Jaarverslag 2019 - Stichting Pensioenfonds ABP · 2020-05-05 · Over ABP 3 ABP in 2019 4 2019 in...

Jaarverslag 2019

Jaarverslag 2019

Over ABP 3

ABP in 2019 4

2019 in het kort 5

Bestuursverslag 7

Voorwoord 8Meerjarenoverzicht 10De wereld om ons heen 12Missie, visie en strategie 17Onze financiële positie 20Bouwen aan goed pensioen voor 3 miljoendeelnemers

24

Hoe wij het pensioenvermogen beleggen 35Uitvoeringskosten 49In contact met stakeholders 60Risicomanagement 65Governance 73

Verantwoording en toezicht 79

Verslag van de Raad van Toezicht 80Verslag van het Verantwoordingsorgaan 88Oordeel van het Verantwoordingsorgaan 94

Jaarrekening 101

Enkelvoudige jaarrekening 102Geconsolideerde jaarrekening 155

Overige gegevens 182

Statutaire winstverdeling 183Actuariële verklaring 184Controleverklaring 186

Personalia 196

Afkortingen en begrippen 204

ABP Jaarverslag 2019

Inhoudsopgave

HOOFDSTUK 2

Verantwoording en toezicht

ABP Jaarverslag 2019 Verantwoording en toezicht

Het fundamentele gesprek voeren over de ambitie in�

relatie tot de risicohouding met alle belanghebbendenHet managen van de verwachtingen naar de toekomst�

met het oog op een realistisch beeld

Verslag van de Raad vanToezicht

SamenvattingIn dit rapport van bevindingen doet de raad verslag vanzijn werkzaamheden en van zijn bevindingen over hetverslagjaar 2019. De raad heeft ervoor gekozen om debelangrijkste aandachtspunten van 2019 samen te vattenin hoofdstuk 1. In hoofdstuk 2 legt de raadverantwoording af over zijn werkwijze en taakopvatting. Inhoofdstuk 3 geeft de raad een overzicht van bevindingenen aanbevelingen naar aanleiding van het uitgevoerdetoezicht. In hoofdstuk 4 volgt ten slotte een vooruitbliknaar 2020 en de voorgenomen toezicht thema’s.

Ook 2019 was voor ABP wederom een bewogen jaar.Belangrijke onderwerpen - die ook van buiten het fondsvolop in de belangstelling stonden - lagen op debestuurstafel. Over de kans op korten, opbouw, premie,(reken)rente en de ontwikkeling van de dekkingsgradenals aspecten van de financiële positie. De interactie tussenhet fonds en deelnemer kwam aan de orde bij decommunicatie over diezelfde financiële positie maar ookin de casuïstiek bij pensioentoekenningen(arbeidsongeschiktheid, vergeten pensioenen,samenvallende diensttijd) of het partnerpensioen.Daarnaast is in 2019 veel bestuursaandacht besteed aande stelseldiscussie en adequate risicobeheersing. De raadis van mening dat het bestuur adequaat inzicht geeft in debestuurlijke afwegingen rond deze thema’s in hetbestuursverslag. Ook voor de raad zijn het zeer relevanteonderwerpen geweest waarbij eigen afwegingen zijngemaakt op al deze dossiers vanuit het perspectief vantoezicht.

De financiële positieIn het verslagjaar verslechterde de financiële positie. Dedekkingsgraad bereikte een dieptepunt in augustus en dekans op een korting steeg in korte tijd. Mede vanwege definanciële positie van ABP, die over een periode van eenaantal maanden verslechterde, als gevolg van de verderdalende rente is het crisisplan in werking gesteld. Vooral

in het scenario van een rente die langere tijd laag blijft, zijnde perspectieven voor het pensioenresultaat weinigrooskleurig en is nieuwe pensioenopbouw erg duur. Hetbestuur heeft de raad in verschillende fases geïnformeerdover de mogelijke maatregelen om de risico’s verder tebeperken. Hierbij heeft de raad met het bestuurgesproken over het balansrisico, de premiestelling, hetkortingsscenario en de communicatie van de financiëlepositie.

De raad ziet dat het bestuur de ernst en urgentie van desituatie heeft onderkend en daar opvolging aan heeftgegeven. In de bestuurscommissies enbestuursvergaderingen als ook in de integralerisicorapportage kreeg het toegenomen risico debenodigde aandacht. Een korte termijn remedie is nietvoor handen. De maatregelen op de langere termijn zijn ingang gezet, waaronder de verlaging van dedisconteringsvoet en dus een stijging van de premie metingang van 2021. De raad heeft de argumenten van hetbestuur gewogen en heeft begrip voor het uitgangspuntdat de premie in 2020 niet al omhoog ging met alsbelangrijkste redenen de beperkte financiële impact enhet belang van breed draagvlak voor een structureleverhoging in 2021. De raad ziet op dit dossier als zijnbelangrijkste aandachtspunten voor 2020 en verder:

StelseldiscussieVanuit het oogpunt van toezicht is er aandacht geweestvoor de discussie over vernieuwing van hetpensioenstelsel en voor het principeakkoord. Voor dedeelnemers van ABP bevat het gepresenteerde resultaatgoede uitgangspunten op basis waarvan sociale partners,kabinet en pensioensector een nieuw pensioencontract

80


De zorg voor het pensioen van de deelnemers is1.leidend voor het toezichthoudenDe toezichthouder is zich bewust van zijn2.verantwoordelijkheid als toezichthouder en gedraagtzich daarnaar;Toezichthouders dragen zorg voor hun geschiktheid en3.de effectiviteit van hun werkzaamhedenDe toezichthouders leggen verantwoording af over en4.zijn aanspreekbaar op het gehouden toezicht.

kunnen uitwerken. De belangrijkste aandachtspunten bijde nadere uitwerking zijn juiste rekenregels, passend bijde aard van het nieuwe contract, de vormgeving van deovergang naar een ander stelsel en de benodigde fiscaleruimte.

De raad is positief over het feit dat het bestuur in dezediscussie over het pensioenstelsel een eigenstandigekoers heeft gevaren in het evenwichtig behartigen van debelangen van de deelnemer. Tevens is het fonds bereidgeweest om zijn ervaring en expertise in te zetten in dezeweerbarstige discussie.

In beginsel is de regeling het terrein van sociale partners.Toch waarderen wij als raad de actieve opstelling van hetfonds aan diverse tafels van overleg waaronder de G5, dePF, eigen contacten.

Financiële RisicohoudingHet bestuur heeft de raad geïnformeerd over de opnieuwvastgestelde eigen risicohouding. Conform de afsprakenin 2019 heeft het bestuur de midterm review aangewendom de organen van het fonds meer inzicht te geven in definanciële risico’s. De raad is positief over de openheid diehet bestuur heeft getoond in het toelichten van definanciële risico’s. De transparantie van het beleid isdaarmee toegenomen.

De evaluatie van het gevoerde rentebeleid over een reeksvan jaren is door de raad bij herhaling aan de orde gesteldbij het bestuur uit het oogpunt van het kunnenverantwoorden van het gevoerde beleid. Recent heeft eenevaluatie plaatsgevonden. De hieruit voortgekomenobservaties heeft het bestuur met de raad gedeeld enzullen mede als uitgangspunt dienen bij de heroverwegingvan het financiële beleid en de risicohouding.

Uit de risk appetite en de midterm review kwam naarvoren dat het bestuur het beleggingsrisico nog steedspassend vindt bij het fonds. De kaders voor het renterisicozijn wel nader aangescherpt. De raad moedigt het bestuuraan vanuit het balansrisico perspectief meer aandacht tebesteden aan het doorleven van scenario’s dat het tochniet goed zou komen.

DeelnemersperspectiefDe raad spreekt zijn waardering uit over hoe het bestuuromgaat met ‘Deelnemer centraal’. Het bestuur heeft opverschillende momenten gedemonstreerd dat hetmenens is met het deelnemersperspectief, dat dit

uitgangspunt meer is dan communicatie en waar nodigconsequenties heeft voor de besluiten over de inhoud vanhet beleid. Als voorbeelden kunnen hierbij genoemdworden de aanpassing van het herzienings- enterugvorderingsbeleid en een aanpassing van deklachtenregeling.

Corona crisisHoewel het corona-virus zich heeft gemanifesteerd in2020, willen we deze gebeurtenis met grote impact voorNederland en dus ook mogelijk voor het fonds en zijnstakeholders, benoemen. Er kan nog niet worden gezegdhoe groot de impact van de crisis zal zijn op de -toekomstige - financiële positie van het fonds. Graagverwijzen we naar de paragraaf “De impact van de corona-crisis op onze financiële positie” in het Bestuursverslag ende paragraaf 'Gebeurtenissen na balansdatum’ in detoelichting op de geconsolideerde jaarrekening.

Werkwijze van de raadDe raad houdt toezicht op het bestuur en op de gang vanzaken in het fonds. Daarnaast staat de raad het bestuurmet gevraagd en ongevraagd advies terzijde. De taken vande raad zijn nader aangeduid in de Statuten van het fondsen in het reglement van de Raad van Toezicht is de wijzevan de uitvoering van de taken nader bepaald. De raadbetrekt bij de uitvoering van zijn taken de Codepensioenfondsen (intern toezicht moet bijdragen aaneffectief en slagvaardig functioneren van het fonds en aanbeheerste en integere bedrijfsvoering) en de VITP-toezichtscode.

Vanuit de VITP-toezichtcode zijn de volgende principesvoor de raad relevant:

Tot en met 30 april 2020, de datum van vaststelling vanhet jaarverslag 2019 door het bestuur, heeft de raad zeskeer in eigen kring vergaderd. Er is vijf keer overleggevoerd met het bestuur. Twee keer heeft met een

81


delegatie van het bestuur overleg plaatsgevonden inzakede financiële positie van het fonds in de aanloop naar dePremie & Indexatienota 2020.

In het kader van de Toezichtsagenda 2019 zijn leden vanhet bestuur en teamhoofden van het bestuursbureauuitgenodigd aanwezig te zijn in de vergaderingen van deraad in eigen kring voor ‘deep dives’ c.q. nader overleg. Ditonder andere op het terrein van ICT-risico’s, de praktischeinvulling van de nieuwe sleutelfunctiehouders (risk, auditen actuariaat) in het kader van IORP II, de invulling van hetnieuwe beleid Duurzaam en Verantwoord 2020+ en deeerste stappen op weg naar een nieuw belastingbeleid. Ineen vergadering met een delegatie van het bestuur is nogaandacht besteed aan de stand van zaken deelnemer enwerkgever beleving centraal.

