1

Jaarverslag 2009: stand van de

drugsproblematiek in Europa

NB embargo tot 5 november 2009 10:00 uur MET

2

Actuele informatie over de drugsproblematiek in Europa

• Overzicht van de situatie met betrekking tot drugs in 30 Europese landen

• Gegevens en analyses: in heel Europa en per land

• Nieuwste trends en reacties

• Geselecteerde kwesties 2009 • Polydruggebruik: patronen en reacties• Drugsdelicten: straffen en andere gevolgen

3

Een meertalig informatiepakket

Jaarverslag 2009 in 23 talen• http://www.emcdda.europa.eu/events/2009/annual-report

• Extra materiaal online• Statistisch bulletin • Landenoverzichten • Geselecteerde kwesties• Nationale verslagen Reitox

4

Overzicht 2009

• Drugsgebruik nog steeds hoog in Europa

• Maar geen grote stijgingen voor meeste vormen van gebruik

• Amfetamine- en ecstasygebruik: in het algemeen stabiel

• Cannabis: bewijs van afgenomen gebruik, vooral onder jongeren

• Cocaïne en heroïne houden Europese drugswereld stevig in hun greep, met weinig tekenen van recente verbeteringen

• Polydruggebruik: nu wijdverbreid en een groeiend probleem voor hulpverleners

5

Overzicht 2009

• Nieuwe drugs: marktinnovatie en verfijning

• Markt voor synthetische drugs wordt complexer en veranderlijker

• Synthetische cannabinoïden: het nieuwste op het gebied van ‘designer drugs’

• Veranderingen binnen de markt voor ecstasy

• Methamfetamine wint mogelijk terrein

6

Deel I

• Cocaïne• Heroïne• Cannabis• Polydruggebruik

7

Cocaïne, nog steeds het populairste stimulerende middel van Europa

• Zo’n 13 miljoen Europese volwassenen (15–64 jaar) hebben ooit cocaïne geprobeerd; zo’n 4 miljoen volwassenen hebben het in het afgelopen jaar gebruikt

• Nog geconcentreerd in het westen van de EU; elders in Europa is het gebruik beperkt

• De meeste landen melden een stabiele of stijgende trend in het gebruik onder jonge volwassenen in het afgelopen jaar

• In Denemarken, Spanje, Ierland, Italië en het Verenigd Koninkrijk varieerde de prevalentie (15–34 jaar) vorig jaar van 3,1% tot 5,5%

• Inbeslagnamen en onderzoeken wekken zorgen over potentiële verdere verspreiding

8

Trends in de prevalentie van cocaïne onder jonge volwassenen (15-34 jaar) in het afgelopen jaar, gemeten door bevolkingsonderzoeken

Landen met drie of meer onderzoeken

9

Cocaïne — meer cijfers…

• Inbeslagnamen van cocaïne namen toe tot 92 000 in 2007 (84 000 in 2006)

• Maar de in beslag genomen hoeveelheid daalde naar 77 ton in 2007 (121 ton in 2006)

• 22% van degenen die zich voor het eerst laten behandelen voor drugsgebruik noemt cocaïne als voornaamste drug

• In 2007 werden ongeveer 500 aan cocaïne gerelateerde sterfgevallen gemeld

10

Heroïne — trend daalt niet langer

• Nieuwe gegevens bevestigen de analyse van vorig jaar van ‘een stabiel, maar niet meer afnemend probleem’

• Drie indicatoren van heroïnegebruik wekken bezorgdheid:• vraag naar behandeling• doden door drugsgebruik• inbeslagnamen

• Niet de epidemische verspreiding van heroïneproblemen zoals die in de jaren tachtig en negentig in Europa bestond

• Toch alertheid geboden — heroïne blijft verantwoordelijk voor het grootste deel van de aan drugs gerelateerde medische en sociale kosten

11

Signalen (i): vraag naar behandeling

• 1,2 tot 1,5 miljoen probleemgebruikers van opiaten (EU + Noorwegen)

• Nog steeds nieuwe mensen verleid tot heroïnegebruik

• Aantal nieuwe vragen naar behandeling (heroïne als voornaamste drug) was in 2007 6% hoger dan in 2002

• Acht landen meldden dat tussen 2006 en 2007 het aantal gebruikers dat werd behandeld voor gebruik van heroïne als voornaamste druk toenam:• in aantal en • als percentage van alle cliënten

12

Trend in geschat aantal nieuwe cliënten die worden behandeld, per voornaamste drug die ze gebruikten, van 2002 tot 2007Aantallen cliënten per voornaamste drug

