JAARRAPPORTAGE ENERGIE- EFFICIENCY …46619E39-CCB9-4484-B647...2.3 Maatregelen en invloedsfactoren...

JAARRAPPORTAGE ENERGIE-EFFICIENCY 2015 Arcadis Nederland Arnhem

24 JUNI 2016

JAARRAPPORTAGE ENERGIE-EFFICIENCY 2015

2

Contactpersonen

NIKKI SPAPENS European Energy & Reporting

Manager

M +31 (0)6 5073 66 90

E [email protected]

Arcadis N.V.

P.O. Box 7895

1008 AB Amsterdam

Netherlands


3

INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 5

2 DIRECTE CO2-EMISSIES: SCOPE 1 6

2.1 Doelstelling scope 1 6

2.2 CO2-emissies scope 1 6

2.3 Maatregelen en invloedsfactoren 6

2.3.1 Maatregelen 7

2.3.1.1 Geplande maatregelen 7

2.3.1.2 Aanvullende maatregelen 7

2.3.2 Invloedsfactoren 8

2.4 Voortgang van de doelstelling 8

3 INDIRECTE CO2-EMISSIES DOOR ENERGIEOPWEKKING: SCOPE 2 10


3.2 Energiegebruik scope 2 10


3.3.1 Maatregelen 11



4 OVERIGE INDIRECTE CO2-EMISSIE: SCOPE 3 13


4.2 Energiegebruik scope 3 13


4.3.1 Maatregelen 14



4.4.1 Upstream Scope 3 emissies 15

4.4.2 Downstream Scope 3 emissies 16

5 ZAKELIJK VERKEER 17

5.1 Scope verdeling 17

6 ENERGIEVERBRUIK GEBOUWEN 19

7 CO2-PRESTATIELADDER 20

7.1 CO2-emissies conform de CO2-Prestatieladder 20

7.2 Toerekening emissies aan projectenportefeuille 20


4



5

1 INLEIDING

ARCADIS Nederland BV (ANL) publiceert halfjaarlijks een energie-efficiency rapportage. In de rapportages

worden de CO2-emissies van ANL in het voorgaande (half)jaar beschreven. Er wordt beschreven welke

energiebesparingsmaatregelen zijn uitgevoerd en welke andere invloeden effect op het energiegebruik

hebben gehad. Daarnaast wordt geanalyseerd hoe ver ANL is met het realiseren van haar energiereductie-

doelstellingen uit het energiebeleidsplan1.

Om de energieverbruiken te kunnen analyseren worden ze omgerekend naar CO2-emissies. Deze emissies

worden onderverdeeld in een drietal scopes volgens het GHG protocol. De scopes onderscheiden zich door

de mate waarin het bedrijf invloed heeft op de uitstoot.

• Scope 1 betreft directe CO2-emissies waar ANL direct invloed op heeft. Voorbeeld: op het moment dat de

verwarming aangaat wordt er meteen aardgas verbruikt en CO2 uitgestoten.

• Scope 2 betreft indirecte CO2-emissies waar ANL wel invloed op heeft, maar waar de uitstoot op een

andere locatie plaatsvindt. Voorbeeld: wanneer het licht aangaat komt de stroom van de energiecentrale,

waar de uiteindelijke uitstoot plaatsvindt.

• Scope 3 betreft indirecte CO2-emissies waar ANL beperkt invloed op kan uitoefenen.

Voorbeeld: medewerkers van ANL mogen zelf kiezen op welke manier zij hun woon-werk verkeer

invullen. ARCADIS is wel verantwoordelijk voor de uitstoot, niet voor de keuze die wordt gemaakt.

In de onderstaande figuur staan de scopes grafisch weergegeven.

Figuur 1: Indeling scope 1, 2 en 3 (Volgens het GHG Protocol)

In de volgende hoofdstukken worden per scope de CO2-emissies en daaraan gerelateerde maatregelen,

invloedsfactoren en doelstellingen beschreven. Hoofdstuk 2 bevat informatie over de directe CO2-emissies

van ANL (scope 1). In hoofdstuk 3 worden de indirecte CO2-emissies door energieopwekking beschreven

(scope 2) gevolgd door de overige indirecte CO2-emissies (scope 3) in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 bevat

aanvullende informatie over het zakelijk verkeer van ANL en de beoogde verschuiving daarin. Tot slot

worden in hoofdstuk 6 de CO2-emissies van ANL nog eens weergegeven maar dan berekend conform de

scope-definitie van de CO2-Prestatieladder.

1 Sinds het opstellen van het energiebeleidsplan is de rapportagemanier gewijzigd (scopebepaling conform NEN-EN-ISO

14064-1 in plaats van CO2-Prestatieladder). Hierdoor lijken de doelstellingen af te wijken. Deze zijn echter gelijk gebleven zoals opgenomen in het energiebeleidsplan 2012-2015.


6

2 DIRECTE CO2-EMISSIES: SCOPE 1

In dit hoofdstuk worden de doelstelling (§2.1) en het energiegebruik (§2.2) van ANL in 2015 met betrekking

tot de scope 1 emissies beschreven. De scope 1 emissies van ANL bestaan uit het aardgasverbruik van de

gebouwen en het brandstofverbruik ten behoeve van de leaseauto’s.

De maatregelen en invloedsfactoren die effect hebben gehad op deze energieverbruiken worden

beschreven (§2.3) en tot slot wordt de voortgang van de scope 1 doelstelling weergegeven (§2.4).

2.1 Doelstelling scope 1

De doelstellingen van ANL met betrekking tot CO2-reductie zijn vastgesteld in het Energiebeleidsplan

2012-2015. De scope 1 doelstelling is als volgt:

De totale geplande besparing op scope 1 emissies in de periode 2012-2015 is 175 ton CO2. Dit komt

overeen met 3,1% ten opzichte van de scope 1 emissies in het referentiejaar. Per fte is de besparing

0,08 ton CO2.

2.2 CO2-emissies scope 1

De directe CO2-emissies van ANL in 2015 zijn het aardgasverbruik van onze gebouwen en het woon-werk

en zakelijk verkeer van de leaseauto’s. In de onderstaande tabel staan de energieverbruiken en de

CO2-emissies hiervan weergegeven.

Om een vergelijkbaar beeld te creëren met het referentiejaar 2010 worden de CO2-emissies in de onderste

rij ook gecorrigeerd voor fte2 weergegeven. In deze rij wordt berekend wat de CO2-emissise zou zijn geweest

wanneer het aantal fte in 2015 gelijk was gebleven aan het aantal fte in 2010.

