Jaarverslag FRES 2011

Jaarverslag 2010

VoorwoordHet afgelopen jaar wordt voor FRES gekenmerkt door teleurstellingen, maar ook positieve veranderingen.

Wij hebben afscheid moeten nemen van de directeur van het FRES-bedrijf in Burkina Faso en in hetzelfde bedrijf vier mensen op staande voet moeten ontslaan wegens fraude. Maar positief: we hebben voor onze klanten BTW-vrijstelling met de overheid kunnen rege-len en voor Yeelen Ba vrijstelling van importheffingen. Zaken waarin de lokale wetgeving voorzag, maar daar-mee nog niet vanzelfsprekend zijn.

Al onze inspanningen om het non-payment probleem in het FRES-bedrijf in Zuid-Afrika beheersbaar te ma-ken, hebben nog niet tot het gewenste resultaat geleid. Aids en fraude zijn de grote boosdoeners. Wel hebben we een overeenkomst met de Zuid-Afrikaanse overheid kunnen sluiten die het mogelijk maakt 8.000 nieuwe klanten van stroom te voorzien. De overheid draagt 80% bij in de investeringen.

Het FRES-bedrijf in Mali heeft vooral door trage be-sluitvorming bij de Wereldbank niet de geplande groei kunnen realiseren. Wel is de klantengroei boven ver-wachting geweest, daar waar met DGIS (Directoraat voor Internationale Samenwerking) en FRES geld in uit-breiding van bestaande minigrids is geïnvesteerd. Bo-vendien is het bedrijf voortvarend aan de slag gegaan met het ontwerp van twee nieuwe zonnecentrales. De tender die FRES daarvoor heeft uitgeschreven, is suc-cesvol verlopen. De centrales zullen in de loop van 2011 elektriciteit gaan leveren aan bedrijven en huishoudens.

We hebben een bedrijf in Benin opgericht; de General Manager die het FRES-bedrijf in Oeganda moet opstart-en is begonnen; we hebben positief bericht gekregen van de EU over een subsidieaanvraag voor een op te richten FRES-bedrijf in Guinee-Bissau (het contract zal begin 2011 gefinaliseerd worden) en we hebben vele evaluaties, al dan niet op verzoek van onze stakehol-ders, doorgemaakt.

FRES-Nederland is door onszelf op de schop genomen. Na intensieve interne discussies en op basis van on-afhankelijk onderzoek, is een nieuw organisatiemod-el gekozen dat efficiënter is en meer kwaliteit kan leveren. De samenwerking en afstemming tussen bestuursleden en medewerkers is verbeterd, taken zijn beter afgebakend en de flexibiliteit in de omvang is toe-komstgericht gemaakt. Daarnaast loopt de rolverdeling en besluitvorming tussen Raad van Toezicht en Bestuur steeds beter.

Een teleurstellend feit was het door DGIS eenzijdig be-vriezen van de DGIS gelden die op basis van het publiek-privaat partnerschap Nuon-de minister voor Ontwikke-lingssamenwerking-FRES beschikbaar zijn gesteld door

een verschil van mening over de gewenste koers en het tempo van onze activiteiten. Begin 2011 zal overleg plaatsvinden om uit deze impasse te raken.

Na evaluatie van de voortgang in de afgelopen jaren hebben we onze doelstellingen moeten bijstellen en onze target van 100.000 klanten in 2015 naar 2020 moe-ten verschuiven. Daarbij moet bedacht worden dat wij in Mali met onze minigrids klanten met een veel grotere elektriciteitsbehoefte bedienen. Gemiddeld neemt een klant van de zonnecentrale ongeveer vijf keer zoveel elektriciteit af als een SHS klant.

De stakeholdersbijeenkomsten die wij twee keer per jaar organiseren worden druk bezocht en zeer gewaar-deerd. De discussie die plaatsvindt, is nuttig en levert zowel praktisch als beleidsmatig waardevolle adviezen op.

De teleurstellingen worden gecompenseerd door de tevredenheid van onze klanten en de positieve impact die ons werk heeft op de economische en sociale om-standigheden in gebieden die door overheden vaak als stiefkind behandeld worden. Wij danken iedereen heel hartelijk die ons daarbij (in veel gevallen) belangeloos geholpen heeft. Wij vertrouwen ook volgend jaar op uw steun.

Annemarie Goedmakers

Voorzitter/CEO FRES

4

Inhoud & hoogtepunten

aprilOfficiële oprichting FRES Uganda

De eerste grote stap is genomen en we schrijven FRES Uganda in bij de Kamer van Koophandel in Oeganda. De General Manager wordt aangesteld en we kunnen echt beginnen. FRES Uganda heeft als doel om in 2018 10.000 huishoudens en kleine bedrijven toegang geven tot zonnestroom.

novemberOfficiële oprichting SSD-FRES Benin

We richten SSD-FRES Benin op. Dit betekent dat we vanaf dit moment aanspraak kunnen maken op een concessiegebied en belastingvrijstellingen. Het doel van SSD-FRES Benin is om in 2018 10.000 huishoudens en kleine bedrijven aan te sluiten op zonnestroom.

november Subsidie voor extra SHS in Zuid-Afrika

Eindelijk is het zover, de Zuid-Afrikaanse overheid tekent het contract voor 8.000 extra SHS (solar home systems). De benod-igde investering wordt voor 80% betaald door de Zuid-Afrikaanse overheid (voorgefinancierd door FRES) en voor 20% door FRES. De eerste SHS worden in november geleverd.

december Subsidie voor een FRES Bedrijf in Guinee-Bissau

We hebben, in samenwerking met de lokale organisatie Da-ridibó, een subsidie van € 2,3 mil-joen toegezegd gekregen van het ACP EU Energy Facility Pro-gramme. We zullen zelf minimaal 1 miljoen euro investeren in de start van het nieuwe FRES-bedrijf in Guinee-Bissau. Het bedrijf zal 3.000 huishoudens op het plat-teland van toegang geven tot elektriciteit opgewekt uit zonne-energie.

Colofon

Dit is een uitgave van FRES, mei 2011

FRES (Foundation Rural Energy Services)Amstel 491011 PW Amsterdam

Postbus 152471001 ME Amsterdam

T +31 (0)20 528 90 56F +31 (0)20 528 67 16E [email protected] www.fres.nl

Dit jaarverslag is evenals voorgaande jaarverslagen beschikbaar op onze website www.fres.nl.

Redactie en eindredactieInge Vesters

FotografieArchief FRES, Marion Bargès, Filip Polfliet

[email protected]

Dit jaarverslag is geproduceerd op FSC-gecertificeerd, 100% chloorvrij papier, gemaakt van duurzaam hout dat afkomstig is van duurzame plan-tages.

Verder in dit jaarverslag

Deel 1: FRES: een organisatie die staat

p 6

Deel 2: Resultaten FRES in Afrika

p 19

Deel 3: Resultaten FRES in Nederland

p 33

Deel 4: Financieel verslag

p 52

5

Deel 1: een organisatie die staat

6

1. FRES in vogelvlucht

De bevolking op het platteland in Afrika gebruikt kaarsen en lampolie als energiebron voor licht en batterijen en opgeladen autoaccu’s voor radio en televisie. Het zijn dure en niet-duurzame oplossingen, die bovendien schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu. Op het platteland in ontwikkelingslanden, zonder aansluiting op het nationale elektriciteitsnet, biedt zonne-energie vaak de beste oplossing om toch toegang tot elektriciteit te krijgen. In deze gebieden zet FRES kleinschalige, lokale elektriciteitsbedrijven op.

1.1 FRES-bedrijven

Voor ieder bedrijf wordt een concessiegebied door de overheid aangewezen. Een concessiegebied is het ge-bied waarvoor het FRES-bedrijf een vergunning krijgt om elektriciteit te leveren. In elk concessiegebied worden meerdere energiewinkels geopend van waaruit klanten worden bediend.

1.2 Van innovator naar ervaringsdeskundige

2001 Het Nederlandse energiebedrijf Nuon zet uit com-merciële overwegingen in Afrika twee kleinschalige elektriciteitsbedrijven op om mensen op het platteland toegang te geven tot elektriciteit. Yeelen Kura in Mali verwelkomt haar eerste klanten en NuRa in Zuid-Afrika start een pilot. Beide bedrijven zijn joint ventures: NuRa Nuon-RAPS en Yeelen Kura Nuon-EDF.

2003 Nuon besluit zich te concentreren op Noordwest Europa. Om bovengenoemde activiteiten niet alleen te kunnen continueren maar ook uit te kunnen breiden, brengt Nuon het beheer van haar aandelen in de joint-ventures in Mali en Zuid-Afrika bij FRES onder.

FRES is aandeelhouderFRES treedt op namens aandeelhouder NuonFRES-bedrijf of personeelstrust van FRES-bedrijf is aandeelhouder

FRES in 2010

• 5 FRES-bedrijven met 27 energiewinkels en 130 mensen in dienst

• 13.599 aantal huishoudens en kleine bedrij-ven aangesloten op zonnestroom

• 635 kWp SHS • 81.250 kWh zonnecentrale• 881.279 kWh geproduceerd door centrales

gevoed met diesel • € 1.703.160 subsidies• € 409.100 zakelijke donaties• € 28.888 particuliere donaties

7

FRES beheert in totaal vijf FRES-bedrijven: Yeelen Kura in Mali, Yeelen Ba in Burkina Faso, NuRa in Zuid-Afrika en sinds dit jaar FRES Uganda Ltd in Oeganda en SSD-FRES Benin in Benin. De bedrijven zijn als volgt aan FRES gekoppeld:

FRES

SDS-FRESMali

Yeelen Ba Burkina Faso

NuRaZuid-Afrika

SSD-FRES BeninBenin20%

80%100% 80%

REESETZuid-Afrika

FRES Uganda Ltd.Oeganda20%

Yeelen KuraMali

100%100%

20%

2004 FRES wordt door Nuon opgericht als onafhankelijke stichting.

2007 Met een subsidie van de Europese Commissie (€ 3,4 miljoen) en een deelfinanciering van Nuon (€ 2,3 miljoen), richt FRES een nieuw bedrijf op in Burkina Faso. In mei 2008 registreert het FRES-bedrijf zich bij de Kamer van Koophandel in Burkina Faso en gaat werken onder de naam “Yeelen Ba”.

2007 FRES (80%) en Yeelen Kura (20%) richten een joint venture op genaamd SSD-FRES om samen een zonne-centrale te ontwikkelen. De zonnecentrale wordt in 2008 officieel geopend.

2008 Op 3 oktober sluiten FRES, de Minister voor Ontwik-kelingssamenwerking en Nuon een publiek-privaat part-nerschap. De Minister en Nuon maken hiermee samen € 20 miljoen vrij om onze doelstellingen te behalen. EDF en Nuon dragen hun aandelen in Yeelen Kura over aan FRES.

2009 Het hoofdkantoor van het nieuwe FRES-bedrijf Yeelen Ba wordt officieel geopend en de eerste klanten in Burkina Faso krijgen toegang tot zonnestroom. FRES vraagt een subsidie aan bij de Wereldbank voor de bouw van 9 zonnecentrales in Mali.

0

3000

6000

9000

12000

15000

20102009200820072006200520042003200220012000

Groeicurve aantal klanten FRES-bedrijven

Burkina Faso

Mali

Zuid-Afrika

Benin

Guinee-Bissau

Oeganda

Ivoorkust

Somaliland

Angola

Mozambique

Congo

Zambia

Niger

Togo

Landen met een FRES-bedrijfLanden die FRES onderzoektLanden die onderzocht werden, maar die niet in aan-merking komen voor het opstarten van een FRES-bedrijf

8

Naam bedrijf Yeelen Kura, Mali

Yeelen Ba, Burkina Faso

NuRa, Zuid-Afrika

FRES Uganda, Oeganda

SSD-FRES Benin, Benin

Opgericht 2001 2008 2001 2010 2010

Doelstelling 10.000 10.000 50.000 10.000 10.000

Aantal klanten 2010 2.766 284 10.549 - -

Provincie Sikasso en Ségou

Kénédougou Kwazulu-Natal Mbarara Donga

Techniek SHS en minigrids SHS SHS en lpg SHS SHS

Aandeelhouders FRES (100%) Nuon (80%) en Yeelen Kura (20%)

Nuon (80%) en REESET (20%)

FRES (100%) FRES (100%)

Overzicht FRES-bedrijven

2.1 Missie en doelstellingen FRES

Voor economische ontwikkeling is toegang tot betrouwbare en betaalbare energiediensten noodzakelijk.Ook nu nog ontberen 1,5 miljard mensen, waarvan een belangrijk deel op het platte-land in Afrika, een moderne, veilige en betaalbare elektriciteitsvoorziening.

FRES stelt zich statutair ten doel: het bevorderen van rurale elektrificatie in ontwikkelingslanden, met name door gebruikmaking van zonne-energie.

Missie

FRES bevordert rurale elektrificatie in ontwikkelings-landen door het opzetten van kleinschalige com-merciële elektriciteitsbedrijven in gebieden zonder aansluiting op het nationale elektriciteitsnet. Onze bedrijfsmatige aanpak maakt dat de beschikbaarheid van elektriciteit daarmee structureel is.

Doelstelling

FRES heeft de ambitie om in 2015 46.000 klanten klanten in rurale gebieden te voorzien van duurzame elektriciteit met als langetermijndoel 100.000klanten in 2020. De doelstellingen zijn dit jaar van 100.000 in 2015 naar 100.000 in 2020 verschoven omdat de toekenning van concessievergunningen, het inrichten van regel-geving en de onderhandelingen met subsidiegevers langer duren dan verwacht. Hierbij richten we ons op gestage en beheerste groei van de bestaande bedrijven en op het oprichten van een beperkt aantal nieuwe FRES-bedrijven. Ieder FRES-bedrijf zal op termijn mini-maal 10.000 klanten bedienen.

Oeganda

2. Doelstellingen en strategie

2.2 Strategie

In 2010 hebben we een strategisch plan geschreven voor de periode 2011-2015. Hierin hebben we onze doelstellingen en strategieën voor de komende jaren bepaald.

Om deze groei te bereiken, ondersteunt FRES het ma-nagement van de huidige FRES-bedrijven in Afrika bij het ontwikkelen van businessplannen om tot haalbare strategieën te komen. We richten ons op de betaalbaar-heid van de diensten door ons te richten op het ver-groten van marktpenetratie zodat we schaalvoordelen bereiken ten aanzien van lokale operationele kosten. Bij de groei in nieuwe landen (waaronder Burkina Faso, Oeganda en Benin) richten we ons op een hogere marktpenetratie.

Voor ieder jaar wordt een jaarplan geschreven met daarin de doelstellingen, strategieën en te nemen ac-ties per jaar.

0

10000

20000

30000

40000

50000

20152014201320122011

Totaal aantal klanten

Verwachte groei FRES-bedrijven

9

Yeelen Kura, Mali

NuRa, Zuid-Afrika

Nieuwe FRES-bedrijven

Totaal

2011 4.200 14.000 1.400 19.600

2012 5.400 17.000 2.800 25.200

2013 6.700 20.000 5.000 31.700

2014 8.200 23.000 7.500 38.700

2015 10.000 26.000 10.000 46.000

De onderstaande grafiek geeft de verwachte groei weer:

2.3 SWOT-analyse

Naar aanleiding van het in 2008 ondertekende publiek-privaat partnerschap met Nuon en de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking werd in 2010 een tussentijdse evaluatie uitgevoerd door AidEnvironment. Daar-naast hebben we een organisatieanalyse uit laten voeren door Twynstra Gudde. Uit deze onderzoeken en onze eigen evaluatie kwamen de volgende sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen.

2.4 Kansen benutten, bedreigingen tegengaan en zwakten bestrijden

Om de kansen te benutten en de impact van de bedreigingen tegen te gaan, hebben we een aantal strategieën geformuleerd.

1. Om ervoor te zorgen dat de klantenaantallen groeien volgens verwachting, stellen we gede-tailleerde strategische (meerjaren)plannen op in samenwerking met de FRES-bedrijven en stellen expertise ter beschikking.

2. We gaan ons richten op uitbreiding in de landen waar we momenteel actief zijn, voordat we nog verder uit gaan breiden naar andere landen.

Sterkten

• Langdurige ervaring in elektrificatie van het plat-teland in Afrika.

• Uitgebreide en gedegen onderzoeksmethode.• Een goed netwerk in de internationale ontwikke-

lings- en zonne-energiesector.• Een competent team met gecommitteerde

bestuursleden.• Een gestandaardiseerd businessmodel.• Twee bedrijven in een markt met heel weinig pro-

fessionele spelers die al bijna tien jaar bestaan.• Grote ervaring met het verwerven van subsidies.• Sterke partners in Nederland.

Kansen

• 1,4 miljard mensen hebben geen toegang tot elektriciteit.

• Grotere prioriteit bij overheden voor rurale elek-trificatie o.a. om de trek van mensen van het plat-teland naar de stad af te remmen.

• Technologische innovatie: goedkopere zonne-panelen, zuiniger lampen, mobiele betaalmo-gelijkheden

• De internationale aandacht voor de millennium-doelstellingen.

Zwakten

• Geen goede borging van kennis en ervaring.• Bedrijven in verschillende landen met zeer

verschillende randvoorwaarden. • Geen gedetailleerd plan van aanpak voor het

realiseren van doelstellingen.• Onvoldoende groei aantal klanten bij de FRES-

bedrijven.• De FRES-bedrijven hebben hun break-even

punt nog niet bereikt.• Afhankelijkheid van subsidies.

Bedreigingen

• Door de financiële crisis is het moeilijker om financiers te vinden. Daarnaast vervalt de jaar-lijkse bijdrage van € 150.000 ten behoeve van de bureaukosten van FRES van hoofdsponsor Nuon per 1 januari 2012.

• Langdurige, bureaucratische procedures van overheden en subsidiegevers.

• Verslechtering van de lokale economie waar-door de koopkracht van klanten afneemt.

• Hogere transportkosten door hogere brandstof-prijzen.

3. Door ons niet alleen op SHS te richten, maar ook op de uitbreiding van bij voorkeur door zonne-energie gevoede minigrids, kunnen meer klanten van de FRES-bedrijven bedrijven opstarten. Tevens volgens we de ontwikkelingen van alternatieven op de markt nauwlettend.

4. De kosten die doorberekend worden aan de klan-ten houden we nauw in het vizier, zodat ze betaalbaar blijven. We reduceren de kosten zoveel mogelijk door het toepassen van efficiënte service, schaalvoordeel door mensen in clusters aan te sluiten, meer zonnecentrales toevoegen en minder afhankelijk zijn van dieselgeneratoren.

10

Valian Pagrimba – winkelier in Burkina Faso

Valian Pagrimba (links op de foto) beschikt over een geweldige commerciële troef in zijn zaak langs de weg tussen Bobo-Dialassou en Orodara, de enige geasfalteerde weg in de provincie. Valian is namelijk eigenaar van een koelkast, bijna een unicum in de regio. Gekoelde drank en etens-waren zijn nochtans geen overbodige luxe in dit deel van Burkina Faso, met temperaturen tot 45° Celcius.

De koelkast van Valian werkt met elektrische zonnestroom van Yeelen Ba. “Met mijn koelkast heb ik een concurrentievoordeel tegenover de andere winkeliers hier in de buurt. Mensen verkiezen de vis uit mijn koelkast, omdat die vers is. Met deze hitte kan ik ook gekoelde frisdrank aanbieden, wat mijn klanten bijzonder op prijs stellen.”

5. Door regio’s te selecteren met een diversiteit van lokale economische activiteiten wordt het risico van verminderde koopkracht tegengegaan.

6. FRES zorgt voor fondsenwerving; zowel voor de FRES-bedrijven (indien die in het land zelf niet beschikbaar is) als voor de dekking van de bureau-kosten van FRES zelf.

De impact van onze zwakten gaan we minimaliseren/vermijden door volgende strategieën:

1. FRES gaat zich meer richten op groei van bestaande bedrijven dan op snelle groei van het aantal bedrij-ven. Daarmee verhogen we de schaalgrootte van de bedrijven en verlagen we de kostprijs.

2. FRES gaat met ieder bestaand bedrijf een gede-tailleerd plan ontwikkelen om te groeien naar het break-even punt. We werken aan gelijke inkomsten en lopende kosten plus voldoende reserveringen voor toekomstige vervangingsinvesteringen.

11

3. De zon als energiebron

De FRES-bedrijven geven bewoners op het platte-land op twee manieren duurzaam toegang tot elek-triciteit: via het solar home systeem (SHS) en via een minigrid. De diensten worden aangeboden volgens een fee-for-service concept.

3.1 Solar home systeem, SHS

De FRES-bedrijven werken met SHS op plekken waar klanten ver uit elkaar wonen. Een standaard SHS is afgebeeld in figuur 3.1 en bestaat uit een accu, rege-laar en een zonnepaneel. Dit systeem levert voldoende elektriciteit om enkele lampen en stopcontacten voor een radio, ventilator, oplaadapparaat voor mobieltjes of een televisie 4-5 uur per dag van stroom te voorzien.

Voordelen van het gebruik van SHS:

• Toegang tot energie in gebieden waar geen elek-triciteitsnet is of zal worden aangelegd;

• Snelle installatie en eventueel demontage in geval van bijvoorbeeld de aanleg van een elektriciteits-net;

• Weinig onderhoud;• Het systeem kan uitgebreid worden al naar gelang

de behoefte of het budget van de klant;• Goedkoper per kWh dan kaarsen, batterijen en/of

lampolie;• Geen uitstoot van schadelijke stoffen.

Beperkingen van het gebruik van een SHS:

• Men kan een beperkte selectie van elektrische apparaten aansluiten zoals een kleine ventilator, radio of een batterijoplader;

• Koken, verwarmen en koelen behoren niet tot de mogelijkheden;

• Het betreft een technologie, die hoge initiële inves-teringen met zich mee brengt.

3.2 Minigrid

Indien klanten een hogere energiebehoefte hebben, kan een minigrid uitkomst bieden. Een minigrid is een klein elektriciteitsnetwerk waar klanten die binnen een straal van enkele kilometers wonen op aangesloten kan worden. Via elektriciteitskabels worden huishoudens voorzien van stroom.

Wij gebruiken deze technologie wanneer we een bestaand FRES-bedrijf willen uitbreiden met meer mogelijkheden voor onze klanten. We gebruiken bij voorkeur minigrids gevoed door een zonnecentrale met een dieselcentrale als back-up. Als dat niet moge-lijk is maken we ook gebruik van dieselgeneratoren als enige stroombron.

Het voordeel van een minigrid is dat er een grotere elektriciteitsafname door klanten mogelijk is. Dit bevordert bedrijvigheid in rurale gebieden. Een mini-grid kan economisch alleen uit als de afstand tussen klanten klein is, zodat de benodigde hoeveelheid trans-portleiding per af te leveren kWh beperkt blijft.

>

12

Issouf Tangara – kapper in Kimparana

Issouf Tangara, een jonge klant van Yeelen Kura werkte zich in korte tijd op tot de meest succes-volle kapper van Kimparana. Net als alle Malinese kappers werkt hij niet met een schaar, maar met een elektrische tondeuse, die functioneert met elektrische stroom die afkomstig is van de zon-necentrale in Kimparana. Issouf is lang niet de enige kapper in het dorp, maar toch verkiezen de inwoners van het dorp zijn zaak boven de andere.

Issouf legt uit wat zijn geheim is: “Ik investeer in goede klantenservice! Wie bij mij over de vlo-er komt, wordt in de watten gelegd. Aan het plafond hangt een grote ventilator, die zorgt voor een beetje verkoeling. En klanten die wachten op een knip- of scheerbeurt, kunnen hier naar een kleurentelevisie kijken. Een bijkomende troef is mijn satellietantenne, waarmee ik voetbal kan ontvangen. Als er een belangrijke match op het programma staat, zit mijn zaak afgeladen. Al mijn klanten stellen die extra service bijzonder op prijs. Met dank aan de elektrische stroom van Yeelen Kura!”

accu’s

inverter

generator

*

Uit duurzaamheidsoogpunt werken wij het liefst met minigrids gevoed door zonnecentrales. Een zonnecen-trale kent veel voordelen ten opzichte van een diesel-generator:

• Geen afhankelijkheid van de aanvoer van diesel (belangrijk voor een land als Mali, dat niet aan zee ligt);

• Geen afhankelijkheid van dieselprijzen;• Geen uitstoot van fijnstof, waardoor minder

gezondheidsrisico’s;• Schone technologie: geen olielekkage, dus geen

omgevingsvervuiling;• Geen uitstoot van CO2, NOx, SO2;• Weinig onderhoud;• Geen lawaai.

13

3.3 Fee-for-service

FRES werkt met het fee-for-service concept. De klant betaalt maandelijks een bedrag voor de toegang tot elektriciteit, waarvan de hoogte onder andere afhangt van het door de klant gekozen serviceniveau: het aan-tal lampen en stopcontacten óf bij een hoger gebruik een bedrag per kWh. De kosten van de geleverde dien-sten via een SHS zijn voor de klant even hoog of lager dan met het alternatief: kaarsen of lampolie. De FRES-bedrijven zijn eigenaar van de geïnstalleerde systemen en nemen de kosten voor onderhoud op zich. Klanten kunnen bij een energiewinkel in hun buurt terecht voor service, klachten en betalingen.

De reden dat we voor dit concept hebben gekozen is dat het goedkoper is voor de klant. Bovendien leert de ervaring dat bij directe verkoop van zonnesystemen, klanten onvoldoende rekening houden met additionele kosten na aanschaf van het SHS, zoals onderhouds- en vervangingskosten (€ 100-150 per 3-4 jaar), en moeilijk toegang hebben tot vakmensen die reparaties kun-nen uitvoeren. Dit betekent dat de meeste mensen die zelf een SHS aanschaffen er niet in slagen het systeem operationeel te houden.

Voordelen van het fee-for-service concept:

• Lange termijn benadering: het SHS blijft goed werken doordat onderhoud is gegarandeerd;

• Lage initiële investering voor onze klanten;• Gemak voor klanten: klant heeft geen (onver-

wachte) kosten voor reparatie en hoeft het systeem niet zelf te installeren;

• Economische stimulans voor de regio: structurele werkgelegenheid, waarbij het FRES-bedrijf het per-soneel opleidt;

• Kennisoverdracht van bedrijfsmatig werken.

Jean Moumè Sanou – landbouwer in Mahou

De trouwste klant van Yeelen Kura in het afge-legen landbouwersdorp Mahou is Jean Moumè Sanou. In 2004 veranderde elektrische stroom het leven van Jean en zijn gezin. En ook de buren en de andere inwoners van het dorp komen regel-matig nieuws- en voetbaluitzendingen bekijken.

“Vroeger gebruiken we kaarsen en olielampen. Om de haverklap diende ik een nieuwe voorraad in te slaan. Heel duur! Sindsdien kan ik met twee lampen al mijn kinderen aan het studeren zetten. Een stuk efficiënter! Het zonnesysteem is ook beter voor de gezondheid. De kaarsen produceerden rook en de olielampen gaven een gasachtige walm die het ademhalen bemoeilijkte,” zo situeert Jean Moumè Sanou de impact van elektriciteit op het welzijn van zijn gezin.

Jean Sanou omschrijft de service van Yeelen Kura als perfect. “Een tijdje terug had ik een kapotte lamp. Eén telefoontje naar Yeelen Kura en twee dagen later kwam een technicus de lamp vervan-gen. Ook als de batterij het niet meer doet, wordt ze gratis vervangen. Yeelen Kura levert een prima service, naar mijn oordeel. Ik betaal elke maand mijn bijdrage, en voor de rest hoef ik me nergens zorgen over te maken!”

14

Voorselectie van landen

Desk research

Marktonderzoek

Ontwikkeling businessplan

Besluitvorming & implementatie

Monitoring en bijsturing

Fases bij het opzetten van een bedrijf

3.4 Het opzetten van een FRES-bedrijf

Een FRES-bedrijf heeft bij de opstart als doelstelling minstens 10.000 klanten elektriciteit te leveren.

Fase 1: Voorselectie van landen: 3 manieren

• Op basis van marktpotentie-onderzoek voert FRES een SWOT-analyse uit.

• Op basis van verzoeken door overheden of NGO’s.• Inschrijving op tenders die uitgeschreven worden

om een gebied te voorzien van elektriciteit.

Fase 2: Desk research

We verzamelen zoveel mogelijk gedetailleerde infor-matie over weten regelgeving m.b.t. elektrificatie, import, concessiegebieden, mogelijke concurrentie en de economische situatie per regio.

Fase 3: Marktonderzoek

Onderdelen van het marktonderzoek:

• Het inkomensniveau en de uitgaven aan kaarsen en lampolie van de bevolking, per regio.

• De potentie van het concessiegebied: er moeten minimaal 10 000 potentiële klanten zijn.

• De mogelijkheid tot samenwerken met bedrijven, NGO’s en lokale partners.

• Bereidheid van de overheid om regelingen te tref-fen inzake invoerrechten of btw-vrijstelling.

Fase 4: Ontwikkeling businessplan

Uit het businessplan moet de levensvatbaarheid van het nieuwe FRES-bedrijf blijken. Het plan bevat de vol-gende onderdelen: de partnerkeuze, het verwachte aantal klanten, de doelgroep van het op te richten bedrijf, de tijdsplanning, de prognose van de kosten en baten van de eerste jaren en - last but not least - een goed onderbouwd financieringsplan.

Fase 5: Besluitvorming en implementatie

Aan de hand van het businessplan velt het Bestuur haar eindoordeel over het al dan niet starten van een nieuw FRES-bedrijf. Het Bestuur legt haar besluit ter goedkeuring voor aan de Raad van Toezicht. Wanneer de financiering rond is, stellen we een General Manager en een Raad van Commissarissen aan. Elk bedrijf begint kleinschalig om de lokale omstandigheden en de beste aanpak in de praktijk te toetsen. Op die manier blijft het financiële risico beperkt.

Fase 6: Monitoring en bijsturing

Een Raad van Commissarissen is toezichthouder van het FRES-bedrijf. De Raad komt twee keer per jaar bij het bedrijf om de voortgang van het bedrijf te be-spreken. Daarnaast bespreekt ze met de directie van het

bedrijf elke maand een rapportage met de belangrijk-ste ontwikkelingen. Dat leidt zo nodig tot bijstelling van het gevoerde beleid en aanpassing van beoogde resul-taten. Om de verhouding en interactie tussen com-missarissen van de FRES-bedrijven en het FRES bestuur te verbeteren zal begin 2011 een workshop met alle etrokkenen georganiseerd worden.

FRES evalueert en monitort de bedrijven op aantal klanten, kosten per klant, functioneren medewer-kers met resultaatafhankelijke beloningen, ziektever-zuim, aantal en inhoud klachten van klanten, kosten overhead en investeringslasten per nieuwe klant. Op basis daarvan wordt zo nodig het beleid van een bedrijf bijgesteld.

We stemmen de frequentie en de aard van onze infor-matievoorziening af op de behoefte van onze partners, financiers en de regelgevers waar we mee te maken hebben.

Alex Earl - Business Developer FRES

“We doen gedegen onder-zoek voordat we een nieuw bedrijf oprichten. Hierbij doorlopen we meerdere fases waarbij we lokale stakeholders betrekken. We werken met een gestandaardi-seerde checklist waaraan moet voldaan worden. Na elke stap is er een formeel go/no go-moment waarbij het Bestuur besluit om door te gaan of niet. Het duurt ongeveer drie jaar van marktonderzoek tot operationeel FRES-bedrijf met de eerste aange-sloten klanten.

Met name fase drie vind ik persoonlijk erg leuk. Ik verricht graag marktonderzoek waarbij ik onder andere gesprekken met de lokale bevolking voer. De grote glimlach en de blik in hun ogen als ik ze vraag wat het voor hen betekent om toegang tot elektriciteit te hebben, is onvergetelijk. Pas dan re-aliseer ik me echt waar we het allemaal voor doen.”

15

4.1 MVO-beleid FRES

People

De beschikbaarheid van elektriciteit heeft een posi-tieve invloed op de levens van mensen op het platte-land: elektrificatie draagt bij aan de armoedebestrijding in ontwikkelingslanden en aan het verbeteren van de leefomstandigheden.

Om de duurzaamheid van een FRES-bedrijf te optima-liseren en de lokale economie te stimuleren, werven we lokaal personeel. Het lokale personeel bestaat uit managers, technici en commerciële en administratieve medewerkers. Gedurende de opstartfase zetten we een expat General Manager in om een FRES-bedrijf van de grond te krijgen en het lokale management in de eerste fase te begeleiden.

Aangezien de technologie van zonne-energie vrij nieuw en onbekend is, worden de lokale medewerkers ter plekke opgeleid. Dit begint bij het management-team dat training krijgt. Zij trainen vervolgens de nieu-we medewerkers en organiseren praktische workshops.

Bij ieder FRES-bedrijf zijn zowel de primaire als de secun-daire arbeidsvoorwaarden voor de medewerkers boven het marktgemiddelde Er wordt overal gestreefd naar een evenwichtige samenstelling van het team, waarbij ook vrouwen leidinggevende posities bekleden.

Planet

De voornamelijk agrarische bevolking van ruraal Afrika gebruikt batterijen, kaarsen, lampolie en opgeladen autoaccu’s als energiebron. Dit zijn dure en niet-duur-zame oplossingen, die bovendien schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu. FRES-bedrijven bieden een veilig, gezond en duurzaam alternatief tegen dezelfde of lagere kosten.

Doordat klanten van de FRES-bedrijven geen fossiele brandstoffen meer gebruiken, maar een SHS, is hun CO2-uitstoot lager. Per SHS-klant is dit op jaarbasis 275 kg en voor de zonnecentrale geldt 250 kg per dag. Dit is een totale besparing van ruim 3.000 ton CO2 per jaar.

Harry Droog , COO FRES

“Naast voedsel en water is ook elektriciteit een primaire levensbehoefte. Het biedt een fundament voor de toe-komst van de mens:

• onderwijs wordt meer effectief als het huis-werk ook gemaakt kan worden doordat er licht is;

• meer economische bedrijvigheid wordt mogelijk gemaakt;

• gezondheidsproblemen worden verminderd ( bv door walmende lampen) en de gezond-heidszorg wordt verbeterd;

• de communicatie met de wereld via radio, televisie en mobiele telefonie wordt mogelijk gemaakt.

Als we op aarde zonne-energie gaan installeren dan zijn de rurale gebieden in Afrika wel de juiste plek. De zon is er rijkelijk aanwezig en de alter-natieven worden in toenemende mate onbetaal-baar. Door nu te kiezen voor rurale elektrificatie via zonne-energie dragen we ter plekke stevig bij aan een duurzame en betaalbare toekomst.”

Duurzaamheid staat centraal bij het opzetten van de FRES-bedrijven. Het ontwikkelde businessmodel is geba-seerd op onze ervaringen en sluit aan bij de kernwaarden van duurzaam ondernemen: People, Planet en Profit.

Profit

Voor (economische) ontwikkeling is toegang tot elek-triciteit noodzakelijk. Om klanten leveringszekerheid te kunnen bieden (minimaal twintig jaar), kiest FRES voor een bedrijfsmatige manier van werken. FRES Nederland levert de lokale FRES-bedrijven expertise en zorgt dat er voldoende investeringskapitaal beschikbaar is.

16

4. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Annemarie Goedmakers, CEO FRES

“FRES wil niet alleen in Afrika duurzaam bezig zijn, maar we willen ook onze eigen bedrijfsvoering ver-duurzamen. Om een begin te maken, besloten we om in 2009 op GRI niveau C te rap-porteren. Dit hebben we in 2010 vervolgd.

Echter, door GRI te rappor-teren, bleek dat ons eigen

MVO-beleid nog niet echt helder op papier staat, hoewel we wel in de praktijk een beleid hebben dat gericht is op het verkleinen van onze voetafdruk: zoveel mogelijk toepassen van zonne-energie, ter-ugdringen afval, goed personeelsbeleid etc. We wil-len deze omissie in 2011 rechtzetten.

Aangezien onze verantwoordelijkheid verder reikt dan onze activiteiten in Nederland, hebben we ons dit jaar gericht op het verder verduurzamen van de bedrijfsvoering van de FRES-bedrijven. Doordat accu´s de grootste kostenpost zijn van een SHS en bovendien het meest milieu-onvriendelijke onder-deel, o.a. door hun korte levensduur (3-5 jaar), onder-zochten we dit jaar welke accu de meest efficiënte en duurzame optie is. De bevindingen worden meegenomen bij de aanschaf van nieuwe accu´s voor de FRES-bedrijven.

Daarnaast wordt door de FRES-bedrijven hard gewerkt om door verbeterd onderhoud en voor-lichting aan klanten de levenscyclus van de accu’s te verlengen. Bovendien hebben we in Zuid-Afrika en Mali onderzocht hoe we SHS accu’s kunnen recyclen. In Zuid-Afrika neemt de fabrikant de accu’s terug. In Mali wordt nog gekeken naar de logistieke (on)mo-gelijkheden van de aanbevolen opties.”

17

4.2 MVO-beleid FRES-bedrijven

Amadou Diallo, General Manager Yeelen Kura, Mali

“Duurzaamheid staat bij Yeelen Kura voorop. Om het gebruik van diesel door onze dieselgenera-toren terug te dringen, bouwen we zonnecentral-es. Daarnaast proberen we brandstofgebruik door de motoren en auto’s van onze medewerkers terug te dringen door alleen klanten te bezoeken wan-

neer er meerdere aanvragen in een gebied zijn. In 2010 hebben we besloten in welke vorm het perso-

Sifiso Dlamini, General Manager van NuRa

“NuRa heeft op verschil-lende manieren te maken met de gevolgen van HIV en Aids in de regio. Het is niet alleen moeilijk om te gaan met het hoge aantal sterfgevallen onder klan-ten, maar ook met de hoge uitstroom van de medewerkers die hiervan het gevolg is. Daarom is in 2007 gestart met een

HIV/AIDS beleid. We trainen medewerkers om ‘peer facilitator’ te zijn. Zij motiveren HIV geïnfecteerde medewerkers en hun familie om zich te laten behande-len en zorgen dat de mensen die niet geïnfecteerd zijn

Walter de Roo, General Manager van Yeelen Ba

“Ook bij Yeelen Ba staat duurzaam ondernemen voorop, al staat het nog in de kinderschoenen gezien de jonge leeftijd van Yeelen Ba. We rich-ten ons vooral op de secundaire arbeidsvoor-waarden voor medewer-

kers. Iedere maand wordt een klein bedrag ingehouden op de lonen van de werknemers en dat vult Yeelen Ba aan voor de betaling van ziektekosten.

Daarnaast willen we inzichtelijk maken wat de im-pact van onze diensten is op de levens van de lokale

neel 20% van de aandelen in handen kan krijgen om de betrokkenheid te vergroten. We formuleren nu de voorwaarden met de Raad van Commissarissen en de notaris en hopen dat FRES de aandelen in 2011 kan overdragen.

Om de veiligheid ’s nachts te vergroten, hebben we als extra service voor omwonenden van de minigrids straatverlichting geïnstalleerd. Hier kwamen veel posi-tieve reacties op van de bewoners. In 2011, met de komst van de nieuwe en uitbreiding van bestaande minigrids, zal het aantal mensen dat hiervan profiteert alleen nog maar toenemen.“

advies krijgen ter voorkoming van de ziekte. Daarnaast organiseren we ieder jaar twee Awareness, Counselling and Testing dagen. Aanwezigheid is verplicht. Ook dit jaar hebben we dit weer gedaan met praatsessies en de mogelijkheid voor aanwezigen om zich vrijwillig laten testen.

We voeren een sterk Black Economic Empowerment beleid gericht op het versterken van de positie van achterstandsgroepen. Bijna al ons personeel komt uit achterstandsgroepen en ook van onze opgeleide subcontractors, komt het merendeel uit achterstands-groepen. Om onze medewerkers nog meer bij NuRa te betrekken kunnen ze na een jaar in dienst te zijn REESET-aandelen kopen en zo delen in de resultaten van NuRa via de certificaten die zij ontvangen.“

bevolking. Yeelen Ba is door het Nederlandse Minis-terie van Buitenlandse Zaken gekozen voor een onder-zoek waarbij wordt onderzocht wat de impact van duurzame energie en ontwikkelingssamenwerking is. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking & Beleidsevaluaties (IOB). Deze evaluatie vindt plaats in vijf landen: Burkina Faso, Rwanda, Senegal, Ethiopië en Indonesië. Het eerste deel van het onderzoek heeft plaatsgevonden in no-vember 2010 in Kénédougou in Burkina Faso, waarbij familiehoofden en hun vrouwen werden geïnterviewd die nog geen toegang tot elektriciteit hebben. In 2012 zal de tweede ronde van interviews plaatsvinden met huishoudens die aangesloten zijn op elektriciteit om de impact te bepalen.“

18

Deel 2: Resultaten FRES in Afrika

19

5. Overzicht behaalde resultaten

5.1 MVO-beleid FRES-bedrijven

Naast een lange termijndoelstelling, stelt FRES ieder jaar operationele doelstellingen vast.

Overzicht van geplande en gerealiseerde activiteiten in 2010

Activiteit: Beheren van de FRES-bedrijven in Zuid-Afrika, Mali en Burkina Faso.

Behaald: Ja Toelichting: In 2010 richtten we ons op het optima-liseren van de bedrijfsprocessen van de bestaande FRES-bedrijven. Het vervullen van vacatures onder de commissarissen van de FRES-bedrijven was ook een belangrijk aandachtspunt.

Activiteit: Yeelen Kura ontwikkelt een nieuw busi-nessplan en NuRa geeft uitvoer aan het business-plan dat in 2009 is geschreven om het aantal klan-ten sneller te verhogen.

Behaald: DeelsToelichting: Door Yeelen Kura is een concept business-plan voor 2010-2013 geschreven voor de aansluiting van 10.000 klanten. Dit plan zal in 2011 verder uit-gewerkt worden. Het businessplan voor NuRa is in 2010 aangepast.

Activiteit: We stellen een bedrijfshandboek op voor alle FRES-bedrijven om zoveel mogelijk synergie tussen de bedrijven te benutten en om ons busi-nessmodel sneller te kunnen uitrollen.

Behaald: NeeToelichting: Na een analyse van de bestaande docu-menten van de bedrijven is gebleken dat de aard van de activiteiten in Yeelen Kura (veel minigrid klanten) en NuRa (uitsluitend SHS) aanzienlijk verschillen. In 2011 wordt nagegaan of er alsnog een gestandaardiseerd bedrijfshandboek voor de processen rondom de SHS ontwikkeld kan worden. Hiervoor zal een adviseur van partner PUM worden gevraagd.

Activiteit: Opstarten van twee nieuwe bedrijven.

Behaald: Ja Toelichting: In 2010 hebben we FRES Uganda opgestart en is SSD-FRES Benin opgericht.

Activiteit: Start met de ontwikkeling van vier nieu-we zonnecentrales in Mali.

Behaald: JaToelichting: Het voornemen om met de ontwikkeling van vier nieuwe zonnecentrales te starten was geba-seerd op medefinanciering van de Wereldbank. Nadat deze medefinanciering uitbleef is besloten alvast met de voorbereidingen voor de bouw van de eerste twee zonnecentrales te starten met eigen financiering en de overige twee uit te stellen. De aanbesteding van de centrales heeft plaatsgevonden in 2010, de werk-zaamheden starten in het eerste kwartaal van 2011 en we verwachten medio 2011 te beginnen met de instal-latie van zonnepanelen. Deze zonnecentrales zullen deels bestaande dieselgeneratoren vervangen. Het is momenteel onduidelijk wanneer het subsidiecontract met de Wereldbank getekend zal worden.

Activiteit: Ontwikkelen van drie businessplannen voor nieuw op te richten bedrijven.

Behaald: DeelsToelichting: In de loop van 2010 heeft een evaluatie van de groeistrategie van FRES plaatsgevonden. Op basis van deze evaluatie is besloten om meer aandacht te geven aan groei in bestaande FRES-bedrijven en het aantal landen te beperken, vergeleken met eerdere plannen. We hebben businessplannen geschreven voor een nieuw FRES-bedrijf in Benin en Guinee-Bissau.

20

6. FRES in Mali

6.1 Yeelen Kura in vogelvlucht

Van SHS tot zonnecentrale

1997 Nuon en het Franse elektriciteitsbedrijf EDF doen gezamenlijk een haalbaarheidsstudie in Zuid-Mali.

2000 Nuon en EDF ontvangen een subsidie van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Er wordt een joint venture opgericht waarin Nuon en EDF beide 50% aandeelhouder zijn.

2001 Yeelen Kura, dat ‘Nieuw Licht’ betekent in de loka-le taal Bambara, bedient haar eerste klanten.

2006 Yeelen Kura sluit een subsidieovereenkomst ter waarde van € 2,3 miljoen met AMADER, een Malinese overheidsinstantie, om het bedrijf uit te kunnen brei-den van 1.500 naar 5.000 klanten.

2007 Aangezien het contract met EDF slechts ruimte biedt voor de investering in dieselgeneratoren bij de minigrids, richten Yeelen Kura (20%) en FRES (80%) een joint venture op genaamd SSD-FRES om samen een zonnecentrale te ontwikkelen. PSOM (Programma Samenwerking Opkomende Markten, onderdeel van de EVD) neemt 60% van de kosten op zich, Nuon 40%.

2008 In mei 2008 wordt de eerste elektriciteit van de zonnecentrale aan klanten geleverd en in oktober vindt de officiële opening van de zonnecentrale plaats. Eind 2008 is besloten om de financiële rapportage van SSD-FRES te integreren in die van Yeelen Kura. EDF en Nuon dragen hun aandelen in Yeelen Kura over aan FRES. FRES is nu 100% aandeelhouder van Yeelen Kura.

2009 FRES dient een businessplan in bij de Wereldbank voor gedeeltelijke financiering van de bouw van negen zonnecentrales. Eind 2009 tekent Yeelen Kura een over-eenkomst met AMADER voor ruim € 300.000 voor het uitbreiden van vijf bestaande minigrids. FRES neemt de overige kosten, ruim € 100.000, op zich.

Het hoofdkantoor van Yeelen Kura bevindt zich in de stad Koutiala, Mali. Mali is één van de grootste landen van West-Afrika met ongeveer 13 miljoen inwoners. Ongeveer 13% van de bevolking heeft toegang tot elektriciteit.

In de grotere dorpen in de regio gelegen tussen Ségou en Sikasso heeft Yeelen Kura 12 energiewinkels.

Het gemiddelde maandinkomen van de rurale bevolk-ing van zuidelijk Mali is 30.000 CFA (€ 45). De klanten van Yeelen Kura betalen voor de diensten een bedrag

dat varieert tussen de 3.815 CFA (€ 5,82) en 9.000 CFA (€ 13,72) per maand, afhankelijk van het gekozen serviceniveau. De tarieven komen voor de klant neer op vergelijkbare of lagere kosten vergeleken met het beschikbare alternatief.

Jaar van oprichting: 2001Aandeelhouders: 100% FRESAangeboden diensten: SHS & minigrids, gevoed door een zonnecentrale en dieselgeneratorsAantal mensen in dienst: 37

Sikasso

Mali

21

0

500

1000

1500

2000

2500

3000Aantal klanten

2010200920082007200620052004200320022001

Het aantal klanten op 31 december 2010 is 2.766 (eind 2009: 2.646). Voor een minigrid klant ligt dit aantal veel hoger, maar is het moeilijk meetbaar omdat het ook klanten van klanten betreft.

De groei van het aantal klanten bleef achter bij onze verwachtingen. Doordat de uitbetaling van de laatste termijn van de in 2006 gesloten overeenkomst met AMADER op zich liet wachten, lopen we vertraging op met de uitbreiding naar 5.000 SHS klanten. Ook de uitbetaling van de overeenkomst met AMADER voor de uitbreiding van de minigrids liep vertraging op, waardoor we nog geen extra minigridklanten hebben aangesloten in 2010.

