit ongemak en het

allemaal laat zijn zoals het is, merk je misschien dat het

198

heel draaglijk is en misschien zelfs interessant. Er kan

zich een natuurlijke nieuwsgierigheid ontwikkelen,

een interesse om deze fundamentele onlust te onder

zoeken, erachter te komen wat het is, niet door erover

na te denken, het te benoemen of er een verhaal over te vertellen, maar door het met gewaarzijn helemaal

tot op de bodem uit te zoeken. Misschien ontdek je

dat deze onlust niet hetzelfde blijft en dat er in de kern

helemaal niets is.

Het is ook niet ongebruikelijk dat mensen die be

ginnen met mediteren allerlei dingen over zichzelf opmerken die ze niet eerder hadden gezien. Als je merkt

dat jij (of andere mensen) zich op een manier gedragen

die niet past bij je ideeën over hoe jij (of anderen) zou

den moeten zijn- als je ziet dat jij (of iemand anders) manipulatief bent, wraakzuchtig, passief-agressie, vol

zelfbeklag, egocentrisch, gierig, kritisch, zelflngeno

men, opdringerig, kruiperig of hoe dan ook, kun je misschien ook zien dat er niemand is die het daarin

voor het zeggen heeft. Je kiest er niet met opzet voor

zo te zijn als je op dit moment bent en iemand anders

ook niet. Alles gebeurt vanzelf. Wellicht zie je dat je

gedachten een soort afscheiding van de hersenen zijn

die ongevraagd komen en dat je impulsen, neigingen en daden voortkomen uit het leven zelf. En je merkt

misschien dat er een wijdere context is, dat je het on

begrensde gewaarzijn bent waarin jouw karakter ver

schijnt, dat je de hele voorstelling bent en gadeslaat. Misschien merk je dat er in deze weidsheid ruimte

is voor alle ogenschijnlijke gebreken en onvolmaakt-

199

heden van het leven om precies zo te zijn als ze zijn. Wanneer we ons realiseren dat we het hele universum omvatten, dat we een zaadje van zowel Boeddha als Hitler in ons hebben, dat we het hele schouwspel zijn, dan krijgen we een vanzelfsprekend mededogen met iedereen en alles, omdat ze zijn zoals ze zijn. We nemen de hele boel niet meer zo serieus.

Het gaat er dus niet om je tekortkomingen uit te roeien en niets dan gelukzaligheid en kalmte te ervaren. En als er pijn is-als je merkt dat je schijnbaar gevan

gen zit in pijnlijk dwanggedrag, als je je gedeprimeerd, angstig, boos of verdrietig voelt, als je lichamelijk pijn of ongemak ervaart, als je in een omgeving of een situatie zit die je onaangenaam of ongewenst vindt-zou je kunnen kijken of het mogelijk is alle onaangename of verontrustende gevoelens die er komen eenvoudigweg te ervaren, zonder te proberen iets ervan weg te duwen, zonder een resultaat van dit onderzoek te willen hebben, zonder te proberen de situatie te begrijpen, te analyseren of te verhelpen, zonder deze te veroordelen

-maar haar eenvoudig te ervaren zoals ze is. Misschien merk je hoe het denken zich wil af

wenden van dit simpele, naakte ervaren, hoe dit het illusoire slachtoffer creëert en het idee van tijd {her eindeloos opnieuw afspelen van voorbije gebeurtenissen, de angst voor toekomstige ellende, de hoop op een toekomstige oplossing). Onze gewoontereactie op

lijden is nadenken over het ogenschijnlijke probleem -steeds weer voor ons te halen wat er gebeurd is, het te benoemen, er verhalen over te construeren, het te ana-

200

lyseren, een schuldige aan te wijzen, oordelen te vellen, ons positieve en negatieve toekomstige scenario's voor te stellen, te zoeken naar een oplossing: Dit is onverdraaglijk. Als het nog erger wordt, wat dan? Hier ga ik kapot aan. Waarom overkomt me dit? Ik kan niet geloven dat je me dat aangedaan hebt. Dit is niet eerlijk. Ik ben een zak. Ik kan niets goed doen. En als ... ? Als ... maar ... Misschien moet ik ...

Is het mogelijk naar al die gedachten te luisteren zoals je naar het geluid van wind en regen luistert, als een onpersoonlijke beweging van de natuur? Is het mogelijk de gedachten te laten gaan, de aandacht weg te trekken van de verhalen en terug te brengen naar

louter de feitelijkheid van dit moment - de gewaarwordingen in het lichaam, de verkeersgeluiden, het gevoel van aanwezigheid? Wat gebeurt er met degene die lijdt wanneer er alleen maar de concrete, energetische, naakte werkelijkheid is van dit moment? Misschien ontdek je dat het hele verhaal van je leven niet zo degelijk in elkaar steekt als wel lijkt en dat er denken en fantasie voor nodig is om het lijden en de ellende gaande te houden.

Door eenvoudig aanwezig te zijn voor alles wat er gebeurt zonder ons ervan af te keren, leren we dat het mogelijk is open te staan voor deze onaangename of

beangstigende ervaringen waarvan we vaak denken dat we eraan kapot gaan of ze niet overleven -pijn, ongemak, bezorgdheid, depressie, boosheid, bedroefdheid, angst. Door alleen maar aanwezig te zijn zonder ons ervan af te keren, ontdekken we dat als we niet krab-

201

ben waar het jeukt, het uiteindelijk weggaat. Evenzo merken we, in geval van pijn, dat deze erger wordt en

overstelpend lijkt door ons enegen te verzetten, door

ons in te spannen, door te proberen eraan te ontko

men, terwijl de pijn, wanneer we ons er volledig voor

openstellen en ons ontspannen, niet meer overweldi

gend is en zelfs interessant kan worden. We ontdekken,

door er goed naar te kijken dat 'pijn' niet massief is,

maar dat hij bestaat uit steeds wisselende trillingen die

komen en gaan. Natuurlijk lopen we soms inderdaad

weg of krabben we waar het jeukt. Het gebeurt. Het

gebeurt door oneindig veel oorzaken en omstandighe

den en op dat moment kan het niet anders. Het gaat

er niet om dat we onszelf om de oren slaan wanneer de

werkelijkheid niet beantwoordt aan onze perfectionis

tische idealen. Het gaat erom dat alles te doorzien.

In zen wordt veel aandacht gegeven aan ademha

ling, houding, hoe de wc schoon te maken, hoe je de

meditatiezaal binnenkomt en verlaat, hoe je je rijst

kom vasthoudt. Voor de nieuwkomer die verlangend

streeft naar verlichting, lijkt deze focus op de simpel

ste details van het gewone bestaan volkomen naast de

essentie te zijn, absurd oppervlakkig en triviaal. Maar

eigenlijk is het een manier om de leerling te wijzen op

dit moment en om de gebruikelijke neiging tegen te

gaan om over de werkelijkheid na te denken en op te

gaan in abstracties en ideologieën. Het is een manier

om te zeggen dat verlichting nu of nooit is-het is niet

theoretisch, filosofisch, metafysisch of mystiek - het

is uiterst eenvoudig - het is hier in deze ademhaling,

202

deze kop koffie, deze toiletpot. Mis het dus niet door ergens anders te kijken. Zoals mijn eerste zen-leraar

tegen me zei is vorm niet heilig, maar laat vorm het

heilige verschijnen.