Activiteit

Energie

[2010]

CO2-emissie

[2010]

Energie

[2014]

CO2-emissie

[2014]

Energie

[2015]

CO2-emissie

[2015]

Aardgasverbruik 314.721 Nm³ 574 ton CO2 135.532 Nm³ 247 ton CO2 143.920 Nm³ 271 ton CO2

Brandstofverbruik benzine 408.933 ltr 1.137 ton CO2 271.426 ltr 755 ton CO2 281.376 ltr 647 ton CO2

Brandstofverbruik diesel 1.052.281 ltr 3.299 ton CO2 1.051.736 ltr 3.297 ton CO2 955.812 ltr 2.968 ton CO2

Brandstofverbruik LPG 305.266 ltr 568 ton CO2 13.623 ltr 25 ton CO2 2.434 ltr 4 ton CO2

Brandst. Hybride benzine 62.239 ltr 173 ton CO2 45.414 ltr 124 ton CO2

Brandst. Hybride diesel 18.323 ltr 57 ton CO2 36.975 ltr 119 ton CO2

Totale CO2-emissie 5.578 ton CO2 4.555 ton CO2 4.134 ton CO2

Gecorrigeerd voor fte 5.108 ton CO2 4.727 ton CO2

Tabel 1: Scope 1 energiegebruiken en CO2-emissies

Tabel 1 laat een afname zien in de CO2-emissies, gecorrigeerd voor fte, ten opzichte van het referentiejaar

(2010).

2.3 Maatregelen en invloedsfactoren

Bij ARCADIS maken wij onderscheid in maatregelen (geplande acties gericht op energiebesparingen) en

invloedsfactoren (invloeden van buiten die leiden tot een afname dan wel toename van het energiegebruik).

In deze paragraaf worden de maatregelen en invloedsfactoren met betrekking tot scope 1 toegelicht.

2 Fte (flow) voor 2010: 2.212,5 | 2014: 1.972,9 | 2015: 1.935,0.


7

2.3.1 Maatregelen

Om de geplande doelstelling te realiseren, worden (meer-)jaarlijks maatregelen uitgevoerd. Een aantal

hiervan wordt bij het vaststellen van de doelstellingen “gepland”, de rest vindt “aanvullend” plaats door

bijvoorbeeld veranderde inzichten of ontwikkelingen in de markt/onze organisatie. In 2015 zijn met

betrekking tot scope 1 de volgende maatregelen uitgevoerd.

2.3.1.1 Geplande maatregelen

Handhaven mobiliteitsregeling Uit gegevens van de leasemaatschappij blijkt dat de gemiddelde CO2-emissie per kilometer van de nieuw ingezette leaseauto’s de afgelopen jaren is gedaald. In 2015 is de uitstoot echter licht omhoog gegaan. In 2014 was de gemiddelde uitstoot per vervoerskilometer van de nieuwe inzet leaseauto’s 95 gram CO2. In 2015 is de uitstoot iets omhoog gegaan naar 98 gram CO2 per vervoerskilometer. Ondanks de stijging in de uitstoot is een besparing behaald van 31,9 ton CO2-emissie. In 2015 was dit echter 71,4 ton CO2-emissie, ten opzichte van 2014. Communicatie/ bewustwording reisgedrag Op het gebied van communicatie/ bewustwording met betrekking tot het reisgedrag zijn in 2015 verschillende acties uitgevoerd. Zo is er onder andere gecommuniceerd over:

• de doorontwikkeling van de carpool-tool ‘CARS’ (Collega’s ARCADIS Reizen Samen);

• stimulering van het gebruik maken van de NS-businesscard voor zakelijke reizigers, ook voor

leaseautorijders;

• workshop ‘ duurzame mobiliteit’ op het congres van MVO Nederland;

• de Low Car Diet, waarbij 121 collega’s hun auto een maand lang zoveel mogelijk hebben laten staan.

ARCADIS was de grootste deelnemer aan de actie;

• de nieuwe elektrische laadpalen op een aantal van Arcadis kantoorlocaties;

• de regeling (semi)-elektrisch rijden om collega’s te stimuleren om te kiezen voor een (semi)-elektrische

auto;

• de mobiliteit enquête (Duurzaamheid is hierin een belangrijk onderdeel);

• de ‘ band op spanning’ actie: waarbij de bandenspanning van auto’s werd gecontroleerd en

geoptimaliseerd om zo brandstofverbruik terug te dringen;

• verschillende nieuwsberichten op het intranet (Portaal) en status updates op Yammer, gerelateerd aan

duurzame mobiliteit.

Het effect van deze communicatie maatregelen is niet altijd (direct) meetbaar. Wel meetbaar is de toename

van het aantal treinreizen. Hiermee is in 2015 54,4 ton CO2 bespaard op autokilometers ten opzichte van

2014.

2.3.1.2 Aanvullende maatregelen

Aanscherping uitgifte leaseauto’s Begin 2014 is het mobiliteitsbeleid met betrekking tot de leaseauto’s aangepast. De grens voor het aanvragen van een leaseauto ging van 15.000 naar 17.500 zakelijke kilometers per jaar. Ook is er strenger toegezien op het naleven van de voorwaarden uit het mobiliteitsbeleid van ANL met betrekking tot de uitgifte van leaseauto’s. Dit heeft in 2015 een besparing van circa 118,6 ton CO2-emissie opgeleverd ten opzichte van het referentie jaar. Eventuele effecten van besparingen in voorgaande verslagjaren zijn hiervan gehaald. Sluiting kantoor Apeldoorn Eind augustus 2015 is het kantoor van ANL in Apeldoorn worden gesloten. Deze sluiting beïnvloedt het woon-werkverkeer en het zakelijke verkeer van de medewerkers met voormalig standplaats Apeldoorn. De 188 medewerkers zijn gewisseld van standplaats (o.a. 76% naar Arnhem, 19% naar Amersfoort). Het verschil in kilometers woon-werkafstand, het gebruikte vervoersmiddel en de keuze voor een alternatieve standplaats resulteert in een toename in CO2-emissie van 4,05 ton. Het effect van de sluiting en het hierdoor niet meer te verwarmen kantoor levert een besparing op van 22,53 ton CO2 ten opzichte van de referentiesituatie.


8

2.3.2 Invloedsfactoren

Naast de besparingsmaatregelen zijn er ook altijd een aantal invloedsfactoren die effect hebben op de

CO2-emissie van ANL. Dit zijn factoren die buiten de invloed van ANL een effect hebben gehad op het

energieverbruik. Zoals bijvoorbeeld het effect van het klimaat (koude winter).