Naast bovengenoemde reguliere besprekingen heeft eenkeer een strategiebijeenkomst met het bestuurplaatsgevonden. Hierbij is aandacht besteed aandeelnemer en werkgever beleving centraal, de gewenstepositionering - als pensioenexpert - in het pensioendebaten de doelen en ambities - ‘makkelijk’ versus ‘ambitieus’ -in het kader van het nieuw beleid Duurzaam enVerantwoord Beleggen 2020+.

In het verslagjaar is drie keer overleg geweest met hetverantwoordingsorgaan. Onderwerpen die in 2019 methet verantwoordingsorgaan zijn besproken hadden vooralbetrekking op evenwichtige belangenafweging, decomplexiteitsreductie, het verantwoordingsverslag van deraad over 2018, de reguliere activiteiten van de raad in hetkader van de toezicht agenda 2019 en de herbenoemingvan een lid van de raad. Leden van de raad zijn in 2019 alstoehoorder bij vergaderingen van het bestuur met hetverantwoordingsorgaan aanwezig geweest om een indrukte krijgen van de dynamiek tussen het bestuur en hetverantwoordingsorgaan.

Verder is in het verslagjaar één keer overleg geweest metde externe toezichthouder DNB. Tot slot heeft één keeroverleg plaatsgevonden met de Raad van Bestuur vanAPG. Voorafgaand aan ieder overleg met het bestuurheeft de raad in eigen kring vergaderd om enerzijds devergaderingen voor te bereiden en anderzijds op basisvan de toezicht agenda 2019 observaties en bevindingenonderling uit te wisselen. De raad neemt kennis van dewerkzaamheden van het bestuur via de dialoog met hetbestuur, via notulen en kwartaalrapportages; leden van deraad zijn ook als toehoorder aanwezig geweest bij

commissievergaderingen van het bestuur. Op deze wijzeheeft de raad een indruk gekregen van de dynamiek aande bestuurstafel. De raad heeft toegang tot alle(gevraagde) informatie. Daarnaast had periodiek overlegplaats tussen de (vice-)voorzitters van het bestuur en vande raad. Ook was er regelmatig overleg tussen devoorzitter van de raad en de voorzitter van het bestuurdaar waar het ging om het bestuurlijk functioneren. Deraad heeft in het verslagjaar de benoeming van debestuursleden mevrouw Nauta en de heer Sibbinggoedgekeurd en ingestemd met de herbenoeming vanmevrouw Leegwater, mevrouw Mulder en de heer DenUyl.

In het kader van de goedkeuring van het jaarverslag 2019heeft de raad kennisgenomen van een rapportage van decompliance officer; ook is een lid van de raad aanweziggeweest in het audit committee bij de behandeling van dejaarstukken. In deze vergadering waren ook de externeaccountant en de certificerend actuaris van het fondsaanwezig. De raad heeft geobserveerd dat de accountantin de vergaderingen van het audit committeeonafhankelijk optreedt en dat het bestuur de accountantvoldoende ruimte biedt om – gevraagd en ongevraagd –zijn opinie te geven.

Leden van de raad zorgen ervoor dat hun kennis envaardigheden steeds up to date zijn. In het kader hiervanzijn in het jaar 2019 verschillende seminars c.q.opleidingsdagen bezocht. In het voorjaar volgde de raadeen minicursus Balansrisico in eigen kring die wastoegespitst op de ABP-case, voorbereid door een externedeskundige. Ook hebben meer leden van de raaddeelgenomen aan de summercourse die APG aanbiedtaan bestuurders en toezichthouders van zijn klant-fondsen.

Tot slot heeft in 2019 een zelfevaluatie van de raadplaatsgevonden onder externe begeleiding. Met behulpvan de tool Insights Discovery is aandacht besteed aanhet voorkeursgedrag van de leden van de raad en derolopvatting van de raad en is een plenaire dialooggevoerd op basis van door de leden van de raadingebrachte casuïstiek (wat ging goed en wat kan beter).De conclusie van de zelfevaluatie is dat de raad beschiktover een brede diversiteit aan persoonlijkheden en kanputten uit vele gedragsvoorkeuren.

De raad wordt ondersteund door een secretaris van hetbestuursbureau ABP.

82


BevindingenAlgemeen beleidDe raad is van mening dat het bestuur van eenpensioenfonds tot taak heeft zo goed mogelijk uitvoeringte geven aan de pensioenregeling met inachtneming vande missie en visie van het pensioenfonds. Het bestuurdient daartoe de doelstellingen van het pensioenfonds ende gehanteerde uitgangspunten vast te stellen. Tevensdient het bestuur een visie te hebben op eentoekomstbestendige uitvoering. Het beleid en deoverwegingen die daaraan ten grondslag liggen, dienenvoldoende duidelijk te zijn. De realisatie en de nalevingvan het beleid en de ambities dienen te worden bewaakten gerapporteerd te worden door een adequateadministratieve organisatie en interne controle.

De raad heeft het functioneren van het bestuurgeëvalueerd mede op basis van inzage van dedocumenten ter voorbereiding van debestuursvergaderingen, de verslagen, de dialoog met hetbestuur, de besluitvorming en de vastleggingen en follow-up daarvan. De conclusie van de raad is dat het bestuurop een voldoende wijze de taken enverantwoordelijkheden heeft vervuld waarbij de belangenvan de verschillende belanghebbenden in ogenschouwzijn genomen om een evenwichtige belangenafweging,integere bedrijfsvoering en adequate risicobeheersing tebereiken.

StrategieIn 2019 heeft het bestuur in nauwe betrokkenheid methet Verantwoordingsorgaan een strategisch jaarplanvastgesteld, op basis van de meer-jarenstrategie die in2017 is vastgesteld. De raad heeft geconstateerd dat ereen goede balans is tussen koersvastheid op basis van demeer-jarenstrategie en flexibiliteit in relatie tot gewijzigdeomstandigheden. De raad heeft in 2019 aan de hand vaneen aantal concrete dilemma’s een dialoog gevoerd methet bestuur om standpunten en inzichten onderling uit tewisselen. Door deze dialoogsessie is er meer wederzijdsbegrip ontstaan over de wijze waarop de strategie totuitvoering kan worden gebracht.

GeschiktheidsbeleidOok in het verslagjaar zijn weer verdere stappen gezet omde kwaliteit van het bestuur te waarborgen. Belangrijkinstrument hierbij was de invoering van de collectievecompetentie matrix. Naast de heldere profielschetsen metuitgewerkte competenties en een met waarborgen

omklede selectieprocedure hecht de raad waarde aaneen beoordeling op verandervermogen. Deveranderingen in de sector zijn groot en de omvang vandit fonds brengt met zich mee dat geen van dezeveranderingen aan het fonds voorbij zal gaan. Objectievecriteria moeten hierbij bepalend zijn voor de vervullingvan bestuursfuncties.

De raad adviseert het bestuur, mede gelet op deturbulente ontwikkelingen, een plan te maken vooropvolging van bestuursleden in de komende jaren en dusniet te wachten tot er sprake is van een vacature maarmeer vooruit te zien.

PensioenregelingHet kon niet anders dan dat veel aandacht en energie vanhet bestuur uitging naar het bereiken van een structureleregeling voor de militairen. De raad volgde het bestuurlijkproces dat daarop was gericht intensief. Onzeaandachtspunten waren de bestuurlijke opstelling omsociale partners te accommoderen en tegelijk debeheerste uitvoering te bewaken, het juridisch proces enaandacht voor ‘plan B’. Het was ook tot vreugde van deRaad van Toezicht dat sociale partners overeenstemmingbereikten over een uitvoerbare regeling op basis vanmiddelloon. Dat leidt eerst tot extra werk maar structureelwordt een noodzakelijke stap gezet ten behoeve van debeheerste en integere uitvoering van de militairenregeling,wat ook een voorwaarde is voor de dito uitvoering van alleABP-regelingen.

De complexiteit die nog in de regelingen bestaat werptproblemen op bij IT-change, in de pensioenuitvoering enin de dienstverlening. Dat zal niet als sneeuw voor de zonverdwijnen bij een geslaagde stelselherziening die ook nogeven op zich zal laten wachten.

De raad is positief over het opstellen van eenincidentenhandleiding, bij de totstandkoming waarvan ookhet Verantwoordingsorgaan een belangrijke rol heeftgespeeld. Ook de verbeterde klachtenregeling is vanuitdienstverlening gezien een goede stap. De raad heefterop gewezen dat de belangrijkste verbetering echter eenvermindering van complexiteit is - ter preventie van eenbelangrijk deel van incidenten en klachten. De raad nodigthet bestuur daarom uit om in 2020 en volgende jarenalles te doen om onnodige complexiteit te reduceren inhet belang van de deelnemer en de uitvoerbaarheid vande regelingen. De geplande analyse van bijlage K van de

83


pensioenregeling ziet de raad in de eerste helft van 2020met grote belangstelling tegemoet.

Balans- en beleggingsrisicoVan spanning op de driehoek naarcrisissituatieDe financiële situatie van het ABP verslechterde in 2019als gevolg van de verder dalende rente. Het bestuurinformeerde de raad en wisselde van gedachten over deresultaten van de midterm review en de opvolging die hetbestuur aan de verslechterde financiële positie wildegeven. De resultaten van de verschillende scenario’skwamen aan de orde, waaronder ook het scenario dat derente langdurig laag blijft. De kans op een korte termijnkorting groeide. Het bestuur heeft de duiding ‘spanningop de driehoek’ gewijzigd in ‘crisissituatie’ en hetFinancieel Crisisplan ABP in werking gesteld. De raad isgeïnformeerd over de stappen die het bestuur heeft gezeten de maatregelen die het bestuur heeft overwogen engenomen. Het bestuur heeft zich daarbij geconcentreerdop het handelingsperspectief voor ABP en daarbij naarkorte en langere termijn maatregelen gekeken. Hetbestuur zette de lobby in op politiek Den Haag om eenonnodige korting in de overgang naar een nieuw contractte voorkomen. Tegelijkertijd werd het kortingsscenariovoorbereid. De raad heeft kennisgenomen van hetlogboek van de risicomanager met betrekking tot deuitvoering van het financieel crisisplan. De raad is vanmening dat het bestuur voldoende de ernst en urgentievan de situatie heeft onderkend en daar opvolging aanheeft gegeven.

De raad heeft het bestuur geadviseerd meer aandacht tebesteden aan de situatie dat een nieuw pensioenstelsel erniet of niet snel komt. Tevens heeft de raad geadviseerd inde communicatie meer vanuit een lange termijnperspectief de verwachtingen te managen.

