1

JAARVERSLAG

2014

Weidevogelgroep Duinboeren

2

Inhoudsopgave

3 Voorwoord

4 Resultaten

12 Onderzoek HAS Den Bosch

14 Weidevogelconvenant

15 Seizoen in beeld

17 Waarnemingen

20 Colofon

3

Voorwoord – Record aantal legsels

De weersomstandigheden waren afgelopen voorjaar gunstig voor de weidevogels.

Gemiddeld hoge temperaturen en voldoende regen. Daardoor konden de vogels vroeg

starten met eieren leggen. Het eerste kievitslegsel vonden we op 17 maart, 24 dagen

eerder dan vorig jaar. Er was voldoende voedsel in de grond, dus genoeg energie voor

de “eierproductie”. Iedere vogel doet zijn best om één legsel uit te broeden. De strijd

tegen de natuur is echter hard. Hier geldt “eten en gegeten worden”. Eieren zijn deels

ook prooi voor predatoren zoals kraai, vos en andere roofdieren. Helaas hebben we in

ons gebied daar veel last van. Gelukkig is de kievit in staat, als er voldoende voedsel

is, om bij verlies van een legsel meerdere keren opnieuw te beginnen. Dat is afgelopen

seizoen gebeurd.

Het heeft geresulteerd in en record aantal legsels. Uiteindelijk gaat het om het aantal

eieren dat is uitgekomen. Veel legsels en veel verlies, maar per saldo toch een toename

van het aantal “uit”. Voor het in stand houden van de populatie is het aantal jongen

dat de eindstreep haalt (=vliegvlug en volwassen) bepalend. Ook voor de

overlevingskansen van de jongen waren omstandigheden, warmte en voedsel, gunstig.

Al met al kunnen we vaststellen dat het seizoen 2014 een positieve bijdrage heeft

geleverd aan de weidevogelpopulatie in De Gement en de Zeeg.

Rini van den Boer

Voorzitter Weidevogelgroep Duinboeren

4

Resultaten

De weersomstandigheden waren dit voorjaar gunstig voor de weidevogels.

De winter was zacht en het voorjaar warm. Half maart was het eerste legsel

gevonden en de rest volgde snel. Het resulteerde in een record aantal legsels.

Helaas was het verlies als gevolg van predatie groot. Er moesten dit jaar wel 280

eieren meer gelegd worden om eenzelfde aantal kuikens te krijgen als vorig jaar.

Gelukkig waren de voedselomstandigheden heel gunstig, zodat dat de

oudervogels het ook daadwerkelijk voor elkaar konden krijgen om zoveel meer

eieren te produceren.

Werkgebied

De Zeeg Gement

Aantal boeren 20 35

Gebiedsgrootte 156 ha 312 ha

Aantal vrijwilligers 11 25

Op de kaarten hiernaast

wordt ingezoomd op de

gebieden waar de meeste

legsels zijn gevonden. De

stippen geven de locaties

van de nesten aan.

Kievit=wit

Scholekster=blauw

Grutto=rood

Wulp=bruin

In De Zeeg (bovenste

kaart) was één groep

actief. Het aantal legsels

is erg geconcentreerd op

een beperkt aantal

percelen. Op één perceel

zijn zelfs 38 legsels

gevonden.

In de Gement waren de

nesten meer verspreid.

Er waren vier groepen

actief. In dit gebied

broeden ook nog wulpen

en grutto’s.

De Zeeg

Gement

5

Deze kaart laat het

gebied De Ham zien.

Opvallend is dat ook

Groepsresultaten

Per groep zien we grote verschillen in

aantal legsels en uitkomstpercentage.

Het aantal legsels was redelijk tot groot

vergeleken met de afgelopen jaren,

vooral in De Zeeg, waar tweemaal

zoveel nesten waren als vorig jaar.

De uitkomstpercentages waren echter

bedroevend. In de gebieden van Wim

en Wout gaat het slecht en ook in De

Zeeg is er veel verloren gegaan. Er zijn

grote concentraties kraaien en op een

van de percelen hebben we een

vossenhol aangetroffen. In De Zeeg

heeft een bunzing binnen een week

minimaal tien nesten verorberd. Daar

staat tegenover dat met name in het

gebied van Rini (De Ham) maar heel

weinig predatie is geweest. Het aantal

nesten daar is toegenomen en dat komt

vooral doordat een groter gebied

bekeken is dan de voorgaande jaren.