Verandering gebruik gebouwoppervlak

De gebruikte gebouwoppervlakten van ANL veranderen met enige regelmaat. Deels wegens

omstandigheden en deels wegens aangepast beleid waardoor er minder kantoorruimte nodig is.

Aan het einde van 2015 had ANL 16 panden in haar beheer, drie minder dan eind 2014. In totaal is het

vloeroppervlak in 2015 ten opzichte van 2014 afgenomen met 4.048 m². Dit verklaart een afname van 41 ton

CO2 in de totale CO2-emissies van 2015 ten opzichte van het voorgaande verslagjaar 2014.

Klimaateffect

Het klimaat is van grote invloed op de hoeveelheid aardgas die ANL inkoopt. Het klimaat is een altijd

veranderende factor dus wordt, om dit effect te berekenen, gebruik gemaakt van graaddagen.

In 2015 waren er in totaal 2.685,5 graaddagen in De Bilt. In 2014 was het aantal graaddagen in De Bilt

2.385,0. Deze toename in het aantal graaddagen betekent dat het in 2015 relatief kouder was dan in 2014.

Deze invloedsfactor verklaart een toename van 32 ton CO2 in de totale CO2-emissies van 2015 ten opzichte

van de CO2-emissies in 2014.

2.4 Voortgang van de doelstelling

Om een beeld te krijgen van de behaalde besparing staan in de onderstaande Tabel 2 de maatregelen en

invloedsfactoren onder elkaar weergegeven.

Ontsparend effect

t.o.v. 2014 [ton CO2]

Besparend effect t.o.v. 2014 [ton CO2]

Netto effect

[ton CO2]

Handhaven aangepaste mobiliteitsregeling 31,9 31,9

Communicatie bewustwording reisgedrag -51,5 -51,5

Strenger leasebeleid -118,6 -118,6

Zuinige wisselwagens -32,7 -32,7

Verhuizing Apeldoorn -18,5 -18,5

Verandering gebruikt gebouwoppervlak -41,0 -41,0

Klimaateffect 32,0 32,0

Totaal effect -198,4

Tabel 2: Overzicht maatregelen en invloedsfactoren scope 1

De scope 1 emissie in het referentiejaar was 2,52 ton CO2/fte . Om op koers te zijn met het behalen van

deze doelstelling (3,1%) mag de uitstoot in 2015 maximaal 2,44 ton/fte zijn.

De CO2-uitstoot scope 1 was in 2015 2,14 ton/fte. Dit is een afname van 15% ten opzichte van het

referentiejaar. Daarmee is de doelstelling voor de periode 2012-2015 ruimschoots behaald.

Vooruitblik

Met deze jaarrapportage 2015 wordt de energiebeleidsperiode 2012-2015 afgesloten. Voor de periode

2016-2018 is een nieuw beleidsplan opgesteld dat de ambitie van Arcadis voor de periode 2010-2020,


9

40% CO2-reductie, ondersteund. Voor scope 1 is de volgende doelstelling voor de periode 2016-2018

vastgesteld:


overeen met ca. 8% ten opzichte van de totale emissies in het referentiejaar. Per fte is de besparing

0,301 ton CO2.


10

3 INDIRECTE CO2-EMISSIES DOOR ENERGIEOPWEKKING: SCOPE 2


tot de scope 2 emissies beschreven. De scope 2 emissies van ANL bestaan uit het elektriciteitsverbruik en

de gebruikte warmte en koude. De maatregelen en invloedsfactoren die effect hebben gehad op de

energieverbruiken worden beschreven (§3.3) en tot slot wordt de voortgang van de scope 2 doelstelling

weergegeven (§3.4).


De doelstellingen van ANL met betrekking tot energiebesparing zijn vastgesteld in het Energiebeleidsplan

2012-2015. De scope 2 doelstelling is als volgt:


overeen met 23% besparing ten opzichte van de scope 2 emissies in het referentiejaar. Per fte is de

besparing 0,24 ton CO2.

3.2 Energiegebruik scope 2

De indirecte energiegebruiken door energieopwekking van ANL in 2015 zijn het elektriciteitsverbruik en het

gebruik van warmte en koude. In de onderstaande tabel staan het energieverbruik en de hieraan

gerelateerde CO2-emissies weergegeven.


rij ook gecorrigeerd voor fte3 weergegeven. In deze rij wordt berekend wat de CO2-emissies zouden zijn

geweest wanneer het aantal fte in 2015 gelijk was gebleven aan het aantal fte in 2010.

Activiteit

Energie

[2010]

CO2-emissie

[2010]

Energie

[2014]

CO2-emissie

[2014]

Energie

[2015]

CO2-emissie

[2015]

Elektriciteitsverbruik 4.689 MWh 1.959 ton CO2 3.421 MWh 930 ton CO2 3.129 MWh 854 ton CO2

Warmte en koude - stookolie 15.663 ltr 50 ton CO2 0 ltr 0 ton CO2 0 ltr 0 ton CO2

Warmte en koude - WKO 288 MWh 131 ton CO2 118 MWh 54 ton CO2 148 MWh 78 ton CO2

Warmte en koude –

stadswarmte 793 GJ 16 ton CO2 819 GJ 16 ton CO2 1.133 GJ 41 ton CO2

Totale CO2-emissie 2.156 ton CO2 1.001 ton CO2 974 ton CO2


Tabel 3: Scope 2 energiegebruiken en CO2-emissies ANL

Bovenstaande tabel laat een afname zien in de CO2-emissies ten opzichte van het referentiejaar (2010). Het

grootste deel van de besparing wordt gerealiseerd door de inkoop van groene stroom4.



invloedsfactoren (invloeden van buiten die leiden tot een besparing dan wel toename van het

energiegebruik). In deze paragraaf worden de maatregelen en invloedsfactoren met betrekking tot scope 2

toegelicht.

3 Fte (flow) voor 2010: 2.212,5 | 2014: 1.972,9 | 2015: 1.935,0.

4 Met SMK-Keurmerk.


11

3.3.1 Maatregelen

Om de geplande doelstelling te realiseren, worden jaarlijks maatregelen uitgevoerd. In 2015 zijn met

betrekking tot scope 2 de volgende maatregelen uitgevoerd.

Groene stroom

In totaal is 48% van de ingekochte elektriciteit in 2015 met een SMK-keurmerk ingekocht. Daarnaast wordt

op de locatie Amersfoort groene stroom opgewekt met zonnepanelen. Met de inkoop en opwekking van

groene stroom is 662 ton CO2 bespaard in 2015.

Naast de inkoop en opwekking van groene stroom met SMK-keurmerk koopt ANL ook groene stroom in

zonder SMK-keurmerk. Deze stroom wordt in de footprint opgenomen als grijze stroom omdat de herkomst

niet altijd helder is. De totale inkoop van groene stroom, met en zonder SMK-keurmerk, bedraagt 48,1%

(zonder SMK-keurmerk 43,3%) inclusief de elektriciteit opgewekt door de zonnepanelen in Amersfoort.

Sluiting kantoor Apeldoorn

Eind augustus 2015 is het kantoor van ANL in Apeldoorn gesloten.. Het effect van de sluiting van het kantoor

levert een besparing op van 41,8 ton CO2 op het elektriciteits- en warmteverbruik van ANL.


Ook in 2015 is een aantal factoren van invloed geweest op het energiegebruik van ANL. Met betrekking tot

de scope 2 emissies zijn dit de volgende invloedsfactoren.

Verandering gebruikt gebouwoppervlak

In 2015 zijn de gebruikte gebouwoppervlakten anders dan in het voorgaande verslagjaar 2014 en ten

opzichte van het referentiejaar. In totaal is het vloeroppervlak in 2015 ten opzichte van 2014 afgenomen met

4.048 m². Dit verklaart een afname van 91 ton CO2 van het elektriciteit- en warmteverbruik in 2015 ten

opzichte van het voorgaande verslagjaar 2014.

Vloeroppervlakte per fte

In 2015 is het aantal vierkante meter per fte (15,7 m²/fte) sterk afgenomen ten opzichte van het voorgaande

verslagjaar 2014 (17,5 m²/fte ). Dit heeft te maken met ons beleid om Het Nieuwe Werken steeds verder

door te voeren in onze kantoren. Bij het afsluiten en/ of verlengen van huurcontracten wordt gekeken naar

de mogelijkheid om vierkante meters in te leveren en meer te flexwerken. Deze afname in vloeroppervlak

verklaart een afname van 65 ton CO2-emissies ten opzichte van 2014.

Klimaateffect

Het klimaat is (binnen de scope 2 emissies) van invloed op het warmteverbruik van ANL. Het weer is altijd

een variabele factor. Om dit effect te berekenen, wordt gebruik gemaakt van graaddagen.

In 2015 waren er in totaal 2.685,5 graaddagen in De Bilt. In 2014 was het aantal graaddagen in De Bilt

2.385,0. Deze toename in het aantal graaddagen betekent dat het in 2015 kouder was dan in 2014.

Deze invloedsfactor verklaart een toename van 10 ton CO2 in het warmteverbruik 2015 ten opzichte van

2014.


In de onderstaande tabel staan de maatregelen en invloedsfactoren met de bijbehorende effecten

weergegeven.

Ontsparend effect Besparend effect Netto effect


12

t.o.v. 2013 [ton CO2]

t.o.v. 2013 [ton CO2]

[ton CO2]

Groene stroom -36,3 -36,3

Verhuizing Apeldoorn -41,9 -41,9

Verandering gebruikt gebouwoppervlak -91,0 -91,0

Vloeroppervlakte per fte -65,0 -65,0

Klimaateffect (warmte) 10,0 10,0

Totaal effect -224,2

Tabel 4: Effect maatregelen en invloedsfactoren scope 2

Zoals in bovenstaande tabel te zien is, wordt de geplande scope 2 besparing voornamelijk gerealiseerd door

de inkoop van groene stroom. Om op koers te zijn met het behalen van onze doelstelling dient in 2015 26%

groene stroom met een SMK-keurmerk te worden ingekocht. In 2014 is in totaal 48% groene stroom met een

SMK-keurmerk ingekocht, wat betekent dat ANL ruim op koers is met het behalen van deze doelstelling.

De scope 2 emissies in het referentiejaar was 1,05 ton CO2/fte5. Om op koers te zijn met het behalen van

deze doelstelling mag de uitstoot in 2015 maximaal 0,83 ton/fte zijn.

De CO2-uitstoot scope 2 was in 2015 0,50 ton/fte, ten opzichte van het referentiejaar is een reductie van

52% gerealiseerd. Daarmee is de doelstelling voor de periode 2012-2015 ruimschoots behaald.

Vooruitblik

Met deze jaarrapportage 2015 wordt de energiebeleidsperiode 2012-2015 afgesloten. Voor de periode

2016-2018 is een nieuw beleidsplan opgesteld dat de ambitie van Arcadis voor de periode 2010-2020,

40% CO2-reductie, ondersteund. Voor scope 2 is de volgende doelstelling voor de periode 2016-2018

vastgesteld:

De totale geplande besparing op scope 1 emissies in de periode 2010-2018 is 1.337 ton CO2. Dit komt

overeen met ca. 16% ten opzichte van de totale emissies in het referentiejaar. Per fte is de besparing

0,604 ton CO2.

5 Dit getal wijkt af van de carbon footprint 2010 omdat hierin enkel is gerekend met de grijze stroom conversiefactor. Dit

omdat na 1 juli 2011 de criteria, in het ‘Handboek CO2‐Prestatieladder 2.0’ van 23 juni 2011, waaraan groene stroom moet voldoen, zijn veranderd. De CO2‐emissie van elektriciteit waarmee is gerekend is 2.133 ton CO2.


13

4 OVERIGE INDIRECTE CO2-EMISSIE: SCOPE 3


tot de scope 3 emissies beschreven. De scope 3 emissies van ANL bestaan uit het vliegverkeer, de zakelijke

kilometers gereden met privéauto’s en het openbaar vervoer en het woon-werkverkeer met privéauto’s.

De maatregelen en invloedsfactoren die effect hebben op de energieverbruiken worden beschreven (§4.3)

en tot slot wordt de voortgang van de scope 3 doelstellingen weergegeven (§4.4).


De doelstellingen van ANL met betrekking tot energiebesparing zijn vastgesteld in het Energiebeleidsplan

2012-2015. Met betrekking tot de upstream scope 3 emissies is er een aantal doelstellingen geformuleerd.

Daarnaast rapporteert arcadis over een aantal downstream scope 3 emissies. Deze doelstellingen staan in

het document ‘Duurzaamheid in de arcadis-keten onze scope 3 reductie strategie, d.d. aug. 2015’.