Crisismaatregelen: BalansrisicoDe raad heeft kennisgenomen van de maatregelen die hetbestuur heeft genomen voor het balansrisico. Het bestuurheeft naar de toekomst het kader voor de renteafdekkingaangescherpt. De evaluatie van het gevoerde rentebeleidover een reeks van jaren is door de raad bij herhaling aande orde gesteld bij het bestuur uit het oogpunt van hetkunnen verantwoorden van het gevoerde beleid. Recentheeft een evaluatie plaatsgevonden. De hieruitvoortgekomen observaties heeft het bestuur met de raadgedeeld en zullen mede als uitgangspunt dienen bij deheroverweging van het financiële beleid en de

risicohouding.Het zakelijke waarden risico is zowel voor de korte termijnals de lange termijn niet aangepast. Dit is in lijn met deherijkte risicohouding van het bestuur. Bij de lageredekkingsgraad leidt dit tot extra spanning omdat de slechtweer scenario’s lager uitvallen en zelfs de afgesprokenondergrens kunnen passeren. Het bestuur heeft derisicohouding en het beleggingsrisico niet bij socialepartners ter discussie gesteld. De raad ziet het als een vande grootste dilemma’s voor het fonds: veel zakelijkewaarden risico nemen is nodig om uit het reservetekort tekomen en de ambitie te realiseren, maar de keerzijde isdat dit een kans op een sterke koersdaling met zichmeebrengt die het fonds zonder buffer niet zondermeerkan dragen. Het bestuur kiest bewust voor een hoogrisiconiveau.

De raad geeft het bestuur in overweging vanuit hetbalansrisico perspectief meer aandacht te besteden aanhet doorleven van scenario’s van een sterke koersdaling aldan niet in combinatie met een verder dalende rente enbreed discussie te voeren over het dilemma van hetrisiconiveau in relatie met de ambitie met de stakeholdersvan het fonds.

Crisismaatregelen: PremiestellingDe financiële crisissituatie gaf ook aanleiding depremiestelling te herzien. De premiedekkingsgraad was inde zomer tot onder de 60% gedaald. Het bestuur heeft deraad in verschillende stappen geïnformeerd over deverschillende beleidsopties die het bestuur heeftoverwogen. Het bestuur gaf in september aan het belangen urgentie te zien in het aanpassen van dedisconteringsvoet en het verhogen van de kostprijs vanhet pensioen. Desalniettemin besloot het bestuur innovember de premie voor 2020 niet te verhogen, maarwel een lagere disconteringsvoet van maximaal 2,4% in tevoeren met ingang van de premie van 2021. Als gevolghiervan zal de kostprijs van de premie in 2021 fors stijgen.

De raad heeft kennisgenomen van de argumentatie vanhet bestuur, de belangenafweging die het bestuur heeftgemaakt en het advies van het VO. In de afweging van hetbestuur de premie niet in 2020 te verhogen was eenbelangrijk argument sociale partners voldoende tijd tegeven de ambitie van de regeling bij te stellen.

De raad heeft het bestuur vooral bevraagd op de timing.Had het proces met sociale partners niet eerder kunnenworden gestart? De raad heeft geconcludeerd dat in het

84


bestuur voldoende diverse invalshoeken aan de orde zijngeweest en dat het bestuur een zorgvuldig proces heeftgevolgd. Over de uitkomst van het proces kan verschillendworden gedacht. Vanuit een risicoperspectief vindt deraad de eenmalig (te) lage premie in 2020 echteracceptabel. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn dematerialiteit (een hogere premie in 2020 maakt niet eengroot verschil, maar is vooral een signaal) en het groterebelang van het draagvlak voor een structurele verhogingvanaf 2021.

Communicatie financiële positieDoor de verslechterde financiële positie is indexatie vanpensioenen verder uit beeld geraakt en is de kans op eenkorting toegenomen. Het bestuur communiceert naar demening van de raad voldoende realistisch over de kans opeen korting. De raad ziet dat de ontevredenheid over hetuitblijven van indexatie vooral onder ouderen toeneemten in de publieke opinie veel aandacht krijgt. De raad zietdat in het verleden gewekte verwachtingen de acceptatiebemoeilijken. De raad voerde met regelmaat het gesprekmet het bestuur hoe richting de toekomst een realistischbeeld kan worden gegeven over het te verwachtenpensioen. Woorden in publieke uitingen dienen vanuitdeze invalshoek steeds zorgvuldig te worden gewogen. Deraad adviseert vooral als het gaat om het nieuwepensioenstelsel alert te blijven op het scheppen vanrealistische verwachtingen

Beleid Duurzaam en Verantwoordbeleggen 2020+De raad heeft met het bestuur gesproken over het BeleidDuurzaam en verantwoord beleggen 2020+. Onderwerpvan gesprek waren de belangrijkste drijfveren van ABP omop deze manier invulling te geven aan het Duurzaam enVerantwoord beleggingsbeleid. Tevens heeft de raad hetbestuur bevraagd op de ervaringen en leerpunten uit deafgelopen jaren en op welke wijze deze zijn verankerd inhet nieuw voorgenomen beleid. Met betrekking tot hetinsluitingsbeleid is de raad geïnteresseerd in hetinzichtelijk maken van de resultaten en het effect.

De raad heeft waardering voor de wijze waarop hetbestuur stakeholders bij de totstandkoming van het beleidheeft betrokken, onder andere om tot de keuzes voor dethema’s te komen. Tevens ondersteunt de raad detoename van transparantie van resultaten enverantwoording. De raad is van mening dat het nieuweplan voldoende ambitie heeft en ziet uit naar deconcretisering van het plan. De raad adviseert het bestuur

een of twee tussentijdse evaluatiemomenten in tebouwen om de doelen en/of het beleid tussentijds bij testellen op weg naar 2025.

De raad heeft met veel interesse kennis genomen van deaandacht die het bestuur heeft besteed aan het themabelastingen en ethiek. Daarbij gaf de raad aan hetbelangrijk te vinden dat ABP zijn invloed als grote partijaanwendt daar waar dit vanuit een maatschappelijkoogpunt relevant en mogelijk is en passend bij de eigenidentiteit. De raad steunt het bestuur in het ontwikkelenvan een nieuw fiscaal integer beleid en het inbeddendaarvan in het Duurzaam en Verantwoordbeleggingsbeleid.

IORP IIHet fonds heeft gekozen voor een invoering van IORP II inlijn met ontwikkelingen die reeds in gang waren gezetbinnen het fonds ten aanzien van de inrichting decommissiestructuur en de risicomanagement functie. Ditheeft geresulteerd in 3 sleutelfunctiehouders die tevensbelangrijke functies vervullen binnen de organisatie vanhet bestuursbureau. De raad heeft hierover uitgebreidgesproken met zowel de betreffendesleutelfunctiehouders als het bestuur en begrijpt deargumenten op grond waarvan deze inrichting is gekozen,zoals voortzetten van de ingezette ontwikkelingen, demogelijke ongelijkheid binnen het bestuur indien hethouderschap bij bestuurders wordt belegd en het efficiëntbenutten van de deskundigheden die op hetbestuursbureau aanwezig zijn. Inherent aan het gekozenmodel is echter een risico van samenloop vanverantwoordelijkheden binnen het 3 lines of defencemodel met operationele taken binnen een -gemandateerd - bestuursbureau. Vanuit zijn rol zal deraad de juiste werking van het aldus ingerichte 3 lines ofdefence model in 2020 beoordelen.

Beheersing ICT-risico'sDe raad heeft in 2019 bijzondere aandacht besteed aande wijze waarop het bestuur de risico's rondom de ITbeheerst. De reden hiervoor is dat de administratieveorganisatie in grote mate is geautomatiseerd, en in detoekomst naar verwachting alleen nog maar verder zaldigitaliseren. Daarnaast zijn er externe ontwikkelingen,zoals toegenomen cybercriminaliteit en de sterkeopkomst van nieuwe technologieën, die ervoor kunnenzorgen dat dit risico zich sneller en met een grotereimpact kan manifesteren. Tegelijkertijd moet onderscheid

85


worden gemaakt tussen risico's die voortkomen uitonvoldoende datakwaliteit en de risico's die voortkomenuit het niet toereikend functioneren van degeautomatiseerde systemen. Het bestuur is in 2019 meteen aantal incidenten geconfronteerd die met name hunoorsprong vonden in onvoldoende datakwaliteit.

De raad heeft geconstateerd dat de integralerisicorapportage van de sleutelfunctionaris risicobeheerenerzijds en de kwartaalrapportage 'IT-dashboard' van deEDP-auditor van het bestuursbureau anderzijds goedehandvatten geven om binnen het bestuur op strategischen tactisch niveau de IT-risico's te monitoren enbeheersen. Het bestuur blijft aandacht vragen bij APGvoor een adequate IT-governance en doorvertalingdaarvan naar uitvoering van het gewenste beleid.

Deelnemer centraalDeelnemer centraal is een onderwerp dat zowel inthemasessies door een bestuursdelegatie aan de raad isgepresenteerd als dat het in overlegvergaderingen en ineen strategische sessie met het voltallig bestuur isbesproken. De raad zag zijn visie dat deelnemer centraalveel verder reikt dan communicatie weerspiegeld in deaanpak van het bestuur. Dat wordt geïllustreerd in deomgang van het bestuur met de proactieve voorlichtingover (niet opgeëiste) AOP-pensioenen en uiteindelijk ookbij de herziening van het terugvorderingsbeleid naaraanleiding van het zogenaamde SVB incident. Bij dat SVB-incident had de raad opmerkingen met betrekking tot devraag of de SVB zelf wel voldoende werd aangesproken,bij de reactie van APG nadat het incident bekend werdalsmede bij de daaropvolgende reactie van het ABPbestuur naar de betreffende deelnemers. Aanvankelijkmeende het bestuur tot maximaal 5 jaar metterugwerkende kracht te moeten terugvorderen waardeelnemers te veel pensioen ontvangen hadden. Bij deherziening van het terugvorderingsbeleid liet het bestuurzien dat ‘deelnemer centraal’ consequenties krijgt voor deinhoud van het beleid. De terugwerkende kracht vanterugvorderen werd met het oog op vertrouwen enbeleving van de deelnemers substantieel beperkt. De raadis ervan overtuigd dat het consequent hanteren van‘deelnemer centraal’ bij alle beleidsbeslissingen van hetABP een fonds maakt dat er beter in zal slagen hetvertrouwen van zijn deelnemers te verdienen enbehouden en ziet dit daarom graag voortgezet.