Een aantal SHS klanten is overgestapt naar aansluiting op een minigrid, gezien de hogere elektriciteitsafname die daarmee mogelijk is.

Er staan nog 1.200 klanten op de wachtlijst. Zij konden nog niet aangesloten worden door de vertraging die is opgelopen in de overeenkomsten met AMADER.

Op 31 december 2010 hebben 225 klanten een beta-lingsachterstand van meer dan twee maanden. Dit heeft te maken met de moeilijke lokale economische omstandigheden. Dit jaar is een nieuwe invorderings-procedure van kracht gegaan waarmee Yeelen Kura de non-payment probeert terug te dringen.

6.3 Organisatie

Bestuur en management

De Raad van Commissarissen van Yeelen Kura werd in 2010 gevormd door Annemarie Goedmakers (voorzit-

6.2 Resultaten 2010

Inspanningen

Na gesprekken met de Wereldbank besloot FRES om een businessplan voor zes zonnecentrales te schrijven; vier nieuwe minigrids gevoed door zonnecentrales, vervanging van één dieselgenerator en één uitbreiding van een huidige minigrid gevoed door een zonnecen-trale. De centrales hebben een totale capaciteit van 410 kWp. De totale kosten van dit project bedragen ruim € 4,5 miljoen, waarvan ruim € 2 miljoen mondeling is toegezegd door de Wereldbank.

Tijdens het wachten op de definitieve goedkeuring van de Wereldbank besloten we om te beginnen met de bouw van twee zonnecentrales in Kolondiéba en Ourki-la. Beide locaties hebben al een minigrid, waarvan die in Kolondiéba tot nu toe wordt gevoed door een die-selgenerator. Beide zonnecentrales zullen in september 2011 operationeel zijn.

Eind 2010 en begin 2011 wordt gewerkt aan de uitbrei-ding van de bestaande grids in Bla, Kimparana, Kolon-diéba, Koury en Yorosso. Deze uitbreidingen worden gefinancierd door de in 2009 ondertekende overeen-komst met AMADER.

Aantal klanten

Aantal klanten: 2.766Aantal energiewinkels: 12Beschikbare capaciteit SHS: 86 kWpProductie zonnecentrale: 91.250 kWhProductie dieselgeneratoren: 881.279 kWh

SHSMinigrid verbonden aan een dieselgenerator Minigrid verbonden aan een zonnecentrale Lantaarnpalen verbonden aan een dieselgenerator Lantaarnpalen verbonden aan een zonnecentrale

Aangeboden diensten Yeelen Kura

56 % 34 %

12 %2 %

6 %

22

ter), Rob Costermans en Roland van der Pouw (tot mei 2010). Het management was in handen van Amadou Diallo, algemeen directeur. Hij rapporteert aan de Raad van Commissarissen.

Personeel 2010

Aantal 37Man/vrouw 31 : 6Bepaald/onbepaald contract 2 : 35Fulltime/parttime 37 : 0Instroom/uitstroom mannen 2 : 0Instroom/uitstroom vrouwen 1 : 0

De werkzaamheden ten behoeve van de zonnecentrale zijn geïntegreerd in de bedrijfsvoering van Yeelen Kura.

6.4 Vooruitblik

2011 staat geheel in het teken van de bouw van twee extra zonnecentrales en de uitbreiding van de mini-grids. Om zoveel mogelijk extra huishoudens en kleine bedrijven aan te sluiten, worden meer marketingcam-pagnes ingezet om het maximale aantal mensen te bereiken. Om het gebruik van SHS te promoten, richt Yeelen Kura zich op dorpen waar ze nog niet actief is. Daarnaast zal er een pilot worden gedaan met zoge-naamde pre-payment meters. Hierbij betalen klanten vooraf voor hun elektriciteit, waardoor de non-pay-ment teruggedrongen wordt. Yeelen kura begint met de installatie van 100 meters.

Sheikh Mlle – handel in het opladen van mobiele telefoons in Mpessoba

Elektrische stroom zorgt voor economische activiteit. Duidelijk bewijs vind je in de zaak van Sheikh Mlle, waar mensen de batterij van hun mobiele telefoon laten opladen.

In de meeste dorpen in Mali is er geen elektriciteitsnet, dus is het allesbehalve vanzelfsprekend om er even de batterij van een mobiele telefoon op te laden. De plaatselijke bevolking kan daar-om terecht bij Sheikh Mlle, die in zijn winkel over opladers in alle maten en kleuren beschikt. Zijn klanten betalen een klein bedrag om hun bat-terij op te laden. Vanaf drie klanten per dag haalt Sheikh voldoende omzet om de maandelijkse bijdrage voor de energiediensten van Yeelen Kura te betalen. Via zijn kleinhandel in energie kan hij goed zijn brood verdienen, want op een goede dag komen wel twintig tot dertig klanten bij hem over de vloer.

23

7. FRES in Zuid-Afrika

7.1 NuRa in vogelvlucht

Het lichtend voorbeeld van Kwazulu-Natal

1999 De Zuid-Afrikaanse overheid kondigt een pro-gramma ten behoeve van rurale elektrificatie aan om-dat veel afgelegen gebieden voorlopig niet aange-sloten worden op het landelijke elektriciteitsnet. NuRa wordt geselecteerd als één van de concessiehouders.

2001 NuRa start met een pilot, gesubsidieerd door PSOM (EVD).

2002 NuRa ondertekent een tijdelijke overeenkomst met de Zuid-Afrikaanse overheid voor 400 SHS.

2004 Er wordt een toezegging gedaan dat de tijdelijke overeenkomst wordt omgezet in een 20-jarige con-cessieovereenkomst voor 8.000 extra SHS.

2006 NuRa richt de Renewable Energy Employee Share Empowerment Trust (REESET) op. Medewerkers van NuRa die langer dan een jaar in dienst zijn, delen in de resultaten van de onderneming via de certificaten die zij ontvangen van REESET.

2008 NuRa investeert een bedrag van € 650.000 voor de aanschaf van ontbrekende onderdelen die nodig zijn voor het aansluiten van 2.000 klanten met SHS die bij niet betalende klanten zijn teruggehaald.

2009 NuRa doet mee aan een overheidstender voor 8.000 SHS en is een grote kanshebbers voor het win-nen van de tender. Definitieve toewijzing vindt plaats in 2010. NuRa schrijft een businessplan over hoe ze 50.000 klanten gaat aansluiten.

Het concessiegebied van FRES-bedrijf NuRa ligt in het noorden van Kwazulu-Natal, één van de minst ontwik-kelde provincies van Zuid-Afrika. Zuid-Afrika is een land met extreme verschillen in inkomen, van de 48 miljoen inwoners leeft 50% in armoede. Op het platteland heeft slechts 50% van de mensen toegang tot elektriciteit.

NuRa heeft 78 werknemers. Zij werken op het hoofd-kantoor, gevestigd in Mkuze, en in de 9 energiewinkels.

NuRa levert elektriciteit via SHS. De tarieven lagen in 2010 tussen de € 7,36 (ZAR 65) en € 43,59 (ZAR 385) per maand, afhankelijk van het gekozen serviceniveau. NuRa verkoopt ook LPG, een veilig en milieuvriendelijk alternatief voor koken op hout. Daarnaast worden sinds 2009 houtfornuizen verkocht die een zeer efficiënte verbrandingkamer hebben.

7.2 Resultaten 2010

Jaar van oprichting: 2001Aandeelhouders: 80% Nuon, 20% REESETAangeboden diensten: SHS & LPGAantal mensen in dienst: 78

Kwazulu-Natal

South Africa

Inspanningen

De Zuid-Afrikaanse overheid heeft de tender voor 8.000 extra SHS aan FRES toegewezen. In juni werd het con-tract met de Zuid-Afrikaanse overheid getekend en de eerste SHS werden in december geleverd en geplaatst. De Zuid-Afrikaanse overheid neemt 80% van de kosten voor haar rekening (€ 6 miljoen) en FRES 20% (€ 1,2 mil-joen).

De kosten van transport van en naar klanten met au-to’s en motorfietsen begonnen uit de hand te lopen. Door partner PUM is het fleetmanagement doorgelicht en onderzocht of deze kosten lager kunnen door de procedures aan te passen. Naar aanleiding van de be-vindingen zijn er actiepunten geformuleerd die NuRa implementeert. In 2011 zal PUM NuRa voor de tweede keer bezoeken om na te gaan of het voorgestelde actie-programma de gewenste resultaten oplevert.

Aantal klanten: 10.549Aantal energiewinkels: 9Beschikbare capaciteit: 530 kWp

24

Aantal klanten

Per aansluiting profiteren ongeveer acht personen. Met dit aantal klanten bereikt NuRa in totaal ruim 84.000 mensen.

De netto groei van het aantal klanten bleef achter bij de verwachtingen. Dit komt doordat veel systemen bij klanten zijn verwijderd door non-payment. Tevens kon pas in november begonnen worden met het plaat-sen van de eerste nieuwe SHS. Op 31 december 2010 stonden 1.649 klanten op de wachtlijst om aangesloten te worden. Dit jaar is er een nieuwe energiewinkel geopend om meer klanten beter te kunnen bedienen. Daarnaast hebben we van een aantal gemeenten toestemming gekregen om onze activiteiten daar naartoe uit te brei-den.

NuRa verkoopt ook LPG. Dit als vervanging voor het koken op hout; een gezond, veilig en milieuvriendelijk alternatief. De verkoop van LPG leverde in 2010 een substantiële bijdrage waarvan ruim 660.000 kg werd verkocht, wat € 1.215.000 (R. 10.788.780) opleverde.

Non-payment

NuRa worstelt al langere tijd met het probleem dat veel klanten niet betalen (non-payment). Eind 2010 had on-geveer 43% van de klanten een betalingsachterstand van ten minste twee maanden. Dit is bijna 1,5% minder ten opzichte van vorig jaar. Het percentage van non-payment veroorzaakte een tekort over 2010 van circa € 446.000. Dit hoge percentage heeft meerdere oorzak-en, waaronder het hoge percentage klanten met HIV. Inmiddels is duidelijk dat symptoombestrijding niet werkt, maar dat een integrale aanpak noodzakelijk is met aandacht voor alle deelaspecten van het niet betal-

4000

6000

8000

10000

12000Aantal klanten

20102009200820072006200520042003

en van klanten. In 2010 zijn wederom veel maatregelen genomen, waaronder het versturen van betalingsherin-neringen per sms, afsluitingen en verwijderingen van SHS. Er wordt voortdurend onderzocht welke moge-lijkheden nog meer effectief zouden kunnen zijn. Zo is in 2010 onderzocht wat de mogelijkheden van ‘mobile payment’ zouden kunnen zijn. Klanten moeten vaak 80 km reizen naar de dichtstbijzijnde energiewinkel om de maandelijkse kosten te betalen. In sommige Afri-kaanse landen, waaronder Oeganda, wordt betalen per mobiele telefoon al toegepast. Mobile payment kan leiden tot verlaagde exploitatiekosten, hogere klan-tentevredenheid, verhoogde bereidheid om te betalen, vermindering van mogelijke fraude door medewerkers (digitale betalingen) en meer veiligheid (minder kans op diefstal) voor energiewinkels en verkoopagenten. In 2011 zal uitgewerkt worden hoe dit in de praktijk vorm kan krijgen.

7.3 Organisatie


De Raad van Commissarissen van NuRa werd in 2010 gevormd door voorzitter Bart Blokland (op voordracht van Nuon) en Coen de Ronde (op voordracht van Nuon). Er staat nog een vacature voor een derde lid open op voordracht van REESET. FRES vervult namens Nuon de rol van aandeelhouder bij NuRa.De heer Sifiso Dlamini is sinds september 2006 General Manager van NuRa. Hij rapporteert aan de Raad van Commissarissen.

Personeel 2010


Het aanstellen van een HR Manager en Operations & Project Manager heeft zijn vruchten afgeworpen. Het personeelsverloop was veel lager dan in 2009 (uit-stroom 2009: 40).

7.4 Vooruitblik

De komende twee jaar ligt de prioriteit bij het te-rugdringen van non-payment. Daarnaast zal er hard gewerkt worden aan het aansluiten van de 8.000 ex-tra huishoudens en kleine bedrijven. De eerste 4.000 SHS zijn al binnen en eind 2011 worden de resterende 4.000 SHS geleverd. FRES zal in 2011 de aandelen van Nuon overnemen en is dan 80% aandeelhouder.

25

8. FRES in Burkina Faso

8.1 Yeelen Ba in vogelvlucht

Een moeizame start

2007 Nuon ontvangt een subsidie van de Europese Commissie (ACP-EU Energy Facility) voor 64,5% van de projectkosten (€ 3,4 miljoen). Met dit bedrag en een deelfinanciering door Nuon (€ 2,3 miljoen) worden we in staat gesteld een nieuw bedrijf op te richten in Burki-na Faso.

2008 Op 12 mei registreert FRES Yeelen Ba bij de Kamer van Koophandel in Burkina Faso. Yeelen Ba vestigt haar hoofdkantoor in Orodara en bepaalt de locaties van de eerste energiewinkels. Een vergunningaanvraag voor elektriciteitsdistributie wordt ingediend bij het Minis-terie van Energie in Ouagadougou. FRES start in april 2008 met de voorbereiding van de EU-Tender voor de aankoop van de benodigde SHS.

2009 De EU-Tender voor de aankoop van de eerste 900 SHS mislukt helaas. Er waren geen aanbiedingen die aan de gestelde voorwaarden voldeden. In juni 2009 wordt een nieuwe EU-tenderprocedure opgestart voor 1.000 SHS. FRES besluit in afwachting daarvan alvast 400 SHS zelf te financieren. 28 juli vindt de officiële opening plaats. De eerste 104 klanten worden aange-sloten.

Burkina Faso is een Sub-Sahara land met 15 miljoen inwoners, waarvan er ruim 300.000 in Kénédougou wonen. Burkina Faso is één van de tien armste landen ter wereld. De keuze om in de provincie Kénédougou in Burkina Faso een FRES-bedrijf te starten was een logische stap, aangezien dit de aangrenzende pro-vincie van de provincie Sikasso in Mali is. De bij Yee-len Kura opgedane ervaring kan hier ingezet worden. Bovendien zijn de leefomstandigheden in Koutiala en Kénédougou vergelijkbaar. Katoen- en fruitteelt zijn de belangrijkste inkomstenbronnen van de plattelands-bevolking. 75% in heel Burkina Faso en 97% van de huishoudens op het platteland heeft geen toegang tot elektriciteit en is afhankelijk van olielampen, kaarsen etc.

Yeelen Ba biedt klanten toegang tot elektriciteit via SHS. De tarieven liggen, na het verkrijgen van de belast-ingvrijstellingen, tussen de 6.050 CFA (€ 9,22) en 13.875 CFA (€ 21,15) afhankelijk van het gekozen serviceniveau (daarvoor lagen de tarieven tussen € 11 en € 25). Yeelen Ba heeft 14 mensen in dienst.

Jaar van oprichting: 2001Aandeelhouders: 80% Nuon, 20% FRES Aangeboden diensten: SHSAantal mensen in dienst: 14

8.2 Resultaten 2010

Inspanningen

2010 was een jaar van tegenstellingen, met als hoogtepunt het verkrijgen van de langverwachte belastingvrijstellingen en als dieptepunt ontslag van de directeur en fraude bij twee energiewinkels.

Door het doorberekenen van BTW in de prijzen voor de klanten, lagen de prijzen voor klanten hoger dan beraamd. In 2008 heeft Yeelen Ba een aanvraag inge-diend bij de overheid van Burkina Faso om vergelijk-bare belastingvrijstellingen als in Mali te krijgen. Na uitvoerig overleg met de overheid van Burkina Faso werden beide vrijstellingen in augustus verleend. Door de vrijstellingen hebben we de prijzen dit jaar kunnen verlagen. Dit jaar slaagde de EU tender en in februari tekenden we het contract voor 1.000 extra SHS met het Italiaanse Energia Solare. In november verscheepten we de eerste SHS naar Burkina Faso.

Kénédougou

Burkina Faso

Aantal klanten: 284Aantal verkooppunten: 5Beschikbare capaciteit: 19 kWp

26

In november kwam de Raad van Commissarissen er helaas achter dat er werd gefraudeerd bij twee ener-giewinkels. Door direct ingrijpen zijn de drie betrokken medewerkers, met hulp van lokale overheden, op ko-rte termijn veroordeeld tot gevangenisstraffen, boetes en het terugbetalen van de gestolen bedragen. Daar-naast hebben we helaas het contract met de General Manager moeten beëindigen.

Om de zaken te verbeteren bij Yeelen Ba is Walter de Roo (links op de foto) aangenomen als General Manager. Hij heeft veel ervaring in verandermanagement. Om te beginnen zijn de interne controlesystemen verbeterd om fraude in de toekomst te kunnen voorkomen.

Aantal klanten

In 2010 is het aantal klanten gestegen van 104 naar 284. Na de tariefverlaging per 31 oktober hopen we dat de groei sneller toeneemt in 2011.

Omdat de reistijden groot zijn op het platteland door de slechte infrastructuur en om de efficiëntie te ver-groten, worden de SHS pas geïnstalleerd in een cen-trum wanneer er minimaal 15 aanvragen zijn, of indien de eerste aanvraag al 1 maand oud is. Tot die tijd komen mensen eerst op een wachtlijst. Op dit moment staan 89 huishoudens op de wachtlijst. 100

150

200

250

300Aantal klanten

20102009

27

Er is een campagne opgezet om klanten te informeren over de maatregelen die Yeelen Ba heeft genomen om fraude in de toekomst te voorkomen. Daarnaast werden klanten geïnformeerd over de mogelijkheid om in de energiewinkels te betalen.

Aantal klanten Yeelen Ba

8.3 Organisatie


Er zijn een aantal wisselingen geweest in de Raad van Commissarissen van Yeelen Ba. Annemarie Goedma-kers (op voordracht van FRES) was voorzitter van april 2008 tot november 2010 en heeft het stokje doorge-geven aan Rob Costermans. Roland van der Pouw (op voordracht van Nuon) was lid tot mei en is opgevolgd door Rob Costermans (op voordracht van FRES). De nieuwe vacature wordt begin 2011 ingevuld. Daar-naast is Amadou Diallo (op voordracht van Yeelen Kura) lid van de RvC.

Tot 1 april was Hilde van Hulst-Mooibroek als freelance consultant verantwoordelijk voor managementonder-steuning, beleidsontwikkeling en coördinatie van de inzet van de betrokken partners. Zij is niet opgevolgd.

Tot 8 november was mevrouw Salimata Sanon General Manager van Yeelen Ba. Per 8 november 2010 is de heer Walter De Roo aangesteld als General Manager. Hij rap-porteert aan de Raad van Commissarissen.

Personeel 2010


8.4 Vooruitblik

Er is een ‘turnaround plan’ geschreven, dat zich onder andere richt op personeelsmotivatie, marketingcam-pagnes en het voorkomen van nieuwe fraude. In 2011 wordt uitvoering gegeven aan het plan.

28

Sy Kader Traoré – technicus Yeelen Ba in Orodara (Burkina Faso)

Sy Kader Traoré werkt als technicus voor Yeelen Ba in Orodara – waar het hoofdkantoor van het elek-triciteitsbedrijf is gevestigd. “Met mijn motorfiets en een gereedschapskist reis ik de hele regio af om SHS-systemen te installeren bij de klanten.” Sy Kad-er brengt het licht bijna letterlijk tot in de afgelegen dorpen van de regio. “Mensen zijn gelukkig als ze me zien komen. Soms is er dan nog geen elektri-citeit in het dorp. De installatie van een eerste SHS-systeem is altijd een ingrijpende verandering in het dorp.”

Via een geïmproviseerde ladder uit het dorp klimt hij met het zonnepaneel tot op het dak. Het zinken dak is gloeiend heet. Toch kan Sy Kader het zon-nepaneel binnen een kwartier muurvast aan het dak bevestigen.

Binnen in het huis installeert Sy Kader vervolgens de regulator aan de muur. Dit apparaat zet de zonne-energie om in elektriciteit, die vervolgens wordt opgeslaan in de accu – het derde en laatste onderdeel van een SHS-installatie.

Een groepje mensen uit het dorp volgt nauwgezet elke beweging van Sy Kader. “Die belangstelling ben ik ondertussen gewend. Ik installeerde al zo’n 150 systemen, in de meest uiteenlopende omstan-digheden. Dan moet je tegen een stootje kunnen,” lacht Sy Kader.

29

30

9. FRES in Oeganda

9.1 FRES Uganda Ltd. in vogelvlucht

Oeganda: een land vol potentie

2007 FRES doet een desk and marktonderzoek in antwoord op de vraag vanuit Oeganda of we daar een FRES-bedrijf kunnen oprichten. De behoefte aan elektriciteit blijkt in rurale gebieden in Oeganda groot te zijn. Onze subsidieaanvraag bij PSOM wordt helaas afgewezen.

2008 Door ondertekening van het publiek-privaat part-nerschap hebben we de middelen beschikbaar om een elektriciteitsbedrijf in Oeganda op te richten.

2009 Naar aanleiding van een marktonderzoek is besloten te beginnen met een pilot die gepland staat voor 2010. We dienen het businessplan in bij de REA (Rural Electrification Agency) en de ERA (Electricity Regulatory Authority) in Oeganda voor de vergunning van een concessiegebied en de goedkeuring voor de tarifering in Oeganda. We vragen subsidie aan bij de Wereldbank.

9.2 Resultaten 2010

30% van de Oegandese bevolking leeft in armoede. 7% van de bevolking op het platteland heeft toegang tot elektriciteit.

FRES Uganda is in april 2010 opgericht. In december 2010 is een pand gehuurd voor het hoofdkantoor in Mbarara. FRES Uganda richt zich op het westen van Oeganda op de volgende districten: Mbarara, Bushenyi, Rukungiri en Mpigi in een later stadium. Onze subsi-dieaanvraag voor ruim € 2 miljoen is goedgekeurd door de Wereldbank en kan ondertekend worden nadat het contract voor de concessie is getekend met de Oegan-dese overheid.

Onze samenwerking met de overheid van Oeganda heeft vertraging opgelopen doordat het verkrijgen van een licentie een ingewikkelde procedure bleek te zijn. Medio 2011 hopen we het contract te ondertekenen en kunnen de activiteiten uitgebreid worden.

9.3 Bestuur & management

De General Manager, Peter de Wit, is inmiddels aan-gesteld. Dit jaar is begonnen met het selecteren van leden voor de Raad van Commissarissen. Begin volgend jaar zullen twee mensen aangesteld worden.

Jaar van oprichting: 2010Aandeelhouders: 100% FRES Aangeboden diensten: SHSAantal mensen in dienst: 1

Mbarara, Bushenyi & Rukungiri

Oeganda

Mpigi

9.4 Vooruitblik

Peter de Wit, General Manager van FRES Uganda

”Ik kijk al uit naar 2011, een jaar waarin veel staat te gebeuren. De eerste helft van 2011 zal in het teken staan van de ontwikkeling van de organisatie. We plukken de vruchten van de in andere landen opgedane ervaring en hopen dat we het eerste SHS al in april in Mbarara kunnen installeren.

In het tweede deel van 2011 breiden we uit met de eerste energiewinkel in één van de andere districten. Naar verwachting zullen we eind 2011 ongeveer acht mensen in dienst hebben en hopen we de eerste 250 huishoudens van zonnestroom te voorzien. Wat mij betreft een prachtig begin.”

10. FRES in Benin

10.1 SSD-FRES Benin in vogelvlucht

Vraaggerichte hulp

2008 Nadat het Rurale Electrificatie Agentschap (ABERME) op eigen initiatief een bezoek gebracht heeft aan Yeelen Kura, geven ze aan interesse te hebben in onze activiteiten en starten we met een eerste onder-zoek naar de mogelijkheden in Benin.

2009 Een uitgebreide desk research geeft voldoende aanknopingspunten voor een marktonderzoek. Ook de bevindingen van het marktonderzoek zijn positief.

10.2 Resultaten 2010

Benin heeft bijna 9 miljoen inwoners waarvan 39% onder de armoedegrens leeft. 22% heeft toegang tot elektriciteit. We gaan ons richten op de regio’s in het noorden van Benin, namelijk le Borgou, l’Alibori, l’Atacora en la Donga.