Wellicht hebben enkele kievitpaartjes in

meerdere gebieden gebroed. Als op een

bepaalde plek een legsel mislukt,

kunnen ze soms een nieuwe locatie

kiezen met de hoop op meer succes.

De Ham Deze kaart laat het gebied

De Ham zien. Opvallend is

dat ook onder op de

kaart, tussen het kanaal

(met hoge begroeiing) en

de Gementweg meerdere

legsels zijn gevonden.

Normaal gesproken

hebben weidevogels

voorkeur voor open

gebied.

6

Legsels Ton H Wout Ton P Wim Rini Totaal

Kievit 179

uit 44 3 16 4 11 78

niet uit 52 14 12 12 1 91

onbekend 5 2 2 1 10

Scholekster 12

uit 3 1 2 6

niet uit 4 4

onbekend 2 2

Wulp 4

uit 3 3

niet uit 0

onbekend 1 1

Grutto 2

uit 1 1

niet uit 1 1 uit

Totaal 2014 108 17 36 21 15 197 88

Totaal 2013 54 12 28 12 12 118 86

Totaal 2012 59 10 19 16 7 111 56

Totaal 2011 41 15 19 9 10 94 49

Niet iedereen heeft last van kraaien. (foto Malachy Burns)

7

Aantal legsels en verlies

Toelichting: Pred=predatie Bew=beweiden Werk=werkzaamheden

Verl=verlaten Onb=onbekend

Het seizoen 2014 kenmerkt zich door

een groot aantal legsels met daar

tegenover een laag uitkomstpercentage.

Het aantal legsels dat door bewerkingen

verloren is gegaan (vijf stuks) is beperkt

gebleven door de inspanningen van de

weidevogelgroep samen met de boeren

en loonwerkers. Veel nesten zijn

gemarkeerd en verlegd. Daarbij is vaak

gebruik gemaakt van mandjes om het

verplaatsen makkelijker te maken.

Sommige legsels zijn wel drie maal

verlegd. In 15 gevallen heeft de kievit

zijn eieren verlaten omdat de onrust

toch te groot zal zijn geworden of

omdat een kievit is gestorven. We

troffen de eieren koud aan in het nest.

De belangrijkste verliesoorzaak is

predatie. Alhoewel de dader lastig is

vast te stellen, zijn vermoedelijk

kraaien en vossen (in groten getale

aanwezig in het gebied) de

boosdoeners. In De Zeeg is ook een

bunzing actief geweest. Hij verraadde

zich door de tandafdruk in de eieren.

Alhoewel predatie een natuurlijk

verschijnsel is, is het verlies in de

Gement en De Zeeg erg groot. We

moeten er vanuit gaan dat de categorie

8

“onbekend” (verliesoorzaak niet vast

kunnen stellen) grotendeels predatie is.

Normaal (gemiddeld in Brabant) komt

zo’n 70% van de eieren uit. In ons

gebied komen we op 47% uit. Gelukkig

is de kievit (geldt niet voor de

scholekster, wulp en grutto) in staat om

een nieuw legsel te produceren. Soms

wel een 3e keer als er voldoende

voedsel is. Toch heeft predatie een

negatieve invloed op de

weidevogelpopulatie in ons gebied. Het

is aannemelijk dat naar verhouding ook

veel jongen worden opgevreten.

Het eerste legsel hebben we gevonden

op 17 maart. De laatste legsels eind

mei. Dit betreft kieviten die eerder een

legsel verloren hebben. Het kunnen ook

jonge vogels uit 2013 zijn. Na een jaar

zijn ze geslachtsrijp. Het hangt dus af

van de “geboortedatum” in 2013

wanneer ze in 2014 zijn gestart met

eieren leggen.

In de grafiek hiernaast over de legsels

van de kievit is te zien dat er van de

grote hoeveelheid eerste legsels maar

een heel klein deel is uitgekomen.

Eind april zijn er pas 15 nesten uit.

De piek van de kuikens ligt pas eind

mei en loopt door in de hele maand

juni. De kuikens die in april zijn uitge-

komen hebben (als ze niet gepredeerd

zijn) een goede kans om de winter te

overleven. Ze hebben immers vier

maanden de tijd gehad om groot en

sterk te worden. Voor de kuikens die

eind juni uit het ei kropen is die kans

kleiner omdat ze dan pas een paar

weken vliegvlug zijn. Ook nu heeft het

weer goed meegewerkt. Omdat zowel

juli als augustus erg nat was, is er goede

hoop op dat de kuikens overvloedig

hebben kunnen eten en dus sterk aan de

winter konden beginnen.

Een kievitlegsel op de slootrand zien we zelden.