13

Signalen (ii): drugsdoden

• In de periode 1990–2006 werden in Europa jaarlijks 6 400 tot 8 500 sterfgevallen als gevolg van drugsgebruik gemeld

• De meeste fatale overdoses hebben betrekking op opiaten (doorgaans meer dan 85%)

• Na een algemeen dalende trend in sterfgevallen door drugsgebruik tussen 2000 en 2003, laten nieuwe gegevens een stijging zien

• In 2007 meldden 13 van de 18 landen een stijging

14

Signalen (iii): inbeslagnamen

• Aantal gemelde inbeslagnamen van heroïne (EU + Noorwegen) steeg tussen 2002 en 2007 met gemiddeld 4% per jaar

• Naar schatting 56 000 inbeslagnamen in 2007 (51 000 in 2006)

• Hoeveelheid in beslag genomen heroïne (EU + Noorwegen) nam na 2002 af, maar steeg van 8,1 ton in 2006 tot 8,8 ton in 2007

• Turkije, belangrijk doorvoerland voor heroïne die de EU binnenkomt, meldde een record van 13,2 ton in beslag genomen heroïne in 2007 (2,7 ton in 2002)

15

Cannabis — afnemend gebruik

• Zo’n 74 miljoen Europeanen (15–64 jaar) hebben ooit cannabis geprobeerd, onder wie 41,5 miljoen jonge volwassenen (15–34 jaar)

• 17 miljoen jonge volwassenen hebben het in het afgelopen jaar gebruikt

• Nieuwe gegevens bevestigen echter het beeld van vorig jaar van afnemende populariteit, vooral onder jongeren

• Dalende trend is vooral merkbaar onder schoolkinderen

• Onderzoeksgegevens van scholen in de VS en Australië laten ook een dalende trend zien sinds ongeveer 2000

16

Cannabis — scholieren

• Verschillende patronen in cannabisgebruik onder scholieren (15–16 jaar) in Europa (ESPAD-onderzoeken 1995, 1999, 2003, 2007)

• West-Europa plus Kroatië en Slovenië — een daling of stabilisatie van ooit-gebruik van cannabis in 2007

• Midden- en Oost-Europese landen — de stijgende trend tot 2003 stabiliseert zich mogelijk (alleen Slowakije en Litouwen melden een toename van meer dan 3%)

• Noord- en Zuid-Europa — algemeen stabielere en lagere geschatte ooit-prevalentie van cannabisgebruik tussen midden tot eind jaren negentig en 2007

17

Verschillende patronen in trends ooit-prevalentie van cannabisgebruik onder 15- tot 16-jarige scholieren

123

18

Cannabisprevalentie. Vergelijking van trends in gemiddelde (ongewogen) ooit-prevalentie van cannabis (%) onder 15-16-jarige scholieren in Europa, de VS en Australië

19

Cannabis — jonge volwassenen

• Cannabisgebruik in het afgelopen jaar onder jonge volwassenen (15–34 jaar): algemeen een stabilisatie of afname tussen 2002 en 2007

• Minder bemoedigend is het aantal regelmatige en intensieve cannabisgebruikers in Europa

• Mogelijk gebruikt tot 2,5% van alle jonge Europeanen dagelijks cannabis

• Grote populatie loopt risico en heeft eventueel behandeling nodig

• Een voorbeeld van innovatieve reacties: behandelinterventies voor drugs via internet

20

Trends in cannabisgebruik in het afgelopen jaar onder jonge

volwassenen (15–34 jaar), gemeten door nationale onderzoeken

Landen met drie of meer onderzoeken

21

Polydruggebruik — patronen en reacties • Polydruggebruik, wijdverbreid in Europa

• Gecombineerd gebruik van verschillende middelen is ‘verantwoordelijk voor de meeste problemen waarmee we te maken hebben, of verergert deze’

• Verhoogt de risico’s en maakt behandeling moeilijker

• Alcohol wordt gebruikt door bijna alle polydruggebruikers

• ‘Geselecteerde kwestie’ — overzicht van dit gedrag onder: • schoolkinderen (15–16 jaar)• jonge volwassenen (15–34 jaar) • probleemgebruikers

22

Polydruggebruik — schoolkinderen

• Van de schoolkinderen (15–16 jaar) die hebben deelgenomen aan een onderzoek in 22 landen:• zei 20% in de afgelopen maand alcohol met sigaretten te

hebben gebruikt• had 6% cannabis met alcohol en/of sigaretten gebruikt• had 1% cannabis met alcohol en/of sigaretten plus ten minste