Begin 2010 heeft FRES in samenwerking met ABERME en de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie SNV een concept note binnen het kader van ACP EU Energy Facility Programme ingediend. Hierin deden we een aanvraag voor een subsidie van € 2,5 miljoen. Deze aan-vraag werd afgewezen, waarop we besloten om zelf de financiering op ons te nemen.

Dit jaar is het bedrijf opgericht om aanspraak te kun-nen maken op een concessiegebied en vrijstelling van belastingheffingen.

10.3 Vooruitblik

We hopen in het tweede kwartaal van 2011 het con-tract voor het verkrijgen van het concessiegebied te ondertekenen. Daarin worden ook de vrijstellingen van douanerechten en BTW voor klanten vastgelegd. Daarna kunnen we verder gaan met de oprichting van het bedrijf en zal een Project Manager aangenomen worden om de start te coördineren. We verwachten in het derde kwartaal van 2011 te starten met onze activiteiten en zullen beginnen met het aankopen van de eerste 600 SHS.

De eerste twee jaar financiert FRES de activiteiten en de volgende acht jaar streven we ernaar dat de overheid van Benin 60 tot 80% van de investeringen op zich zal nemen.

Jaar van oprichting: 2010Aandeelhouders: 100%Aangeboden diensten: SHSAantal mensen in dienst: 0

Benin

Donga, Borgou Alibori &Atacora

31

32

11. FRES op zoek naar nieuwe markten

Guinee-Bissau

Guinee-Bissau is één van de armste landen van de wereld en heeft ruim 1,5 miljoen inwoners. Slechts 2,6% van de bevolking heeft toegang tot elektriciteit. De meeste mensen hiervan wonen in de grote steden. Wij starten een FRES-bedrijf in Gabú, een provincie in het oosten van Guinee-Bissau die grenst aan Senegal en Guinee. FRES heeft in samenwerking met de lokale organisatie Daridibó een subsidie van € 2,3 miljoen toegezegd gekregen van het ACP EU Energy Facility Programme. Daar bovenop investeren wij minimaal € 1 miljoen. Met deze subsidie krijgen 3.000 huishoudens in de provincie Gabu toegang tot elektriciteit opgewekt uit zonne-energie. Als alles gaat zoals gepland, zal het hoofdkantoor eind 2011 in de stad Gabú gevestigd worden, medio 2012 verwachten we de eerste klanten te kunnen voorzien van zonnestroom.

Daarnaast hebben we een aantal desk research-es gedaan naar andere landen. Helaas vervielen hiermee de landen Niger, Zambia en Togo. In Niger vond een coup plaats, waardoor het land politiek te instabiel is, Zambia heeft een te hoge inflatie en is organisatorisch gezien nog niet klaar voor een FRES-bedrijf, en in Togo is nog geen structuur voor rurale elektrificatie-programma´s. In Afghanistan hebben we een marktonderzoek laten uitvoeren in de regio Uruzgan, maar hier bleek ons bedrijfsmodel niet toepasbaar te zijn.

Op dit moment zijn we nog bezig met een desk research naar Mozambique, Angola en Somaliland. Begin 2011 zullen deze onderzoeken afgerond zijn en wordt besloten of we verder gaan met een marktonderzoek. Daarnaast starten we een desk research naar Kameroen, aangezien hier een groeiende vraag naar de elektriciteitsvoorziening op het platteland is.”

Caroline Nijland, Director Business Development

“Ook in 2010 zijn er weer een aantal marktonder-zoeken verricht om te kijken welke landen eventueel in aanmerking komen om een FRES-bedrijf te starten. Ik coördineer veel van deze onderzoeken. Tijdens mijn werkbezoeken in Afrika zag ik met groot genoegen een groeiende interesse vanuit internationale en na-tionale overheden in onze activiteiten. Hier hebben we op ingespeeld en we hebben een enorme slag gemaakt. We hebben niet alleen een nieuw FRES-bedrijf opgestart in Oeganda en Benin, maar heb-ben ook de basis gelegd voor een nieuw bedrijf in Guinee-Bissau.

Deel 3: Resultaten FRES Nederland

33

34

12. Overzicht behaalde resultaten

Overzicht van geplande en gerealiseerde activitei-ten in 2010

Activiteit: Opstellen van een plan voor toekomstige financiering van onze bureaukosten.

Behaald: JaToelichting: We hebben een strategisch plan voor FRES opgesteld waarin ook de kosten van FRES-Nederland aan de orde komen. Er is nagegaan of de financiering van de bureaukosten afzonderlijk geregeld kan worden. Na consultatie van experts op dit gebied is vastgesteld dat de kans daarop gering is. De financiering van de kosten van FRES-Nederland wordt derhalve vooralsnog als onderdeel van de totale financiering behandeld. Om dit te vergemakkelijken is een verbeterd tijdschrijfsys-teem ingevoerd.

Activiteit: Aantrekken van extra professionele ex-pertise.

Behaald: JaToelichting: We hebben in 2010 vooral aandacht besteed aan het werven van twee nieuwe General Managers voor Yeelen Ba en FRES Uganda. Daarnaast hebben we nieuwe commissarissen voor de Raden van Commissarissen voor Yeelen Kura en Yeelen Ba en het nieuwe FRES-bedrijf in Oeganda geworven. Allian-der en Nuon hebben toegezegd dat zij mensen willen (blijven) leveren als commissaris.

Activiteit: Start aantrekken van € 40 miljoen, waarvan € 7,5 miljoen in 2010.

Behaald: JaToelichting: In 2010 hebben we € 2,3 miljoen toe-gezegd gekregen van het ACP EU Energy Facility Pro-gramme voor het opstarten van een nieuw FRES-bedrijf in Guinee-Bissau. Daarnaast hebben we bijna € 2,1 mil-joen toegezegd gekregen van de Wereldbank voor de bouw van de zes extra zonnecentrales in Mali en ruim € 2 miljoen voor het nieuwe FRES-bedrijf in Oeganda. De Zuid-Afrikaanse overheid heeft 80% subsidie, ofwel € 4,8 miljoen, toegezegd voor 8.000 SHS ter uitbreiding van NuRa in 2011. Met de plaatsing van de eerste 4.000 systemen is reeds begonnen.

Activiteit: Aangaan van samenwerkingsverband met twee bedrijven voor corporate sponsoring.

Behaald: Nee Toelichting: We zijn in gesprek met Alliander over een mogelijke samenwerking, maar de plannen zijn nog niet concreet. We hebben ook een eerste verkennend gesprek gehad met Vattenfall.

Activiteit: Werven van particuliere donateurs ter waarde van € 50.000.

Behaald: DeelsToelichting: Er is een bedrag van € 28.888 gedoneerd door particuliere donateurs.

Activiteit: Werven van twee zakelijke partners.

Behaald: JaToelichting: Randstad verleent ons ondersteuning op het gebied van HR. Een HR-consultant adviseert ons onbezoldigd op het gebied van HR-management en -administratie. We zijn samen gaan werken met REF (Rural Energy Foundation). We werken in hetzelfde werkveld en wisselen informatie uit. We hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten met advo-catenkantoor Clifford Chance. Zij ondersteunen ons onder andere met juridisch advies bij de tender proce-dures voor de nieuwe zonnecentrales in Mali.

Activiteit: Inzet externe communicatie om draag-vlak te creëren bij het bedrijfsleven.

Behaald: DeelsToelichting: We hebben onze website vernieuwd en gaan online uitgebreid rapporteren over de voort-gang van onze projecten en de prestaties van onze FRES-bedrijven om partners, vrijwilligers en geïnteres-seerden beter op de hoogte te houden. In januari 2011 ging de vernieuwde website online.

13. Organisatie

13.1 Bestuur

We maken binnen het bestuur onderscheid tussen drie verschillende functies, namelijk die van CEO, CFO en COO. Aangezien FRES geen directeur heeft, neemt het bestuur deze taak op zich. Om deze taak goed uit te vo-eren, zijn de activiteiten van de bestuursleden geïnten-siveerd en werken ze gemiddeld twee dagen per week onbezoldigd voor FRES.

De CEO is verantwoordelijk voor onder andere het HR-beleid, communicatie en de start van nieuwe FRES-bedrijven, de CFO is verantwoordelijk voor het finan-ciële beleid en de COO buigt zich met name over het optimaliseren van de prestaties van de huidige FRES-bedrijven. Begin 2010 is André Brouwer afgetreden. Hij is niet opgevolgd.

Verantwoordelijkheden bestuur

• Het besturen van FRES;• Verantwoordelijk zijn voor strategie, beleid, budget

en resultaten; • Erop toezien dat de activiteiten van FRES gericht

zijn op het realiseren van de doelstellingen en bijdragen aan de gestelde missie;

• Beslissingen nemen over benoeming en ontslag van (betaalde en onbetaalde) medewerkers;

• Waken voor verstrengeling van belangen tussen stichting en bestuursleden en/of medewerkers.

Procedure (her)benoeming bestuursleden

De bestuurders worden op voordracht van het bestu-

ur benoemd door de Raad van Toezicht. Het bestuur selecteert nieuwe bestuursleden op basis van exper-tise en specifieke kennis over de werkvelden van FRES.Bestuursleden worden benoemd voor een periode van 5 jaar en kunnen na afloop van de periode herbenoemd worden.

Bestuursvergaderingen

Met de intensivering van de activiteiten van het bestuur, is ook het aantal bestuursvergaderingen aanzien-lijk toegenomen. In 2010 heeft het bestuur 23 reguliere vergaderingen gehouden (tegenover 9 in 2009) waarin onder meer volgende punten aan de orde kwamen:

• De voortgang van de FRES-bedrijven;• De verschillende marktonderzoeken met bij-

behorende bevindingen;• De financiële rapportages van de FRES-bedrijven; • De jaarrekening en het jaarverslag;• Samenstelling van de verschillende Raden van

Commissarissen;• Organisatieanalyses FRES;• Het strategisch meerjarenplan.

Onkostenvergoeding bestuur

Het bestuur vervult haar taken op vrijwillige basis en krijgt een onkostenvergoeding op basis van werkelijk gemaakte kosten binnen Nederland. De onkosten van het bestuur bedroegen in 2010 in totaal € 1.516 uitge-geven aan reiskosten in Nederland.

•Directeur Goedmakers B.V.•Voorzitter Vereniging Milieudefensie (tot nov. 2010)•Voorzitter Stichting Chimbo•Voorzitter Uitvoerend Comité Daridibó

•Programmamanager Alliander

•Adviseur Communicatie en Management, ABConsult B.V.

•Voorzitter Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening•Lid RvC van Exendis B.V.•Voorzitter adviesraad NEW (Nationaal Expertisecentrum Warmte)

35

Samenstelling bestuur

Wie (Neven)functies Rol Periode Herbenoeming mogelijk?

Annemarie Goedmakers Voorzitter 2009/2014 ja (CEO)

Serge Leijten Penningmeester 2005/2010 ja (CFO)André Brouwer Bestuurslid 2005/2010 n.v.t.

Harry Droog Bestuurslid 2009/2014 ja (COO)

13.2 Raad van Toezicht

In 2009 vond er een structuurverandering plaats. Een voorwaarde van de donatie van € 9 miljoen door Nuon in 2008 was de instelling van een Raad van Toezicht om de verantwoordelijkheid voor toezicht houden en besturen helder te scheiden. De statuten zijn daartoe in december 2009 aangepast waarbij een duidelijke rolverdeling tussen

Samenstelling Raad van Toezicht

Wie Nevenfuncties Rol Periode Herbenoeming mogelijk? Aad Veenman Voorzitter 2009/2013 ja

Karien van Gennip Plaatsverv. n.v.t. voorzitter

Doede Vierstra Secretaris 2009/2010 n.v.t.(namens Nuon)

Peter Smink Secretaris 2010/2014 ja (namens Nuon)

• Voorzitter Raad van Commissarissen Gemeentelijk Vervoerbedrijf Amsterdam• Voorzitter Raad van Commissarissen Woning Corporatie Woonbron Rotterdam• Voorzitter Raad van Commissarissen Trans Link Systems• Voorzitter Raad van Commissarissen TenneT BV • Lid Raad van Toezicht Energie Centrum Nederland (ECN)

• General Manager Private Banking & Investments ING• Voorzitter Raad van Toezicht S.O.S. Kinderdorpen• Lid Raad van • Toezicht Cordaid

• Lid Raad van Commissarissen Cooperatie De Friesland Zorgverzekeraar• Voorzitter Orde van Sint Pieter (Zakelijke vrienden van de Pieterskerk Leiden)• Lid Curatorium Post Doctorale Controllersopleiding, Universteit van Amsterdam• Lid Raad van Advies EMIA (Internal Audit) opleiding, Universiteit van Amsterdam

• Chief Financial Officer, NV Nuon Energy• Penningmeesterschap en Lid van Dagelijks Bestuur Amsterdam Partners

Op 1 juni is Doede Vierstra afgetreden. Peter Smink is op 1 oktober benoemd. Karien van Gennip is per 31 december afgetreden.

36

Verantwoordelijkheden Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht heeft tot taak het toezicht houden op het bestuursbeleid en de algemene gang van zaken binnen FRES.

De Raad van Toezicht vergadert minimaal twee keer per jaar. In 2010 vonden drie vergaderingen plaats. De be-langrijkste onderwerpen waren:

• goedkeuring verlenen op het door het bestuur jaar-lijks vastgestelde jaarplan en het strategisch plan;

• de vaststelling van het jaarverslag en de jaarreke-ning;

• goedkeuring verlenen op het opzetten van nieuwe FRES-bedrijven.

Procedure (her)benoeming leden Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht overlegt met de voorzitter van het bestuur over de profielschets en een voorgenomen benoeming van een lid van de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht benoemt een voorgedragen kan-didaat tot lid, tenzij de voorgedragen kandidaat onge-schikt is of tot een niet goed samengestelde Raad van Toezicht zal leiden. Een hoofdsponsor heeft het recht een kandidaat voor de Raad van Toezicht voor te dra-gen.

Leden worden benoemd voor een periode van vier jaar en kunnen na afloop van de periode maximaal één keer herbenoemd worden.

Evaluatie rolverdeling

Na de instelling van de Raad van Toezicht en de nieuwe functies van de bestuursleden als CEO, COO en CFO, begon een aanpassingsperiode. Inmiddels heeft het bestuur een heldere taakverdeling afgesproken en is er helderheid binnen de rest van de organisatie over de rollen van de diverse bestuursleden. Tijdens bestuurs-vergaderingen, vergaderingen van de Raad van Toe-zicht en gesprekken tussen de CEO en voorzitter van de Raad van Toezicht is de structuurverandering geëva-lueerd. Naar aanleiding van de evaluaties is de manier van besluitvorming verbeterd, b.v. door het tijdiger aanleveren van duidelijker stukken. Daarnaast worden extra vergaderingen ingepland worden waar nodig.

FRES onderschrijft de Code Wijffels, de code voor goed bestuur. Met het instellen van de Raad van Toezicht hebben we een hele stap gemaakt. Op de meeste pun-ten voldoen we aan de aanbevelingen en voorschriften. In bijlage drie staan de afwijkingen waar we in 2011 verder aan gaan werken.

37

Wij hebben onze activiteiten tegen het licht gehouden en de efficiency vergroot. We hebben onze focus ge-legd op het uitbreiden van bestaande bedrijven en zijn actief bezig met het verhogen van de inzet van pro deo werkende adviseurs.

We werken in Amsterdam met een team bestaande uit mensen van drie nationaliteiten, namelijk Frans (1), Engels (1) en Nederlands (4). Daarnaast werkt één free-lance consultant als General Manager in het veld voor het opstarten van FRES Uganda. Het contract met de freelance consultant ter ondersteuning van de lokale General Manager van Yeelen Ba in Burkina Faso is dit jaar beëindigd.

Voor een volledig overzicht van de medewerkers van FRES, zie bijlage 2.

De Director Business Development wordt door Nuon bij FRES gedetacheerd tot maart 2012.

In totaal werken vijf medewerkers met een variabel beloningssysteem met prestatiebonus. Jaarlijks vindt er een functionerings- en beoordelingsgesprek plaats met iedere medewerker. In 2010 hebben we het budget voor het opleiden van medewerkers vergroot. Hiervoor reserveerden we een budget van € 25.000.

13.3 Medewerkers van FRES

FRES biedt een interessante, maatschappelijk relevante werkomgeving met mogelijkheden tot het vergaren van ervaring en ondernemerschap in een internationaal werkveld. We werken met een klein team van betaalde krachten aangevuld met pro deo werkende adviseurs en studenten die onze activiteiten ondersteunen. Tweemaal per jaar zijn er stakeholdersbijeenkomsten voor alle bij FRES betrokken mensen in Nederland: RvT, bestuur, betaalde en onbetaalde medewerkers en part-nerorganistaties.

Organisatiestructuur FRES Nederland

Bestuur >Sr. Business Analyst

Project Leader/Legal Counselor

Project Manager Communication & PR

Office Manager

Director Business Development

Business Developer

RvT >

38

Betaalde medewerkers

Betaalde medewerkers 31-12-10 31-12-09 Aantal medewerkers 6 7 Man/vrouw-ratio 1:5 2:5Contract bepaalde tijd 6 7 Contract onbepaalde tijd 0 0 Fulltime/parttime-ratio 1:5 3:4 Aantal FTE´s 5,0 6,2Gem. ziekteverzuim 2 % 7 % Gemiddelde leeftijd 36 31 Instroom 1 2 Uitstroom 2 1 Aantal freelancers 1 2 Instroom freelancers 1 2 Uitstroom freelancers 2 1

Onbetaalde medewerkers

FRES werkt met onbetaalde medewerkers met verschil-lende achtergronden en vakgebieden. We maken onder-scheid tussen experts, studenten en stagiaires en overige vrijwilligers. Experts ondersteunen FRES met specifieke kennis, ervaring en netwerken, stagiaires en studenten doen onderzoek op terreinen waar wij behoefte aan hebben, daarnaast zet een aantal vrijwilligers zich in voor andere ondersteunende werkzaamheden.

Om onbetaalde medewerkers met verschillende leef-tijden en achtergronden te binden aan FRES, nemen we de individuele mogelijkheden van iedereen persoonlijk als uitgangspunt bij het maken van afspraken over hun takenpakket. Onze onbetaalde medewerkers werken vrij-wel altijd tijdelijk voor ons en in ieder geval op basis van een helder omschreven opdracht.

In 2010 zetten 15 onbetaalde medewerkers zich voor FRES in. Voor een volledig overzicht van de onbetaalde medewerkers, zie bijlage 2.

Naast bovengenoemde onbetaalde medewerkers leveren ook het Bestuur, de Raden van Commissarissen van de FRES-bedrijven en de leden van de Raad van Toe-zicht hun bijdrage onbezoldigd.

Tevredenheidsonderzoek

Om het verloop van zowel betaalde als onbetaalde me-dewerkers terug te dringen, deden we een tevreden-heidsonderzoek onder vertrokken en huidige betaalde en onbetaalde medewerkers. Ruim 70% van de onder-vraagden was erg positief over de werkzaamheden en vond zijn/haar werk interessant, tevens is de relatie tus-sen de collega’s erg goed. Vrijwel iedereen is goed op de hoogte van de gestelde doelen, gelooft in de missie van FRES en is er trots op om bij FRES te werken.

Ruim de helft van de medewerkers was echter ontevre-den over het management. Om beter inzicht te krijgen in de knelpunten is onder leiding van een HR consultant van Randstad een 180 graden evaluatie gedaan met alle betaalde medewerkers waarbij het management werd geëvalueerd. Naar aanleiding daarvan is de organisatie-structuur aangepast en platter geworden waarbij ieder-een onder het bestuur valt. Iedere medewerker heeft een duidelijke, afgebakende rol gekregen. Daarnaast evalueren we samen twee keer per jaar de voortgang en zijn er wekelijkse teamvergaderingen ingesteld die worden voorgezeten door een bestuurslid.

Om meer inzicht te krijgen in de redenen van vertrek, wordt met iedere vertrekkende medewerker een exit-gesprek gehouden.

Gieljan Beijen – Adviseur GRI en jaarverslag

“Via mijn voormalige werkgever Nuon ben ik in contact gekomen met FRES. Ik was onder andere verantwoordelijk voor het verzamelen en ver-werken van de informatie voor het maatschap-pelijke verslag van Nuon. Toen FRES aangaf dat ze de ambitie had om over 2009 volgens GRI richt-lijnen te gaan rapporteren, heb ik die ervaring graag ingezet.

Mijn drijfveer voor maatschappelijk verantwoord ondernemen richt zich inmiddels geheel op de koppeling met ontwikkelingssamenwerking. Toe-gang tot energie is een primaire levensbehoefte en belangrijke voorwaarde voor de economi-sche groei die nog doorgemaakt moet worden in ontwikkelingslanden. Maar het is noodzakelijk dat die groei ook ecologisch en sociaal duurzaam gebeurt. Samenwerking met het Westen - door toepassing van moderne duurzame technieken en kennis - is daarbij naar mijn idee cruciaal.

Het concept van FRES is een geweldige invul-ling van dergelijke samenwerking. De ervaring, expertise en financiële middelen vanuit Ne-derland worden gebruikt om lokale, zelfstan-dig opererende bedrijven op te zetten met een duurzaam product. Het FRES team in Nederland is erg gedreven om hun missie te realiseren en dat maakt het voor mij ook leuk om hieraan een klein steentje te kunnen bijdragen. Ik kan het dan ook eenieder aanraden je expertise in te zetten om duurzaam licht te brengen in donker Afrika!”

39

13.4 Planning en controle

Het Bestuur is verantwoordelijk voor het werk en de kwaliteit van de activiteiten van FRES en stuurt waar nodig bij. PwC (PricewaterhouseCoopers) voerde in 2010 de controles uit over de jaarrekening en gaf daar een accountantsverklaring over af. Daarbij wordt specifiek getoetst op de richtlijnen die gelden voor Fondswervende Instellingen. Daarnaast treden de subsidiegevers ook op als controleurs door het volgen en evalueren van projectresultaten. PwC heeft ook de budgetaanvraag bij de EU voor Burkina Faso gecon-troleerd aan de hand van de eisen van de Europese Commissie. Alle FRES-bedrijven worden jaarlijks door een accountant gecontroleerd op basis van de ter plekke geldende wetgeving.

Monitoren prestaties

Het bestuursbeleid is geënt op het strategisch meer-jarenplan 2011-2015, waarin de beleidsdoelen en –uit-gangspunten zijn vastgelegd. Dit plan dient als basis voor concreet uitgewerkte jaarplannen en begrotingen voor FRES en de FRES-bedrijven.

De FRES-bedrijven hebben hun eigen Raden van Com-missarissen. Deze raden voeren maandelijkse voort-gangsbesprekingen met het lokale management via teleconferenties en bezoeken de bedrijven twee maal per jaar. Het bestuur van FRES bespreekt de voortgang van de FRES-bedrijven op basis van maandelijkse rap-portages van de bedrijven en voortgangsrapportages van de commissarissen. Wanneer de Raad van Toezicht bij elkaar komt, worden de resultaten nog een keer vergeleken met de gestelde doelstellingen.

Verantwoordingsverklaring

In de verantwoordingsverklaring staat hoe wij invulling geven aan de volgende drie principes: scheiding tussen de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren, optimale besteding van middelen en optimale relat-ies met belanghebbenden. Deze verklaring vindt u in bijlage 4.

Vermogensbeheercommissie

Serge Leijten - CFO FRES

“Sinds 2008 hebben we een vermogens-beheercommissie om het Bestuur te advi-seren. Sinds 2009 beleggen we middel-en die langere tijd ter beschikking staan via een externe vermo-gensbeheerder (ING). Zo halen we een beter rendement dan wanneer we deze middelen op een spaarrekening zouden plaatsen. De doelstelling van de beleggin-gen is het behalen van een optimaal rendement binnen een matig defensief beleggingsprofiel en passende binnen de ethische en maatschappelijke grenzen die FRES aan het vermogensbeheer stelt. Hiervoor hebben we een vermogensbeheerover-eenkomst en een beleggingsstatuut opgesteld.

De beleggingshorizon bedraagt 4 tot 8 jaar. De bij dit risico profiel behorende portefeuilleverdeling is dat 50-70% van het vermogen vast renderend is en niet meer dan 30-50% is belegd in zakelij-ke waarden (aandelen). 0-10% van de middelen wordt liquide gehouden. Om het risico te beheer-sen werkt de vermogensbeheerder volgens een gestructureerd beleggingsproces met duidelijk afgebakende kaders. Er wordt bij de beleggingen een spreiding aangehouden over sectoren en regio’s.

Minimaal één keer per kwartaal legt de vermo-gensbeheerder verantwoording af aan de vermo-gensbeheercommissie over het resultaat van de portefeuille. De vermogensbeheerder meet de resultaten van de portefeuille, vergelijkt deze met de vastgestelde benchmark en analyseert de ver-schillen in prestatie. Op basis van deze resultaten wordt vastgesteld of het beleggingsbeleid aan-passing behoeft.

De resultaten van de beleggingsportefeuille waren in 2010 boven de benchmark. De voorlo-pige cijfers voor de performance van de porte-feuille in 2010 zijn 8,8% versus de samengestelde benchmark van 7,0%. In 2010 was de opbrengst-waarde € 368.568 vergeleken met € 231.772 in 2009.”

40

14.1 Partners van FRES

Het is voor FRES van groot belang om met anderen samen te werken. Dit doen we in verschillende samen-werkingsvormen.

In 2004 is FRES opgericht door Nuon. In 2006 is in een vijfjarige overeenkomst vastgelegd dat wij een jaarlijk-se bijdrage van € 75.000 ontvangen en dat Nuon een medewerker om niet ter beschikking stelt. Nuon heeft in 2008 een ACP-EU Energy Facility subsidie ontvangen voor onze activiteiten in Burkina Faso.Op basis van oude afspraken stond in 2008 ruim € 175.000 ter beschikking van FRES voor investeringen in Yeelen Kura en Yeelen Ba. In 2008 heeft Nuon een publiek-privaat partnerschap met Nuon en FRES ondertekend ter ondersteu-ning van de millenniumdoelstellingen in Afrika ge-durende de periode 2008 - 2011. In 2008 schonk Nuon € 9 miljoen aan FRES en in 2009 werd Nuon hoofdspon-sor van FRES.

Nederlandse Overheid: De minister voor Ontwikke-lingssamenwerking, Nuon en FRES tekenden in 2008 een publiek-privaat partnerschap. DGIS (Directoraat voor Internationale Samenwerking) maakte hiermee € 10 miljoen vrij om onze doelstelling om in 2020 100.000 klanten aan te hebben gesloten op duurzame energie. Daarnaast is afgesproken dat de minister ons ondersteunt bij juridische en bestuurlijke procedures in projectlanden en bij het vinden van aanvullende finan-ciering bij partijen als de Wereldbank.

Het ‘Directorate of Minerals and Energy’ (DME) van de Zuid-Afrikaanse overheid ondertekende in 2002 een overeenkomst met NuRa voor bepaalde duur. Dit contract werd in 2004 omgezet in een 20-jarige con-cessieovereenkomst voor 8.000 zonnesystemen. Dit jaar is het contract voor 8.000 nieuwe SHS getekend. De Zuid-Afrikaanse overheid zal 80% (€ 4,5 miljoen) van de kosten op zich nemen, FRES betaalt de overige 20% (€ 1,1 miljoen). NuRa ontvangt het bedrag wanneer de systemen geïnstalleerd zijn.

De overheid van Mali heeft via AMADER in 2006 een overeenkomst gesloten met Yeelen Kura ter waarde van € 2,3 miljoen om rurale elektrificatie te bevorderen. Dit contract beoogt de uitbreiding van 1.500 naar 5.000 klanten en loopt nog. In 2009 is een overeenkomst getekend voor € 300.000 subsidie voor de uitbreiding van een vijftal minigrids. Het is de verwachting dat in 2011 een overeenkomst getekend zal worden tussen Yeelen Kura en AMADER voor de bouw van zes extra zonnecentrales. De subsidie zal afkomstig zijn van de Wereldbank.

Sinds 2010 verleent de overheid van Burkina Faso Yeelen Ba vrijstellingen van BTW en invoerrechten.

We zijn in gesprek met de overheid van Oeganda voor een concessievergunning en een licentie voor het nieuwe FRES-bedrijf. In 2011 ondertekenen we beide overeenkomsten.

Er hebben diverse gesprekken plaatsgevonden met de overheid van Guinee-Bissau, waaronder met het ministerie van Energie.

Begin 2010 heeft FRES in samenwerking met het Ru-rale Elektrificatie Agentschap van Benin ABERME en SNV een concept note binnen het kader van ACP EU Energy Facility Programma ingediend. Hierin deden we een aanvraag voor een subsidie van € 2,5 miljoen. Deze aanvraag werd afgewezen, waarbij we besloten om zelf de financiering voor de komende twee jaar op ons te nemen. We streven ernaar dat de overheid van Benin de volgende acht jaar 60 tot 80% van de kosten op zich zal nemen. We voeren momenteel gesprekken met ABERME over de concessievergunning en licentie voor SSD-FRES Benin.

Via de EU is in 2007 in samenwerking met Nuon, Yeelen Kura en twee lokale partners een EU-financiering ver-kregen voor het opzetten van een elektriciteitsbedrijf

14. Partners

41

in Burkina Faso. Het betrof een subsidietoekenning in het kader van de ACP-EU Energy Facility. Deze samen-werking loopt tot eind 2012. In december 2010 is een toezegging gedaan voor een subsidie van € 2,3 miljoen binnen hetzelfde programma voor een nieuw FRES-bedrijf in Guinee-Bissau.

In 2010 hebben diverse gesprekken plaatsgevonden met de Wereldbank. Voor zowel het nieuwe FRES-bedrijf FRES Uganda als de bouw van extra zonnecen-trales in Mali hebben we ruim € 2 miljoen toegezegd gekregen. In 2011 verwachten we beide overeenkom-sten te tekenen en zullen we een subsidieaanvraag voor de FRES-bedrijven in Benin en Burkina Faso indie-nen. Dit is een eerste opstap naar een mogelijke toe-komstige structurele samenwerking.

We kregen in 2009 een subsidie van € 200.000 van Hivos voor het oprichten van een FRES-bedrijf in Oeganda. Hivos streeft naar een eerlijke, vrije en duurzame wereld. Dit bedrag zullen we in 2011 be-steden aan de aanschaf van de eerste SHS voor de eerste klanten.

We hebben in samenwerking met de lokale organisatie Daridibó in Guinee-Bissau een subsidie van € 2.5 mil-joen aangevraagd en toegezegd gekregen van het ACP EU Energy Facility Programme. Daridibó zal ons met zijn expertise in de lokale marktomstandigheden onder-steunen bij het opzetten van het nieuw FRES-bedrijf in Guinee-Bissau.

PUM zendt senior experts gedurende een periode van twee tot drie weken uit naar bedrijven en organisaties in ontwikkelingslanden en opkomende markten die hun expertise kunnen gebruiken. In 2010 heeft een PUM-expert een onderzoek gedaan hoe NuRa de kos-ten van fleet management kan verminderen. PUM zal in de komende twee jaar nog acht opdrachten voor de FRES-bedrijven uitvoeren.

Sinds 2006 controleert PwC (PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.) jaarlijks om niet onze jaarrekening en de samenhang daarvan met de rest van het jaarverslag. Daarnaast heeft de Tax & HRS afdeling van PwC ons in 2008 ondersteund bij de aanvraag van de ANBI-status bij de Belastingdienst.

Met ontwikkelingsorganisatie SNV bekijken we de mo-gelijkheden om in Afrika samen te werken. Het eerste samenwerkingsproject wordt mogelijk een pilot in Benin in 2011.

In 2010 heeft internationaal advocatenkantoor Clif-ford Chance LLP FRES begeleid bij de totstand- koming van een overeenkomst voor de levering, instal-latie en het onderhoud van een tweetal zonnecentrales in Mali. FRES zal in 2011 nog eens vier zonnecentrales op vergelijkbare wijze realiseren in Mali. Clifford Chance zal FRES daarbij opnieuw juridisch ondersteunen.

42

Internationaal advocatenbureau Allen & Overy gaf ons in 2010 juridisch advies omtrent de merknaam FRES en onze statuten.

In 2006 zijn we gaan samenwerken met het Van Sand-ickfonds waarbij zij de reis- en verblijfkosten vergoeden van Nederlandse studenten die onderzoek deden op het gebied van zonne-energie in Afrika. In 2010 is deze samenwerking nieuw leven ingeblazen waarbij het fonds de kosten van het onderzoek naar de door FRES gebruikte accu’s financierde.

In de brochure ‘Millennium Gemeenten 2010’ uitge-geven door de Vereniging van Nederlandse Ge-meenten (VNG) plaatsten we een stuk waarin een concrete samenwerking met gemeenten werd aange-boden. Wanneer een bedrijf of burger € 60 doneert kan de gemeente dit verdubbelen tot 120 Euro. FRES vervijfvoudigd dit bedrag naar € 600 waarmee één SHS aangeschaft kan worden.

Al een aantal jaar adviseert en coacht Bijl, Partners in Public Relations de (communicatie)medewerkers van FRES op het gebied van communicatie.

Sinds 2009 werken we samen met The Resource in Amsterdam. Deze partner brengt vraag en aanbod op de fiscale arbeidsmarkt samen. Drie specialisten zetten zich één dag per maand onbezoldigd in om ons te ad-viseren op het gebied van vennootschapsbelasting, BTW en loonbelasting.

Sinds februari van dit jaar werken we samen met Rand-stad. Zij verlenen ons ondersteuning op het gebied van HR waarbij een HR consultant ons adviseert op het gebied van HR-management en –administratie.

In september is een samenwerkingsovereenkomst ondertekend met REF (Rural Energy Foundation). We werken in hetzelfde werkveld en wisselen informatie uit over de resultaten van desk researches. Daarnaast de-len we informatie over het lokaal vinden van personeel in Afrika.

Waterbedrijf Groningen doneerde in 2010 150 wa-terfilters aan FRES. Wij hebben ze verdeeld onder de FRES-bedrijven die ze gebruikten als kerstpakket voor de medewerkers. In 2011 zullen de medewerkers de waterfilters beoordelen voor Basic Water Needs India.Thijs van Praag - Chief Executive Officer PUM

Thijs Van Praag - CEO PUM Netherlands senior experts

“Synergie gaat over samenwerken. Samen-werken op een natuurlijke en inspirerende manier zodat je elkaar versterkt en een beter resultaat be-reikt. Ook bij PUM streven we naar meer synergie. Synergie tussen organisat-ies die werken aan ontwik-kelingssamenwerking en duurzame groei, is niet al-tijd vanzelfsprekend. Doelgroepen en regio’s over-lappen elkaar maar sporadisch. Maar de wereld is groot en wij zijn relatief klein, dus moeten we alert zijn op mogelijkheden om samen te werken. Door samen te werken vergroten we onze slagkracht en bereiken we meer.

Vorig jaar hebben we in samenwerking met FRES een opdracht voor NuRa in Zuid-Afrika uitgevoerd, waarbij we onderzochten hoe de kosten van fleet management zo laag mogelijk gehouden kunnen worden. In 2011 doen we een follow-up, ik ben benieuwd of men naar aanleiding van onze aanbevelingen de kosten heeft weten te drukken. De samenwerking met FRES verloopt goed en we gaan in de toekomst nog meer samenwerken. Het plan is om acht opdrachten uit te voeren om de zelfredzaamheid van de FRES-bedrijven te ver-groten.”

Wieke Hoge, Paulien Booijnk en Willem-Jan Wieland - Clifford Chance

“Ons kantoor is gericht op een hoogwaardige ju-ridische dienstverlening waarbij corporate respon-sibility hoog in het vaan-del staat. Clifford Chance draagt bijzonder graag bij aan initiatieven als die van FRES, waarbij wij waarde kunnen toevoegen en tegelijkertijd onze professionele en persoon-lijke ervaring verrijken. De samenwerking met FRES verloopt professioneel en efficiënt en heeft binnen de planning geleid tot een succesvolle ondertekening van de overeenkomst.”

43

15.1 Beleid en strategie

We richten ons voornamelijk op landelijk wervende in-stellingen, overheden en het bedrijfsleven. Wat betreft subsidiegevers zoeken wij partijen die in hun doelstel-lingen en taakveld bij ons aansluiten. Wij dienen alleen subsidievoorstellen in als de subsidievoorwaarden aansluiten bij onze strategische keuzes. Dit om te voorkomen dat wij subsidiegedreven beleid gaan voeren.

Zakelijke donateurs ondersteunen ons in natura of met geld. Zakelijke donateurs selecteren wij op de mate waarin hun bedrijfsbeleid bij ons past. Er mag geen sprake zijn van greenwashing door onze naam aan het bedrijf te verbinden.

Bij het opstellen van het strategisch meerjarenplan, is kritisch gekeken naar de fondswervingstrategie om onze doelstellingen te behalen.

De volgende investeringen zijn in de afgelopen jaren gedaan.

Mali Zuid-Afrika Burkina Faso Oeganda Totaal

ORET/MILIEV 760.000 760.000

PSOM 543.000 780.000 1.323.000

Overheid van Zuid-Afrika 9.354.064 9.354.064

Overheid van Mali 2.300.000 2.300.000

EU 582.769 582.769

JV partners (Nuon, EDF, etc.) 1.162.000 1.985.000 320.751 3.467.751

Schokland Akkoord - deel Nuon

88.564 1.531.060 1.619.624

Schokland Akkoord - deel DGIS

891.704 1.332.447 427.385 273.306 2.924.840

Totaal 5.745.268 14.982.571 1.330.905 273.306 22.332.048

15. Fondsenwerving

Voor het behalen van 46.000 klanten eind 2015 is vanaf 2011 een investering nodig van 35,9 miljoen.

Sinds de start van de activiteiten van de FRES bedrijven, hebben we in totaal al € 22,3 miljoen geïnvesteerd tot eind 2010 en we hebben nog € 20,1 miljoen toegezegd

gekregen, maar nog niet geïnvesteerd. Daarnaast hebben we nog € 7,4 miljoen aan aangevraagde sub-sidies open staan. Dit betekent dat we nog € 8,4 mil-joen aan subsidies moeten werven om in 2015 46.000 huishoudens en kleine bedrijven van energie te kunnen voorzien.

EUOverheid van MaliOverheid van Zuid-Afrika JV partners (Nuon, EDF, etc.)ORET/MILIEVPSOMSchokland Akkoord - deel NuonSchokland Akkoord - deel DGIS

Totale investeringen tot en met 2010

44

42 %

16 %

13 %

6 %

10 %

3 %

3 %

7 %

Om de benodigde financiering aan te trekken willen we nauwer met de Nederlandse overheid en Nuon samenwerken, onze lobbyactiviteiten en relaties met de nationale regeringen versterken, nieuwe partner-schappen vormen en voortbouwen op ons bestaande netwerk inzake internationale ontwikkeling.

Algemeen nut beogende instellingen (ANBI)

In 2007 kregen we voor de eerste keer de ANBI status. Deze status kregen we herbevestigd in 2009. Een door de Belastingdienst als zodanig aangemerkte ANBI hoeft geen successierecht of schenkingsrecht te beta-len over ontvangen erfenissen en schenkingen in het kader van het algemeen belang. Bovendien kan een donateur, afhankelijk van de vorm waarin de giften zijn gedaan, de gift van de inkomsten- of vennoot-schapsbelasting aftrekken.

15.2 Terugblik

Particuliere donaties

In 2010 is € 28.888 gedoneerd door particuliere do-nateurs. Hiervan werd € 7.203 gedoneerd door 71 particuliere donateurs die met € 120 bijdroegen aan de investeringskosten van SHS. Alle donaties die tot en met 2009 zijn ontvangen, zijn besteed aan de nieuwe SHS in Burkina Faso. De in 2010 ontvangen donaties worden volgend jaar in Oeganda gebruikt. In 2009 konden medewerkers van Nuon kiezen voor een donatie aan FRES in plaats van het krijgen van een kerstpakket. Hier kozen 433 medewerkers voor die samen € 10.825 doneerden. We ontvingen het bedrag in 2010. In 2010 is deze actie weer gedaan en is door 242 medewerkers € 7.260 gedoneerd. Dit bedrag ontvangen we in 2011.

Er is dit jaar wederom een particuliere donatie van € 3.600 ontvangen als tegemoetkoming in de huisves-tingskosten. In 2010 is het via particuliere donateurs binnengekomen bedrag niet uitgegeven, dit zal in 2011 gedaan worden.

Vorig jaar was het gedoneerde bedrag aanzien-lijk hoger, doordat Nuon een een direct mailing uit- stuurde naar 40.000 voormalige klanten waarmee nieuwe groene stroomklanten werden geworven. Door groene stroomklant te worden, doneerden klanten via Nuon € 20 aan FRES. In 2010 is hier geen vervolg aan gegeven.

We maken geen kosten voor fondswerving onder donateurs. Uit financiële overwegingen besloten we het CBF Keur niet aan te vragen. De kosten wegen niet op tegen het voordeel voor FRES. Via een accountants-verklaring garanderen we onze particuliere donateurs dat we 100% van het door hen gedoneerde geld best-eden aan onze doelstelling.

Subsidies (€ 187.957)Zakelijke donaties (€ 1.335.820) Particuliere donaties (€ 21.727)

0

10000

20000

30000

40000

50000

2010200920082007200620052004

86 %

1 %13 %

Investeringen FRES

Openstaande subsidie-aanvragenGeïnvesteerde subsidiesNog te investeren subsidiesNog te werven subsidies

45

38 %

35 %13 %

14 %

Particuliere donaties

Zakelijke donaties

In 2010 doneerde Nuon € 75.000 voor het dekken van onze bureaukosten en € 236.817 ten behoeve van inves-teringen in FRES-bedrijven. Nuon betaalt ook het salaris van de Director Business Development ad € 96.783. We hebben € 500 ontvangen aan sponsorgelden voor het verzorgen van een presentatie op de Intersolar Confe-rence Europe in München.

Subsidies ten behoeve van FRES bedrijven

0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

2010200920082007200620052004

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

2010200920082007200620052004

In 2010 ontvingen we € 1.703.160 aan subsidies. We ontvingen € 1.700.000 van DGIS en daarnaast nog € 3.160 van het Van Sandickfonds voor een onderzoek naar de door de FRES-bedrijven gebruikte accu´s.

Afgelopen jaar bleek dat DGIS ontevreden was over onze resultaten. Eenzijdig is de overeenkomst die Nuon en wij met hen hadden, bevroren. Wij hebben hier bezwaar tegen gemaakt en we hebben gereageerd op hun klachten over o.a. het achterblijven van de klanten-groei. Inmiddels is afgesproken dat begin 2011 overleg zal plaatsvinden om uit de impasse te komen.

In 2010 hebben we € 2,3 miljoen toegezegd gekregen van het ACP EU Energy Facility Programme voor het opstarten van een nieuw FRES-bedrijf in Guinee-Bissau. Daarnaast hebben we bijna € 2,1 miljoen toegezegd gekregen van de Wereldbank voor de bouw van de zes extra zonnecentrales in Mali en ruim € 2 miljoen voor het nieuwe FRES-bedrijf in Oeganda. In 2011 hopen we alle overeenkomsten te tekenen.

15.3 Toekomst

We beheren en versterken de relaties die we op heb-ben gebouwd en verwachten een aantal nieuwe subsi-dies. Na gesprekken met de Wereldbank in Washington in 2010, heeft de Wereldbank bevestigd de komende jaren fondsen vrij te maken voor de activiteiten van FRES. Daarnaast lopen er gesprekken met de African Development Bank over een mogelijke subsidie van € 1 miljoen voor FRES Benin en onderzoeken we de mogelijkheden binnen de EU.

Tevens zullen we € 4,8 miljoen subsidie ontvangen van de Zuid-Afrikaanse overheid voor de aansluiting van 8.000 extra SHS klanten.

Ieder jaar maken we een begroting met daarin de fond-sen die we binnen krijgen en de verwachte bestedin-gen. Per subsidie wordt bepaald waar welk bedrag naartoe gaat. We volgen een urenregistratie waarbij de uren van medewerkers geboekt worden op speci-fieke projecten waardoor ook die kosten gemonitord worden.

46

16. Fondsenwerving

16.1 Beleid en strategie

Wij proberen met ons werk niet alleen mensen in de gebieden waar we FRES-bedrijven oprichten te bereik-en, maar ook iedereen die ons werk mogelijk maakt: vrijwilligers, subsidieverleners, donateurs, partners, etc. Zij hebben recht om te weten welk effect het ter beschikking stellen van hun tijd of geld heeft. Om dit te bereiken is in 2007 een communicatieplan opgesteld, waarin de strategie en doelstellingen vertaald zijn naar de benodigde communicatieactiviteiten voor 2010. In de afgelopen jaren was er geen specifiek mediabeleid en werden niet veel persberichten uitgegeven en geplaatst. Om een groter publiek te bereiken, hebben we een mediaplan opgesteld waarin een strategie is bepaald voor 2011: wat zijn de mediamomenten, hoe verspreiden we nieuws en aan wie.

16.2 Terugblik

Communicatie met stakeholders

We onderscheiden verschillende stakeholders waar we op diverse manieren mee communiceren. Bestuurs-leden, partners, en medewerkers ontvingen iedere maand het FRES Flash Report, onze digitale nieuws-brief, om op de hoogte te blijven van de laatste ontwik-kelingen.

Op 1 september vond een stakeholdersbijeenkomst plaats voor bestuurs en RvT leden, personeelsleden, partners, studenten en vrijwilligers. De ontwikkelingen van de FRES-bedrijven stonden centraal. Alle partijen hadden uitgebreid de tijd om informatie uit te wisselen en bij te praten. Om de ingestelde Raad van Toezicht te informeren over de voortgang van ons werk krijgen ze een halfjaarlijkse managementrapportage. Hierin gaven we een update van de voortgang t.a.v. de door ons geformuleerde doelstellingen voor 2010.

De lokale managementteams, de leden van de Raden van Commissarissen en Business Developers hebben regelmatig contact met de lokale overheden, partners en ministeries van de landen waar we (willen gaan) werken. Tevens worden veel werkbezoeken gedaan om deze stakeholders zo goed mogelijk op de hoogte te houden van onze werkzaamheden en om de relaties goed te houden.

Wanneer iemand donateur wordt van FRES, ontvangt hij/zij een bevestiging van inschrijving en meer infor-matie over de resultaten van het afgelopen jaar en over de doelstellingen van het nieuwe jaar.

Om onze donateurs in de toekomst beter op de hoogte te houden van onze activiteiten, gaan we in 2011 een e-nieuwsbrief uitbrengen. Daarnaast zullen we in 2011 ons donateursbeleid herzien om de communicatie met donateurs te bevorderen.

Klachtenafhandeling

Wanneer FRES klachten ontvangt, worden deze binnen een (werk)dag na ontvangst behandeld. FRES belt de donateur vervolgens op om na te gaan of de oplossing naar wens is. In 2010 zijn er geen klachten binnen gekomen.

FRES in de media

We gebruiken de communicatiekanalen van partners zo goed mogelijk. Dit heeft in 2010 geleid tot drie pu-blicaties gericht op alle klanten van Nuon, een publi-catie in de Millenniumbrochure van de VNG en een profiel in het boek ‘Binnenste Buiten’ uitgegeven door Partos. Tevens zijn er meerdere presentaties gehouden bij verschillende bijeenkomsten, zoals bij MinBuZa en de UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Aid Development) om meer draagvlak te creëren voor onze activiteiten.

47

In december bracht de Wereldbank een korte repor-tage uit over haar activiteiten op het gebied van duurzame energie in Afrika. Hiervoor hebben ze ook materiaal verzameld bij Yeelen Kura in Mali. De repor-tage laat zien hoe de zonnecentrale het leven van lasser Sina Begayago verbetert.