Upstream scope 3 doelstelling

De doelstelling voor de CO2-emissies woon-werkverkeer met privéauto’s is een gelijkblijvende emissie voor de periode 2012-2015. Als referentiejaar geldt 2010. Toen waren de emissies woon-werkverkeer privéauto’s 1.766 ton CO2. Dit komt overeen met 0,81 ton CO2 per fte.

Downstream scope 3 doelstellingen

Energieverbruik trein

Uitwerken van het idee tot een USP.

Indienen van het USP.

Onderbouwen wat de mogelijke CO2-reductie kan zijn bij het landelijk toepassen van deze USP (en

als onderdeel daarvan inzichtelijk maken hoeveel energie verloren gaat tijdens transport en waar

deze verliezen tot stand komen).

Materiaal voor infra

Inzichtelijk maken wat de reductie potentie is van ballast met minder CO2-uitstoot.

Inzichtelijk maken wat de reductie potentie is van alternatieve dwarsliggers.

Bij ten minste vier projecten per jaar een advies toevoegen over alternatieve ballast en/ of

dwarsliggers.

Ondersteunen ProRail bij het opnemen van JAVODIS in de productcatalogus.

Energieverbruik infra

Prototype bouwen van winterhard wissel op rangeerspoor.

Winterhard wissel laten goedkeuren door ProRail.

Rolweerstand wegen

CO2-berekening uitvoeren traditioneel versus ModieSlab.

Gesprek aangaan met Rijkswaterstaat en betreffende provincie om ambities vast te stellen met

betrekking tot verminderen CO2-emissies en hierover advies uitbrengen.

Voor elk wegenproject de CO2-besparing van ModieSlab berekenen en bespreken met de

opdrachtgever.

4.2 Energiegebruik scope 3

De overige indirecte energiegebruiken van ANL in 2015 zijn het vliegverkeer, de zakelijke kilometers

gereden met de privéauto’s, het woon-werkverkeer gereden met privéauto’s en de zakelijke kilometers

gereden met het openbaar vervoer.


14

In de onderstaande tabel staan het energieverbruik en de hieraan gerelateerde CO2-emissies weergegeven.


rij ook gecorrigeerd voor fte weergegeven. In deze rij wordt berekend wat de CO2-emissies zouden zijn

geweest wanneer het aantal fte in 2015 gelijk was gebleven aan het aantal fte in 2010.

Activiteit

Energie

[2010]

CO2-emissie

[2010]

Energie

[2014]

CO2-emissie

[2014]

Energie

[2015]

CO2-emissie

[2015]

ZV privéauto’s benzine 2.637.627 km 567 ton CO2 2.369.092 km 509 ton CO2 2.209.566 km 495 ton CO2

ZV privéauto’s hybride 46.193 km 10 ton CO2 49.417 km 8 ton CO2

ZV privéauto’s diesel 2.417.982 km 496 ton CO2 1.718.204 km 352 ton CO2 1.640.551 km 349 ton CO2

ZV privéauto’s LPG 260.328 km 46 ton CO2 153.082 km 27 ton CO2 152.207 km 30 ton CO2

ZV privéauto’s elektrisch 805 km 0 ton CO2 18.264 km 2 ton CO2

Vliegreizen 1.777.931 km 276 ton CO2 5.144.733 km 816 ton CO2 6.184.436 km 1.082 ton CO2

WW privéauto’s 1.766 ton CO2 1.241 ton CO2 1.441 ton CO2

ZV openbaar vervoer 4.659.573 km 303 ton CO2 5.088.745 km 331 ton CO2

Totale CO2-emissie 3.151 ton CO2 3.259 ton CO2 3.707 ton CO2


Tabel 5: Scope 3 energiegebruiken en CO2-emissies ANL

Bovenstaande tabel laat een toename zien in de CO2-emissies ten opzichte van het referentiejaar (2010).

Een deel van de toename wordt veroorzaakt door de toevoeging van het zakelijk verkeer openbaar vervoer.

Zonder deze emissie zou de gecorrigeerde CO2-emissie in 2015 3.896 ton CO2 bedragen.

Dan is er nog een toename te zien ten opzichte van het referentiejaar. De toename wordt met name

veroorzaakt door de zakelijke vliegreizen van ANL. Ook het woon-werkverkeer privéauto en het zakelijk

verkeer openbaar vervoer nemen toe ten opzichte van 2010. Dit laatste heeft naar alle verwachting te maken

met het stimuleren van alternatieve woon-werk vervoersmiddelen.



invloedsfactoren (invloeden van buiten die leiden tot een besparing dan wel toename van het

energiegebruik). In deze paragraaf worden de maatregelen en invloedsfactoren met betrekking tot scope 3

toegelicht.

4.3.1 Maatregelen

Om de geplande doelstelling te realiseren, worden jaarlijks maatregelen uitgevoerd. In 2015 zijn met

betrekking tot scope 3 de volgende maatregelen uitgevoerd:

Sluiting kantoor Apeldoorn

Een deel van de besparing die wordt gerealiseerd door de sluiting van het kantoor Apeldoorn, vindt plaats

binnen de scope 3 emissies. Eind augustus 2015 is het kantoor van ANL in Apeldoorn gesloten.

Het verschil in kilometers woon-werkafstand, het gebruikte vervoersmiddel en de keuze voor een

alternatieve standplaats resulteert in een toename in de scope 3 CO2-emissie van 11,65 ton.


15


Ook in 2015 is een aantal factoren van invloed geweest op het energiegebruik van ANL. Met betrekking tot

de scope 3 emissies is dit de volgende invloedsfactor.

Vliegverkeer wegens Arcadis Europe

Sinds 2013 is ARCADIS Europe opgericht en een aantal medewerkers van ANL was hierbij betrokken. Veel

van deze medewerkers zijn nu niet meer in dienst van ANL, maar van AEU. Door verbeterde en gestegen

samenwerking wordt meer gevlogen dan in de afgelopen jaren. In totaal hebben deze medewerkers in 2015

circa 121 ton CO2 uitgestoten met vliegreizen. Het effect ten opzichte van 2014, waarin er 178 ton CO2 is

uitgestoten, is echter dat er 56 ton CO2 is bespaard. Dit wordt verklaard doordat er in 2015 verhoogde

maatregelen zijn genomen om het vliegverkeer ten behoeve van Arcadis Europa te minimaliseren.


ANL heeft twee typen scope 3 emissies: upstream en downstream. Onderstaand wordt de voortgang van de

doelstellingen per type beschreven.

4.4.1 Upstream Scope 3 emissies

In de onderstaande tabel staan de maatregelen en invloedsfactoren met de bijbehorende effecten

weergegeven.

Ontsparend effect

t.o.v. 2013 [ton CO2]

Besparend effect t.o.v. 2013 [ton CO2]

Netto effect

[ton CO2]

Verhuizing Apeldoorn 11,7 11,7

Vliegverkeer Arcadis EU -56,0 -56,0

Totaal effect -44,3

Tabel 6: Effect maatregelen en invloedsfactoren scope 3

In 2015 waren de emissies woon-werkverkeer privéauto’s 1.441 ton CO2. Dit komt overeen met 0,74 ton

CO2/fte. Dit is een daling in de emissies van 8% ten opzichte van het referentiejaar 2010. Hiermee is de

doelstelling van ten minste een gelijkblijvende emissie in 2015 ten opzichte van 2010 gehaald.

Vooruitblik In 2015 wordt het onderzoek hoe de stijgende emissies ten gevolge van het vliegverkeer kunnen worden beperkt, voortgezet. Hiervoor zal worden onderzocht of het mogelijk is om bepaalde vluchten bijvoorbeeld per trein te laten plaatsvinden.


16

4.4.2 Downstream Scope 3 emissies

De downstream emissie van ANL zijn opgedeeld in vier speerpunten:

1. Energieverbruik trein;

2. Materiaal voor infra;

3. Energieverbruik voor infra;

4. Autosnelwegen.

In het energiebeleidsplan 2012-2015 heeft ANL zich gecommitteerd om zich in te spannen om de

energieverbruiken en de daarbij behorende CO2-emissies waar ANL invloed op kan uitoefenen in kaart te

brengen. Tevens zal zij aan de slag gaan met het formuleren van doelstellingen voor het verminderen van

deze CO2‐emissies.

Speerpunt 1: Energieverbruik trein

De doelstelling voor de middellange termijn (2013-2015) is met name afhankelijk van de ontvangst van een

USP NGPS bij ProRail. Bij positief ontvangst zal de USP verder uitgewerkt worden. In 2014 is het USP

ingediend bij ProRail. Dit is positief ontvangen, en daarom wordt het idee momenteel verder uitgewerkt.

Speerpunt 2: Materiaal voor infra

In 2014 heeft ARCADIS in meer dan 4 projecten een advies toegevoegd over alternatieve ballast en/ of

dwarsliggers. Ook is Javodis inmiddels opgenomen in de ProRail voorschriften, en wordt het momenteel

toegepast. Daarnaast wordt Javodis momenteel ook doorontwikkeld in Javodis 2.0.

Speerpunt 3: Energieverbruik infra

Er is een prototype gebouwd. Helaas is de wissel niet goedgekeurd door ProRail, omdat deze teveel

bewegende delen bevat. Volgens ProRail brengen de bewegende delen een risico van extra storingen met

zich mee.

Speerpunt 4: Rolweerstand wegen

Helaas zijn deze doelstellingen in 2013 niet gehaald. Gekozen is om in 2014 van het project A13-A16 een

gedetailleerde CO2-berekening uit te voeren. Helaas ligt de ontwikkeling van ModieSlab op dit moment stil.

Vandaar dat er voor het project A13-A16 diverse andere berekeningen en voorstellen zijn opgesteld en

besproken met de opdrachtgever. Verder is in 2014 gestart met het opstellen van een gedetailleerde

CO2-tool waarmee de CO2-uitstoot van een geheel wegenproject kan worden berekend.


17

5 ZAKELIJK VERKEER

Het zakelijk verkeer van ANL is verdeeld over alle drie de scopes. Toch hebben deze verschillende vormen

van vervoer, in meer of mindere mate, invloed op elkaar. De medewerker die besluit minder vaak met zijn

leaseauto naar het werk te gaan, kiest bijvoorbeeld voor de trein als vervangend vervoer. Hierdoor vindt een

verschuiving van energieverbruiken over de scopes plaats.

Maar is dat nou de bedoeling, die verschuiving? Uiteraard is een aantal verschuivingen gewenst, zoals de

verschuiving naar het openbaar vervoer (immers kent een kilometer in het OV een circa driemaal lagere

emissie). Deze verschuivingen worden gestimuleerd door ANL. Daarnaast is het ook mogelijk dat er een

ongewenst effect optreedt. Zo kan een verandering in het leasebeleid betekenen dat meer kilometers

worden gereden met privéauto’s. Middels de onderstaande analyses worden deze veranderingen in kaart

gebracht.

5.1 Scope verdeling

Het zakelijk verkeer van ANL is verdeeld over alle drie scopes. ANL heeft, afhankelijk van de scope, in meer

of mindere mate controle op de uitgestoten CO2.

De verdeling is als volgt:

• Scope 1: Zakelijk verkeer leaseauto’s (inclusief woon-werkverkeer) Controle

• Scope 3: Zakelijk verkeer privéauto’s (exclusief woon-werkverkeer) Beperkte controle

• Scope 3: Zakelijk verkeer openbaar vervoer (exclusief woon-werkverkeer) Beperkte controle

Activiteit

Scope

CO2-emissie [ton/ jaar]

Zakelijk verkeer leaseauto’s Scope 1 3.863

Zakelijk verkeer privéauto’s Scope 2 885

Zakelijk verkeer openbaar vervoer Scope 3 331

Totaal 5.078

Tabel 7: CO2-emissies gerelateerd aan zakelijk verkeer in 2015

De onderstaande Figuur 3 geeft de verdeling over de drie verschillende scopes weer.

Figuur 2: Verdeling zakelijk verkeer totaal

Arcadis stimuleert haar medewerkers minder te reizen. Wanneer reizen toch noodzakelijk is, worden de

medewerkers gestimuleerd te reizen met het openbaar vervoer. Tabel 8 illustreert het aantal gereisde

kilometers in 2015.


18

Vervoersmiddel

Totale afstand [km]

Afstand per fte [km/fte]

Trein 5.088.745 2.630

Auto 22.111.296 11.427

Totaal 27.200.042 14.057

Tabel 8: Verdeling zakelijk verkeer ANL 2015

In de onderstaande figuur is weergegeven hoeveel van de gereisde zakelijke kilometers met het OV zijn

afgelegd. In 2014 was dit 16% van de in totaal gereden 29.422.270 zakelijke kilometers. 2015 laat hier een

stijging zien naar 19% van de afgelegde kilometers met het openbaar vervoer.

Figuur 3: Trein vs. auto 2014-2015

Naast de verschuiving van 3% van de gereden kilometers naar treinkilometers is er ook een absolute

toename zichtbaar in het aantal treinkilometers dat wordt afgelegd. Het aantal treinkilometers in 2015 is

toegenomen met 429.173 kilometer ten opzichte van 2014 (totaal 4.659.573 km).

De afgelopen jaren heeft Arcadis een aantal extra acties ingezet om het OV-gebruik te stimuleren. Zoals o.a.

handhaving mobiliteitsregeling, aanscherping uitgifte leaseauto’s, communicatie en bewustwording

reisgedrag, verplaatsing kantoren naar stationslocaties, de inzet van wisselwagens. Het effect van deze

maatregelen is zichtbaar in bovenstaande figuren.


19

6 ENERGIEVERBRUIK GEBOUWEN

De emissie van de gebouwen van ANL is verdeeld over scope 1 en 2. Toch hebben deze energiestromen

een potentieel grote invloed op elkaar. Zo kan in een pand worden verwarmd middels een WKO-systeem op

elektriciteit, het elektriciteitsverbruik van deze locatie is dan relatief hoog terwijl er niets tot geen aardgas of

stadswarmte wordt verbruikt.

Om de energiegegevens per locatie te kunnen beoordelen worden in de onderstaande twee figuren de

totalen aan Primaire energie en CO2-emissie per vierkante meter weergegeven.

Figuur 4: Energieverbruik locaties in Primaire energie per vierkante meter

De bovenstaande figuur laat het energieverbruik in primaire energie per vierkante meter zien per locatie van

Arcadis. de figuur laat een relatief hoog energieverbruik, in vergelijking met de andere panden, zien bij de

locaties: Amersfoort, Arnhem Beau en Den Bosch MP. Dit betreffen ook een aantal van de grootste ANL

locaties in Nederland.

Daarnaast heeft de locatie Maastricht CLN een relatief hoog energieverbruik. Van dit pand huurt Arcadis

slechts één deel van een verdieping, het energieverbruik wordt berekend op basis van vierkante meters. Dit

betekend dat veranderingen in het energiegebruik van derden van grote invloed zijn op het energieverbruik

van ANL.

Figuur 5: Totale CO2-emissie locaties per vierkante meter

Bovenstaande figuur laat de CO2-emissie per locatie van ANL zien. In deze figuur zitten relatief grote

verschillen in vergelijking met figuur 4. Dit komt omdat in het berekenen van de Primaire energie geen

andere conversiefactor wordt gebruikt voor bijvoorbeeld het berekenen van groene stroom vs. grijze stroom,

dit gebeurd wel in het berekenen van de CO2-emissie.


20

7 CO2-PRESTATIELADDER

Sinds 2009 is ANL gecertificeerd voor de CO2-Prestatieladder. Onderdeel van de CO2-Prestatieladder is een

CO2-footprint waarin de scopedefinitie afwijkt van de scopedefinitie uit de NEN-EN-ISO 14064-1.

In dit hoofdstuk wordt de CO2-emissie conform de scopedefinitie van de CO2-Prestatieladder weergegeven.

7.1 CO2-emissies conform de CO2-Prestatieladder

De CO2-emissies conform de CO2-Prestatieladder staan weergegeven in de onderstaande tabel, Tabel 9.

Activiteit

Scope

CO2 [ton/ jaar]

Percentage [%]

CO2/ fte [ton/ fte]

Directe CO2-emissies

Aardgasverbruik Scope 1 271 4 0,14

Brandstofverbruik zakelijk verkeer leaseauto’s Scope 1 3.863 52 2,00

Indirecte CO2-emissies

Elektriciteitsverbruik Scope 2 854 12 0,44

Warmte- en koudeverbruik Scope 2 119 2 0,06

Overige indirecte CO2-emissies

Brandstofverbruik zakelijk verkeer privéauto Scope 2 885 12 0,46

Brandstofverbruik zakelijke vliegtuigreizen Scope 2 1.082 15 0,56

Brandstofverbruik zakelijk verkeer openbaar

vervoer6

Scope 2 331 4 0,17

Totaal 7.405 100 3,83

Tabel 9: CO2-emissie 2015 conform CO2-Prestatieladder

7.2 Toerekening emissies aan projectenportefeuille

Arcadis rekent de emissies van het bedrijf deels toe aan de projectenportefeuille en deels aan ‘overhead’

(zoals verwarming en elektriciteit voor kantoren). Bij Arcadis bestaat er een causale relatie tussen de

kantoren en de dienstverlening. Daarom wordt voor de kantoor-gerelateerde emissies op basis van FTE’s

een verdeelsleutel toegepast. Hierbij wordt gekeken hoeveel procent van de medewerkers ondersteunend is.

Deze verdeling is:

• Stafmedewerkers (indirecte medewerkers): 15%

• Niet stafmedewerkers (directe medewerkers): 85%

Aangezien ook een deel van de directe medewerkers vaak thuiswerken of op een andere locatie werken

(flexwerken), schatten we in dat 25% van de kantoor-gerelateerde emissies toe te kennen is aan ‘overhead’,

en 75% aan de projectenportefeuille. Deze verdeling is ongewijzigd van voorgaande jaren. Door deze

factoren constant te houden kan een objectiever beeld worden verkregen van de toekenning aan de

projectenportefeuille.

Dit leidt tot de volgende verdeling per emissiecategorie:

6 Op basis van de scopewijziging in Handboek CO2-Prestatieladder 3.0 (2015) horen de CO2-emissies van het zakelijke

vervoer met het openbare vervoer bij scope 2. Nadere toelichting over de scopewijziging op basis van Handboek is te vinden in de CO2-Footprint van Arcadis NL.


21

Categorie Overhead Projectenportefeuille

Verdeelsleutel ton CO2 in 2015 Verdeelsleutel ton CO2 in 2015

Aardgasverbruik 25% 68 75% 203

Brandstofverbruik zakelijk verkeer leaseauto’s 0% - 100% 3.863

Elektriciteitsverbruik 25% 213 75% 641

Warmte en Koude 25% 30 75% 89

Brandstofverbruik zakelijk verkeer privéauto’s 0% - 100% 884

Brandstofverbruik zakelijke vliegreizen 100% 1.082 0% 0

Brandstofverbruik zakelijk verkeer met

openbaar vervoer 0% - 100% 331

Tabel 10: Verdeling per emissiecategorie


Deze andere scope definitie heeft geen gevolgen voor de scope 1 of 2 doelstelling van ANL. Voor de

voortgang van de scope 1 doelstellingen wordt verwezen naar hoofdstuk 2.