Je merkt al snel op dat elke ervaring de immer-aan

wezige wakkerheid openbaart die er nooit niet is, zoals

het scherm dat elk beeld in de film laat verschijnen en

dat zichtbaar is als elke scène van de film, ongeacht of

het een gewelddadige scène is of een tedere, of zoals de

spiegel die even aanwezig is in en als elke weerspiege

ling, of het water dat zich manifesteert in elke golf;

die wakkerheid is immer-aanwezig ondanks wat er

verschijnt, nooit vanwege wat er verschijnt. Net zoals

elk element van een droom met de dromer te maken

heeft, is alles wat er in de film van het waakbestaan

verschijnt nooit iets anders dan Jij (de ene-zonder-een

tweede) die jou met steeds nieuwe vermommingen en

steeds nieuwe facetten van jezelf verrast.

Wanneer dit gezien is, kan het zijn dat je nog steeds

meningen hebt en passende acties onderneemt in de

film van het waakbestaan om te doen wat het beste

lijkt, maar je handelt niet langer vanuit valse zekerheid

of een denkbeeldig afgescheiden zijn. Je onderkent dar

alle verschillende personages in het spel- de goeden en

de slechten - jij zelf bent. Zelfs wanneer het allemaal

heel serieus lijkt, is er een herkenning van de grotere

context en een weten dat het alles een spel zonder wer

kelijkheid is.

En als je merkt dat je verwerpt wat er verschijnt,

je ertegen verzet of het veroordeelt, het allemaal heel

203

serieus neemt, ingaat tegen zoals het leven is, je geïrriteerd, boos of verontwaardig voelt, kan dit een prachtige gelegenheid zijn om te vragen wie of wat zich bedreigd voelt en wat de kern is van deze ergernis. Misschien merk je dat het uiteindelijk altijd gaat over het imaginaire 'ik', en het komt altijd neer op doodsangst, angst voor vernietiging. Iers bedreigt 'mij' en mijn voortbestaan. Deze bedreigingen zijn misschien relatief reëel in sommige situaties, maar in een diepere zin gebeurt er niets ooit zoals we denken dat het gebeurt. Wat er ook verschijnt blijkt na beter onderzoek zonder blijvende vorm of essentie te zijn. We zouden kunnen ontdekken dat er niemand is die gekwetst kan zijn en er niets is dar ons kan kwetsen. Natuurlijk betekent dat niet dar je voor een rijdende bus langsloopt of lichamelijk en emotioneel geen pijn meer hebt. Het betekent slechts dat niets blijft hangen.

Wanneer mensen pas met meditatie of een andere spirituele bezigheid beginnen, of wanneer ze voor het eerst naar een bijeenkomst gaan of een boek over fundamentele non-dualiteit lezen, verbeelden ze zich meestel dat dit gaat over zelfverbetering en iets bereiken. Het pad-zonder-pad (het directe pad) gaat in feite over zien dat er geen 'zelf ' is dat is afgescheiden van de rest van het universum. Er is geen 'ik' die afwisselend helder en verward is, 'het snapt' of 'het verliest', zich nu eens identificeert met onbegrensd gewaarzijn en dan weer met het personage. De grens russen 'spiritualiteit' en 'de rest van het leven' bestaat eigenlijk nier. Er

204

is slechts de grenzeloze onmiddellijkheid van Hier/Nu -net zoals het is.

Alle roestanden en ervaringen komen en gaan. Het non-duale absolute is geen ervaring, noch is het een staat waarin 'het individu' komt, permanent of tijdelijk. Het 'individu' is een kortstondige verschijning die komt en gaat binnen non-duale grenzeloosheid.

Bevrijding is houden van wat is-houden van jezelf, precies zoals je bent, houden van de wereld zoals hij is, houden van het leven met al zijn gebreken. Je speelt je rol, precies zoals je die speelt, wat je niet niet kunt doen, en geniet van het schouwspel. Je bent al thuis. Je bent het altijd geweest. Er is echt geen manier waarop je niet Hier/Nu kunt zijn. Falen is niet eens mogelijk.

We bevinden ons nooit echt in de gebondenheid waarin we ons gevangen wanen. Het probleem dat we zo hard proberen op te lossen is denkbeeldig. De 'ik' die we proberen te verbeteren bestaat niet eens. In ware meditatie ontdek je dat allemaal rechtstreeks, niet ergens in de roekomst door jaren van ijverig oefenen, niet gisteren in de een of andere herinnerde ervaring, niet eens en voor altijd, maar nu, op dit moment. Het pad is altijd Hier/Nu. En het meest bevrijdende inzicht is dat er niets nodig is. Dit is het al, precies zoals het is.

205

Onderzoek: wat is hetr

Het doordringen tot dit mysterie vereist dat men het niet tegenwerkt door het antwoord al in te vullen, of het nu een metafysisch voorstel is of een godsdienstige overtuiging. Men moet de gewoonte om een woord of gezegde te zoeken om daarmee de leegte die door de vraag zichtbaar gemaakt is te vullen, opschorten.

- Steven Batchdor

Wimneer we beginnen te onderzoeken wat ons tegenhoudt om de waarheid te realiseren, komen we tot het besef dat er eigenlijk niets is. Er zijn geen obstakels.

-Anam Thubten

207

Zelfonderzoek leidt direct tot Zelfrealisatie door de obstakels weg te nemen die maken dat je denkt dat het Zelf niet reeds gerealiseerd is.

- Ramana Maharshi

Wie (of wat) ben ik? Wát is dit hier, op dit moment? Wánneer al het waarneembare en voorstelbare verdwijnt, wat blijft er dan over? Wát was je gezicht voordat je ouders geboren waren? Wie overkomt dit allemaal?

Deze vragen verlangen geen bedachte antwoorden. Het is het werk van het verstand om antwoorden

te vinden. Dat is wat het doet. Het is een overlevings

functie. En op een bepaald gebied werkt het uitstekend. Maar wanneer het aankomt op deze uiteindelijke vragen, werkt het helemaal niet. Alle antwoorden die we fourneren zijn slechts loze woorden, loze ideeën.

Reiken naar is een van onze vroegste en meest primaire overlevingsreflexen. We reiken met onze handen, met onze buik en met onze geest. Onze menselijke conditionering versterkt de neiging om naar antwoorden te reiken. Op school worden we beloond voor de juiste antwoorden en we voelen ons dom als we ze niet kennen. Daarom is het eerst misschien heel ongemakkelijk

en vreemd om niet naar een antwoord te reiken.

208

De vragen die in concreet, meditatief onderzoek gesteld worden hebben een ander karakter dan de vragen die ons op school gesteld worden. Deze meditatieve vragen zoeken geen antwoorden, alhoewel we met het verstand gemakkelijk antwoorden kunnen leveren. Als we ook maar enige tijd in het spirituele wereldje hebben rondgelopen, kennen we waarschijnlijk alle 'correcte' antwoorden op deze vragen. Wat ben ik? 'Zuiver bewustzijn,' zouden we kunnen denken. Of (als we nog niet zo veel spirituele boeken hebben gelezen), zeggen we misschien, 'ik', of geven onze naam. Of (nog een 'gevorderd' antwoord) we zouden kunnen zeggen, 'helemaal niets.' Of: 'lege ruimte.' Of: 'Het Ene Zelf.' Als we naar onze computer kijken en vragen: Wat is het?, zouden we subtieler kunnen zijn en zeggen: 'energie,'

'bewustzijn,' 'Eenheid' of 'leegte.' Maar zie nu meteen dat dit allemaal woorden zijn. Etiketten. Misschien verwijzen ze naar iets dat geen woord en geen concept is. Maar de woorden zelf zijn niet waarnaar ze verwij

zen. Het is betrekkelijk gemakkelijk om de juiste ant

woorden te leren- praten kost niets. Maar deze vragen roepen iets heel anders op. Ze roepen ons op om in de open ruimte van niet-weten te vallen, om 'de gewoonte om naar een woord of gezegde te reiken om daarmee de leegte die door de vraag zichtbaar gemaakt is te vullen, op te schorren.' Deze vragen nodigen ons uit te ontdekken wat nooit echt in woorden of ideeën gevat kan worden, hoewel het zeker met woorden omschreven of aangeduid kan worden.