De publicaties hadden een grotere naamsbekendheid tot gevolg. Daarnaast zijn de banden met de organisa-ties die deze bladen uitgeven en conferenties organis-eren versterkt.

Jaarverslag

We publiceren het jaarverslag in drie talen, namelijk Nederlands, Engels en Frans en verspreiden dit onder onze (potentiële) partners, FRES-bedrijven, betaalde en onbetaalde medewerkers in Nederland en donateurs.

Met het jaarverslag 2009 dongen we voor de tweede keer mee naar de Transpar-ant Prijs, een initiatief van PwC. Hierbij staat, zoals de naam al aangeeft, transpar-antie van de activiteiten en uitgaven centraal. We sco-orden met ons jaarverslag niet alleen hoger dan vorig jaar (6,6 tegenover 6,1), maar ook hoger dan gemiddeld (6,6 tegenover 6,1 als gemiddelde).

In 2009 rapporteerden we voor het eerst op GRI niveau C. Dit jaar doen we dat weer. Om ons jaarverslag zo beknopt mogelijk te houden, wordt het jaarverslag met GRI tabel alleen online gepubliceerd. Tevens richtten we ons weer op de Transparant Prijs.

16.3 Toekomst

2011 staat in het teken van draagvlakversterking bij (potentiële) vrijwilligers, werknemers, stakeholders, partners en ook bij het algemene publiek. Om dit te bereiken, zullen we het in 2010 geschreven mediaplan uitvoeren.

Begin 2011 gaat onze nieuwe website online en dit moet zijn vruchten gaan werpen. We gaan online meer rapporteren over de voortgang van onze projecten en de prestaties van onze FRES-bedrijven om partners, vrijwilligers en geïnteresseerden beter op de hoogte te houden. We zetten niet alleen de social media actiever in, maar we gaan ook een e-nieuwsbrief ontwikkelen en uitbrengen.

Tevens leggen we begin 2011 de laatste hand aan een aantal factsheets over onze diensten en de FRES- bedrijven. Deze gaan we gebruiken als informatiefolder voor (potentiële) partners.

48

17. Vooruitblik 2011

17.1 Doelstellingen

FRES zal naar schatting € 6,5 miljoen investeren in 2011 om in totaal ongeveer 19.600 nieuwe klanten te voor-zien van zonnestroom.

FRES heeft voor 2011 de volgende doelstellingen:

1. Uitbreiding van de FRES-bedrijven in Zuid-Afrika, Mali en Burkina Faso.

2. De activiteiten van FRES Uganda worden vervolgd en de eerste 500 klanten zullen aange-sloten worden.

3. De financiële prestaties van de bestaande FRES-bedrijven worden verbeterd. Niet alleen door de klantengroei, maar ook door het verbeteren van de operationele performance, zoals het reduceren van non-payment.

4. Opstarten van een nieuw FRES-bedrijf in Benin en/of Guinee-Bissau.

5. Aantrekken van extra professionele expertise.

6. Aantrekken € 5 miljoen subsidie.

7. Aangaan van samenwerkingsverbanden met twee bedrijven voor corporate sponsoring.

8. Werven van minimaal € 15.000 onder particuliere donateurs.

De doelstellingen en strategieën staan verder uit-gewerkt in ons jaarplan.

• NuRa, Zuid-Afrika: We installeren de eerste SHS van de eerste 4.000 nieuwe SHS en we bestellen de volgende 4.000 nieuwe SHS. Door het hoge percentage non-payment dat voornamelijk te maken heeft met het hoge percentage HIV geïnfecteerden, is de verwachting dat we een aantal SHS weghalen bij bestaande klanten. De netto klantengroei zal 3.000 bedragen.

• Yeelen Kura, Mali: Twee nieuwe zonnecentral-es worden gebouwd en in gebruik genomen. Samen hebben ze de potentie om 900 klanten te bedienen, waarvan we 650 klanten in 2011 zullen aansluiten. Daarnaast zal door uitbrei-ding van bestaande minigrids het klanten-aantal met 400 uitgebreid worden. Doordat de markt voor de SHS redelijk verzadigd is, verwachten we daar slechts een groei van 50 klanten. In totaal sluiten we 1.100 huishoudens en kleine bedrijven aan in 2011.

• Yeelen Ba, Burkina Faso: in 2011 sluiten we 500 nieuwe klanten aan.

49

Begroting 2011

Baten

Baten uit eigen fondsen 1.601.000

• Nuon service kosten 75.000

• Sponsoring door bedrijven en particulieren in natura 0

• Particulier en zakelijke donaties 15.000

• Opname/ (toevoeging) eigen reservering 1.211.000

• Rente uit eigen vermogen 300.000

Project subsidies 4.747.888

• Projectfinanciering DGIS (o.a. Benin, Mali en Oeganda) 2.307.500

• Projectfinanciering Wereldbank (Mali) 1.090.000

• Projectfinanciering Burkina Faso (EU) 484.000

• Projectfinanciering Stichting Doen (Oeganda) 266.000

• Nuon PPP 400.388

• Projectfinanciering Guinee-Bissau (EU) 200.000

Totaal Baten 6.348.888

17.2 Toelichting op baten

Een deel van de ontvangsten loopt via de balans. Ze worden pas als bate verantwoord indien er concrete uitgaven zijn, die ten laste van deze ontvangsten kun-nen worden verantwoord.

Projectsubsidies

• Projectfinanciering DGIS: Er zal in het tweede kwartaal en het vierde kwartaal van 2011 een totaal bedrag van € 2.307.000 aangevraagd worden bij DGIS voor uitgaven in 2011 binnen het PPP voor Mali en Benin.

• Projectfinanciering Wereldbank: Naar verwach-ting ontvangt FRES een deel van de subsidie in de tweede helft van 2011 van de ingediende aanvraag (totaal: € 2.096.252) in 2010 voor Mali.

• Projectfinanciering Burkina Faso: Een aanvraag voor een voorschot van € 184.000 zal ingediend worden bij de EU. Nuon/FRES heeft nog een voorschot beschikbaar van € 300.000. Naar verwachting wordt dit bedrag overgemaakt in december 2011.

• Nuon PPP: Dit betreft bijdragen van Nuon op basis van commitments gemaakt in het verleden.

• Projectfinanciering (EU/ADB): Er zal financiering aangevraagd worden bij de African Development Bank en UNIDO.

50

Begroting 2011

Lasten

FRES Service kosten 550.000

Actieve projecten 750.000

• EU Burkina Faso 750.000

Bedrijven 451.388

• Yeelen Kura, Mali 200.000

• NuRa, Zuid-Afrika 251.388

• Yeelen Ba, Burkina Faso 0

• FRES Uganda, Oeganda 0

Uitbreiding bedrijven 3.987.500

• Yeelen Kura, Mali 2.887.500

• Nura, Zuid-Afrika 600.000

• Yeelen Ba, Burkina Faso 0

• FRES Uganda, Oeganda 500.000

Nieuwe initiatieven 610.000

• Oeganda 0

• Guinee-Bissau 200.000

• Benin 400.000

• Nieuwe initiatieven over landen (Mozambique, Kameroen, Somaliland) 10.000

Totaal Lasten 6.348.888

17.3 Toelichting op lasten

Actieve projecten:

EU Burkina Faso: De belangrijkste activiteit in 2011 betreft het werven van klanten voor de 1.000 SHS die aangeschaft zijn in 2010.

Bedrijven:

Yeelen Kura: In 2011 zullen investeringen gedaan worden voor de aankoop van pre-payment meters.NuRa: In 2011 zullen investeringen gedaan worden voor vervanging en vernieuwing van SHS.

Uitbreiding bedrijven:

• Yeelen Kura: Eind 2010 is een contract getekend voor de bouw van twee zonnecentrales die in 2011 gerealiseerd zullen worden. Aan het eind van de tweede helft van het jaar zullen contracten worden getekend voor nog eens vijf zonnecentrales.

• NuRa: Er staat een restinvestering gepland voor een eerste tranche van 4.000 systemen voor huishoudens en kleine bedrijven; de Zuid-Afri-kaanse overheid draagt bij aan deze uitbreiding (80%). FRES zal in 2011 een bedrag van € 1.600.000 als lening aan NuRa verstrekken om de systemen te kunnen voorfinancieren. Tevens zal een tweede additionele investering nodig zijn van € 2.600.000 (verspreid over twee jaar) om op termijn 4.000 extra klanten te voorzien van elektriciteit. In 2011 draagt FRES 20% hiervan bij ( € 600.000) en zal een lening van € 700.000 aan NuRa verstrekken voor een deel voorfinanciering van de systemen. NuRa betaalt het bedrag in termijnen aan FRES terug zodra de systemen geïnstalleerd zijn en de Zuid-Afrikaanse overheid de betalingen van de subsidie heeft voldaan.

Nieuwe initiatieven:

• Guinee-Bissau: Wanneer FRES in de komende maanden een contract ondertekend heeft mbt de EU-subsidieaanvraag voor Guinee-Bissau zal er in de loop van 2011 een bedrijf opgericht worden.

• Benin: Wanneer een concessiegebied en vrijstelling van invoerrechten in Benin verkregen zijn, zal het bedrijf operationeel worden en een eerste aankoop plaatsvinden van 600 systemen voor aansluiting van klanten.

• Nieuwe initiatieven: Er zullen diverse marktonder-zoeken plaatsvinden om de potentie van rurale elektrificatie in Mozambique, Kameroen en Somali-land te onderzoeken.

51

Deel 4: Jaarrekening

52

Geconsolideerde balans per 31 december 2010

18. Geconsolideerde jaarrekening

(na resultaatbestemming) 31.12.2010 31.12.2009

€ €

Activa

1. Vaste Activa

1.1 Materiële vaste activa 1.435.237 1.276.858

1.2 Financiële vaste activa 0 0

1.435.237 1.276.858

2. Vlottende activa

2.2 Vorderingen en overlopende activa

218.506 1.120.017

2.3 Effecten 9.636.701 6.911.202

2.3 Liquide middelen 1.744.216 4.954.143

11.599.423 12.985.362

Totaal 13.034.660 14.262.220

Passiva

3. Reserves en Fondsen

3.1 Reserves

• Continuïteitsreserve FRES Nederland 250.000 0

• Bestemmingsreserve voor toekomstige projecten

4.139.882 3.277.128

• Bestemmingsreserve financiering activa 4.296 7.416

3.2 Fondsen

• Bestemmingsfonds Donatie Nuon 7.380.376 9.000.000

• Bestemmingsfonds Hivos/Oeganda 200.000 200.000

7.580.376 9.200.000

11.974.554 12.484.544

4. Kortlopende schulden en overlopende passiva 1.060.106 1.777.676

Totaal 13.034.660 14.262.220

53

Geconsolideerde staat van baten en lasten over 2010

werkelijk Begroot* werkelijk

2010 2010 20095.1 Baten

Baten uit eigen fondswerving 437.988 459.000 1.179.594

• Baten uit eigen fondsenwerving particulieren 28.888 30.000 40.937

• Baten uit eigen fondsenwerving bedrijven 409.100 429.000 1.138.657

Subsidies 1.703.160 700.000 1.330.961

• Subsidies van overheden 1.700.000 700.000 1.200.000

• Overige subsidies 3.160 0 130.961

Opbrengsten uit beleggingen 911.472 300.000 501.256

Overige baten 544.077 476.936

• Baten Yeelen Kura uit reguliere bedrijfsactiviteiten 544.077 0 476.936

Som der baten 3.596.697 1.459.000 3.488.747

5.2 Lasten

Besteed aan doelstellingen

Lasten voor normale bedrijfsvoering Bestaande Bedrijven 687.800 0 616.616

• Yeelen Kura 679.818 0 616.616

• NuRa 7.982 0 0

• Yeelen Ba 0 0 0

Bestedingen voor Uitbreiding Bedrijven 2.770.788 4.443.000 1.425.162

• Yeelen Kura, Mali – Project zonnecentrales 711.200 810.000 313.576

• Yeelen Kura, Mali – PSOM Project 0 0 15.352

• Nura, Zuid Afrika 1.135.360 2.206.500 514.426

• Yeelen Ba, Burkina Faso EU/Nuon Project 574.325 800.000 219.893

• Yeelen Ba, Burkina Faso FRES Project 129.303 106.500 333.025

• FRES Uganda, Oeganda 220.600 520.000 28.890

Bestedingen voor Nieuwe initiatieven 19.423 98.500 39.687

• Guinee-Bissau 1.650 40.000 32.467

• Benin 16.375 50.000 7.220

• Nieuwe initiatieven overige landen 1.398 8.500 0

54

FRES Service Kosten - besteed aan doelstellingen 413.111 385.375 260.035

• Directe Ondersteuning Bestaande Bedrijven 93.728 87.434 58.998

• Directe Ondersteuning Uitbreiding Bedrijven 75.415 70.353 47.471

• Directe Ondersteuning Nieuwe Initiatieven 243.968 227.588 153.566

Totaal besteed aan doelstellingen 3.891.122 4.926.876 2.341.500

FRES Service Kosten - Beheer & Administratie 216.565 115.498 99.518

• Directe kosten 124.036 107.393 88.540

• Indirecte kosten en kosten uit beleggingen 92.529 8.105 10.978

Som der lasten 4.107.687 5.042.373 2.441.109

Resultaat (510.990) (3.583.373) 1.047.729

Het resultaat over 2010 wordt als volgt bestemd:

Resultaatbestemming

• (Onttrekking)/Toevoeging aan continuïteitsreserve FRES Nederland 250.000 0 0

• (Onttrekking)/Toevoeging aan bestemmings-reserve voor toekomstige projecten 861.754 (3.583.373) 1.173.029

• (Onttrekking)/Toevoeging bestemmingsreserve financiering activa (3.120) 0 (300)

• (Onttrekking)/Toevoeging bestemmingsreserve NuRa 0 0 (250.000)

• (Onttrekking)/Toevoeging bestemmingsfonds Donatie Nuon (1.619.624) 0 125.000

(510.990) 0 1.047.729

* De onder de begroting opgenomen bedragen betreffen de herziene begroting. Deze wijkt af van de initiele vast-gestelde begroting. Op 20 september 2010 is deze herziene begroting voorgelegd en akkoord bevonden door het bestuur van FRES.

(vervolg van vorige pagina)

55

Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2010

2010 2009€ €

Ontvangsten van particulieren, bedrijven, instellingen en overheid 1.125.431 2.898.285

Betalingen aan leveranciers, werknemers en projecten (4.051.374) (2.060.055)

Kasstroom uit activiteiten (2.925.943) 838.230

Ontvangen interest & gerealiseerd resultaat beleggingen 63.334 266.397

Kasstroom uit operationele activiteiten (2.862.609) 1.104.627

Investeringen in materiële vaste activa (347.318) (3.492)

Verwervingen groepsmaatschappijen 0 0

Kasstroom uit investeringsactiviteiten (347.318) (3.492)

1.101.135

Verstrekte lening 0 0

Mutatie rekening-courantschuld kredietinstellingen 0 0

Kasstroom uit financieringsactiviteiten 0

Netto kasstroom (3.209.927) 1.101.135

Koers- en omrekeningsverschillen op geldmiddelen 0 232.772

Mutatie geldmiddelen (3.209.927) 1.333.907

Saldo geldmiddelen 1 januari 4.954.143 3.620.236

Mutaties geldmiddelen (3.209.927) 1.333.907

Saldo geldmiddelen 31 december 1.744.216 4.954.143

Toelichting op geconsolideerde jaarrekening

Vergelijking realisatie 2010-versus begroting 2010

Voor een gedetailleerde analyse van de verschillen tus-sen de realisatie en de begroting over 2010 wordt kort-heidshalve verwezen naar hetgeen hieromtrent in het jaarverslag is opgemerkt.

Hieronder is een summiere analyse opgenomen ten einde de (relatief ) grotere afwijking toe te lichten.

Realisatie versus begroot 2010 baten

Baten uit verkregen subsidies

De baten uit verkregen subsidies vallen hoger door de aanwending van de in 2009 ontvangen subsidie van DGIS. Deze is in 2010 onder andere aangewend voor de uitbreiding van 4.000 solar home systems in Zuid-Afrika.

56

Tevens is er een aanvraag ingediend in 2010 bij de EU voor een voorschot van € 354.000 voor Yeelen Ba in Burkina Faso. FRES heeft uiteindelijk een bedrag van 189.000 ontvangen in februari 2011. Dit bedrag valt lager uit omdat FRES in vorige jaren meer voorschot had ontvangen dan er in totaal aan het EU-project uit-gegeven is.

Realisatie versus begroot 2010 besteed aan doelstellingen

• Yeelen Kura, Mali: De lasten voor Yeelen Kura val-len iets lager uit dan oorspronkelijk begroot, om-dat de aankoop van vijf zonnecentrales in 2010 niet kon plaatsvinden aangezien de subsidieover-eenkomst tussen de Wereldbank en AMADER, het rurale elektrificatieagentschap in Mali, nog niet is ondertekend. Om het proces alvast te starten heeft FRES uiteindelijk besloten om zelf de financiering van de aankoop van de eerste twee zonnecentrales te doen en heeft hiertoe een eerste aanbetaling gedaan.

• NuRa, Zuid-Afrika: Er is een investering gedaan voor een eerste tranche van 4.000 systemen voor huishoudens en kleine bedrijven in Zuid-Afrika. De Zuid-Afrikaanse overheid draagt voor 80% bij aan deze uitbreiding en FRES draagt 20% bij. FRES heeft een bedrag ad € 600.000 geïnvesteerd in 2010 vanuit de DGIS bijdrage en een leenfaciliteit aan NuRa verstrekt van € 1.000.000 om de systemen te kunnen voorfinancieren; hiervan is tot nu toe € 400.000 opgenomen door NuRa.

• Yeelen Ba, Burkina Faso: De lasten voor Yeelen Ba vallen iets lager uit omdat de deelbetaling van € 179.000 voor de aankoop van 1.000 systemen pas in januari 2011 heeft plaatsgevonden in plaats van eind 2010.

• FRES Uganda, Oeganda: De lasten voor FRES Ugan-da vallen lager uit dan begroot door een vertraging in besluitvorming voor de start van het bedrijf. De onderhandelingen met de overheid betreffende het verkrijgen van een vergunning voor een con-cessiegebied duren langer dan voorzien.

Algemeen

Activiteiten

FRES is opgericht in 2004 en is statutair gevestigd te Amsterdam. De activiteiten van FRES en haar groeps-maatschappijen bestaan uit het realiseren van duur-zame rurale elektrificatie in ontwikkelingslanden, met name door het plaatsen en beheren van autonome

zonne-energiesystemen. Daarnaast heeft FRES ten doel het mede participeren in deelnemingen en samen-werkingen die activiteiten uitoefenen die bevordelijk zijn voor het doel van de stichting.

Groepsverhoudingen

Er zijn drie vennootschappen: Yeelen Kura S.A., Socié-té de Services Decentralisés FRES (SSD-FRES) en FRES Uganda Limited. FRES is van alle vennootschappen, direct of indirect, 100% eigenaar.

Consolidatiekring

In de consolidatie worden de financiële gegevens van FRES opgenomen, evenals de financiële gegevens van de groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop zij een overheersende zeggenschap kan uitoe-fenen of waarover zij de centrale leiding heeft. Groeps-maatschappijen zijn rechtspersonen waarin FRES beslissende zeggenschap, direct of indirect, kan uitoe-fenen doordat zij beschikt over de meerderheid van de stemrechten of op enig andere wijze de financiële en operationele activiteiten kan beheersen. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met eventuele stemrechten die direct kunnen worden uitgeoefend op balansda-tum. In dit verband zijn onderstaande vennootschap-pen in de consolidatie van FRES betrokken:

De deelneming in Yeelen Kura S.A. is eind 2008 verkre-gen van EDF en Nuon. FRES heeft deze rechtspersoon voor een bedrag van € 2 overgenomen van genoemde partijen. Met deze overname is ook 20% van de aande-len van SSD verkregen waardoor het aandelenbezit in deze dochteronderneming nu 100% is geworden.

Het bestuur van Yeelen Kura bestaat per 31 december 2010 uit de heer R. Costerman en een openstaande vacature. Annemarie Goedmakers en Roland van der Pouw zijn gedurende 2010 afgetreden als bestuurslid. De directie wordt gevoerd door Amadou Diallo. SSD-FRES heeft geen apart bestuur. SSD-FRES bevat de zon-necentrale.

57

Naam Statutaire zetel

Aandeel in het geplaatste kapitaal

Yeelen Kura S.A. Mali 100%

Société de Services Decentralisés (SSD) FRES

Mali 100% (waarvan 20% via Yeelen Kura)

FRES Uganda Limited Oeganda 100%

SSD-FRES Benin Benin 100%

FRES Uganda Ltd is in 2010 opgericht als 100% dochter van FRES. De heer Peter de Wit is inmiddels aangesteld als general manager. Begin 2011 zullen twee commis-sarissen aangesteld worden.

SSD-FRES Benin is ook in 2010 opgericht als 100% dochter van FRES. Het bedrijf is dit jaar formeel opger-icht om aanspraak te kunnen maken op een con-cessiegebied en vrijstelling van belastingheffingen. De verwachting is dat in 2011 een Project Manager aangenomen zal worden om de start van de operatie te coördineren.

Verbonden partijen

FRES is in 2004 opgericht door N.V. Nuon als een on-afhankelijke stichting met een eigen bestuur en Raad van Toezicht. Sinds juli 2009 hebben FRES en Nuon een sponsorovereenkomst die inhoudt dat Nuon optreedt en beschouwd wordt als hoofdsponsor van FRES. In deze overeenkomst is ook opgenomen dat Nuon zit-ting zal nemen in de Raad van Toezicht. Algemene grondslagen voor de opstelling van de gecon-solideerde jaarrekening

Algemene grondslagen

De jaarrekening is opgesteld op basis van Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen, zoals opgesteld door de Raad voor Jaarverslaggeving. Het doel van deze richtlijn is inzicht te geven in de kosten van de organisatie en besteding van de gelden in relatie tot het doel waarvoor de middelen zijn bijeengebracht. De jaarrekening is opgesteld in euro’s.

De jaarrekening over 2010 is ingericht in overeenstem-ming met de vernieuwde richtlijn 650, deze vernieuw-de richtlijn is in beginsel van toepassing op boekjaren die aanvangen op 1 januari 2011. FRES heeft er voor ge-kozen om ook de jaarrekening 2010 op basis van deze vernieuwde richtlijn op te stellen. Dit is in overeenstem-ming met de aanbeveling van de Raad voor Jaarver-slaggeving.

De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de “oude” Richtlijn 650 zijn:

• Verduidelijking van subsidies die niet rechtstreeks van overheden worden verkregen, maar via een organisatie die deze subsidie onder dezelfde voor-waarden toewijst of verdeelt;

• Verduidelijking van de presentatie van de rente-baten;

• Aanvullende vereisten omtrent de verplichte toe-lichting van het percentage bestedingen aan de doelstellingen ten opzichte van de som der lasten (bestedingspercentage lasten naast het besteding-spercentage baten);

• Verduidelijking van de omvang van het dienstver-band in uren van individuele en gewezen bestu-urders middels een toelichting. Dit naast de reeds bestaande toelichtingsvereisten omtrent de bezol-diging, aan hen verstrekte leningen etcetera.

Omrekening van vreemde valuta

Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen de koers per bal-ansdatum. Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode worden in de jaarrekening verwerkt tegen de koers die geldt op de datum van de transactie. De uit de omrekening per balansdatum voortvloeiende koersverschillen worden opgenomen in de staat van baten en lasten.

De buitenlandse groepsmaatschappijen en niet-gecon-solideerde deelnemingen kwalificeren als bedrijfsuit-oefening in het buitenland met een andere functionele valuta dan die van de stichting. Voor de omrekening van de jaarrekening van deze bedrijfsuitoefening in het buitenland wordt de koers op balansdatum gehanteerd voor de balansposten en de wisselkoersen op de trans-actiedata voor de posten van de staat van baten en las-ten. De omrekeningsverschillen die optreden, worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het groepsver-mogen gebracht.

Kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de directe methode. De geldmiddelen in het kasstroo-moverzicht bestaan uit liquide middelen. Kasstromen in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen een geschatte gemiddelde koers. Koersverschillen inzake geldmiddelen worden afzonderlijk in het kasstroomov-erzicht getoond.

De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschap-pijen wordt opgenomen onder de kasstroom uit invest-eringsactiviteiten, voor zover betaling in geldmiddelen heeft plaatsgevonden.

58

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

Materiële vaste activa

De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming.

Financiële vaste activa

De vorderingen op leningen aan deelnemingen en de overige vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens ge-waardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van noodzake-lijk geachte voorzieningen.

Vorderingen en overlopende activa

De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

Effecten

Aandelen en obligaties worden bij eerste verwerking opgenomen tegen reële waarde. Waardeveranderingen worden direct in de staat van baten en lasten verwerkt.

Liquide middelen

De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen nomi-nale waarde en staan, tenzij anders vermeld, ter vrije beschikking van de stichting.

Reserves en fondsen

De reserves zijn bestemd voor besteding aan projecten en in beperkte mate voor apparaatskosten. De reserve financiering activa komt overeen met de in materiële vaste activa vastgelegde middelen. Voor een nadere toelichting van de achtergrond van de aangehouden reserves en fondsen wordt verwezen naar de toelicht-ing op het eigen vermogen.

Overige activa en/of passiva

De overige activa en passiva zijn gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, gewoonlijk gelijk aan de nominale waarde.

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

Baten

Het saldo van de staat van baten en lasten wordt bepaald door de baten uit eigen fondsenwerving en de overige baten te verminderen met de bestedingen aan de doelstellingen. Giften worden verantwoord in het jaar waarin deze worden ontvangen. Baten uit nala-tenschappen worden verantwoord in het jaar waarin de omvang betrouwbaar is vastgesteld.

Lasten

Kosten betrekking hebbende op de normale bedrijfs-uitoefening waarvoor een bijdrage in natura wordt ontvangen worden bruto verantwoord indien en voor zover deze kosten te kwantificeren zijn.

Belastingen

De stichting is niet belastingplichtig voor de vennoot-schapsbelasting noch voor de omzetbelasting. De stichting heeft de ANBI-status in 2008 verkregen.

59

Terreinen en In-stallaties Yeelen Kura en SSD

Kantoor-in-ventaris

Computers en software

totaal

Boekwaarde 1 januari 1.269.442 932 6.484 1.276.858

Mutaties:

Investeringen 346.323 0 995 347.318

Afschrijvingen (184.824) (533) (3.582) (188.939)

Totaal mutaties 161.499 (533) (2.587) 158.379

Boekwaarde 31 december

Aanschafwaarde 1.908.085 2.667 15.489 1.926.241

Afschrijvingen (477.144) (2.268) (11.592) (491.004)

Totaal 1.430.941 399 3.897 1.435.237

Afschrijvingspercentage 0% - 20% 20% 20%

Toelichting op de onderscheiden posten van de geconsolideerde balans

1.1 Materiele vaste activa

De stichting is niet belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting noch voor de omzetbelasting. De stichting heeft de ANBI-status in 2008 verkregen.

Het saldo terreinen en installaties heeft betrekking op de activa die zijn verkregen als onderdeel van de overname van Yeleen Kura eind 2008. Het betreft onder andere de zonnecentrale in Mali.

31.12.2010 31.12.2009Lening u/g NuRa, totale faciliteit € 650.000

0 0

Lening u/g NuRa, totale faciliteit € 1.000.000

0 0

Boekwaarde per 31 dec. 0 0

31.12.2010 31.12.2009Boekwaarde per 1 januari 0 250.000

Mutaties:

Verstrekte leningen 0 250.000

Af: omzetting lening in gift 0 500.000

Boekwaarde per 31 december 0 0

Een verloopoverzicht van de bovenstaande financiële vaste activa is onderstaand opgenomen:

Lening u/g NuRa, totale faciliteit € 650.000

1.2 Financiële vaste activa

Een overzicht van de financiële vaste activa is onder-staand opgenomen

Met NuRa in Zuid-Afrika is per 1 november 2008 een 10 jarige lening op afroep afgesloten voor een bedrag van maximaal € 650.000. Hiervan is ultimo 2009 € 500.000 door FRES geëffectueerd en in 2008 € 125.000 namens FRES via Nuon. Thans kan NuRa in Zuid-Afrika op basis van deze leningsovereenkomst nog aanspraak maken op het resterende deel van ad € 25.000.

Per 31 december 2010 is besloten de openstaande le-ning ad € 125.000 om te zetten in een gift ter beste-ding aan de doelstelling van de stichting. Dit in over-eenstemming met de verwerking van de openstaande lening per 31 december 2009 ad € 500.000.

Lening u/g NuRa, totale faciliteit € 1.000.000

31.12.2010 31.12.2009Boekwaarde per 1 januari 0 0

Mutaties:

Verstrekte leningen 400.000 0

Af: omzetting lening in gift 400.000 0

Boekwaarde per 31 dec. 0 0

60

Met Nuon RAPS Utility (NuRa) is per 13 september 2010 een 20 jarige lening op afroep afgesloten voor een bedrag van maximaal € 1.000.000. Hiervan is ultimo 2010 € 400.000 door FRES geëffectueerd. Thans kan NuRa op basis van de leningovereenkomst nog aanspraak maken op het resterende deel van ad € 600.000.

In beginsel is er over deze lening jaarlijks rente verschuldigd, deze wordt berekend aan de hand van de 12 maands euribor tarief. Op basis van de “Interest Waiver” heeft FRES afgezien van het in rekening brengen van rente over de bovengenoemde lening.

Per 31 december 2010 is besloten de openstaande lening ad € 400.000 om te zetten in een gift ter besteding aan de doelstelling van de stichting.

2.2 Vorderingen en overlopende activa

31.12.2010 31.12.2009Totaal > 1 jaar Totaal > 1 jaar

Debiteuren 51.775 51.775 51.775 0

Vorderingen SSD en Yeleen Kura 123.117 106.928 106.928 0

Vooruitbetaalde kosten 4.069 0 43.786 0

Overige vorderingen 13.160 0 865.964 0

Overlopende activa 26.385 0 51.564 0

218.506 158.703 1.120.017 0

De post overige vorderingen betreft onder andere bedragen die Nuon als subsidie ten behoeve van FRES heeft ontvangen. De overlopende acitva betreft de ultimo 2010 nog te ontvangen rente over 2010. Deze is na balansda-tum ontvangen.

61

De post overige vorderingen is als volgt te specificeren:

2.3 Effecten

In 2009 heeft de stichting een beleggingsbeleid gefor-muleerd.De beleggingsactiviteiten worden uitgevoerd door ING en gemonitored door de Vermogensbeheer commssie. Het rendement op de effecten bedroeg in 2010 8,8%. De Vermogensbeheer commissie heeft het beleggingsbeleid geëvalueerd en het bestuur geadvi-seerd geen wijzigingen aan te brengen.

2.4 Liquide middelen

De liquide middelen staan ter vrije beschikking. De liquide middelen worden aangewend voor de bedrijfs-voering alsmede voor de doelstelling van de stichting.

31.12.2010 31.12.2009

Aandelen 3.531.303 1.617.739

Obligaties 6.105.398 5.293.463

Totaal 9.636.701 6.911.202

31.12.2010 31.12.2009

Nog te ontvangen Donatie Nuon projecten (commitment)

0 159.086

Nog te ontvangen subsidie EU/Nuon project Burkina Faso

0 655.314

Diverse overige vorderingen

13.160 51.564

Totaal 13.160 865.964

31.12.2010 31.12.2009

ING overige rekeningen 1.400.592 4.746.046

ASN rekening 19.735 13.500

West Afrikaanse CFA Franc 323.735 194.597

Kas 154 0

Totaal 1.744.216 4.954.143

62

3. Toelichting op de reserves en fondsen

3.1 Bestemmingsreserves

Continuïteitsreserve FRES Nederland

De stichting is niet belastingplichtig voor de vennoot-schapsbelasting noch voor de omzetbelasting. De stichting heeft de ANBI-status in 2008 verkregen.

Overeenkomstig het bestuursbesluit is ultimo 2010 een continuïteitsreserve gevormd. Dit betreft een continuïteitsreserve voor FRES Nederland, met deze reserve is het mogelijk om de kosten van FRES Neder-land gedurende een half jaar op te kunnen vangen.

Bestemmingsreserve voor toekomstige projecten

Bestemmingsreserve financiering activa

Deze reserve is op grond van de Richtlijn Fondsenwer-vende Instellingen gevormd. Het saldo is gelijk aan de totale boekwaarde van de materiele vaste activa beno-digd voor de bedrijfsvoering. Omdat deze richtlijn voor Yeleen Kura niet van toepassing is, is het saldo van vaste activa van deze rechtspersoon niet in de bestemmings-reserve betrokken.

31.12.2010 31.12.2009

Stand per 1 januari 0 0

Bij: resultaat boekjaar conform resultaatbestemming

250.000 0

Stand per 31 december 250.000 0

31.12.2010 31.12.2009

Stand per 1 januari 3.277.128 2.104.099


861.754 1.173.029

Stand per 31 december 4.138.882 3.277.128

31.12.2010 31.12.2009

Stand per 1 januari 7.416 7.716


(3.120) (300)

Stand per 31 december 4.296 7.416

3.2 Bestemmingsfondsen

Bestemmingsfonds Donatie Nuon

Op 3 oktober 2008 is er op basis van het zogenaamde Akkoord van Schokland een overeenkomst gesloten tussen FRES en de minister voor Ontwikkelingssamen-werking en N.V. Nuon. Hiervoor is een bestemmingsre-serve in het leven geroepen waarin zowel als N.V. Nuon als de minister van Ontwikkelingssamenwerking voor ieder € 10.000.000 participeert. Het is de bedoeling dat met aanvullende externe financiering een groot aantal projecten vanuit dit fonds word gefinancierd. Gelet op de subsidievoorwaarden gesteld door de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, is het in 2009 ontvangen bedrag ad € 1.700.000 als vooruitontvangen subsidie gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

De subsidie is gedurende 2010 voor een deel aangewend ten behoeve van diverse proejcten.

Het verloop van deze reserve is als volgt:

De ontrekking van dit fonds gedurende 2010 heeft betrekking op de kosten die zijn gemaakt voor onder andere de solar home systems voor NuRa en de uitbrei-ding van het netwerk van Yeelen KuRa. Deze kosten komen direct ten laste van dit bestemmingsfonds.

Bestemmingsfonds Hivos/Oeganda

Het verloop van deze reserve is als volgt:

31.12.2010 31.12.2009

Stand per 1 januari 9.000.000 9.000.000

Bij: (ontrekking)/ toevoeging

(1.619.624) 0


31.12.2010 31.12.2009

Stand per 1 januari 200.000 75.000

Bij: subsidie Hivos 0 125.000

Stand per 31 december 200.000 200.000

63

Kortlopende schulden en overlopende passiva

Niet uit de balans blijkende rechten en verplichtin-gen

Er is een jaarlijkse huurverplichting voor de Amstel 49 te Amsterdam van € 9.600. De huur is jaarlijks opzeg-baar.

Nuon heeft zich voor een bedrag van € 1.850.000 gecommitteerd aan FRES ten behoeve van projecten in Zuid-Afrika, Mali en Burkina Faso. Per 31 december 2010 is hiervan € 952.006 nog niet gebruikt door FRES.

Toelichting op de onderscheiden posten van de ge-consolideerde staat van baten en lasten

Algemeen

De donaties betreffen baten uit eigen fondsenwerving.

Continuïteit van de activiteiten

In 2010 heeft FRES met de subsidie vanuit het Schok-land Akkoord onder andere twee extra zonnecentrales aangeschaft voor Yeelen Kura in Mali en een bijdrage gegeven voor de aanschaf van 4.000 solar home syste-men voor NuRa. Daarnaast heeft FRES 2 nieuwe bedrij-ven opgericht: FRES Uganda Ltd en SSD-FRES in Benin en is een contract aangegaan voor de levering van 400 solar home systemen voor FRES Uganda Ltd of voor een ander nieuw FRES-bedrijf.

31.12.2010 31.12.2009

Crediteuren 27.365 0

Vooruitontvangen subsidie DGIS

0 1.700.000

Vooruitontvangen gelden Nuon

396.548 0

Overige schulden SSD en Yeelen Kura

437.803 0

Overlopende passiva 199.390 77.676


Baten uit eigen fondsenwerving bedrijven

De donaties van bedrijven zijn als volgt uit te splitsen:

64

Baten

Baten uit eigen fondsenwerving particulieren

31.12.2010 31.12.2009

Kostenvergoeding Nuon voor inzet Director Business Development 96.783 77.900

Donatie Nuon bureaukosten 75.000 75.000

Sponsoring 500 0

Donatie Nuon projecten 62.145 159.086

Bijdrage EU/Nuon project Burkina Faso 174.672 826.671

Totaal 409.100 1.138.657

31.12.2010 31.12.2009

Donatie bijdrage kerstpakket medewerkers Nuon 18.085 0

Donatie bijdrage huisvesting 3.600 3.600

Bijdrage Nuon uit groenstroom 0 29.980

Particulieren donaties 7.203 7.357

Totaal 28.888 40.937

31.12.2010 31.12.2009

Subsidie DGIS 1.700.000 1.200.000

Totaal 1.700.000 1.200.000

Overige subsidies 31.12.2010 31.12.2009

• Subsidie Hivos/ Oeganda 0 125.000

• Subsidie ICCO voor project Ghana 0 5.961

• Subsidie Sandick-fonds 3.160 0

Totaal 3.160 130.961

Opbrengsten uit beleg-gingen 31.12.2010 31.12.2009

• Rente bank 29.395 179.067

• Dividenden 60.324 6.790

• (On)gerealiseerd koers-resultaat aan-delen 366.201 173.056

• (On)gerealiseerd koers-resultaat obli-gaties 455.552 142.343

Totaal 911.472 501.256

Beleggingsopbrengsten

De in 2010 aanwezige liquide middelen zijn deels aangewend in het kader van beleggingen. De hieruit voortvloeiende opbrengsten zijn verantwoord onder de financiële baten en lasten. In het bovenstaande bedrag aan opbrengsten uit beleggingen ad € 911.472 is een bedrag van € 368.568 opgenomen als ongereali-seerde winst op de beleggingen.

Tevens zijn liquide middelen aangehouden op de bij de bankinstelling aanwezige rekening courant en deposi-torekening. De hieruit voortvloeiende renteopbreng-sten zijn verantwoord onder de opbrengsten uit beleg-gingen.

Subsidies van overheden

65

Baten Yeelen Kura 31.12.2010 31.12.2009

Verkoop van werken en diensten 436.004 350.239

Buitengewone baten 70.110 77.485

Exploitatiesteun 0 1.427

Overige opbrengsten 37.963 47.785

Totaal 544.077 476.936

Doelstelling

Bestemming Bestaande bedrijven Uitbreiding bedrijven

Lasten

Yele

en K

ura

Nur

a

Yeel

en B

a

Yele

en K

ura,

Mal

i pro

ject

zon

nece

ntra

le

Nur

a, Z

uid

Afr

ika

Yeel

en B

a, B

urki

na F

aso

EU/N

uon

Proj

ect

Yeel

en B

a, B

urki

na F

aso

FRES

Pro

ject

€ € € € € € €

Subsidies en bijdragen 679.818 7.982 - 711.200 1.135.360 574.325 129.303

Publiciteit en communicatie 6.252 831 - - 577 5.122 -

Personeelskosten 69.589 9.253 - - 6.426 57.011 -

Huisvestingskosten 6.888 916 - - 636 5.643 -

Kantoor- en bankkosten - - - - - - -

Afschrijvingen en rente - - - - - - -

93.728 75.415

Totaal 762.546 18.982 0 711.200 1.143.000 642.101 129.303

18,56% 0,46% 0,0% 17,31% 27,83% 15,63% 3,15%

5.2 Lasten


De toerekening van de kosten aan de activiteiten, zoals gepresenteerd in de geconsolideerde staat van baten en lasten en bovenstaand overzicht vindt o.a. plaats middels het tijdschrijfsysteem.


Vergelijking realisatie versus begroot

Subsidies en bijdragen

De subsidies en bijdragen bedroegen minder dan begroot vanwege vertragingen in projecten in Zuid-Afri-ka, Burkina Faso en Oeganda.

66

Doelstelling

Bestemming Bestaande bedrijven Uitbreiding bedrijven

Lasten

Yele

en K

ura

Nur

a

Yeel

en B

a

Yele

en K

ura,

Mal

i pro

ject

zon

nece

ntra

le

Nur

a, Z

uid

Afr

ika

Yeel

en B

a, B

urki

na F

aso

EU/N

uon

Proj

ect

Yeel

en B

a, B

urki

na F

aso

FRES

Pro

ject

€ € € € € € €

Subsidies en bijdragen 679.818 7.982 - 711.200 1.135.360 574.325 129.303

Publiciteit en communicatie 6.252 831 - - 577 5.122 -

Personeelskosten 69.589 9.253 - - 6.426 57.011 -

Huisvestingskosten 6.888 916 - - 636 5.643 -

Kantoor- en bankkosten - - - - - - -

Afschrijvingen en rente - - - - - - -

93.728 75.415

Totaal 762.546 18.982 0 711.200 1.143.000 642.101 129.303

18,56% 0,46% 0,0% 17,31% 27,83% 15,63% 3,15%

Doelstelling

Beheer en adm.

Totaal 2010

Begroot 2010 Totaal 2009

Nieuwe initiatieven

FRES

Uga

nda

Gui

nee

Biss

au

Beni

n

Nie

uwe

initi

atie

ven

over

ige

land

en

€ € € € € € € €

220.600 1.650 16.375 1.398 3.478.011 4.541.500 2.081.465

6.869 2.852 7.058 1.657 - 31.218 33.169 20.868

76.459 31.746 78.565 18.449 89.303 436.802 401.704 260.997

7.568 3.142 7.776 1.826 8.740 43.134 40.000 38.945

0 0 0 0 34.734 34.734 26.000 35.657

0 0 0 0 83.788 83.788 - 3.087

243.968

311.496 39.390 109.774 23.331 216.565 4.107.687 5.042.373 2.441.019

7,58% 0,96% 2,67% 0,57% 5,27% 100,00%

Personele kostencoördinatie en -ondersteuning

Middels het invoeren van het tijdschrijfsysteem is inzichtelijk gemaakt hoe de kosten besteed zijn. In com-binatie met de personele kosten zijn de uitgaven iets hoger dan begroot. Het aantal FTE’s lag in 2010 (5,0 FTE) lager dan een jaar eerder (6,2 FTE).

De toename van de personeelskosten in 2010 ten opzichte van 2009 is te wijten aan het feit dat toen een systeem van interne doorberekening is gehanteerd. Dit

systeem is verlaten omwille van de verhoogde transpa-rantie. Indien de personeelskosten 2009 op dezelfde wijze wordt benaderd zoals 2010 dan zouden deze € 378.822 bedragen.


67

Afschrijvingen en beheerkosten

In deze kosten is een eenmalige afschrijving van € 51.564 inbegrepen betreffende niet-gerealiseerde baten in het verleden.

Kosten beheer en administratie

De kosten voor beheer en administratie bedroegen 5,3%.

De kosten voor eigen fondsenwerving kwamen voort uit eigen uren € 50.223 en diensten van derden voor Fundraising en Communicatie ten bedrage van € 31.218. Het totaal bedroeg derhalve € 81.441; dit representeert ongeveer 18,6% van de baten uit eigen fondsenwerving.

5.4 Overige toelichtingen

Percentage bestedingen aan doelstellingen

Overeenkomstig richtlijn 650 van de Raad voor Jaarver-slaggeving wordt in onderstaande toelichting een aan-tal percentages vermeld.

Bestedingspercentage lasten

Het bestedingspercentage lasten bedraagt over 2010 95% (2009: 96%). Het bestedingspercentage lasten wordt als volgt berekend. Het totaal van de bestedingen aan de doelstellingen gedeeld door de som der lasten.

Bestedingspercentage baten

Het bestedingspercentage baten bedraagt over 2010 108% (2009: 78%).

Het bestedingspercentage baten wordt als volgt berekend: Het totaal van de bestedingen aan de doelstel-lingen gedeeld door het totaal aan baten.

Toevoeging aan fondsen

Op basis van de subsidievoorwaarden worden bepaal-de ontvangen subsidies toegevoegd aan een bestem-mingsfonds. De verantwoording van de aanwending van deze subsidies vindt dan ook via deze bestemmings-fondsen plaats.

Saldo bestemmingsfondsen

Aantal werknemers

Gemiddeld waren gedurende 2010 5,0 betaalde FTE’s (2009: 6,2 FTE’s) werkzaam voor FRES.

Bezoldiging bestuurders

De bezoldiging van de bestuurders bedraagt € 0 (2009: € 0). Er zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt aan bestuurders.

68

31.12.2010 31.12.2009Subsidie HIVOS voor project Oeganda 200.000

200.000

Donatie Nuon 7.380.376 9.000.000

Totaal 7.580.376 9.200.000

2010 2009Subsidie HIVOS voor project Oeganda 0

125.000

Totaal 0 125.000

Enkelvoudige balans per 31 december 2010

69

(na resultaatbestemming) 31.12.2010 31.12.2009

€ €

ActiefVaste Activa

• Materiele vaste activa 4.296 7.416

• Financiële vaste activa 0 0

4.296 7.416

Vlottende activa

• Vorderingen en overlopende activa 95.389 1.013.089

• Vordering op Groepsmaatschappijen 1.439.990 1.570.967

• Effecten 9.636.701 6.911.202

• Liquide middelen 1.420.481 4.759.546

12.592.561 14.254.804

Totaal 12.596.857 14.262.220

PassiefReserves en Fondsen

Reserves

• Continuïteitsreserve FRES Nederland 250.000 0

• Bestemmingsreserve voor toekomstige projecten 4.138.882 3.277.128

• Bestemmingsreserve financiering activa

4.296 7.416

Fondsen

• Bestemmingsfondsen Donatie Nuon 7.380.376 9.000.000

• Bestemmingsfonds Hivos/Oeganda 200.000 200.000

11.973.554 12.484.544

Kortlopende schulden en overlopende passiva 623.303 1.777.676

Totaal 12.596.857 14.262.220

Enkelvoudige staat van baten en lasten over 2010

2010 Begroot 2010

2009

€ € €

Baten

Baten uit eigen fond-senwerving

437.988 459.000 352.923

Subsidies 1.703.160 700.000 2.157.632

Som der baten

2.141.148 1.159.000 2.510.555

Lasten


2.802.958 4.541.500 1.464.849

Kosten eigen fondsen-werving

597.451 500.873 356.466

Som der lasten

3.400.409 5.042.373 1.821.315

Resultaat (3.883.373) 689.240

Financiële baten

879.247 300.000 501.256

Resultaat deelneming Yeelen Kura

(130.976) 0 (142.767)

Resultaat (510.990) (3.583.373) 1.047.729

Toelichting op de balans en staat van baten en las-ten

Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaar-rekening

Algemene grondslagen

De enkelvoudige jaarrekening is opgesteld op basis van Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen. Het doel van deze richtlijn is inzicht te geven in de kos-ten van de organisatie en besteding van de gelden in relatie tot het doel waarvoor de middelen zijn bijeenge-bracht. De jaarrekening is opgesteld in euro’s.

De grondslagen van waardering en van resultaatbepa-ling voor de enkelvoudige jaarrekening en de gecon-solideerde jaarrekening zijn gelijk.

Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt ver-wezen naar de op pagina 72 tot en met 73 opgenomen toelichting op de geconsolideerde balans en staat van baten en lasten.


Overige vorderingen

De onder financiële vaste activa opgenomen overige vorderingen omvatten leningen en obligaties die tot de vervaldag zullen worden aangehouden. Deze vor-deringen worden initieel gewaardeerd tegen reële waarde. Vervolgens worden deze leningen en obliga-ties gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Bijzondere waardeverminderingen worden in minder-ing gebracht op de geamortiseerde kostprijs en direct verantwoord in de staat van baten en lasten.