één andere illegale drug (ecstasy, cocaïne, amfetaminen, LSD of heroïne) gebruikt

• Polydruggebruik kan het risico van vergiftigingseffecten vergroten en wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op de ontwikkeling van problemen op de lange termijn

23

Polydruggebruik — jonge volwassenen

• Onder jonge volwassenen (15–34 jaar) kan polydruggebruik een teken zijn van vaste patronen van middelengebruik, die mogelijk op de lange termijn gezondheidsproblemen veroorzaken, maar ook van acuut risicogedrag in de vrije tijd

• Onder frequente of zware alcoholgebruikers in deze leeftijdsgroep was de kans twee tot zes keer zo groot dat ze in het afgelopen jaar cannabis hadden gebruikt dan onder de algemene bevolking

• De kans dat ze in die periode cocaïne hadden gebruikt, was twee tot negen keer zo groot

24

Polydruggebruik — probleemgebruikers

• Komt vooral veel voor onder probleemgebruikers

• Kan hun toch al moeilijke gezondheidssituatie verslechteren, wat leidt tot meer risico’s en soms ernstige gevolgen

• Volgens een recente analyse meldde meer dan de helft (57%) van de mensen die zich lieten behandelen voor drugsgebruik problemen met ten minste twee verschillende drugs

• Toxicologische verslagen na fatale overdoses vermelden vaak de aanwezigheid van meerdere middelen

• Beheersing van polydruggebruik onder probleemgebruikers is een complexe taak

25

Deel II

• Het is moeilijk ‘een bewegend doelwit’ te raken

• Detectie van nieuwe drugs• Toezicht op het internet• ‘Spice’• Ecstasy• Methamfetamine

26

Het is moeilijk ‘een bewegend doelwit’ te raken

• Marktinnovatie en verfijning stellen drugsbeleid op de proef

• Markt voor synthetische drugs wordt complexer en veranderlijker

• Leveranciers zijn ‘zeer innovatief’ in hun productieprocessen, productaanbod en marketing

• ‘Toenemende verfijning’ in het op de markt brengen van legale alternatieven voor illegale drugs (zogenoemde ‘legal highs’)

• Groot scala aan middelen en toenemend gebruik van het internet

27

Detectie van nieuwe drugs

• Europa boekt vooruitgang in de detectie van nieuwe drugs

• EU-systeem voor vroege waarschuwing (mechanisme voor snelle reactie dat is opgericht in 1997) heeft tot nu toe meer dan 90 stoffen gedetecteerd

• In 2008 meldden de EU-lidstaten 13 nieuwe psychoactieve stoffen bij het EWDD en Europol

• Voor het eerst was er onder de gemelde drugs een synthetische cannabinoïde, JWH-018

• Synthetische cannabinoïden — de nieuwste fase in de ontwikkeling van ‘designer drugs’

28

Monitoring van het internet

• Monitoring van het internet — een ‘steeds belangrijker element voor het signaleren van nieuwe drugstrends’

• Een belangrijke handelsplaats voor psychoactieve stoffen

• In 2009 onderzocht het EWDD 115 onlinewinkels in 17 Europese landen

• De meerderheid van de websites van onlinehandelaren was geregistreerd in het Verenigd Koninkrijk (37%), Duitsland (15%), Nederland (14%) en Roemenië (7%)

• Innovaties van de onlinemarkt zijn onder meer de creatie van zich onderscheidende merken en aantrekkelijke verpakkingen, waarvan ‘Spice’ een goed voorbeeld is

29

Is ‘Spice’ een voorproefje van wat komen gaat?

• Producten die op de markt worden gebracht onder de merknaam ‘Spice’ zijn sinds begin 2008 gevolgd door het systeem voor vroegtijdige waarschuwing

• Volgens de informatie op de verpakking zijn deze producten een mengsel van planten- en kruidenextracten (vaak verkocht als wierook), maar sommige partijen bevatten synthetische cannabinoïden (bijv. JWH-018)

• Deze ingrediënten komen niet voor in de productinformatie en kunnen dus onbewust worden geconsumeerd

• Zo’n 48% van de onderzochte 115 onlinehandelaren bood ‘Spice’ aan

30

Veranderingen in de markt voor ecstasy

• De meeste ecstasypillen die tot 2007 werden geanalyseerd, bevatten MDMA of een andere ecstasy-achtige stof (bijv. MDA, MDEA)