209

Onderzoek kan ook betekenen: leven met een vraag die ons interesseert. Bijvoorbeeld: Bestaat vrije wil? Of: Wie maakt keuzes? Of: Hoe komt een besluit echt tot stand?

In plaats van kijken wat anderen over dit onderwerp hebben gezegd en dan het 'correcte' antwoord te geven, wat we ook denken dat het is, nodigt onderzoek ons uit om zelf te kijken, te luisteren en te zien. Hoe nemen we inderdaad een besluit? Dit is een prachtige vraag om te verkennen door nauwkeurig en goed naar besluitvorming te kijken terwijl die plaatsvindt. Tijdens onze dagelijkse bezigheden zouden we dus echt kunnen kijken, heel goed kijken, hoe keuzes tot stand komen. Dat zouden kleine kunnen zijn, of je zult opstaan nadat je een tijd gezeten hebt, of grote

zoals of je zult trouwen of een nieuwe baan zult nemen. Kijk echt goed en nauwkeurig terwijl het aan de gang is. Zie het heen en weer gaan van de gedachten die er vanzelf opkomen en die pleiten voor deze of

gene richting. Zie of je het beslissende moment kunt pakken waarop de ene kant ten slotte wint en of je iemand kunt vinden die macht heeft over wat er ge

beurt. Zie of je de 'jij' kunt vinden die je gedachten lijkt voort te brengen. Is deze denker of beslisser aan het roer echt te vinden? Onderzoek dit alles niet door erover na te denken, maar door het veel aandacht te geven, met gewaarzijn.

Beheers je de gedachten die opkomen? Weet je wat je volgende gedachte zal zijn? Zelfs als het lijkt of je ervoor 'kiest' positieve gedachten te hebben, waar ont-

210

staan dan de drang, de intentie en het vermogen om dat te doen? Werkt het altijd?

Misschien merk je dat besluiten plaatsvinden, en dat je niet precies kunt vaststellen hoe het gebeurt of wat ze in beweging zet. We praten wel over 'vrije wil' en 'determinisme,' maar uiteindelijk zijn dit slechts

idee-matige modellen. Zoals de plaatjes in het anatomie-boek kunnen ze nooit het veranderlijke en slordige van het leven zelf vangen.

Een dergelijk meditatief onderzoek begint met het loslaten van al je antwoorden en overtuigingen, en met niet weten wat je zult vinden, altijd open staan voor de mogelijkheid iets totaal nieuws en onverwachts te zien.

Bij bevrijding gaat het er niet om eindelijk het juiste antwoord te krijgen of een superieure oplossing te ontvangen. Het gaat om het doorzien van het denkbeeldige probleem (de misvatting) die de kern vormt van ons lijden en onze verwarring. Elk antwoord, elke oplossing die we ontvangen en waar we aan vast houden is een nieuw probleem. Onderzoek lost alle antwoorden op.

Onderzoek is ook een manier om al onze gedachten en overtuigingen in twijfel te trekken. Als het denken

begint en zegt: 'Ik heb mijn leven verwoest,' of: 'Hij had dat niet moeten doen,' of: 'Het land gaat naar de bliksem als zij de verkiezing wint,' zouden we, hoe overtuigend en redelijk deze gedachten ook lijken, over elk van deze gedachten de vraag kunnen stellen: Kan ik zeker weten dat dit waar is? Hoe voel ik me

211

wanneer er geloof wordt gehecht aan deze gedachte? Hoe zou het voelen als er geen geloof werd gehecht aan deze gedachte? Zoek de antwoorden niet door te denken, maar voel deze vragen diep in je hele lichaam en geest. Zie wat zich openbaart. Misschien merk je dat je nergens volkomen zeker van kunt zijn, behalve dat je hier nu bent, en misschien merk je dat je zonder je overtuigingen helemaal gelukkig en oké zou zijn.

In tegenstelling tot zoeken, dat op resultaat gericht is en dat voortkomt uit een gevoel van ontevredenheid en onvolmaaktheid, is dit meditatieve onderzoek geworteld in nieuwsgierigheid, interesse en liefde. Ongeveer zoals een minnaar de geliefde wil leren kennen, is dit non-duale, niet van ideeën uitgaande onderzoek een daad van liefde en toewijding. Ongeveer zoals een kind de wereld met open nieuwsgierigheid en verwondering onderzoekt, is dit soort onderzoek een vorm van spel en zelfontdekking. Het is niet iets dat je ooit af hebt. Het zoeken van antwoorden en ervaringen kan wegvallen {als je geluk hebt). Maar onderzoek is een levenslange verkenning en ontdekking die nooit af is. Het is een manier van zijn. Het is zelfs wat het leven zelf is.

212

Je omdraaien om de denkbeeldige

tijger aan te kijken

Non-duale verkenning en meditatief onderzoek is een benadering van praktische aard. Het is niet

mentaal of abstract. Het is direct en ervaringsgericht. In plaats van te proberen ons lijden te verdoezelen door troostende overtuigingen, heeft deze benadering te maken met feitelijk rechtstreeks verkennen wat vrijheid, vrede en geluk in de weg lijkt te staan, wat eng, vreselijk, en onverdraaglijk lijkt. Geloven dat de tijger die je achterna zit slechts een luchtspiegeling is, is één ding, maar het is totaal iets anders om je echt om te draaien, de tijger te omarmen en het zeker te weten.

Dit omarmen is niet iets dat je één keer doet en het dan gedaan is. Het is iets dat telkens kan plaatsvinden wanneer een tijger opduikt. Bij sommige mensen verschijnen meer tijgers dan bij anderen. Je met anderen vergelijken of je afvragen wanneer je eindelijk klaar zult

213

zijn met je laatste tijger is een misvatting. En je kunt alleen maar doen wat je kunt. Soms draai je je niet om en omarm je de tijger niet - soms word je overmand door angst, nemen oude gewoonces het over en ren je weg. Je vlucht naar alles wat jou troost en ontsnapping biedt. En dat is oké. Perfectionisme is ook maar een

denkbeeldige tijger. Als er dus weggerend moet worden, als je wakker wordt met een kater, wanhopig, dan begin je hier, waar je bent, op dit moment. Je draait

je om naar de kater en de wanhoop. Dat is je nieuwe

tijger. En dit 'omdraaien en aankijken' is geen moeizaam

zelfverbetering-project waar je al tandenknarsend hard voor moet werken. Het gaat niet om spiritueel correct

zijn. Het is een overgave, een ontspanning, je open stellen, een loslaten, een oplossen. Helemaal niets doen.

Hier/Nu is niet altijd gelukzalig. Het kan alles behalve gelukzalig zijn. Maar paradoxaal genoeg begin

nen we juist door alles te laten zijn zoals het op dit

momene is en ons er niet van af te keren te ontdekken waar gelukzaligheid (of vreugde, of vrede, of liefde, of vrijheid) hem nu echt in zit, en wat haar verhindert. We realiseren ons dan dat de enige gelukzaligheid hier is, in de essentie van dit moment. En dat het lijden betekent om weg te lopen of het elders te zoeken- ergens 'daar'- in te toekomst, ergens anders.

De geest neigt altijd tot vastzetten en verstoffelijken. Verlichting wil zeggen ontwaken uit onze verha

len, ideeën en overtuigingen over hoe het is, onze beschrijvingen en etiketten. Het is een pad-zonder-pad

214

dat nergens heen gaat (Nu/Hier). Er valt niets te bereiken, en niets te vrezen.

En wanneer het anders lijkt, draai je dan eenvoudig om en omarm de tijger, en zie zelf hoe het is.

215

Ben ik al verlicht�

Als je wacht op iets dat moet gebeuren, op de komst van de werkelijkheid, zul je eeuwig wachten, want de werkelijkheid komt noch gaat.


Verlichting lijkt niet op een plotselinge realisatie van iets mysterieus. Verlichting is niets dan ontwaken uit illusies en terugkeren tot de werkelijkheid van het leven.

- Uchiyama

217

218

Verlichting is in essentie eenvoudigweg hier

zijn. -Jon Bernie

Vërlichting is niet wat je denkt, maar eer

der de ultieme, onvoorstelbare oplossing in alles wat IS.

- Wayne Liquorman

Het Zelf is altijd gerealiseerd, en al wie beweert gerealiseerd te zijn is geheid een vuige oplichter.

- Karl Renz

Spirituele bevrijding bevrijdt je van de ellende - en wekt fantasieën op van jezelf vervolmaken.

- Darry Bailey

Bewust worden is een doorgaand proces. Niemand wordt eens en voor altijd bewust. Er is geen grens aan wakkerheid, evenmin als er een grens is aan bezieling. .. De verrassing in de verrassing van elke nieuwe ontdekking is dat er steeds meer te ontdekken is.

-Broeder David Steindl-Rast, O.S.B.

A lle woorden als 'bewustwording' of 'verlichting', .1"\.'wakker worden' of 'bevrijding' zijn potentieel

zo misleidend dat ik altijd geneigd ben geen van deze woorden ooit weer te bezigen. Waarom? Omdat het enige altijd nu is. Omdat het licht niet losstaat van het

duister, en verlichting niet losstaat van waan. Omdat

er geen permanent verlicht iemand is. Het idee alleen al is een waanvoorstelling. Zogenaamde verlichting is niet persoonlijk. Het overkomt niet mij. De golf is

nooit iets anders geweest dan water dat golft. Zodra mensen vaststellen dat zijzelf of anderen 'permanent verlichte mensen' zijn, begint de flauwekul.

Aangezien alles in verandering is, is wat we 'iemand'

noemen niet echt dezelfde van het ene moment tot het andere. Een duurzame vorm bestaat niet, en niets staat los van al het andere in het universum. Dus wie zou er precies verlicht zijn?

leder zogenaamd 'ontwaakt en verlicht iemand,' als we überhaupt van zoiets kunnen spreken, is alleen Hier/Nu verlicht, niet voor eeuwig en altijd, omdat er geen eeuwig en altijd is. Er is alleen Hier/Nu. Zogenaamde bewustwording of verlichting is de realisatie dat deze onbegrensdheid niet in een persoon zit inge

sloten, dat er slechts naadloze eenheid is waar niets los van staat.

Er is een hedendaagse zen-leraar die een verlichte

vergelijkt met een voetganger om zo het kortstondige en ongrijpbare karakter van een persoon die dat schijnbaar is, te illusteren. Wanneer de voetganger zit, wat

gebeurt er dan met de voetganger? Die is er niet! Het

219

is als vragen wat er met mijn vuist gebeurc wanneer ik mijn hand open of wat er met mijn schoot gebeurt wanneer ik opsta. De verlichte (net als de voetganger, de vuist of de schoot) is een activiteit, een kortstondige formering van de ongedeelde vormloosheid.

Natuurlijk kunnen we, relatief gesproken, in de praktijk zeggen dat sommige mensen helderder of meer bewust zijn dan anderen, in de zin dat ze minder verward zijn, minder in beslag genomen door waanideeën, minder gefascineerd door de film van het waakbestaan, meer geaard in de eenvoud van concrete aanwezigheid. Maar er is geen volmaakt iemand, tenzij

we met volmaaktheid alleen maar bedoelen: alles precies zoals het is.

Zelfs als enkele uitzonderlijke mensen inderdaad een plotselinge, geweldige, schijnbaar blijvende transformatie doormaken, overkomt dat zeker niet iedereen, en het hoeft niet bij iedereen te gebeuren; er is zelfs niemand bij wie ook maar iets hiervan gebeurc - er is slechts deze ongedeelde eenheid die alles en iedereen omvat. Waar dergelijke woorden als 'bevrijding', 'bewustwording' of 'verlichting' naar verwijzen is het doorzien van eigenaarschap en de realisatie van

wat immer-aanwezig, ongedeeld, niet te omvatten en

inclusief is. Niemand in de film van het waakbestaan is zonder

emotionele en psychische weersomstandigheden. De ene mens kent meer stormachtig weer dan de andere; er zijn oneindig veel oorzaken en omstandigheden (erfelijkheid, hormonen, neurochemie, aanleg en opvoe-

220

ding) die het weersysteem in elk willekeurig lichaamgeestorganisme tot stand brengen. De hoeveelheid en hevigheid van de stormen hebben misschien weinig of niets te maken met zogenaamde bewustwording of gebrek daaraan.

In de loop van een leven kan er iets van onze neurose verdwijnen en iets anders nier. Sommige neurotische patronen herhalen zich misschien minder vaak, minder hevig of korcstondiger, maar alles is mogelijk. In sommige gevallen verergeren dergelijke patronen misschien zelfs of keren onverwacht terug na een lange afwezigheid, misschien vanwege een verandering in de hormoonhuishouding of neurochemie, door een hersentumor of een medische aandoening die misschien zelfs nooit wordt ontdekt.

Hoe meer helderheid er is, hoe duidelijker het wordt dat er niets persoonlijks aan is, en daarom doet het er niet meer toe of er neurotische conditionering is of dat die verdwijnt. Er kan nog steeds een natuurlijk verlangen zijn om te genezen of te verhelderen, zijn best te doen en zichzelf of anderen geen schade te berokkenen, maar wanneer het duidelijk is dat niemand macht heeft over wat er gebeurt, dan is wat er ook gebeurt geen bron meer van schuldgevoel, schaamte, verwijt of trots. Er is geen behoefte om het zelfbeeld te beschermen of een zogenaamd verlicht 'iemand' te zijn die nooit fouten maakt.

Er is een wijdverbreide neiging om spirituele leraren te idealiseren en op een voetstuk te plaatsen, vooral overleden goeroes. En veel levende leraren aanvaarden

221

deze projecties maar al te graag en maken zichzelf en

ieder ander wijs dat ze staan boven alle vormen van

menselijk dwalen, onzekerheid, verwarring of ongeluk

kig zijn. Maar wanneer leraren erop staan dat ze nooit meer fouten maken of boos worden, of dat schandalige

dingen die ze doen een vorm van 'dwaze wijsheid' is

en dat ze het doen voor je bestwil, hou dan maar de

hand op de knip. Het is volkomen mogelijk om het

ene moment totaal verlicht te zijn en het andere moment geheel en al 'waanzinnig. Die fluctuatie is juist de aard van het leven.

Ik kan veel 'verhalen over verlichtingservaringen'

vertellen over wat er in mijn leven is veranderd, wat

er is weggevallen of opgehelderd, maar die verhalen

vereisen allemaal geheugen en verbeelding om ze te

verzinnen en te construeren. Hoe relatief waar ze ook

mogen zijn, het is altijd fictie. Of de verhalen over mij

of jou of Ramana Maharshi gaan, de persoon die cen

traal staat heeft niet meer massa of substantie dan een golf in de oceaan. En uiteindelijk is de grootste ver

andering de realisatie dat alle verandering slechts het onpersoonlijke spel van de immer-aanwezige, alom

vattende oceaan is. Het verstand houdt ervan zaken naast elkaar te zet

ten en te vergelijken, en je zult sommige mensen horen

benadrukken dat hun leer, of de leer waarmee ze zich

identificeren, de hoogste, meest gevorderde, diepzin

nigste, meest fundamentele leer van alle is. Je hebt er

bij die beweren een stadium van verlichting te hebben

bereikt die alles wat de mensheid voorheen bekend

222

was overstijgt. Als dergelijke kletspraat verdacht ego

centrisch, dualistisch en herinneringen oproepend aan

de meest competitieve aspecten van de maatschappij

als geheel klinkt, komt dat misschien wel omdat het

dat ook is. Daarmee wil ik niet zeggen dat elke leraar even hel

der is, of dat alle wegen identiek zijn of dat ze allemaal naar hetzelfde doel leiden. Evenmin wil ik de relatieve

werkelijkheid van evolutionaire ontwikkeling ontdek

ken. Maar ik ben altijd op mijn hoede voor hen die

beweren tot een niveau te zijn gestegen dat nooit eer

der door iemand anders is bereikt. De helderste leraren

die ik ben tegengekomen zijn de gewoonste. Ze zijn

nederig, niet pompeus. Ze beweren niet iets te bezitten

dat de rest van ons niet heeft. Ze bekrachtigen hen die bij hen komen zodat ze hun eigen beste leraren zijn in

plaats van aan te moedigen tot afhankelijkheid of de

neiging autoriteitsfiguren te idealiseren en hen op een

voetstuk te plaatsen. De beste leraren werpen je terug

op jezelf.

En zelfs de beste leraren maken fouten. We zijn allemaal mens. Hopelijk erkent een goede leraar zijn

fouten en blijft hij niet lang verward. Hij weet waar

waarheid woont. Hij zoekt haar niet meer buiten zich.

Maar dat betekent niet dat hij niet nog steeds leert of

dat hij 'het allemaal weet.'

Erkennen dat een leraar menselijk is wil niet zeg

gen dat iedereen even bewust is of in elke situatie een

zelfde verantwoordelijkheid en autoriteit zou moeten

hebben. Het wil slechts zeggen dat er geen enkele golf

223

dichter bij het water is dan iedere andere golf, dat geen enkele 'leraar' en geen enkele 'leerling' echt bestaat, be

halve als kortstondige activiteiten zoals het lopen van de voetganger.

Verlichting is een woord. Mensen gebruiken dit

woord op verschillende manieren. Maar wat mij be

treft is waar het naar verwijst geen persoonlijk bezit of oorkonde van een spirituele academie. Het is geen

finish die je overgaat of een staat waarin je 'voor eens en altijd' bent.

Bevrijding betekent niet Het Antwoord hebben.

Het wil niet zeggen dat we erachter zijn gekomen hoe

het universum werkt, maar eerder dat de kriebelende

noodzaak om overal achter te komen zich oplost. De

zeepbel van afgescheiden en ingekapseld zijn spat uit

een en het enige wat er is, is deze onverklaarbare gebeurtenis, precies zoals hij is. Er is niemand die erbui

ten staat en probeert het te begrijpen, te beheersen, te verhelpen of er iets uit te halen. Er is slechts wat is,

zoals het is. Dit is geen prestatie. Het is de herkenning

van wat altijd zo geweest is.

De meest verlichte figuren in zen worden vaak ge

portretteerd als zorgeloze dwazen die zich nergens aan

vasthouden. Ze zien duidelijk dat er niets is om vast te

grijpen en er niemand is die het doet.

224

Vele wegen naar huis

Alles gebeurt vanzelf, heel spontaan ... Wánneer er inspanning nodig is, verschijnt er inspanning. Wánneer moeiteloosheid belangrijk wordt, zal ze zich doen gelden.

-Nisargadatta Maharaj

In leegte botst er niets met iets.

-Toni Packer

In laatste instantie heeft deze hele advairaleer iets met

bevrijding te maken. Misschien zouden we kunnen

zeggen dat bevrijding het eind is van bevrijding ergens

anders zoeken of je verbeelden dat bevrijding er op

enige wijze anders uitziet dan hier, dan nu. De uitein-

225

delijke bevrijding is het wegvallen van het hele idee

van bevrijding! Sommige leringen ondermijnen al je pogingen om

ergens te komen, om jezelf te verbeteren, om iets uit niets te maken. Ze bieden een beschrijving van de werkelijkheid, maar nooit een beschrijving hoe die te verbeteren. Ze laten geen enkele bewegingsruimte om je te verwijderen van de uiteindelijke waarheid dat dit het is, precies hier, alleen nu. De schoonheid en de doeltreffendheid van deze fundamentele uitingen is nu juist gelegen in hun totale weigering op welke manier dan ook een compromis te sluiten wat betreft de uit

eindelijke waarheid. Ze bieden geen enkele uitweg of iets dat je zou kunnen doen. Je hebt helemaal niets aan hen. Ze verijdelen elke poging om ergens te geraken of het leven te beheersen. Deze leringen hameren onge

nadig hard op de illusoire aard van de onwezenlijke 'ik' aan wie iets lijkt te ontbreken en die er ogenschijnlijk voor zou kunnen kiezen om te mediteren of bewust te worden. Soms treft deze onwrikbaar absolute en fundamentele boodschap doel en spat de zeepbel van het denkbeeldige ingekapseld zijn uiteen, en soms blijven mensen slechts achter met een gevoel van verwarring en verbijstering; in beide gevallen is alles de uiting van het goddelijke, precies zoals die is. Er is geen weg eruit en geen weg erin.

Andere leringen erkennen het non-duale absolute, maar hechten er ook belang aan het relatieve verschil

tussen helderheid en verwarring waar te nemen. Deze leringen bieden oefeningen, contemplatie, verkenning,

226

onderzoek, methoden, rituelen enzovoort aan om het valse als vals te ontmaskeren en mensen zich bewust te laren worden van hun ware aard. Soms is dit nuttig, en soms versterkt dit juist de notie dat 'dit het niet is' en laat mensen steeds meer verstrikt raken in pogingen zichzelf te verbeteren en zich dan verwij ten te maken wanneer ze het maar niet goed lijken te kunnen doen.

Sommige leringen bieden wat ik graag de 'inzoom'benadering van bewustwording noem, terwijl andere gaan voor de 'uitzoom' -benadering. De ' inzoom' -benadering spoort je aan zorgvuldig aandacht te schenken

aan de bezigheden van het dagelijkse leven - de afwas doen, de vloer vegen, thee drinken, inademen, uitademen. Ze bevelen misschien zelfs aan dat je diep in

gewaarwordingen gaat, met gewaarzijn, of dat je middels een vorm van yoga, ademwerk, of een somatische of sensorische bewustzijnsmethode met het lichaam werkt. De 'uitzoom' -benadering lijkt in precies de te

genovergestelde richting te gaan. Die leidt je aandacht naar wat er aan al het waarneembare en voorsrelbare voorafgaat. Er zou je verteld kunnen worden dat de hele film van het waakbestaan en het hele bewustzijn niets meer dan een droom is. Ze instrueren je misschien om je niet op de vorm te concentreren, maar

op de ruimte om de vorm heen, of ze dragen je op het gewaarzijn dat alles gadeslaat te zijn. Ze kunnen

je uitnodigen je af te vragen wat zich gewaar is dat

het gewaar is en wat zich daar dan weer van gewaar is, tot al het waarneembare en voorstelbare is uitgewist en dat het niet te lokaliseren uiteindelijke subject, de

227

grond-zonder-grond die aan alles voorafgaat, het geheim verborgen in diepe, diepe slaap, het enige is dat overblijft.