Nieuw pensioencontractNa tien jaar discussie bereikte de polder eenpensioenakkoord. Dat had direct gevolg voor de AOW-leeftijd en voor mogelijkheden om eerder met werken testoppen in zware beroepen. Alle andere onderdelenvragen nog uitwerking in een complexe overlegstructuur.Dat geldt ook voor de tweede pijlerpensioenen die binnentwee varianten van premieregelingen zullen wordenuitgewerkt. Waar dat ook toe leidt, er zullen nog enigejaren en ingewikkelde transities overheen gaan voordatpensioenfondsen hun nieuwe regeling zullen hebbeningevoerd. De prijs van pensioen blijft bij lagerentestanden onverminderd hoog. Vanuit die achtergrondzal de raad net als in 2019 ook de komende jaren zijn blikgericht houden op een aantal aspecten: dat zijn definanciële positie van het fonds, adequaterisicobeheersing, het proces en de betrokkenheid van deorganen van het fonds en de belanghebbenden, draagvlakbij werkgevers en deelnemers, evenwichtigebelangenafweging onder andere ten aanzien vanherverdeling en andere transitievraagstukken alsmedecommunicatie.

Het ABP - bestuur en bestuursbureau -heeft zijn kennis enervaring actief in de discussie over vernieuwing van hetstelsel en de uitwerking van het pensioenakkoordingebracht. Het ziet voor zichzelf daarin eenverantwoordelijkheid vanuit algemeen belang en dat vanzijn belanghebbenden. De raad onderschrijft enwaardeert die opstelling. Het bestuur heeft de raadhierover steeds geïnformeerd en heeft de talrijke vragenvan de raad beantwoord. De inbreng die het ABP met deandere grote fondsen in de G-5 heeft, lijkt bijzonderzinvol. Bijvoorbeeld waar het de suggesties voor deovergang van oud naar nieuw en waar het de omgang metondergrenzen betreft (advies om dubbele noodrem tevervangen door een harde ondergrens van 90%).

De raad hecht eraan op te merken dat de stelselwijzigingniet de oplossing voor alle knelpunten zal zijn. Enerzijdsomdat de financiële positie er niet door verandert.Anderzijds omdat het mogelijk nog jaren duurt voordatABP en andere fondsen een andere regeling uitvoeren.Dat leidt ertoe dat complexiteit in de regeling ook dekomende jaren druk zal zetten op de uitvoering.

86


Financiële opzet1.Pensioenstelsel2.Grip op uitbesteding3.Professioneel bestuur4.Pensioenbeheer5.

Code pensioenfondsenOp basis van de rapportage die het bestuur heeftgemaakt over naleving van de Code Pensioenfondsenconstateert de raad dat ABP op een paar punten slechtsdeels voldoet aan de code. Het betreft onder meer hetontbreken van stemrecht van de onafhankelijk voorzitter,de zelfevaluatie van het bestuur die doorloopt in 2020 ende invoering van de gedragscode voor de leden van hetverantwoordingsorgaan in 2020. In het bestuursverslag isdit naar de mening van de raad voldoende toegelicht.

Ten slotteDe raad ziet het als zijn taak bij te dragen aan de kwaliteiten effectiviteit van de governance en de besturing van hetpensioenfonds. De raad wil dan ook te allen tijde graag alsgesprekspartner van het bestuur functioneren en hooptdat het bestuur dit ook zo ervaart.

Goedkeuring jaarverslagHet conceptrapport is op 9 april 2020 besproken met hetbestuur. Op 23 april 2020 is het rapport besproken methet Verantwoordingsorgaan en heeft de raadverantwoording afgelegd over zijn werkzaamheden aanhet Verantwoordingsorgaan. Op 30 april 2020 heeft deraad in een overlegvergadering met het bestuur hetjaarverslag 2019 goedgekeurd en daarbij het definitieverapport van de raad aan het bestuur overhandigd.

Wij spreken graag een woord van dank uit aan hetbestuur en het verantwoordingsorgaan voor deconstructieve wijze waarop de samenwerking en hetoverleg met beide organen heeft kunnen plaatsvinden.

Vooruitblik 2020De raad is voornemens om in 2020, naast de wettelijke enstatutaire toezichttaak, aan de volgende thema’s in hetbijzonder aandacht te besteden:

De raad zal zijn toezichtrol invullen door afhankelijk vanhet onderwerp te monitoren, te klankborden of techallengen. De raad heeft een werkplan voor 2020gemaakt waarin de werkwijze en planning nader zijnuitgewerkt.

De Raad van Toezicht

Huub Hannen, voorzitterKitty RoozemondPeter de GrootNicolette LoonenAnneke van der Meer

9 april 2020

87


adviesaanvragen;1.overige onderwerpen;2.oordeel over handelen van het bestuur in 2018;3.themabijeenkomsten.4.

het vaststellen en wijzigen van:�

het communicatie- en voorlichtingsbeleid;�

de premie- en indexatienota;�

het strategische beleggingsbeleid;�

de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN);�

het strategische meerjarenplan;�

het herstelplan;�

het terugstorten van premie of verlenen van�

premiekorting;het doorvoeren van kortingsmaatregelen.�

Verslag van hetVerantwoordingsorgaan

Met dit verslag informeert het Verantwoordingsorgaanbelanghebbenden over de wijze waarop het in 2019invulling heeft gegeven aan zijn taken en bevoegdheden.We schetsen eerst de functie en samenstelling van hetVerantwoordingsorgaan. Vervolgens beschrijven we hoevaak en met wie wij hebben vergaderd in 2019. Daarnazoomen we in op de belangrijkste onderwerpen die in hetverslagjaar aan de orde zijn gekomen:

Over het VerantwoordingsorgaanHet ABP is wettelijk verplicht een Verantwoordingsorgaanin te stellen.Het Verantwoordingsorgaan heeft als taak het gevraagden ongevraagd adviseren van het bestuur. In de Statutenvan de Stichting Pensioenfonds ABP is vastgelegd datdeze advisering in ieder geval moet gaan over devolgende onderwerpen:

Daarnaast beoordeelt het Verantwoordingsorgaanjaarlijks het handelen van het bestuur. Het bestuur legthiertoe jaarlijks verantwoording af op basis van hetjaarverslag, de jaarrekening en andere door het bestuurgehanteerde beleidsdocumenten. HetVerantwoordingsorgaan baseert daarop zijn oordeel endoet aanbevelingen voor verbetering en aanpassing vanhet beleid.

Naast de hierboven vermelde taken en bevoegdheden zijnde pensioengerechtigden in het Verantwoordingsorgaanbevoegd om een bindende voordracht te doen voor de(her)benoeming van drie bestuursleden namenspensioengerechtigden binnen het ABP-bestuur. In hetverslagjaar heeft het bestuur op voordracht van degepensioneerdengeleding van hetVerantwoordingsorgaan mevrouw Mulder en de heer DenUyl herbenoemd.

Ook vindt de (her)benoeming van de leden van de Raadvan Toezicht plaats op bindende voordracht van hetgehele Verantwoordingsorgaan. Op basis van hetvigerende aftreedschema heeft het bestuur in hetverslagjaar, op voordracht van hetVerantwoordingsorgaan, mevrouw Van der Meer voor eenperiode van vier jaar herbenoemd.

88


18 leden gekozen door actieve deelnemers;�

14 leden gekozen door gepensioneerden;�

16 leden afgevaardigd door werkgevers.�

Samenstelling van hetVerantwoordingsorgaanHet Verantwoordingsorgaan van ABP bestaat uit 48 leden:

De zetelverdeling is sinds 1 juli 2018 als volgt:

Het Verantwoordingsorgaan heeft op 8 februari2019 met droefenis kennisgenomen van hetoverlijden van een van de leden, de heer FonsVrolijk. Het Verantwoordingsorgaan heeft de heerFons Vrolijk in de korte periode dat hij lid was,leren kennen als een betrokken en zeergeïnteresseerd persoon.

89


18 leden gekozen door actieve deelnemers;�

14 leden gekozen door gepensioneerden;�

16 leden afgevaardigd door werkgevers.�

Samenstelling van hetVerantwoordingsorgaanHet Verantwoordingsorgaan van ABP bestaat uit 48 leden:

De zetelverdeling is sinds 1 juli 2018 als volgt:

Het Verantwoordingsorgaan heeft op 8 februari2019 met droefenis kennisgenomen van hetoverlijden van een van de leden, de heer FonsVrolijk. Het Verantwoordingsorgaan heeft de heerFons Vrolijk in de korte periode dat hij lid was,leren kennen als een betrokken en zeergeïnteresseerd persoon.

89

FNV (ACOP)117725151

CMHF/AC/FOG-ABP/NBPCNV (CCOOP)ANBOLvOPVerbond Sectorwerkgevers OverheidWerkgeversvereniging Energie,Kabel & Telecom, Afval & Milieu

FNV (ACOP) 11: 23%

CMHF/AC/FOG-ABP/NBP 7: 15%

CNV (CCOOP) 7:15%ANBO 2: 4%

LvOP 5: 10%

Verbond Sectorwerkgevers Overheid 15: 31%

Werkgeversvereniging Energie, Kabel & Telecom, Afval & Milieu 1:2%

Zetelverdeling


Adviesaanvraag Contracten en SLA’s metAPG

Met de door het bestuur gegeven verduidelijking en deafspraak over periodiek overleg heeft hetVerantwoordingsorgaan een positief advies gegeven ophet Strategisch Plan 2019–2021.

Het Strategisch Plan 2019-2021 is bepalend voor de routevan de activiteiten van het fonds in deze periode. Hetdient als richtinggevend beleidsdocument. Ook voor hetVerantwoordingsorgaan is het Strategisch Plan eenbelangrijk document om de afgelegde verantwoording vanhet bestuur en in hoeverre de voorgenomen ambities zijnwaargemaakt, te kunnen toetsen. HetVerantwoordingsorgaan was van mening dat het in januari2019 aangeboden Strategisch Plan te optimistisch wasvan toonzetting en dat er te weinig aandacht was voor derecente ontwikkelingen binnen het totalepensioendomein. De directe vraag was om meer diepgangte geven bij de voorgestelde keuzes, risico’s enstrategische doelen. Deze verdiepingsslag is gemaakt.Daarnaast heeft het bestuur toegezegd – gegeven deveranderende omstandigheden – hetVerantwoordingsorgaan elke zes maanden bij te pratenover de ontwikkelingen en de consequenties voor de(strategische) koers van het fonds.

Adviesaanvraag Strategisch Plan 2019-2021

Na de toezegging van het bestuur dat in debestuurscommissie Beleggingsbeleid altijd externe ledenzitting hebben (minimaal één), adviseerde hetVerantwoordingsorgaan positief over het aangepasteReglement van de Bestuurscommissie Beleggingsbeleid.Motivering is dat het Verantwoordingsorgaan uit hetoogpunt van transparantie hecht aan onafhankelijkeexpertise.

Adviesaanvraag aanpassing ReglementBestuurscommissie Beleggingsbeleid

Het Verantwoordingsorgaan adviseerde in januari 2019positief over de adviesaanvraag overeenkomsten met APGRechtenbeheer. Het Verantwoordingsorgaan heeft daarbijaandacht gevraagd voor de in de contracten opgenomenconflictoplossingsprocedure. In november 2019 heeft hetVerantwoordingsorgaan een positief advies uitgebrachtover de raamcontracten en SLA’s met alle APG-entiteitenvoor het jaar 2020.