De scope 2 emissies in het referentiejaar was 1,68 ton CO2/fte. Doelstelling van ANL is het realiseren van

een besparing van 536 ton CO2, wat bij deze scopedefinitie overeenkomt met een besparing van 14% op de

CO2-emissies.

Om op koers te zijn met het behalen van deze doelstelling mag de uitstoot in 2015 maximaal 1,49 ton/fte

zijn. De CO2-uitstoot scope 2 was in 2015 1,52 ton/fte, wat betekent dat Arcadis haar doelstelling niet heeft

gehaald. Dit heeft echter te maken met de conversiefactoren wijziging in 2014. De CO2-uitstoot scope 2 in

2015 met de oude factoren was 1,40 ton/fte. Hiermee is ten opzichte van het referentiejaar is een reductie

van 16% gerealiseerd. Daarmee is de doelstelling behaald.


22

BIJLAGE A VOORTGANG SCOPE 3 ANALYSES

Jaarlijks wordt beoordeeld of het mogelijk is het komende verslagjaar verbeteringen aan te brengen in de

scope 3 analyses. Indien dit niet mogelijk blijkt, wordt er een nieuwe scope 3 keten gekozen die wordt

geanalyseerd en waar doelstellingen aan worden gekoppeld.

In deze paragraaf wordt aangegeven op welke manier de analyses het afgelopen jaar zijn verbeterd en op

welke manier ze het komende jaar worden verbeterd.

Woon-werkverkeer privéauto’s

Momenteel is ANL bezig met het analyseren van de effecten van files op de emissies uit het woon-

werkverkeer van de privéauto’s. Daarnaast wordt ook een nadere analyse gemaakt van de werkelijke

CO2-uitstoot van privéauto’s.

Downstream scope 3 emissies

Naast de analyse van de upstream emissies willen wij als ANL ook inzicht hebben in onze downstream

emissies. Wij vinden het belangrijk om te onderzoeken wat voor impact onze activiteiten hebben in de keten

en hoe wij hierin CO2-emissies kunnen reduceren.

Halverwege 2012 is daarom de ‘analyse scope 3 emissies uit Arcadis ontwerpen’ uitgevoerd. In deze

analyse is gekozen voor een focus op de emissies in de railsector, omdat daar de invloed van ANL relatief

groot is en ProRail een belangrijke ketenpartner is die de CO2-Prestatieladder hanteert bij de gunning van

projecten.

In de ketenanalyse van Rail zijn drie speerpunten gedefinieerd:

• Energieverbruik trein: Inmiddels is de studie afgerond. Dit ligt nu bij ProRail. Deze is een pleidooi

begonnen voor invoer van hogere spanning.

Figuur 6: Pleidooi verhogen spanning rail

• Materiaal voor de infra: de cijfers die in de ketenanalyse zijn opgenomen zijn getoetst, en behoeven geen


23

update. Inmiddels wordt dit materiaal bijna altijd voorgeschreven. Dit speerpunt is daarmee afgerond. Om

voortgang te geven zijn inmiddels nieuwe doelen gesteld voor de periode 2016-2018.

• Energieverbruik van de infra: deze ketenanalyse wordt niet verder ontwikkeld. Inmiddels zijn er nieuwe

doelen gesteld voor de periode 2016-2018.

• Verder is in 2014 gestart met het opstellen van een gedetailleerde CO2-tool waarmee de CO2-uitstoot van

een geheel spoorproject kan worden berekend. Deze tool is volop in ontwikkeling. In de nieuwe

doelstelling voor 2016-2018 zal ook de aanlegfase en exploitatiefase meegenomen worden in de tool.

Deze tool wordt voor alle projecten binnen PMC-Rail toegepast.

In de ketenanalyse voor Wegen is één speerpunt gedefinieerd:

• In 2014 is gestart met het opstellen van een gedetailleerde CO2-tool waarmee de CO2-uitstoot van een

geheel wegenproject kan worden berekend. Inmiddels is deze tool voor de bouwfase afgerond. In de

nieuwe doelstelling 2016-2018 zal de tool worden uitgebreid met de aanlegfase en exploitatiefase.


24

BIJLAGE B ENERGIEZORG

In 2009 is ANL gestart met het invoeren van energiezorg in haar organisatie. Energiezorg is het op een

structurele en economisch verantwoorde wijze uitvoeren van organisatorische-, technische- en

gedragsmaatregelen om het gebruik van energie (inclusief energie voor de productie en het gebruik van

grond- en hulpstoffen) te minimaliseren.

Aan de hand van de BasisCheck Energiezorg wordt jaarlijks de audit energiezorg uitgevoerd. De

BasisCheck Energiezorg is een vragenlijst die is ontwikkeld om de kwaliteit van het energiezorgsysteem te

toetsen. Deze vragenlijst geeft weer op welke punten het energiezorgsysteem nog onvolkomenheden heeft

en hoe deze verbeterd kunnen worden. Uit de audit energiezorg in 2014 bleek dat ANL een structurele vorm

van energiezorg heeft opgezet die past bij de organisatie. Uit de audit energiezorg 2015 bleek dat ANL een

structurele vorm van energiezorg heeft opgezet die voldoet aan de BasisCheck Energiezorg 2005, die

passend is bij de organisatie.

Met het oog op een systeem conform ISO 50001 is, naast het hebben van een definitief handboek, de wijze

van documenteren nog niet volledig en gedetailleerd genoeg uitgewerkt.

De samenhang tussen ISO 14001 en ISO 50001 kan nog duidelijker worden weergegeven.

Verantwoordelijkheden, taken en wijzigingsbevoegdheden en hoe Arcadis borgt dat de meest actuele

versie beschikbaar is, kan beter worden toegelicht.

Het handboek energiezorg wordt eind 2016 uitgebreid naar een volwaardig ISO 50001 systeem.


25

Arcadis N.V.

P.O. Box 7895

1008 AB Amsterdam

Netherlands

+31 (0)20 2011 011

www.arcadis.com

Onze referentie: 079044808 A

JAARRAPPORTAGE ENERGIE- EFFICIENCY …46619E39-CCB9-4484-B647...2.3 Maatregelen en invloedsfactoren...

Documents

Transcript of JAARRAPPORTAGE ENERGIE- EFFICIENCY …46619E39-CCB9-4484-B647...2.3 Maatregelen en invloedsfactoren...