1

In dit nummer onder andere:

Nieuwsflitsen 2013 verschijntopkopijinleverent/m

nr.1. 20december 10decembernr.2 1maart 20februarinr.3 1mei 20aprilnr.4 1juli 20juni

Secretariaat heemkundekring: Theo Schroemges, Scorpius 7,5175 XM Loon op Zand. Tel. 363030. Email: secretaris@heemkundekringloonoptsandt.nl

q LezinginServiceResidentieMolewijckop21november20uur pag.2q PresentatievanhetJaarboek"StraetenVaert"2012op10november pag.2q "Groenvantoen"opLoonseOpenMonumentendag pag.3q Boek"Moerenburginveelvoud" pag.3q Tilburgserfgoeduitdewederopbouwperiode pag.4q DewonderlijkegeschiedenisvanBaarle-Hertog/Nassau pag.4q Schenkingenaanonzeheemkundekring pag.4

Nieuwsflitseniseenperiodiekeuitgavevandeheemkundekring'Loonop'tSandt'Verschijnt6keerperjaarCorrespondentieadresredactie:Castellanie40,5175DDLoonopZandEmailadres:nieuwsflitsen@heemkundekringloonoptsandt.nlJaargang05.Nr.0620oktober2012

Woensdagavond 31 oktober 19.30 uur lezing in Café Brasserie De Kiosk

Hendrik Verhees en Loon op ZandDe meeste mensen kennen Hendrik Verhees (1744-1813) vooral als landmeter en kaarten-maker. Die bekendheid dankt hij vooral aan de grote Meierijkaart die hij maakte en die hij in 1797 zelf uitgaf en die tot 1870 als wandkaart in druk bleef.

VerheesmaakteookanderekaartenvankleineregebiedenengebiedjesinNoord-Brabant.Maarbe-halvelandmeterwasVerheesookarchitect,aanne-mer,waterstaatkundigeen–minstenszobelangrijk– bestuurder.Als geïnteresseerde in bouwkundemaakte hij tijdens zijn reizen door het hele land(maar vooral in Noord-Brabant) tekeningen vankerken die hij voorzag van een kort commentaarensomseenplattegrond.Datschetsenboekwerdpas in 1975 uitgegeven en is nu een belangrijkebronvaninformatieoveroudeennusomsverdwe-

nen kerken. Als bestuurderwashij lid vande vergade-ringvanrepresentantenvanBrabant en als zodanig be-trokkenbijdeoprichtingvandeProvincieNoord-Brabant.

Hendrik Verhees woondezijn hele leven in Boxtel,maarhij lietook inLoonopZand zijn sporen na. Het

meestzichtbaarisdatinhetWitteKasteeldatzijnhuidigegedaantekreegnaareenontwerpvanar-chitect Stevens en met Verhees als aannemer/bouwer.AlsaannemerverzorgdeVerheesookeengrondige restauratie vandeLoonse kerktorenen

als landmetermaaktehijeengrote en zeer gedetailleerdekaartvandeheerlijkheidLoonopZand.

Die kaart is weliswaar zoek,maar dankzij een foto (opglasplaatnegatief) uit 1920-1930 kunnen we daar tochnog over beschikken. J.B.

Verheijen, rentmeester van de vorst van Salm-SalmdieheervanLoonopZandwas,wasnetalsVerheeslidvandevergaderingvanrepresentantenvanBrabant.

Inde lezingwordendoorons lidLauranTooriansbeide ‘aspecten’ van Verhees belicht: eerst zijnlevensloop als duizendpoot in het algemeen endaarnameerspecifiekzijnactiviteiten inLoonopZand.□

Woensdag 21 november 2012 ServiceResidentie Molenwijck Aanvang 20.00 uur

Tachtigjarige Oorlog op de grens tussen Holland en Brabant

De najaarslezing in ServiceResidentie Molen-wijck, die ieder jaar georganiseerd wordt door onze heemkundekring, zal dit jaar gegeven worden door Han Verschure uit Waspik. Hij zal ons op deze avond mee terugnemen naar het leven en werken van onze voorouders in een moeilijke periode: De Tachtigjarige Oorlog.

