Jacqueline Verhees Joosje van Geest groenbeheer & naoorlogs … · 2017. 12. 28. · corporaties,...

1 het groene erfgoedwerkplan 1 het groene erfgoedwerkplan

Jacqueline Verhees Joosje van Geest

groenbeheer & naoorlogs erfgoed in Pottenberg - Maastricht

groenbeheer & naoorlogs erfgoed: het groene erfgoedwerkplan

INHOUD

inleiding .................................................................3

waarom een methodische aanpak ........................4 groen in naoorlogse wijken is duurzaam kapitaal ...4 een veelvoud aan beheerproblemen ...4 veel betrokkenen ...4

opzet van het werkplan ..........................................5 methode in vijf stappen ... 5 personen en rollen ...6

de vijf stappen van het werkplan ...........................7 stap 1: start-up ...7 stap 2: kennis vergaren ...9 stap 3: analyseren en uitwisselen ...11 stap 4: waarden onderzoeken en waarderen ...13 stap 5: opstellen actie-agenda / uitwerken plannen ...14

colofon en bronnen ..............................................16

3

INLEIDING

Het groene erfgoedwerkplan is een vijf-stappen-plan voor beheer en onderhoud van het groen in de naoorlogse wijken.

Wanneer je nadenkt over de essentie van de omvangrijke stadsuitbreidingen uit de wederop-bouwperiode gaat het onmiskenbaar over groen. Het was radicaal vernieuwend: de inzet van groene open ruimte als middel om de groeiende stad op een humane manier te organiseren. Zo ontstonden wijken met een alom geroemde kwaliteit waarin het groen een duurzame economische waarde vertegenwoordigt.

Toch wordt bij het groenbeheer en -onderhoud in deze wijken, om allerlei redenen, onvol-doende rekening gehouden met de karakteristieke groenkwaliteiten. Hierdoor verdwijnen ze, vaak ongewild en ongemerkt; onnodige vernietiging van kapitaal.

In gezamenlijke opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de Gemeen-te Maastricht onderzochten Jacqueline Verhees en Joosje van Geest hoe erfgoedkwaliteiten beter kunnen worden benut bij de omgang met het groen in deze wijken. De Maastrichtse parochiewijk Pottenberg, in 2013 door RCE aangewezen als Wederopbouwgebied van natio-naal belang, fungeerde als testcase.

Daarbij is een oplossingsgerichte aanpak ontwikkeld die ook op andere plaatsen bruikbaar is. Tijdens een proces van kijken-in-de-keuken-van-het-groenbeheer is een logboek bijgehou-den. Daarmee kon het procesverloop worden geëvalueerd en is een methodische aanpak in de vorm van het hier voorliggende vijf-stappenplan opgesteld.

Kern van het werkplan is het samenbrengen van de vele partijen die bij het groenbeheer betrokken zijn. Dat samenbrengen gebeurt aan de hand van erfgoedkennis, kennis van ruim-telijke aspecten en technische kennis van beplantingen; gekoppeld aan actuele vraagstukken van groenbeheer en -onderhoud.

groenbeheer & naoorlogs erfgoed: het groene erfgoedwerkplan

groenbeheer & naoorlogs erfgoed - het groene erfgoedwerkplan

4

WAAROM EEN METHODISCHE AANPAKgroen in naoorlogse wijken is duurzaam kapitaal

Wat maakt het groen in deze wijken zo bijzonder? De beplanting is, behalve inrichtingselement ook een cruciale bouwsteen van de ruimte, samen met de ‘harde componenten. Bebouwing, groen (water) en wegen vormen een zorgvuldig samengesteld geheel, van hoofdlijn tot in detail. Daarom wordt voor deze wijken wel de term ’Gesamtkunstwerk’ gebruikt.