Het Communicatiebeleidsplan is een leidraad voor devoorgenomen wijze van communiceren met deelnemersen werkgevers van het fonds. In de overlegvergaderingvan juni heeft het Verantwoordingsorgaan uiteindelijk eenpositief advies uitgebracht over hetCommunicatiebeleidsplan 2019-2021. In deze vergaderingwerd ook het Handboek Incidenten toegelicht enbesproken.

Vergaderingen in het verslagjaar

Adviesaanvraag Communicatiebeleidsplan2019 - 2021

1. Adviesaanvragen

In het verslagjaar heeft het Verantwoordingsorgaan in eenaantal themasessies aandacht besteed aan actuelethema’s, het eigen functioneren, de informatievoorzieningen de samenwerking met het bestuur.

Naast de vergaderingen in eigen kring en met het bestuurheeft het Verantwoordingsorgaan in het verslagjaar driekeer vergaderd met de Raad van Toezicht. De Raad vanToezicht legt verantwoording af aan hetVerantwoordingsorgaan over het interne toezicht. Ookspreekt het Verantwoordingsorgaan met de Raad vanToezicht ter voorbereiding op de vaststelling van debevindingen en het oordeel over het handelen van hetBestuur door het Verantwoordingsorgaan. Debelangrijkste gespreksonderwerpen met de Raad vanToezicht waren de financiële positie van het fonds, debesluitvorming betreffende de Premie & Indexatienota2020 en de inbreng van het Bestuur in de discussierondom de herziening van het pensioenstelsel.

Verder zijn er zes overlegvergaderingen met het bestuurgeweest. In deze vergaderingen zijn onder andere deadviesaanvragen aan de orde geweest.

In het verslagjaar zijn twaalf vergaderingen van hetVerantwoordingsorgaan in eigen kring gehouden. HetVerantwoordingsorgaan werkt met vier commissies: decommissie Financiën, de commissie Communicatie, decommissie Beleggingen en de commissie Algemeen. Indeze commissies zijn voor zover mogelijk alle fracties ende werkgevers vertegenwoordigd. De commissies gevenadvies aan het Verantwoordingsorgaan en bereiden devergaderingen van het Verantwoordingsorgaan met hetbestuur voor; commissies hebben geen besluitvormendebevoegdheid.

90


Adviesaanvraag HerstelplanHet Verantwoordingsorgaan adviseerde positief over hetHerstelplan. Daarbij is ook gesproken over de mogelijkeimpact van de conclusies van de commissie-Parametersop het voorliggende Herstelplan (in feite een technischerekenexercitie). Het bestuur zegde toe eventuelewijzigingen in de rekenmethodiek met hetVerantwoordingsorgaan te zullen delen.

Adviesaanvraag ABTNHet Verantwoordingsorgaan adviseerde positief over deadviesaanvraag ABTN. Hierbij past de kanttekening dat deABTN een formeel document is dat inhoudelijksamengesteld is uit onderwerpen/zaken die elders alwaren besproken met het Verantwoordingsorgaan. Bij deABTN is door leden van het Verantwoordingsorgaanaandacht gevraagd voor de evenwichtigebelangenafweging.

Adviesaanvraag addendum Premie &Indexatienota 2019 MilitairenVanwege het uitblijven van een definitievePensioenregeling voor Militairen is met ingang van 1januari 2019 gewerkt met een voorlopige premie. Naaraanleiding van het onderhandelaarsakkoord d.d. 2 juli2019 is in oktober 2019 het addendum Premie &Indexatienota 2019 Militairen, conform afspraak met hetbestuur, schriftelijk behandeld. HetVerantwoordingsorgaan heeft over het addendum endaarmee over de definitieve premie 2019 voor Militairenpositief geadviseerd.

Adviesaanvraag Premie- en Indexatienota2020In november 2019 is de Premie- en Indexatienota 2020besproken. De nota is een geïntegreerde adviesaanvraagmet betrekking tot de OP/NP-premie, de premie voormilitair personeel en de VPL-premie. In de nota isaangegeven dat geen indexatie wordt verleend. HetVerantwoordingsorgaan heeft een negatief adviesgegeven. De werkgeversfractie en 4 leden van de ACOPadviseerden positief en namen hiermee eenminderheidsstandpunt in. Het negatieve advies isingegeven door de manier waarop het bestuur invullingwil geven aan het herstel van de financiële positie van hetfonds. Het bestuur constateert dat de gehanteerdediscontovoet omlaag moet (in 2021 maximaal 2,4 %) endat dit zal leiden tot een hogere premie dan wel eenlagere opbouw. Omdat het bestuur sociale partners detijd wil geven op die veranderende situatie (met financiële

consequenties voor zowel werknemer als werkgever) in tespelen wordt voorgesteld om pas in 2021 stappen op datpunt te zetten. Voor het merendeel van hetVerantwoordingsorgaan is 2021 niet acceptabel omdatverder uitstel geen recht doet aan een evenwichtigebelangenafweging, de conclusies van de mid-term reviewen een meer verantwoorde premiedekkingsgraad.De leden die een minderheidsstandpuntvertegenwoordigen volgen de lijn van het bestuur om in2020 stappen te zetten die in 2021 leiden tot eenaanpassing van de premie dan wel andere maatregelen.Ook deze leden zijn ervan overtuigd, dat gelet op desituatie waarin het fonds verkeert, verregaandemaatregelen nodig zijn, maar accepteren dat effectueringeerst in 2021 plaats vindt en dat in 2020 er sprake zal zijnvan rust op het premiefront, zodat werkgevers enwerknemers de gelegenheid hebben concrete afsprakente maken.Het Verantwoordingsorgaan heeft kennisgenomen van detoelichting van het bestuur op het besluit van het Bestuurom het advies van het Verantwoordingsorgaan niet overte nemen.

Adviesaanvraag Wijziging StatutenHet Verantwoordingsorgaan heeft positief geadviseerdover de aanpassing van de Statuten. De wijzigingenhadden betrekking op de ontbinding van de StichtingVerbond Sectorwerkgevers Overheid per 1 januari 2020,de vertegenwoordiging van het fonds door het bestuur,de mandatering van besluitvorming aanbestuurscommissies, de werkzaamheden van debestuurscommissie Beleggingsbeleid en de omschrijvingvan de positie van de externe 'waarmerkende' actuaris.Voor wat betreft de mandatering van besluitvorming aanbestuurscommissie is op uitdrukkelijk verzoek van hetVerantwoordingsorgaan toegevoegd dat dit alleenmogelijk is strikt binnen het daartoe gegeven mandaat.

Adviesaanvraag Wijziging KlachtenregelingHet Verantwoordingsorgaan heeft positief geadviseerdover de nieuwe klachtenregeling van ABP. Het proces isverkort en de procedure is vereenvoudigd. Daarnaastwordt de transparantie in de bezwaarprocedure vergroot.Na één jaar zal de vernieuwde procedure wordengeëvalueerd, op basis van een zorgvuldige registratie.

91


In het verslagjaar heeft het Verantwoordingsorgaan eeninterne regeling uitgewerkt voor het geven van openheidover functies die worden vervuld naast het lidmaatschapvan het Verantwoordingsorgaan. De (neven)functies vande leden van het Verantwoordingsorgaan zullen wordenopgenomen op de ABP-website.

De bevindingen van het Verantwoordingsorgaan zijngedeeld met het bestuur, evenals de aanbevelingen. Debevindingen en aanwijzingen staan in het jaarverslag2018, dat te vinden is op de website van ABP.

Het Verantwoordingsorgaan is tot een oordeel gekomenover het handelen van het bestuur in 2018. Metinachtneming van de gemaakte bevindingen enaanbevelingen, oordeelt het Verantwoordingsorgaanpositief over het handelen van het bestuur inzake hetgevoerde beleid, de gemaakte beleidskeuzes en denaleving van goed pensioenfondsbestuur.

Op 25 april 2019 heeft het bestuur verantwoordingafgelegd op basis van de (in concept) voorliggendejaarstukken 2018. Voorafgaande aan deze vergaderingheeft inhoudelijke behandeling van de jaarstukken incommissieverband plaatsgevonden, waarbij toelichting isgegeven door de certificerend actuaris en de accountant.In verband met ziekte van de Compliance Officer zijnvragen van de kant van het Verantwoordingsorgaan ineerste instantie schriftelijk beantwoord. In november2019 heeft de commissie Financiën een mondelingetoelichting gekregen van de Compliance Officer.

3. Oordeel over het handelen vanhet bestuur in 2018

In het verslag jaar heeft de commissie Beleggingenvoortdurend aandacht gevraagd voor duurzaam enverantwoord beleggen door het ABP, onder andere doorkritische vragen te stellen over beleggingen in fossielebrandstoffen en de effectiviteit van engagementstrategieën. Ook is de commissie Beleggingen door hetBestuur betrokken bij de vormgeving van het nieuweDuurzaam en Verantwoord Beleggingsbeleid 2020+.Conceptversies van dit beleid zijn door het Bestuurgedeeld en toegelicht, waarmee de commissie in degelegenheid was om vragen te stellen en opmerkingen temaken, onder andere over transparantie enconcretisering van insluitingscriteria.

Duurzaam en verantwoord beleggingsbeleid

Regeling (neven)functies ledenVerantwoordingsorgaan

2. Overige onderwerpen

In het verslagjaar is veelvuldig, met name door decommissie Communicatie van hetVerantwoordingsorgaan, aandacht gevraagd voor deafhandeling van incidenten. Het Verantwoordingsorgaanis gedurende het jaar betrokken bij de ontwikkeling vanhet nieuwe Handboek Incidenten. Eind 2020 zal dithandboek worden geëvalueerd.

Handboek Incidenten

In het verslagjaar was er een incident met SVB, over degegevens-aanlevering aan ABP voor het kunnenvaststellen van de AOW-partneraanvulling. Als gevolghiervan zijn deelnemers geconfronteerd met verzoekentot terugbetaling van te veel genoten pensioen overmeerdere achterliggende jaren. APG is op basis vanbestaand beleid begonnen met het herstellen van depensioenuitkeringen, waarbij zowel terugvorderingen alsnabetalingen aan de orde waren. HetVerantwoordingsorgaan was van mening dat het op ditdossier niet tijdig noch volledig is geïnformeerd. Wijhebben het bestuur gevraagd rekening te houden meteerdere uitspraken van de Ombudsman Pensioenen enkantonrechter in vergelijkbare zaken. Hierop heeft hetbestuur toegezegd het terugvorderingsbeleid teevalueren. Dit heeft geleid tot een aanpassing van hetterugvorderingsbeleid. Dit beleid is per 1 januari 2020ingevoerd.