Deelnemingen

De deelnemingen in de groepsmaatschappijen worden gewaardeerd op netto vermogenswaarde per balans-datum. Indien deze waarde nihil of negatief is, wordt de deelneming op nihil gewaardeerd.

De vorderingen op de deelneming worden gewaar-deerd tegen de nominale waarde.

Indien nodig worden aanvullende voorzieningen getroffen, die zijn opgenomen onder de voorziening deelnemingen.

Toelichting op de onderscheiden posten van de ba-lans


De deelnemingen in Yeelen Kura en SSD zijn per 31 december 2010 op nihil gewaardeerd en zijn daardoor niet afzonderlijk zichtbaar in het saldo financiële vaste activa.

Vordering op groepsmaatschappijen

Onder de vorderingen op groepsmaatschappijen is de vordering op Yeelen Kura verantwoord.

Overige toelichtingen op de enkelvoudige balans

Voor de overige toelichtingen wordt volstaan met een

70

verwijzing naar de toelichting op de balansposten van de geconsolideerde jaarrekening 2010.

Toelichting op de staat van baten en lasten

Overige opbrengsten

Voor de overige toelichtingen op de staat van baten en lasten wordt verwezen naar de toelichting op de ge-consolideerde staat van baten en lasten 2010.

Overige gegevens

Statutaire regeling betreffende de bestemming van het resultaat

In de statuten van de stichting is geen bepaling opgenomen betreffende de resultaatbestemming.

Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2010

De jaarrekening 2010 is vastgesteld in het bestuur ge-houden op 31 mei 2011. Het bestuur heeft de bestem-ming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedane voorstel.

Voorstel tot bestemming van het resultaat over het boekjaar 2010.

Voor het voorstel van de verdeling van het resultaat van 2010 ten bedrage van € 509.990 negatief wordt er ver-wezen naar het hieronder staande overzicht.

Stand per 1 januari

2010

Resultaat-bestem-

ming 2010

Stand per 31 decem-ber 2010

Continuïteits-reserve FRES Nederland

- 250.000

250.000

Bestemmings-reserve voor toekomstige projecten

3.277.128 861.754

4.138.882

Bestemmings-reserve finan-ciering activa

7.416

(3.120)

4.296

Bestemmings-fonds Donatie Nuon

9.000.000

(1.619.624)

7.380.376

Bestemmings-fonds Hivos

200.000

-

200.000

12.484.544 (510.990) 11.973.554

Gebeurtenissen na balansdatum

Er is geen sprake van gebeurtenissen na balansdatum.

71

72

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan: het bestuur van Stichting Rural Energy Services

Wij hebben de in dit Jaarverslag op pagina 52 tot en met 71 opgenomen jaarrekening 2010 van Stichting Rural En-ergy Services te Amsterdam gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2010, de staat van baten en lasten en het kasstroomoverzicht over 2010 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

Verantwoordelijkheid van het bestuur

Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het re-sultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plan-nen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.

Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van con-trolewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

Oordeel

Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Rural Energy Services per 31 december 2010 en van het resultaat over 2010 in overeenstemming met Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving.

Rotterdam, 31 mei 2011 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door

Drs. J. van Hoof RA

Bijlage 1: Begrippenlijst

ANBI: Een door de Belastingdienst als zodanig aange-merkte ANBI hoeft geen successierecht of schenk-ingsrecht te betalen over ontvangen erfenissen en schenkingen in het kader van het algemeen belang. Bovendien kan een donateur, afhankelijk van de vorm waarin de giften zijn gedaan, de gift van de inkomsten- of vennootschapsbelasting aftrekken.

Businessplan: Een plan voor het starten van een nieuw FRES-bedrijf of voor de uitbreiding van een bestaand FRES-bedrijf. Het plan bevat volgende onderdelen: de partnerkeuze, het verwachte aantal klanten, de doel-groep van het op te richten bedrijf, de tijdsplanning, de prognose van de kosten en baten van de eerste jaren en een onderbouwd financieringsplan. We gebruiken het businessplan o.a. voor de aanvraag van subsidie voor het desbetreffende bedrijf.

Concessiegebied: Het gebied waar het FRES-bedrijf een vergunning voor krijgt van de lokale overheid om haar diensten te verlenen.

DGIS: De Directie-Generaal voor Internationale Samen-werking (DGIS) is onderdeel van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Fee-for-service: De klant betaalt maandelijks een bedrag voor de toegang tot elektriciteit, waarvan de hoogte onder andere afhangt van het door de klant ge-kozen serviceniveau en het onderhoud van het beno-digde technische systeem gegarandeerd wordt.

IOB: De Inspectie Ontwikkelingssamenwerking & Beleidsevaluaties (IOB) is de evaluatie-afdeling van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Minigrid: Een klein elektriciteitsnetwerk waar één dorp op aangesloten wordt. Via een elektriciteitsleiding die van huis naar huis loopt, worden huishoudens voorzien van stroom.

MVO: Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een vorm van ondernemen gericht op econo-mische prestaties (profit), met respect voor de sociale kant (people), binnen de ecologische randvoorwaarden (planet).

Non-payment: Een betalingsachterstand van tenmin-ste twee maanden.

Publiek-privaat partnerschap (PPP): Een samen-werkingsverband tussen overheid en bedrijfsleven. In

2008 ondertekenden FRES, Nuon en de minister voor Ontwikkelingssamenwerking een PPP. Het partner-schap vloeit voort uit het Akkoord van Schokland dat is gericht op het dichterbij brengen van de Millennium Ontwikkelingsdoelen.

Raad van Commissarissen (RvC): Toezichthouder van een FRES-bedrijf.

Raad van Toezicht (RvT): Toezichthouder van FRES zelf.

Rurale elektrificatie: Plattelandsgebieden voorzien van toegang tot elektriciteit.

Serviceniveau: Ieder FRES-bedrijf biedt verschillende serviceniveaus, waarbij de hoeveelheid elektriciteit die geleverd wordt, varieert. Per serviceniveau heeft de klant toegang tot een bepaald aantal lampen en stop-contacten of betaalt bij een hoger gebruik een bedrag per kWh.

SHS (solar home system): Een standaard SHS bestaat uit een accu, regelaar en een zonnepaneel. Dit sys-teem levert voldoende energie om enkele lampen en stopcontact(en) voor een radio, ventilator, oplaadappa-raat voor mobieltjes of een televisie 4-5 uur per dag van stroom te voorzien.

Stakeholder: Een persoon of organisatie die invloed ondervindt (positief of negatief ) of zelf invloed kan uit-oefenen op FRES.

kWh: Het gemiddelde vermogen dat verbruikt wordt gedurende één uur.

Wattpiek (Wp): Het nominaal output vermogen (de ca-paciteit) van een zonnepaneel, getest onder standaard omstandigheden (STC, Standard Test Conditions).

Zonnestroom: Elektriciteit opgewekt uit zonne- energie.

74

Bijlagen

Bijlage 2: Medewerkers

FRES Nederland werkt met een klein team van betaalde krachten. Verder werkt FRES met experts, studenten, stagiaires en andere vrijwilligers die de activiteiten ondersteunen.

Betaalde medewerkers

Caroline Nijland Director Business Development (vanaf 2007)Alex Earl Business Developer (vanaf 2009)Merel van Hooft Sr Business Analyst (vanaf 2008)Emmanuelle di Rito Project Leader / Legal Counselor (vanaf 2008)Inge Vesters Project Manager Communication & PR (vanaf 2008) Peter de Wit General Manager FRES Uganda Ltd (vanaf 2010)Danny van Geel Office Manager (2009-2010)Frederique Slicher Office Manager (vanaf 2010)Hilde van Hulst-Mooibroek Freelance Consultant Capacity Building Yeelen Ba (2009-2010)Peter de Wit General Manager FRES Uganda (vanaf 2010)Sophie van den Berg Freelance Consultant Waste Management & Recycling (2009-2010)

Onbetaalde medewerkers

Bestuur

Annemarie Goedmakers Voorzitter (CEO)Serge Leijten Penningmeester (CFO)Harry Droog Lid (COO)André Brouwer Lid

rvC Nura, Zuid-afrika Bart Blokland VoorzitterCoen de Ronde Lid

rvC YeeleN kura, Mali Annemarie Goedmakers VoorzitterRoland van der Pouw LidRob Costersmans Lid/Voorzitter

Adviseurs

Albert Ansink Adviseur en ontwerper financieel modelJan Boekelman Adviseur vermogensbeheerFred Boot Adviseur bij het opstellen van EU-contractenGieljan Beijen GRI en jaarverslagLuitenant Kolonel Frans Dirk Marktonderzoek AfghanistanRob Costermans Adviseur investeringen Hugo van der Garde Adviseur Yeelen Ba

Stagiaires

Mattijs Jongmans Opzetten FRES bedrijf in Oeganda

Vrijwilligers

Facinet Sylla Desk research NigerMerijn van de Ven Desk research AfghanistanSaskia Verbunt Desk research AngolaDamon Dreke Desk research Zambia and MozambiqueHamadou Tchiemogo Research batteries and charge controllersMattijs Jongmans Research mobile payment NuRaAbdilaziz Musa Desk study SomalilandMukhtar Hassan Desk study Somaliland

75

RvC Yeelen Ba, Burkina-Faso Annemarie Goedmakers VoorzitterRoland van der Pouw LidRob Costermans Lid/Voorzitter

raad vaN toeZiCht Aad Veenman Voorzitter Karien van Gennip Plaatsvervangend voorzitterPeter Smink Lid Doede Vierstra Lid

Bijlage 3: Afwijkingen Code Wijffels

5.5.g In de statuten zijn geen nadere spelregels vastge-legd voor wanneer er sprake is van belangenverstrenge-ling en tegenstrijdige belangen en hoe daarmee om te gaan. Hier wordt volgend jaar aan gewerkt.

Bijlage 4: Verantwoordingsverklaring

Principe 1: Scheiding tussen de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren

Met de invoering van de Raad van Toezicht, is er een duidelijke scheiding ontstaan tussen toezicht houden en besturen. De Raad van Toezicht houdt toezicht op de wijze waarop het bestuur opereert en of dat gebeurt binnen de vastgestelde beleidskaders. Het bestuur draagt zorg voor het besturen van FRES; zij bepalen het beleid en zien toe op uitvoering van het beleid door de rest van de organisatie. Daarnaast geeft ze leiding aan de werkorganisatie.

Principe 2: Optimale besteding van middelen

Dit jaar is een strategisch meerjarenplan opgesteld voor de periode 2011-2015. Onderdeel hiervan is een meer-jarenbegroting. Dit plan zal jaarlijks geactualiseerd worden. Uit een analyse bleek dat de overhead kosten van FRES relatief hoog waren. Na het reduceren van het aantal FTE’s, wordt gekeken hoe we hier verder op kun-nen bezuinigen, zodat ons doeltreffendheidpercentage zo hoog mogelijk is. Op basis van ons meerjarenplan ontwikkelen we jaarplannen met begrotingen.

Principe 3: Optimale relaties met belanghebbenden

FRES werkt nauw samen met nationale en lokale over-heden, subsidieverleners, vrijwilligers, zakelijke relaties en onderwijsinstellingen. Een goede, open en integere communicatie is voor ons uitermate belangrijk. Wij willen een breed draagvlak voor rurale elektrificatie creëren. Voor communicatie met onze doelgroepen zetten we stakeholders bijeenkomsten die twee maal per jaar gehouden worden, een interne nieuwsbrief en de website www.fres.nl in. Om nog beter bij de wensen van onze doelgroepen aan te sluiten, hebben we een nieuwe website ontwikkeld die in 2011 online gaat en zal een e-nieuwsbrief uitgebracht worden. Daarnaast ontwikkelen we diverse factsheets over onze diensten en de verschillende FRES-bedrijven die we als brochures kunnen gebruiken voor onze (potentiële) partners.

76

77

Bijlage 5: GRI-index

G3-indicator Toelichting Verwijzing Pagina Volledig/ gedeeltelijk

Strategie en analyse

1.1 Verklaring bestuur Voorwoord, hoofdstuk

4 Volledig

1.2 Belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden met betrekking tot duurzame ontwikkeling voor belanghebbenden en organisatie

Hoofdstuk 3 en 4

12-18 Volledig

Organisatieprofiel

2.1 Naam van de organisatie Colofon Volledig

2.2 Voornaamste merken, producten en/of diensten

Overzicht FRES- bedrijven

8 Volledig

2.3 Operationele structuur en om-schrijving divisies, onderdelen, dochterondernemingen en samen-werking

Organo-grammen hoofdstuk 1.1, 13.3

7, 38 Volledig

2.4 Locatie van het hoofdkantoor Colofon Volledig

2.5 Landen van vestiging en activiteiten Overzicht FRES- bedrijven

8 Volledig

2.6 Eigendomsstructuur en rechtsvorm Hoofdstuk 1 7 Volledig

2.7 Afzetmarkten (geografische verde-ling, sectoren, klanten)

Het type klant dat een FRES-bedrijf bedient zijn voor het merendeel huishoudens met vaak wat bedrijfsmatige nevenactiviteiten en voor een klein deel (ongeveer 10%) bedrijven.

Overzicht FRES-bedrijven, Hoofdstuk 6-11

8, 21-32 Volledig

2.8 Omvang van de organisatie Hoofdstuk 13

35-39 Volledig

2.9 Significante veranderingen tijdens verslagperiode ten aanzien van omvang, structuur of eigendom onderneming

13.2 36 Volledig

2.10 Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend

Geen Volledig

Verslagprofiel

3.1 Verslagperiode Dit verslag heeft betrekking op de periode 1 januari tot en met 31 december 2009

Volledig

3.2 Meest recente periode voorgaand verslag

FRES Jaarverslag 2009 Volledig

3.3 Verslaggevingcyclus Jaarlijks per kalenderjaar Volledig

3.4 Contactpunt voor vragen Colofon Volledig

78

Reikwijdte en afbakening

3.5 Proces inhoudsbepaling Medewerkers zijn een belang-rijke bron van informatie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen bij FRES. Voor de inhoud van dit verslag is een aantal interviews gehouden met bestuursleden en medewerkers. De verzameling van kwalitatieve gegevens is gedaan via een schriftelijke vragenlijst. Voor de kwantitatieve dataverzameling is gebruikgemaakt van een gestandaardiseerde vragenlijst. De kwaliteit van de informatie voor dit verslag is getoetst via interne controles.

Volledig

3.6 Afbakening van het verslag Dit jaarverslag beoogt een volle-dige rapportage te zijn over FRES. De FRES-bedrijven zijn voor zover mogelijk meegenomen in de infor-matieverzameling voor dit verslag.

Volledig

3.7 Beperkingen bij afbakening van het verslag

Dit jaarverslag beoogt een volle-dige rapportage te zijn over FRES. De FRES-bedrijven zijn voor zover mogelijk meegenomen in de infor-matieverzameling voor dit verslag

Volledig

3.8 Organisatorische veranderingen t.o.v. vorig verslagjaar met effect op vergelijkbaarheid gegevens

Veranderingen worden toegelicht in de tekst

Volledig

3.10 Herformuleringen van eerder ver-strekte informatie

Herformuleringen worden toe-gelicht in de tekst

Volledig

3.11 Veranderingen die vergelijkbaar-heid met vorige verslagen kunnen beperken

Veranderingen worden toegelicht in de tekst

Volledig

GRI inhoudsopage

3.12 GRI inhoudsopgave GRI G3 richtlijnen zijn toegepast, alsmede de Final Draft van het NGO sectorsupplement, uitgave 2010

Volledig

Assurance

3.13 Onafhankelijke verificatie Uit kostenoverweging is gekozen geen gebruik te maken van ex-terne, onafhankelijke verificatie

Volledig

Bestuursstructuur

4.1 Bestuursstructuur Hoofdstuk 13.1-13.3

35-38 Volledig

4.2 Leidinggevende rol van de voorzit-ter van het bestuur

Hoofdstuk 13.1

35 Volledig

4.3 Aantal onafhankelijke en/of niet lei-dinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam

Hoofdstuk 13.1-13.3

35-38 Volledig

79

4.4 Adviesmogelijkheden en medezeg-genschap van aandeelhouders en medewerkers naar het hoogste bestuursorgaan

FRES heeft geen aandeelhouders; medewerkers van FRES hebben twee maal per jaar een speciaal daarvoor georganiseerde bijeenk-omst waar informatie uitgewisseld wordt en advies gegeven kan wor-den aan het bestuur. Medewerk-ers wenden zich in de praktijk regelmatig met adviezen tot het bestuur.

Hoofdstuk 13.3

38 Volledig

4.5 Beloning bestuursleden in relatie tot financiële en niet-financiële prestaties

Bestuursleden werken on-bezoldigd.

Hoofdstuk 13.1

35 Volledig

Overleg met belanghebbenden

4.14 Lijst van groepen belanghebbende die FRES heeft betrokken

Groepen belanghebbende die FRES heeft betrokken zijn: (Inter)nationale partners, vrijwilligers, financiers, klanten FRES- bedrijven, (betaalde en onbetaalde) medewerkers van FRES en FRES-bedrijven.

Hoofdstuk 14

41-43 Volledig

4.15 Identificatie en selectieproces stakeholders

Hoofdstuk 3.4, 14

15, 41-43 Volledig

Economische prestatie-indicatoren

EC 4 Ontvangen subsidies/overheids-steun

Hoofdstuk 15.2

46 Volledig

Milieuprestatie-indicatoren

EN 2 Gebruik van gerecycled materiaal en afval afkomstig van derden

Voor de primaire processen gebruikt FRES geen materiële hoeveelheid gerecycled materiaal en/of afval

Volledig

EN 8 Totale wateronttrekking per bron FRES betrekt geen (koel)water. Volledig

EN 9 Waterbronnen waarvoor wateront-trekking significante gevolgen heeft

FRES betrekt geen water voor koel-doeleinden.

Volledig

EN 10 Percentage en totaal volume van gerecycled en hergebruikt water

FRES gebruikt geen gerecycled water (0%).

Volledig

EN 16 Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen

Niet geïnventariseerd: indirecte emissie van broeikasgassen.

Gedeeltelijk

EN 27 Gedeelte verkochte producten waarvan de verpakking is ingeza-meld

Indicator is niet van toepassing voor (primaire) processen van FRES.

Volledig

EN 28 Significante boetes en totaal aantal sancties wegens niet naleving milieu wet en regelgeving

De gerapporteerde waarde is 0. Volledig

80

Sociale prestatie-indicatoren:arbeidsomstandigheden en vol-waardig werk

LA 1 Profiel personeelsbestand Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Gedeeltelijk

LA 2 Werkgelegenheid en personeels-verloop

Niet geïnventariseerd: personeels-verloop naar leeftijd, geslacht en regio bij FRES-bedrijven.

Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Gedeeltelijk

LA 3 Verschil in arbeidsvoorwaarden tus-sen voltijd- en deeltijdcontracten

FRES maakt gebruik van stan-daardarbeidsvoorwaarden die gelijk zijn voor voltijd- en deeltijd-contracten.

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven.

Gedeeltelijk

LA 4 Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsover-eenkomst valt.

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven, gerapporteerde waarde voor FRES: 100%.

Gedeeltelijk

LA 6 Vertegenwoordiging personeels-bestand in formele arbo-commissies van werkgever en werknemers die bijdragen aan controle op en advies over arboprogramma’s

Gerapporteerde waarde: 0% Volledig

LA 7 Ziekteverzuim, ongevallen, beroeps-ziekten en werkgerelateerde sterfgevallen

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven. Er bestaat wel beleid voor bij de bedrijven.

Gedeeltelijk

LA 12 Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht ontrent prestatie- en loopbaanontwikkeling

Bij FRES in Nederland en bij drie van de vier FRES-bedrijven wordt een beleid toegepast met prestatie afhankelijke beloningen en een gerichte loopbaanontwikkeling. Het percentage medewerkers dat op deze manier bereikt wordt, ligt hoger dan 80%.

Gedeeltelijk

LA 13 Diversiteit FRES rapporteert de diversiteit op het gebied van sekse, leeftijds-groepen en nationaliteit.

Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Volledig

Sociale prestatie-indicatoren: maatschappij

SO 6 Totale waarde van bijdragen aan politieke partijen, politici en gerela-teerde instellingen

De gerapporteerde waarde voor de bijdrage is 0.

Volledig

SO 7 Totaal aantal rechtszaken in verband met markttoegang en uitkomst daarvan

De gerapporteerde waarde voor aantal rechtszaken is 0.

Volledig

SO 8 Boetes en sancties vanwege niet naleving van weten regelgeving

Gerapporteerde waarde is 0 boetes of niet-monetaire sancties.

Volledig

81

Sociale prestatie-indicatoren:arbeidsomstandigheden en vol-waardig werk

LA 1 Profiel personeelsbestand Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Gedeeltelijk

LA 2 Werkgelegenheid en personeels-verloop

Niet geïnventariseerd: personeels-verloop naar leeftijd, geslacht en regio bij FRES-bedrijven.

Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Gedeeltelijk

LA 3 Verschil in arbeidsvoorwaarden tus-sen voltijd- en deeltijdcontracten

FRES maakt gebruik van stan-daardarbeidsvoorwaarden die gelijk zijn voor voltijd- en deeltijd-contracten.

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven.

Gedeeltelijk

LA 4 Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsover-eenkomst valt.

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven, gerapporteerde waarde voor FRES: 100%.

Gedeeltelijk

LA 6 Vertegenwoordiging personeels-bestand in formele arbo-commissies van werkgever en werknemers die bijdragen aan controle op en advies over arboprogramma’s

Gerapporteerde waarde: 0% Volledig

LA 7 Ziekteverzuim, ongevallen, beroeps-ziekten en werkgerelateerde sterfgevallen

Niet geïnventariseerd voor de FRES-bedrijven. Er bestaat wel beleid voor bij de bedrijven.

Gedeeltelijk

LA 12 Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht ontrent prestatie- en loopbaanontwikkeling

Bij FRES in Nederland en bij drie van de vier FRES-bedrijven wordt een beleid toegepast met prestatie afhankelijke beloningen en een gerichte loopbaanontwikkeling. Het percentage medewerkers dat op deze manier bereikt wordt, ligt hoger dan 80%.

Gedeeltelijk

LA 13 Diversiteit FRES rapporteert de diversiteit op het gebied van sekse, leeftijds-groepen en nationaliteit.

Hoofdstuk 6.3, 7.3, 8.3, 13.3

23, 24, 28, 38-39

Volledig

Sociale prestatie-indicatoren: maatschappij

SO 6 Totale waarde van bijdragen aan politieke partijen, politici en gerela-teerde instellingen

De gerapporteerde waarde voor de bijdrage is 0.

Volledig

SO 7 Totaal aantal rechtszaken in verband met markttoegang en uitkomst daarvan

De gerapporteerde waarde voor aantal rechtszaken is 0.

Volledig

SO 8 Boetes en sancties vanwege niet naleving van weten regelgeving

Gerapporteerde waarde is 0 boetes of niet-monetaire sancties.

Volledig

Sociale prestatie-indicatoren:Productverantwoordelijkheid

PR 5 Beleid ten aanzien van en resultaten op gebied van klanttevredenheid

Regelmatig worden klanttevreden-heidsonderzoeken gedaan en de resultaten daarvan worden in het beleid meegenomen.

Gedeeltelijk

PR 7 Niet-naleving van wetgeving en codes m.b.t. marketingcommuni-catie

Gerapporteerde waarde met be-trekking tot niet naleving is 0.

Volledig

PR 8 Gegronde klachten in verband met inbreuk privacy klant en klantge-gevens

Gerapporteerde waarde is 0 klachten.

Volledig

PR 9 Boetes wegens niet naleven van weten regelgeving met betrekking tot de levering en het gebruik van producten en diensten

Gerapporteerde waarde is 0 boetes. Volledig

FRES (Foundation Rural Energy Services)

Amstel 491011 PW AmsterdamThe Netherlands

PB 152471001 ME Amsterdam

+31 (0) 20 528 90 56+31 (0) 20 528 67 16

[email protected]

www.fres.nl

Nuon is hoofdsponsor van FRES

Jaarverslag FRES 2011

Documents

Transcript of Jaarverslag FRES 2011