Watzich indeze jaren inonzestrekenafspeeldeis eigenlijkmeer danmensen konden verdragen.Hetgaatnoueensnietalleenoverlegerleidersenkoningen,maarovergewonemensendiezichmetonvoorstelbare inspanningenprobeerdenstaandetehouden.Natuurlijkzaldeoorlog indieperiodeuitgebreidbesprokenwordenmetalleellendevandien.ToendestrekeninhetzuidennoginhandenwarenvandeSpaansekoningenhetnoordendaartegeninopstandwasgekomen,werddesituatieui-terstgevaarlijk.Datzalindeloopvandelezingookopallerleimanierenblijken.Plunderingen,inkwar-tieringen, dubbele belastingen en ontvoeringenmaaktenhet levenpraktischonmogelijk.Vluchtenwasgeregelddeenigeoplossingdiemensenza-gen.Maarookhetgewonelevenkomtverrassendhel-der inbeeld:demaniervanwerkenvanmensen,

dejachtopwolven,smokkelroutes,armenzorgenniettevergetendevaakbeklemmendesituatieopgodsdienstiggebied.

GijzelingEenbelangrijkfragmentgaatovereenlangdurigegijzelingvaninwonersuithetgrensgebied.Degij-zelaarszittenzevenmaandenvast inhetKasteelvanLoonopZanden vandaaruitwordt deactieookgeregeld.Vanuitbronnenmateriaal ishetver-loopvandiegijzeling(tussenoktober1624enmei1625),metallenareconsequentiesvandien,opdevoettevolgen.

HanVerschurebesteeddenegenjaaraaneenon-derzoek naar de gang van zaken in die woeligetijdinonzeomgeving.Datresulteerdeinhetboek:“OverlevenbuitendeHollandseTuin”.UmageroprekenendathijineenboeiendverhaaldegangvanzakentijdensdeTachtigjarigeOorloginonzecon-treienbespreekt.

Ledenengezinsledenvanonzeheemkundekringzijnopdezeavonduiteraardwelkom.

André van Rijswoud, voorzitter

Uitreiking van de 32e editie Straet & Vaert en presentatie nieuwe fotocollectiesDe uitgave van ons Jaarboek Straet en Vaert van 2012 wordt op zaterdag 10 november van 13.30 tot 16.30 uur feestelijk ten doop gehou-den in Café Brasserie De Kiosk, Oranjeplein 28a, te Loon op Zand.

JanVera,eenvandeschrijversenlidvanderedac-tie,zalhetnieuweJaarboekpresenteren.DaarnazalheteersteexemplaarwordenoverhandigdaandeheerChrisNijkamp,eenvandelaatstedirecteu-renvanlederfabriekHollandia.

De ledenvanonzeheemkundekringdieopdezemiddagaanwezig zijn kunnenmeteendenieuweeditievanStraet&Vaertinontvangstnemen.Hetisvoordebezorgersuiteraardergprettigalsveleledenvandezemogelijkheidgebruikmaken!

Nieuwe foto'sTevens presenteert de heemkundekring op dezemiddag een tweetal collecties van nieuw ontvan-genfoto’s.Deeersteseriefoto’sheeftbetrekkingopeenar-tikel in het nieuweJaarboek vanTiny van Iersel-BrouwersoverdeStichtingLoonseNatuurverken-nersvanaf1971.

Detweedeseriebetrefteenuniekecollectiefoto’sendocumentenvande fratersvanTilburg,die temakenhebbenmetdejongensschoolSintEmiliusuitLoonopZandindejarenvijftig.VeelmannenuitLoonopZandzullenzichopdefoto’sherkennen.Demoeitewaardomdezeteaanschouwen!

Erzijnookfoto’saanwezigwaarvandekringnietweetwelkemenseneropstaan.Wijvragendein-wonersvanLoonopZandonshierbijtehelpen.Debijeenkomstopzaterdag10novemberisdusgeenbeslotenbijeenkomstvoorledenvandeheemkun-dekring,maariedereendieinteresseheeft ishar-telijkwelkom.

Bovendien is ons bestuur dan in de gelegenheidomuverderintelichtenoverdeactiviteitenvandeheemkundekringnuenindenabijetoekomst.OpDeDagVanLoonbleekdaarvoorveelinteressetezijn,maardoordedruktehebbenwenietiedereengoedtewoordkunnenstaan.

Namenshetbestuurhoop ikdatwijveelmensenopdezemiddagmogenbegroeten.

André van Rijswoud, voorzitter

“Groen van Toen”-wandelingen op Open Monumentendag groot succes

Met wandelingen door Plantloon en Het Loonsche Land haakten de heem-kundekringen De Ketsheuvel en Loon op ’t Sandt in op het landelijke thema van Open Monumentendag, namelijk “Groen van Toen”.

Op zaterdag 8 september, om 10.00 uur,waren er zo’n veertigmensen verzameldophetparkeerterreinbijdeGalgenwiel.OnderdedeskundigeleidingvanAdEngelmaaktenzijeen2,5uurdurenderondwan-delingoverhetlandgoedPlantloon.Zijkre-gen daarbij uitleg over dewaterstaatkun-digebetekenisvanhetgebied,deturfvaartendeboerderijendieophetlandgoedzijngelegen.

’s Middags om 13.30 uur verzameldeneen vijftigtal mensen zich bij café DeEftelingalwaarzijonder leidingvan IvoSüdmeier eenwandelingmaakten overHetLoonscheLand,bijdelokalebevol-kingbeterbekendalshet landgoedvanMombers.Deaanwezigenkregenondermeeruitlegoverdehistorievanhetland-goedendeplannenvanDeEftelingomhet gebied om te vormen naar de toe-standuitdeperioderond1850.

Al met al kan gesproken worden vantweegeslaagdewandelingen.□

‘Moerenburg in veelvoud, een historische bui-tenplaats in Tilburg herleeft’ is een uitgave van de Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuur-goed. Het boek (88 pagina’s, veel foto’s) werd op 9 september j.l. gepresenteerd. Guido van den Eynde en Lauran Toorians voerden de re-dactie. Zij en vijf anderen schreven de tekst. Het boek kost in de winkel € 12,50.

In het Brabants Dagblad stond op 7 september2012eenuitvoerigartikelvanBenAckermansoverditboekoverhetgebiedaandeoostrandvanTil-burgmetzijnrijkegeschiedenis.Daaraanontlenenwijhetvolgende:

Moerenburgheeftzijnnaamgeleendvandeom-grachteboerenwoningdieaanderandvanhetdalvandeLeijwerdneergezet,ergensindeveertiendeeeuw.In1750werddezegeslooptendaarnaver-geten.Derestenvandezehoevezijnweertevoor-schijnkomen, toen in2005ophet terreinvandewaterzuiveringeennieuwfilterbekkenwerdaange-legd.Zevenjaarlaterstaateropdebewusteplek

eendriedimensionale stalen reconstructie vandituiteindelijkvoornamehuismettuinenboomgaard.HetechterestantvanditHuizeMoerenburgisweertoegedekt, evenals wat achterbleef van eerderebewonersdieinhetgebiedhundomiciliezochten.Vanaf12.000voorChristusviasteen-enbronstijden Romeinen naar Middeleeuwen en verder; desporenzittenergensopdiedekzandrugtussendeHeuvelinTilburgenOisterwijknogindegrond.

‘Moerenburg inveelvoud’ vertelt dezegeschiede-nisenookdegrote roldiedeAbdijvanTongerloinTilburghad.AlseigenaarvanHuizeMoerenburgstationeerdezeertweeënhalveeeuwlangdepas-toorsvanTilburgenEnschot.Depastoriebleefookboerenbedrijf.Ookwoondeereenseenhogemi-litairPhilippeClaudedeSt.Amant.Hijmaakteerdedeftigebuitenplaatsvan,dieopeen inmiddelslokaalberoemdschilderijuit1700–inspiratiebronvoorde‘herbouw’-tezienis.Nogberoemderzijndenatuurstenen leeuwendiebewaardzijngeble-ven.Tot1960prijktenzenognaasteen inrijpoortvaneenwoonhuisindeHeuvelstraat.□

Moerenburg in veelvoud, een historische buitenplaats herleeft

4

Monumentennieuws uit onze eigen omgevingTilburgIndekrantvan6augustuswastelezen,datheem-kundekring“Tilborch”metdeStichtingCuypersge-nootschap en de Erfgoedvereniging “Heemschutdepolitiek in deze stadprobeert te bewegenomtien gebouwen uit de z.g. wederopbouwperiode(1945-1965) op de monumentenlijst te plaatsen.Daarbij zijn o.a. het ABN-Amro-gebouw aan deSpoorlaan/hoekHeuvel,hetstation,hetfraterhuisaandeKruisvaarderstraat,dekapelO.L.VrouwterNoodachterPerrySport,deMaranathakerkaandeCobbenhagenlaan en de flats aan de Johan vanZantenstraat.

Baarle-Nassau/HertogNederlandheeftsamenmetBelgiëdeeersteplekgehaald op een internationaal lijstje. EenAmeri-kaanse website heeft Baarle-Nassau/-Hertog uit-geroepentothet"stomstedingdatooitgedaanismet een grens".De redactie vindt het suffer danbijvoorbeelddemuurtussendeVSenMexico,dieopsommigeplekkentenonrechtedwarsdoortui-nenenakkersvanburgersloopt.

DevreemdesituatievanBaarlebestaatalsindstij-dentoenbegrippenals‘Nederland’en‘België’nogbedachtmoestenworden.Datmaaktheteigenlijkverdernietzobijzonderedorp indeKempeneenapart stukerfgoed.Het is eenBelgischeenclaveinNederland,metdaarinweerNederlandseexcla-ves.DaarinzijnweerBelgischeenclavestevinden.