Incident aanlevering gegevens SVB aan ABP(APG)

In het verslagjaar is regelmatig gesproken over depensioenregeling voor militairen. In de gewenstevereenvoudiging van het pensioenstelsel voor militairenontstond een geschil tussen ABP en de Sociale PartnersDefensie over de Pensioenregeling militairen per 1 januari2019. In de zomer van 2019 bereikte het Sector OverlegDefensie een akkoord over een nieuw loongebouw en deuitgangspunten van een nieuwe pensioenregeling voorMilitairen met terugwerkende kracht tot 1 januari 2019.Het Verantwoordingsorgaan heeft het Bestuur metnadruk verzocht de betreffende doelgroep over deinhoud van de regeling en de (financiële) gevolgen goed teinformeren, in overeenstemming met de rolverdelingtussen ABP, werkgever Defensie en de betrokkenvakbonden.

Pensioenregeling Militairen

92


Het bestuur rapporteert periodiek aan hetVerantwoordingsorgaan over de opvolging van deaanbevelingen.

4. ThemabijeenkomstenDialoog over het Strategisch PlanHet Strategisch Plan beoogt een richtinggevendbeleidsdocument te zijn voor het handelen van bestuur,bestuursbureau en uitvoeringsorganisatie APG. Het planlaat zien hoe diverse beleidsplannen en jaarplannenbijdragen aan het halen van de doelen van het ABP. In eenthemabijeenkomst is in groepjes met het bestuurgesproken over de deelstrategieën. De uitkomsten vandeze discussies zijn verwerkt in het in 2019 vastgesteldeStrategisch Plan.

Relatie bestuur-VerantwoordingsorgaanIn februari 2019 organiseerde SPO een themabijeenkomstvoor bestuursleden en leden van hetVerantwoordingsorgaan over de rollen van bestuursledenen leden van het Verantwoordingsorgaan. Hierbij is devraag gesteld hoe we vanuit ieders rol de samenwerkingen elkaars functioneren kunnen versterken. Het bestuurheeft zijn bereidheid uitgesproken om hetVerantwoordingsorgaan in een vroeg stadium teinformeren over actuele ontwikkelingen en thema’s en omstructureel aandacht te besteden aan strategischeonderwerpen om samen te komen tot een verdieping.Ook zal het bestuur in de begeleidende teksten bijformele adviesaanvragen inzicht geven in het proces vanbesluitvorming.

Informatie over PensioenakkoordDe gevolgen van het Pensioenakkoord en demogelijkheden om te komen tot nieuwe vormen vanpensioencontracten worden besproken. Begin 2020 zalhet Verantwoordingsorgaan worden meegenomen in deontwikkelingen.

Financiële risicohouding, mid-term review,actuele financiële positieIn september heeft het Verantwoordingsorgaan met hetbestuur uitgebreid stilgestaan bij de financiëlerisicohouding (ALM), de financiële tussenevaluatie (mid-term review) en de actuele financiële positie, inclusief detoegenomen spanning op de driehoek. In deze sessie isde impact besproken van de ontwikkelingen op definanciële markten en van economische vooruitzichten opde financiële positie van het fonds en daarmee op degevolgen voor onze deelnemers. Hierbij is niet alleengekeken naar de langetermijneffecten, maar ook naargevolgen op de kortere termijn. Op basis van hetingezette meerjarig premiebeleid zal het bestuur in heteerste kwartaal van 2020 een besluit nemen oververlaging van de disconteringsvoet tot 2,4 % of minder ende uitkomsten daarvan delen met sociale partners,vooruitlopend op de adviesaanvraag van de Premie- enIndexatienota 2021 (voorzien in november 2020).Ook heeft op verzoek van het Verantwoordingsorgaaneen studiedag plaatsgevonden over ALM, beleggingen enfinanciële risicohouding. Specialisten van extern bureauCardano en het bestuursbureau ABP hebben uitleggegeven aan onze leden over ALM, beleggingsprocessenen risicobereidheid.

Evenwichtige belangenafwegingIn juni 2019 is in een themasessie aandacht besteed aande evenwichtige afweging van belangen van (gewezen)deelnemers, gepensioneerden en werkgevers. Hetbestuur heeft toegezegd om in de aanloop naar dePremie & Indexatienota 2021 de gehanteerde criteriavoor effectiviteit, proportionaliteit, continuïteit ensolidariteit te evalueren, om te kunnen vaststellen of dezecriteria nog voldoende zorgen voor een evenwichtigeafweging van belangen.

93

ABP Jaarverslag 2019 Oordeel van het Verantwoordingsorgaan

Op donderdag 30 april 2020 heeft het Bestuur aan hetVerantwoordingsorgaan verantwoording afgelegd over hetin 2019 gevoerde beleid. Het Verantwoordingsorgaanheeft zich een oordeel kunnen vormen aan de hand vande overlegvergaderingen van het Verantwoordingsorgaanmet het Bestuur in 2019, eigen waarnemingen, hetconceptjaarverslag ABP 2019 en het conceptverslagDuurzaam en Verantwoord Beleggen 2019. Ook heeft hetVerantwoordingsorgaan de informatie uit gesprekken metde Raad van Toezicht, de externe accountant, de externeactuaris en de compliance officer van het Pensioenfondsbij zijn oordeel betrokken.

Onderstaand de bevindingen en aanbevelingen over2019. Als er sprake is van een reeds langer lopendaandachtspunt zal dit vermeld worden.

Op het moment van schrijven van dit oordeel isNederland in de ban van de Covid-19 crisis. Deze crisisheeft grote impact op Nederland en ongetwijfeld ook opde financiële positie van het ABP. Het is nu nog te vroegom hier een realistische en betrouwbare inschatting vante maken. Met het Bestuur volgt hetVerantwoordingsorgaan de ontwikkelingen. HetVerantwoordingsorgaan gaat ervan uit dat het Bestuur hetVerantwoordingsorgaan informeert over de gevolgen voorhet fonds van deze ontwikkelingen.

Het Verantwoordingsorgaan waardeert de wijze waarophet Bestuur zich inspant om het Verantwoordingsorgaante betrekken bij de besluitvorming en bij de strategischeontwikkelingen. De inspanningen van het Bestuur om hetVerantwoordingsorgaan te betrekken bij aankomendebeleidskeuzes worden op prijs gesteld. Ondanks devooruitgang blijven er naar de mening van hetVerantwoordingsorgaan op punten verbeteringenmogelijk. Deze verbeterpunten worden in dit oordeelbenoemd. Het Verantwoordingsorgaan onderstreept hetblijvende belang van een open, kritisch en constructiefoverleg tussen Bestuur en Verantwoordingsorgaan, metdaarbij de erkenning van en het respect voor een iedersverantwoordelijkheid.

Het Verantwoordingsorgaan spreekt zijn waardering uitover het heldere jaarverslag en de inzichtelijkejaarrekening 2019. Ook constateert hetVerantwoordingsorgaan dat het Bestuur gedurende hetverslagjaar zich heeft ingespannen om de doelstellingenvan ABP te realiseren.

Algemeen

Totstandkoming

Oordeel van hetVerantwoordingsorgaan

In dat kader deelt het Verantwoordingsorgaan zijnbevindingen, spreekt een oordeel uit over het handelenvan het Bestuur in 2019 en doet een aantalaanbevelingen voor 2020.

a. Het handelen van het Bestuur aan de hand van hetjaarverslag, de jaarrekening en andere relevanteinformatie, waaronder de bevindingen van de Raad vanToezichtb. Het door het Bestuur in het afgelopen kalenderjaaruitgevoerde beleid;c. Beleidskeuzes die op de toekomst betrekking hebben;d. De naleving van de Code Pensioenfondsen;

Het Verantwoordingsorgaan is op grond van artikel 6,tweede lid, van het reglement van hetVerantwoordingsorgaan, bevoegd om jaarlijks een oordeelte geven over:

Het Bestuur legt jaarlijks verantwoording af aan hetVerantwoordingsorgaan over het gevoerde beleid en denaleving van de principes van goed pensioenfondsbestuurzoals bedoeld in het Besluit uitvoering Pensioenwet en deWet verplichte beroepspensioenregeling van 18december 2006.

Inleiding

94


Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur hemnader te informeren over de wijze waarop adequaatwordt ingespeeld op de ontwikkeling van data-aangelegenheden.

Het Verantwoordingsorgaan wil graag bijdragen aan degedachtenvorming rond de ontwikkeling van de diverseook meer extreme scenario’s.

Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur hem teinformeren over de wijze waarop de (nieuwe) ALM zalworden opgezet en hem gelet op artikel 102a van dePensioenwet een rol toe te bedelen bij de uitwerking vande diverse onderwerpen, waaronder de risicohouding.

Aanbeveling:

De actuele omstandigheden en de ontwikkeling vanfinanciële risico’s leiden tot het voornemen van hetBestuur om de ALM te vervroegen. Een benadering diedoor het Verantwoordingsorgaan wordt onderschreven.Het opstellen van een nieuwe ALM biedt, gebaseerd op deactualiteit, de mogelijkheid opnieuw een realistischtoekomstperspectief te verkennen. Het geeft onderandere de mogelijkheid te kijken naar het precaireevenwicht tussen beleggingen aan de ene kant en depensioenverplichtingen aan de andere kant. Maar ookkomt nadrukkelijk in beeld het evenwicht tussen deambitie van het fonds en de daarbij behorenderisicohouding; daar ligt immers de basis voorbeleidsuitwerking op de diverse gebieden. De huidigeomstandigheden vragen echter meer dan alleen een visieop de lange termijn en in de diepte van de tijd. Het isverstandig om in het proces van de ontwikkeling van deALM ook aandacht te schenken aan de effecten en deeconomische ontwikkelingen zoals die thans wordenvoorzien. Daarbij past het formuleren en het doordenkenvan meer “extreme” scenario’s. Voor wat betreft deontwikkeling van de risicohouding sluit hetVerantwoordingsorgaan graag aan bij artikel 102a van dePensioenwet waarin het Verantwoordingsorgaannadrukkelijk een rol krijgt toebedeeld bij de vastleggingvan de doelstellingen en beleidsuitgangspunten,waaronder de risicohouding, van het pensioenfonds.

Bevinding:Asset Liability Management

Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur deachterstanden in het dossier aangaande samenvallendediensttijd voor zover het in zijn vermogen ligt in 2020 opte lossen en het Verantwoordingsorgaan hierover teinformeren. Hierbij past tevens de vraag in hoeverre deopgenomen voorziening pensioenverplichtingentoereikend was.