In een halve eeuw tijd is het groen tot wasdom gekomen. Een deel van de oorspronkelijke beplan-tingen is verwijderd, of zodanig aangevuld en aangepast dat beoogde groenkwaliteiten niet meer zichtbaar zijn. Als de typische ruimtelijke werking (plus inrichtingskenmerken als plantwijzen en sortimentskeuze) niet herkend worden, zullen ze ook niet gewaardeerd worden, verwateren en langzaamaan verdwijnen. ’Groen’ in de stad wordt eenvormiger, de wijken verliezen aan karakter, en ook een stad verliest daarmee aan karakter. Dat is zonde, want het groen in de naoorlogse wij-ken is een uniek kapitaal dat kan fungeren als positieve kracht bij ontwikkelingen.

een veelvoud aan beheerproblemen

Beplantingen in een doorlopende groene ruimte stellen specifieke eisen aan het beheer en -on-derhoud. Groenbeheerders hebben de focus in de regel meer op technische vraagstukken dan op ruimte en erfgoed. Het beheren en onderhouden van levend materiaal is op zichzelf al een com-plexe opgave. En je hebt niet alles in de hand (stormschade, ziekten). Ook zijn er veel claims op het groen (soms ook géén claims!) en veranderen de gebruikseisen, zijn er ‘trends’. En tenslotte kampt het groen in deze wijken vaak met een slecht imago: het is saai, er is teveel, het is te duur. Imple-mentatie van erfgoedkwaliteiten kan alleen slagen als er aandacht is voor al deze vraagstukken.

veel betrokkenen• veel eigenaren Naast openbaar groen zijn er de groengebieden en tuinen in handen van

corporaties, partuculieren en instanties. Daarnaast zorgt de recente verkoop van corpora-tiebezit voor nieuwe spelers: de VVE’s.

• veel makers en verzorgers Iedereen heeft een stuk van de groene ruimte onder zijn of haar hoede en benadert dat vanuit een bepaald perspectief (makers, verzorgers, pro-cesbegeleiders, onderzoekers). Stedenbouwer, de architect, de landschapsarchitect, de projectmanagers, groenspecialisten, wijkbeheerders en erfgoedspecialisten moeten met elkaar in gesprek en elkaar gaan verstaan.

Daarnaast zijn meerdere groene partijen betrokken bij het reguliere onderhoud. Bij een goede afstemming tussen alle partijen is winst te behalen.

• en er zijn de gebruikers die allemaal een menig hebben over ‘groen’.

Ook hierbij geldt: implementatie van erfgoedkwaliteiten kan alleen slagen als er sprake is van be-trokkenheid en commitment over de volle breedte.


5

OPZET VAN HET WERKPLAN

methode in vijf stappen

Kern van het groene erfgoedwerkplan is het samenbrengen van erfgoedkennis, kennis van ruimtelijke aspecten en technische kennis van beplantingen, en deze koppelen aan actuele vraag-stukken in het groenbeheer en -onderhoud. Essentieel daarbij is dat de betrokkenen ‘’de taal van het ‘kunstwerk’ leren verstaan en elkaar verstaan’’. Daarom zetten we steeds beplanting en ruimtelijke werking naast elkaar; de oorspronkelijke ontwerpen en beplantingsplannen naast onderzoek en ervaring van de fei-telijke situatie buiten. De gezamenlijke veldbezoeken zijn een essentiële ‘tool’ gebleken om de verschillende kennisvelden bij elkaar te brengen.

Het gaat dus om kennis over, waardering van en omgang met erfgoedkwaliteiten. Daarmee komen we tot een aanpak in vijf stappen:

1. Start-up: urgentie benoemen en enthousiasme genere-ren

2. Kennis vergaren

3. Kennis uitwisselen: het ’kunstwerk’ verstaan en een ge-meenschappelijke taal ontwikkelen

4. Waarderen: tot een gezamenlijke / breed gedragen waardering komen

5. Opstellen agenda/acties/plannen voor de omgang met het groen

Bij elke stap beschrijven we doel / proces / resultaat / actoren. In een parallelle kolom links daarvan lichten we de stap toe, aan de hand van de casus Pottenberg of met algemeen verdiepende informatie.

inzet van erfgoedkennis helpt!

Kennis van de geschiedenis (gedachtengoed, plannen, oorspronkelijke aanleg) helpt om de huidige situatie beter te begrijpen en te waarderen.