• Dit kan in sommige EU-landen veranderen: de helft van de ‘ecstasy’-pillen die recentelijk in beslag zijn genomen of zijn verkocht in Denemarken en Nederland bevat geen MDMA (maar mCPP)

• Veranderingen in de markt voor ecstasy kunnen het gevolg zijn van succesvollere pogingen om de aanvoer van precursoren te voorkomen

• Een tekort aan PMK, een sleutelprecursor voor het maken van MDMA, verklaart mogelijk de recente veranderingen

31

Methamfetamine wint mogelijk terrein

• Methamfetamine heeft nog geen belangrijke positie binnen de markt voor stimulerende middelen in West-Europa (cocaïne en amfetamine overheersen nog)

• Maar er zijn tekenen dat methamfetamine terrein begint te winnen (ook buiten Tsjechië)

• Er zijn problemen met methamfetamine ontstaan in Slowakije en de drug lijkt gemakkelijker verkrijgbaar te worden in delen van Noord-Europa, zoals Noorwegen en Zweden

• Er lijken nieuwe productielocaties aanwezig te zijn in Litouwen, waar de geografische ligging de import van de methamfetaminevoorloper BMK van buiten de EU vergemakkelijkt

32

Methamfetamine — Noorwegen en Zweden

• In 2007 werden in Europa bijna 4 500 inbeslagnamen van methamfetamine gemeld, met een totaal gewicht van zo’n 340 kg

• Noorwegen telde veruit de meeste inbeslagnamen (1 284) en de grootste hoeveelheid methamfetamine die werd gevonden (167 kg)

• De op een na grootste hoeveelheid methamfetamine in Europa (51 kg) werd in Zweden aangetroffen

• De methamfetamineproductie in Europa vond traditioneel plaats in kleinschalige keukenlaboratoria in Tsjechië

• Europol meldt nu enkele grotere locaties in andere delen van Europa (bijv. Duitsland, Nederland)

33

Opgerolde

productie-

faciliteiten voor

meth-amfetamine

in 2008 en

voornaamste

smokkel-routes

34

Deel III

• Huidige behandeling• Geselecteerde kwestie: drugsdelicten• Ontwikkeling van effectief drugsbeleid in

Europa en daarbuiten

35

Behandeling: van standaardaanpak naar maatwerk

• Hulp aan drugsgebruikers is steeds meer gedifferentieerd en wordt aangeboden binnen een geïntegreerd zorgpakket

• Schadebeperking en behandelingsinterventies zijn vaak gekoppeld en worden aangeboden door dezelfde instanties

• In 2007 ontvingen naar schatting 650 000 opiatengebruikers in Europa substitutiebehandelingen

• De behandelingsdekking is nog ongelijk (bijv. beperkte toegang tot behandeling buiten grootstedelijke gebieden, klein deel van de substitutiebehandelingen in de oostelijke EU-lidstaten)

• Integratie van verslavingsbehandeling in de algemene gezondheidszorg kan bijdragen aan bredere zorgverlening

• Meer projecten voorzien in de behoeften van gebruikers van stimulerende middelen en cannabis

36

Trend in het aantal cliënten dat opiatensubstitutiebehandeling

ontving van 1993 tot 2007 in de EU-27

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

1993 1995 1997/1998 2001/2002 2003 2005 2007

Clië

nte

n m

et

su

bs

titu

tie

be

ha

nd

elin

g

37

Drugsdelicten: straffen en andere gevolgen

• Er is weinig bekend over de gevolgen van drugsdelicten

• Geselecteerde kwestie — een stap om deze hiaat in de informatie te overbruggen

• Onderzoekt wat er gebeurt met mensen die drugswetten overtreden in 26 landen

• Bestudeert nationale statistieken (politie, aanklagers, rechtbanken) op grond van: • type delict (persoonlijk gebruik, handel) • type gevolg (boete, vrijheidsstraf, behandeling, taakstraf)

• Vrijheidsstraffen worden zelden opgelegd voor drugsgebruik of -bezit, maar zijn gebruikelijk voor delicten op het gebied van handel

38

Ontwikkeling van effectief drugsbeleid in Europa en daarbuiten

• De Europese Unie en de Verenigde Naties hebben allebei hun actieplannen op het gebied van drugs herzien

• Beide onderstrepen ze het belang van toezicht en evaluatie om het drugsbeleid te verbeteren

• Bijna alle EU-lidstaten hebben een nationale drugsstrategie

of een nationaal actieplan

• Twee derde van hen is van plan deze beleidsdocumenten te evalueren