Aanbeveling:

Bevindingen en aanbevelingen

De voorziening aangaande samenvallende diensttijdhandelt over de rechten van partners van deelnemers opeen aanvulling van hun pensioen als zij beiden, tegelijk bijABP pensioen hebben opgebouwd. Deze gevallen zijn bijABP bekend en hierop is de voorziening gebaseerd. Deopgenomen voorziening leidt tot vragen in die situatiesdat de gepensioneerde tot 1995 bij ABP Pensioen heeftopgebouwd en de partner in diezelfde periode bij eenander Pensioenfonds pensioen heeft opgebouwd. In diesituatie kan ook recht bestaan op een aanvulling. HetBestuur heeft inmiddels stappen gezet ter afdoening vandit dossier.

Het Bestuur kan, zo blijkt uit het jaarverslag, dankzijnieuwe technologie in de pensioenuitvoering beteronjuistheden opsporen en oplossen. Het programma“Grip op Data” moet borgen dat datakwaliteit en hetomgaan met data niet alleen meer aandacht krijgt maarook nauw aansluit met de digitale communicatie en demaatschappelijke aandacht voor de borging van privacy.De technologische ontwikkelingen op het punt van hetgebruik van data en dataverkeer vergen een actief beleidom in de uitvoering daar adequaat op in te spelen.

Het Verantwoordingsorgaan gaat ervan uit dat hetBestuur de aanbevelingen en suggesties van de externeaccountant en de externe actuaris gaat opvolgen enverzoekt het Verantwoordingsorgaan daarover teinformeren.

Het Verantwoordingsorgaan kijkt terug op een vruchtbareen transparante discussie met betrokken functionarissen.Mede op basis van deze gesprekken spreekt hetVerantwoordingsorgaan zijn tevredenheid uit over hetdoor het Bestuur gevoerde financiële beleid.

In het kader van de uitoefening van zijn taak heeft hetVerantwoordingsorgaan overleg gevoerd met de externeaccountant, de externe actuaris en de compliance officer.

Bevinding:Jaarverslag en jaarrekening 2019

95


Bevinding:

Bij het oordeel van het Verantwoordingsorgaan over 2018zijn aanbevelingen gedaan over de rolneming van hetBestuur bij incidenten en over het aanpassen van hetbeleid rondom crisis/incident. Over het verslagjaar heen isde wijze van afwikkeling van incidenten meermaals aan deorde geweest en besproken in de overlegvergadering.

Bevinding:Incidenten en afwikkeling daarvan

Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur om zich,naast de verplichte (wettelijke) communicatiemomenten,in te spannen om de actieve deelnemers,gepensioneerden en slapers adequaat, evenwichtig eneenduidig te informeren over de risico’s en onzekerhedenin hun pensioenregeling.

Aanbeveling:

Er is een directe relatie tussen de ambitie van het fondsen de (financiële) risico’s die het Bestuur daartoe in haaruitvoering neemt. In het verslagjaar is hetVerantwoordingsorgaan met regelmaat geïnformeerdover de wijze waarop het risicomanagement bij ABP vormkrijgt en wat de effecten daarvan zijn op de kerntaken vanhet fonds. De risico’s van het beleggingsbeleid wordengedragen door alle deelnemers: actieven,gepensioneerden en slapers. Dat vraagt ombewustwording en draagvlak voor het beleggingsbeleid bijde deelnemers. Het Bestuur heeft eerder toegezegd demogelijkheden te onderzoeken om de risicohouding vanhet fonds te toetsen aan de voorkeuren van deelnemers.Deze opvolging heeft het Bestuur echter gekoppeld aande herziening van het pensioenstelsel. HetVerantwoordingsorgaan heeft daar begrip voor en is zichbewust van de uitdagingen verbonden aan een gedegenonderzoek naar de risicobereidheid bij deelnemers. Datneemt niet weg dat in de communicatie deelnemersmoeten worden geïnformeerd over de risico’s en deonzekerheden in hun pensioenregeling. Een gedegen eneenduidige communicatie kan op die manier bijdragenaan de (individuele) bewustwording van de deelnemerover wat ontwikkelingen voor zijn pensioen betekenen.

Risicobewustwording en bewustzijn vande deelnemer

Terugdringen van complexiteit Daarnaast vraagt het Verantwoordingsorgaan deaandacht van het Bestuur om bij het zoeken naaroplossingen voor complexiteitsreductie de opgebouwderechten van deelnemers niet uit het oog te verliezen.

Het Verantwoordingsorgaan verzoekt het Bestuur om inzijn contacten met de Pensioenkamer aandacht te vragenvoor het zoveel mogelijk reduceren van de complexiteit inde regelingen als opgenomen in bijlage K en daarmee niette wachten tot de transitie naar een nieuwpensioencontract. Het Verantwoordingsorgaan vraagt hetBestuur hem te informeren over de voortgang van destappen die leiden tot een verdere complexiteitsreductie.

Aanbeveling:

Het Verantwoordingsorgaan verwacht dat het Bestuur denodige inspanningen blijft doen (bij sociale partners in dePensioenkamer) om verdere complexiteitsreductie terealiseren. Met enige zorg constateert hetVerantwoordingsorgaan dat het Bestuur in zijn nota overde stand van zaken van de aanbevelingen van hetVerantwoordingsorgaan over het jaarverslag 2018 stelt: “…er is ook gesproken over bijlage K. Daarvan is beslotenom nu geen kleinere deelonderwerpen daarvan te gaanoppakken, maar bijlage K in zijn geheel mee te nemen bijeen transitie naar een nieuw pensioencontract. Bij diemogelijke overgang wordt beoogd de complexiteit uitbijlage K op te lossen.” Naar de opvatting van hetVerantwoordingsorgaan zal de implementatie van eennieuw contract veel tijd nemen en is het de vraag of in dattraject ook de lastige discussie over het oplossen vanknelpunten in bijlage K moet plaatsvinden. Naar meningvan het Verantwoordingsorgaan verdient het de voorkeurom bij zoveel mogelijk bestaande regelingen decomplexiteit te reduceren voordat er een aanvang wordtgemaakt met de implementatie van een nieuwpensioencontract.

De door ABP uitgevoerde pensioenregelingen zijncomplex. In die context stemt het tot tevredenheid datsociale partners Defensie in de zomer van 2019 eenminder complexe Pensioenregeling Defensie zijnovereengekomen. Naast alle complexiteit rond depensioenregeling voor militairen is ook de pensioen-regeling voor burgers met zijn vele overgangsregelingencomplex te noemen. Het Verantwoordingsorgaan ziet dathet Bestuur zich inspant om de complexiteit in deregelingen terug te dringen c.q. te verminderen. In hetafgelopen jaar is op dat punt beperkte vooruitganggeboekt.

Bevinding:

96


Het Verantwoordingsorgaan constateert dat het voordeelnemers vaak onduidelijk is hoe de rol van ABP zichverhoudt tot die van sociale partners. De Pensioenkamerbestaat uit vertegenwoordigers van werkgevers envakbonden. De Pensioenkamer gaat over de inhoud vande pensioenregeling. Het is van belang dat het Bestuurhier op de website van ABP nadrukkelijk aandacht aan

Communicatie

Bevinding:

B. Rol– enverantwoordelijkheidsverdeling

Het Verantwoordingsorgaan is van mening dat het goed isdat het Bestuur vanuit zijn expertise zijn kennis inzet. HetVerantwoordingsorgaan roept het Bestuur wel op om deboodschappen afgewogen te brengen.Verwachtingenmanagement is hier van groot belang.

Aanbeveling:

Ook in 2019 is er veel te doen geweest over de toekomstvan het pensioenstelsel. Het Pensioenakkoord en deuitwerking in de richting van een nieuw pensioencontractleidt in diverse media-uitingen tot een veelheid aanopvattingen en standpunten. ABP is met de andere grotepensioenfondsen betrokken bij de achterliggendeberekeningen bij de diverse scenario’s die wordenontwikkeld. Het Verantwoordingsorgaan steunt hetBestuur als het zijn kennis inzet ten behoeve van deontwikkeling van het nieuwe contract.

Bevinding:A. Mediaoptreden

Het Verantwoordingsorgaan verzoekt om het nieuweterugbetalingsbeleid te evalueren, met in achtneming vande afwikkeling van dit dossier en daarover hetVerantwoordingsorgaan te informeren.

Het Verantwoordingsorgaan constateert dat met hetopstellen van een Incidentenhandleiding een eerste stapis gezet om, daar waar mogelijk, incidenten teherkennen/voorkomen dan wel adequaat op te lossen.Het Verantwoordingsorgaan onderschrijft de conclusievan het Bestuur dat de Incidentenhandleiding in 2020dient te worden geëvalueerd om onder andere te kunnenvaststellen hoe de Incidentenhandleiding kan bijdragenaan het tijdig signaleren van potentiële risico’s.

Aanbeveling:

Naar aanleiding van de afdoening van een fout in deuitwisseling van administratieve gegevens tussen SVB enABP en de onrust die dat bij deelnemers heeftveroorzaakt heeft ABP in 2019 het terugbetalingsbeleid

geëvalueerd. Het Bestuur heeft daarbij besloten om, in lijnmet de strategie en het Deelnemerskompas, hetterugbetalingsbeleid te herzien. Een van de belangrijkstewijzigingen in het terugbetalingsbeleid is dat - deterugwerkende kracht van - de termijn voor terugbetalenis aangepast van maximaal 5 jaar naar maximaal 9maanden. Het Verantwoordingsorgaan steunt dezebeleidswijziging omdat de financiële gevolgen voordeelnemers minder groot zijn en deelnemers beterbegrijpen wat het directe verband is tussen hetaangepaste pensioenbedrag en de verandering in hunpersoonlijke situatie.

Bevinding:Terugbetalingsbeleid

Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur hem teinformeren over de evaluatie van deIncidentenhandleiding in 2020. HetVerantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur om in dieevaluatie aan de hand van praktijkvoorbeelden te latenzien op welke manier de incidentenhandleiding werkt bijde behandeling van een incident en hoe deIncidentenhandleiding een rol kan spelen bij hetherkennen en daarmee voorkomen van mogelijkeincidenten.

Het Verantwoordingsorgaan roept het Bestuur op hemtijdig en volledig te informeren over de aanpak enwoordvoering bij incidenten.