Wie hebben het bij het juiste eind? De compromisloze 'dit-is-het' -mensen of de op beoefening georiënteerde 'wees-hier-en-nu' -lui? De 'inzoom' -mensen of de 'uitzoom' -mensen?

Na mijn ervaring in het proberen van al deze verschillende benaderingen vind ik dat ze uiteindelijk al

lemaal verwijzen naar dezelfde plaats-zonder-plaats, dezelfde grondloosheid, hetzelfde oplossen van elke denkbeeldige scheiding en elk imaginair probleem. Ze gaan anders te werk om dit te realiseren. Elke manier heeft andere sterke punten en kent andere potentiële

valkuilen. Er is geen 'juiste' weg. We kunnen redetwisten over de schijnbaar tegenstrijdige modellen en formuleringen, maar in de werkelijkheid waarnaar zij alle

wijzen, blijft er geen enkel twistpunt en geen enkele verwardheid over.

Zoom dicht genoeg in, ga diep in elke gewaarwording of elke vorm, en je komt tot dezelfde vormloos

heid, dezelfde leegte als je ontdekt als je uitzoomt

voorbij het onbekende naar de weidsheid voorbij al het bekende. Volg een waarachtig pad helemaal tot het eind en je zult hier zijn, op dezelfde plaats-zonderplaats die zoals de fundamentele non-dualiteit zegt immer-aanwezig en onvermijdelijk is.

Voor sommige mensen is zen-monnik zijn de volmaakte uiting. Voor anderen is bier drinken en me

ditatie lariekoek noemen, de volmaakte uiting. Som-

228

mige leraren dragen je op met aandacht de vloer te vegen, en andere zullen je zeggen dat jouw aandachtige geveeg maar een droom is. Het leven is heerlijk speels en divers. We zullen de Ene Ware Weg of de Ene Volmaakte Uiting die voor iedereen en altijd geldt niet vinden, tenzij de weg die we vinden hele

maal geen weg is - anders bekend als de heelheid die absoluut alles omvat- en die kunnen we niet vinden

want hij is alles wat er is. De beste leraren zijn als de zen-meester die je een

kaars overhandigt om je weg naar huis bij te lichten en hem dan uitblaast. Zij vernietigen je fixaties en zagen de poten onder je stoel vandaan. Wanneer je

je hand uitsteekt naar een reddingsboei om niet te verdrinken, geven ze die een zet, zodat je er niet bij kunt. Ze geven je geen valse hoop en strelen je ego

niet. Ze stellen zichzelf niet voor als iets bijzonders. Ze werpen je terug op je eigen redmiddelen, op de eenvoud van louter zijn. Ze maken je bewust van de

werkelijkheid dat je nergens heen kunt, dat er geen verder is, dat dit het is.

Ik hou van veel verschillende uitingen van nondualiteit. En hoewel ik zeker significante verschillen kan zien tussen de ene richting van het boeddhisme en de andere, tussen het boeddhisme en advaita of russen deze en gene leraar, elk op hun eigen unieke manier wijzen ze je op de plaats-zonder-plaats waar

alles zich oplost. De geest houdt ervan te focussen op hoe de ene leer

te vergelijken is met de andere. Hij houdt van alle rod-

229

del over wat deze leraar vindt van de andere. Hij wil er graag achter komen wie er meer of minder bewust is dan iemand anders. Maar waar hebben we het eigenlijk over - op deze plaats, op dit moment?

230

De eenvoud van wat is

Op ieder moment is er slechts wat er nu gebeurt. Soms zijn er gedachten en mentale films. Soms

lijken ze geloofWaardig en soms niet. Soms is de lucht helder en soms is hij bewolkt. Soms is er een gevoel een afgescheiden individu te zijn die een positie verdedigt en vecht om te overleven. Soms is er alleen maar open en ongedeelde grenzeloosheid van gewaarzijn zonder

middelpunt en zonder behoefte iets te verdedigen of zich ergens tegen te verzetten.

Soms lijkt het stuk touw op een slang. De film van het waakbestaan lijkt echt. We beven van angst, vallen woedend uit, huilen van wanhoop en rennen achter het niet bestaande meer in de woestijn aan om onze dorst te lessen. En dan worden we wakker. De film is afgelopen. Alles wat er zogenaamd gebeurde bestond alleen in de verbeelding.

231

Het pad-zonder-pad (ook wel bekend als het leven) kan bij tijd en wijle een langdurig en moeizaam geploeter lijken. In de film zijn er dorre vlaktes, sombere

stukken, hartverscheurende momenten, donkere tijden. In veel opzichten is het leven gewoon vaak rond

uit hard. Maar het geheim van bewustwording is dat telkens wanneer we wakker worden, hetgeen alleen nu gebeurt, dit alles als sneeuw voor de zon verdwijnt als het landschap van een droom. Het enige dat blijft is

het verkeersgeluid, de gewaarwordingen van de adem

haling, kwetteren van een vogel, de subtiele ding-loosheid van dit moment, bruisend van leven, hartstikke volledig en volmaakt, precies zoals het is.

Hier/Nu is de Geliefde naar wie we verlangen. We voelen ons aangetrokken tot de Geliefde, worden naar de Geliefde toe getrokken, en deze aantrekking, dit verlangen komt echt uit ons eigen hart, onze ware aard, maar dit beseffen we eerst niet. We zoeken buiten ons naar de Geliefde in veel verschillende gedaanten -in een intieme relatie, een leraar, een goeroe, een ver

lichtingservaring. En ten slotte passeren we in een moment van bewustwording de poort-zonder-poort. We beseffen dat de Geliefde Hier/Nu is, en in de liefde, zo merken we, is er geen scheiding, de Geliefde is alles

wat er is, de leegte die uitbarst in wolken en bomen en puntenslijpers en onweersbuiten en lampen en con

centratiekampen en meditatiecentra en woorden op een computerscherm.

Hier/Nu is vormloos, en toch verschijnt het in elke

gedaante. Het is onzichtbaar, en toch is het overal

232

zichtbaar. Het is zo subtiel als ruimte, en toch is het vaster dan de grond onder je voeten. Geen woord kan het vangen, en toch is elk woord alleen dat. Het is niet een bijzondere ervaring of een bewustzijnsstaat, het is niet een object of een substantie die gezien of gepakt kan worden, het is niet een abstracte formulering, het

is niet een of andere mystieke essentie of transcendentale werkelijkheid die buiten de warboel van het gewone dagelijkse leven staat. Het is slechts dit, precies

zoals het is. Wanneer we bewust zijn, verliest onze hele spiritu

ele reis zijn serieuze karakter. Die lost op als een wolkenformatie. In werkelijkheid liep er niemand hard weg van een tijger en werd er niemand echt van dit

gevaar gered. Het hele probleem bestond nooit echt. Het was maar een droom.

Als je dit beseft ben je geheel vertrouwd met de wereld zoals hij echt is (en niet zoals we denken dat hij is), open voor alles, je vasthoudend aan niets.