Aan de tandafdruk is te herleiden dat dit ei

door een bunzing is opgevreten.

9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal kievitlegsels Gement

Totaal

Uit

0

20

40

60

80

100

120

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal kievitlegsels De Zeeg

Totaal

Uit

0

20

40

60

80

100

120

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal kievitlegsels De Zeeg

Totaal

Uit

Zowel in De Zeeg als de Gement zien we dat, na een dieptepunt in 2011, het aantal

kieviten langzaam maar zeker weer toeneemt. Het aantal “uit” (respectievelijk groene

en gele balken) is de beste indicatie voor het aantal broedparen.

Kievit man herkenbaar aan langere kuif Kievit verjaagt een kraai (foto Malachy Burns)

Kraaien hebben een groot aandeel in de predatie van eieren. (foto Malachy Burns)

0

20

40

60

80

100

120

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal kievitlegsels De Zeeg

Totaal

Uit

0

20

40

60

80

100

120

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal kievitlegsels De Zeeg

Totaal

Uit

10

0

2

4

6

8

10

12

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal scholeksterlegsels De Zeeg

Totaal

Uit

Scholekster

Een klein aantal scholeksters blijft ieder jaar trouw, vanuit het kustgebied, terugkomen

naar De Zeeg en de Gement. Scholeksters starten later met eieren leggen dan de kievit.

Bij voorkeur op maïsland. Na een mislukt legsel (bijvoorbeeld als gevolg van predatie)

beginnen ze niet opnieuw. De scholekster heeft het moeilijk. Sinds 2009 is het aantal

broedparen afgenomen.

Scholekster heeft soms maar drie eieren.

Scholeksterjong in z’n mandje.

Een scholekster ook wel “bonte piet ”genoemd vanwege zijn uiterlijk en zijn typische roep.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aantal scholeksterlegsels Gement

Totaal

Uit

11

Grutto en wulp

Grutto en wulp broeden in grasland. Ze

profiteren van de maatregelen van het

collectief weidevogelbeheer.

Desondanks blijft het aantal broedparen

beperkt. In de Gement vertoeven al

enkele jaren twee à drie gruttopaartjes.

Dit seizoen hebben we twee legsels

gevonden. Eén ervan is uitgekomen,

de ander is gepredeerd. Ondanks alle

inspanningen zijn de jongen helaas

gesneuveld bij het gras maaien. Het

vraagt veel afstemming tussen boer en

weidevogelgroep om dit te voorkomen.

De jongen verplaatsen zich continu.

We hebben vier nesten van wulpen

getraceerd. Op één na zijn ze uitge-

komen. Mogelijk hebben meer wulpen

in ons gebied gebroed in het gebied van

Natuurmonumenten. We zijn daar als

weidevogelgroep niet actief omdat er in

het broedseizoen geen bewerkingen

plaatsvinden.

Overige soorten

Behalve de vier grote soorten (kievit, scholekster, wulp, grutto) broeden ook

verschillende kleinere vogels in ons gebied. De meest voorkomende zijn: graspieper,

gele kwikstaart, veldleeuwerik, roodborsttapuit. Door het tijdstip van broeden en of de

plek van het nest (perceelrand en slootkant) zijn ze minder kwetsbaar voor

bewerkingen. Ze doen het goed en we zien ieder jaar behoorlijk wat broedpaartjes.

Een vogel met insecten in z’n bek duidt op een nestje met jongen.

Net als vorig jaar hebben we ook een broedsel van een kleine plevier gevonden.

Een wulp broedt graag in ruig grasland.

12

Onderzoek studenten HAS Hogeschool 2014

Een groep afstudeerders van de opleiding Plattelandsvernieuwing heeft in opdracht

van "stichting de Groene Vesting", een gebiedsvisie geschreven gericht op recreatie en

toerisme. Deze visie is goed ontvangen door veel betrokken partijen. Erg positief van

deze visie is dat het belang van de weidevogels goed is meegenomen. De centrale

insteek is geworden: Recreatie langs de randen en rust en openheid in het centrale

deel. Deze visie sluit goed bij onze wensen aan omdat de randen van het gebied toch al

minder aantrekkelijk zijn voor de weidevogels en de rust in het centrale deel, waar ze

wel zitten gewaarborgd wordt.

Weidevogelvoedsel op zand- en

veengrond

Een groepje van drie eerste jaars

studenten Toegepast Biologie-

onderzoek (TB1), Pim Somers,

Anneloes Turrer, Maarten Vervoort,

heeft een heel interessant onderzoek

uitgevoerd naar verschillen tussen

een perceel langjarige weidegrond

in de Alblasserwaard en drie

percelen van Jan de Ruijter in de

Gement.