Aanbeveling:

Het Verantwoordingsorgaan realiseert zich dat het tijdstipvan informatie/communicatie rond incidenten nauwluistert. In het afgelopen jaar was de onderlingecommunicatie over incidenten tussen Bestuur enVerantwoordingsorgaan niet altijd even adequaat, waarbijvooral tijdigheid en volledigheid punten van aandachtwaren. Voorbeelden hiervan betroffen onder andere deonduidelijkheden over de aanvulling op de AOW-partnertoeslag en de problematiek van de samenvallendediensttijd. Incidenten zijn schadelijk voor deelnemers enleiden tot vragen en onbegrip als de afdoening niet tijdigen duidelijk is, met als gevolg aandacht in diverseconsumentenprogramma’s op tv. HetVerantwoordingsorgaan kijkt graag samen met hetBestuur naar mogelijkheden om verbeteringen aan tebrengen op het punt van volledigheid en tijdigheid vaninformatie.

97


Bevinding:

Het Verantwoordingsorgaan blijft onverkort aandachtvragen voor onderzoek naar de aspecten vanevenwichtige belangenafweging. Evenwichtigebelangenafweging ligt ten grondslag aan detaakuitoefening van het Bestuur. In een themasessie,gehouden in juni 2019, is door het Bestuur aandachtbesteed aan de wettelijke context en de wijze waarop hetBestuur de evenwichtige belangenafweging toepast. Ditgebeurt aan de hand van een in 2018 ontwikkeldtoetsingskader waarin met name aandacht is voor decriteria effectiviteit, proportionaliteit, continuïteit ensolidariteit. In de discussie tijdens de themasessie werddoor leden van het Verantwoordingsorgaan aandachtgevraagd voor de ervaren “onevenwichtigheid” inbelangenafweging tussen diverse groeperingen. Ookwaren er suggesties voor een uitbreiding van degehanteerde criteria. De noodzakelijke verdieping, alstoegezegd in 2017 en 2018, moet ter hand wordengenomen, mede ter voorbereiding van de ontwikkelingvan een nieuw pensioencontract.

Bevinding:Evenwichtige Belangenafweging

Het Verantwoordingsorgaan verzoekt het bestuurvoortgang te maken met het in lijn brengen van ambitieen realisatie.

Aanbeveling:

Het bestuur koos er echter bewust voor het premiebeleidvan 2019 voort te zetten in 2020 met als reden socialepartners de gelegenheid te geven om eventueel deambities bij te stellen (dus de pensioenregeling aan tepassen). Het staande beleid van een onhaalbare ambitiewordt op die manier nog een jaar gecontinueerd

Een meerderheid van het Verantwoordingsorgaan heefteen negatief advies uitgebracht ten aanzien van dePremie & Indexatienota 2020. Al jaren wordt aandachtgevraagd voor de spanning tussen ambitie en realisatie. In2019 volgde uit de midterm-review dat de spanningtussen ambitie en realisatie onrealistisch hoog is. Hetbestuur had na de midterm-review meerderemogelijkheden: sociale partners vragen om de ambitie teverlagen en/of als een verantwoordelijkheid van hetBestuur de premie te verhogen.

De ambitie en de realisatie van deambitie

besteedt en dit ook actief uitdraagt bij onder meermediaoptredens. De rol- enverantwoordelijkheidsverdeling moet inzichtelijk wordengemaakt. Hierbij moet ook aandacht worden geschonkenaan de onderlinge verbanden en afhankelijkheden.

Het Verantwoordingsorgaan verwacht dat het Bestuur in2020 de samenwerking met het Verantwoordingsorgaanverder verdiept en gegeven de actuele ontwikkelingen, losvan de waan van de dag, zoekt naar momenten waaropinformatie kan worden uitgewisseld en bediscussieerd.Ook vraagt het Verantwoordingsorgaan op het punt vaninformatieoverdracht volledigheid na te streven.

Aanbeveling:

In de gezamenlijke werksessie van 28 februari 2019 zijnafspraken gemaakt over de relatie Bestuur –Verantwoordingsorgaan. Belangrijkste uitkomst was om tewerken aan een volwaardige en meer volwassen relatiemet oog voor ieders eigen rol en verantwoordelijkheid.Het Verantwoordingsorgaan constateert dat belangrijkevorderingen gemaakt zijn op het gebied van deinformatievoorziening aan het Verantwoordingsorgaan.Het Verantwoordingsorgaan is blij met de aandacht diehet Bestuur besteedt aan opleggers bij adviesaanvragenen de wijze waarop het Verantwoordingsorgaanbetrokken wordt in de voorbereiding van belangrijkebesluiten. Het Verantwoordingsorgaan vindt het vanbelang de samenwerking verder te verdiepen, zeker inperiodes waarin het pensioendomein gaat veranderen.Samenwerking is mede afhankelijk van de wijze waaropinformatie wordt gedeeld en net als bij andere dossierszijn ook hier de begrippen tijdig en volledig vantoepassing. Of het nu gaat om het overleg of het stellenvan vragen, we moeten met de focus op samenwerkingzoeken naar de mogelijkheid – natuurlijk binnen iedersverantwoordelijkheid – om volledigheid en diepgang teborgen.

Bevinding:

Relatie tussen bestuur enVerantwoordingsorgaan

Het Verantwoordingsorgaan vraagt aan het Bestuur omop de website van ABP meer aandacht te besteden aande rol- en verantwoordelijkheidsverdeling tussen het ABPBestuur en sociale partners binnen Overheid enOnderwijs.

Aanbeveling:

98


Op grond van de eigen bevindingen, de bevindingen vande externe accountant, externe actuaris, complianceofficer en Raad van Toezicht, oordeelt hetVerantwoordingsorgaan positief over het handelen van

Bevinding:Oordeel

Het Verantwoordingsorgaan wil graag betrokken wordenbij de totstandkoming van de risicohouding. HetVerantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur explicietaandacht te hebben voor de mogelijke korte termijngevolgen van het beleggingsrisico.

Het Verantwoordingsorgaan verzoekt het Bestuurverbeteringen van arbeidsomstandigheden enbelastingbeleid vorm te geven door het uitwerken vanconcrete criteria, doelstellingen en ijkpunten. HetVerantwoordingsorgaan vraagt het bestuur evenwichtig tecommuniceren over duurzaamheidsbeleid en deactiviteiten. Daarbij gaat het ook om het aangeven welkeaspecten van het beleid (nog) niet goed lukken en/ofmoeilijk haalbaar blijken.

Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur hetuitvoeren van ambitieuze duurzaamheidsdoelstellingenvoort te zetten. Het Verantwoordingsorgaan adviseert hetBestuur het insluitingsbeleid meer transparant te makendoor onder andere criteria per sector publiek te maken.Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur zichtbaarte maken hoe de impact van het insluitingsbeleidgemonitord wordt.

Aanbeveling:

Met het beleggingsbeleid is in 2019 een rendement van16,8% behaald en over de afgelopen 15 jaar gemiddeld7,0%. De huidige mate van risicobereidheid draagt bij aanhet realiseren van de ambitie van het fonds op de langetermijn. Het Verantwoordingsorgaan merkt echter op datdit op de korte termijn mogelijk tot kortingen kan leiden.Dit staat op gespannen voet met de zekerheid diedeelnemers belangrijk vinden

Het Verantwoordingsorgaan vindt het een goedeontwikkeling dat door ABP beleggingen in kolen enteerzand worden afgebouwd. ABP is, gelet op een uniekinsluitingsbeleid, op het punt van beleggen moeilijkvergelijkbaar met andere fondsen en internationalestandaarden. Veel onderdelen in het nieuwe

duurzaamheidsbeleid zijn nog weinig concreet en er isnog weinig aandacht voor arbeidsomstandigheden enbelastingbeleid. Naar oordeel van hetVerantwoordingsorgaan communiceert ABP veel enproactief over haar duurzaamheidsambities enactiviteiten. Maar het komt soms eenzijdig positief over endoet niet helemaal recht aan de complexe realiteit,dilemma’s en soms moeizame veranderingen.

Beleggingen en Duurzaamheidsbeleid

Aanbeveling:

Het Verantwoordingsorgaan roept het bestuur op definanciering van de VPL nauwgezet in de gaten te blijvenhouden. Ook verzoekt het Verantwoordingsorgaan hetbestuur blijvende aandacht te hebben voor deonevenwichtigheid van de VPL-regeling. Het Bestuur blijftgehouden om rekening te houden met een evenwichtigebelangenafweging in de VPL-regeling.

Aanbeveling:

Per 2020 is de premie voor de VPL niet gewijzigd, terwijlde uitgestelde financiering nog steeds een toekomstigrisico kan inhouden. Bovendien zal de voorgenomenaanpassing van de discontovoet voor de premie 2021 ookvan invloed zijn op de VPL-premie.

De financiering van de VPL-regeling staat al jaren onderdruk. Omdat er sprake is van een uitgestelde inkoop vanpensioenaanspraken en -rechten kan ABP pas als aan delaatste deelnemer rechten zijn toegekend definitief debalans opmaken (uiterlijk 1 januari 2023). Er wordt jaarlijkseen additionele premie geheven, opgebracht door allebijna 1 miljoen premiebetalers (via hun werkgevers), maarde daadwerkelijke inkoop van aanvullend pensioen vindtslechts plaats bij een deel van de deelnemers (zij diedaadwerkelijk recht hebben op VPL). Het is inherent aande VPL-regeling dat deze in de huidige context eenonevenwichtige regeling is, daarmee is het een groteuitdaging voor het bestuur om de wettelijke taak vanevenwichtige belangenafweging uit te voeren.

Bevinding:VPL

Het Verantwoordingsorgaan is blij met de toezegging vanhet Bestuur om in de aanloop van de Premie &Indexatienota 2021 het toetsingskader te evalueren teneinde vast te stellen of genoemde criteria nog de validecriteria zijn voor de evenwichtige afweging van belangen.Het Verantwoordingsorgaan vraagt het Bestuur actiefbetrokkenen te worden in deze evaluatie metmogelijkheden tot het leveren van input.

99


het Bestuur inzake het gevoerde beleid, de gemaaktebeleidskeuzes en de naleving van goedpensioenfondsbestuur

Reactie bestuur op het oordeel vanhet verantwoordingsorgaanHet bestuur heeft met belangstelling kennis genomen vande bevindingen en aanbevelingen van hetVerantwoordingsorgaan. Het bestuur dankt hetVerantwoordingsorgaan voor het uitgebrachte positieveoordeel over het gevoerde beleid in 2019. Deaanbevelingen van het Verantwoordingsorgaan wordendoor het bestuur meegenomen in de uitvoering van zijnwerkzaamheden in 2020.

Tot slot dankt het bestuur het Verantwoordingsorgaanvoor zijn inzet, de constructieve samenwerking en degrote betrokkenheid van zijn leden.

100

Jaarverslag 2019 - Stichting Pensioenfonds ABP · 2020-05-05 · Over ABP 3 ABP in 2019 4 2019 in...

Documents

Transcript of Jaarverslag 2019 - Stichting Pensioenfonds ABP · 2020-05-05 · Over ABP 3 ABP in 2019 4 2019 in...