Telkens wanneer ik ontmoedigd ben of merk dat

ik overweldigd word door een gevoel van wanhoop en hopeloosheid, wanneer ik maar merk dat ik kook van intolerante woede over een of ander onrecht of

wreedheid in de wereld of dat ik wegloop van wat me

bang maakt, worstel om het gat van leegte en twijfel te vullen met een troostvol geloof, is dat een uitnodi

ging om waar te nemen dat het denken weer eens de

illusoire 'ik' heeft gematerialiseerd en de eenvoud van Hier/Nu heeft bedekt met een of ander verhaal, een of

andere imaginair probleem. Ik heb gemerkt dat elke

233

poging om me te verzetten tegen wat er gebeurt of te streven naar iets beters het gevoel van onbevredigdheid

alleen maar versterkt. Elke overtuiging die ik aanneem om mezelf betekenis en troost te verschaffen lijkt al

gauw betwijfelbaar. En toch, wanneer alles waaraan getwijfeld kan worden wegvalt, verdwijnt iedere twijfel. Wanneer weerstand en streving stopt, verdwijnt het probleem. Ik verdwijn. Er bestaat alleen nog maar dit huidige moment, zoals het is.

Uiteindelijk is er een groeiend vertrouwen in de

eenvoud van wat is. We gaan inzien dat alles wat er gebeurt slechts een andere vorm is die het leven aanneemt, een andere wolkenformatie die door de lucht

drijft. En we beseffen dat elk moment volledig is in

zichzelf, dat dit genoeg is, dat er niets meer of anders nodig is.

Ware vrijheid is de bereidheid het leven toelaten te

zijn zoals het is, hoe het zich ook voordoet. Deze bereidheid wordt in de monotheïstische godsdiensten

tot uiting gebracht als 'Uw wil geschiede'. Paradoxaal genoeg is er in het volkomen accepteren van alles zo

als het is ruimte waardoor er iets waarlijk nieuws en

creatiefs in beeld kan komen. En deze ruimte is er

nooit niet. Het wonder van het leven, dat wat geheiligd is, de

liefde in de kern van elke minnaar en geliefde, dat is in

elke gedaante evenzeer aanwezig. Wat is het? We kunnen het zuiver gewaarzijn, leegte, God, de Tao noemen - maar zodra we het benoemen, neemt het in de geest

vorm aan als iets. En dat is de meest basale vorm van

234

afgoderij. Wanneer je ophoudt iets te zoeken, ontdek je het opene en onmiddellijke van wat is.

Hier en nu zijn is een beschrijving van de werke

lijkheid, niet een voorschrift om te volgen ten einde

ergens anders te komen. De heilige werkelijkheid is al hier, helemaal compleet. En als je denkt dat het anders is, hou dan eenvoudigweg stil, kijk en luister.

235

Net wanneer je het snapt,

is het voorbij!

Er is geen happy end. Dat is de schoonheid ervan.

-Kar! Renz

Ik zou vast wel behoorlijk woest kunnen zijn over wat me overkomen is, maar het

is moeilijk woedend te blijven, wanneer er

zoveel schoonheid op de wereld is. Soms heb ik het gevoel dat ik alles tegelijk zie en dat het teveel is, mijn hart zwelt op

als een ballon op het punt van knappen. En dan denk ik er weer aan me te ontspannen, en niet meer te proberen het vast te houden, en dan stroomt het als regen door

me heen en kan ik niets dan dankbaar-

237

heid voelen voor echt elk moment van mijn

stomme leventje.

- Lester (commentaarstem), na in zijn hoofd

geschoten te zijn in de film American Beauty, scenario van Alan Ball

Wat de grootste zen-meester of advaita wijze realiseerde en belichaamde is niet anders dan dit

onvoorstelbare dat er nu gebeurt, dat voortdurend

verandert en altijd compleet is. Bevrijding is zo een

voudig, zo moeiteloos, zo volkomen beschikbaar, zo

absoluut vrij. Het is niet de vrijheid om te doen wat we willen of om te worden wat we denken dat we zouden moeten zijn, of iedereen naar onze ideeën te vormen.

Het is daarentegen de vrijheid om eenvoudig te zijn wat we zijn.

Dat, ontdek ik telkens weer, is de grootste opluchting, dat je nergens naartoe hoeft en niets hoeft te wor

den. Er is alleen wat er nu is, de grenzeloze eenheid die

volstrekt alles omvat en die niets vasthoudt. Soms lijkt

het of we dit simpele zijn kunnen herkennen of toelaten, en soms kunnen we het blijkbaar niet. In tij

den van stress komen oude gewoonten vaak terug en nemen het heft in handen. Dan springen we weer op

onze denkbeeldige tredmolen van lijden. De droom

van afgescheidenbeid en gebrek lijkt geloofwaardig. We jagen de wortel na. Het komt voor. Maar dit is al

lemaal de gang van het leven, moment na moment dat

238

in rook opgaat. Het is niet persoonlijk. En ten slotte

zien we, bij het ontwaken, in de diepe slaap of in het

stervensuur dat er eigenlijk nooit iets gebeurd is.

De geest houdt ervan geïdealiseerde schilderingen te geven van Hoe Het Leven Zou Moeten Zijn en Hoe Ik Zou Moeten Zijn. De werkelijkheid echter heeft

een geweldig vermogen om al onze ideeën te verslaan.

Hoe meer we in staat zijn ons te ontspannen en er open voor te staan dat het leven precies is zoals het is, hoe meer deze onvoorwaardelijke liefde beschikbaar

komt. En wanneer ze niet beschikbaar is, is ze het niet.

Bloemen gaan open en sluiten zich weer. De lucht

wordt helder en weer bewolkt. Op sommige plaatsen is meer stormachtig weer en zijn er meer donkere da

gen dan op andere plaatsen. Zo is het leven. Je bewust

worden van de smetteloze eenvoud van wat is, is niet

iets dat één keer voorkomt en dan niet weer. Er komt

geen eind en er is geen begin van deze oneindige Zelf

realisatie, en soms doet het verrekt veel pijn.

Jaren geleden woonde ik een concert van een populaire volkszanger bij. Hij leidde het publiek bij het

zingen van een couplet, en we begonnen de woorden

eindelijk te leren en er gevoel voor te krijgen en toen was het afgelopen. 'Het leven is als een lied,' grapte de volkszanger. 'Net wanneer je het onder de knie begint

te krijgen, is het voorbij.' Dat is geen slecht nieuws. Zo

is het gewoon. Alles speelt zijn rol en dan sterft het en

wordt tot voedsel voor iets anders, in een eindeloze cy

clus waarin niets verspild wordt en niets ooit echt verloren gaat. In die zin, kunnen we eigenlijk nooit onze

239

tijd verspillen, ons leven verliezen of de boot missen.

Waar we ook heengaan, hier zijn we. Zelfs de schijnbare vergissingen zijn alle onderdeel van het proces,

het zand waar de parel van gemaakt is. Tijdens het laatste jaar van haar leven zei mijn moe

der, vijfennegentig jaar oud, vaak: 'Het is zo bevrijdend te beseffen dat niets er eigenlijk toe doet.' Ze zei

het blij, opgelucht, alsof er een last was weggenomen. Ze zei ook keer op keer: 'Hou van jezelf.'

Liefde ziet het Ware Zelf, het grenzeloze absolute,

juist hier in de warboel en onvolmaaktheid van dit menselijk leven. Liefde ziet dat niets zo belangrijk is

als wij gewoonlijk denken, en tegelijkertijd erkent zij alles als de heilige werkelijkheid.