Volgens verwachting troffen ze veel meer wormen en andere beestjes aan in plaggen

die ze in het veenweidegebied hebben gestoken dan in de plaggen in de Gement. Om

zo goed mogelijk te achterhalen wat de oorzaak kan zijn, is gekeken naar verschillende

parameters. Zoals in het grafiekje te zien is, is de hoeveelheid vocht op de momenten

dat gekeken is, niet het grote probleem. Op twee van de Gement-percelen was de

bodem net zo vochtig als in de Alblasserwaard. Ook de verschillen in organisch stof

en zuurgraad waren beperkt. Wel zagen ze grote verschillen in de

nutrientenhuishouding. Op de percelen met weinig fosfaat en relatief veel nitraat

werden de meeste beestjes gevonden. Ook de bodemstructuur was duidelijk

verschillend.

Jaarproject beestjes in de bodem van maïsvelden

Een groep tweedejaarsstudenten TB heeft van november tot mei elke maand

onderzocht hoeveel beestjes (= weidevogelvoedsel) er in de toplaag zaten en hoeveel

er op de bodem liepen. Daarbij werden grote verschillen gevonden. Het perceel met de

meeste beestjes in de bodem is perceel 22. Vooral de percelen 8 en 10 hebben weinig

beestjes in de bodem. Op de bodem zijn vooral bij perceel 3 en 11B veel beestjes te

vinden, helaas zijn er te veel gegevens verloren gegaan bij perceel 22 om hier iets

zinnigs over te zeggen.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

0 10 20 30 40

aantal beestjes - vochtigheid bodem (vol%)

Alblasserwaard

Gement-west

Gement-Oostnoord

Gement Oost-zuid

13

0

50

100

150

200

250

300

3 10A 10B 11B 11C 20 33 55 71A 71B

Beestjes op de bodem ( gecorrigeerd)

overig vliegen/larve kevers/larve potworm regenworm spin

Opvallend is dat het aantal beestjes in

de bodem op veel percelen in de loop

van het jaar afneemt tot nul. Het aantal

beestjes op de bodem neemt juist toe in

de loop van het jaar. Op grond van

hun gegevens lijkt er een relatie tussen

het aantal beestjes in de bodem van het

perceel en het aantal nesten op ditzelf-

de perceel. Een relatie met de beestjes

op de bodem is (nog) niet gevonden.

0

10

20

30

40

50

60

70 3

8A

8B

10

A

10

B

11

B

11

C

20

22

33

55

57

71

A

71

B

Verdeling beestjes in de bodem Vliegen(larve)

kevers(larve)

Nematode

potworm totaal

regenworm totaal

0,0

200,0

400,0

600,0

800,0

1000,0

nov jan feb mrt apr mei

aan

tal b

eest

jes

Verloop aantal beestjes in en op de bodem

totaal corr in

totaal corr op

14

Weidevogelconvenant

Het weidevogelconvenant dat we met gemeenten, landbouw, waterschap en

natuurmensen hebben afgesloten, was officieel verlopen. Dit jaar is er hard gewerkt

(vooral door Anja Popelier) om een nieuwe versie van het convenant te maken.

De grootste verandering is dat inmiddels ook de gemeente Heusden een van de

convenantpartners is geworden. Daarnaast zijn op verschillende punten

verduidelijkingen en concretere acties toegevoegd.

Van de weidevogelgroep wordt verwacht dat we vooral doorgaan met wat we nu doen

(legsels beschermen, communiceren met de agrariërs en excursies organiseren). Wel is

gevraagd of we ook serieus willen kijken naar weidevogeltellingen en het volgen van

de kuikens. Hierover zullen we het komende seizoen nadere afspraken maken.

Van alle partijen (maar vooral van de weidevogelgroep) wordt verwacht dat ze

nadenken over maatregelen die het leven van de weidevogels in de Gement

aangenamer maken voor de weidevogels. Het convenant zal in 2015 worden

ondertekend.

Een van de maatregelen, een akkerrand, die het gebied mooier en aantrekkelijker maakt voor weidevogels.

15

Seizoen in beeld

Traditiegetrouw doen we mee aan de

zwerfvuildag van de gemeente Vught.

Daarbij wordt “onze” Gement netjes

opgeruimd.

Dit jaar was de startavond op 5 maart.

De voorbereidingen werden getroffen

voor het nieuwe seizoen staat.