Begrip en waardering helpen vervolgens om draagvlak voor een zorgvuldiger omgang met dit groen te creëren. Of je het nou hebt over bewoners, eigenaren, beheerders of bestuurders.

Daarmee is ‘erfgoed’ niet zozeer een sectoraal belang naast alle andere belangen die het groen moet dienen, maar eerder een overkoepelende bron van kennis en inspiratie.

Deze geeft richting en een krachtige impuls aan de noodzakelijke verjonging en verandering van het groen.

Daarin past heel veel: soms ’radicale verandering’, vaak ’vernieuwing-in-de-geest-van’, maar óók keuze voor restauratie.


6

personen en rollen

In de pilot Pottenberg is de Gemeente de trekker van het proces. Dat kan echter ook een andere partij of een groep van partijen zijn.

Aanjagers:

• de projectleider

Als projectleider fungeert een proces-deskundig ambte-naar; iemand die grenzen tussen partijen en disciplines kan slechten en die pleitbezorger is van de erfgoed-doel-stellingen.

• het gidsteam

Het gidsteam bestaat uit een of twee externe deskundi-gen bijgestaan door de projectleider. De gidsen zijn com-petent op het gebied van cultuurhistorie, landschapsar-chitectuur, stedenbouw, architectuur en inrichting buitenruimte. Daarnaast beschikt de gids over ervaring met het reilen en zeilen van een gemeentelijke organisa-tie, met oog voor de belangen van alle betrokkenen.

De procesresultaten zijn zeer gebaat bij inbreng van een onafhankelijk gidsteam. Ze zijn de buitenstaanders met een onbevangen blik; kunnen uitdagen en inspireren omdat ze op afstand staan van de dageljkse praktijk.

DE VIJF STAPPEN VAN HET GROENE ERFGOEDWERKPLAN

Spelersveld:• ambtenaren van ’Beleid en Ontwikkeling’

• ambtenaren ‘Stadsbeheer’

• woningcorporaties en hun adviseurs

• wijkverenigingen, VVE’s en andere belangenvertegen-woordigers

In wisselende samenstelling doen de vakspecialisten ‘het werk’ in één of meer projectteams, bijgestaan door de gidsen en even-tueel door andere deskundige betrokkenen. Daarnaast kan het nodig zijn om tussentijds een breed spelersveld te raadplegen in een klankbordgroep.


7

DE VIJF STAPPEN VAN HET WERKPLAN

Stap 1: start-up

Doel:

Een start-momentum creëren waarin zo breed mogelijk aan-dacht, betrokkenheid en enthousiasme wordt gegenereerd (‘het zal lonen als we erfgoedkennis in gaan zetten!’) en een plan van aanpak wordt opgesteld. Vaak fungeert een concreet beheerpro-bleem of vraagstuk als aanjager.

Werkwijze:

1-1 startgesprekken

Startgesprekken met sleutelfiguren binnen de Gemeente en bui-tenwacht.

1-2 quick-scan

• Beschikbare informatie verzamelen over oorspronkelijke op-zet en inrichting (gaat dus over de wijk als geheel, niet enkel over het groen).

• Quick-scan naar beschikbare gegevens over ’het groen’ (li-teratuuronderzoek / raadplegen archieven / gesprek met nog levende betrokkenen). Als er bronmateriaal beschikbaar is: kies en analyseer een paar typerende ontwerpen die als voorbeeld kunnen werken voor de hele wijk.

• Informatie over groenbeleid, -beheer en -onderhoud verza-melen.

• Actuele situatie inspecteren en fotograferen (samen met groenbeheerder).

DE LIMBURGER, zaterdageditie april 2016

De wethouder houdt een voorjaarswandeling, naar aanleiding van de start-up in Pottenberg.

´Ik dacht bij groen altijd alleen aan een kleur. Nu zie ik de rijkdom van beplantingen´

beleidsambtenaar ruimtelijk erfgoed

´Het is net of ik ineens een nieuwe wijk woon. Ik zie nu hoe mooi Pottenberg is´

vertegenwoordiger van Buurtplatform Pottenberg


8

• Het krachtenveld in kaart brengen.

o Welke spelers werken aan c.q. zijn betrokken bij de groene ruimte. Wat zijn ieders belangen, rollen en invloed. Welke afhankelijkheden, samenwerkingen, etc zijn er tussen de spelers?

o In beeld brengen van beleid en opgaven bij elke par-tij en termijn waarop zaken zullen spelen.

o In beeld brengen van de dynamiek van buiten af: op welke opgaven/kansen kan worden aangehaakt; op welke termijn spelen ze?

• Plan van aanpak opstellen. Als er inzicht is in wie wat doet is er vaak ook een eerste indruk van waar de ’gaten vallen’. Beslis wie je wilt/kunt betrekken en hoe je dat gaat doen.

1-3 gezamenlijke start

Bijeenkomst met wijkwandeling in breed gezelschap: alle betrok-ken partijen, verantwoordelijke bestuurders en wijkvertegen-woordigers.

Na een lezing/toelichting/expositie van het gevonden materiaal houden we een gezamenlijke wijkwandeling. De gidsen helpen om door de erfgoedbril naar de ruimte te kijken. Iedereen be-leeft ’het groen’ op zijn/haar manier en wisselt dat uit. Besluit-vorming aan het eind van de bijeenkomst:

onderzoek naar historisch bronmateriaal

Informatie over de oorspronkelijke opzet van het groen is in veel gevallen lastig te achterhalen. In de actuele situatie is ze soms niet meer herkenbaar omdat er in vijf decennia veel is gewijzigd aan inrichting en materiaalgebruik. Historisch bronmateriaal is onbekend. Dan roept men vaak (te) snel: er is niets meer!

Een onderzoeks-inspanning biedt geen garantie op succes, maar kan veel moois opleveren. Het doen van archiefonderzoek naar dit soort plannen is een expertise op zich-zelf. Historische bronnen ontbreken nogal eens en zijn soms slecht ontsloten. Tekeningen, bestekken en andere informatiedragers kunnen versnipperd zijn geraakt over de gemeentelijke diensten en archieven. Beoordeeld moet worden of tekeningen daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Voordeel van de wederopbouwperiode is wél dat van de oplevering vaak foto-beeldmateriaal bestaat.Het is ook altijd moeite waard om oudere/gepensioneerde werknemers te bevragen. Zij hebben vaak een schat aan feitelijke kennis en weten soms waar oorspronkelijk bronmateriaal te vinden is.

• vaststellen plan van aanpak.

• besluit wie er de diverse onderdelen gaat oppakken.

• besluit door wie / wanneer beslissingen worden genomen.

Product: verslag / Plan van Aanpak

Trekker: projectleider en gidsteam.


9

Stap 2 Kennis vergaren

Doel: Kennis vergaren op twee sporen: erfgoedkennis en actue-le groenkennis. Het is belangrijk beide trajecten gelijktijdig uit te voeren en al doende ervaringen uit te wisselen. Zo voorkom je dat er teveel wordt onderzocht en tegelijkertijd komen de deel-nemers tot inzicht in elkaars denk- en werkwijze. Ga gezamenlijk ter plekke op onderzoek: de al dan niet verdwenen elementen van het Gesamtkunstwerk leren zien, de rol van het groen ont-dekken; tekening & werkelijkheid op elkaar betrekken.

Erfgoedkennis

Werkwijze: in vervolg op de Quick-scan verdere informatie ver-zamelen aan de hand van plannen/literatuur/veldwerk/gesprek-ken met nog levende betrokkenen. Vaak is er op het gebied van stedenbouw en architectuur al het nodige onderzoek verricht, waaruit geput kan worden. Zo nodig verder archiefonderzoek naar de groenplannen.

Product: cultuurhistorisch rapport met tekeningen en toelich-ting, met focus op de oorspronkelijke ruimtelijke situatie en het groen daarin.

Trekkers: erfgoeddeskundigen / gidsteam.

Betrokkenen: de groen-specialisten kijken mee.

Groenkennis

Doel: Kennis vergaren over de actuele stand van het groen (wijkbreed): de fysieke stand van de beplantingen, de beheer- onderhoudsplannen en het gebruik.

Werkwijze:

1. Inventarisatie technische staat van de bomen, beplantingen en inrichtingselementen. Niet alleen op openbaar terrein, maar ook op aangrenzende gebieden van andere eigenaren (het algehele groenbeeld)

2. In beeld brengen van de eigendoms- en beheersituatie.

Montages

op basis van de oorspronkelijke groenontwerpen en beplantings-plannen van bureau Vallen.


10

3. Nalopen van de vigerende beheer/onderhoudsplannen.

Belangrijk is om bij deze stap gezamenlijke veldbezoeken te hou-den. Ter plekke de fysieke situatie te beoordelen biedt allerlei winstpunten:

• ’misfits’ tussen digitale gegevens en de feitelijke situatie ko-men boven water;

• interpretatieverschillen worden duidelijk, kennis over het ontstaan en de veranderingen in de tijd wordt gedeeld;

• kijken bij de buren (corporatiegroen, particulier groen) levert veel kennis op;

• er ontstaat inzicht in de (on)mogelijkheden voor implemen-tatie van erfgoed-principes bij het beheer en onderhoud.

Belangrijke vragen daarbij:

• sluiten fysieke situatie en onderhoud/beheerplannen op elkaar aan?

• sluiten vorm en gebruik nog op elkaar aan?

• welke ingrepen zijn op (middel)lange termijn vanuit de om-loopcycli van de beplanting noodzakelijk? Voorzien beheer-plannen en –visies daarin?

• waar liggen fricties in de afstemming tussen aangrenzende beheereenheden?

Product: inventarisaties in diverse formats. Bijvoorbeeld mid-dels de tool Diagnoses. Een hulpmiddel om de beheerproblema-tiek voor specifieke groengebieden in beeld te brengen.

Trekkers: de groenspecialisten.

Betrokkenen: het gidsteam loopt mee.

N.B. Scholenveld niet meegenomen vanwege sloop-nieuwbouw

voetpad Terracottalaan richting Dousberg

< openbaarServatius >

Groene randen, zoals ze zijn ontworpen en hoe het nu is.

Inventarisatie van de groene randen met uitstraling naar de openbare ruimte, onderverdeeld naar eigenaar.


11

Stap 3: analyseren en uitwisselen

Doel: ’het kunstwerk verstaan’ en ’elkaar verstaan’ (alle neuzen dezelfde kant op).

Het zó ontrafelen van de erfgoedkarakteristieken dat alle pro-fessionals op eenzelfde kennisniveau komen en er een gemeen-schappelijke taal ontstaat. Een taal die ook door de ‘amateurs’ die betrokken zijn bij het groen, verstaan wordt.

Werkwijze: Onderzoek vanuit twee invalshoeken: de ruimtelij-ke structuur en de groene bouwstenen.

• ruimtelijke structuur: we onderzoeken de ruimtelijke op-zet van het oorspronkelijke kunstwerk aan de hand van de groen- en waterstructuur, de ontsluitingsstructuur en de verkaveling.

Hoe zijn ze georganiseerd? Hoe hangen ze samen?

Typerend voor de naoorlogse wijken is een hiërarchische ordening die het grote geheel van de uitbreidingen organi-seert in kleinere eenheden. De wijk maakt, als eenheid op zich, deel uit van een groter geheel. Vaak is er in de organi-satie van dat grotere geheel een leidend ontwerpprincipe te vinden.

Binnen de wijk zijn er meestal drie schaalniveaus te onder-scheiden: wijkniveau, buurtniveau en als kleinste eenheid de woonstraat of woonhof. Door groen/water, ontsluiting en verkaveling te bekijken op elk schaalniveau wordt de or-ganisatie helder, ga je zien hoe de onderdelen een ruimtelijk samenhangend geheel vormen en wat de betekenis is van elk onderdeel in het grote geheel.

• groene bouwstenen: we onderzoeken de oorspronkelijke beplantingstypes en -elementen: de bomen, de opgaande beplantingen, de bodembedekkende beplantingen. En we benoemen wat hun ruimtelijke verschijningsvorm is. Dan gaat het dus niet over sortiment, maar over beplantingstype: een kraag rondom een gebouw, een dik tapijt, een hoog of laag scherm, een regelmatige of een losse groepering, of een

Groenstructuur:- groen hart - groene randen - groene wig wijkniveau- wiggetjes buurtniveau

Ontsluitingsstructuur:- wijkstraten - buurtstraten- woonstraten

Bouwveldenmet typologische en architectoni-sche eenheden

De hoofdlijnen van de ruimtelijke structuur:• stad in landschap (rivier & reliëf)• waaier van wijken, gescheiden door groene wiggen (tekening Franz Ziegler) • groenstructuur

Leidend ontwerpmotief: • radialen (opgespannen tussen landschap en stad)• tangenten (concentrische ringen die de onderdelen van de waaier verbinden)


12

Dit informele doorsteekje is de belangrijkste voet-gangersroute in de wijk. Brengt op een terloopse manier wijkhart en buitengebied in verband. Het lijkt vanzelfsprekend, maar beplanting en gebouwen vormen een rijk gelaagde en zorgvuldig uitgebalanceerde compositie. (uitgegumd: abri, geparkeerd blik, bijgeplante bomen)Hierin schuilt de ‘sense of place’ van Pottenberg: wonen tussen de historische stad in het dal en het landschap op het plateau. BOMENTAAL

spelregel 1:langs radialen een regelmatige ritmiek

spelregel 2:langs tangent-lijnen een scenische plaatsing (geen regelmaat)

bijzonder solitair accent. Dit kun je zien als het groene voca-bulaire, de woordenschat.

confrontatie ruimte & bouwstenen. Door de twee invalshoeken te combineren ontdek je dat de groene bouwstenen steeds een specifieke betekenis hebben in de ruimte, ze spelen als het ware een (of meerdere) rollen in het ruimtelijk verhaal van de wijk. En je ontdekt dat er terugkerende principes zijn in de manier waarop de beplanting is toegepast.

Daarmee kun je spelregels formuleren (de ‘grammatica’). Als je alle bouwstenen zo bekijkt krijg je zicht op ‘de taal van het groen’, of beter nog: het idioom, d.w.z. de karakteristieke manier waarop hier, in deze wijk, het groen bedacht is.

Dit is de sleutel om op een geëigende manier nieuwe toepassin-gen te gaan zoeken voor nieuwe opgaven en situaties.

Het is van belang ook deze stap te zetten in een combinatie van analyse-in-het-veld en werkbijeenkomsten waaraan ook groen-beheerders deelnemen. Al doende gaat iedereen beter kijken, en kunnen tools als de Diagnoses van (deel)gebieden worden gecomplementeerd. (Alle neuzen dezelfde kant op)

Producten:• Cultuurhistorische analyses met facetkaarten en historische

afbeeldingen / foto’s / tekstuele toelichting.

• Notities over vocabulaire en idioom.

Trekkers: gidsteam

Betrokkenen: projectteam met de professionals vanuit ruimte en beheer.


13

Stap 4: waarden onderzoeken & waarderen

Doel: komen tot een breed gedragen en onderbouwde waar-dering van de groene erfgoedkarakteristieken. Inzetbaar bij het communiceren over beheer en onderhoud van het groen en bij het afwegen van keuzes over herinrichting en vernieuwing.

Werkwijze:

Deze stap 4 start tijdens stap 3: in gesprek over het oorspronke-lijke Gesamtkunstwerk ontstaat er inzicht in de essentie ervan. Houd dit voortschrijdend inzicht bij op een kaart met aanteke-ningen. Zo bouwen de deelnemers samen aan de waardering.

Onderzoek de veranderingen en beoordeel huidige situatie én verwachte ontwikkelingen. Betrek daarbij niet alleen de veran-deringen in het groen (ruimte en inrichting, gebruik, functies) maar ook de stedenbouwkundige veranderingen. Omdat de rol van het groen inmiddels duidelijk is, is het mogelijk verandering te waarderen ten opzichte van het origineel. Soms is een nieuwe inrichting positiever te waarderen dan de oorspronkelijke.

Als kapstok voor het waarderen van de groene erfgoedkwalitei-ten is het handig wanneer er een concreet afwegingsvraagstuk ligt. Dat hoeft echter niet.

Op een kaart worden de kernkwaliteiten vastgelegd. In een gelaagd kaartbeeld worden de kenmerkende structuren en ele-menten samengebracht in het samenspel van groen en rood.De ruimtelijke hoofdstructuur, de kenmerkende eigenschappen van de ruimte en de dragende groene elementen daarin.

Product: een gedragen en onderbouwde waardestelling van de groene erfgoedkarakteristieken: de KERNKWALITEITEN, neerge-legd in waarderingskaart(en) met legenda en toelichting.

Gerelateerde producten: al doende ontstaan gebiedsgerichte ’diagnoses’ waarin historische gegevens en feitelijke situaties worden vergeleken en geanalyseerd.

Trekker: gidsteam

Betrokkenen: n.t.b in projectteam

KERNKWALITEITEN

vastgelegd in een een gelaagd kaartbeeld met

• kenmerkende structuren: de ruimtelijke hoofdstructuur, be paald door bouwvelden, wegen, groen, alsook kenmerkende eigenschappen van de ruimte zelf, met richtingen, zichtlijnen & doorzichten en cruciale details.

• kenmerkende groene elementen: de dragende groene bouw-stenen.


14

Stap 5: opstellen actie-agenda / uitwerken plannen

Doel: de omgang organiseren: zorgen voor daadwerkelijke ver-ankering en inzet van de erfgoedkwaliteiten in het groenbeheer en -onderhoud.

Werkwijze: gaande het proces is er een scala aan specifieke en generieke opgaven bovengekomen. Deze worden uitgewerkt in een actieagenda. Deze agenda is maatwerk; hangt af van de lokale opgaven en kan bestaan uit beleidsvoornemens, concrete plannen en projecten, of tools voor communicatie, et cetera.

Maak agendapunten zo concreet mogelijk; voorzien van pro-bleemstelling; erfgoedkarakteristiek; urgentie; planvorm, aan-pak; tijdpad; kosten; trekker en betrokken partijen (inclusief rollen en onderlinge afhankelijkheden).

Product: actie-agenda, met acties zoals:

• opstellen wijkgroenbeheerplan of wijkgroenbeheervisie

o vaststellen wat hoofdstructuur en dragers van het groen zijn

o erfgoedkarakteristieken en beheerdoelen benoemen

o vervangbare onderdelen: waar zit de ruimte tot aan-passing

o maatregelenpakket met noodzakelijke vervangingen + termijnen

o taakverdeling tussen verschillende groeneigenaren.

• bijstellen/opstellen beheervisies en -plannen voor aangren-zende grote groengebieden

De grotere groengebieden zijn na zo’n 40 jaar in een zodanig ontwikkelstadium dat een visie op de door-ontwikkeling met lange termijn-horizon nodig is. De snelgroeiende bomen hebben hun pionierstaak vervuld; heesterbeplantingen zijn aan renovatie toe; daarnaast spelen in veel gevallen opga-ven van veranderend gebruik.

Kaartbeeld bij de actie-agenda Pottenberg


15

• implementatie bomenerfgoedlaag in het algemeen bomen-beheer

De digitale bomendatabase is vaak ’vervuild’. Implementa-tie van een erfgoedlaag plus opname van erfgoed-gerichte beheerdoelen zorgt voor gerichtere inzet van middelen ( ontwikkeling van waardevolle c.q. afschrijving van de zwakke exemplaren).

• verankering in beleid

Om tot een duurzame omgang te komen, ook op langere termijn, is het aan te bevelen de erfgoedkwaliteiten en de vastgestelde waardering te verankeren in het gemeentelijk beleid. Bijvoorbeeld in een Structuurvisie, Groenstructuur-plan, een Beeldkwaliteitplan, gekoppeld aan de nieuwe Om-gevingswet.