Uiteindelijk wordt het steeds eenvoudiger. Naar de

wolken kijken, de vogels horen zingen, een kop koffie

drinken, in- en uitademen, op je vingers bijten, met je tenen wiebelen, je hart openen, Hier/Nu zijn- dit dar

je niet niet kunt zijn - niets is belangrijker dan juist

dit.

240

Dankbetuigingen

Bij zonder veel dank aan D Allen voor de vraag die de aanzet is geweest voor dit boek. D Allen, Col

leen Loehr en Natan Gill, jullie dank ik voor jullie onschatbare feedback op dit manuscript en voor jullie vriendschap.

Veel andere leraren, goeroes, collega's en vrienden

hebben geholpen het pad-zonder-pad van Hier tot Hier door de jaren heen te verlichten, sommige worden in dit boek aangehaald (andere niet), en ik dank

jullie allen. Als laatste, maar niet minder belangrijk, bedank ik

Julian en Catherine Noyce zeer hartelijk voor het pu

bliceren van mijn boeken.

241

Eerder verschenen bij

uitgeverij Samsara

Adams, Robert-Stilte van het hart, deel 1

Adams, Robert - Stilte van het hart, deel 2

Adyashanti- Dansende leegte Adyashanti- Ware meditatie Adyashanti -Het einde van je wereld Adyashanti-Genade Alles over Niets (boek met 2 dvd's} Balsekar, Ramesh -Er was eens ... Bancroft, Anne -Woorden van Boeddha Beintema, Rita- Jnana yoga in de praktijk Bernie, Jon -Alledaagse vrijheid

Bongers, Sally -Alledaagse verlichting Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei-Leven zonder tranen Boogaard, Han v.d. -Dat wat Is Byrom, Thomas- Het hart van bewustzijn Caraway, Morgan -Een aangename ontgoocheling Cohen, AJan- Bent u net zo gelukkig als uw hond? Cohen, A1an-Wijsheid uit het hart Crowley, Gary -Van hier naar hier

Delden, Jan van -Terug van nooit weggeweest

Delden, Jan van -Zelfrealisatie, is dit nu alles?

Delden, Jan van -Vele wegen, één thuis

Dych, William -Anthony de Mello, een bloemlezing Foster, Jeff-Leven zonder middelpunt Poster, Jeff-Een buitengewone afWezigheid

Foudraine, Jan-Metanoia

Gangaji -Vrijheid in overgave

Gieles, Lenne -Thuis

Glassman, Bernie -Oneindige cirkel Greven, John-Eén

Hamill, Sam I Lao Tse-Tao Te Tsjing

Harding, Deuglas -Open voor de bron

Harrison, Steven - Zoek geen antwoord

Harrison, Steven -Het gelukkige kind

Harrison, Steven -Eén-zijn in relaties Hartong, Leo-Ontwaken in de droom

Heyboer, Amon - De fllosofle van een oorspronkelijke geest

Heyboer, Anton -T he philosophy of an original mind

Hillig, Chuck-Verlichting voor beginners Hillig, Chuck -Parels voor de ziel

Hyde, Unmani Liza-Ik ben het leven zelf

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

Joncheere, Zoë -Leven als God

Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles - Zomaar verlicht

Katz, Jerry-Non-Dualiteit Keers, Wolter-Vrij zijn

Keers, Woleer-Jnana Yoga

Kicken, Patriek & Smit, Paul-Praten over bewustzijn

Kiloby, Scott-Liefdes stille revolutie Koehoorn, Jan -Zelfonderzoek

Krishnamurti, U.G.-De denkbeeldige geest

Lake, Gina-Het mechanisme van verlangen

Lamroers van Toorenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nou én?

Lamroers van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd

Lawry, Kalyani -Sailor Bob Adamson, leven en leer

Liquorman, Wayne-Never mind Lucille, Francis-Eeuwigheid NU!

McKenna, Jed-Spirituele verlichting? Vergeet het maar!

McKenna, Jed-Spiritueel Incorrecte Verlichting McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering McKenna, Jed-Notities

Mello, Anthony de-Bewustzijn Mello, Anthony de-De weg van stilte

Morinaga, Soko-Van leerling tot meester

Nisargadatca Maharaj-In woord en beeld

Norquist, Steven-De waarheid over verlichting Oever, Jan van den-Ik weet niet wie ik ben

Parsons, Tony-Zoals het is

Parsons, Tony- Niemand hier

Parsons, Tony-Niemand daar Parsons, Tony-Alles en Niets

Parsons, Tony-Het open geheim

Raaijmakers, Annette -Volledig vrij

Ram Tzu -Wie zoekt zal niet vinden

Ramana Maharshi -In woord en beeld Rigter, Bob -Zen tijd

Rossum, Jan van-Je bent niet wat je denkt

Schoonderwoerd, Sirnon -Een christen op satsang

Sengcsan-Oorspronkelijke Geest

ShantiMayi-Ons hart weet alles Shapiro, Isaac-Het gebeurr vanzelf

Smic, Alexander -Kennendbeid

Smit, Alexander -Geschenk van het Absolute

Smit, Paul-Non-dualiteit voor managers

Smit, Paul-Verlichting voor luie mensen

Spira, Rupert-De helderheid der dingen

Sterren, Paul v.d. -Verlichting in een lege verpakking

Sylvester, Richard-Geen zelf, geen ander

Tathagata, Florian-Zijn

Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie Tollifson, Joan-Ontwaken in het alledaagse

Tollifson, Joan- Niets om je aan vast te houden Vingerwijzingen -Artikelen uit tien jaar InZicht Watts, Alan -Word wat je bent Wei Wu Wei - Onwerelds wijs Whenary, Roy- De structuur van zijn Zuijderhoudt, C.B.- Meester Eekhart versus advaita

Voor een overzicht van onze titels (met tekstfragmenten)

kunt u ook kijken op onze website:

www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voorbereiding, de agenda met informatie over lezingen van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze

nieuwsbrief of een catalogus aanvragen.

Samsara Uitgeverij bv Herengracht 341

1016 AZ Amsterdam Telefoon: 020- 5550366

Fax: 020- 5550388

E-mail: [email protected]

Dit boek gaat over spirituele bevrijding. Dat betekent niet

het einde van aardbevingen, oorlogen, faillissementen,

werkeloosheid en kanker, en het betekent niet een leven

zonder verdriet, depressie, angstige bezorgdheid of

verslaving. Bevrijcüng is vrijheid vinden in bep rking en

volmaaktheid in onvolmaaktheid. Het is de vrijheid om

precies te zijn zoals we zijn. Maar wat zün we? Wat is

werkelijk hier, nu? Waar gaat het leven over? Is er een

methode die tot bevrijding leidt of versterkt dat idee nu

juist de illusie dat er iemand is die gebonden is en dat

bevrijding 'ergens daar' in de toekomst ligt? Dergelijke

kwesties worden in dit boek onderzocht.

Het is er niet op uit antwoorden te geven, maar eerder

om de aannames achter de vragen te ondermijnen, om de

imaginaire aard van onze ogenschijnlijke problemen en

dilemma's bloot te leggen. Dit boek vraagt om een

luisterend oor en een open blik. Het heeft niet de bedoeling

nieuwe overtuiging n aan t leren, maar het is een

uitnodiging om te ontdekken wat geen geloof nodig heeft

om te kunnen zijn .

ISBN 978·94-91411·07·6

Joan Tollifson - Niets om je aan vast te houden

Spiritual

Transcript of Joan Tollifson - Niets om je aan vast te houden