HeteffectiseenvreemdelappendekenmetBelgi-scheenNederlandsestukjes.Datisontstaanindetwaalfdeeeuw,toendeBrabantsehertogJaneenmooistukjeRealpolitikvoerde.HijgafdeHeervanBreda,eenzekereGodfried,watstukjesgrond inhetdorp.Zoprobeerdedehertogdeheertevriendtehouden. JanwasbangvoorDirk, diedebaaswasinHollandenzijngebiednaarhetzuidenwildeuitbreiden. Godfried moest daarom per se geenvriendjesmetDirkworden.HeelvrijgevigwasJanechterniet.Deallerbestestukjesbinnendestukjeshield hij lekker zelf.Deabdij vanThorn had ver-deropooknogwatstukjes inenrondhetdorp inbezitenzowerdhetlekkeringewikkeld.BredaenThornwerdeneeuwenlaterNederlandenhether-togdomBrabantwerdlaterBelgië,Noord-Brabantuitgezonderd,anderswasdehelesituatienietzoingewikkeldgeweest.

HetDuitsegeslachtvonNassauwaseeuwenlangdeHeervanBreda.Vandaardehuidigenamen:hetBaarlevandeHertogenhetBaarlevandeNas-saus. Dat het met die Nassau-familie helemaalgoed gekomen is sinds telgWillem de titel PrinsvanOranjeerbijkreeg,isweereenanderverhaal.

HertogJanhielddebestestukkenzelf.Al het gedoe luiddeeen langeperiode in vanal-

lerlei landje-pikopkleineschaal rondhetKempi-sche dorp. Het eeuwenlange gekonkel heeft weleenuniekplaatsje opgeleverd.Grenzen lopenervaakdwarsdoorhuizen.Vroeger,als je incafé ‘tHoekskeophetbiljarteengoedecarambolestoot-te,gingdespeelbalweldriekeerdegrensover.Te-genwoordigisindatpandeenZeeman-filiaal,waardeonderbroeken inBelgiëhangenendeklant inNederlandafrekent.Ofandersom,datweet ikei-genlijknietzeker.

EigenlijkisBaarleeengewoondorp,waartoevalligallemaalraregrenzendoorheenlopen.Indeacht-tiende en negentiende eeuw is meerdere malengeprobeerd door uitruil die gekke situatie onge-daantemaken.Datisnietgelukt.Endatismaargoedook, anderswaser nooit eenAmerikaansetoeristopafgekomen.

Monumentje 27-7-2012

Schenkingen Onzeheemkundekringontvingindankvan:• EmilevanBeers:bidprentjes;• Riet v.d. Ven-Schellen: geboorteprentjes, de-votieprentjes, oude overschrijvingsbiljetten, an-sichtkaartenentaalschriftlagereschool;.

• AdSchellen:HandboekKath.Soldaat1948,225jaar Gilde St. Ambrosius(2009), GeschiedenisvanEeuwenvanSt.JanLoonopZand(1979);

• Annie Hamers: o.a. bidprentjes, ansichtkaartenRodeKruis,donormapje,speld50xbloedgevenfo-to’s,o.a.buurtfeest121/2jaarv.Immerseelstraat,rekeningConcordiaoverhypotheekjaren60;

• familievanRooij-deGroot:mappenmetbidprent-jesenanderefamiliedocumentenenstamboom-gegevens,schitterendgeordend;

• Ad van derAa: fotoserie van de restauratie in1985-1986vanhetorgelvandeLoonsekerk;

• Mevr. VanBreugel: boodschappenlijstje van 30januari1959;

• PietervanBreugel:ca.100dia’s,2videobanden,vaan,sjaaltjesennogwatarchiefvandeLoonseNatuurverkenners;

• Jack Coomans: Straet & Vaert 1994, 1996 en1997;

• AnvanLier:Ondersteekeneendrinkkopjevoorzieken;

• Djuurd Kamerbeek: artikel in verbandmet mu-seumVanLooninAmsterdam;

• MarjoleinDerks-vanRooijuitTilburg:Brievenuit1947 van Piet van Rooij, soldaat in Indonesie,foto’svanfamilieVanRooij, tekeningenbestekvan landarbeiderswoningKerkstraat52voorG.vanRooij,doorarchitectvanOpstal,condolean-ceregister echtpaar Johannes en Johanna vanRooij-deGroot;

• Kees van Mosselveld: DVD ansichtkaartenKaatsheuvelenbidprentjes.□