• organiseren van afstemming tussen eigenaren, beheerders en betrokkenen

Hier gaat het over de stimulerende rol die de gemeente kan innemen bij de onderlinge afstemming van de omgang met het groen door corporaties, scholen, instellingen en vereni-gingen (bijvoorbeeld sportclubs die hun terreinen zelf behe-ren), en ook de wijkbewoners en hun vertegenwoordigers (wijkverenigingen).

o Groenbeheervisies en plannen worden in een compact, beeldend en eenvoudig format pu-bliekstoegankelijk gemaakt (digitaal en in de vorm van een opvouwbare flyer).

o Ook een veel verdergaande afstemming is denkbaar: de opzet van collectieve vormen van wijkbeheer. De huidige, vaak lastige afwegingen over bewonersparticipatie en areaal (ja/nee in beheer geven of uitgeven) vinden hier een goe-de bedding.

Trekker: projectleider

Betrokkenen: Interne voorbereiding bij alle betrokken specia-listen (Gemeente én andere organisaties). Vervolgens één dag-deel in breed gezelschap plus de gidsen: de agenda opstellen.

ontwerp Servatius

Tijdens het onderzoek is overeenstemming bereikt met de corporaties over eerherstel voor de groene loper tussen wijkhart en landschap: de Terra Cotta-laan. Op hun verzoek maakte de Gemeente dit gemeenschappelijk ontwerp-voorstel voor herstel van de groene kragen om de flats, plus restauratie van de oorspronkelijke bomenstructuur.


16

deelnemersDeelnemers Gemeente Maastricht

Carlos Apers, stedenbouwkundige

Johan Canoot, groenontwerper

Anouk Crapts, projectleider stedelijke ontwikkeling

Mart Geraerds, wijkbeheerder

Saskia Hendricks, landschapsadviseur

Edo Lemmens, landschapsadviseur

Servé Minis, adviseur cultuurhistorie (projectleider)

Alex Vrancken, coördinator openbare ruimte

Rob van Woerdekom, bomenopzichter

Deelnemende corporaties

Woonpunt: Amanda Crombach

Sint Servatius: Bart Boyens

Deelnemers Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Anita Blom, specialist historische stedenbouw (opdrachtgever)

Natascha Lensvelt, specialist tuinen en parken

Gidsen

bronnenAd Bevers, Martien Coppens: Wilma Weert (1963)

Anita Blom (red.): Atlas van de Wederopbouw Nederland 1940-1965; ontwerpen aan stad en land (2013)

Yttje Feddes e.a: De groene kracht – transformatie van de Wes-teljke tuinsteden van Amsterdam (2011)

Gemeente Amsterdam, stadsdeel Slotervaart: de bomentaal van Slotervaart (2009)

Joosje van Geest en Jacqueline Verhees: De groene Ruimte van Pottenberg; kiezen voor karakter (2015)

Ziegler Branderhorst: Structuurvisie Parochiewijken-west Maas-tricht (2016)

colofonGroenbeheer & naoorlogs erfgoed: het groene erfgoedwerkplan

Samenstelling en tekst: Jacqueline Verhees

Historische kaarten en foto’s zijn afkomstig van Gemeente Maas-tricht en het bureauarchief Jan Vallen

Foto’s zijn vervaardigd door Joosje van Geest en Jacqueline Ver-hees

De tekeningen en het kaartmateriaal zijn vervaardigd door Jac-queline Verhees en Gemeente Maastricht (Herman Peeters). Ook is gebruik gemaakt van afbeeldingen van bureau Ziegler Brander-horst.

januari 2017

Joosje van Geest, architectuurhistoricus Jacqueline Verhees, landschapsarchitect

Zomerhofstraat 84 Verhees voor Landschap

3032 CM Rotterdam M 06 - 21 587 369

M 06-4419 2614 [email protected]

[email protected] www.verheesvoorlandschap.nl

www.joosjevangeest.nl

Jacqueline Verhees Joosje van Geest groenbeheer & naoorlogs … · 2017. 12. 28. · corporaties,...

Documents

Transcript of Jacqueline Verhees Joosje van Geest groenbeheer & naoorlogs … · 2017. 12. 28. · corporaties,...