Het eerste kievitslegsel is het begin van

de lente. Dat was dit jaar vroeg: op 17

maart, 24 dagen eerder van vorig jaar.

Het jaarlijks uitstapje was dit jaar naar

de Langakkers in Leende. Een prachtig

natuurgebied waar we helaas door het

regenachtige weer beperkt van konden

genieten .

Ook dit jaar heeft weer een kleine

plevier gebroed in ons gebied. Deze

keer in De Zeeg.

16

Steeds meer maken we gebruik van

mandjes. Kieviten storen zich er niet

aan en het maakt het verleggen van

nesten een stuk makkelijker.

Als we een legsel vinden op een perceel

waar nog meerdere bewerkingen

volgen, worden de eieren in een mandje

gelegd. Het nest is dan makkelijker te

verplaatsen. Sommige legsels zijn wel

drie maal verlegd.

Bij bewerkingen kunnen legsels worden

verlegd. Probleem is dat de jongen zich

steeds verplaatsen. Om te voorkomen

dat ze slachtoffer worden van een

machine worden ze verzameld in een

emmer om ze na de bewerking weer vrij

te laten.

Als de loonwerker aan de slag gaat, in

dit geval met het injecteren van mest,

dan is het zaak om de nesten tijdig te

verleggen. De medewerking van boeren

en loonwerkers daarbij is prima.

17

 Datum  13-3  20-3  27-3  3-4  10-4  17-4  24-4  1-5  8-5  13-5  22-5  29-5  6-6  12-6  19-6

Aalscholver

Blauwe reiger

Buizert

Canadese gans

Fazant

Gele kwikstaart

Gierzwaluw

Graspieper

Grauwe gors

Grutto

Holenduif

Houtduif

Kauw

Kiekendief blauw

Kievit

Kleine zwaan

Knobbelzwaan

Koekoek

Kokmeeuw

Koolmees

Koperwiek

Kramsvogel

Kwartel

Meerkoet

Nijlgans

Ooievaar

Patrijs

Rietgors

Ringmus

Roodborsttapuit

Scholekster

Slechtvalk

Spreeuw

Tapuit

Torenvalk

Veldleeuwerik

Visdiefje

Waterhoen

Watersnip

Wilde eend

Witte kwikstaart

Wulp

Zilvermeeuw

Zilverreiger

Zwarte kraai

Waarnemingen Tijdens het veldwerk zijn we vooral gefocust op de weidevogels. Maar er zijn ook veel andere soorten te

bewonderen. In totaal hebben we, op de momenten dat we in het veld waren, 45 soorten gezien. In de tabel

een overzicht de data waarop ze zijn waar genomen. Een uitzondering is de kwartel. Die hebben we niet

gezien maar wel gehoord. Met z’n typische roep “kwikwidik” hadden we hem soms dicht in de buurt.

Maar hij liet zich niet zien.

18

Tijdens ons veldwerk troffen we Malachy Burns. Een natuurliefhebber die in de

Gement natuurfoto’s maakt. Enkele prachtige plaatjes hebben we in dit jaarverslag

opgenomen. Werkelijk schitterende foto’s van diverse soorten.

Grauwe gans

Zilverreiger Ooievaar

Grutto

19

Torenvalk Haas

Karekiet Tapuit

Vos Vos Bunzing

20

Colofon

De Weidevogelgroep Duinboeren is een werkgroep van Stichting De Duinboeren.

Voorzitter Rini van den Boer

Secretariaat Margreet van Mensvoort

St.-Lambertusstraat 50

5266 AG Cromvoirt

m.van.mensvoort@home.nl

Gegevensverwerking Ingrid Meuwissen

Coördinatiepunt coördineert de weidevogelbescherming in Noord-Brabant

Landschapsbeheer en begeleidt ook de Weidevogelgroep Duinboeren

Brabants Landschap

Coördinator Jochem Sloothaak

Veldmedewerker Anja Popelier

De weidevogelgroep werkt samen onder de naam "Natuurlijk Vught" met andere organisaties in

Vught die zich bezig houden met de natuur.

Foto’s

De foto’s in dit jaarverslag zijn gemaakt in de Gement en De Zeeg, door vrijwilligers van de

weidevogelgroep, tenzij anders aangegeven.

Relevante websites www.brabantslandschap.nl

www.duinboeren.nl

www.weidevogelbescherming.nl

www.nmvught.nl

Onze website www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/vrijwilligers paginas-

weidevogels/weidevogelgroep-duinboeren/

Met dank aan onze sponsors: