Jaarboek 2010 - Migratie en integratie in Limburg

PROVINCIAAL INTEGRATIECENTRUM LIMBURG

Jaarboek 2010MIGRATIE EN INTEGRATIE IN LIMBURG

· Nederlands primeert in jonge Marokkaanse gezinnen

· De Limburgse islam: extreem of niet?

· 18 actieve religies in Limburg

· Voyageurs integreren, maar krijgen toch geen standplaats

· Limburgs onthaalbureau scoort best in Vlaanderen

4 1. Multiculturele steekkaart van Limburg

4 Negentig jaar Limburgse

migratiegeschiedenis

• Roots! zet jongeren aan het denken over

Limburgse migratiegeschiedenis

• Alice in Wonderland

8 Niet-Belgen in Limburg

• Bevolkingscijfers laten op zich wachten

8 Hoeveel allochtonen zijn er in Limburg

• Cijferkorf minderheden

11 Vluchtelingen en asielzoekers

• Psycho-educatie voor vluchtelingen,

door vluchtelingen

• Ares uit Afghanistan plakt gezicht

op Limburgse vluchtelingen

• Asielcentrum De Bark blijft open,

zeker tot eind 2011

• Fonto Nova : een nieuwe thuis voor

gevluchte buitenlandse jongeren

18 Nieuwe immigranten

• Wie kan naar België reizen? Wie mag in

België wonen en werken?

19 Huwelijksmigratie

21 Arbeidsmigratie

• Limburgse fruitpluk erg in trek bij

seizoensarbeiders

23 Mensen zonder wettig verblijf

25 Voyageurs

• “Vroeger hingen we meer aan elkander”

29 Roma

31 2. Onderwijs

• Vrije toegang of schoolbevolking sturen?

• Veel allochtone ouders denken negatief

over het CLB

• Thuistaal

• Taalkaart wijst weg om spelenderwijs

Nederlands te leren

37 3. Werken

41 4. Samenleven in diversiteit

41 Sociale cohesie

• Het nieuwe subsidiereglement sociale

cohesie

• Saenhoeve campagnebeeld

Allemaal Limburgers

• Kunst voor meer sociale cohesie in

Winterslag

48 Het multireligieuze Limburg

• Moslims en niet-moslims kijken anders

53 Transculturele psychiatrie,

multiculturele zorg

• Interculturaliseren

55 Nederlands leren

• Sociaal Tolken als schakel tussen

hulpverlening en anderstaligen

56 Discriminatie en racisme

• “Niet elke melding mondt uit in

een discriminatieklacht”

58 Inburgering

InhoudColofon

Samenstelling en redactie

Bart Daemen, Dirk Janssen, Ann Kuijpers en

Marina Quintens

Een uitgave van

Provinciaal Integratiecentrum

Iessa Kalaai, afdelingshoofd

Universiteitslaan 3

B-3500 Hasselt

Vormgeving

Vaes Grafische Producties BVBA

Fotografie

Denis Atez

Paul Delaet

Marina Quintens

Robin Reynders

RIMO

Villa Basta

Stad Genk

Dreamstime

Isopix

Verantwoordelijke uitgever

Tom Van Thienen,

bestuursdirecteur Directie Mens

Wettelijk depotnummer

D/2010/5857/85

De deputatie

Herman Reynders, gouverneur-voorzitter;

Mark Vandeput, Sylvain Sleypen, Frank Smeets,

Walter Creemers, Gilbert Van Baelen, Erika

Thijs, leden;

Renata Camps, provinciegriffier

Het provinciebestuur blijft geloven in een divers en kleurrijk Limburg.

Niet op een naïeve manier door blind te vertrouwen op de multiculturele

samenleving, maar op een doordachte, duurzame en onderbouwde wijze.

Vertrekpunt is ons Jaarboek Migratie en Integratie Limburg. Ook dit

jaar zetten we de voornaamste actuele feiten en cijfers over migratie en

integratie in Limburg op een rijtje. We houden in het Limburgse inte-

gratiegebeuren de vinger aan de pols en kunnen zo snel inspelen op

actuele ontwikkelingen.

Hoewel in het Jaarboek een uitgebreid gamma aan cijfers gepresen-

teerd wordt, blijven we op onze honger zitten. Vaak bevatten officiële

gegevensbronnen immers enkel informatie op basis van nationaliteit.

Doordat in Limburg veel personen van allochtone origine de laatste

decennia Belg geworden zijn, schieten deze cijfers meer en meer

tekort om de diversiteit in onze provincie te schetsen.

Extra pijnlijk is dat dit jaar zelfs de cijfers over het aantal niet-Belgen

in Limburg niet actueel zijn. Door een lang aanslepend conflict tussen

de privacycommissie en ADSEI - onze dataleverancier op vlak van

bevolkingsstatistieken - was het niet mogelijk om ons tijdig nieuwe

bevolkingsstatistieken aan te leveren.

Maar ook andere, nochtans zeer relevante, statistieken sijpelen maar spo-

radisch door. Zo blijft het wachten op officiële statistieken op basis van

herkomst en blijft het behelpen met intussen sterk verouderde gegevens.

Op andere essentiële levensdomeinen tasten we volledig in het duister.

Zo blijft onderwijs een blinde vlek. Gegevens over herkomst, van groot

belang als we het onderwijsbeleid willen ondersteunen, hebben we niet.

Hetzelfde geldt voor gegevens over de vroegere GOK-indicatoren. Op 16

februari nodigde de Limburgse Integratieraad minister van Onderwijs

Pascal Smet uit om zijn onderwijsbeleid uit de doeken te doen. Ook het

gebrek aan relevante onderwijsgegevens werd hier aangekaart. Minister

Pascal Smet beloofde om binnen het departement Onderwijs een ken-

niscentrum op te starten dat cijfers over gelijke onderwijskansen zal

beheren en ook verspreiden. Tot op heden echter zonder resultaat.

Gelukkig zijn er ook goede voorbeelden. Zo stelt de VDAB op haar web-

site een heleboel statistieken over het aantal werkzoekenden beschik-

baar, netjes opgesplitst naar nationaliteit, maar ook naar origine.

Voor het Provinciaal Integratiecentrum blijft het een uitdaging én een

aandachtspunt om in de toekomst toegang te krijgen tot de meest

relevante gegevens en cijfermateriaal. En deze vervolgens beschikbaar

te stellen voor een breed publiek. Enkel zo kunnen we een beleid voe-

ren dat gestoeld is op de werkelijke situatie. Daarom een oproep naar

de bevoegde overheidsdiensten voor meer openheid en samenwerking

op vlak van cijfermateriaal.

Veel leesplezier!

Erika Thijs

gedeputeerde van Welzijn en Integratie

Tasten in het duister

Negentig jaar LimburgsemigratiegeschiedenisJaren ‘20 en ‘30: steenkoolnijverheid als katalysator

In de jaren ‘20 komt de Limburgse steenkoolnijverheid tot ontwikke-

ling. Buitenlandse arbeiders zijn nodig, voor hun specifieke ervaring

én omwille van het tekort aan arbeidskrachten. Het aandeel vreemde

arbeiders stijgt tot 30% eind jaren ‘20. De voornaamste herkomstlan-

den zijn Polen, Tsjecho-Slowakije en Italië. Zo vestigen zich voor de

tweede wereldoorlog zo’n 7 à 8.000 Polen in Limburg.

In de jaren ‘30 vervangt de overheid de buitenlandse mijnwerkers syste-

matisch door Belgische. Ook zijn er gedwongen repatriëringen van bui-

tenlandse mijnwerkers die het voortouw namen bij stakingen. Het aan-

deel buitenlandse mijnwerkers bedraagt eind jaren ‘30 nog zo’n 20%.

Vanaf ‘45: kolenslag trekt Italianen aan

Na de oorlog kondigt de kolenslag zich aan. Steenkool is de energie-

bron om de wederopbouw te doen slagen. Vanaf 1947 komt er een

massale immigratie uit Italië op gang. Italië krijgt steenkool in ruil

voor mijnwerkers. Dit duurt tot de mijnramp van Marcinelle in 1956,

waar vele Italiaanse mijnwerkers het leven lieten. De individuele

migratie blijft doorgaan tot begin jaren ‘70.

Vanaf 1956: Grieken, Spanjaarden, Portugezen, Turken en

Marokkanen

Na de mijnramp van Marcinelle vinden de Italianen de Belgische mij-

nen te onveilig. Griekenland, Spanje en Portugal worden de nieuwe

herkomstlanden. In 1965 telt Limburg ongeveer 4.000 Grieken en iets

meer Spanjaarden. Sindsdien is dit aantal gedaald. Waarschijnlijk

migreerden velen terug naar het eigen land dat zich sterk ontwikkelde

in de jaren ‘70 en ‘80.

Het systeem van gastarbeiders draait volop in de jaren ‘60. Fedechar,

de patroonsorganisatie van de mijnen verlegt het werkterrein naar

Turkije en Marokko. Ook voor andere sectoren dan de mijnindustrie

wordt gerekruteerd in het buitenland. Daarnaast is er ‘vrije’ arbeids-

migratie: buitenlanders komen op eigen initiatief als toerist, zoeken

werk en brengen dan de papieren in orde.

Vanaf de tweede helft van de jaren ‘60 stijgt het aantal Turken in

Limburg. Dit is een gevolg van de aanhoudende immigratie: tot de

migratiestop van 1974 als arbeidskrachten, later via gezinshereniging,

huwelijksmigratie en natuurlijke aangroei. Vanaf het begin van de

jaren ‘90 daalt het aantal personen met de Turkse nationaliteit omdat

zij steeds meer de Belgische nationaliteit aannemen. De Marokkaanse

gemeenschap is in Limburg drie keer kleiner dan de Turkse.

1965: Provinciale Onthaaldienst voor Gastarbeiders

De oprichting van de Provinciale Onthaaldienst voor Gastarbeiders,

de voorloper van het huidige Provinciaal Integratiecentrum, gebeurt in

1965. De oprichting is mede het gevolg van een Europese aanbeveling

die de lidstaten aanspoort om sociale hulp te bieden aan migrerende

arbeiders.

De eerste activiteiten van de Provinciale Onthaaldienst voor

Gastarbeiders pikken in op de directe gevolgen van migratie: TBC-

opsporing, regels voor logementshuizen, zwangerschapsconsulta-

ties, ... In de jaren ‘70 is de Provinciale Onthaaldienst pionier in

onderwijsprojecten voor migrantenkinderen: onderwijs in eigen taal

en cultuur, voor Nederlands als tweede taal en voor intercultureel

onderwijs.

Jaren ‘70 en ‘80: economische crisis leidt tot migratiestop

Vanaf 1973 kent België een economische crisis. In 1974 komt een

migratiestop voor laaggeschoolden. Migratie via gezinshereniging

blijft wel mogelijk. Kinderen en vrouwen immigreren ook. Dit maakt

ook gezinsvorming mogelijk. Marokkaanse en Turkse jongeren die

hier opgroeien, trouwen met partners uit het herkomstland, die daar-

na naar België migreren. De migratiestop komt pas onder druk te

staan op het einde van de jaren ‘90, wanneer werkgevers aandringen

om meer arbeidsmigranten naar België te halen.

In 1981 komt de eerste racismewet in België tot stand. De wet is

streng, maar in de praktijk moeilijk toepasbaar. Aanpassingen in

2002 en 2007 moeten discriminatie makkelijker te bewijzen maken.

De allochtone bevolking blijft groeien door geboorte en door

gezinsvorming. De wet Gol (1984) bemoeilijkt gezinsvorming,

maar doordat de partners in België de Belgische nationaliteit ver-

werven, is er een uitweg.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 20104

1. Multiculturele steekkaart van Limburg

Jaren ‘90: toename asielzoekers en komst van nieuwe gemeen-

schappen

Na de val van de Berlijnse muur in 1989 begint het aantal asielzoekers te

stijgen, om eind jaren ‘90 tot een hoogtepunt te komen. Een kentering

komt er pas in 2001, wanneer asielzoekers geen financiële hulp meer

krijgen en nieuwe asielaanvragen sneller worden afgewerkt. Een nieuw

fenomeen in de jaren ‘90 zijn de immigrerende Nederlanders, vooral in

de grensgemeenten. Goedkope bouwgronden, goedkope woningen en

fiscale voordelen zijn drijfveren om naar Limburg te komen.

Migratie en integratie worden op de politieke agenda geplaatst door

het succes van het Vlaams Blok op de ‘zwarte zondagen’ van 1988 en

1991. Vanaf dan komen er structurele maatregelen om de integratie te

bevorderen:

• oprichting van het Koninklijk Commissariaat voor het integratie-

beleid (1988);

• het onderwijsvoorrangsbeleid geeft scholen met migrantenkinde-

ren extra middelen (1991);

• het non-discriminatiebeleid in het onderwijs wil migrantenkinde-

ren spreiden (1994);

• wijzigingen in de nationaliteitswetgeving maken de derde genera-

tie automatisch Belg en geeft de tweede generatie een versoepelde

procedure (1992);

• uitbouw van een integratiesector met het Vlaams Minderheden-

centrum, provinciale integratiecentra en lokale integratiediensten

in 10 Limburgse gemeenten (1998);

• Vlaams Opvangbeleid voor mensen zonder wettig verblijf (1998).

De migratie in de jaren ‘90 leidt ook tot nieuwe gemeenschappen. Een

gemeenschap ontstaat als er voldoende samenhang is tussen de leden

en deze zich identificeren als leden van de groep. De Sikh-gemeenschap

in Sint-Truiden voldoet zeker aan de definitie. Hun aantal is niet zo

groot, maar ze zijn lokaal geconcentreerd, organiseren zich rond hun

eigen religie en hebben een eigen economische niche in de fruitsector

en in nachtwinkels. Ook de Ahmadiyya-moslims verenigen zich op

basis van religie. Hun aanhang bestaat vooral uit vluchtelingen en asiel-

zoekers uit Pakistan. In Limburg vinden we de Ahmadiyya’s in

Beringen, Hasselt en Sint-Truiden. Bij andere groepen asielzoekers,

zoals asielzoekers uit Oost-Europa, lijkt de onderlinge samenhang min-

der sterk en zij handhaven ook minder sterke banden met landgenoten.

Roots! zet jongeren aan het denken overLimburgse migratiegeschiedenis

Erol en Saeed spelen de hoofdrol in Roots!, een lesmethodiek van

het Provinciaal Integratiecentrum. Samen met Villa Basta maakten

Erol en Saeed een kort filmpje over zichzelf. Roots! daagt jongeren

uit hetzelfde te doen.

Digital storytelling is een andere manier van presenteren, pakken-

der en dynamischer dan PowerPoint. Leerlingen vertellen hun eigen

verhaal in een filmpje: digitaal vertellen dus. Voor leraren is een

digitaal verhaal een korte, pakkende instap. Voor leerlingen is het

een mogelijkheid om met woord, muziek en beeld een presentatie te

geven van lesthema.

Jongeren ontdekken hun roots door zelf aan de slag te gaan met nieu-

we media. Of leerkrachten gebruiken de filmpjes als voorzet voor een

klasgesprek over diversiteit en de multiculturele samenleving.

Saeed (19) ontvluchtte enkele jaren

geleden samen met zijn moeder

Eritrea. Hij maakte er twee oorlogen

mee. Nu woont hij in Tongeren en

volgt hij het zevende jaar Logistiek.

Erol (20) groeide op in de Genkse wijk Sledderlo.

Als hij buiten Genk komt, voelt hij zich niet

thuis. Erol’s vader kwam als twintiger uit Turkije

naar Limburg om in de mijn te werken.

Vanaf 2000: focus op inburgering

De Vlaamse Gemeenschap zet vanaf 2000 proefprojecten op voor het

onthaal van nieuwkomers. Ze krijgen Nederlandse taalles, trajectbe-

geleiding en maatschappelijke oriëntatie om zo snel mogelijk hun

weg te vinden in de Vlaamse samenleving. Onthaal heet nu inburge-

ring en er komt meer aandacht voor de plichten van de nieuwkomers.

Dit leidt ook tot nieuwe structuren. In 2005 gaat het Onthaalbureau

Limburg van start. Het nieuwe ‘Huis van het Nederlands’ helpt taal-

leerders zoeken naar de geschikte taalles.

Actuele ontwikkelingen

Na de eerste grote regularisatiegolf in 2000, is ook in 2010 dit thema

actueel. Zo komt er eind 2009 een tijdelijke regularisatiecampagne

met soepelere criteria om een verblijfsvergunning te krijgen.

Basisvoorwaarde is een duurzame lokale verankering in België.

Daarbij let men op sociale banden, kennis van één van de landstalen,

werkverleden en werkbereidheid. Personen die minstens vijf jaar in

België wonen, komen in aanmerking. Een korter verblijf kan ook,

maar dan zijn de voorwoorden strenger. Om in te schatten hoe groot

de impact van de regularisatiecampagne is, is het volgens de Dienst

Vreemdelingenzaken nog te vroeg. Vast staat dat ook in Limburg heel

wat mensen zonder wettig verblijf hopen geregulariseerd te worden.

Deze soepelere regels voor regularisatie zouden gekoppeld worden

aan een verstrenging van een aantal regels over asiel en migratie. Zo

bereikte de vorige regering een akkoord over een striktere nationali-

teitswetgeving, strengere regels voor gezinshereniging en wou men

schijnhuwelijken strenger aanpakken. Door crisis binnen de regering

en de nieuwe verkiezingen werden bovenstaande intenties echter niet

vertaald in wetteksten. Het is afwachten welke elementen de nieuwe

regering opnieuw zal oppikken.


‘Ayla in Wonderland’ is de titel van het originele en persoonlijke eind-

werk van Derya Akgure uit Beringen. Met dit eindwerk sloot de 22-

jarige studente met succes haar masterstudies af in de beeldende

kunst aan de Provinciale Hogeschool Limburg.

Bruidschat

Derya vertelt : “In 1964 verliet mijn moeder haar geboorteland Turkije,

haar vertrouwde wereld. Als jong meisje kwam ze, net als Alice, terecht

in een nieuwe vreemde wereld. Nieuwsgierig ontdekt ze de nieuwe

omgeving, ze zoekt haar weg en vindt samen met haar broer en ouders

een nieuwe thuis in Limburg, ver van Turkije. Het gezin past zich aan,

blijft trouw aan bepaalde tradities en neemt nieuwe gewoontes over. Er

ontstaat een persoonlijke mix van culturen waarbij het gezin zich goed

voelt. Dit gevoel van mix heb ik op een creatieve manier uitgedrukt in het

aanleggen van mijn bruidschat. Het is een typisch Turks gebruik, maar

ik - een Turks meisje van de derde generatie - heb het gekruid met

Limburgse elementen. Mijn bruidschat ‘Ayla in Wonderland’ is boven-

dien zeer persoonlijk, want binnenkort ga ik zelf trouwen met een jon-

gen uit Houthalen. De vele handwerken van mijn bruidschat zijn origi-

nele creaties van een Vlaams-Turkse mix.”

Tapijten

“Mijn bruidschat bestaat uit heel verscheiden handwerken. Het meest

opvallend zijn de geweven tapijten. In dit tapijt is een zwart-wit foto

van mama van nu verweven met een foto van mama toen ze jong was.

Je ziet haar evolutie in identiteit en uitstraling. Mijn mama van nu is

een moderne en gelukkige Limburgse vrouw die fier is op haar gezin.

De weeftechniek is typisch Turks en vind je ook terug in het oude tapijt

van mijn oma. Eigenlijk bestaan mijn tapijten uit drie lagen. Je kan dus

op drie manieren naar dit tapijt kijken: ofwel zie je mijn jonge mama,

Ayla in Wonderland - de wonderlijke avonturen van een Turkse familie in Limburg

“Je kan op drie verschillende manieren

naar dit tapijt kijken.”

7

ofwel mijn oudere mama, of een abstracte vrouwenfiguur. In het grote

tapijt in kleur is een foto van mijn mama en een foto van haar beste

Vlaamse vriendin met elkaar verweven. Dit is een mix van culturen

ontstaan door een hechte vriendschap. Door het weven krijg je deze

twee vriendinnen niet meer los van elkaar. Een mooi symbool.”

Oost en West

“De haakwerken heeft mijn mama gemaakt samen met haar zus. Het

door mij ontworpen patroon is een mix van Turkse en Vlaamse patro-

nen en ook de boodschap die je erop leest is gemengd. De spreuk Oost

west, thuis best bestaat in het Turks en het Vlaams. Op mijn handwerk

lees je: Dogu bati, thuis best. Maar er zit nog een andere verwijzing in:

Dogu staat voor mijn herkomstland Turkije en Bati staat voor België,

het land waar ik me thuis voel. In het begrip Oost West zit ook een link

naar het vele op en af reizen tussen Turkije en België, zeker voor Turken

van de eerste en tweede generatie. Een hoofddoek heb ik ook gemaakt:

hierop staan foto’s van mijnwerkershuizen naast elkaar afgeprint die

verwijzen naar de weg tussen mijn woning in Beringen en die van mijn

verloofde in Houthalen. Liefde heeft ons samengebracht. Deze inge-

beelde weg staat ook symbool voor de ondergrondse verbondenheid

tussen de mijnen in Zolder en die in Beringen. De mijn zorgde voor ster-

ke vriendschappen tussen mijnwerkers en hun gezinnen.”

Culturele mix

“Om mijn eindwerk inhoudelijk voor te bereiden heb ik interviews

afgenomen met Belgische en Turkse mensen. Ik stel vast dat culturen

veel van elkaar overnemen op allerlei terreinen: taal, eetgewoontes,

feesten... Zo is er een Turkse oude vrouw uit de buurt die aangeeft dat

haar lievelingseten broccoli is. Deze groente leerde ze kennen van de

Italianen uit haar straat. In vele Turkse gezinnen wordt er een mixtaaltje

gesproken: We beginnen in het Nederlands en gaan spontaan over naar

het Turks of andersom. Het is net alsof wij van post veranderen, zoals

een TV. Dit gebeurt onbewust. Mijn oudste zus vertaalt soms letterlijk

Nederlandse uitdrukkingen naar het Turks. Bijvoorbeeld: ik laat niet

met mijn voeten spelen. Als je dit letterlijk vertaalt naar het Turks heeft

dit geen betekenis, maar het is wel grappig. Sommige woorden hebben

in het Turks ook meer expressie en kracht. Voor het Suikerfeest maken

we zelf Turkse gebakjes die we aanvullen met eclairs van de bakker om

de hoek. We kiezen gewoon voor een lekkere mix van desserts. En ook

een typisch Turkse kebab lusten we het liefst met Vlaamse mayonaise en

frietjes erbij. We kiezen gewoon het beste uit twee culturen. En dit weer-

spiegelt zich ook in mijn bruidschat.”

Diploma

Derya is fier op haar diploma beeldende kunst en dankbaar dat ze van

haar ouders de kans kreeg om verder te studeren. Ze legt uit dat ze één

van de weinige Turkse jongeren is die een kunststudie volgde: “In mijn

klas was ik het enige Turkse meisje. Ook mijn mama vond het in het

begin raar dat ik kunstschool wilde doen.” Haar mama vult aan “Ik

vond een kunstopleiding iets voor rare hippies met dreadlocks en

zeker niets voor mijn dochter. Maar toen ik ze bezig zag met haar stu-

dies kreeg ik steeds meer bewondering. Eigenlijk was ze als kleuter al

creatief in haar tekeningen en later op de lagere school schreef ze

mooie gedichten. En hoe ze de voorbije maanden enthousiast werkte

aan haar eindwerk de bruidschat, was voor mij ontroerend. Nu ben ik

zo trots op mijn dochter. En ik ben er zeker van dat ze een goede job

kan vinden die haar gelukkig maakt. Mijn man en ik hebben altijd

hard gewerkt. Ikzelf ben in het fabriek gaan werken, hoewel dit onge-

bruikelijk was voor een Turkse vrouw. Maar ik ben blij dat mijn doch-

ters hebben verder gestudeerd en het beter zullen hebben.” “Vele

Turkse jongeren uit mijn omgeving kijken naar mij op,” zegt Derya.

“Ze zeggen dat ze zoals mij willen worden en een diploma behalen.

Zeker de kunstschool kennen ze niet goed. Ik vind het een fijn idee dat

ik de weg vrij heb gemaakt.”

Koeien melken

Hoe ziet Derya zichzelf: als een Turkse of als een Belgische vrouw? Ze

denkt even na en antwoordt : “België is mijn thuis, hier wil ik mijn toe-

komst opbouwen, trouwen en een goede job vinden. Natuurlijk voel ik

een speciale band met de geboortestreek van mijn ouders, de streek

aan de Zwarte Zee. Mijn tante woont er in een afgelegen huisje in een

klein dorpje. Als ik haar bezoek leef ik mij volledig in: Ik sta vroeg op,

ga de koe melken, ga samen met mijn tante naar de markt. Dan voel ik

me heel ontspannen.”

Tentoonstelling

Het kunstwerk ‘Ayla in Wonderland’ van Derya Akgure werd in de

maand november tentoongesteld in Turijn. Dit in het kader van het

project ‘Torino-Antwerpen heen en terug’, waaraan tien Belgische en

tien Italiaanse kunstenaars deelnemen. Daarna kan je haar bruidschat

bewonderen op een tentoonstelling in Antwerpen, dit in de ‘Red Fish

Factory’ van 17 t.e.m. 22 december.

van een Turkse familie in Limburg

De spreuk ‘Oost west, thuis best’ bestaat in het Turks en

het Vlaams.

Niet-Belgen in LimburgOp 1 januari 2008 telt Limburg 71.820 personen met een andere nati-

onaliteit. Op een totaal van 826.690 Limburgers, is dit 8,7%. Meer dan

één op 12 Limburgers is een niet-Belg.

Opnieuw in de lift

In de jaren ‘70 stijgt het aantal niet-Belgen in Limburg. In 1981 telt

Limburg ongeveer 73.000 personen met een andere nationaliteit dan de

Belgische, ongeveer 10% van het totaal aantal inwoners. Sindsdien daalt

het aandeel niet-Belgen. Niet omdat de migratie naar Limburg opdroogt,

maar door de vele migranten die de Belgische nationaliteit aannemen.

Sinds 2002 stijgt het aandeel niet-Belgen in Limburg opnieuw.

Meer dan de helft Nederlanders

Meer dan de helft (55,4%) van deze vreemdelingen heeft de

Nederlandse nationaliteit. Op de tweede plaats komen de Italianen

met 15,9%. Ook Spanje (2,3%) en Griekenland (1,4%) scoren als ex-

migratielanden relatief hoog.

Personen met een nationaliteit van de voormalige EU-migratielanden

(Italië, Spanje, Griekenland en Portugal) maken 20,0% van het totaal

aantal niet-Belgen in Limburg uit.

Turkije (6,8%) en Marokko (2,8%), landen uit de tweede migratiegolf in

de jaren ‘60, zijn samen goed voor bijna 10% van het aantal niet-Belgen.

Nederlanders wonen vooral in Noord-Limburg en de Maasstreek. Niet

toevallig de twee regio’s die grenzen aan Nederland. Italianen, Turken

en Marokkanen zijn hoofdzakelijk gevestigd in en rond de voormalige

mijngemeenten, die in het midden van de provincie een as van oost

naar west vormen. Personen van ex-Oostbloklanden en lage-inko-

menslanden wonen vooral in het zuidwesten van onze provincie.

Hoeveel allochtonen zijn erin Limburg?Geen eenvoudig te beantwoorden vraag. Er bestaan officiële statistie-

ken op basis van nationaliteit. Slechts sporadisch verschijnen er cijfers

op basis van herkomst.

18% van de Limburgers van vreemde herkomst

Op 1 januari 2004 telt Limburg 144.650 personen van vreemde her-

komst. Dit is de som van het aantal personen met een andere dan de

Belgische nationaliteit, het aantal personen die de Belgische nationa-

liteit hebben aangenomen en de nog thuiswonende personen die Belg

zijn bij geboorte, maar waarvan de moeder bij haar geboorte een

vreemde nationaliteit had. Net 18,0% van de Limburgse bevolking

heeft hiermee niet-Belgische roots. Dit blijkt uit een analyse van de

Studiedienst van de Vlaamse Regering op het rijksregister. Recentere

cijfers zijn niet beschikbaar.

Meer dan één op drie personen van vreemde herkomst (34,8%) is van

West-Europese herkomst (Nederland, Frankrijk, Duitsland,

Luxemburg of het Verenigd Koninkrijk), goed voor 50.300 personen.

Bijna een vierde heeft als herkomst één van de landen van de eerste

migratiegolf (Italië, Spanje, Griekenland en Portugal) of is van Ierse,


Top 10 niet-Belgen in Limburg (01.01.2008)

nationaliteit aantal %

Nederland 39 778 55,4%

Italië 11 386 15,9%

Turkije 4 873 6,8%

Marokko 1 992 2,8%

Duitsland 1 823 2,5%

Spanje 1 622 2,3%

Polen 1 102 1,5%

Griekenland 1 032 1,4%

India 639 0,9%

Verenigd Koninkrijk 574 0,8%

overige 6 999 9,7%

totaal niet-Belgen 71 820

Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Dienst Demografie

Verwerking: provincie Limburg – Directie Mens – Steunpunt Sociale Planning

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

800 000

900 000 aantal inwoners aandeel vreemdelingen

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

aantal Belgen

aandeel vreemdelingen

71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 08

aantal niet-Belgen

Evolutie samenstelling Limburgse bevolking (1971-2008)



Deense, Zweedse, Finse of Oostenrijkse origine. Samen met de 4%

personen die als herkomstland één van de tien nieuwe EU-lidstaten

hebben, betekent dit dat bijna 63% van het totaal aantal personen van

vreemde herkomst uit een EU-land komt. Hiernaast telt Limburg

33.188 personen van Turkse herkomst en 9.681 personen van

Marokkaanse herkomst.

Nationaliteitswijzigingen vertekenen cijfers

De afgelopen decennia verwerft een grote groep allochtonen de

Belgische nationaliteit. Alleen al de laatste 20 jaar kregen in Limburg

meer dan 50.000 niet-Belgen de Belgische nationaliteit. Het aantal

nationaliteitswijzigingen in Limburg piekt in 1985, 1992 en in 2000.

Telkens nemen meer dan 5.000 allochtonen de Belgische nationaliteit

aan. Elk van deze drie pieken zijn scharniermomenten in de nationa-

liteitswetgeving.

In 1985 maken aanpassingen in de nationaliteitswetgeving het

gemakkelijker voor de derde generatie migranten om Belg te worden.

Vooral de Limburgse Italianen maken hiervan gebruik. In 1992 volgt

een gemakkelijkere procedure voor de tweede generatie. Deze heeft

vooral succes bij de Turkse en Marokkaanse jongeren. In 2000 komt er

de snel-Belgwet, vooral interessant voor de eerstegeneratiemigranten.

9

Nederland 55,4%

Italië 15,9%

Turkije 6,8%

overige EU 4,8%

Griekenland 1,4%

Spanje 2,3%

Duitsland 2,5%

Marokko 2,8%

overige landen 8,1%

N=71.820

Niet-Belgen in Limburg naar nationaliteit (01.01.2008)


Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens – Steunpunt Sociale Planning

Personen van vreemde herkomst in de provincie Limburg (01.01.2004)

aantal %

West-Europese herkomst 50 300 34,8%

andere EU-15 34 926 24,1%

nieuwe’ EU-lidstaten 5 833 4,0%

Marokko 9 681 6,7%

Turkije 33 188 22,9%

andere herkomst 10 722 7,4%

totaal vreemde herkomst 144 650

Bron: Rijksregister (bewerking Studiedienst Vlaamse Regering)

Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens – Steunpunt Sociale Planning

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06

761

582

761

753

538

788

735

794

630

867

680

808

772

812

5.37

5

614

491

510

727

693

834

5.38

2

2.00

1

3.37

4

2.69

7

2.69

0

2.39

3

2.36

6

1.91

8

5.62

0

4.54

3

2.92

1

2.46

0

2.27

0

2.28

7

2.23

0

07

1.76

5

Aantal nationaliteitsveranderingen in de provincie Limburg (1971-2007)

Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Dienst Demografie - Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens – Steunpunt Sociale Planning

Dit zorgt ervoor dat heel wat oudere Turken en Marokkanen Belg wor-

den. Deze nationaliteitsveranderingen maken dat de cijfers over het

aantal vreemdelingen een steeds minder correct beeld geven van de

etnische of culturele verscheidenheid in de provincie. Bestaande sta-

tistieken met het aantal niet-Belgen in Limburg schieten tekort en

kunnen de etnische diversiteit niet langer vatten.

1.462 nieuwe Belgen in 2009

In 2009 kiezen 1.462 Limburgse niet-Belgen ervoor om de Belgische

nationaliteit aan te nemen. Vooral Turken (327) en Marokkanen (170)

maken gebruik van de mogelijkheden om Belg te worden. Italianen

(135) en Nederlanders (142), toch de twee grootste groepen niet-

Belgen in Limburg, maken relatief weinig gebruik van de procedures

om de Belgische nationaliteit te verwerven. Als EU-onderdanen heb-

ben ze er minder voordelen bij. Ook speelt mee dat voor onder meer

Italianen en Nederlanders een dubbele nationaliteit met België niet

kan. Dubbele nationaliteiten kunnen wel voor Turken en

Marokkanen. Zij moeten de eigen nationaliteit niet opgeven en zetten

dus gemakkelijker de stap om Belg te worden.

De meeste vreemdelingen (873) worden Belg door één van de verschil-

lende procedures van de nationaliteitsverklaring. De nationaliteitsver-

klaring na zeven jaar verblijf spant de kroon en zorgt voor 640 nieuwe

Belgen in 2009. De nationaliteitskeuze na huwelijk met een Belg is goed

voor 404 nieuwe Belgen. Een laatste procedure om Belg te worden is de

naturalisatie. In 2009 maken 169 niet-Belgen hiervan gebruik.

Sinds 2000 daalt het aantal vreemdelingen dat kiest om Belg te wor-

den. Na het succes van de snel-Belgwet in dat jaar ebt het effect van de

wetswijziging langzaam weg.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201010Bevolkingscijfers laten op zich wachten

Jaarlijks publiceert het Provinciaal Integratiecentrum statistieken over

de niet-Belgische Limburgse bevolking. Dit jaar konden de statistie-

ken over het aantal en de nationaliteit van de niet-Belgen in Limburg,

buiten onze wil om, niet geactualiseerd worden. De meest recente

officiële bevolkingscijfers dateren intussen al van 01.01.2008.

Oorzaak van de vertraging is een conflict tussen de ADSEI

(Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie - het voor-

malige Nationaal Instituut voor Statistiek), die ons de bevolkingssta-

tistieken aanlevert, en de Privacycommissie. Internationale statisti-

sche verplichtingen zorgden ervoor dat de gegevensstroom tussen

ADSEI en het Rijksregister opnieuw bekeken moest worden. Na

advies van de Privacycommissie kon pas eind januari gestart worden

met het ontwikkelen van een nieuwe ICT-oplossing. Onvoorziene en

relatief zware ICT-ontwikkelingen bleken echter noodzakelijk waar-

door de cijfers op zich laten wachten.

De bevolkingscijfers van 2009 worden volgens de laatste berichten

ten vroegste begin 2011 verwacht. Van zodra er recentere bevol-

kingsgegevens beschikbaar zijn, zullen we hierover berichten op

onze website.

Cijferkorf minderheden

Hoeveel niet-Belgen wonen er in je gemeente? Hoeveel vluchtelin-

gen en asielzoekers? In de cijferkorf minderheden brengt het

Steunpunt Sociale Planning de aanwezigheid en de positie van

minderheden in Limburg en de 44 Limburgse gemeenten in kaart.

Inhoudelijk worden de gegevens gebundeld in negen rubrieken: de

niet-Belgische bevolking en de loop van de bevolking, de leeftijds-

opbouw van de niet-Belgen, de verschillende nationaliteiten, de

buitenlandse inwijkingen, nationaliteitsveranderingen, vluchtelin-

gen en asielzoekers, maatschappelijke kwetsbaarheid en het voor-

zieningenaanbod.

Alle cijfers zijn beschikbaar in drie vormen. Absolute cijfers van

elke gemeente, van de vijf Limburgse streken, van Limburg en waar

mogelijk ook van Vlaanderen en België, worden gepresenteerd in

basisdatafiches. In de indicatorfiches vind je per indicator de cij-

fers van elke gemeente, van de vijf Limburgse streken, van Limburg

en waar mogelijk voor Vlaanderen en België. De indicatorfiches

maken het mogelijk om de gemeentelijke score op een bepaalde

indicator te vergelijken met andere gemeenten, met de regio of met

Limburg. Deze scores worden ook visueel voorgesteld op kaart. De

gemeentelijke fiches brengen alle beschikbare gegevens per

gemeente samen.

Meer info? www.limburg.be/cijferkorfminderheden,

[email protected] of 011 23 72 43.

Vroegere nationaliteit nieuwe Belgen (loop 2009)

Marokko 11,6%

Overige Eu-landen 10,5%

Overige Europeselanden 11,4%

Turkije 22,4%

Nederland 9,7%

Amerika 2,5%

Overige Afrikaanselanden 5,4%

Oceanië 0,1%

Azië 17,1%

Onbekend 0,1%

Italië 9,2%

Bron: bevraging van het Provinciaal Integratiecentrum bij de Limburgse gemeenten

Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens - Steunpunt Sociale Planning

Vluchtelingen en asielzoekersDe asielprocedure

Elke vreemdeling die in België aankomt, kan asiel aanvragen. De fede-

rale overheid onderzoekt deze aanvraag in verschillende stappen.

De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) beperkt zich tot drie onderzoe-

ken: de dienst kijkt na of er niet in een ander land van de EU een aan-

vraag is gebeurd, of er sprake is van een dubbele aanvraag en of de

asielzoeker geen bedreiging vormt voor de openbare orde.

Het Commisariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatslozen

(CGVS) kent asiel toe of weigert dit. Deze beslissingen zijn aanvecht-

baar bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV).

Wanneer een asielzoeker erkend wordt als vluchteling, kan hij in

België blijven. Als de aanvraag wordt afgewezen, moet de asielzoeker

het grondgebied verlaten. Sommigen keren vrijwillig terug naar hun

land van herkomst. Anderen worden gedwongen gerepatrieerd of kie-

zen voor een leven in de illegaliteit.

De asielzoeker krijgt sinds oktober 2006 naast de erkenning als vluchte-

ling nog een andere optie: de subsidiaire bescherming. Personen die het

vluchtelingenstatuut niet kregen en ook niet op een andere basis van

een verblijfsvergunning genieten (bijvoorbeeld om humanitaire of

medische redenen) krijgen dit statuut als ze bij terugkeer een groot risi-

co lopen (doodstraf, executie, folteringen, grote risico’s in geval van

gewapend conflict). De subsidiaire beschermingsstatus is in principe

geldig voor één jaar, maar kan verlengd worden zolang de redenen

waarom het statuut werd toegekend nog aanwezig zijn. Na vijf jaar kan

het tijdelijk verblijf omgezet worden in een permanent verblijf, als het in

tussentijd niet ingetrokken is. De asielinstanties toetsen dus aan twee

beschermingsstatuten: dat van erkende vluchteling in het kader van de

Conventie van Genève en dat van de subsidiaire bescherming.

Aantal asielaanvragen in België stijgt met 40,3%

In de loop van 2009 waren 17.186 asielaanvragen in België, wat neer-

komt op 22.785 personen. Het aantal asielaanvragen zit opnieuw in

de lift. Ten opzichte van 2008 steeg het aantal asielaanvragen met

40,3%. Net zoals in 2008 is deze stijging het gevolg van het toene-

mend aantal meervoudige aanvragen. Zo zou één op vier personen die

in 2009 asiel aanvroeg, al eerder een asielaanvraag hebben ingediend

in België. Daarnaast steeg het laatste kwartaal van 2009 ook het aan-

tal eerste asielaanvragen fors.

Volgens het CGVS is in sommige gevallen een meervoudige aanvraag

gerechtvaardigd, bijvoorbeeld wanneer nieuwe elementen worden

aangehaald. In de meeste gevallen blijkt echter dat de bijkomende

asielaanvraag enkel wordt ingediend met het oog op het bekomen van

tijdelijke opvang in België.

De asielzoekers waren voornamelijk afkomstig van Afghanistan

(9,7%), Rusland (9,3%) en Kosovo (9%). Irak (8,1%) en Armenië

(6,4%) vervolledigen de top vijf.

Ondanks de stijging is het aantal asielaanvragen in 2009 een stuk lager

dan in 2000. Het jaar 2000 was met 42.691 aanvragen een recordjaar.

112.

449

3.05

6

2.04

8

3.69

6

5.38

7

7.64

4

5.97

6

4.51

0

8.18

8

12.9

45

15.4

44

17.6

75

26.7

17

14.3

40

11.4

09

12.4

03

11.6

68

21.9

65

35.7

78

42.6

91

24.5

49

18.8

05

16.9

40

15.3

57

15.9

57

11.5

87

11.1

15

12.2

52

17.1

86

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Evolutie van het aantal asielaanvragen (1981-2009)

Bron: Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken - Dienst Vreemdelingenzaken - Verwerking: provincie Limburg - Directie Mens - Steunpunt Sociale Planning

Aantal asielzoekers in Limburg op zelfde niveau als in 2009

Op 1 januari 2010 telt onze provincie 2.272 asielzoekers. Dit is het aan-

tal ingeschreven in het wachtregister van de Limburgse gemeenten.

Een meerderheid (62,9%) van het aantal asielzoekers zijn mannen.

Gemeenten met groot aandeel asielzoekers op hun grondgebied zijn

Sint-Truiden (533), Lanaken (223), Overpelt (79) en sinds dit jaar ook

Heusden-Zolder (201). Niet toevallig de gemeenten met een opvang-

centrum op hun grondgebied. Daarnaast scoren ook Hasselt, Genk en

Tongeren hoog met respectievelijk 159, 91 en 82 asielzoekers in hun

gemeente.

Ongeveer één op zes asielzoekers in Limburg is afkomstig van Servië-

Montenegro (inclusief ex-Joegoslavië en Kosovo). Met 382 komen ze op

de eerste plaats. Rusland komt met 346 asielzoekers op de tweede

plaats. De Aziatische conflictgebieden Afghanistan, Armenië, Irak en

Iran vullen het rijtje aan. Congo en Guinee zijn de enige Afrikaanse lan-

den in de top 10.

Bijna 40% (37,2%) van alle asielzoekers in Limburg is afkomstig uit

een Europees land, met Servië-Montenegro (ex-Joegoslavië + Kosovo)

en Rusland als koplopers. Daarnaast is 42,9% afkomstig uit Azië,

vooral uit Afghanistan, Armenië, Irak en Iran. Iets minder dan één op

vijf asielzoekers is van Afrika, met Congo als voornaamste herkomst-

land gevolgd door Guinee.

Van 1998 tot 2002 stijgt het aantal asielzoekers in Limburg. Vanaf

2003 tot 2009 is er een daling. Het aantal asielzoekers in 2010 blijft op

ongeveer hetzelfde niveau als in 2009.

Opvang voor asielzoekers en mensen zonder wettig verblijf

overvol

Asielzoekers hebben tijdens hun procedure enkel recht op materiële

hulp. Ze krijgen huisvesting, voedsel, kleding, medische, maatschap-

pelijke en psychologische begeleiding en beperkt zakgeld. Deze hulp

krijgen ze in een opvangstructuur.

Het opvangnetwerk in Limburg heeft een capaciteit van 1.699 plaat-

sen. Opvang is mogelijk in opvangcentra (852 plaatsen) of in lokale

opvanginitiatieven van OCMW’s (847 plaatsen). In Limburg is er één

federaal opvancentrum in Sint-Truiden met plaats voor 450 personen.

Daarnaast zijn er drie opvangcentra van het Rode Kruis: Ter Dennen in

Lanaken met 218 plaatsen, Valkenhof in Overpelt met 94 plaatsen en

sinds eind 2009 ook de Bark in Heusden-Zolder met 94 plaatsen. Eind

augustus 2010 verbleven in totaal ongeveer 1.633 personen in het

Limburgse opvangnetwerk. De bezettingsgraad bedroeg toen 96%.

Het opvangnetwerk voor vluchtelingen en asielzoekers zit overvol. Al

sinds meer dan een jaar is er een tekort aan opvangplaatsen. Dit tekort

is onder meer het gevolg van het stijgend aantal asielaanvragen.

Om dit opvangtekort op te vangen werden er extra plaatsten gecreëerd

in bestaande opvangstructuren en asielzoekers werden ondergebracht

in noodopvang en hotels. Ook kwamen er nieuwe opvangplaatsen bij:

in individuele woningen (via de OCMW’s) of door de opening van

nieuwe opvangcentra. Om het tekort aan opvangplaatsen op te van-

gen, zouden eind dit jaar 50 extra tijdelijke plaatsen komen in het

opvangcentrum van Sint-Truiden.


Top 10 asielzoekers in Limburg (01.01.2010)

herkomstland continent aantal %

Servië en Montenegro (ex-Joegoslavië) Europa 382 16,8%

Rusland Europa 346 15,2%

Afghanistan Azië 209 9,2%

Armenië Azië 158 7,0%

Irak Azië 88 3,9%

Iran Azië 75 3,3%

India Azië 66 2,9%

Turkije Europa 60 2,6%

Congo Afrika 59 2,6%

Guinee Afrika 58 2,6%

Syrië Azië 57 2,5%

overige landen 714 31,4%

totaal Limburg 2 272

Bron: bevraging van het Provinciaal Integratiecentrum bij de Limburgse gemeenten


Evolutie van het aantal asielzoekers in Limburg (1998-2010)

Bron: bevraging van het Provinciaal Integratiecentrum bij de Limburgse gemeenten (asielzoekers op wachtregister)


0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

vrouwen

mannen

773 879

1.540

2.4172.724

2.240 2.219 2.185 2.0081.716 1.630411

494

994

1.663

1.741

1.548 1.517 1.4971.335

1.1881.068

2009

1.402

833

2010

1.428

844

Door het stijgend aantal asielzoekers besliste het kernkabinet eind

oktober om nog eens 2.000 extra opvangplaatsen te voorzien.

Asielzoekers zullen niet langer ondergebracht worden in hotels, maar

op militaire sites. In Limburg gaat het om een 550-tal plaatsen in de

kazerne van Helchteren. Het wordt een transitcentrum waar asielzoe-

kers vanaf december 2010 maximaal een tiental weken zullen verblijven

in afwachting van verdere doorverwijzing. Het Rode Kruis neemt de

organisatie en de begeleiding van de asielzoekers voor haar rekening.

De opvang in kazernes is tijdelijk en zou maximum voor één jaar zijn.

Erkend als vluchteling

Asielzoekers die met succes de asielprocedure doorlopen, worden

erkend als vluchteling. Het Commissariaat-generaal voor de

Vluchtelingen en Staatslozen erkende in 2009 1.889 personen.

Daarnaast kwamen 418 personen in aanmerking voor de subsidiaire

bescherming.

Ongeveer één op vier beslissingen die het CGVS in 2009 nam, was

positief: 21% werd erkend als vluchteling en 5% werd de subsidiaire

beschermingsstatus toegekend.

Bijna 15% van de erkende vluchtelingen in 2009 waren afkomstig van

Irak. De tweede grootste groep zijn afkomstig van Guinee. Rusland

(waarschijnlijk vooral etnische Tsjetjenen) vervolledigen de top drie.

Bijna 65% van de dossiers waarin subsidiaire bescherming werd toe-

gekend, handelden over personen afkomstig uit Irak.

Voogden waken over niet-begeleide minderjarigen

In 2009 vangt België 1.074 niet-begeleide buitenlandse minderjarigen

op. Dit zijn jongeren die in België aankomen zonder ouders. De

belangrijkste landen van herkomst zijn Afghanistan (31% van alle

niet-begeleide minderjarigen), Guinea (15%) en Marokko (9%).

Sinds mei 2004 stelt de federale overheid voor elke niet-begeleide bui-

tenlandse minderjarige (van buiten de EU) een voogd aan. Deze behar-

tigt de belangen van de minderjarige. Zo helpt de voogd de minderja-

rige bij de asielprocedure. Hij of zij volgt op dat de minderjarige naar

school gaat en passende psychologische en medische bijstand krijgt.

En dit is nodig. Want ruim de helft van deze kinderen en jongeren

heeft ernstige symptomen van angst, depressie en posttraumatische

stress. Hun vluchtervaringen, het gegeven dat ze deze ervaringen zon-

der ouders moeten doormaken en hun onzekere verblijfssituatie beïn-

vloeden hun emotioneel welzijn.

Voogden staan niet in voor materiële opvang. Er zijn bijzondere

opvangplaatsen in de bestaande structuur. Indien de jongere asiel aan-

vraagt (754 in 2009), brengt Fedasil hem of haar onder in een opvang-

centrum. In Limburg zijn er 60 plaatsen voor niet-begeleide minderja-

rigen in het opvangcentrum in Sint-Truiden, 28 in Lanaken en drie in

het lokaal opvanginitiatief van Alken.

Naast de groep niet-begeleide minderjarigen die asiel aanvragen, is er een

groep minderjarigen die geen asiel aanvragen. Zij mogen blijven totdat ze

meerderjarig worden en hopen dan geregulariseerd te worden. Deze jon-

geren kunnen terecht in een van de instellingen van de Bijzondere

Jeugdzorg. Sinds juni 2009 is er opvangmogelijkheid voor een vijftiental

niet-begeleide minderjarigen in opvangtehuis Fonto Nova te Genk.

Ares uit Afghanistan plakt gezicht opLimburgse vluchtelingen

Al voor het vierde jaar op rij voeren het Limburgs Platform

Vluchtelingen en het Provinciaal Integratiecentrum een sensibilise-

ringscampagne rond Wereldvluchtelingendag. Gezicht van de cam-

pagne van 2010 is Ares, een jongen van 17 uit Genk.

“In augustus 2008 werd de oorlog in Afghanistan, die al 25 jaar bezig

was, zeer hevig. Onze winkel, ons huis, alles werd kapot gebombar-

deerd. We moesten vluchten, er zat niks anders op,” zo vertelt Ares.

Door een mensensmokkelaar is hij met zijn ouders weggeraakt, maar

tijdens de vlucht raakten zijn twee jongere broers vermist.

Ares kwam met zijn ouders terecht in Ter Dennen, een opvangcen-

trum voor asielzoekers in Lanaken. “Ik ging naar de onthaalklas in

Maasmechelen. Na zeven maanden kregen we een positief ant-

woord op onze asielaanvraag en verhuisden we naar een apparte-

ment in Genk,” zo vervolgt Ares zijn verhaal.

Ondertussen vond het Internationale Rode Kruis de twee broers van

Ares terug en werd zijn familie in de zomer van 2010 herenigd. Ares

volgt nu het vijfde jaar Wetenschappen aan het college van Genk en

wil later ingenieur worden.

Met de campagne willen de organisatoren de Limburgse vluchtelin-

gen op een positieve manier in de kijker zetten. “Vluchtelingen leve-

ren een grote bijdrage aan de Limburgse samenleving,” zegt Linda

Delva van het Limburgs

Platform Vluchtelingen.

“Velen studeren en tim-

meren hard aan hun

Nederlands, zoals Ares

doet. Ze doen er alles aan

om hier in Limburg werk

te vinden en een toe-

komst uit te bouwen.”

13


Hulp bieden bij psychische problemen van vluchtelingen is niet van-

zelfsprekend. Personeel, financiële middelen en gepaste methodie-

ken ontbreken vaak. Het project Mind-Spring uit Nederland biedt een

antwoord. Het Provinciaal Integratiecentrum Limburg, Odice Oost-

Vlaanderen en vzw Intercultureel Netwerk uit stad Gent introduceren

Mind-Spring in 2010 in Vlaanderen. Opvangcentrum Ter Dennen in

Lanaken bijt in oktober de spits af met een begeleidingsgroep voor

Russischtalige vrouwen.

Mind-Spring schakelt vluchtelingen zelf in om psycho-educatie en

ondersteuning te bieden in hun eigen taal. Erkende vluchtelingen met

een medische of sociale zorgopleiding of met werkervaring krijgen

een training. Dan begeleiden ze samen met professionele co-begelei-

ders uit de geestelijke gezondheidszorg en het algemeen welzijnswerk

groepen vluchtelingen om hun psychosociaal welzijn te verbeteren.

Normale reactie op abnormale situatie

Inge Van Ranst woont als medewerker van Opvangcentrum Ter

Dennen de Mind-Springsessies bij. Zes Armeense en Tsjetsjeense

dames nemen deel. “Er wordt direct met de deur in huis gevallen. Als

de deelneemsters hun klachten benoemen, benadrukt de trainster

dadelijk dat dit normale reacties zijn op een abnormale situatie, name-

lijk hun vlucht. We spreken in Mind-Spring dus niet over trauma’s,

maar over normale reacties.”

“Klachten die het vaakst voorkomen zijn angst, agressie, stress, ijsberen

en hoofdpijnen. Ook apathie wordt vaak genoemd. Terwijl ze vroeger

energie over hadden, laten ze zich nu hangen. Ook zeggen ze vaker te

huilen, terwijl ze daar vroeger veel meer voor nodig hadden. Daardoor

worden bijvoorbeeld partnerruzies onmiddellijk beladen. En als er iets

is met de kinderen, worden ze ook sneller van hun stuk gebracht.”

Eigen taal

Mind-Spring verloopt in de taal van de vluchtelingen, in Ter Dennen

voor deze eerste reeks dus in het Russisch. Marina Bokuchava is er

trainster. Ook is er een ervaren medewerker van het Centrum voor

Geestelijke Gezondheid (CGG) aanwezig. Zij bewaakt de groepsdyna-

miek en het individuele welzijn. Ze luistert vooral, maar moet soms

ook dingen verduidelijken.

Inge Van Ranst: “Mind-Spring geeft een meerwaarde omdat de trainer

iemand is uit hún cultuur en hún land. Er is ook wel een tolk aanwezig,

maar die tolkt nu andersom, enkel bedoeld voor de medewerker van het

CGG. Dat maakt dat de sessies ook veel efficiënter kunnen verlopen.

Het zorgt ook voor een betere sfeer en vooral voor meer openheid. De

deelneemsters gaven bijvoorbeeld al tijdens de eerste sessie aan dat ze

een bepaalde relaxatieoefening liever liggend op matjes deden dan op

een stoel. Dat bewijst toch dat ze zich op hun gemak voelen.”

Puzzelen

De sessies zijn zo opgebouwd dat ze eerst over het verleden en dan

over het heden en de toekomst gaan. Inge Van Ranst: “In de laatste van

de zes sessies leren de deelnemers over wie ze echt zijn. Wie ben ik en

wie wil ik worden? Ze moeten zichzelf opnieuw een persoonlijkheid

bij elkaar puzzelen. Want door hun vlucht is hen veel ontnomen van

wie ze zijn. De asielprocedure slorpt je zo op dat je voor het grootste

gedeelte asielzoeker bent. Om tot dit besef te komen, werken we met

taartdiagrammen. Welk deel van jezelf is bijvoorbeeld moeder, partner

of asielzoeker? Door hun vlucht is dit helemaal door elkaar geschud.”

“Een voorbeeld: normaal kookt de vrouw voor haar gezin. Maar in het

opvangcentrum wordt hun dit voor een stuk ontnomen. In Ter

Dennen is er wel de mogelijkheid om zelf te koken, maar het is

natuurlijk niet zoals thuis. Zo krijg je een soort waardeverlies. Voor

mannen geldt hetzelfde rond geld binnenbrengen. Mind-Spring leert

hen om in te zien dat ze ook andere rollen kunnen opnemen, dat hun

persoonlijkheid meer inhoudt dan wat ze denken.”

“We drukken er daarbij vooral op dat ze nu maar in een fase zitten. Want

uiteindelijk krijgt 70 % van de mensen hier een negatieve beslissing op

hun asielaanvraag. Hun plan B moet ook klaar zijn. Je kan dus niet enkel

praten over het leven hier. Ze moeten hun eigen krachten kennen om

hun leven in de toekomst - waar dan ook - opnieuw op te bouwen.”

Doorverwijzen

Baanbrekend voor het vluchtelingenwerk is dat Mind-Spring een

externe partner betrekt, namelijk het CGG. Hannelore Grubben, cen-

trumverantwoordelijke Ter Dennen: “Door Mind-Spring leert het

CGG omgaan met ons doelpubliek en komt er een grotere openheid

naar vluchtelingen. Goed voor toekomstige doorverwijzingen, want

vroeger waren ze niet zo geneigd om op onze hulpvragen in te gaan.

Mind-Spring maakt veel los bij de deelnemers, dus we moeten hen

ook kunnen doorverwijzen als het nodig is.”

Mind-Springreeksen gaan in 2010 ook nog van start in de regio Genk

in samenwerking met verschillende lokale opvanginitiatieven, in de

regio Beringen met opvangcentrum De Bark in Heusden-Zolder en

andere lokale opvanginitiatieven uit de buurt, met het opvangcentrum

van Bevingen en lokale opvanginitiatieven uit die regio.

Psycho-educatie voor vluchtelingen, door vluchtelingen

Een bark: ook nog nooit van dat woord gehoord? Een bark is een een-

voudig zeilschip, een driemaster, dus zeker geen luxeschip. Omdat

het voormalige ontmoetingscentrum van Heusden-Zolder nu asiel-

zoekers opvangt, symboliseert het de eenvoudige bootjes waarmee zij

uit hun land vluchtten richting Europa. Onlangs besloot de overheid

om het opvangcentrum langer open te houden dan gepland. Het

Rode Kruis Vlaanderen hoopt zo het nijpende tekort aan opvang-

plaatsen een beetje weg te werken.

Negentig opvangplaatsen

Ludo Vanluyd, centrummanager, vertelt enthousiast over het centrum

en zijn bewoners: “Officieel hebben we 90 opvangplaatsen, maar het

voorbije jaar verbleven er constant 92 à 94 asielzoekers. Hier verblijven

families en alleenstaande meerderjarige mannen of vrouwen. De

alleenstaande minderjarige vreemdelingen vangen wij hier niet op.”

Gevraagd naar het profiel van de bewoners antwoordt Ludo dat de leef-

tijd schommelt tussen 10 maanden en 79 jaar. “De bewoners komen uit

verschillende uithoeken: Armenië, Afghanistan, Bangladesh, China,

Congo, Eritrea, Georgië, Guinea, India, Irak, Iran, Kosovo, Servië, Sri

Lanka, Turkije enz.” .Het opvangcentrum staat ook open voor mensen

met een handicap. “Momenteel verblijven er twee rolstoelpatiënten. Zij

slapen in een enigszins aangepaste kamer en douche.”

De voorbije tien maanden vertrokken er 147 bewoners. De totale teller

van mensen die onderdak kregen ,staat nu op 239. Ludo vertelt dat na

vier maanden verblijf de meesten een aanvraag indienen om te verhui-

zen naar een Lokaal opvanginitiatief, kortweg LOI. Dit is een meer

individuele vorm van opvang. Na 5 à 7 maanden is het dan zover: ze

trekken de deur achter zich dicht hier en gaan naar een kleine woonst

die hen werd toegewezen ergens in België.

Neutraal

“In het afgelopen jaar kregen negen mensen goed nieuws in de bus:

zij mochten blijven. Wel maak ik een kanttekening. Sommige van die

negen dossiers bekijkt de overheid volgend jaar terug. Is de situatie na

vijf jaren in het thuisland niet veranderd, dan mogen ook zij perma-

nent hier blijven. Deze vluchtelingen worden extra begeleid door een

peter of een meter. Dit zijn vrijwilligers die de vluchteling wegwijs

maken bij het zoeken van een woonst, het OCMW contacteert, en de

administratie regelt. Het merendeel van de bewoners krijgt echter een

bevel om het grondgebied te verlaten. “

Cruciale begrippen voor het Rode Kruis zijn neutraliteit en onpartij-

digheid. Daarom beperken de medewerkers van het opvangcentrum

zich tot informeren en opvangen. Zij beoordelen nooit de asielaan-

vraag. Dit wordt aan de asielzoekers uitgelegd en de meesten begrij-

pen en accepteren deze positie. ”

Nederlands leren

“Onze taak? In de eerste plaats drie kleine woordjes,” lacht Ludo,

“Bed, bad en brood”. Maar we doen meer. We proberen bewoners te

betrekken bij het dagelijkse leven hier en dat buiten de muren van het

opvangcentrum. Iedereen moedigen we aan om de handen uit de

mouwen te steken. Niet alleen de eigen kamer houden ze schoon,

maar er zijn ook klusjes in het opvangcentrum zelf: afwassen, eten uit-

scheppen, poetsen van gangen en toiletten. Hiervoor krijgen ze dan

een kleine vergoeding”.

“De kinderen hebben leerplicht en gaan dus naar school,” zegt Ludo

“De jongsten gaan naar basisschool De Luchtballon, de ouderen naar

een onthaalklas voor anderstaligen in de middelbare school). “.Nadat

we de kinderen inschrijven,brengen we het schoolsysteem voor de

ouders in kaart. Wij verwachten immers dat zij zelf zorgen dat hun

kind mee is op school, maar kunnen natuurlijk altijd rekenen op de

hulp van de collega’s De ouders zijn opvallend alert en vinden het

belangrijk dat hun kinderen naar school kunnen.”

“Ook de volwassenen leren graag bij. Zo is er een groep die

Nederlandse taallessen volgt bij de officiële vormingsinstellingen.Ze

hopen dat dit positief zou kunnen zijn in functie van hun eventueel

toekomstig regularisatiedossier. Enkele andere asielzoekers volgen

een opleiding voor klusjesman bij het centrum voor volwassenenon-

derwijs van Heusden. Ze brengen hun kennis in de praktijk in ons cen-

trum: verven, tegelen, klinkers leggen,…Anderen volgen een cursus

informatica en internet om op die manier contacten te leggen met het

thuisland.”

Contact met de buurt

“In het begin stond de buurt negatief tegenover de komst van het

opvangcentrum. Vooral de angst voor het onbekende speelde hierin

een grote rol. Na een inwerk en aanpassingsperiode bleven er slechts

enkele ergernissen over: het zwerfvuil , maar ook de spelende kinde-

ren op straat vond de buurt onaangenaam en gevaarlijk. Daarom heb-

ben we het terrein duidelijk afgebakend zodat de kinderen veilig kun-

nen spelen. Bovendien houden we maandelijks samen met bewoners

een ‘clean sweap’. Zo ruimen we het zwerfvuil op in de omgeving.”

“Verder staan er activiteiten voor asielzoekers én buurtbewoners op de

agenda. Bijvoorbeeld. zumbalessen en djembélessen. De djembéles-

sen,gesubsidieerd door het provinciebestuur om de sociale cohesie

aan te zwengelen, hebben veel succes en binnenkort volgt er een

optreden. Ook de vrijwilligers doen hun duit in het zakje. Zij vormen

een contact met de buitenwereld en bieden tal van activiteiten aan de

bewoners. Ze geven danslessen, organiseren het zomerklasje of een

uitstap. Op een jaar werd er een stevig netwerk rond het opvangcen-

trum gesponnen. Deze mensen die we op de hoogte houden via een

nieuwsbrief, vormen samen met de medewerkers stevige fundamen-

ten van een centrum dan 24 op 24 u draait

15Opvangcentrum De Bark blijft langer open

Fonto Nova : een nieuwe thuis voor gevluchte buitenlandse jongeren

De Oever, een organisatie binnen Bijzondere Jeugdzorg Limburg,

heeft een ambulant en (semi)residentieel aanbod voor kinderen, jon-

geren en hun omgeving waarbij de opvoedingssituatie problematisch

is. Daarnaast speelt de organisatie ook in op nieuwe hulpvragen en

maatschappelijke tendensen. Enkele jaren geleden kreeg De Oever

steeds meer vragen naar residentiële opvang voor niet-begeleide bui-

tenlandse minderjarigen. Zowat tegelijkertijd kreeg De Oever een

pand in de Stalenstraat in Genk. Eind juni was dit huis mooi gereno-

veerd en klaar voor haar nieuwe bestemming: Fonto Nova, de eerste

Limburgse voorziening binnen de Bijzondere Jeugdzorg met een spe-

cifiek hulpverleningsaanbod voor niet-begeleide buitenlandse min-

derjarigen. Fonto Nova is een nieuwe thuis voor vijftien jongeren die

zonder begeleiding van ouders of voogd naar ons land zijn gevlucht.

Gelegen in een multi-culturele omgeving, is het een ideale thuishaven

om bruggen te slaan met de samenleving.

Nieuwe bron

Ronny Vandael, teamverantwoordelijke van Fonto Nova, legt uit: “De

naam Fonto Nova hebben we zelf gekozen. Fonto Nova komt uit het

Esperanto en betekent letterlijk ‘nieuwe bron’. De anders klinkende

naam verwijst op de eerste plaats naar de herkomst van onze doelgroep:

jongeren afkomstig uit ‘verre landen’. Tegelijk staat de naam symbool

voor de nieuwe groeikansen die we onze jongeren willen geven, om zich

te ontwikkelen tot betrouwbare en zelfstandige personen.”

Jongens

“In Fonto Nova is er plaats voor vijftien jongeren tussen 12 en 18 jaar.

Op dit moment zijn het bijna allemaal jongens, uitgezonderd één

meisje. De groep van niet-begeleide buitenlandse minderjarigen die

jaarlijks instromen in België, telt ook veel meer jongens dan meisjes.

Vanaf de start van Fonto Nova zijn er slechts twee meisjes opgenomen.

Ons eerste meisje is na drie maanden kunnen doorstromen naar een

andere leefgroep van Bijzondere Jeugdzorg, met enkel Vlaamse jonge-

ren. Ook voor het meisje dat nu nog bij ons verblijft proberen we een

andere oplossing te zoeken. Onze jongeren komen uit landen van bui-

ten de Europese Economische ruimte en zijn niet begeleid door (één

van) hun ouders of door een wettelijke voogd. Qua herkomst is de

groep zeer divers. In het begin waren de Afghanen in de meerderheid

maar nu hebben we een mix van nationaliteiten: Afghaans, Irakees,

Ghanees, Nigeriaans, Congolees, Marokkaans, Mongools en

Armeens. Dit betekent dat ze onderling veel oefenen in het

Nederlands, wat een groot voordeel is bij het leren van onze taal. Wij

vragen ook uitdrukkelijk dat ze aan tafel en tijdens gezamenlijke sport

- en andere activiteiten Nederlands spreken. Onze jongeren slagen erin

om in korte tijd zich verstaan te kunnen maken in het Nederlands.”

Intake

“Elke jongere heeft een voogd, die hem werd toegewezen toen hij zich

aanmeldde in België. Er zijn twee soorten voogden: de professionelen

werken in dienstverband van organisaties als Caritas International of

Rode Kruis Vlaanderen. De vrijwillige voogden, die in de meerderheid

zijn, hebben een korte opleiding gevolgd. Het toewijzen aan een

voogd gebeurt door de dienst Voogdij in Brussel. Voor de jongere zelf

is de voogd een belangrijke steunpilaar en dé contactpersoon naar de

overheid.“Na de toewijzing van een jongere aan Fonto Nova, wordt de

intakeprocedure opgestart. Het intakegesprek met elke jongere indi-

vidueel, is hierbij heel belangrijk. Bij dit gesprek nodigen we ook de

voogd, de consulent van het comité Bijzondere Jeugdzorg en een tolk

uit. Dit om er zeker van te zijn dat de jongere alles goed begrijpt en vra-

gen kan stellen. Een belangrijke vraag tijdens het intakegesprek is de

vraag of de jongere bij ons wil verblijven. Hij moet het zien zitten om

samen te leven in een groep van vijftien jongeren met diverse her-

komst. Verder wordt gesproken over de hulpvragen, verwachtingen

van de jongere en de bereidheid om over zijn problemen te praten. De

infobrochure met het huishoudelijk reglement wordt ook verduide-

lijkt. Zo weet de jongere welke regels en afspraken er gelden binnen

Fonto Nova. De meeste intakegesprekken leiden tot een opname. Een

niet-opname moet schriftelijk worden gemotiveerd.”

Handtekening

De begeleiding van Fonto Nova is erop gericht de jongeren te stimule-

ren om hun eigen krachten te benutten en verder te groeien in hun

zelfstandigheid. We vertrekken steeds vanuit zijn hulpvraag en ver-

wachten een actieve houding van de jongere. De jongere draagt zelf alle

verantwoordelijkheid. Zo is hij zelf verantwoordelijk om zich te hou-

den aan de afspraken en voorwaarden over zijn juridische procedure.

Ook in andere domeinen van de begeleiding wordt appèl gedaan op de

verantwoordelijkheid van de jongere. Enkele voorbeelden van doelen

binnen de hulpverlening kunnen zijn: ”ik wil in juni 2011 doorstromen

naar het gewone onderwijs of ik wil huiswerkbegeleiding”. De doelen

worden in de ik-vorm geformuleerd. De evolutieverslagen worden ook

telkens besproken met én mede ondertekend door de jongere zelf.“

Contact met de buren

“Het Comité Bijzondere Jeugdzorg of de Sociale Dienst van de

Jeugdrechtbank, is onze verwijzer. Zij verwachten dat we de jongeren

een goede opvang en begeleiding geven, zodat ze gelijke kansen heb-

ben, zoals hun Vlaamse leeftijdsgenoten. Zo moedigen wij de jonge-

ren aan om inzet te tonen bij het leren van het Nederlands op school,

om een goede beroepskeuze te maken en om de Vlaamse waarden en

normen te respecteren. In huis leren ze lotgenoten kennen en zoeken

ze steun bij elkaar. Buitenshuis leren ze Vlaamse jongeren kennen op

school en tijdens vrije tijd. Meestal gaan de jongeren eerst naar een

onthaalklas. Als ze vlot Nederlands spreken, stimuleren we hen om

over te schakelen naar een gewone klas. Hun schoolcarrière volgen we

van zeer nabij. Wanneer een jongere bijvoorbeeld vaak te laat op

school aankomt, wijzen we op zijn doel – bijv. “ik wil dit jaar slagen op

school” - en bespreken we wat het te laat komen betekent - wil hij zijn


doel niet meer bereiken? Door deze aanpak herpakt de jongere zich

meestal. We werken ook aan goede contacten met onze buren. De

Turkse bakker trakteert regelmatig op lekkere koekjes en de choco-

mousse van de Vlaamse buurvrouw valt bij iedereen in de smaak. Onze

jongeren vallen helemaal niet op in deze buurt met zoveel nationalitei-

ten. De jongeren zeggen een goed gevoel te hebben in onze buurt”.

Kamertraining

“In Fonto Nova leven er op dit moment negen jongeren in de leefgroep

en in de kamertraining wonen zes jongeren. In de leefgroep brengen

de jongeren veel tijd samen door: samen eten, tv kijken, sporten. Elke

jongere draagt zijn steentje bij in de huishoudelijke taken. Ze hebben

ook inspraak om groepsuitstappen te kiezen: bv samen gaan zwem-

men of bowlen. We hebben ook een grote tuin met mogelijkheden tot

spelen sportactiviteiten: voetballen, basketten en tafeltennis.

Dankzij de steun van het streekfonds “Hart voor Limburg”, hebben we

duurzaam sportmateriaal aangekocht. Natuurlijk brengt samenleven

soms ook heel wat discussie mee, net zoals in elk gezin met opgroei-

ende pubers. Vanaf 16 à 17 jaar kunnen de jongeren doorstromen naar

de kamertraining, een apart gedeelte binnen hetzelfde gebouw. Bij

kamertraining wonen de jongeren apart op een eigen kamer: ze koken

hun eigen potje en beheren hun eigen geld. Douchen en kleding was-

sen, doen ze in een gemeenschappelijke ruimte. In begeleidingsge-

sprekken biedt de individueel begeleider ondersteuning: hoe gaat het

op school?, hoe verloopt de netwerkontwikkeling? De kamertraining

bereidt jongeren voor op een zelfstandig leven als ze 18 jaar zijn. En

dat is voor de ene al makkelijker dan voor de andere. Wie wettelijke

verblijfspapieren heeft of geniet van subsidiaire bescherming – omdat

hij afkomstig is uit een erkend oorlogsgebied - staat sterker. Hij heeft

recht op legaal verblijf in België, verdere scholing of een job. Een jon-

gere zonder deze papieren heeft het veel moeilijker. We informeren

hem over de mogelijkheden: een terugkeer naar het herkomstland of

over het harde leven in de illegaliteit en hoe hierin overleven?. Geen

makkelijke keuze!“

Ruhullah aan het woord

“Twee jaar geleden ben ik alleen zonder mijn ouders uit Afghanistan

naar België gevlucht. Ik deed een aanvraag als asielzoeker en woonde

gedurende meer dan een jaar in het asielcentrum Ter Dennen in

Lanaken. In juli kreeg ik een erkenning als vluchteling. Maar omdat ik

17 ben, mocht ik nog niet alleen gaan wonen. Het Comité Bijzondere

Jeugdzorg verwees me door naar Fonto Nova. Ik woon hier drie maan-

den: een maand in de leefgroep en twee maanden in kamertraining.

Dit betekent dat ik een eigen kamer heb en mijn eigen eten mag

koken. Dit doe ik graag, want ik hou van koken. Daarom volg ik een

opleiding kok in het deeltijds onderwijs. Met dit diploma wil ik graag

werk vinden in de horeca en zelf instaan voor mijn kosten. De begelei-

ders van Fonto Nova steunen mij hierbij. Op mijn eigen kamer kan ik

mijn vrienden ontvangen. Die komen uit diverse landen van de wereld.

Ik voel me thuis tussen de jongeren en we hebben goede contacten

met elkaar. Ik mag ook mijn eigen budget beheren. Per maand krijg ik

280 euro leefgeld en 42 euro zakgeld. Mijn uitgaven moet ik bijhouden

in een kasboek en zo leer ik omgaan met geld. Ik leer ook vooruitden-

ken en mijn uitgaven plannen. Dat is een goede voorbereiding op het

echte leven wanneer ik alleen woon. Wat ik wel minder goed vind is

het feit dat je twee weken vooraf moet aanvragen om op weekend te

gaan. Zo was er vorige week een Afghaans feest in Antwerpen. Ik wou

er graag naartoe gaan en bij vrienden in Antwerpen blijven slapen.

Maar dat mocht niet, omdat ik het niet heb aangevraagd vooraf - want

mijn voogd moet toestemming geven. Dat vind ik een stomme regel,

maar ja ik moet me aanpassen aan de regels van het huis.”

17

“Op mijn eigen kamer kan ik

vrienden ontvangen.

Die komen uit diverse landen

van de wereld.”

Nederlanders grootste groep nieuwe migranten

In 2007 vestigen 3.437 Nederlanders zich in Limburg. Met bijna

40.000 zijn de Nederlanders de grootste groep niet-Belgen in

Limburg. Het aantal Nederlanders dat zich van over de grens in

Limburg vestigt, stijgt voor het eerst sinds enkele jaren niet verder,

maar stabiliseert zich rond het hoogtepunt van 3.500 Nederlandse

inwijkelingen per jaar. Het aantal Nederlandse migranten dat jaarlijks

naar Limburg komt, is tussen 1989 en 2007 wel meer dan verdubbeld.

Vooral de goedkopere woningen en bouwgronden trekken de

Nederlanders in onze provincie aan, met name in de grensgemeenten

in Noord-Limburg en het Maasland. Lanaken mocht in 2007 het

meeste Nederlandse nieuwkomers verwelkomen (549), maar ook

Lommel (329), Hamont-Achel (246), Riemst (212) en Maasmechelen

(278) waren erg in trek.

Wat ook kan meespelen is de zogenaamde België-route. In Nederland

zijn de regels voor gezinshereniging strenger. Nederlandse allochto-

nen die willen huwen met een partner van buiten de EU, vestigen zich

eerst in België en omzeilen zo de strengere Nederlandse regels.

Netto is de Nederlandse migratie wel een stuk kleiner dan wat de cij-

fers doen uitschijnen. Naast inwijkelingen, zijn er ook uitwijkelingen.

In 2007 waren er 3.437 nieuwkomers, maar trokken er ook 1.586

Nederlanders weg uit Limburg.

Nieuwe immigrantenElk jaar vestigen heel wat immigranten zich vanuit het buitenland in

onze provincie. Bijna de helft hiervan zijn Nederlanders.

Aantal buitenlandse inwijkelingen piekt

In de loop van 2007 vestigen zich 7.100 migranten vanuit het buiten-

land in Limburg. Hiermee bereikt Limburg zijn hoogste peil sinds

1989. Bijna de helft (48,4%) van deze buitenlandse inwijkelingen heeft

de Nederlandse nationaliteit. Ook Belgen die zich vanuit het buiten-

land opnieuw in Limburg vestigen worden onder de buitenlandse

inwijkelingen gerekend. Met 701 komen ze op de tweede plaats. Polen

(591 personen), Turkije (486 personen) en Marokko (270 personen)

vervolledigen de top vijf. In totaal is 86,3% van de buitenlandse inwij-

kelingen afkomstig van een Europees land.

Ook immigranten uit voormalige EU-migratielanden komen nog naar

Limburg. Zo vestigden zich er in de loop van 2007 84 Italianen, 67

Spanjaarden, 44 Portugezen en 30 Grieken. Ook inwoners van één van de

EU-landen vinden traditioneel hun weg naar België. In 2007 vestigen

zich heel wat Duitsers (151), Britten (53), en Fransen (52) in Limburg.

Daarnaast valt vooral de stijging vanuit de nieuwe EU-lidstaten op. Zo steeg

het aantal uit Polen van 241 in 2006 naar 591 in 2007, het aantal Roemenen

van 31 naar 112 en het aantal Bulgaren van 23 naar 81. De stijging van het

aantal buitenlandse inwijkelingen (van 6.375 in 2006 naar 7.100 in 2007)

is dan ook vooral toe te schrijven aan de toename van deze groepen.

India blijft met 74 buitenlandse inwijkelingen in 2006 de koploper van

het Aziatische continent, gevolgd door de vooral vrouwelijke migratie

uit Thailand (61) en de Filippijnen (36).


Top 10 buitenlandse inwijkingen naar Limburg (loop 2007)

nationaliteit aantal %

Nederland 3 437 48,4%

België 701 9,9%

Polen 591 8,3%

Turkije 486 6,8%

Marokko 270 3,8%

Duitsland 151 2,1%

Roemenië 112 1,6%

Italië 84 1,2%

Bulgarije 81 1,1%

Verenigde Staten van Amerika 79 1,1%

overige landen 1 108 15,6%

totaal Limburg 7 100 100,0%

Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Dienst Demografie


Aantal buitenlandse inwijkingen in Limburg naar nationaliteit (loop

2007)



Nederland 48,4%

Turkije 6,8%

Marokko 3,8%

Polen 8,3%

België 9,9%

Roemenië 1,6%

Italië 1,2%

Duitsland 2,1%

Bulgarije 1,1%

Verenigde Staten van Amerika 1,1% overige landen 15,6%

N=7.100

HuwelijksmigratieHuwelijksmigratie is een belangrijk migratiekanaal. Er zijn geen

harde cijfers over omdat de migratiegrondslag als dusdanig niet

gehanteerd wordt in statistieken, maar 85% van de inburgeraars in

Vlaanderen en Brussel behoort tot deze categorie. Het gaat ook niet

alleen over Turkse en Marokkaanse huwelijksmigranten, ook veel

Belgische vrijgezellen gaan op zoek naar een geschikte partner in de

zogenaamde bruiddonorlanden. Welke dat zijn blijkt uit het recente

jaarrapport migratie van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en

voor Racismebestrijding: er zijn drie landen waarvan meer dan tachtig

procent van de migranten naar België van het vrouwelijk geslacht zijn:

Wit-Rusland, de Filippijnen en Thailand.

De cijfers zijn ook ontoereikend om te bepalen hoe het fenomeen evo-

lueert. Wordt er nu meer of minder over de grens getrouwd? De meest

recente cijfers dateren uit 2004 en gingen toen over alle gehuwde kop-

pels in Vlaanderen met minstens één allochtone partner. Hieruit blijkt

dat huwelijksmigratie hoger ligt bij Turken dan bij Marokkanen. Bij

Marokkanen komen dan weer meer gemengde huwelijken voort.

Verder blijkt uit sporadische cijfers afkomstig van een aantal

Limburgse lokale integratiediensten dat huwelijksmigratie in dalende

lijn zou zitten, maar we zijn er nog niet in geslaagd om deze trend met

nieuw en hard cijfermateriaal te onderbouwen.

Huwelijksmigratie is een complex fenomeen. Factoren op allerlei

niveaus spelen een rol en beïnvloeden elkaar. Op een studiedag van het

Limburgse Onthaalbureau samen met het Huis van het Nederlands en

het Provinciaal Integratiecentrum op 15 oktober 2010 werden tijdens

een workshop over huwelijksmigratie al deze factoren op een rij gezet

en becommentarieerd. Dat leverde het volgende resultaat op.

Factoren die huwelijksmigratie bevorderen.

1. Huwelijksmigratie verbreedt de huwelijksmarkt. Allochtone jonge-

ren die hier zijn opgegroeid hoeven zich niet te beperken tot de

potentiële partners hier, ze kunnen ook op zoek in hun land van

herkomst. Uit getuigenissen die het Provinciaal Integratiecentrum

verzamelde op gespreksgroepen met allochtone ouders en jongeren

en ook uit de recente educatieve box ‘Verliefd, verloofd, getrouwd’

over huwelijksmigratie van het Steunpunt Allochtone Meisjes en

Vrouwen (SAMV) blijkt dat partners uit het herkomstland dikwijls

hoger aangeslagen worden dan die van hier. Veel allochtone meisjes

die hier zijn opgegroeid geven de voorkeur aan jongens van ginder

omdat die serieuzer zijn, meer verantwoordelijkheid aankunnen en

19

Evolutie van het aantal buitenlandse inwijkingen uit Nederland

(1989-2007)

1.000

4.000

4.500

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Wie kan naar België reizen? Wie mag in België wonen en werken?

EU-onderdanen

Voor onderdanen van de oude EU-landen is het makkelijk: zij kunnen

vrij in en uit België reizen, er vrij werken en (als ze voldoende inkom-

sten hebben) er zich ook vrij vestigen. Onderdanen van de nieuwe EU-

landen uit Oost-Europa kunnen ook vrij in en uit België reizen. Sinds

1 mei 2009 is het voor de onderdanen van nieuwe EU-lidstaten, waar-

onder Polen, bovendien niet langer verplicht om een arbeidskaart te

hebben om in België te kunnen werken. Voor Bulgarije en Roemenië,

die sinds 2007 lid zijn van de Europese Unie, geldt deze verplichting

nog. Ook kunnen ze gedetacheerd worden door een bedrijf uit hun

land of als zelfstandige hier aan de slag gaan.

Niet-EU-onderdanen

Om België binnen te komen voor een verblijf van korte duur hebben

niet-EU-onderdanen dikwijls een visum nodig van één van de diploma-

tieke posten van de Schengenlanden. Niet-EU-onderdanen kunnen ook

niet vrij werken in België. Bedrijven hier kunnen uitzonderlijk wel per-

soneel laten overkomen, bijvoorbeeld gespecialiseerde technici. Ook

beroepssporters en artiesten kunnen naar hier komen. Dat moeten ze

op voorhand aanvragen. Niet-EU-ers kunnen ook naar België komen als

hier nauwe familie woont: een echtgenoot of echtgenote, een kind of -

als er sprake is van een ondersteuning en hulp - bejaarde ouders.

Bepaalde nationaliteiten hebben een visum nodig. Niet-EU-ers kunnen

hier ook studeren. Ze moeten dan wel voldoende financiële middelen

hebben om die studies te betalen of van iemand in België ten laste zijn.

Na de studies moeten ze vertrekken. Voor niet-EU-ers geeft ook een

asielaanvraag recht op tijdelijk verblijf, zolang als de procedure loopt.

Wordt de asielaanvraag erkend, dan kunnen ze blijven.

Meer info? www.vmc.be, de website van het Vlaams Minderhedencentrum.

Sociaal-juridische dienstverlening van het Provinciaal Integratiecentrum, pricju-

[email protected] of 011 30 57 13.



Marokkanen Turken

Vrouw kiest voor partner uit het herkomstland 51% 67%

Man kiest voor partner uit het herkomstland 43% 65%

Vrouw kiest voor autochtone partner 5% 2%

Man kiest voor autochtone partner 10% 6%

zich meer volwassen gedragen. Jongens die hier zijn opgegroeid

vinden ze te speels, ze hebben te weinig ‘karakter’. Omgekeerd vin-

den allochtone jongens die hier zijn opgegroeid de meisjes van hier

te vrij, te ‘westers’, niet respectvol genoeg, niet ‘bekwaam voor een

huwelijk’. Ook Belgische vrijgezellen die hier geen geschikte part-

ner vinden verbreden hun huwelijksmarkt richting buitenland, met

name de al genoemde bruiddonorlanden.

2. Huwelijksmigratie wordt mogelijk door transnationale contacten.

Des te sterker of des te makkelijker deze contacten zijn, des te rea-

listischer wordt een huwelijk over de grens. Huwelijksmigratie

komt meer voor bij Turken dan Marokkanen, reden hiervoor is dat

Marokkanen minder sterke banden onderhouden met hun her-

komstland. Ook binnen de groepen zijn er verschillen. De

Vlaamse cijfers van hierboven zijn ook beschikbaar per provincie

en daaruit blijkt dat Turken uit provincies waar veel Turken wonen

meer kiezen voor een partner uit Turkije. Waarschijnlijk doen ze

dat omdat Turken die meer geconcentreerd bij elkaar wonen ster-

kere contacten blijven houden met hun herkomstland. In alloch-

tone gezinnen hebben de ouders doorgaans nog altijd redelijk wat

impact op de partnerkeuze. Dit kan huwelijksmigratie bevorderen

omdat ouders meestal nog sterke banden hebben met het

herkomstland. Uit getuigenissen die het Provinciaal Integratie-

centrum verzamelde op gespreksgroepen met allochtone ouders

en jongeren blijkt dat gearrangeerde huwelijken waarbij ouders

het voortouw nemen bij de partnerkeuze nog slechts heel beperkt

voorkomen. Maar allochtone ouders voelen zich nog wel verant-

woordelijk voor het huwelijksgeluk van hun kinderen en dat uit

zich in subtielere vormen van invloed en lichte vormen van druk,

bijvoorbeeld door een ontmoeting met geschikte kandidaten te

organiseren tijdens een reis naar het buitenland en daarbij een

sfeer te creëren die ontvankelijk is voor romantiek.

3. Migratiedruk in landen van herkomst maakt huwelijksmigratie aan-

trekkelijk. Huwelijksmigratie is in vele gevallen de enige legale weg

om te migreren naar Europa, en dat maakt partners uit België extra

aantrekkelijk: behalve een echtgenoot of echtgenote krijgen ze ook

de optie mee om te emigreren. Maar met name hoger opgeleide

Turkse jongeren in Turkije aarzelen steeds meer om van deze optie

gebruik te maken: de economische ontwikkeling gaat dusdanig

hard in Turkije dat er zelfs sprake is van een omgekeerde huwelijks-

migratie, zo werd aangegeven tijdens de workshop.

4. Internationale verdragen garanderen het recht op huwelijksmigratie,

met name artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de

Mens garandeert het recht op gezinsleven. De Europese richtlijn

2003/86 werkt dit specifiek uit inzake het recht op gezinshereniging.


Uitbundige feestvreugde op een Marokkaanse bruiloft.

Factoren die huwelijksmigratie beperken

1. In huwelijken met een partner uit het buitenland kan er meer

stress optreden. In een vorige editie van dit jaarboek heeft psycho-

loge Sultan Balli dit uitvoerig beschreven, met name hoe rolpatro-

nen onder druk komen te staan en partners uit het buitenland in

een geïsoleerde en afhankelijke positie komen te staan.

Echtscheidingscijfers liggen hoger bij huwelijken met een partner

uit het buitenland. (Echtscheiding bij personen van Turkse en

Marokkaanse herkomst (2009). Steunpunt Gelijkekansenbeleid.)

Dit kan ook veroorzaakt worden doordat de partners minder tijd

en mogelijkheden hebben om elkaar beter te leren kennen voor

het huwelijk. Naarmate in de omgeving van kandidaat-trouwers

meer negatieve ervaringen de ronde doen wordt een migratiehu-

welijk minder aantrekkelijk.

2. Hierbij aansluitend loopt ook de integratie van de huwelijkspart-

ner in de Vlaamse samenleving niet altijd vlot. Dit werd dikwijls

aangehaald in gespreksgroepen met ouders en jongeren. Partners

uit het buitenland vinden moeilijk geschikt werk omdat ze onvol-

doende Nederlands kennen en diploma’s en competenties uit hun

herkomstland niet de verwachte waardering krijgen. Dat zet een

rem op de ambities van een jong gezin, in Vlaanderen is het twee-

verdienersgezin de norm. Een buitenlandse partner wordt minder

aantrekkelijk naarmate in de omgeving van kandidaat-trouwers

zich steeds meer van dit soort moeilijkheden aandienen.

3. Het recht op gezinshereniging is niet absoluut, de Europese richt-

lijn uit 2003 laat landen toe voorwaarden te stellen. In België blijft

dat vooralsnog beperkt: de leeftijdsgrens van de buitenlandse

partner ligt op 21 jaar en de partner hier moet beschikken over een

ziekteverzekering en voldoende huisvesting. Maar deze beperkin-

gen blijven deels dode letter omdat oude bilaterale akkoorden tus-

sen België en Marokko en België en Turkije nog steeds gelden en

hierin is afgesproken dat er geen beperkingen gesteld worden.

Nederland maakt wel ten volle gebruik van de mogelijke beperkin-

gen: er geldt een inkomenseis (de partner in Nederland moet min-

stens 120 procent van het minimumloon verdienen), ook hier ligt

de leeftijdseis op 21 jaar en de Wet Inburgering Buitenland (WIB)

bepaalt dat de buitenlandse partner in zijn of haar herkomstland

eerst moet slagen in een toets gesproken Nederlands en een toets

kennis van de Nederlandse samenleving. Deze beperkingen wor-

den wel deels ondergraven door kandidaat gezinsvormers die (tij-

delijk) naar een ander Europees land verhuizen (in vele gevallen

België) omdat ze daar als EU-onderdaan niet onderworpen zijn

aan deze beperkingen. Dit staat bekend als de ‘Belgiëroute’, maar

die term is misleidend: men verhuist niet naar België omdat hier

soepelere regels in tel zijn. ‘Europaroute’ zou correcter zijn omdat

men, wat dit punt betreft, als EU-burger met een andere nationa-

liteit dan die van het land waar men woont meer rechten heeft dan

de eigen burgers van dat land. De beperkende maatregelen lijken

wel effectief: Nederlandse cijfers laten tussen 2003 en 2007 een

daling zien van het aantal Turkse huwelijksmigranten met 71 pro-

cent en van het aantal Marokkaanse huwelijksmigranten met 76

procent. Maar het effect ebt na een tijd weg, kandidaten passen

zich blijkbaar aan: tussen 2007 en 2008 steeg het aantal Turkse

huwelijksmigranten weer met 43 procent en het aantal

Marokkaanse huwelijksmigranten met 26 procent.

ArbeidsmigratieLimburg kent een lange geschiedenis van arbeidsmigratie. Hoewel er

sinds 1974 een migratiestop van kracht is, komen ook de laatste jaren

arbeidsmigranten vanuit het buitenland in Limburg werken.

Een indicatie van het aantal arbeidsmigranten die als werknemer aan de

slag gaan, krijgen we op basis van het aantal uitgereikte arbeidskaarten.

Daarnaast kunnen onderdanen van de EU-landen hier als zelfstandige

aan de slag of naar hier gedetacheerd worden vanuit hun bedrijf.

De cijfers over het aantal arbeidskaarten geven echter slechts een

beperkt beeld van arbeidsmigratie. Sommige vreemdelingen, zijn net

zoals de Belgen, vrijgesteld van een arbeidskaart. Zij zijn dan niet

opgenomen in de statistieken. De statistieken bevatten bovendien

zowel de aanvragen als de hernieuwingen. Een werknemer kan in één

jaar meerdere arbeidskaarten ontvangen. De cijfergegevens stemmen

dus in geen geval overeen met het aantal effectief naar Limburg gemi-

greerde of in Limburg verblijvende buitenlandse werknemers.

Bovendien moeten onderdanen van de nieuwe EU-lidstaten, waaron-

der Polen, sinds 1 mei 2009 niet langer over een arbeidskaart beschik-

ken om in België te kunnen werken. Voor Roemenië en Bulgarije, die

sinds 2007 lid zijn van de Europese Unie, blijft deze verplichting wel

gelden. Poolse werknemers maken momenteel de hoofdmoot uit van

de arbeidsmigranten in Limburg.

Aantal arbeidskaarten voor Limburg daalt sterk

In de loop van 2009 reikte de Vlaamse Gemeenschap in Limburg 4.031

arbeidskaarten en –vergunningen uit aan vreemde arbeiders. In verge-

lijking met 2008 is dit een meer dan halvering. Het feit dat Polen sinds

1 mei 2009 niet langer een arbeidskaart moeten aanvragen verklaart

deze forse daling.

Vooral het aantal afgeleverde arbeidskaarten B kent een forse daling.

Arbeidskaarten B zijn bedoeld voor echte arbeidsmigranten, werkne-

mers die voor een bepaalde job uit het buitenland naar België komen.

In 2009 worden in Limburg 3.322 arbeidskaarten afgeleverd, onge-

veer een derde van het aantal in 2008.

Bijna 83% van alle arbeidskaarten B gaan in 2009 naar onderdanen

van de nieuwe EU-lidstaten in knelpuntberoepen. Verder reikt de

21


Vlaamse Gemeenschap arbeidskaarten B uit aan hooggeschoolden

(31), leidinggevenden (8), gedetacheerde hooggeschoolden, leiding-

gevenden of stagiairs (91), au-pairs (22), beroepssporters (19) en nog

aan enkele andere categorieën. Meer dan 35,9% van alle arbeidskaar-

ten B wordt uitgereikt aan Polen. Dit zijn de Polen die tot mei 2009 een

arbeidskaart hebben aangevraagd. Roemenië (25,3) en Bulgarije

(29,8%) vervolledigen de top drie.

In Limburg ontvangen 706 personen een arbeidskaart C. Deze

arbeidskaart is voor wie legaal in België verblijft maar met zo’n kaart

ook recht krijgt om er te werken. Het gaat dan om geregulariseerden,

studenten of slachtoffers van mensenhandel en ontvankelijk verklaar-

de asielzoekers. Tenslotte is er ook nog de arbeidskaart A. Na vier jaar

werken met een arbeidskaart B kan iemand een kaart A krijgen.

Bron: Vlaams Ministerie voor Werk en Sociale Economie


0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000arbeidskaart Aarbeidskaart Barbeidskaart C

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

761 1.003 916 822 946 980 706

388459 1.224

3.920

8.039

9.653

3.322

95

4

3

2

1

3

Evolutie van het aantal afgeleverde arbeidskaarten voor Limburg

(2003 - 2009)

De fruitteelt is in Limburg een belangrijke economische activiteit. Maar

ook erg arbeidsintensief en dus goed voor heel wat werkgelegenheid.

De Limburgse fruitpluk is traditioneel erg in trek bij buitenlandse sei-

zoensarbeiders, maar de VDAB probeert ook Belgen warm te maken

voor een job in de fruitpluk. Dit jaar werden er in Limburg zelfs speci-

ale ‘jobdatings’ georganiseerd tussen werkzoekenden en de grote

werkgevers in de Zuid-Limburgse fruitsector. “En met succes!” vertelt

Marlène Reggers van de Fruitcel van de VDAB. Zo was er in het voor-

jaar een jobdating voor zacht fruit en in het najaar nog twee voor hard

fruit. Beide waren erg succesvol. Meer dan 1.100 werkzoekenden kwa-

men zo in contact met potentiële werkgevers uit de fruitsector. Vooral

de samenwerking met Forem, de Waalse tegenhanger van de VDAB,

wierp zijn vruchten af. Ongeveer de helft van alle werkzoekenden

kwam uit Wallonië.

Het aantal Belgen dat in de fruitpluk aan de slag wil gaan, is echter

niet voldoende om tegemoet te komen aan de vraag. Daarom werken

er naast de Belgen ook heel wat buitenlandse seizoensarbeiders in de

fruitpluk. Het aantal Europese seizoensarbeiders zit de laatste jaren in

de lift. In 2006 waren er 3.063 Europese fruitplukkers actief in de

gemeenten van de Limburgse fruitstreek. Drie jaar later steeg dit aan-

tal tot 9.099, een verdrievoudiging. Op cijfers van 2010 is het nog

wachten tot op het eind van het jaar.

Betekent het grote succes van de jobdatings dat er dit jaar minder bui-

tenlandse seizoensarbeiders ingeschakeld werden in de fruitpluk?

Marlène Reggers: “Uit gesprekken met de grootste werkgevers op de

jobdatings schat ik dat de verhouding Belgen/buitenlandse fruitpluk-

kers ongeveer fifty fifty is: de helft van de fruitplukkers komen uit

eigen land, de andere helft seizoensplukkers uit het buitenland”.

Als de werkgevers uit de fruitpluk de keuze hebben, kiezen ze voor de

Belgen. “Wat zeker meespeelt in de voorkeur van de werkgevers voor

Belgische fruitplukkers is dat voor hen geen huisvesting voorzien

moet worden: zij gaan elke dag gewoon naar huis. Voor fruitplukkers

uit het buitenland is dit wel het geval. De normen voor huisvesting zul-

len vanaf volgend jaar trouwens nog verstrengd worden.”

Hoe komen de fruitboeren in contact met buitenlandse seizoensarbei-

ders? “De VDAB beschikt over kanalen om vacatures in het buitenland

bekend te maken, maar in de praktijk wordt hier weinig gebruik van

gemaakt. Vaak bieden potentiële seizoensarbeiders zich spontaan aan

bij de grote fruitboeren. Ook de boeren zelf hebben de laatste jaren

goede connecties in het buitenland opgebouwd. Of ze werken met

tussenpersonen. En er zijn zelfs gespecialiseerde interimbedrijven die

de rekrutering, screening, het vervoer en de huisvesting van de buiten-

landse arbeidskrachten voor hun rekening nemen.”

Het merendeel van de buitenlandse seizoensarbeiders in Limburg komt

uit Polen. Een verklaring voor de sterke aanwezigheid van de nieuwe

EU-landen in de fruitpluk, is dat het inschakelen van seizoensarbeiders

uit Polen de afgelopen jaren erg vergemakkelijkt is. Zo moeten Polen

sinds 1 mei 2009 niet langer over een arbeidskaart beschikken om in

België te kunnen werken. Voor Roemenië en Bulgarije geldt deze ver-

plichting nog tot eind 2011.

Limburgse fruitpluk erg in trek bij seizoensarbeiders

23Mensen zonder wettig verblijfMensen zonder wettig verblijf leven zonder wettige verblijfsdocumen-

ten in België. ‘Illegalen’ of ‘mensen zonder papieren’ zijn andere,

minder correcte benamingen.

In Limburg, uit de statistieken

Hoeveel mensen zonder wettig verblijf in Limburg leven, is door hun

relatieve onzichtbaarheid zeer moeilijk in te schatten. De groep van

mensen zonder wettig verblijf is een zeer diverse groep. Sommigen

verblijven van meet af aan illegaal in België. Ze zijn zonder toestem-

ming het land binnengekomen of met een toeristenvisum dat intussen

verlopen is. Anderen starten daarentegen wel met een legaal verblijf

maar zijn er niet in geslaagd dit te behouden. Ze kiezen voor een leven

in de illegaliteit. Uitgeprocedeerde asielzoekers of gezinsherenigers,

gewezen buitenlandse studenten of au pairs behoren onder meer tot

deze groep.

Meer dan 100.000 onwettig in België

Het aantal personen dat onwettig in België verblijft, wordt geschat op

ruim 100.000 personen. Dit blijkt uit een onderzoek van de Erasmus

Universiteit van Rotterdam in opdracht van de Belgische regering.

Voor deze schatting werd beroep gedaan op politiedata en data uit de

gezondheidszorg die ze combineerden met de resultaten van 120

interviews met irreguliere immigranten in Brussel, Gent en

Antwerpen.

Uit deze gesprekken blijkt dat de economische achterstandspositie

vaak de directe aanleiding is om te migreren. Toch spelen er vaak ook

andere individuele beweegredenen mee. Ongeveer één op vijf van de

geïnterviewden geeft aan naar België te komen om in een korte perio-

de zoveel mogelijk geld te verdienen om dan terug te keren naar het

herkomstland. Daarnaast is er een omvangrijkere groep die een wettig

verblijf nastreven, bijvoorbeeld door huwelijk of regularisatie. Een

laatste groep, ongeveer één op drie van de geïnterviewden, accepteert

het onwettig verblijf in België en is naar hier gekomen om een nieuw

bestaan op te bouwen, legaal of illegaal.

Hulpbronnen voor mensen zonder wettig verblijf

Voor veel mensen zonder wettig verblijf is een sterk sociaal netwerk

essentieel om in tijden van nood op terug te kunnen vallen. Familie en

vrienden komen op de eerste plaats, maar ze doen ook vaak beroep op

het netwerk binnen de eigen etnische gemeenschap, bijvoorbeeld bij

het zoeken naar werk of huisvesting.

Mensen zonder wettig verblijf met een minder sterk sociaal netwerk

kloppen vaker aan bij de verschillende welzijnsvoorzieningen. Vaak

gaat het hier om uitgeprocedeerde asielzoekers. Ook heel wat organi-

saties en vrijwilligers trekken zich het lot aan van mensen zonder wet-

tig verblijf. Hulp aan mensen zonder wettig verblijf is niet strafbaar.

Ook is er geen verplichting mensen zonder wettig verblijf aan te

geven. Een woning verhuren aan iemand zonder wettig verblijf kan,

zolang er geen sprake is van huisjesmelkerij. Mensen zonder wettig

verblijf tewerkstellen, is wel strafbaar. Vanzelfsprekend zijn ook men-

sensmokkel en mensenhandel strafbaar.

Recht op onderwijs en dringende medische hulp

Mensen zonder wettig verblijf hebben geen verblijfsrecht in België.

Hierdoor zijn ze uitgesloten van de arbeidsmarkt en kunnen ze maar

in beperkte mate rekenen op steun van publieke voorzieningen. Toch

garandeert de overheid enkele fundamentele rechten: het recht op

onderwijs voor kinderen van personen zonder wettig verblijf en het

recht op dringende medische hulp.

Elk kind zonder wettig verblijf kan zich in principe vrij inschrijven in een

school. De school is niet verplicht de inschrijving van het kind te melden

aan de autoriteiten en kinderen mogen op school niet opgepakt worden

voor uitzetting. Er zijn weinig gevallen bekend van scholen die een kind

niet willen inschrijven. Wel stellen er zich vaak afgeleide problemen.

Meestal zijn het vooral de extra kosten voor schoolreizen, boeken,

zwemlessen, vervoer, ... die een extra probleem vormen.

Iedere persoon die illegaal op het Belgisch grondgebied verblijft, heeft

het recht op dringende medische hulp. Elk OCMW kan de kosten

onder bepaalde voorwaarden terugvorderen van het Ministerie voor

Maatschappelijke Integratie. In 2009 vragen in Limburg 374 personen

zonder wettig verblijf dringende medische hulp aan. Een jaar eerder

waren er dit nog 327. Hiernaast zijn er 890 aanvragen van kandidaat-

vluchtelingen voor dringende medische hulp. Ook zijn er 155 aanvra-

gen van niet-Belgen die niet in het bevolkingsregister ingeschreven

zijn, maar wel recht hebben op verblijf of tijdelijk verblijf. Deze cijfers

hebben enkel betrekking op het aantal goedgekeurde aanvragen.

Hierdoor kan het aantal aanvragen nog hoger liggen

Huisvesting voor mensen zonder wettig verblijf

Mensen zonder wettig verblijf hebben in principe geen recht op

opvang. Voor hen is het vaak behelpen. Mensen zonder wettig verblijf,

die tijdens hun legaal verblijf een woning hebben, houden meestal zo

lang mogelijk vast aan deze woning. Huur betalen ze door zwartwerk.

In vele gevallen gaat het over woningen in het laagste segment qua

kwaliteit en comfort.

Er zijn uitzonderingen op de regel. Gezinnen met kinderen zonder

wettig verblijf, niet in staat om in het onderhoud van hun kinderen te

voorzien, kunnen op basis van een beslissing van het Arbitragehof

recht hebben op opvang in een opvangcentrum. Het Valkenhof in

Overpelt en het opvangcentrum in Sint-Truiden vangen families zon-

der wettig verblijf op. Ook uitgeprocedeerde asielzoekers met nog een

procedure bij de Raad van State hebben recht op opvang in een

opvangcentrum.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201024Uitwijzing, vrijwillige terugkeer of regularisatie

De federale overheid wijst mensen zonder wettig verblijf uit.

Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid om vrijwillig terug te keren.

Soms worden mensen zonder wettig verblijf ook geregulariseerd.

In 2009 verlaten 8.016 mensen zonder wettig verblijf België, dit is

ongeveer evenveel als in 2008. Ongeveer één op drie (2.659 personen)

doet dit op vrijwillige basis. Hiervoor kan beroep gedaan worden op

IOM, de Internationale Organisatie voor Migratie. De IOM zorgt voor

de organisatie van de terugreis en een beperkte financiële premie. Ook

tekent de organisatie reïntegratieprojecten op maat uit. Deze klein-

schalige, individuele projecten moeten mensen helpen om in hun her-

komstland de draad weer op te nemen (onderwijs, beroepsopleidin-

gen, opzetten kleine ondernemingen, ...).

Regularisatie in Limburg

Eind juli 2009 kwam de federale regering met een instructie die de

wijze waarop mensen zonder wettig verblijf geregulariseerd kunnen

worden, grondig wijzigde. Opvallendste nieuwigheid was de tijdelijke

regularisatiecampagne, waarbij tijdelijk soepele criteria gelden om

een verblijfvergunning te krijgen. Daarnaast blijft ook de bestaande,

vaste procedure bestaan.

• Vaste procedure

Artikel 9bis van de vreemdelingenwet maakt regularisatie moge-

lijk maar er staan geen criteria bij wie daarvoor in aanmerking

komt, het komt aan de minister van Binnenlandse Zaken toe om

daar geval per geval over te beslissen. Enkel in 9ter van die wet

wordt gezegd dat mensen zonder wettig verblijf die ernstig ziek

zijn en daarvoor niet behandeld kunnen worden in hun land, gere-

gulariseerd kunnen worden. De instructie zet voor 9bis een aantal

criteria op rij, sommige daarvan bestonden al, maar worden nu

versoepeld.

Een eerste reeks criteria gaat over langdurige procedures:

• een langdurige asielprocedure van minstens vier jaar, drie jaar

voor gezinnen met schoolgaande kinderen;

• een langdurige procedure volgend op een afgewezen asielaan-

vraag, met name een beroep bij de Raad van State of een regula-

risatieverzoek. Alle procedures samen duren minstens vijf jaar,

voor gezinnen met schoolgaande kinderen is dat vier jaar.

Een tweede reeks gaat over ‘prangende humanitaire situaties’, de

instructie spreekt over situaties waarbij ‘een verwijdering uit

België de schending zou kunnen inhouden van een fundamenteel

recht’. De instructie geeft ook enkele specifieke categorieën zoals

de volgende:

• de ouder van een Belgisch minderjarig kind;

• personen die hier zijn opgegroeid maar later teruggekeerd en

nu terug willen naar België;

• iemand met een Belgisch pensioen;

• families met schoolgaande kinderen met een afgesloten of han-

gende asielaanvraag en die minstens vijf jaar in België hebben

verbleven.

Belangrijke opmerking: de minister kan ook in andere gevallen

een regularisatie toestaan.

• Tijdelijke regularisatiecampagne

De criteria hierboven kan men inroepen zolang ze niet geschrapt

worden. Behalve die zijn er ook criteria die maar voor een bepaal-

de periode gelden. De regularisatieaanvraag daarvoor moet inge-

diend worden tussen 15 september en 15 december.

Basisvoorwaarde is dat men een duurzame lokale verankering in

België heeft. Daarbij let men op sociale banden, kennis van één

van de landstalen en werkverleden en werkbereidheid. Personen

die minstens vijf jaar in België wonen, komen in aanmerking.

Een korter verblijf (van 2,5 jaar) kan ook maar dan wordt de voor-

waarde strenger: men moet dan een contract van een werkgever

kunnen voorleggen die hem of haar voor minstens één jaar aan het

werk wil zetten.

Impact van de regularisatiecampagne in cijfers

In de eerste helft van 2010 (januari - juli) werden in België onge-

veer 16.353 personen geregulariseerd. Dit is nu al meer als in heel

2009 (14.830 regularisaties) en een forse stijging in vergelijking

met 2008, toen dit cijfer met 8.369 regularisaties nog een stuk

lager lag. Dit blijkt onder meer uit het activiteitenrapport 2009 van

Binnenlandse zaken en een aantal parlementaire vragen.

Voor cijfers over het totaal aantal personen die in het kader van de

eenmalige regularisatiecampagne papieren gekregen hebben, is

het volgens de dienst Vreemdelingenzaken te vroeg. Hoewel de

aanvraag tussen 15 september en 15 december ingediend moest

worden bij de gemeente, hebben nog niet alle gemeenten alle dos-

siers doorgegeven aan de dienst vreemdelingenzaken. De

gemeenten moesten immers eerst nog een woonstcontrole doen.

Om zicht te krijgen op de totale impact van de regularisatiecam-

pagne is het dus nog enkele maanden wachten.

Hoeveel dossiers zijn er in het kader van de éénmalige campagne

ingediend vanuit Limburg? Een kleine rondvraag van het

Provinciaal Integratiecentrum bij Limburgse gemeentebesturen

leerde dat er ongeveer 1.200 dossier ingediend zijn in het kader

van de recente regularisatiecampagne. Meeste dossiers zijn

afkomstig van Hasselt, Genk en Sint-Truiden. Bijna één op vier

dossiers handelde over personen met de Indiase nationaliteit,

gevolgd door Marokko, Turkije en ex-Joegoslavië.

Deze cijfers zijn slechts een indicatie, niet alle gemeenten konden

immers antwoorden op onze vragen. Nog een belangrijke nuance:

mensen zonder wettig verblijf die al een dossier hangende had-

den, konden dit actualiseren. Dit kon rechtstreeks via de dienst

vreemdelingenzaken en moest niet via de gemeenten.

25Wat leert de regularisatiecampagne van 2000?

De recente regularisatiecampagne is niet de eerste keer dat mensen

zonder wettig verblijf geregulariseerd kunnen worden. In 2000 wer-

den 32.622 personen zonder wettig verblijf geregulariseerd en kregen

zo de mogelijkheid om een permanent en volwaardig bestaan uit te

bouwen in ons land.

Een studie van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck van de

Universiteit Antwerpen ging na hoe de geregulariseerden van 2000 het er

enkele jaren later vanaf brengen. Voor dit onderzoek werden een 100-tal

geregulariseerden uitgebreid geïnterviewd. Hoewel de steekproef volgens

de onderzoekers te klein is om conclusies voor alle geregulariseerden te

trekken, brengen ze toch enkele interessante bevindingen aan het licht.

Zo vond meer dan twee derde van de asielzoekers na de collectieve regu-

larisatiecampagen van 2000 een baan, een klein kwart is werkloos of

leeft van een OCMW-toelage. Na de regularisatie was er een grote

instroom van geregulariseerden bij het OCMW. Voor sommigen was dit

een korte tussenstop, anderen blijven afhankelijk van de overheidssteun.

Wat opvalt is de grote verscheidenheid binnen de groep van geregulari-

seerden. Binnen de trajecten die geregulariseerden afleggen, zijn er suc-

cesverhalen, maar ook minder succesvolle trajecten.

Een eerste succesvolle groep zijn de asielzoekers die al voor 2000 legaal

aan de slag waren en dat na de regularisatiecampagne voortzetten. Ook

de groep van economische vluchtelingen, die hier illegaal waren, in het

zwart werkten en zodra ze geregulariseerd waren officieel aan het werk

gingen, zijn er socio-economisch op vooruit gegaan. De onderzoekers

stellen wel een verschuiving op vlak van tewerkstelling vast: een bijna

totale uitstroom uit de landen tuinbouwsector, vooral naar de indus-

trie. Respondenten die daarentegen voor hun regularisatie in de horeca

of kuiswerk actief waren, werken daar na hun regularisatie vaak nog

steeds. Opvallend is dat hoogopgeleiden vaak een job uitoefenen die

niet in overeenstemming is met hun kwalificaties: ze kunnen hun diplo-

ma’s niet verzilveren op de arbeidsmarkt.

Een tussengroep vormen de asielzoekers die eerst legaal tewerkge-

steld waren, maar als uitgeprocedeerden niet meer legaal aan de slag

konden gaan. Eénmaal geregulariseerd waren ze eerst een tijdje

afhankelijk van het OCMW, en daarna terug een job vonden.

Onsuccesvol zijn degenen die voor de regularisatie recht hadden op

overheidssteun en hier na de regularisatie op bleven terugvallen. Ten

tweede de groep die voor de regularisatie clandestien aan de slag was,

maar nu afhankelijk is van een uitkering.

Toch geven vrijwel alle geïnterviewden aan dat regularisatie hun

levensstandaard en welbevinden heeft opgekrikt. Er kwam een einde

aan de onzekerheid en de regularisatie bracht rust in heel wat ont-

wrichte levens.

Om de grootte van elk van deze groepen in cijfers te gieten, was de

opzet van het onderzoek te beperkt.

Voyageurs Vlaanderen telt vier groepen met een zogenaamde nomadische cul-

tuur: Voyageurs, Roma, Roms en Manoesjen. In Limburg zijn vooral

de Voyageurs en de Roma aanwezig en aan elk van hen wijden we een

apart hoofdstukje. Maar eerst kort iets over de andere twee.

Roms en Manoesjen zijn al geruime tijd present in West-Europa:

Manoesjen vanaf de late middeleeuwen, Roms kwamen in de negen-

tiende eeuw. Roms en Manoesjen treffen we nauwelijks aan in

Limburg, enkel als ze op doortocht zijn. Met name Roms bezoeken

Limburg regelmatig als ze in het voorjaar en in de zomer rondtrekken,

meestal in groepjes van tien tot twintig caravans. Ze vinden dan voor

een paar dagen een plekje op een groot parkeerterrein of aan de rand

van een industrieterrein. Roms zijn vragende partij voor specifieke

doortrekkersterreinen, plekken die zijn uitgerust voor tijdelijk verblijf

van rondtrekkende groepen. Volgens het Ruimtelijk Structuurplan uit

2003 neemt het Limburgse provinciebestuur het op zich mogelijke

locaties voor woonwagenterreinen te onderzoeken maar dat heeft tot

nu toe geen concrete resultaten opgeleverd.

Zoals gezegd zijn in Limburg de Voyageurs de grootste groep met een

nomadische cultuur. Voyageurs zijn autochtonen, ze stammen af van

rondtrekkende handelaars en ambachtslieden. Ze zien zichzelf duidelijk

als een aparte groep, anders dan de ‘burgers’ of ‘boeren’. Naar schatting

wonen er een duizendtal voyageurs in Limburg, drie tot vierhonderd

gezinnen. Hiervan wonen er ruim tweehonderd gezinnen in een woon-

Huidige erkende standplaatsen voor woonwagenbewoners in

Limburg (2010)

gemeente aantal

As 6

Bilzen 2

Ham 8

Hasselt 26

Genk 46

Maaseik 26

Maasmechelen 28

Sint-Truiden 18

totaal 160

Bron: Provinciaal Integratiecentrum


Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201026wagen: 160 daarvan op een erkende standplaats op een erkend woonwa-

genterrein, de anderen op een niet erkend woonwagenterrein of als ille-

gale bijstaander op een erkend terrein. Een groot aantal woonwagenbe-

woners woont in een huis, al dan niet noodgedwongen. Maar ook dan

blijven ze, zowel voor zichzelf als voor de groep, echte voyageurs.

Het grootste probleem voor de Voyageurs is het tekort aan erkende

standplaatsen. Op sommige terreinen staan er meer gezinnen dan

officieel toegelaten, andere terreinen zijn volledig illegaal. Er zijn ook

Voyageurs die nu noodgedwongen in een huis wonen en graag terug

naar een woonwagen willen. En er dient zich ook een nieuwe genera-

tie aan die de traditie wil verder zetten.

In eerste instantie is het een opdracht voor de gemeentebesturen om

te zorgen voor standplaatsen, alhoewel recent ook wel wordt nage-

dacht over de oprichting van private woonwagenterreinen. Van hoger-

hand krijgt de gemeente wel een aantal beleidsinstrumenten aange-

reikt om die opdracht daadwerkelijk te realiseren.

· Wonen in een woonwagen is sinds 2001 een erkende woonvorm.

· De inrichting van een woonwagenterrein met de nodige infra-

structuur wordt volledig gesubsidieerd: negentig procent door de

Vlaamse overheid, tien procent door de provincie Limburg.

· Het ruimtelijk structuurplan van de provincie Limburg uit 2003

legt aan een aantal Limburgse gemeenten een taakstelling op voor

nieuwe of bijkomende standplaatsen.

Vooral van die laatste maatregel werd veel verwacht: deze stevige voor-

zet van het provinciebestuur zou veel gemeentebesturen over de streep

trekken. Met name gaat het over acht gemeenten in het kleinstedelijk

gebied en over het regionaal stedelijk gebied Hasselt-Genk.

Zonhoven, Diepenbeek en Hasselt zouden eventueel een taakstelling

voor 48 standplaatsen opgelegd krijgen omdat delen van deze

gemeenten kunnen behoren tot het regionaal stedelijk gebied Hasselt-

Genk. Genk heeft nu al 46 standplaatsen

Wat is de huidige stand van zaken, zeven jaar na opstelling van het

ruimtelijk structuurplan?

· Bilzen en Bree zijn het verst gevorderd, zij hebben een locatie aan-

geduid en vastgelegd en zijn nu bezig met de uitwerking van de

concrete plannen voor de inrichting van het woonwagenterrein.

· Leopoldsburg heeft ook een locatie aangeduid en vastgelegd maar

omdat de uitbouw van het woonwagenterrein samen gebeurt met

de bouw van een reeks sociale woningen moet er nog een master-

plan gemaakt worden.

· Lommel, Neerpelt, Overpelt en Beringen hebben elk een locatie

aangeduid maar die moet nog vastgelegd worden.

· Tongeren heeft momenteel geen locatie aangeduid, dat gebeurt in

met een gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan en de procedure

hiervoor is opnieuw moeten starten.

· Voor het regionaal stedelijk gebied Hasselt-Genk is het nog steeds

wachten op de afbakening hiervan door de Vlaamse overheid.

Los van deze taakstelling zijn er in de provincie andere, positieve ont-

wikkelingen.

· Meeuwen-Gruitrode werkt aan de concrete uitvoering van een ter-

rein voor vier gezinnen.

· Maaseik ontwerpt naast het bestaande woonwagenterrein een

nieuw terrein voor vijftien bijkomende standplaatsen.

· Zonhoven is, los van een mogelijke opdracht binnen het regionaal

stedelijk gebied Hasselt-Genk, van plan het huidige niet erkende

terrein te verbeteren en uit te breiden.

Maar al bij al is en blijft het een magere oogst. Waarom schiet het niet

beter op? We vroegen het aan Carina Deracourt, Anneke Gerard en

Marie Corvers van Ons Leven, de belangenorganisatie van de

Voyageurs. “De provincie staat achter ons, maar de gemeenten komen

hun beloftes niet na. Er zouden in Limburg 150 standplaatsen bijko-

Taakstelling standplaatsen woonwagenbewoners

gemeente aantal

Bilzen 15

Bree 8

Leopoldsburg 8

Beringen 22

Lommel 17

Neerpelt 8

Overpelt 8

Tongeren 17

Hasselt-Genk 48



Sociaal profiel Limburgse Voyageurs (2009)

mannen vrouwen

zelfstandige 12,4% 1,3%

werknemer 35,1% 32,1%

werkloos 17,5% 11,5%

ziekte of invaliditeit 17,5% 24,4%

pensioen 12,4% 11,5%

leefloon 1,0% 1,3%

geen inkomen 4,1% 17,9%

totaal 100,0% 100,0%



27

men maar uiteindelijk zijn er nog maar 17 gerealiseerd. De gemeenten

zouden echt verplicht moeten worden om standplaatsen te realiseren,

nu kunnen ze er nog onderuitkomen, het is niet meer dan een ‘loze’

verplichting. Vanuit de provincie is er wel van alles aan gedaan, maar

de gemeenten volgen niet.”

Ze gaan verder: “Sommige gemeenten doen wel hun best, bijvoor-

beeld Maaseik en Bilzen: zij maken standplaatsen bij. Ook Hasselt

heeft het terrein vernieuwd.” Hoe kunnen de andere gemeenten met

een taakstelling ‘werkelijk’ verplicht worden? De respondenten weten

het niet echt. Boetes zouden kunnen helpen, of andere straffen.

Alleszins moeten er consequenties aan verbonden zijn als ze niet mee-

werken. Pas dan komt er echt schot in de zaak.

Waarom doen gemeentes niet wat ze moeten doen? “Dat is politiek.

De besturen hebben schrik om stemmen te verliezen. ‘Ik moet kijken

naar de bewoners’, zegt de burgemeester ons dan. Maar wij zijn toch

ook bewoners? Zijn wij dan minder belangrijk dan die anderen? Een

geldkwestie is het zeker niet want 90 procent van de kosten wordt

betaald door Vlaanderen en de provincie legt de overige 10 procent bij.

Uiteindelijk kunnen ze er zelfs aan verdienen want wij gaan huur beta-

len voor onze standplaats als we er komen staan.” Waarom zijn er dan

nog zoveel weerstanden tegen nieuwe terreinen? “De bevolking accep-

teert ons meer en meer, maar de gemeente volgt niet. Ook al zijn het

er maar een paar die tegen de komst van een terrein zijn, toch durven

de burgemeesters daar niet tegen in te gaan. Wij verwachten dat een

burgemeester zelf de juiste uitleg geeft en fatsoenlijk zegt hoe het zit.

Nu zegt hij bijvoorbeeld: ‘Ze zijn er nu eenmaal, ik ben er zelf geen

voorstander van dat ze komen, maar ...’ Burgemeesters mogen niet

aan struisvogelpolitiek doen door hun kop in het zand te steken.”

Standplaatsen blijven een knelpunt. Maar anderzijds is het positief dat

de kloof tussen Voyageurs en burgers minder diep lijkt te worden.

Carine Deracourt: “Voyageurs leven nu veel beter samen met burgers

dan vroeger. Vooral de jongeren hebben minder voor-

oordelen. We zien dat bij de vrienden van onze kinde-

ren die hier over de vloer komen. De jeugd heeft daar

geen problemen mee. Onze kinderen groeien op met

burgers, hun meeste vrienden en vriendinnen zijn bur-

gers. Toen wij klein waren bleven we toch meer onder

ons, we trokken ook meer rond. Bij de ouderen zit het

er nog in, voor hen zijn we nog altijd barakkenvolk.

Over tien jaar zullen die vooroordelen eruit zijn.”

Ook op sociaal-economisch vlak begint het profiel van Voyageurs steeds

meer te lijken op dat van andere bevolkingsgroepen. In het verre verle-

den hadden de Voyageurs een eigen economische niche, gekoppeld aan

hun rondtrekkend bestaan, met specifieke beroepen zoals scharensliep

en leurhandel. Later kwam daar de sloop en handel in oud ijzer en twee-

dehands auto’s bij. Maar ook dat behoort steeds meer tot het verleden.

Een survey bij Limburgse volwassen Voyageurs uit 2009 toonde aan dat

nu de werknemers in loondienst het talrijkst zijn, het aantal zelfstandi-

gen bedraagt nog maar één derde daarvan. In 2004 lag de verhouding

nog omgekeerd en waren er dubbel zoveel zelfstandigen als loontrek-

kenden. Heel wat oudere zelfstandige Voyageurs gingen op pensioen,

anderen gaven het zelfstandigen statuut op. De administratieve romp-

slomp, de hoge sociale zekerheidsbijdragen, BTW en allerhande con-

troles doen een aantal Voyageurs terugkrabbelen. De concurrentie van

bepaalde andere bevolkingsgroepen in de handel van tweedehands

voertuigen is ook een belangrijke factor. Deze nieuwe concurrenten zijn

immers handiger met de administratieve rompslomp en krijgen een

betere prijs achteraf door export naar ontwikkelingslanden. De steeds

complexere reglementeringen rond recyclage van materialen speelt

zeker ook een rol. De reactivering van langdurig werklozen in 2007 en

2008 heeft ook vruchten afgeworpen bij de woonwagenbewoners.

Opmerkelijk is het aantal tewerkgestelde vrouwen. Ziekte en invaliditeit

zijn lichtjes gedaald in vergelijking met 2004 maar blijft erg groot.

Noteer tenslotte ook dat slechts een beperkt aantal Voyageurs beroep

doen op het leefloon.

Op vlak van onderwijs blijft echter nog een kloof. De meest recente cij-

fers dateren uit 2006. Toen stelde het Provinciaal Integratiecentrum

vast dat meer dan één op vijf Limburgse Voyageurskinderen in het bui-

tengewoon onderwijs zat. Over het algemeen zit in Vlaanderen maar

één kind op zeventien in het buitengewoon onderwijs.

“Over tien jaar zullen vooroordelen

over woonwagenbewoners eruit zijn.”

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201028“Vroeger hingen we meer aan elkander”

Het levensverhaal van Jean Kuypers, alias Rooie Jean, toont hoe de han-

del en wandel van Voyageurs sinds de Tweede Wereldoorlog is veranderd.

Appelsienenkistje als bed

Jean: “Ik werd geboren in 1946 in Maaseik. Aan de ‘Knienspiep’

(Konijnenpijp, nvdr) langs de weg naar Opitter. Daar stonden toen

woonwagens. Mijn eerste bedje was een appelsienenkistje.”

Zijn vader verdiende toen de kost met de handel in oud ijzer (in de

Ardennen was er in die tijd veel oorlogsmateriaal te vinden), met het

opkopen en opknappen van auto’s en woonwagens en met het slijpen

van messen en scharen. Zijn moeder leurde met ‘kortwaar’: ze ging

van deur tot deur met een mand met elastiek, knopen, zeep, aardap-

pelmesjes, ...

Jean heeft op een heel rij scholen gezeten, in Wallonië en in

Vlaanderen. Hij noemt er een achttal op. “Maar het waren er nog veel

meer. Per schooljaar kon het gebeuren dat ik drie tot vier keer veran-

derde. Ik ben tot mijn veertiende naar school gegaan maar lezen en

schrijven heb ik nooit geleerd. Ik zat altijd op de achterste bank en heb

ook veel slaag gekregen. Nu zou dat een drama zijn, maar toen was dat

poepnormaal. Ik werd ook veel gepest en moest me echt weren.”

Ondanks die belabberde schoolcarrière kent Jean zijn talen: “Behalve

Nederlands spreek ik goed Frans en twee soorten Duits: Hoogduits en

Platduits. En in het Belgische leger heb ik later toch een beetje leren

lezen en schrijven.”

Commerce was kapot

Op zijn veertiende ging Jean ook leuren met kortwaar. “We stonden in

die tijd min of meer stil in La Calamine (Kelmis, in de Oostkantons,

nvdr) en toen heb ik ook gewerkt in verschillende fabrieken in Aken.

En als loopjongen voor aannemers bij de aanleg van de E313. In 1967

moesten we weg uit La Calamine en zijn toen naar Waterschei geko-

men naar het woonwagenterrein op de Horensberg.

Eerst heb ik meegewerkt aan de bouw van de eerste shopping en van

‘72 tot ‘88 ben ik zelfstandige geweest: auto’s kopen en verkopen en

handel in oud ijzer. Op de Horensberg had ik plaats genoeg, ik had het

er vol wrakken liggen. Dat ging toen zo. Ook reed ik van deur tot deur

met mijn messenslijper in de koffer van mijn auto. En in de zomer

trokken we rond met de caravan, door het jaar ging dat niet want dan

moesten de kinderen naar school.”

In ‘88 ben ik gestopt als zelfstandige. “De commerce gelijk wij dat

deden was kapot. Een vaste zaak openen en op klanten wachten? Zo

doen wij dat niet. Wij kunnen niet op één plek blijven, we trekken lie-

ver rond om zelf onze klanten te zoeken, vrij en ongebonden.” Voor

Jean was het moeilijk om terug voor een baas te gaan werken. Toch

moest het: eerst in de bouw, daarna als chauffeur internationaal trans-

port. “Let op, ook al kan ik niet lezen en schrijven, ik ben toch overal

op tijd gekomen en heb altijd mijn weg gevonden. Ik volgde de num-

mers van de autostrades en lette op de eerste letters van de steden

langs mijn route.”

Boerinneke

Jeans eerste vrouw kwam ook uit een Voyageursfamilie. Samen met

haar had hij drie zonen die nu volwassen zijn. “Ze zijn opgegroeid op

de Horensberg en wonen er nog, in een woonwagen. Ze hebben op

minder verschillende scholen gezeten dan mij. Het waren er maar

twee: lager onderwijs in Waterschei en daarna, tot hun zestiende, op

internaat in de Schipperschool in Eisden. “

Zijn huidige partner is geen Voyageur. “‘t Is een boerinneke. Maar

toch een goei. Ze heeft een makkelijk karakter en is gedienstig. Het is

nu aanvaard bij Voyageurs om te trouwen met iemand die zelf geen

Voyageur is. Er zijn er meer die dat doen.” Rooie Jean woont zelf niet

meer in een woonwagen, wel in een huis in Waltwilder in Bilzen.

“Ik verhuis veel, ik kan niet op één plek blijven zitten. In twintig jaar

ben ik zes keer verhuisd. Ik kom nog dikwijls op woonwagenterrei-

nen, in Genk of in Maaseik. Bij dat volk kan ik niet wegblijven.” Hoe

ziet hij de toekomst van de voyageurs? “Niet rooskleurig. Ze zijn niet

meer zoals ze waren. Vroeger hingen ze meer aan elkander. Nu is er

jaloezie en nijd. Er is te veel weelde. De mensen hebben te veel.”

RomaNatuurbetrokken vrije trekkers of verjaagde racismeslachtoffers. Deze

twee beelden duiken vaak op over Roma. Maar geen van beiden klopt.

Wij versus zij

Het Provinciaal Integratiecentrum vroeg in het najaar van 2009 aan de

44 Limburgse OCMW’s en de drie opvangcentra om de Roma in

Limburg in kaart te brengen. Samen telden ze er een 500-tal. Een

onderschatting, zo wordt achteraf geopperd. Want Roma komen er

vaak niet voor uit dat ze Roma zijn. Er zijn geen officiële bronnen,

want Roma is geen nationaliteit.

Hoe definieer je een Roma dan wel? Antropoloog Mauritz Eycken:

“Roma herken je aan hun taal, het Romanes, en hun cultuur. Ze hebben

een enorm identiteitsbesef en zetten zich sterk af tegen niet-Roma, die

zij ‘gadze’ noemen.” Dit ‘wij versus zij’ verhaal illustreert hun dualisti-

sche basisfilosofie, die je ook terugziet in hun houding tegenover de

‘gadze’. Enerzijds mijden Roma de gadze, maar anderzijds gebruiken ze

hun ook om dingen van te krijgen: kledij, voedsel of huisvesting.

Roma kennen een enorme diversiteit tussen de verschillende groepen.

In West-Europa leven onder andere Manusjen, Kalderari en

Rumungri. Ook binnen de groepen zijn er grote verschillen. En elke

groep heeft een eigen dialect. Eycken: “Als je je wil verdiepen in de

Romataal, kies dan voor het Kalderas. Daar raak je hier het verst mee.”

‘Romazigeuners’ is eigenlijk de officiële naam van de VN voor de Roma.

De Roma zelf zijn daar allesbehalve gelukkig mee. Getuige de herhaalde-

lijke oproep van de Hasseltse Gazmend Berisha: “Wij Roma zijn geen

zigeuners. Zigeuner is geen woord dat de Roma zelf gebruiken. Het heeft

een negatieve bijklank. Wij willen daar niets mee te maken hebben.”

Blijvers

Sinds de val van de Berlijnse muur in ‘89 zijn veel Roma uit Oost-

Europa naar West-Europa getrokken. Bijna drie vierde van de Roma

gekend door het OCMW’s zijn ook afkomstig van één van de landen

van ex-Joegoslavië: 25% is afkomstig van Kosovo, 28% van Servië(-

Montenegro), 18% van Joegoslavië en 2% van Bosnië-Herzegovina.

Slowakije is het enige EU-land waarvan een relatief grote groep Roma,

87 personen, in onze provincie verblijft. De uitbreiding van de

Europese Unie met Bulgarije en Roemenië in 2007 heeft tegen de ver-

wachtingen in geen grote migratie van Roma naar Limburg op gang

gebracht. Uit Bulgarije zijn er maar vijf Roma, uit Roemenië acht. Blijft

dit zo? Is de migratie van Roma uit Oost-Europa over haar hoogtepunt

heen? “Geen idee,” zegt Eyken. “Roma trekken over heel Europa, al

sinds 1400. Hun migratiepatroon is compleet onvoorspelbaar.”

Opmerkelijk is dat twee derde van de Roma buiten de asielcentra een

‘zeker’ verblijfsstatuut heeft. Bijna één op drie Roma is erkend als vluch-

teling of geniet van subsidiaire bescherming. Daarnaast heeft 12% nog

een lopende asielaanvraag. 18% van de Roma is geregulariseerd.

Ongeveer 25% heeft een nationaliteit van de EU of heeft de Belgische

nationaliteit aangenomen. Slechts 8% van de gekende Roma heeft geen

wettig verblijf. Als we naar hun statuut kijken, zijn Roma dus blijvers.

Aanklampen

Dit rechtvaardigt de vraag hoe het met hun integratie zit. De sector die

misschien wel het meest in contact komt met Roma is het onderwijs.

Want in de groep Roma zitten opvallend veel

jonge kinderen. Van de door de OCMW’s

gekende Roma was 64% jonger dan 25. Griet

Vereecke, directeur van basisschool ‘De Schuit’

in Schulen doet haar relaas over haar

Romaleerlingen. De koudwatervrees om hun

ouders te benaderen is over, maar toch verloopt

het contact moeilijk. “Via muziek, sport of eten

zijn ze wel te motiveren om naar school te

komen. Aanklampend werken is de beste

methode. Eén keer vragen om naar een ouder-

avond te komen is niet genoeg.”

Vereecke: “Eerst waren we ook onzeker of we

de toestemming van de mannen wel kregen om

29

Enkele Roma landen in Boekarest,

na buitengezet te zijn uit Frankrijk.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201030met hun vrouw te praten over de kinderen.” Maar Mauritz Eyken is

formeel: “De rol van de Romavrouw mag niet onderschat worden. Zij

bepaalt de opvoeding. Hun systeem is patrilineair. Mannen en vrou-

wen vormen aparte hiërarchische groepen, helemaal los van elkaar.

De plaats in die hiërarchie staat niet vast, die moeten ze dag na dag

opnieuw verdienen.”

Heusden-Zolder is de gemeente met het grootste aantal Roma in

Limburg. OCMW-diensthoofd Koen Clijsters verklaart: “Eind jaren

‘90 stroomden enkele Roma binnen als asielzoeker. Ze werden aan

ons toegewezen door het toenmalige spreidingsplan. Vanaf dan was

het een kwestie van de één die de ander aantrok.” Dit strookt met de

groepsgerichte cultuur van de Roma. Ze leven in grootfamiliair ver-

band. Je zal een Roma zelden alleen aantreffen. Er is ook een sterke en

constante sociale controle door de groep.

Directieve aanpak

Wat zijn de ervaringen met Roma in Heusden-Zolder? Clijsters: “Hun

integratie verloopt moeilijk. Er zijn problemen op verschillende

niveaus. In het onderwijs, in de huisvestingssituatie, op vlak van ver-

keerde bestedingspatronen. We hebben bijvoorbeeld veel Roma in

collectieve schuldbemiddeling. Het is vooral een moeilijk te activeren

groep. Reguliere tewerkstelling is niet vanzelfsprekend. Toch zijn er

enkele Roma tewerkgesteld, bijvoorbeeld via artikel 60. Maar afspra-

ken nakomen blijft moeilijk.” Binnen het OCMW ondervonden ze wel

dat autoriteit werkt. Cijsters: “Een directieve aanpak loont. We eisen

streng dat ze hun afspraken nakomen.”

De mobiele levensstijl van de Roma staat de bereikbaarheid voor de

hulpverlening in de weg. Eenmaal het wantrouwen van de Roma tegen-

over de school of het OCMW weg is, verdwijnen ze soms opeens.

Vereecke: “Daarom ook focussen we in onze school bij Romakinderen

vooral op leren schrijven. Dan kunnen ze dat toch al. Het leren rekenen

laten we achterwege. Maar samenwerking tussen verschillende dien-

sten zou het mogelijk maken de Roma beter op te volgen. Zo weten we

waar ze naartoe verhuizen en naar welke school de kinderen gaan.”

Jan Kellers coördineert het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuw-

komers in Sint-Truiden. Romakinderen uit het opvangcentrum van

Bevingen komen vaak in zijn school terecht. “Ik voer een oud-student

van onze school vaak op als rolmodel. Het is een Roma die nu zijn

lerarenopleiding afrondt aan de XIOS Hogeschool. Hij komt vaak bin-

nenwaaien en dan zien de Romakinderen dat het mogelijk is te sla-

gen.” Zijn succesfactor is volgens Kellers de taal. “Hij was al van

kindsaf aan altijd aan het lezen en hij pikte de taal verrassend snel op.”

Voor wat hoort wat

Bemiddeling door Roma zelf kan soms een oplossing bieden voor

problemen. Gazmend Berisha doet dit als vrijwilliger, op informele

manier. Ook het OCMW van Heusden-Zolder heeft er ervaringen mee.

Clijsters: “We hebben wel soms vragen bij de neutraliteit van informe-

le bemiddelaars.” Professionele Romabemiddelaars zijn er voorals-

nog niet in Limburg. Nodig? Het grootste gevaar van professionele

bemiddelaars zou de overbevraging zijn. Het risico op afhaken is ook

groot omdat ze enkel als ‘slechtnieuwsbrengers’ ingeschakeld zouden

worden. “Hun inzetten als inspiratoren voor andere professionals is

een beter idee,” aldus Toon Machiels van VROEM, de Vlaamse

Vereniging voor Voyageurs, Rom, Roma en Manoesjen.

In de basisschool de Tovertuin in Diest hebben ze wel al ervaring met

romabemiddeling. De communicatie met ouders loopt hierdoor erg

goed. De school neemt ook specifieke initiatieven om romakinderen

te integreren in de school. Zo zette ze een netwerk van diensten op

rond Roma. OCMW, politie, het lokaal overlegplatform en de school

bespreken alles wat met Roma te maken heeft. En dit liefst in aanwe-

zigheid van de Roma zelf. Er wordt niks achter hun rug om gedaan.

Ook is er een beloningssysteem met stickers. Komt een kind op tijd,

krijgt het een sticker. Verzamelt het een aantal stickers, dan krijgt het

een klein kadootje. Zelfde werkwijze met gezichtjes in hun school-

agenda. Komt het kind op tijd, krijgt het een groen gezichtje. Te laat is

een rood gezichtje. Zo zien de ouders ook hoe vaak hun kind op tijd

komt. Dat werkt stimulerend.

Vereecke hanteert in haar basisschool ook deze ‘voor wat hoort wat’-

strategie. “We geven ze bijvoorbeeld wel kleding, maar enkel op voor-

waarde dat ze de ganse week naar school komen. Zo beseffen ze ook

dat onze giften een zekere waarde hebben.”

Zelforganisatie

Mauritz Eycken gaf resoluut aan dat het onmogelijk is alle groepen te

kennen en te weten hoe ermee om te gaan. Enige grote raad: aanvaard

de cultuur. “Als je hun cultuur probeert te onderdrukken, zullen ze

zich enkel sterker afzetten. Dit voedt dan het racisme en zo ontstaan

conflicten. Probeer ook niet te betuttelen of hun identiteit te bescher-

men. Want daar zorgen ze zelf wel voor.”

Omgaan met Roma moet in Limburg nog vaak met trial and error

gebeuren. Expertise is niet voldoende voorhanden. “Jammer,” zegt

Toon Machiels. “In Nederland zijn er bijvoorbeeld wel werkbare

methodieken uitgedacht.”

Ook jammer dat een echte zelforganisatie van Roma ontbreekt in

Limburg, volgens Gazmend Berisha. Voorbeeld daarvan is het

Oostenrijkse Romano Centro, een organisatie met eigen onderwijs-

projecten, culturele activiteiten en een eigen tijdschrift in het

Romanes. Berisha doet daarom een oproep voor ondersteuning vanuit

de overheid. Want gebrek aan ervaring was ook bij Romano Centro

oorzaak van een moeilijke beginperiode.

De situatie van Limburgse allochtonen in het onderwijs is allesbehal-

ve rooskleurig. Toch ontbreken de gegevens om de onderwijspresta-

ties van allochtone studenten helder in kaart te brengen. Daarom zit er

niet anders op dan terug te grijpen naar Vlaamse onderzoeken.

Gegevens op basis van nationaliteit schieten tekort

Meer dan de helft van de leerlingen uit lage-inkomenslanden ontwik-

kelt een risicovolle schoolloopbaan. Bij hun autochtone medestuden-

ten schommelt dat aandeel rond de 20%. Maar dit zijn cijfers op basis

van nationaliteit. Een grote meerderheid van de Limburgse leerlingen

met allochtone roots hebben echter de Belgische nationaliteit. Cijfers

op basis van nationaliteit schieten dus tekort om de onderwijspositie

van allochtone leerlingen in Limburg helder in kaart te brengen.

Maar gegevens op basis van herkomst, nochtans van groot belang om

het onderwijsbeleid te ondersteunen, ontbreken. Ook Limburgse cij-

fers over de GOK-indicatoren blijven een goed bewaard geheim.

Onderhandelingen met het departement Onderwijs om deze gegevens

te verkrijgen, leverden tot nu toe niets op. Op 16 februari nodigde de

Limburgse Integratieraad minister van Onderwijs Pascal Smet uit om

zijn onderwijsbeleid uit de doeken te doen. Ook het gebrek aan rele-

vante onderwijsgegevens werd hier aangekaart. Minister Pascal Smet

beloofde om binnen het departement Onderwijs een kenniscentrum

op te starten dat cijfers over gelijke onderwijskansen zal beheren en

ook verspreiden. Tot op heden echter zonder resultaat.

Wat weten we uit Vlaamse onderzoeken?

Bij gebrek aan Limburgse onderwijscijfers, moeten we teruggrijpen

naar onderzoeken op Vlaams niveau. Hoewel deze onderzoeken dus

handelen over heel Vlaanderen en niet specifiek Limburg, leveren ze

toch heel wat interessante informatie op.

Enkele vaststellingen die de voorbije jaren uit Vlaamse onderzoeken naar boven

kwamen:

• Kloof tussen autochtone en allochtone leerlingen blijft groot

Uit het PISA-onderzoek blijkt dat de kloof tussen autochtone en

allochtone leerlingen in Vlaanderen zeer groot blijft, zeker in ver-

gelijking met andere landen. De schoolprestaties van autochtone

leerlingen in Vlaanderen behoren tot de wereldtop, maar hun

allochtone collega’s doen het een stuk slechter. Factoren die de

kloof deels verklaren zijn sociale afkomst van leerlingen, thuistaal

en het onderwijstype. Maar zelfs als de impact van deze drie varia-

belen weg gefilterd wordt, blijft in Vlaanderen de kloof tussen

allochtone en autochtone leerlingen bestaan.

• Allochtonen verlaten secundair onderwijs vaker zonder diploma

De schoolloopbaan van allochtone leerlingen verloopt erg proble-

matisch. Zo start een groot deel van de allochtone scholieren in

het secundair onderwijs met een achterstand, waardoor ze later en

vaker in de B-stroom instromen. Allochtone jongeren volgen in

mindere mate het algemeen onderwijs en doen vaker een jaartje

over in vergelijking met hun autochtone leeftijdsgenoten. In het

beroepsonderwijs zijn allochtone jongens en meisjes dan weer

oververtegenwoordigd.

Dit leidt tot een dramatische uitstroomsituatie. Allochtone jon-

gens verlaten het voltijds secundair onderwijs dubbel zo vaak zon-

der diploma als autochtone jongens. Bij de meisjes is dit drie keer

31

2. Onderwijs

De kinderen van het derde leerjaar

in de Genkse Europaschool leren

over bomen en bossen.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201032zoveel. Dit alles blijkt uit de studie ‘Wit krijt schrijft beter’.

• Allochtonen stromen minder vaak door naar hoger onderwijs

Allochtonen scholieren vatten minder vaak een hogere opleiding

aan. Ook het studierendement van allochtone eerstejaarsstuden-

ten ligt een pak lager dan dat van de hun autochtone medestuden-

ten. Dit blijkt uit een onderzoek in opdracht van het Vlaams minis-

terie van Onderwijs.

Heeft etnische diversiteit negatieve impact op leerprestaties?

Een grotere etnische diversiteit op school heeft een negatief effect op

de onderwijsprestaties van de leerlingen. Dat stelt de socioloog Jaap

Dronkers op basis van zijn onderzoek. Volgens hem belemmert een

grotere etnische diversiteit de onderwijsprestaties van zowel autoch-

tone als allochtone leerlingen.

Voor zijn onderzoek maakte de Nederlandse socioloog gebruik van

het PISA-onderzoek. Voor het PISA-onderzoek leggen vijftienjarigen

uit verschillende landen een wiskunde-, wetenschaps- en leestest af.

De focus van het onderzoek ligt voornamelijk op het effect op de taal-

vaardigheidsprestaties.

Een grotere etnische diversiteit van scholen - waar veel verschillende

nationaliteiten in een klas zitten - heeft volgens het onderzoek ‘een

stevig negatief gevolg’ voor de leerprestaties van zowel leerlingen met

een migratieachtergrond als van allochtone leerlingen. Het negatief

effect is voor beiden even groot. Wel zitten allochtone leerlingen meer

dan autochtone leerlingen op scholen waar de etnische diversiteit vier-

maal hoger is.

Een andere opvallende vaststelling is dat leerlingen met een islamiti-

sche achtergrond het opvallend slechter doen dan andere migranten-

kinderen.

Een pleidooi voor meer homogene scholen?

Dit onderzoek stelt dus dat er onvoldoende empirische steun is voor

een afgedwongen vergroting van diversiteit op scholen: het zal de

onderwijsprestaties niet verhogen. Niet zozeer het aandeel allochto-

nen op een school doet het niveau dalen, maar de diversiteit, dus het

aantal verschillende nationaliteiten: hoe meer nationaliteiten er in een

klas zitten, hoe slechter alle leerlingen scoren.

Etnisch homogene scholen kunnen onderwijsachterstanden bij immi-

grantenleerlingen beter verkleinen dan etnisch diverse scholen.

Bijvoorbeeld islamitische scholen opheffen enkel met het oog op de

schoolprestaties van de leerlingen is volgens Dronkers dus geen argu-

ment.

Belangrijke kanttekeningen bij het onderzoek

Ides Nicaise van het Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA) in Leuven

heeft twee kanttekeningen bij het onderzoek van Dronkers. Maar eerst

wil hij voor alle duidelijkheid stellen dat met dit onderzoek niet is aan-

getoond dat concentratiescholen slecht zouden presteren. Dronkers

keek niet naar de concentratiegraad van scholen maar wel naar de

diversiteit: het aantal verschillende ‘herkomsten’ dat bij elkaar zit. Met

andere woorden: de omvang van de mix. Wat Dronkers gevonden

heeft is dat kinderen in meer diverse scholen slechter presteren dan

kinderen in meer homogene scholen. Nicaise kan zich voorstellen

waarom dit het geval zou kunnen zijn: diversiteit kan leiden tot meer

communicatieproblemen en grotere verschillen in de startpositie van

kinderen en dat heeft dan weer effect op de leerprestaties.

Zijn eerste kanttekening is dat uit dit onderzoek niet mag geconclu-

deerd worden dat diversiteit op school moet geweerd worden. Nicaise:

“School bereid jongeren voor op de samenleving en die is nu eenmaal

divers. Gesegregeerde scholen waar Vlaamse en allochtone kinderen

apart zitten zijn dan niet de juiste optie. Die scholen zullen dan mis-

schien meer en betere resultaten halen op cognitief vlak , maar ze ver-

liezen wel het zicht op de diversiteit in de samenleving. En ik denk dat

ook diverse scholen met een extra inspanning dezelfde prestaties kun-

nen behalen.”

Nicaise plaatste een tweede kanttekening bij Dronkers verband tussen

de islamitische achtergrond van leerlingen en hun slechtere leerpres-

taties. “Het klopt dat leerlingen met een moslimachtergrond gemid-

deld slechter presteren op school maar ik schrijf dat niet rechtstreeks

toe aan de islam. De oorzaak zit niet in de cultuur of religie zelf. Het

klopt niet dat de islam zelf er toe leidt dat kinderen en hun ouders

minder gericht zouden zijn op de toekomst of minder belang zouden

hechten aan onderwijs. Kun je dat zomaar veralgemenen? En is het

uiteindelijk ook zo? Uit de gegevens van het PISA-onderzoek blijkt bij-

voorbeeld dat allochtone leerlingen meer belangstelling hebben voor

wiskunde en het belang van wiskunde hoger inschatten.”

Nicaise wijst deze deficittheorie af. “Ik denk meer in termen van accul-

turatie waarbij niet de cultuur of religie op zich centraal staat maar wel

de interactie tussen verschillende culturen. Hoe stelt de school zich op

tegenover de andere taal en religie van allochtone kinderen? Is daar

ruimte voor of wijst ze die af ? Ziet ze die als een verrijking en een aan-

winst of als een tekort en verlies? Dit geldt voor beide partijen, ook

ouders hebben een verantwoordelijkheid en moeten open staan voor

wat de school te bieden heeft. Lukt dat niet goed dan heeft dat een

nadelig effect op de leerprestaties. Als jongeren zich geviseerd bij-

voorbeeld voelen omwille van hun religie of taal gaan ze slechter pres-

teren. Voor mij klinkt deze hypothese veel plausibeler, we hopen ze

ook in de toekomst te kunnen onderbouwen met hard wetenschappe-

lijk onderzoek.”

33Vrije toegang of schoolbevolking sturen?

Sinds het begin van de jaren negentig heeft het Vlaams onderwijs aan-

dacht voor de toegang tot scholen en het mee sturen van de samenstel-

ling van de schoolbevolking. Beide elementen worden in hetzelfde

beleidspakket ondergebracht maar bleken toch niet gemakkelijk met

elkaar te verzoenen. Het eerste element wil de toegang van alle kinde-

ren waarborgen en onterechte mechanismen van weigering tot

inschrijving en het doorsturen van leerlingen bannen. Het tweede ele-

ment heeft de intentie om concentratiescholen af te bouwen of de vor-

ming van nieuwe concentratiescholen te vermijden. Om deze laatste

intentie te realiseren konden scholen met name in die beginperiode,

allochtone kinderen doorverwijzen. En dat zorgt voor spanning met

het eerste element, de vrije toegang.

Het begint in 1993 met een afspraak tussen de onderwijsnetten.

Meteen treedt de bovenvermelde spanning aan de oppervlakte.

Enerzijds werden scholen met weinig of geen allochtone kinderen

toegankelijker voor deze kinderen, maar anderzijds hanteerden ande-

re scholen strikte bovengrenzen en stuurden ze, eens dat percentage

bereikt, allochtone kinderen door naar andere scholen. Op zich is dat

natuurlijk ook een vorm van discriminatie. In die eerste fase vormden

beide elementen elk één kant van dezelfde medaille: scholen wilden

wel allochtone kinderen toelaten maar ze wilden ook garanties dat het

er niet te veel werden, anders liepen ze het risico dat Vlaamse ouders

zouden kiezen voor een andere school.

Geleidelijk aan werd deze dubbelzinnigheid er wel uitgehaald. Het

decreet op de gelijke onderwijskansen uit 2002 voerde het inschrij-

vingsrecht in en versterkte zo het aspect van de discriminatiebestrij-

ding. De bovengrenzen voor allochtone kinderen verdwenen maar via

een achterpoortje doken ze toch weer op. Niet etnische herkomst

maar het GOK-criterium thuistaal werd de maatstaf: vanaf een

bepaald aantal leerlingen met thuistaal niet-Nederlands mochten

scholen toch verder deze leerlingen doorverwijzen. Drie jaar later ver-

dween deze doorzichtige maatregel wel uit het decreet.

Sindsdien geldt het principe ‘eerst komt, eerst maalt’, wie zich eerst

aanmeldt op een school wordt eerst ingeschreven. Uitzonderingen

hierop zijn voorrangsregels voor broers en zussen en kinderen die op

dezelfde campus al school liepen. Recent speelt nog een ander criteri-

um een rol: afstand tot de school. Met name is dat in Antwerpen en

Gent het geval, omwille van capaciteitsproblemen wordt daar gewerkt

met een centraal aanmeldingsregister.

Het eerste element, de vrije toegang, staat dus nu voorop. Maar toch

blijft ook het andere element, dat voortbouwt op die oude bovengren-

zen nog altijd aanwezig. Maar het is wel grondig hertekend in verge-

lijking met de jaren negentig.

· In de eerste plaats worden nu alle GOK-criteria meegenomen, niet

alleen thuistaal niet-Nederlands maar ook scholing van de moe-

der, het recht hebben op een schooltoelage, behoren tot de trek-

kende bevolking en opgroeien buiten het gezin. Dit betekent dat

niet enkel allochtone kinderen geviseerd (en gestigmatiseerd)

worden.

· Ten tweede hoeven kinderen (en hun ouders) niet de vernedering

te ondergaan dat ze doorverwezen worden, scholen kunnen nog

enkel tijdens een eerste gedeelte van de inschrijvingsperiode voor-

rang geven aan bepaalde leerlingen.

· Ten derde is het evenwichtiger: scholen kunnen zowel voorrang

geven aan GOK-leerlingen als aan niet- GOK-leerlingen.

· En ten vierde: als dit vertaald wordt in bovengrenzen ligt de lat nu

vrij hoog. Scholen kunnen pas voorrang geven aan niet-GOK-leer-

lingen als ze al tien procent boven het gemiddeld aantal GOK-leer-

lingen in hun gemeente zitten. Als we kijken naar de Limburgse

mijngemeenten dan zien we dat de GOK-gemiddelden schomme-

len tussen 45 en 55 procent. Dat betekent dat daar enkel scholen

met een meerderheid aan GOK-leerlingen voorrang kunnen geven

aan niet-GOK-leerlingen. Scholen die voorrang willen geven aan

GOKleerlingen moeten minstens tien procent onder het gemid-

delde zitten.

In theorie is deze regeling alleszins evenwichtiger maar hoe wordt die

in de praktijk toegepast? Ides Nicaise van het Hoger Instituut voor de

Arbeid in Leuven heeft onderzocht of en hoe scholen gebruik maken

van deze maatregelen. Ten eerste zijn er maar weinig scholen die voor-

rang geven aan GOK-leerlingen: zes op ruim tweehonderd scholen in

Antwerpen. In Limburg zou er geen enkele zijn. Verder vond Nicaise

dat deze ‘scholen van goede wil’, zoals hij ze noemt, er niet in slagen

meer GOK-leerlingen aan te trekken. Ouders weten het niet. Daarom

pleit hij voor een actieve vorm van promotie en rekrutering, bijvoor-

beeld via allochtone verenigingen.

Voorrang geven aan niet-GOK-leerlingen gebeurt wel in aantal

Limburgse scholen. Het exact aantal is vooralsnog niet bekend maar

de indruk overheerst dat ze aangewend wordt door scholen die hun

Vlaamse ouders willen garanderen dat er toch een zeker aantal

Vlaamse kinderen op school zullen blijven. In Antwerpen wordt deze

regeling gebruikt voor het project ‘School in zicht’. Vlaamse ouders

spreken met elkaar af dat ze hun kinderen samen inschrijven in een

buurtschool. Op die manier hebben ze ook de garantie dat hun kind

niet het enige of één van de weinige Vlaamse kinderen zal zijn. Dit

project is met name een succes in buurtscholen in wijken waar recent

ook jonge Vlaamse gezinnen zijn komen wonen.


Noel Clycq van de Universiteit Antwerpen deed diepte-interviews met

Italiaanse, Belgische en Marokkaanse ouders (Noel Clycq (2009).Van

keukentafel tot ‘God’. Belgische, Italiaanse en Marokkaanse ouders

over identiteit en opvoeding. Antwerpen: Garant) Op 26 oktober pre-

senteerde hij een aantal resultaten uit dit onderzoek op een studiedag

in Hasselt, georganiseerd door School zonder Racisme Limburg en

het Provinciaal Integratiecentrum. Eén van de thema’s was de moeiza-

me verhouding tussen veel allochtone ouders en het CLB. De drie vol-

gende uitspraken illustreren dat.

De eerste is van een Marokkaanse moeder.

“Dat zijn eigenlijk mensen waar ik zo weinig mogelijk contact mee wil

hebben. Hun mening verschilt nogal vaak met de mijne. [...] Op welke

manier? Ik vind persoonlijk dat ze migrantenkinderen te veel over

dezelfde kam scheren. [...] Negatief ja. Ja, hun leergedrag of hun wild

gedrag. Of [zeggen] dat echt iets Marokkaans is. Ik vind ze sturen de

migrantenkinderen veel te snel naar bijzonder onderwijs. Ze hebben

er geen geduld mee. Eens dat ze u gezien hebben, dat ge iets mispeu-

terd hebt, dan richten ze die op die kleine. En dat wordt dan direct

naar CLB en dat is dan een probleemkind. En dat kind krijgt dat mee

en de kans om zich te herpakken is ...”

De volgende komt van een Marokkaanse vader.

“Want ze [het PMS/CLB] zijn soms gekomen: mijnheer, uw kinderen

zijn... moeten een andere richting kiezen. Bijvoorbeeld naar techniek.

Een diploma zo snel mogelijk. Maar ik zei nee. Ik wil dat mijn kinde-

ren nog altijd in de algemene richting zitten, in de moderne. Daardoor

kunnen ze later meer keuzen hebben.ik ben nooit akkoord geweest

met PMS daarover. Omdat ze het verschillende keren geprobeerd heb-

ben, maar ik heb het geweigerd. Een kind kan altijd blijven zitten, als

die een keer blijft zitten, da’s niet erg. Maar een kind dat hard studeert,

waarom zou die veranderen om achteruit te laten gaan. Ah nee hè, dat

aanvaard ik niet. Ze hebben het verschillende keren geprobeerd, PMS.

Ik heb geweigerd.”

Deze komt van een Italiaanse moeder.

“Oh neu, daar [CLB] luister ik niet naar. Dat vind ik dikke zever. Nee,

echt niet. Wij [zij en haar zussen] waren ook niet bekwaam voor

humaniora te doen. Dat heb ik zelfs nog aangehaald toen... want die

zei, uw dochter gaat nooit een Einstein worden. Ik zeg, ja, ieder kind,

elk kind tegen een ander. Ik zeg, tegen mij hebben ze ook gezegd dat

ik nooit de humaniora aan kon, dat ik in de beroeps moest gaan. Ik

zeg, ik heb wel een A1 nu, ik heb wel een heel goeie job. Ik zeg, nie-

mand kan in een glazen bol kijken hè, sowieso niet. [Die zeiden] uw

dochter verstaat heel veel Vlaamse woorden niet want als kind is die

Italiaans opgevoed. Ik zeg, ja maar met de tijd leert die dat.”

Twee deelnemers aan de studiedag waren zelf betrokken bij het CLB

en reageerden op deze uitspraken. Een voormalige CLB-medewerk-

ster bevestigde de moeilijke relatie tussen allochtone ouders en het

CLB, voor haar was het zelfs een reden om een andere job te kiezen.

Een andere deelnemer nuanceerde: “Het is dubbel. Vroeger werd

inderdaad de nadruk gelegd op testresultaten en als men daar aan

blijft vasthouden en focussen dan lukt het niet. Maar het lukt wel als

men een goede communicatie opzet en investeert in bredere netwer-

ken. Dan krijgt men als CLB wel de kans om alles goed uit te leggen.

Ook bijvoorbeeld in een discussie met ouders om hun kind al dan niet

naar het buitengewoon onderwijs te laten gaan.”

Veel allochtone ouders denken negatiefover het CLB

“Vroeger werd de nadruk

gelegd op testresultaten.

Als men daarop blijft

focussen, lukt het niet.”

35

Thuistaal

Inzake thuistaal is er een groot verschil naargelang herkomst: in

Marokkaanse gezinnen wordt veel meer Nederlands gebruikt dan in

Turkse gezinnen. Voor Marokkaanse gezinnen met jonge kinderen

kunnen we over het algemeen stellen dat daar momenteel het

Nederlands overheerst. In de Turkse gezinnen blijft het Turks promi-

nent aanwezig.

Een eerste aanduiding daarvoor vinden we in de enquête uit 2007 bij

450 allochtonen uit Genk en Houthalen door de Universiteit Hasselt,

in opdracht van het Provinciaal Integratiecentrum (Maarten Van

Craen, Kris Vancluysen, Johan Ackaert (2007). Voorbij wij en zij? De

sociaal-culturele afstand tussen autochtonen en allochtonen tegen de

meetlat. Brugge: Vanden Broele.) 61,4% van de respondenten van

Marokkaanse herkomst gaven aan in het dagelijks leven altijd of

meestal het Nederlands te gebruiken, bij de respondenten van Turkse

herkomst is dat 36,8%.

Deze cijfers gaan over alle leeftijdsgroepen en soorten gezinnen.

Specifieke informatie over gezinnen met schoolgaande kinderen vinden

we in het eindwerk van Hatice Hosaf die in 2009 stage liep bij het

Provinciaal Integratiecentrum (Hatice Hosaf (2010), Meertaligheid. Hoe

gaan leerkrachten en Turkse en Marokkaanse ouders ermee om?

Hasselt: Departement Sociaal -Agogisch Werk, XIOS Hogeschool

Limburg.) Zij interviewde tien Marokkaanse en tien Turkse gezinnen

met kinderen in Limburgse basisscholen. In acht van de tien

Marokkaanse gezinnen is Nederlands de voertaal: de ouders spreken

het onderling, ze spreken het met de kinderen en ook de kinderen onder

elkaar spreken Nederlands. In twee gezinnen spreken de ouders onder-

ling de eigen taal en ook met de kinderen is dit de voertaal. Maar opmer-

kelijk is wel dat de kinderen in deze twee gezinnen onderling met elkaar

Nederlands spreken. In beide gezinnen is één van de ouders opgegroeid

in Marokko en via gezinsmigratie naar België gekomen.

De taalsituatie in de Turkse gezinnen vormt hiervan een spiegelbeeld:

in negen van de tien gezinnen is Turks de voertaal van ouders met hun

kinderen en in alle tien de gezinnen spreken de ouders onderling

Turks. Het Nederlands is toch wel aanwezig in deze gezinnen: in zes

van de tien gezinnen spreken broers en zussen Nederlands met elkaar.

Huwelijksmigratie speelt een rol, de twee Marokkaanse gezinnen

waar de eigen taal gebruikt wordt tellen een partner uit het herkomst-

land. Maar dat is maar ten dele een verklaring omdat Hatice Hosaf

vaststelde dat ook Turkse gezinnen waarvan beide partners hier zijn

opgegroeid het Turks blijven gebruiken. Turks is dus robuuster, het

houdt langer stand als minderheidstaal.

De redenen hiervoor werden door Van Craen en zijn collega’s aange-

geven. Turks is een gestandaardiseerde taal: alle Turken spreken en

verstaan het. Turks wordt ook sterk ondersteund door eigen media.

Marokkanen hebben geen gemeenschappelijke taal: er worden drie

soorten Berbers gesproken en het Marokkaans Arabisch wijkt sterk af

van het standaard Arabisch. Er is ook minder ondersteuning van eigen

media, Berberstalige media ontbreken nagenoeg volledig. In de focus-

groepen die voorafgingen aan de eigenlijke enquête werd door sleu-

telfiguren van Marokkaanse herkomst gemeld dat als Marokkanen in

het buitenland elkaar ontmoeten ze op zoek moeten gaan naar een

taal die ze gemeenschappelijk hebben en vaak is dat de taal van het

gastland. Eén deelnemer aan een focusgroep verwoordde het als volgt:

“Ge zult merken dat Turken onder mekaar Turks spreken. Eentalig

Turks. Op straat, thuis, eender waar. Dat hebt ge dus niet bij de

Marokkanen. Marokkanen onder elkaar spreken Nederlands, gebrek-

kig Nederlands, slecht Nederlands, maar Nederlands.”

Hatice vroeg ook naar welke kinderprogramma’s gekeken werd in de

gezinnen. Marokkaanse kinderen keken alleen naar Nederlandstalige

programma’s. Bij de Turkse kinderen kijkt zes op tien vooral naar

Turkse programma’s, twee kijken evenveel naar Turkse als naar

Nederlandstalige programma’s en nog eens twee kijken vooral naar

Nederlandstalige programma’s.

Voor Marokkaanse ouders is het een hele opgave om materiaal in de

eigen taal te vinden voor hun kinderen. Noel Clycq van de Universiteit

Antwerpen deed diepte-interviews met Italiaanse, Belgische en

Marokkaanse ouders (Noel Clycq (2009).Van keukentafel tot ‘God’.

Belgische, Italiaans ene Marokkaanse ouders oever identiteit en

opvoeding. Antwerpen: Garant.) Hij noteerde de volgende uitspraak

van een Marokkaanse vader: “En ik heb dan eens de moeite gedaan

om cdkes te zoeken met die sprookjes op. In Nederland hadden ze

daar werk van gemaakt. En d’er was een boekje uit. ‘De Menseneter’

heette dat, en dan was er een cdke waar dat sprookjes in het Berbers

worden op verteld, met een boekje bij vertaald in het Nederlands.

Maar ja, natuurlijk , op een cdke is dat niet hetzelfde en die kinderen

luisteren daar niet heen, dus ja, dat was ook een mislukte poging

om...”

Uit dit citaat spreekt ook het gevoel van verlies van veel ouders over het

mislukken van de overdracht van de thuistaal naar hun kinderen. Nog

een ander citaat uit het onderzoek van Clycq om dit te illustreren.

“Mijn oudste zoontje, nu zes jaar, de eerste taal die hij sprak was het

Berbers. Maar vanaf het moment dat die naar school is gegaan is dat

omgeswitcht naar het Nederlands. En dan zijn de tweede en de derde

er bijgekomen en die hebben alleen het Nederlands gehoord. Dus die

spreken nu maar een paar woorden Berbers, en dat vind ik wel spijtig.

(...) dus ook voor mijn moeder en schoonmoeder is dat heel lastig. Die

zeggen: we kunnen daar niet veel mee praten. En zij moeten toch wel

een rol vervullen als grootouder, en die willen dat ook maar die kun-

nen er niet mee communiceren eigenlijk.”

Hun leiding kreeg hiervoor een speciale training. Ook Chiro Vlaanderen

is actief bezig met taalstimulering. In het project ‘Taal leef je in je jeugd-

beweging’ namen in 2009 vier Limburgse chirogroepen deel aan een

traject rond taal. Deze groepen vind je ook terug in de Taalkaart.”

De Taalkaart heeft twee doelstellingen. Je vindt er praktische info over loca-

tie, tijdstip en kostprijs, voor iedereen die nood heeft aan een taalinitiatief.

Erwin Marcisz: “Tot nu toe is de Taalkaart vooral nog een instrument voor

professionals. Ouders hebben de weg nog niet gevonden. Daarom willen

we in de toekomst werken aan een bredere bekendmaking.”

Verder wil de Taalkaart een instrument bieden voor initiatiefnemers van

taalprojecten om ideeën op te doen en uitwisseling te bevorderen. In

2011 gaat het Provinciaal Integratiecentrum na wat de kritische succes-

factoren zijn van de taalprojecten. Tijdens een studiedag zullen deze

publiek gemaakt worden en getoetst aan de verschillende initiatieven.

Meer info? www.limburg.be/spelenderwijstaalleren


Taalkaart wijst weg om spelenderwijsNederlands te leren

Ook buiten de school kan je op heel wat plekken in Limburg spelender-

wijs je Nederlands oefenen. Met de Taalkaart houdt het Provinciaal

Integratiecentrum van al deze initiatieven een up-to-date overzicht.

Scholen, CLB’s of ouders op zoek naar een buitenschoolse mogelijkheid

om aan taal te werken kunnen zo snel een duidelijk antwoord vinden.

“Veel organisaties, bijvoorbeeld integratiediensten of scholen, hebben

wel een zicht op de lokale initiatieven. Maar een helikopterzicht ont-

breekt,” zegt Erwin Marcisz van het Provinciaal Integratiecentrum. De

Taalkaart brengt hierin verandering. De idee ontstond in de schoot van

de Kansenbank, een project waarmee het provinciebestuur wil bijdragen

tot betere onderwijskansen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren.

Een 35-tal initiatieven in de vrijetijdssfeer zijn in de Taalkaart opgeno-

men. Het gaat van babbeldoosprojecten tot de lokale speelpleinwerking

met oog voor taal.

“Taalstimulering wordt heel breed opgevat,” zegt Erwin Marcisz. “Zo

nemen bijvoorbeeld sommige speelpleinwerkingen, zoals de

Saenhoeve in Maasmechelen, taalstimulering als expliciete doelstelling

op. Ze organiseren veel spelletjes waarin taal een belangrijke rol speelt.

De taalkaart neemt een 35-tal initiatieven in de vrijetijdssfeer op,

van babbeldoosprojecten tot de lokale speelpleinwerking.

Economische crisis: beterschap in zicht voor Limburg?

Eind vorig jaar stuwde de economische crisis het aantal werkzoeken-

den in Limburg naar een hoogtepunt: eind september 2009 telde

Limburg 28,3% meer werkzoekenden dan een jaar eerder. Sindsdien

lopen de jaarverschillen - waar elke maand vergeleken wordt met een

jaar eerder - terug. Zo telt Limburg eind september 2010 3,6% minder

werkzoekenden dan een jaar eerder.

Niet iedereen profiteert echter in dezelfde mate van deze positieve evolu-

tie. Zo blijft het aantal oudere werkzoekenden hoger dan een jaar eerder.

Ook personen van allochtone herkomst hebben het nog steeds moeilijk

op de arbeidsmarkt: de economische crisis sloeg bij hen niet alleen eer-

der toe, maar ook harder. Zo lag het aantal werkzoekenden van alloch-

tone origine eind december 2009 44,4% hoger dan een jaar eerder, ter-

wijl het totaal aantal werkzoekenden ‘maar’ met 26,6% steeg.

Eind september 2010 ligt het aantal werkzoekenden van allochtone ori-

gine voor het eerst in een jaar tijd lager dan een jaar eerder (-1,7%). Goed

nieuws, al is de daling minder sterk dan de globale daling (-3,6%).

Economische crisis treft allochtonen hard

Als we de evolutie van het aantal niet-werkende werkzoekenden tij-

dens het afgelopen jaar bekijken, stellen we een daling van het aantal

werkzoekenden vast van september tot november 2009. Deze daling is

het sterkst bij de werkzoekenden van Belgische origine. Bij werkzoe-

kenden van Turkse of Marokkaanse herkomst is deze daling een stuk

minder sterk. Wanneer het aantal werkzoekenden eind 2009 terug de

hoogte inschiet, stijgt deze ook sterker bij personen van Turkse en

Marokkaanse herkomst. Vanaf december daalt het aantal niet-wer-

kende werkzoekenden opnieuw. In juli is er opnieuw een stijging. Juli

is traditioneel de maand waarin nieuwe schoolverlaters zich registe-

ren als werkzoekende. Eind september 2010 ligt het aantal werkzoe-

kenden lager dan een jaar eerder: -4,2% voor de werkzoekenden van

Belgische origine, -8,3% voor personen met Turkse of Marokkaanse

roots zelfs -11,1% voor personen met origine van EU-ex-migratieland.

Eind september 2010 telt Limburg 30.863 werkzoekenden. Bijna twee

derde hiervan (65,3%) is van Belgische origine.

Grootste groep werkzoekenden van niet-Belgische origine zijn de

werkzoekenden met Turkse roots (10,4%). Op de tweede en derde

plaats komen de werkzoekenden van Nederlandse (5,4%) en

Italiaanse (4,8%) origine. Werkzoekenden van Italiaanse origine

(4,8%) en Marokkaanse origine (3,7%) vervolledigen de top vijf.

Een aantal herkomstgroepen kent een daling in vergelijking met een

jaar eerder. Zo daalt zowel het aantal werkzoekenden van Turkse (-

7,7%), Italiaanse (-11,6%) als van Marokkaanse (-9,9%) herkomst,

37

3. Werken

NWWZ in Limburg - verschil met jaar eerder

totaal allochtonen

okt-09 +24,7% +38,9%

nov-09 +24,4% +36,7%

dec-09 +26,6% +44,4%

jan-10 +14,6% +19,2%

feb-10 +12,2% +17,8%

mrt-10 +6,2% +11,8%

apr-10 +5,9% +10,9%

mei-10 +4,1% +8,2%

jun-10 -0,8% +1,8%

jul-10 +0,8% +5,6%

aug-10 -0,1% +3,8%

sept-10 -3,6% -1,7%

Bron: VDAB Databeheer en -analyse

Verwerking: provincie Limburg - Steunpunt Sociale Planning

Aantal werkzoekenden in Limburg naar origine (september 2010)

aantal % % verschil t.o.v. 2008

België 20 143 65,3% -4,2%

Turkije 3 216 10,4% -7,7%

Nederland 1 676 5,4% +8,1%

Italie 1 470 4,8% -11,6%

Marokko 1 143 3,7% -9,9%

Rusland 411 1,3% +8,4%

India 264 0,9% +8,2%

Polen 249 0,8% -3,9%

overige 2 291 7,4% +3,7%

totaal 30 863 -3,6%



Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201038zelfs sterker dan het aantal van Belgische origine (-4,2%). Het aantal

werkzoekende met Nederlandse, Russische of Indische roots stijgt

daarentegen.

Waarom hebben allochtonen minder kansen op de arbeidsmarkt?

Drie factoren worden vaak aangehaald om te verklaren waarom

allochtonen minder kansen hebben op de arbeidsmarkt. Langs de ene

kant worden vaak tekorten van de allochtone werknemer op vlak van

menselijk kapitaal aangehaald (bijvoorbeeld lagere scholing, beperk-

ter netwerk om geschikte jobs te vinden, …). Langs de andere kant, die

van de werkgevers, spelen mechanismen van onbewuste achterstel-

ling (rekruteringskanalen die allochtone sollicitanten niet bereiken of

selectieprocedures die allochtonen minder kansen geven). Ook

bewuste discriminatie kan meespelen: men wil geen allochtonen net

omdat ze allochtoon zijn.

Speelt discriminatie een rol? In het vorige jaarboek belichtten we reeds

een onderzoek van Universiteit Hasselt bij 227 van de grootste 500

Limburgse werkgevers. Dit onderzoek toonde aan dat 18% van de res-

pondenten aangaf liever geen allochtonen in dienst te nemen. Toch een

belangrijke nuance: het is niet zo dat een meerderheid van de Limburgse

werkgevers discrimineert. Ruim 40% stelde wel expliciet open te staan

voor allochtonen als werknemers. Niet enkel uit idealisme, ook omdat

allochtonen minder kosten of niemand gevonden werd.

In oktober 2010 zorgde het televisiereportage ‘Volt’ voor opschud-

ding: opnames met verborgen camera bij uitzendkantoren toonde aan

dat allochtone kandidaten meer kans lopen geweerd te worden.

Onderzoek uit Nederland gaf dit fenomeen ook een stevige weten-

schappelijk basis (Iris Andriessen, Eline Nievers, Laila Faulk en Jaco

Dagevos (2010). Liever Mark dan Mohammed? Onderzoek naar

arbeidsmarktdiscriminatie van niet-westerse migranten via praktijk-

tests. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau). Voor dit onderzoek

werden 1.500 praktijktests opgezet. De kandidaten voor de sollicita-

ties waren identiek (gelijkaardige studies, ervaring en delfde taalvaar-

digheid Nederlands) met slechts één verschil: de ene keer had de sol-

licitant een Nederlandse naam, de andere keer een allochtone naam.

Uit het onderzoek bleek dat ‘Nederlandse’ sollicitanten in meer geval-

len (44%) werden uitgenodigd dan allochtonen (37%), een verschil

van zeven procentpunten. Verder bleek dat allochtone mannen meer

risico liepen op afgewezen te worden dan vrouwen (-9% vs –5%) en

laaggeschoolden meer dan hooggeschoolden (-8% vs –3%). In de

horeca en detailhandel werd meer gediscrimineerd dan in andere sec-

toren. Hetzelfde geldt voor functies waar er contact is met klanten.

Hoe ernstig is nu de gevonden discriminatie? De onderzoekers nuan-

ceren. Langs de ene kant is het verschil ernstig omdat het gevonden

verschil enkel en alleen toe te schrijven was aan het verschil in naam.

Alle andere elementen waren immers identiek. Wel werd 37% van de

allochtone sollicitanten wel uitgenodigd voor de volgende stap in de

procedure. Dit toont aan dat een passend profiel, een sterke

Nederlandse taalvaardigheid en een verzorgde sollicitatiebrief of

beleefd gesprek aan de telefoon er wel toe doen.

Volgens de onderzoekers zijn er verschillende redenen waarom werk-

gevers mogelijks discrimineren. Zij denken dat het werkgevers onze-

ker zijn en risico’s (bijvoorbeeld klanten verliezen) willen vermijden.

Elke selectiebeslissing brengt onzekerheid met zich mee. Voor werk-

gevers is het moeilijker om een inschatting te maken van de kwalitei-

80

85

90

95

100

105

110

115

120Turkije en Marokko

-8,3%-11,1%

-4,2%

EU-ex-migratielanden

Belgische origine

sep-09 okt-09 nov- dec-09 jan-10 feb-10 mrt-10 apr-10 mei-10 jun-10 jul-10 aug-10 sep-1009

Evolutie van het aantal werkzoekenden naar origine in Limburg (september 2009 - september 2010)



ten van een allochtone sollicitant, ze hebben het idee dat zoiets beter

lukt bij iemand uit de eigen groep. Bovendien kan het negatieve imago

waar sommige allochtone groepen mee kampen afstralen op de indi-

viduele sollicitant. Werkgevers zijn volgens deze theorie geen geboren

racisten. Wel hebben ze scenario’s in hun hoofd waardoor allochtone

sollicitanten vaker een risico-etiket opgeplakt krijgen en sneller in het

bakje met afgewezen kandidaten belanden.

Wat kan er gebeuren om allochtonen meer kansen te geven op de

arbeidsmarkt?

Met de eerder genoemde factoren in het achterhoofd kan er gewerkt

worden aan de vraagkant en aan de aanbodkant van de arbeidsmarkt.

Aan de vraagkant gaat het over het verhogen van human capital van de

allochtonen. Dat is vooral een taak voor onderwijs en opleiding en

begeleiding. Factoren aan de aanbodzijde pakken achterstelling en

discriminatie aan en hiervoor heeft de overheid globaal genomen drie

soorten maatregelen: discriminatie strenger aanpakken en straffen;

werkgevers sensibiliseren en overtuigen allochtonen in dienst te

nemen en positieve actie. In ons land zijn deze maatregelen ingebed in

een globaal diversiteitsbeleid: met naast allochtonen ook andere doel-

groepen (50-plussers, arbeidsgehandicapten,…).

Discriminatie strenger aanpakken en straffen

Sinds 1981 bestaat in België de racismewet. Wijzigingen in 2003 en

2007 maakten discriminatie makkelijker bewijsbaar. Zo werden naast

strafrechtelijke procedures ook procedures voor een burgerlijke recht-

bank mogelijk, wat de bewijslast verlichtte. Er volgden enkele spraak-

makende veroordelingen. De wet maakt praktijktests mogelijk maar

vooralsnog wordt er geen uitvoering aan gegeven.

Werkgevers sensibiliseren en overtuigen

Belangrijkste sensibiliseringsactoren zijn de projectontwikkelaars

diversiteit van het ERSV, het Erkend Regionaal Samenwerkings-

verband. In elke provincie is er een ERSV. Het project startte in 1999

specifiek voor allochtonen, in 2005 werd de doelgroep uitgebreid met

andere kansengroepen: arbeidsgehandicapten en vijftigplussers.

Daarnaast is er sindsdien ook aandacht voor specifieke groepen zoals

vrouwen in roldoorbrekende beroepen, holebi’s, kortgeschoolden,

armen en ex-gedetineerden. Momenteel zijn er in Limburg zeven pro-

jectontwikkelaars diversiteit actief.

Hun doel is te komen tot evenredige en volwaardige arbeidsdeelname

van kansengroepen. De achterliggende filosofie is dat kansengroepen

talent hebben dat niet onbenut mag blijven en de projectontwikkelaars

proberen werkgevers te overtuigen dat het waardevolle werkkrachten

zijn. Daarvoor bieden ze werkgevers een reeks praktische instrumenten

aan waarmee ze dit potentieel kunnen bereiken, binnenhalen en binnen

houden. Die instrumenten situeren zich in de professionalisering en

verdieping van het human resource management. Projectontwikkelaar

Ann Geukens: “Een kwalitatief personeelsbeleid is goed voor iedereen

maar voor kansengroepen kan het wel het verschil maken. Door bij-

voorbeeld in de eerste plaats naar de competenties te kijken die relevant

zijn voor de functie én niet naar leeftijd, afkomst of geslacht helpen we

bedrijven en organisaties vastgeroeste denkkaders te doorprikken en

komen kansengroepen in beeld. Onze sterkte is diversiteit te koppelen

aan kwaliteit. We sturen er niet op aan om een onbekwame allochtoon

in dienst te nemen. Daar is niemand mee geholpen.”

Voor elk bedrijf of elke organisatie die instapt wordt een actieplan

diversiteit opgemaakt, de acties die erin komen worden deels gesubsi-

dieerd. Ann Geukens: “Het plan moet voldoende draagvlak hebben

binnen de organisatie of het bedrijf. We willen niet forceren en daar-

om is het belangrijk dat ze meefinancieren en niet de volle pot gesub-

sidieerd krijgen. We willen ook resultaten meten en vragen daarom

streefcijfers op voor instroom (leden kansengroepen die binnenko-

men), doorstroom (leden kansengroepen die een andere functie krij-

gen) en retentie (leden kansengroepen die kunnen blijven en zonder

plan hadden moeten vertrekken). Na afloop volgen we op in welk

mate deze streefcijfers ook behaald werden.”

Sinds de start in 1999 hebben de projectontwikkelaars in totaal al 922

plannen afgesloten met bedrijven en organisaties. Het blijft in stijgen-

de lijn gaan, voor 2010 staat de teller op 139. Limburg het hoogst in

Vlaanderen. Ann Geukens: “Ook op kwalitatief vlak krijgen we goede

punten van Vlaanderen. Het departement werk en sociale economie

roemt onze plannen om hun diepgang, coherentie en duurzaamheid.

We proberen met onze plannen in te spelen op de structuur en de cul-

tuur van de bedrijven en organisaties, het mogen geen losse acties zijn

zonder samenhang.”

Door verschillende kansengroepen samen te nemen in één project is er

het risico dat de groep die maatschappelijk het moeilijkst ligt (in casu

allochtonen) minder aan bod komt, ‘ondergesneeuwd’ geraakt. Uit de

cijfers blijkt echter dat dit niet het geval is. Streefcijfers voor 2009 mik-

ken bijvoorbeeld op 1.794 personen voor instroom, doorstroom en

retentie samen. 34,7% behoort tot de kansengroep allochtonen, 54,5%

tot de vijftigplussers en 10,9% tot arbeidsgehandicapten. Als we alleen

kijken naar instroom, toch vooral van belang voor allochtonen, dan zien

we dat die daar met 49,5% op de eerste plaats staan.

Ann Geukens: “Door kansengroepen breed op te nemen wordt het net

makkelijker. We zetten immers in op goed personeelsbeleid. Door het

open te trekken naar andere kansengroepen komt het minder bedrei-

gend over en zo krijgen we makkelijker toegang tot bedrijven en orga-

nisaties. Het komt zelden voor dat een plan zich richt op enkel één

kansengroep.”

Positieve actie

Doel van positieve actie is kansengroepen een voorsprong te geven om

zo te compenseren voor achterstelling en discriminatie. Positieve actie

ligt maatschappelijk erg gevoelig, het wordt gezien als ‘voortrekken’

of positieve discriminatie en de discussie komt al snel uit bij quota

39

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201040waarbij werkgevers verplicht zouden worden voorkeur te geven aan

bepaalde groepen. Grootste argument pro quota is dat het als paar-

denmiddel kan ingezet worden als andere maatregelen niet blijken te

werken. Maar er zijn ook nogal wat argumenten contra: kunnen we

het ene kwaad met een ander kwaad vergelden? Is er wel draagvlak

voor? Stigmatiseert het niet nog meer allochtonen? Zelfs voorstanders

pleiten er daarom voor quota slechts in uitzonderlijke situaties, voor

een bepaalde periode, goed afgebakend en afgemeten toe te passen.

Positieve actie kan ook in mildere vorm: kansengroepen krijgen een

extra duwtje in de rug zonder dat er ingeboet wordt op kwaliteit en

zonder dat de standaard verlaagd wordt. Voorbeelden daarvan zijn dat

in vacatures allochtone sollicitanten extra aangespoord worden om te

solliciteren of dat selectiecommissies bij gelijke bekwaamheid kiezen

voor de allochtone kandidaat.

Ook Jobkanaal, een initiatief van een aantal werkgeversorganisaties,

kan deels onder positieve actie geklasseerd worden. Jobkanaal spoort

werkgevers aan vacatures open te stellen voor kansengroepen. Dat kan

aanvullend gebeuren, naast andere wervingskanalen en dan hoort deze

maatregel thuis onder sensibilisering. Maar, als de werkgever dit wil,

kan het ook dat Jobkanaal voor een bepaalde periode de vacature exclu-

sief voorbehoudt voor kansengroepen. Dan gaat het over positieve actie.

Allochtonen lopen meer risico op armoede

Een zwakkere positie op de arbeidsmarkt en het ontbreken van een

vast inkomen doen minderheden meer risico lopen op armoede.

Vooral voor personen van Turkse en Marokkaanse herkomst is er een

zeer groot armoederisico.

Zo blijkt uit een analyse van de onderzoeksgroep OASeS dat in België

12,7% van de bevolking onder de armoedegrens leeft. Maar er zijn

grote verschillen tussen de verschillende etnische groepen. Bij de

autochtone Belgen leeft ‘slechts’ 10,2% onder de armoedegrens. Dit

aantal ligt aanzienlijk hoger bij inwoners van Europese herkomst

(15%) of van niet-Europese herkomst (29,9%). Bij de drie traditionele

groepen arbeidsmigranten (Italië, Turkije en Marokko) zijn de cijfers

nog schokkender. 55,6% van de personen van Marokkaanse herkomst

en 58,9% van de personen met Turkse roots bevinden zich onder de

armoedegrens. Personen van Italiaanse herkomst nemen met 21,5%

een middenpositie in tussen de Belgen en de personen van Turkse of

Marokkaanse herkomst. Toch hebben ze nog dubbel zoveel kans als

de Belgen om in armoede te leven.

Maar hoe voelen mensen zelf hun armoede aan? Personen van

Italiaanse, Turkse en Marokkaanse herkomst geven meer aan te kam-

pen met armoede dan de autochtone Belgen. Zo geeft bijna één op drie

personen van Turkse herkomst aan moeilijk tot zeer moeilijk rond te

komen met het beschikbare inkomen. Bij degenen van Marokkaanse

herkomst ligt dit nog een stuk hoger (37,7%). Bij de Belgen ligt dit

percentage drie keer lager. Uit diepte-interviews blijkt wel dat ouderen

en jongeren andere vergelijkingspunten hanteren. De eerste generatie

vergelijkt de huidige situatie met de situatie in het herkomstland ter-

wijl de tweede en derde generatie de huidige samenleving als referen-

tiepunt nemen.

Allochtone ervaringsdeskundige armoede en sociale uitsluiting

Aan het woord is Nebahat, een jonge dame van Turkse herkomst. Als

ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting werkt ze

onder meer als freelancer voor TAO, een adviesbureau rond armoede.

Ze is een brugfiguur tussen de cliënt en de hulpverlener, als het ware

een vertaler van de situatie van kansarmen -wat ook haar eigen leefwe-

reld was- naar de hulpverlening.

“Turkse mensen gebruiken het woord arm zelden. Het is voor velen

een heel vernederend woord. Je geeft ook niet snel toe naar de buiten-

wereld dat je in armoede leeft. Turken willen, net als autochtonen

‘erbij horen’. Maar armoede is er wel onder allochtonen.”

Wat maakt gekleurde armoede specifiek? Nebahat: “Voor allochtone

kansarmen biedt hun directe omgeving enorm veel steun, veel meer

dan bij Vlamingen. Vooral financieel is het anders. Het is bijvoorbeeld

normaal dat Turken bij hun familie en goede vrienden aankloppen

voor steun. Ze stappen eerder naar elkaar dan naar het OCMW. Ze ken-

nen de hulpverlening vaak ook niet zo goed. Daarom vind ik het posi-

tief dat nieuwkomers nu verplicht naar de inburgeringles moeten. Ze

leren de organisaties hier kennen. Dit vergroot het netwerk waar ze op

kunnen terugvallen.”

Nebahat heeft zelf ook een zware periode gekend. Via een hulpverle-

ningsdienst waar ze mee in contact kwam hoorde ze van de opleiding

tot ervaringsdeskundige. Nebahat: “Dit was als een wereld die voor

mij open ging. Ik wou heel graag studeren, maar door omstandighe-

den was dat niet mogelijk. Door die opleiding kan ik armoede in een

ruimer kader zetten werd ik bewust van wat armoede inhoudt. Dat het

niet alleen om geld draait, maar ook om sociale uitsluiting. Ik reali-

seer me nu ook dat ik niet de enige ben die zo leefde. Vroeger dacht ik

altijd: ‘die Belgen hebben alles’. Maar dat blijkt niet zo te zijn.”

Armoede bespreekbaar maken in de Turkse gemeenschap is nodig,

vindt Nebahat. “Allochtone ervaringsdeskundigen kunnen hierin een

rol spelen. Ze kunnen hen ook toeleiden naar de sociale diensten.”

Ook voldoende erkenning geven voor de cultuur en het geloof, de

islam, is volgens Nebahat belangrijk in het omgaan met allochtone

kansarmen. Een voorbeeld? Nebahat: “Een werknemer die vijf minu-

ten pauze vraagt om te bidden zomaar afschepen en ontslaan, dat kan

niet. Je moet die behoefte erkennen. Dat wil niet zeggen dat je op de

vraag moet ingaan. Maar je kan wel aangeven dat je begrip hebt voor

wat het kan betekenen voor die persoon. De werknemer kan die gebe-

den later nog inhalen. Maar dat moet je als autochtoon dan wel weten,

natuurlijk.

Sociale cohesieHoe groot is de multiculturele kloof in Limburg? Hierop valt geen een-

duidig antwoord te geven. Een aantal signalen duiden op een toene-

mend contact tussen allochtonen en autochtonen. Uit de enquête van

de Universiteit Hasselt, in opdracht van het Provinciaal

Integratiecentrum, bij vijfhonderd personen van Turks en

Marokkaanse herkomst in Genk en Houthalen (Maarten Van Craen,

Kris Vancluysen, Johan Ackaert (2007). Voorbij wij en zij? De sociaal-

culturele afstand tussen autochtonen en allochtonen tegen de meetlat.

Brugge: Vanden Broele) blijkt het volgende.

• Twee derde van de personen van Marokkaanse herkomst en de

helft van de personen van Turkse herkomst hebben minstens

evenveel contact met autochtonen als met mensen uit de eigen

etnische gemeenschap.

• Tachtig procent van de Turkse allochtonen en 85% van de

Marokkaanse allochtonen heeft minstens één Vlaming in haar of

zijn vriendenkring.

Toch zitten in diezelfde enquête ook een aantal bevindingen die de

andere kant op gaan.

• Allochtonen, en dan met name die van Turkse herkomst, hebben

een sterke oriëntatie op de eigen media.

• Allochtonen blijven zich sterk identificeren met het land van her-

komst: meer dan negentig procent van voelt zich in de eerste

plaats Turk of Marokkaan (maar dat sluit dan weer niet uit dat de

helft zich ook sterk tot zeer sterk Limburger voelt)

• De helft van de Marokkanen en 36% van de Turken geven aan het

voorgaande jaar minstens één keer het gevoel gehad te hebben

gediscrimineerd te zijn.

Ook uit andere bronnen blijkt dat de afstand tussen wij en zij nog erg

reëel is.

• Gemengde huwelijken blijven uitzonderlijk.

• In een online enquête uit 2009 door de Genkse jeugddienst zegt de

helft van de jongeren (zowel allochtonen als autochtonen) dat er

sprake is van een kloof tussen de groepen. Gevraagd naar de reden

hiervoor zegt men dat de voorkeur blijft uitgaan naar de eigen

groep en dat men slechte ervaringen had met eerdere contacten.

• Uit een eigen kwalitatief onderzoek blijkt dat moslimresponden-

ten bepaalde ontwikkelingen in de Limburgse islam over het alge-

meen anders beoordelen dan niet-moslimrespondenten

Sociale cohesie (of het gebrek daaraan, sociale afstand) manifesteert

zich op diverse terreinen: de woonomgeving, virtuele contacten op

internet, op school, op de werkplek, ... In deze editie van het jaarboek

gaan we dieper in op de woonomgeving omdat daar recent interessant

materiaal over verscheen: in de eerste plaats een gedegen wetenschap-

pelijk onderzoek uit Nederland over de impact van de woonomgeving

op interetnische contacten en beeldvorming en ten tweede een Vlaamse

studie over pro en contra sociale mix in de sociale huisvesting.

Maakt de buurt verschil?

Voor de studie Maakt de buurt verschil? De relatie tussen de etnische

samenstelling van de buurt interetnisch contact en wederzijdse beeld-

vorming (Mérove Gijsberts, Miranda Vervoort, Esther Havekes en Jaco

Dagevos (2010). Den Haag: Sociaal en cultureel planbureau) werden

bewoners van een reeks wijken die van elkaar verschillen qua bevol-

kingssamenstelling bevraagd, in totaal wel zesduizend personen van

Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse en Nederlandse ori-

gine. Men ging op zoek naar het buurteffect: leidt een divers samen-

gestelde wijk ook tot meer interetnisch contact en positieve beeldvor-

ming over elkaar? Dat buurteffect kan werken via nabijheid: men heeft

sneller contact met iemand die kortbij woont, de ontmoetingskans is

daardoor groter. Concentratie kan, omgekeerd, leiden tot minder con-

tact buiten de eigen gemeenschap omdat de groepsnorm die dit con-

tact in de weg kan staan, dan sterker is. Het buurteffect staat tegen-

over de rol die individuele kenmerken van bewoners spelen. Een

allochtoon die het Nederlands vlot beheerst heeft meer kans op inter-

etnisch contact dan iemand die de taal niet beheerst. Ook opleiding en

tewerkstelling hebben hierop een effect.

Het onderscheid is van groot belang voor het beleid. Als het buurtef-

fect erg speelt betekent dat men vooral moet inzetten op een meer

gemengde samenstelling van buurten. Als de buurt de oorzaak zou

zijn heeft het zin iets te veranderen aan de samenstelling van de buurt.

In dat geval verkleint men het probleem door kwetsbare groepen in

andere buurt en te huisvesten. Ligt het anders, wegen vooral individu-

ele kenmerken van bewoners door, en niet zozeer de samenstelling

van de bevolking van de buurt, dan ligt het in de rede om vooral te

investeren in die mensen: taal, opleiding, werk, ...

Wat heeft men nu gevonden? Er is een duidelijke relatie tussen wonen

in een concentratiebuurt en de mate van interetnisch contact. Voor de

allochtone bewoners in zo’n buurt remt het de mate van interetnisch

41

4. Samenleven


Van wedstrijd tot speelplein Saenhoeve

Omdat het Provinciaal Integratiecentrum op zoek was naar een nieuw

campagnebeeld voor de actie Allemaal Limburgers, werd een wedstrijd

uitgeschreven. Twintig Limburgse groepen die zichzelf zien als de

meest multiculturele groep van Limburg, stelden zich kandidaat. Deze

vriendengroepen kwamen uit diverse sectoren: sportploegen, kook-

groepjes, socio-culturele verenigingen, multiculturele teams op de

werkvloer, klassen, onderwijsprojecten en speelpleinen.

Uiteindelijk kwam speelplein Saenhoeve als grote winnaar uit de bus.

Het Maasmechelse speelplein is al 40 jaar actief. Tijdens de zomer-

maanden komen er dagelijks 450 kinderen en jongeren tussen 3 en 16

jaar samen om zich uit te leven in spel, knutselen, muziek en theater.

Deze werking draait dankzij de inzet van 100 volwassen vrijwilligers en

80 animatoren. Bovendien blinkt het speelplein uit in diversiteit.

Kinderen hebben een heel diverse herkomst: Vlaamse, Turkse, Griekse,

Marokkaanse herkomst en ook kinderen van asielzoekers. Ook kinde-

ren die bijzondere aandacht nodig hebben zijn welkom. De groep vrij-

willigers is een hecht team waar mannen en vrouwen hun talenten volop

kunnen uitleven: van koken tot klussen, van plezier maken tot luisteren

naar elkaar. De oudste vrijwilliger is bijna 90 en de jongste is 16.

Omdat het een bestaande vriendengroep is die elkaar goed kent, was het

ideaal om dit enthousiasme krachtig in beeld te brengen. De levensgro-

te foto van Saenhoeve is het levende bewijs dat diversiteit werkt.

Tegelijk sluit het campagnebeeld aan bij de missie van het Provinciaal

Integratiecentrum: ‘Wij zijn allemaal Limburgers!’. Bewoners van

deze provincie nemen deel aan dezelfde samenleving: etnische,

levensbeschouwelijke en culturele verschillen vormen geen barrière.

Mensen zijn met elkaar verbonden door een gemeenschappelijke

Limburgse identiteit. Tegen 2020 wil het centrum de wij - zij tegenstel-

lingen overbruggen en ombuigen naar een Limburgs wij-gevoel.

Wie staat er op de foto?

De kinderen: Linde (5 jaar) en

Oussama (13 jaar)

Linde komt al naar Saenhoeve van

toen zij nog maar een baby’tje was.

Het liefst speelt ze in de zandbak.

Haar beste vriendinnen op Saenhoeve

zijn Jade, Ibram en Oulis. Toen hij

negen was leerde Oussama het speel-

plein kennen en hij komt nu al vier of

vijf zomers meedoen. Hij vindt het er

heel plezant. Het leukst vindt hij go-

cartrijden. Hij heeft er veel vrienden gemaakt.

Saenhoeve campagnebeeld Allemaal Limburgers

43De klusjesmannen: Dennis (33

jaar) en Willy (55 jaar)

Zij staan in voor het onderhoud en

voor alles wat mechanisch of elek-

trisch is. Samen met hun team van

een twintigtal klussers werken ze

elk jaar een speciaal project uit.

Bijzonder trots zijn ze op de mon-

stertruck en de toren aan de

ingang van Saenhoeve. De sfeer

onder de werkmannen is uitste-

kend. Daarom gaan ze elk jaar

samen op ‘mannenweekend’. “Maar we krijgen enorm veel terug,”

getuigen Dennis en Willy. “Naast de grote teamspirit geeft het ons

heel veel voldoening om kinderen bezig te zien in hun spel. We geven

ze de kans om plezier te maken.” Maar Willy krijgt wel eens klachten

van zijn vrouw omdat hij de klusjes thuis laat liggen. Hij heeft het te

druk op de Saenhoeve.

De leiding: Laura (16 jaar), Omar (19 jaar) en Ali (17 jaar)

Omar is graag met kinderen

bezig. Als zijn neefjes op

bezoek komen thuis maakt hij

ze altijd aan het lachen. Hij is

blij als hij ziet dat kinderen

plezier maken, dat geeft hem

voldoening. Hij is nu al vier

jaar bij de leiding. Hoe is het

begonnen? Op een zomer zat

hij thuis, hij had niets gepland

en zijn moeder spoorde hem

aan om het eens te proberen

op Saenhoeve. Toen kreeg hij de microbe snel te pakken. En nu is hij

er nog altijd. Ali heeft veel vrije tijd in de zomer. En daarom wil hij zich

als leider inzetten voor het speelplein. Het is voor hem de eerste keer,

maar hij verwacht dat het best zal meevallen. Laura heeft als kind altijd

meegedaan met Saenhoeve. Haar moeder was er kookmoeder en zij

kwam altijd mee. Ook zij start nu deze zomer in de leiding. Ze kijkt er

al naar uit: het is een fijne groep en ze wil er graag bij horen en ravot-

ten. Zes weken lang.

De kookmoeders:Hilde (46 jaar)

en Hülya (32 jaar)

Hilde komt al ongeveer tien jaar

koken, Hülya drie jaar. Voor de

kinderen zijn vidée, spaghetti en

frieten favoriete gerechten. Op

drukke dagen koken ze wel voor

500 personen, leiding en klusjes-

mannen inbegrepen. Dat is hard

werken. In de keuken staan ze met

acht tot tien personen. Er zijn ook een paar kookvaders bij, dat is han-

dig voor het zware werk zoals puree maken of soep mixen. De diversi-

teit in het kookteam zorgt voor veel afwisseling in het menu: iedereen

maakt geregeld een dessert uit eigen keuken. Elke dag koken ze in drie

varianten, zo komt iedereen aan zijn trekken: ‘gewoon’, voor moslims

en een vegetarische versie.

Begeleiding van de leiding: Bart (25 jaar) en Jurrith (20 jaar)

Zij staan in de leiding van de 13+, de

oudste groep op Saenhoeve. Daar letten

ze op of er kandidaten zijn om later in

de leiding te stappen. Als begeleiders

geven ze praktische vorming aan de

nieuwe leiders en leidsters: Welke spe-

len zijn er? Hoe los je problemen op?

Hoe gedraag je je? Volgens Bart is hier-

voor één gouden regel: “Laat je honderd

procent gaan, leef je helemaal in en doe

niet te serieus.” Jurrith: “We laten de

nieuwkomers er rustig inkomen. Eerst

laten we ze meedraaien in de leiding,

daarna krijgen ze meer verantwoorde-

lijkheid. We weten wat ze aankunnen en

wat niet en waar we ze best kunnen

inzetten.” Daarnaast zorgt dit duo ook voor een positieve teamgeest in

de groepsleiding.

De bezielers: Josiane (46 jaar) en Jean (50 jaar)

De bezielers van Saenhoeve zijn Jean en Josiane. Ook in het echte leven

zijn ze een paar. Zopas nog vierden ze hun zilveren huwelijksjubile-

um. Josiane: “Het is fijn om je als paar in te zetten voor Saenhoeve: We

steken er allebei veel energie in en we vullen elkaar goed aan. We

bewaken het pedagogisch project en de visie van het speelplein. Maar

eigenlijk is het een groepswerk. Iedereen neemt zijn rol op en dat

maakt het prachtig. Dat

klinkt als een cliché,

maar het klopt wel: de

verdienste ligt bij de

hele groep.” Jean: “Wij

doen ook niet aan doel-

groepdenken. We zijn

er voor alle kinderen.

En we bereiken die ook,

het is een heel hetero-

gene groep. De behoef-

ten om te ravotten en te

spelen zijn immers

gemeenschappelijk.”

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201044contact, met autochtonen dus, af. Autochtonen in gekleurde wijken

gaan, omgekeerd, juist vaker om met allochtonen. Met name de nabij-

heidshypothese speelt: de ontmoetingskans met autochtonen is voor

allochtonen beperkter in een concentratiebuurt. Voor autochtonen is

de ontmoetingskans met allochtonen in zo’n buurt dan weer groter.

Maar hoe groot is dit buurteffect? Als men dit uitzuivert blijken indivi-

duele kenmerken belangrijker te zijn: werk, opleidingsniveau, beheer-

sing Nederlands, migratiegeneratie (eerste, tweede, derde generatie)

spelen een grotere rol. Volgens de Nederlandse onderzoekers verkla-

ren deze factoren tussen 85 en 90% van de verschillen in interetnisch

contact. Voor interetnische contacten is het dus veel belangrijker dat

men als allochtoon hoger geschoold is, goed Nederlands kent en

opgegroeid is in Nederland dan dat men in een gemengde wijk woont.

Wat beeldvorming betreft speelt het buurteffect nog minder. De

onderzoekers vonden maar één verband: allochtonen die in zwarte

wijken wonen hebben negatievere opvattingen over autochtone

Nederlanders dan diegenen die in gemengde en witte wijken wonen.

De onderzoekers beklemtonen dat dit geringe buurteffect niet bete-

kent dat de problemen in bepaalde buurten gering zijn. Maar die pro-

blemen zijn er dan vooral door de optelsom van de problemen van de

buurtbewoners en in veel mindere mate door processen in de buurt

die het gevolg zijn van het ruimtelijk geconcentreerd wonen van

bepaalde bevolkingsgroepen.

Sociale mix in de sociale huisvesting

Dit beperkt buurteffect (het is er wel, maar individuele kenmerken van

bewoners zijn veel belangrijker) levert een sterk tegenargument in het

debat over sociale mix. Is het niet efficiënter en effectiever vooral tijd

en middelen te steken in maatregelen die er op gericht zijn om indivi-

duele personen rechtsreeks uit de kansarmoede te halen, bijvoorbeeld

via beter onderwijs en meer kansen op de arbeidsmarkt? Voor de

meest kritische pleitbezorgers van deze visie is sociale mixbeleid niet

meer dan het verspreiden (en onzichtbaar maken) van de armoedepro-

blematiek en heeft het zelfs een averechts effect omdat het de kansen

op een sociale woning voor hen die die echt nodig hebben beperkt.

Met name in Vlaanderen is er een groot tekort aan sociale woningen

en moet men zeker oog houden voor deze oorspronkelijke rol van

sociale huisvesting. Dit is ook een aandachtspunt voor Wouter

Bervoets en Maarten Loopmans van de ErasmusHogeschool Brussel

in hun studie uit 2010 Diversiteit en discriminatie in de sociale huis-

vesting: een kritische benadering van ‘sociale mix’ (in opdracht van

het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding.)

De Brusselse onderzoekers keken er de wetenschappelijke literatuur

op na en vonden, behalve een toename van het sociaal contact en een

betere beeldvorming over elkaar, ook een effect voor sociale mobili-

teit: allochtonen in een gemengde wijk vinden sneller werk omdat ze

op die manier beschikken over een breder netwerk. Maar ook hier zijn

individuele kenmerken veruit belangrijker dan wonen in een gemeng-

de wijk of niet.

Maar hiermee zijn nog niet alle argumenten pro sociale mix uit han-

den geslagen. Het is ook van belang op welk niveau men kijkt: op het

niveau van de bewoners (zoals we tot hiertoe gedaan hebben) of op het

niveau van de wijk in zijn geheel. De auteurs van ‘Maakt de buurt ver-

schil?’ hebben een discrepantie vastgesteld tussen onderzoekers

(zoals zijzelf ) en beleidsmakers. Onderzoekers focussen op de gevol-

gen voor individuele personen, beleidsmakers denken op een ander

niveau: dat van de buurt als geheel. De wijk moet leefbaar, veilig en

economisch gezond zijn. Sociale mix zou met name een positief effect

hebben op leefbaarheid en sociale controle. Een actieve middenklasse

bijvoorbeeld zou hier dan het voortouw nemen en andere bewoners

meetrekken in hun bekommernis voor een aantrekkelijke woonomge-

ving. Wetenschappelijk onderzoek heeft dit echter (nog) niet staal-

hard kunnen aantonen. Met name in etnisch gemengde wijken zou

volgens beroemd onderzoek door de Amerikaan Robert Putnam het

tegendeel gebeuren omdat het wantrouwen tussen de bevolkingsgroe-

pen de overhand haalt. Maar dat kan ook een tijdelijk effect zijn en

vooral een gevolg van snelle wijzigingen in de samenstelling van de

bevolking. In stabiele periodes keert het vertrouwen, en daarmee ook

het overbruggend contact, weer terug.

De onderzoekers van de Erasmushogeschool voeren aan dat voor

beleidsverantwoordelijken ook functionalistische argumenten voor

sociale mix gelden: met meer bemiddelde bewoners kunnen gemeente-

besturen meer belastingen binnenhalen (en minder kosten maken voor

sociale uitgaven) en ook sociale huisvestingsmaatschappij krijgen meer

huurinkomsten. Door sociale mix zou bovendien het draagvlak voor

sociale huisvesting kunnen toenemen bij de publieke opinie, een nieuw

sociale woonwijk zou op die manier minder snel als een nimby (‘not in

my backyard’) gepercipieerd worden door omwonenden.

Hoe nu sociale mix realiseren in de praktijk? Dat kan op twee manie-

ren, we halen hier opnieuw informatie uit de studie van de

Erasmushogeschool. De eerste is sturing via patrimonium. Dit is

vooral van belang bij de bouw van nieuwe woningen. Door het wonin-

gaanbod te diversifiëren trekt men een verschillend publiek aan, met

name op vlak van inkomen en gezinssamenstelling. Opties zijn een

mix van private en sociale koop- en huurwoningen, verschillende

woningtypes en kleinschalige bouwprojecten in bestaande kernen.

De tweede manier is dat men stuurt via toewijzing. Voor Vlaanderen

gelden een aantal objectieve regels voor de toewijzing van sociale

woningen: inkomensvoorwaarde (men mag niet te veel verdienen),

eigendomsvoorwaarde (men mag geen woning in bezit hebben), men

moet ingeschreven zijn in het bevolkings- of vreemdelingenregister,

verplichte inburgeraars moeten voldoen aan die plicht en anderstali-

(vervolg zie p. 48)

Sinds februari 2010 heeft het Provinciaal Integratiecentrum een

nieuw subsidiereglement: projectsubsidie sociale cohesie. Dit ver-

vangt het vroegere subsidiereglement voor ‘activiteiten en projecten

van etnisch culturele minderheden’ dat sinds 1994 in voege was.

Ontmoetingen

De evaluatie van het provinciaal subsidiereglement voor ‘activiteiten en

projecten van etnisch culturele minderheden’ toonde aan dat subsidies

vaak gingen naar eenmalige en kortstondige ontmoetingsactiviteiten

met allochtonen. Meestal ging het om een eenrichtingsverkeer: autoch-

tonen maakten op een passieve manier kennis met andere culturen en

religies. Deze open houding is belangrijk, maar het Integratiecentrum

meent dat de tijd rijp is voor een stap verder: activiteiten die de sociale

cohesie bevorderen tussen Limburgers met diverse herkomst.

Sociale cohesie

Deze nieuwe visie wordt ondersteund door nieuwe wetenschappelijke

bevindingen over hoe sociale interactie tussen verschillende bevol-

kingsgroepen verloopt en hoe via overbruggende contacten vertrou-

wen en samenwerking kan groeien. Dit thema stond centraal op een

studiedag over sociale cohesie, georganiseerd door het Provinciaal

Integratiecentrum, Vormingplus Limburg en RIMO Limburg. Op deze

studiedag bleek dat duurzame en intensieve contacten tussen de ver-

schillende bevolkingsgroepen beter werken voor sociale cohesie dan

eenmalige activiteiten gericht op ontmoeting en elkaar leren kennen.

Projectsubsidie sociale cohesie

Op basis van deze gegevens heeft het Provinciaal Integratiecentrum een

nieuw subsidiereglement uitgewerkt: Projectsubsidie sociale cohesie.

Dit reglement focust op langdurige projecten met intense samenwer-

king tussen groepen en personen van diverse herkomst. Hierbij zijn er

duidelijk intense en duurzame contacten tussen Limburgers van diver-

se herkomst. Alle deelnemers aan het project zijn evenwaardig en stre-

ven een gemeenschappelijk doel of belang na. Op die manier leveren

deze projecten een daadwerkelijke bijdrage aan sociale cohesie.

Bijsturing

Om in te spelen op de dynamiek in de samenleving kunnen behalve

verenigingen en organisaties ook individuen die een tijdelijk engage-

ment opnemen subsidies aanvragen. Voorwaarde is wel dat ze er in

slagen mensen rond zich te verzamelen. Door de subsidieaanvraag op

voorhand te bespreken met een medewerker van het Provinciaal

Integratiecentrum kunnen de criteria grondig besproken worden en is

bijsturing mogelijk.

Evaluatie

De subsidie kan maximum 1000 euro bedragen en wordt na de goed-

keuring door de bestendige deputatie onmiddellijk uitbetaald. Na de

uitvoering van het project zal een medewerker van het Provinciaal

Integratiecentrum het project ter plaatse evalueren met de betrokken

partners. Wanneer het project niet of zeer slecht werd uitgevoerd kan

de subsidie teruggevorderd worden.

Goed idee?

Heb je een goed idee dat aan de criteria beantwoord, dan kan je een aan-

vraag voor projectsubsidie sociale cohesie indienen. Meer info over het

reglement en aanvraagformulier: www.limburg.be/integratiecentrum

(bij subsidies). Er zijn drie data om aanvragen in te dienen: 15 februari,

15 juni en 15 oktober. Maar altijd vooraf de aanvraag bespreken met een

medewerker van het Provinciaal Integratiecentrum.

Een mooi voorbeeld

‘De magie van de asure-pap in de verschillende religies’ is de titel van

een project sociale cohesie in Maasmechelen. Aanvrager was de

Vriendenkring van de Turkse gemeenschap Maasland. Voor de uitvoe-

ring van het project werkt deze vereniging nauw samen met: de Turkse

moskee, de imam, de Turkse senioren, De Bolster (seniorencentrum),

de autochtone senioren en het kerkbestuur. Het project brengt dialoog

op gang tussen de islam en het christendom. Als aanknopingspunt

om de dialoog op te starten zijn er de verhalen die gebeurd zijn op de

asure-dag. Deze verhalen zijn herkenbaar voor beide religies: de dag

waarop Adam fouten heeft gemaakt en vergiffenis vraagt; Noa en zijn

schip; verhaal van Mozes die de Israëliërs bevrijdde... De Gelovigen uit

de islam en het christendom ontdekken verschilpunten en gelijkenis-

sen. Dit leidt tot dialoog, maar ook tot wederzijds respect, vertrouwen

en beter begrip van de andere godsdienst. Om dit doel te bereiken

gaan een reeks concrete activiteiten door: bezinning in de moskee met

als afsluiting de zoete asure-pap, ontbijtdag in De Bolster en rondlei-

ding in de Sint-Barbara kerk, inspiratiedag en dialoog over de asure-

dag, afgeven van wenskaarten bij feesten als offerfeest en kerstmis.

Het nieuwe subsidiereglement sociale cohesie van het Provinciaal Integratiecentrum

45


Grafisch vormgever Niek Kosten zet zijn creativiteit in om het samen-

horigheidsgevoel in de Genkse wijk Winterslag op te krikken.

Visueel identiteitsonderzoek

Niek Kosten studeerde in juni af aan de Provinciale Hogeschool

Limburg als grafisch vormgever met het proefschrift “Winterslag cité.

Visueel identiteitsonderzoek.” Dit proefschrift werd goed onthaald,

hij won er de prijs van de stad Hasselt mee.

Waarom Winterslag? Niek: “Winterslag heeft voor mij altijd al iets

aparts gehad. Omdat het zo afgesloten ligt. Er zijn geen doorgaande

wegen, behalve de Noordlaan dan. Ik woon er zelf niet en heb er ver-

der ook geen speciale band mee. Mijn vader heeft wel in de mijn van

Winterslag gewerkt, maar dat had geen invloed op mijn keuze.”

Voor zijn onderzoek werkt hij met experimenten en projecten waar-

voor hij grafische middelen inzet. “Dat is anders dan een socioloog

die met een vragenlijst aan de slag gaat, die probeert zo objectief

mogelijk te zijn. Wat ik doe blijft toch subjectief en persoonlijk.”

Wat heeft hij dan precies gedaan in Winterslag?

Cité 1, 2 en 4

“Het begon met rond te wandelen in de wijk en foto’s te nemen van de

dingen die mij opvielen. Later heb ik daar een collage van gemaakt en

die geprojecteerd op een stratenplan van de wijk. Er is een groot ver-

schil tussen de eerste cité, het stuk aan de Genkse kant van de spoor-

weg en de tweede en vierde cité aan de andere kant van de spoorweg.

De derde cité is er nooit gekomen. Die spoorweg ligt in een diepe bed-

ding en tussen de twee delen van de wijk is er maar één brug. In de eer-

ste cité zijn de huizen groter, er is meer groen en meer ruimte. In de

tweede en vierde cité staan de huizen meer opeengepakt en ze zijn ook

kleiner. Het verschil moet echter genuanceerd worden, ook in de eer-

ste cité staan er bouwvallige huizen.”

Harde vlag

Niek Kosten ontwierp vervolgens een vlag voor Winterslag cité. “Ik

wilde er meer van maken dan een combinatie van bestaande vlaggen

van de herkomstlanden, de gemeenschappelijke identiteit van de wijk-

bewoners moest de basis zijn. De grote W staat niet alleen voor de W

van Winterslag, maar verwijst ook naar de mijnterril en de op en neer-

gaande lijn maakt het ook dynamisch. Zwart staat voor de steenkool.

en rood voor passie en strijd. Mijn docenten vonden de vlag te hard.

Een aantal bewoners sprak dit tegen, het mocht wel zo zijn. Dat past

ook bij Winterslag, de wijk heeft een harde kant, kijk maar naar de

strijd van de mijnwerkers bij stakingen en bij de sluiting van de mijn.”

Teken de wijk

Voor het derde project stapte Niek Kosten naar bewoners met de vraag

om hun wijk te tekenen. “Een zestigjarige vrouw van Marokkaanse

herkomst tekende alleen haar huis met het pleintje ervoor. Haar leef-

wereld was klein, voor haar gaat de wijk niet verder dan dat. Een bewo-

ner van tweede cité tekende alleen zijn kant van de wijk. De belang-

rijkste herkenningspunten voor hem waren het voetbalplein, de

Turkse moskee, de Marokkaanse moskee en het kerkje aan de

Noordlaan. Hij tekende ook de spoorweg maar niet de eerste cité. Ook

niet de mijn, het huidige C-Mine. Blijkbaar heeft hij het gevoel dat die

dingen er niet meer bijhoren. De derde tekening komt van een bewo-

ner van de eerste cité. Hij tekent wel de hele wijk, inclusief C-Mine,

Syntra, Casa Papa Giovanni,...

Fotografeer je leven

Het vierde project heette foto-etnografie, een methodiek om te weten

te komen hoe de mensen echt leven. Niek: “Ik gaf mensen een came-

ra mee en vroeg ze hun leven in beeld te brengen. Op die manier krijg

je de kans in hun leven binnen te kijken. Ik was speciaal geïnteres-

seerd in jongeren, maar wegens tijdsgebrek heb ik er maar een paar

jongeren kunnen bereiken, te weinig voor echte conclusies. Toch dit:

er waren twee meisjes van negentien bij, één van Marokkaanse en één

van Turkse herkomst. Ze hebben een heel gewoon leven, net als hun

leeftijdsgenoten: ze fotografeerden hun vriendinnen, hun familie

thuis aan tafel, hun kleerkast, ... En daartussen: een gebedsmatje.”

Citétaal

Het vijfde project ging over citétaal. “De citétaal begon als bindmiddel

tussen de wijkbewoners en mijnwerkers van verschillende herkomst,

de taal was nodig om met elkaar te kunnen communiceren. Het is een

bastaardtaal van het Nederlands met Italiaanse, Turkse en Arabische

invloeden. Nu is het vooral een jongerentaal met een eigen spreekstijl

en eigen woordenschat. “Die jongeren kunnen ook gewoon

Kunst voor meer sociale cohesie in Winterslag

47

Nederlands maar als ze bij elkaar zijn of een speciaal effect willen

halen gebruiken ze cités.” Ook autochtone jongeren pikken het op.

Vorig jaar dook het cités zelfs op in een reclame voor Mediamarkt op

de bussen van de Lijn:

“Mi jo, wat een stijle keuze - vies veel”

“Mi jo, wat een sjikke prijzen - vies weinig”

Niek ontwikkelde een eigen alfabet om specifieke klanken uit de cité-

taal beter over te brengen en het unieke karakter van de taal te bena-

drukken:

· een r met een tweede boogje om ze beter te laten rollen

· een s met een haakje eronder om aan te geven dat je ze als sj moet

uitspreken

· een schuine umlaut op klinkers om die te verlengen

· een ruitje boven de w om ze hard uit te spreken

· een tilde op een tweeklank om de zangerige toon te benadrukken.

Het ‘Manifest voor Winterslag cité’, het eindresultaat van het onder-

zoek waarin hij de vijf projecten heeft vervat, werd gedrukt in dit spe-

ciale alfabet.

Manifest

Dit manifest kadert binnen een fictieve burgerbeweging die het sterk

samenhorigheidsgevoel in de mijncité wil doen heropleven. De tekst

is een oproep aan de bewoners om trots te zijn op hun wijk. Een frag-

ment:

Wij zijn van Winterslag, wij

staan met grote fierheid

achter onze cité, onze

nieuwe identiteit leeft hier

al generaties, wij hebben

respect voor onze roots, wij

leven samen met elkaar en

niet naast elkaar, wij zijn het

immaterieel erfgoed van het

mijn-verleden.

Niek: “Je moet het manifest lezen met een knipoog, het is bewust

overdreven. Maar dat maakt het als vormgever en kunstenaar interes-

sant. Maar toch past het ook bij de wijk. Ik wil er een stuk gemeen-

schappelijke geschiedenis mee terugbrengen, het sterke Winterslag-

gevoel van vroeger.”

Werkt het ook?

Kan je hier ook echt iets mee? Dragen deze projecten effectief bij tot

een verhoging van het samenhorigheidsgevoel tussen de wijkbewo-

ners? Kan kunst de wijk redden?

Niek: “Ik werd met open armen ontvangen door de buurtwerkers en

de wijkmanager. Ze waren blij dat er iets met hun wijk gebeurde, ze

willen tenslotte ook dat de bewoners zich goed voelen in de wijk. Maar

het is een stap te ver om dit materiaal direct te gebruiken in de prak-

tijk. Dat is vaak zo met artistieke projecten, kunstenaars gaan op hun

manier aan de slag. Het is de taak van een kunstenaar creatief te zijn

en vrij te denken, niet om in opdracht een concrete toepassing te

maken.”

“Maar het kan wel een aanzet zijn, in de wijk kunnen ze er wel dingen

van gebruiken. Jeugdwerkers kunnen bijvoorbeeld met foto-etnogra-

fie te weten komen wat bij jongeren leeft en dit ook tonen aan de bui-

tenwereld.” Gaat er nog iets gebeuren met de vlag? Niek: “Als het echt

de vlag van de bewoners zou worden, hebben we een krachtig sym-

bool. Een vlaggencultuur is er al, als de nationale voetbalploegen van

de herkomstlanden spelen hangt de eigen vlag overal uit.”

Een zestigjarige vrouw van Marokkaanse herkomst tekent alleen

haar huis met het pleintje ervoor. Voor haar gaat de wijk niet ver-

der dan dat.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201048gen moeten hun bereidheid tot Nederlands leren aantonen. Veder gel-

den er standaard een aantal voorrangsregels voor bepaalde groepen

(zoals ouderen en personen met een handicap) of kunnen die optio-

neel worden ingeroepen door de plaatselijke sociale verhuurder (zoals

personen die al in de gemeente wonen, huurders van sociale verhuur-

kantoren en OCMW’s,...).

Los van deze Vlaamse regels kunnen huisvestingsmaatschappijen

sinds het Kaderbesluit sociale huur uit 2008 in drie gevallen een afwij-

kend lokaal toewijzingsreglement aanvragen:

• als men bijkomende voorwaarden voor lokale binding wil invoeren

• om rekening te houden met de woonbehoeften van specifieke

doelgroepen zoals bejaarden, daklozen, personen die beroep

doen op beschut wonen,...

• als men het hoofd wil bieden aan de ernstig verstoorde of bedreig-

de leefbaarheid in bepaalde wijken of complexen.

Een eigen toewijzingsreglement dient tot stand te komen in nauw

overleg met alle relevante actoren en de gemeente of het intergemeen-

telijk samenwerkingsverband speelt hierin de trekkersrol. Het moet

ook zorgvuldig gebeuren, voor de derde mogelijkheid is bijvoorbeeld

een gedegen probleemanalyse noodzakelijk en men moet ook kunnen

aantonen dat een wijziging in de samenstelling van de bewoners de

leefbaarheidsproblemen kan verhelpen. Volgens de Erasmushoge-

school kunnen etnische herkomst, religie of nationaliteit niet aan-

vaard worden als criterium omdat ze in strijd zijn met de antiracisme

en antidiscriminatiewet. Criteria die wel in overweging genomen kun-

nen worden zijn arbeidsituatie, inkomen, leeftijd, gezinssamenstel-

ling, woonervaring. In gans Vlaanderen werd tot nu toe slechts één

leefbaarheidsplan aanvaard, dit situeert zich niet in Limburg.

Het multireligieuze Limburg18 religies in Limburg

Traditioneel kent de katholieke kerk in Limburg de meeste aanhan-

gers. De migratie verandert hier niets aan en zorgt zelfs voor nieuwe

aanhangers. Wat de migratie wel deed is het religieuze landschap

enorm diversifiëren. Het Provinciaal Integratiecentrum ging in 2010

op onderzoek naar verschillende religies en levensbeschouwingen

actief in Limburg en kwam er maar liefst 18 op het spoor. Ze werden

gebundeld in de brochure ‘Het multireligieuze Limburg’.

Het Provinciaal Integratiecentrum hield hierbij vooral de aspecten

migratie en integratie in het oog. Migratie is ten dele de bron van reli-

gieuze diversiteit in Limburg. Een aantal religies, zoals bijvoorbeeld

de islam en het sikhisme, zijn meegebracht door migranten.

Integratie is van belang omdat binnen eenzelfde religie gelovigen van

verschillende herkomst actief zijn. De katholieke kerk in Limburg

kent bijvoorbeeld al jaren Poolse en Italiaanse missies.

Een top vijf maken van de religies in Limburg is een moeilijke oefe-

ning. Er bestaat geen centraal register van aanhangers. Vanaf wanneer

kan je bovendien iemand als ‘lid’ van een geloofsgemeenschap

beschouwen? En hoe deel je de verschillende religies dan in? Toch

deed het Provinciaal Integratiecentrum een voorzichtige poging om

een aantal cijfers op een rijtje te zetten.

De cijfers zijn gebaseerd op de interviews van het Integratiecentrum

bij sleutelfiguren van de verschillende religies en op de enquête van

Het Belang van Limburg in 2008.

Tijdens de cem,

een ritueel voor

Alevitische moslims,

bidden mannen, vrouwen

en kinderen samen.

49Hoe extreem is de Limburgse islam?

Er duiken geregeld signalen op dat er binnen de moslimgemeen-

schappen extreme opvattingen leven. Of dat er tendensen zijn tot

afzondering. Maar meestal blijft dat vaag en is het onduidelijk waar-

om dat zo is en wie of wat er mee bedoeld wordt. Het Provinciaal

Integratiecentrum keek op een meer systematische manier naar dit

fenomeen om meer helderheid te krijgen over wat er zich afspeelt.

Het gaat over een kwalitatief onderzoek. In het voorjaar van 2010 von-

den er in totaal 25 gesprekken plaats. De meeste gesprekken waren

individueel, een aantal waren in groep. De respondenten waren sleu-

telfiguren met contacten op lokaal vlak met moslims en hun organisa-

ties: medewerkers van lokale integratiediensten, lokale politici, wel-

zijnswerkers, medewerkers van federaties van allochtone verenigin-

gen, vrijwilligers uit moskeebesturen. De respondenten werd verteld

dat ze anoniem zouden blijven bij de verwerking van de resultaten. De

helft van de respondenten is moslim, de andere helft niet. De respon-

denten waren verspreid over verschillende gemeenten in Limburg.

De bevraging gebeurde aan de hand van een open vragenlijst met de

volgende items:

· Welke contacten hebt u met moslims en islamitische organisaties?

· Zijn er islamitische organisaties, netwerken, activiteiten of stand-

punten die u beoordeelt als negatief voor de integratie?

· Hoe zou u deze benoemen: extremistisch, als segregatie, of nog

anders?

Wat hebben we nu gevonden? We kunnen er twee dingen over zeggen.

Eén betreffende Marokkaanse moslims, het andere betreffende

Turkse moslims.

Marokkaanse islam

Zowel moslimrespondenten als niet-moslimrespondenten zien alle-

bei binnen de Marokkaanse islam een fenomeen opduiken dat nega-

tief kan zijn voor de integratie. Het gaat over jongeren en jongvolwas-

senen die ‘doorschieten’ in de beleving van de islam. Een moslimres-

pondent formuleert het zo: “Er zijn geen echte netwerken, maar wel

zijn er jongeren die het westers samenlevingsmodel afkeuren. Dit zijn

voornamelijk dertigers, met lange baarden en kleden. Er zijn ook

vrouwen bij. Ze willen de islam tot in de puntjes naleven. Dit komt

enkel voor bij jongeren die ‘mislukt’ zijn in de samenleving: ze hebben

geen diploma, geen werk, vaak drugproblemen en een strafblad. Ze

Aantal aanhangers per religie in Limburg

Religie Aantal aanhangers Bron

in Limburg

Katholieken 650.000 Schatting katholieke kerk

110.000 Door de kerk geschat aantal regelmatige kerkgangers

Ietsisten 128.000 Enquête Het Belang van Limburg 2008

Atheïsten 88.000 Enquête Het Belang van Limburg 2008

Soennitische moslims 42.000 Schatting o.b.v. herkomst: de grote meerderheid van Turkse en bijna alle Marokkaanse allochtonen is soenniet.

Agnosten 32.000 Enquête Het Belang van Limburg 2008

Alevitische moslims 10.000 Schatting alevieten: een derde van Turken is aleviet, dus ook zo voor migranten. Dit cijfer wordt betwist door andere moslims.

600 Leden alevitische vereniging

Orthodoxen 6.000 Schatting van Limburgers met Griekse of Oekraïnse herkomst/achtergrond

Evangelisch christenen 5.000 Schatting ARPEE, inclusief enkele honderden Limburgers die kerken buiten Limburg opzoeken (vooral Nederlanders in Nederlandse kerken)

Jehova’s getuigen 3.500 Aanwezigen jaarlijkse bijeenkomst

1.800 Predikers huis aan huis

2.000 Schatting deelnemers wekelijkse vergadering door Jehova’s Getuigen

Sikhs 2.000 Schatting o.b.v herkomst

Sjiieten 700 Schatting door moskee Beringen

Protestanten 500 Schatting door protestantse kerk

Ahmaddiya moslims 400 Schatting o.b.v. herkomst

Vrijmetselaars 360 Telling vrijmetselaars

Boeddhisten 200 Schattingen deelnemers aan meditatiesessies

Zevendedagsadventisten 160 Schatting door kerk Adventisten

Hindoes 120 Schatting Himalayan Society

Mormonen 75 Schatting Mormoonse kerk

Joden 50 Schatting Joods-Israëlisch Consistorie

Nieuw-apostolische christenen 20 Schatting Nieuw-Apostolische kerk

Bahai 10 Schatting door lid van Bahai-gemeenschap

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201050willen zich door die houding witwassen, ze gebruiken het om te pro-

voceren. Bij ‘normale’ jongeren met een job komt dit niet voor. Het uit

zich bijvoorbeeld in het weigeren van mannelijke gynaecologen voor

hun vrouwen. Dit gedrag wordt door de gemeenschap sterk veroor-

deeld. Het zijn ook individuele gevallen. Ze verenigen zich niet, of

toch niet bovengronds.”

Volgens deze respondent is er bij deze individuen sprake van segrega-

tie. “Ze kennen geen tussenweg. Voor hen is dat al snel assimilatie.

Want kritiek geven op de islam mag niet, daarom kunnen ze er geen

andere meningen op nahouden.” Waar komt dit volgens deze respon-

dent vandaan? “Er circuleren vele radicale websites. Ze zijn niet van

hier maar jongeren laten zich er wel door beïnvloeden. De imam heeft

al opgeroepen om er niet meer naar te surfen.”

Ook een andere moslimrespondent is er eerder gerust in, maar ziet

toch ook risico’s. “Bij ons zijn er geen extremisten. Geen organisaties,

geen activiteiten, geen standpunten. Er is wel een groepje jongeren dat

zich strikt houdt aan de voorschriften, bijvoorbeeld rond kleding.

Maar is dit extreem? Ze zijn gewoon heel gelovig en willen zich hou-

den aan de voorschriften. Ze zonderen zich niet af. Er is bijvoorbeeld

een leraar bij. Hij kleedt zich enkel in het weekend islamitisch. Ook

zijn er de Tabligh, huis aan huis predikers, te vergelijken met Jehova’s

Getuigen. Ze zetten mensen ertoe aan strikt volgens de islam te leven.

Dit is eigenlijk niet slecht voor jongeren die anders toch maar rond-

hangen. Ze zijn beter bezig met de islam dan met rondhangen. Toch

kunnen er problemen komen. In onze gemeente zijn er geen proble-

men. Nog niet. Maar de voedingsbodem is er eigenlijk wel. De jeugd-

werkloosheid ligt heel erg hoog. Jongeren hebben soms het gevoel

gediscrimineerd te worden, al is dat niet altijd zo. Het Vlaams Belang

wijst er constant op dat we het land willen inpalmen. Haat zaait haat.”

Een volgende moslimrespondent is er het mee eens dat frustraties jon-

geren kunnen drijven tot wrokgevoelens en haat tegenover de maat-

schappij waarin ze gefaald zijn. Maar ook niet-moslimjongeren met

dezelfde frustraties gaan over tot extreem en radicaal gedrag. “Het

extremisme draagt dan misschien wel een ander kleurtje en een ande-

re geloofsovertuiging maar de bron van deze haat en het gevaar van

deze haat is hetzelfde. Je zou extreme moslimjongeren die zich afzet-

ten tegen de maatschappij en overgaan tot extreem gedrag eigenlijk

kunnen vergelijken met extreemrechtse jongeren die overgaan tot

racistisch gedrag. Beide geven anderen de schuld van hun eigen pro-

blemen en voeden de harten met haat tegenover de ander.”

Welke oplossingen worden gesuggereerd voor dit fenomeen? Hun maat-

schappelijke situatie opkrikken, zegt deze moslimrespondent. “Wat

betreft de individuen die zich afzonderen moet de overheid een oplossing

vinden. Men mag vooral de jongeren niet aan hun lot overlaten. Misschien

is het te laat voor de Marokkaanse gemeenschap, want het gaat er niet

goed mee. Er moet meer steun qua werkgelegenheid komen. De overheid

moet meer kansen bieden, moet persoonlijke begeleiding geven.

De moskee is de plek waar dit gebeurt, een aantal moskees nemen

maatregelen om daar meer controle op te krijgen. “De moskee is van-

daag de dag, in tegenstelling tot vroeger, heel strikt wat betreft de con-

trole over wat er in naam van de moskee gebeurt. De moskee is nu niet

meer altijd open, maar sluit één a twee uur na de gebedstijd. Ook is het

niet meer mogelijk om affiches op te hangen of reclame te maken voor

activiteiten zonder de toestemming van het bestuur.”

Behalve meer toezicht kan de moskee nog meer doen, zoals deze mos-

limrespondent aangeeft: “Een groter draagvlak kan er voor zorgen dat

de gemeenschap beschermd wordt tegen extremistische gedachten.

Limburg heeft dan iets voor op de steden. In Antwerpen zou een man

makkelijk kunnen zeggen: mijn vrouw moet binnen blijven. Hier komt

dat niet voor, omdat moslims zich hier verenigen en daar uit elkaar

leven. En als ze zich verenigen komt er tegenreactie op. Dat bedoel ik

met de dragende groep of kracht. Dat men als groep of als vertrouwens-

persoon mensen binnen de gemeenschap aanspreekt op hun fouten.”

Niet alleen de moskees en eigen verenigingen, maar ook de bredere

samenleving moet het contact proberen vast te houden. Een medewer-

ker van een lokale integratiedienst: “Wat doen? De enige weg om met

extremisme om te gaan is de vinger goed aan de pols te houden. Je kan

niemand uitsluiten van overleg of communicatie. Want ze willen juist

die underdogpositie. Je moet naar punten zoeken waarop je goed kan

samenwerken. Sommige groepen legitimeer je zo, maar dat moet je er

dan maar bijnemen.”

Turkse islam

Het tweede fenomeen speelt binnen de Turkse islam. Hier zijn er sig-

nalen dat een aantal organisaties en netwerken, los van de ‘officiële’

moskeeën, zich apart en gesloten opstellen. Worden genoemd: de

Fetullah Gülen beweging en soefiverenigingen. Die signalen komen

van niet-moslimrespondenten en van moslimrespondenten die zelf

niet betrokken zijn bij deze organisaties.

Een niet-moslimrespondent over de kleinere Turkse islamitische

organisaties: “Ze komen open over, maar we hebben het gevoel dat ze

iets te verbergen hebben, dat er iets niet klopt. Onderhuids gaan ze

hun eigen gang. Ze zijn niet extremistisch maar wel gesloten. Ze hou-

den het voor zichzelf. We kunnen er vraagtekens bij plaatsen.” Maar

dezelfde respondent nuanceert later dit standpunt: “Dingen apart wil-

len doen is nog niet extremistisch. Mensen willen bij elkaar zijn, wil-

len dingen doorgeven, willen veilig zijn.”

Soms worden moslims beschuldigd van dubbele agenda’s. Een niet-

moslimrespondent: “Fetullah Gülen lijkt behoorlijk charmant naar

buiten toe, maar in werkelijkheid hebben ze volgens mij een dubbele

agenda. Ze proberen heel open te zijn, maar er bestaan ontzettend veel

vragen omtrent de financiering van hun projecten en hun achterliggen-

de visie. Ze komen in eerste instantie goed over want ze spreken de taal,

doen actief aan sociale solidariteit en spreken Christenen aan voor dia-

51loog. Maar stiekem weten wij toch niet wat ze denken en willen.”

Een andere moslimrespondent is bezorgd over wat er gebeurt in een

soefivereniging in zijn gemeente. “Jongeren worden uit hun familie

weggetrokken, verdwijnen voor een paar jaar. Ik heb een moeder op

bezoek gehad die ongerust was over haar zoon. Hij zou in Parijs op

een religieuze school zitten. Ze proberen leergierige jongens met

potentie binnen te halen en vast te houden. Jongeren krijgen er inge-

pompt dat ze opgeleid worden tot een echte islamitische leider. De

intentie is wel goed, ze zouden jongeren willen oppakken en recht-

houden die op het slechte pad zijn terechtgekomen.”

Wat is de meest aangewezen strategie om met deze organisatie om te

gaan? Dezelfde respondent: “Er naar toe blijven gaan. Ze blijven uit-

nodigen. Niet uitsluiten. Uit hun kot trekken. Niet polariseren, niet

afschermen van de buitenwereld.” Een respondent die medewerker is

van een lokale integratiedienst sluit daarbij aan: “Meer en betere com-

municatie zodat ze hun ideeën en activiteiten naar buiten kunnen

brengen. De openheid moet wel van twee kanten komen, de gemeen-

te zelf kan ook stukken beter, etnocommunicatie staat hier nog ner-

gens. Er mag ook meer professionalisme komen bij de organisaties,

ook al is het vrijwilligerswerk.”

Wat is de repliek van de soefiverenigingen? “Wij doen de deuren open

maar er komt niemand. Als ik bij het gemeentebestuur kom en ik zeg

dat ik van de Diyanetmoskee kom is er geen probleem. Maar als ik zeg

dat ik van Milli Görus of Tekke ben is de gemeente zelf gesloten. We

hebben 300 leden waarvan de meeste jongeren zijn. In onze gemeente

heb je veel verenigingen die niks doen en toch subsidie krijgen. Wij krij-

gen niets. De houding van de gemeente doet ons pijn. Wij hebben het

gevoel dat we het niet goed kunnen doen. We worden vaak verweten niet

transparant te zijn. Wij leven hier en willen transparanter worden maar

er is niemand die uitlegt hoe we aan transparantie kunnen werken.”

De respondent uit de Fetullah Gülen beweging antwoordt het volgen-

de op de vraag waarom er op sommige plaatsen geen contacten zijn

met de gemeentebesturen: “Hebben die besturen zelf de stap gezet

naar die organisatie en werden ze geweigerd?”

Op de vraag over de financiering zegt de respondent: “Onze verenigin-

gen werken volgens de vzw-wetgeving. Er wordt geld ingezameld via

lidgelden en giften: zekaat, fitre enzovoort. Alle islamitische organi-

saties activeren deze islamitische regels. Verder krijgen de verenigin-

gen subsidies voor bepaalde activiteiten. Alles is open en bloot, er zijn

geen illegale kanalen. Als er een omhaling is in de kerk gaat het om

centen maar in de moskee gaat het minstens om briefjes van vijf euro

en zo zijn er ook zelfstandigen die meer geven.”

Wat heeft dit onderzoek ons geleerd?

Binnen de Marokkaans islam stelt zich het fenomeen dat relatief kleine

aantallen jongeren en jongvolwassenen erg ver (te ver?) kunnen gaan in

de beleving van islam. Dit kan er toe leiden dat ze zich afkeren van de

ruimere gemeenschap. Zowel moslimrespondenten als niet moslimres-

pondenten geven dit aan. Daarbij spelen volgende factoren een rol: de

zwakke sociaal-economische positie van de jongeren, de invloed van

internet en mogelijk ook de activiteiten van bepaalde groeperingen. De

meest aangewezen strategie is dat moskeeverenigingen sterk en vaardig

worden om op een goede manier om te kunnen gaan met deze jongeren

om ze te behoeden voor een te verregaande afzondering.

Binnen de Turkse islam worden een aantal islamitische organisaties en

netwerken, die los staan van de ‘officiële’ moskeeën, geoormerkt als

(te) gesloten en (te) apart maar doorgaans niet als extremistisch. De

meest aangewezen strategie is meer en betere communicatie en samen-

werking met gemeentebesturen en de ruimere samenleving. De organi-

saties en netwerken zelf repliceren dat ze niet alleen verantwoordelijk

zijn voor het gebrek aan communicatie en samenwerking en stellen

bovendien dat ze met te veel argwaan bejegend worden.

Moslims en niet-moslims kijken anders

In het onderzoek van het Provinciaal Integratiecentrum naar extremis-

me en segregatie in de Limburgse islam gaven respondenten ook hun

visie op de ontwikkeling van de islam in Limburg. De helft van de res-

pondenten is moslim, de andere helft niet en er zijn, globaal gezien,

verschillen in de perceptie van een aantal ontwikkelingen rond de

islam tussen de twee. We zetten hier een aantal uitspraken op een rij

om die verschillen te illustreren. Eerst komen de moslimresponden-

ten aan het woord.

Een moslimrespondent vindt dat een maatregel als het hoofddoeken-

verbod in scholen slecht onthaald wordt in de gemeenschap en zo de

integratie belemmert: “Niet omdat we zo gehecht zijn aan hoofddoeken of

boerka’s, boerka’s vind je trouwens in Marokko zelf niet eens. Maar de mensen

denken dat dit maar een eerste stap is in het tegenwerken van hun geloof. Straks

mogen we ook al niet meer slachten met het offerfeest. Dat creëert wantrouwen.”

Een andere moslimrespondent beoordeelt de kwestie als volgt:

“De vraag om een hoofddoek te mogen dragen op school of de vraag naar een

gescheiden zwemuur. Is dat een uiting van extremisme? Volgens mij niet, het is

wel een verscherpte aandacht voor het geloof.”

Volgens deze moslimrespondent schort het eerder aan acceptatie dan

aan integratie.

“Islam is niet anti-integratie. Er is integendeel nood aan acceptatie. De gods-

dienst islam bestaat nu enmaal in dit land. Dat moet men gewoon accepteren.

Oké: dat moslimmeisje draagt een hoofddoek, die moslim drinkt geen alcohol en

die islamitische werknemer bidt vijfmaal per dag. Men moet dat gewoon accep-

teren. Als ik een werknemer heb die rookt, moet ik ook accepteren dat die nu en

dan buiten gaat roken. Als een vegetariër bij mij op bezoek komt moet ik er ook

voor zorgen dat ik hem iets anders kan serveren dan vlees. Als ik alleen vlees ga

serveren gaat dat botsen en dan gaat die persoon niet meer graag terugkomen.”

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201052Deze moslima vindt dat er te veel gelet wordt op uiterlijk of op stijl.

“Ik weiger om op basis van uiterlijke kenmerken of vermoedens, die nergens op

gebaseerd zijn, mensen of groepen als extreem te beschouwen. Er zijn boze tongen.

Maar waarom? Omdat ze een baard laten staan? Of en wit kleed dragen? Vaak

worden mensen als extreem beschouwd die dat absoluut niet zijn. Binnen de

islam wordt bijvoorbeeld aangeraden om je kennis te delen met anderen.

Sommige moslims die dan heel overtuigd en stellig zijn, hebben echter niet de

gespreksvaardigheden om hun boodschap over te brengen. Ze gaan dan vinger-

wijzen waardoor ze extreem overkomen. Ik kan precies hetzelfde zeggen als zij

maar op een andere manier waardoor ik niet extreem overkom. Omdat mensen

zich niet altijd evengoed kunnen uitdrukken, worden er dingen gezegd die hele-

maal niet zo bedoeld zijn.”

Deze moslimrespondent kaatst de vraag over integratie terug.

“Wat is integratie? Ik zeg altijd: eens een man zijn plicht tegenover zijn land doet,

dan is hij geïntegreerd. Een moslim is vanuit islamitisch oogpunt verplicht om de

wetten van het land te respecteren. Volgens de profeet moet een moslim vriendelijk-

heid betrachten tegenover zijn buur en omgeving. En mag hij niet eens slapen met een

volle maag terwijl hij weet dat zijn buur honger heeft. Ook het land waarin een mos-

lim zich bevindt heeft recht op gehoorzaamheid en trouw, aangezien hij als burger

een verbond sluit met dit land. Maar integratie lijkt tegenwoordig het synoniem van

assimilatie. Mag men zijn of haar mening nog openlijk geven over zaken zoals het

hoofddoekenverbod op scholen of het feit dat men niet meer thuis mag slachten op het

offerfeest? Het is niet tegen de wet om je mening te geven. Er is immers recht op vrije

meningsuiting. Dus ook dan ben je nog geïntegreerd. Ben ik geïntegreerd als ik mijn

eigen cultuur en mijn eigen religieuze opvattingen behoud? Moet ik eerst alcohol

drinken en op café gaan om geïntegreerd te zijn? Dit terwijl de overheid toch veel geld

uitgeeft aan bestrijding van alcoholmisbruik.”

Deze moslimrespondent kan tenslotte begrip opbrengen voor de

Vlamingen die moeite hebben met de groeiende zichtbaarheid van de

islam.

“De islam wordt meer zichtbaar op straat, onze visibiliteit neemt toe en dat wordt

niet aanvaard. Pas nu beseffen veel Vlamingen dat ze in een pluralistische samenle-

ving leven. Het gaat te snel. In de Verenigde Staten en Groot -Brittannië hebben ze

daar minder moeite mee. Vlaanderen is altijd wat meer gesloten geweest. Ik snap wel

dat ze daar moeite mee hebben. In Marokko hebben we in de stad Marrakesh hetzelf-

de verhaal, alleen omgekeerd. In Marrakesh wonen nu al zestigduizend Europeanen

en hun aantal groeit. Lokale mensen vragen zich af: wat is hier aan de hand? Die

Europeanen kopen onze huizen en onze riads. Ze nemen onze stad over.”

Dan een aantal uitspraken van niet-moslims. Let wel: het gaat over

sleutelfiguren die actief betrokken zijn bij het lokale integratiegebeu-

ren en dus, dat kunnen we althans verwachten, positief kijken naar de

multiculturele samenleving. Een eerste citaat gaat ook over het hoofd-

doekenverbod maar legt toch een andere nuance.

“Ik spreek me niet uit of de eis om een hoofddoek te mogen dragen op school

terecht is of niet, maar het bemoeilijkt wel de integratie. Alleen al omdat die dis-

cussie zo lang aansleept en iedereen een positie heeft ingenomen waar men niet

meer van afwijkt. Hetzelfde gebeurt met de vraag om aparte zwemtijden voor

vrouwen. Als ergens één keer een religieus standpunt over is ingenomen krijgt het

nog weinig kritiek uit de moslimgemeenschap.”

Deze niet-moslim respondent vindt sommige vragen van moslims

toch moeilijker dan ze lijken.

“Organisaties die zwemuurtjes willen voor vrouwen gaan ook ooit te ver. Ze wil-

len dan ook vrouwelijke redders en de ramen afgeplakt. Dat lijken onschuldige

vragen, maar ze zijn het niet. Want wat is dan de volgende vraag? Op den duur

organiseer je alles apart. Bovendien verplicht je hiermee een grote groep gematig-

den voor wie dit niet hoeft.”

Thema dat bij niet-moslims regelmatig terugkomt is de toenemende

‘islamisering’. Enkele voorbeelden:

“Ik heb het gevoel dat de gemeenschap onder invloed van de moskee precies con-

servatiever wordt. Vooral jongeren worden zich sterker bewust van hun moslim-

identiteit. Ze zijn assertief, soms op het agressieve af. Dat is ook de houding van

de moskeevereniging: wij laten niet met ons sollen. Vroeger waren ze gematigder.

De signalen zijn natuurlijk ook maar fragmentarische en er zijn geen harde cij-

fers of bewijzen, het is aanvoelen, vermoeden dat er meer aan de hand is, dat we

hun gedachtegoed niet echt kennen.”

“Ik merk toch de neiging om islamitische voorschriften en regels als absoluut te

beschouwen. En bepaalde vorm van wij - zij denken. Dat komt van twee kanten,

maar de laatste tijd heb ik de indruk dat het religieuze meer beklemtoond wordt.”

“Religie is een belangrijker gegeven geworden dan twintig jaar geleden. Het is een

identiteit geworden. Allochtonen en autochtonen begrijpen elkaar hier niet. De

almaar seculierder wordende autochtonen botsen met de almaar religieuzer worden-

de allochtonen. Sommige uitingen van religie botsen daarbij op verworvenheden van

de westerse maatschappij. Bijvoorbeeld de positie van de vrouw. Zo stootte ik ooit op

een boekje in de bib van de moskee waar dingen instonden over de positie van de

vrouw waar ik echt van achterover viel. Is dat extremisme? In mijn ogen wel.”

“In de gemeenschap is het steeds meer gaan draaien rond religie. Religie is de rode

draad. Soms stel ik me toch serieuze vragen over hoe de westerse samenleving afge-

schilderd wordt. Je ziet ook steeds meer vrouwen in groepjes met de koran onder de

arm naar de moskee lopen. Vroeger zag je dat nooit. Een ander voorbeeld: het stand-

je van de Marokkaanse moskee op de multiculturele kerstmarkt. Eerst gingen ze

akkoord, later deden ze moeilijk omdat elders op die markt alcohol verkocht werd.”

Andere uitspraken signaleren wantrouwen en afstand.

“Op een iftarviering kwam ik op de boekenstand een aantal rare boeken tegen. Is de bij-

bel Gods woord? met een heel betoog om te bewijzen dat de bijbel en het katholicisme

niet deugen. Ook Een glimp van de binnenkant van de hel is zo’n rare uitgave.”

“Bij de inrichting van de begraafplaats hebben we samen met het

Europlanetarium tot op een honderdste van een graad de precieze richting van

Mekka uitgekiend. Met een gammel kompasje hebben de moslims dat nog eens

nagemeten omdat de uitkomst niet vertrouwd werd.”

De voorbeelden spreken voor zich. Moslims vragen ruimte en accep-

tatie voor hun geloofsbeleving en vinden het niet terecht als ze daar-

voor wantrouwend worden bekeken. Niet-moslims vinden dat mos-

lims steeds meer belang gaan hechten aan religie en zien dat als een

bron van spanning, potentiële conflicten en groeiende afstand tussen

de bevolkingsgroepen.

53Transculturele psychiatrie,multiculturele zorgEen cultuurkloof tussen hulpvrager en hulpverlener is er in de psychi-

atrie meestal. Want cultuur gaat over meer dan je herkomst. Maar bij

allochtonen en vluchtelingen in de psychiatrie is de cultuurkloof meer

uitgesproken. Op 25 februari 2010 organiseerden het Provinciaal

Integratiecentrum en het OPZC Rekem symposium ‘Kleurrijke psychi-

atrie, multiculturele zorg’.

Etnocentrische reflex

Volgens Frank Kortman, hoogleraar transculturele psychiatrie aan de

Radboud Universiteit van Nijmegen, moeten hulpverleners hun visie op

cultuur bijstellen. “Grootste gevaar in de multiculturele zorg is dat je als

hulpverlener bij elk feit de oorzaak gaat zoeken in de andere cultuur. Dat

je cultuur ziet als een verzameling van gedeelde waarden, normen en

gebruiken van groepen mensen. Zo verval je in stereotypen en doet geen

recht meer aan individuen. Jammer genoeg bestaan er veel handleidin-

gen over culturen: ‘Marokkanen zijn zus. Italianen pak je zo aan.’ Dat is

onzin. Elk individu is anders en verdient zorg op maat.”

“Accepteer dat ieders cultuur verschilt, maar oordeel niet. Er moet res-

pect en ruimte zijn voor alle culturen. Communicatie is daarbij het

recept. Als je iets niet weet, vraag het gewoon. Dat stelt iedereen op

prijs. Kijk ik mijn patiënt in de ogen? Geef ik iemand van het andere

geslacht een hand? Zeg: ‘ik heb begrepen dat het bij jullie niet vanzelf-

sprekend is. Stel je het op prijs als ik je een hand geef ?’ Zo maak je dui-

delijk dat je interesse én respect hebt.”

Soms is het moeilijk die etnocentrische reflex te onderdrukken. Je ziet

je eigen normen en waarden toch als beste en andere als afkeurens-

waardig. Wat bijvoorbeeld als een vluchteling uit Nigeria geen vrouw

als begeleider wil? Kortman: “Draai die knop om. Maak duidelijk dat

je wel begrijpt dat het voor hem niet vanzelfsprekend is begeleid te

worden door een vrouw. Maar dat het bij ons anders is. Het is niet

altijd slecht om eerst ‘toe te geven’ en een mannelijke begeleider aan

te stellen. Geleidelijk aan kan je nog aanpassen. Anders schaad je de

relatie al vanaf het begin en speel je de patiënt kwijt. En dat kan niet de

bedoeling zijn.”

Ander voorbeeld waar je de spreekwoordelijke knop best omdraait:

allochtone vrouwen die hun man meebrengen op consultatie.

Kortman: “Denk niet: ‘daar zijn ze weer’. Zeg wel: ‘Ik begrijp dat u

hier bent met uw vrouw. Maar bij ons is het de gewoonte dat ik uw

vrouw alleen onderzoek. Kan dat?’ Misschien is er bij het eerste con-

sult weerstand, maar later niet meer.”

Vertrouwen

Die goede match tussen hulpverlener en patiënt is altijd moeilijk. En

naar mate de culturen verder uit elkaar liggen wordt het extra moeilijk.

Daarom investeer je best in de eerste gesprekken, in de kennismaking.

De ziektegeschiedenis achterhalen bij iemand uit een andere cultuur

vraagt extra tijd. Je moet eerst het vertrouwen winnen. Kortman: “Met

de deur in huis vallen is geen goed idee. Begin over koetjes en kalfjes.

Over de kinderen of het werk. Het toezenden van vragenlijsten als

voorafgaande kennismaking, zoals vaak gebeurt in de geestelijke

gezondheidszorg, is bij allochtonen zeker af te raden.”

Communiceer over alles. Dat is ook het advies van Kortman als een

Belgische patiënt jou als allochtone verpleegkundige weigert. “Praat

het uit. Waarom accepteert hij jou niet? Maakt de weigering misschien

deel uit van de psychose? Is het puur racisme? Of is het foute beeldvor-

ming over de kennis en opleiding van allochtonen? Nieuwsgierigheid

geeft je gesprek een andere wending. Als het echt niet uit te praten is,

leg je erbij neer en verander. Want als je die match niet hebt, lukt de

behandeling toch niet. En dat is het belangrijkste.”

Diagnose

Je diagnose baseer je voor een groot deel op het gedrag en het verhaal

van je patiënt. Maar de manier waarop je je tot een dokter wendt is ook

cultureel bepaald. In onze westerse maatschappij hou je je goed bij een

dokter. Je gaat je symptomen als het ware minimaliseren. Allochtonen

maken het daarentegen heel goed duidelijk dat ze ziek zijn. Ze doen

erg hun best de symptomen te veruiterlijken. In onze ogen heeft dat

iets weg van overdrijven. Dit is iets dat je als hulpverlener moet leren

uit ondervinding.

Ook kennen allochtonen vaak een andere rol toe aan hulpverleners. Ze

stellen een dokter die open communiceert soms niet op prijs. Ze wil-

len geen harde waarheid, maar een verbloemde versie van de feiten.

“Laat je als hulpverlener maar in die rol duwen,” zegt Kortman. “Het

is het resultaat van je behandeling wat telt. Bij zelfbewuste

Nederlanders moet je natuurlijk niet proberen om de waarheid te ver-

zwijgen. Zij verwachten een dokter die open kaart speelt.”

Soms hebben westerse diagnoses geen zin. Op bepaalde psychische

aandoeningen heeft de westerse hulpverlener geen antwoord. Een

bekend voorbeeld hiervan is het koro-syndroom. De lijder vreest dan

dat de externe geslachtsdelen krimpen of zich in het lichaam terug-

trekken. Vaak vreest men dat de aandoening dodelijk is. Dan is

iemand uit de eigen cultuur nodig voor een behandeling.

Kortman: “Een behandeling moet ook acceptabel en begrijpelijk zijn.

Soms moet je creatief zijn. Ethiopiërs zien tabletjes tegen epilepsie niet

als medicijn, omdat ze denken dat het de duivel is die dit veroorzaakt.

Zeg dan bijvoorbeeld dat god de tabletjes sterk aanraadt. Beter je behan-

deling verpakken dan je patiënt verliezen.Lukt dit niet, probeer dan met

een brugfiguur te werken die de behandeling acceptabel maakt.”

Werkgroep

Wat zijn de ervaringen met transculturele psychiatrie in Limburg? Het

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201054OPZC van Rekem richtte in 2002 een werkgroep op rond het thema.

“We werden in ons centrum geconfronteerd met Italiaanse,

Marokkaanse en Turkse patiënten. En we gingen op zoek naar een

manier om hen gelijkwaardige zorg te bieden,” verklaart Maria Pellin,

trekker van de werkgroep en zelf van Italiaanse herkomst. “Op dit

moment is ongeveer vijftien procent van de patiënten in Rekem

allochtoon. In de forensische afdeling, voor mensen die delicten

pleegden, is dit een op vijf. En in de opnameafdeling zijn er zelfs 50

procent allochtonen, vooral Marokkanen.”

“Ik kan uit mijn eigen ervaringen putten om de nood over kennis rond

transculturele zorg te illustreren. Mijn ouders, opgegroeid in een lan-

delijk deel in Italië, begrepen mijn studies en werk eerst niet. Ze kon-

den het woord psychiatrie niet eens uitspreken. In Italië werden men-

sen met psychische problemen door de familie opgevangen. Bij een

crisis kwamen ze in een gewoon ziekenhuis terecht. Psychiatrie was in

hun tijd iets onbekend.”

De werkgroep wil een motor zijn om de organisatie cultuurgevoeliger

te maken en om het personeel te sensibiliseren rond transculturele

zorg. Het Provinciaal Integratiecentrum werd ook betrokken bij de

werkgroep. Maria Pellin: “We proberen vooral ook het personeel te

sensibiliseren om tolken en interculturele bemiddelaars in te schake-

len. Voor sociaal tolken doen we een beroep op de Sociaal

Tolkendienst van het Provinciaal Integratiecentrum. Voor intercultu-

rele bemiddelaars hebben we afspraken met het Ziekenhuis Oost-

Limburg. Maar ze worden nog te weinig structureel gebruikt. Eén

voormiddag om de twee weken met een intercultureel bemiddelaar

werken is te weinig. Eigenlijk zou er constant één bij moeten zitten tij-

dens de therapie.”

Toch blijft transculturele zorg altijd een beetje zoeken. Maria Pellin

geeft tijdens het symposium het voorbeeld van een Italiaanse man op

de ouderenafdeling die zienderogen achteruitging omdat hij enkel

pasta wou eten. Hoe bewaak je die grens? Wat als iedereen moeilijk

gaat doen over het eten? Frank Kortman: “Vraag eerst naar het waar-

om en zoek dan een compromis. Want is die grens wel zo belangrijk?

Probeer niet te denken in termen van ‘regels’ en ‘uitzonderingen’,

maar van zorg op maat. Ga uit van een vaste structuur en geef elk indi-

vidu kans op eigen programma. Want met afwijken van de structuur

win je soms meer dan je verliest. Door het individu boven de structuur

te plaatsen voelt de patiënt zich merkbaar beter.”

Interculturaliseren

Interculturaliseren betekent dat organisaties en instellingen goed

gaan werken voor iedereen. Het is een centraal aandachtspunt voor de

integratiesector, dus ook voor het Provinciaal Integratiecentrum.

Meestal hebben organisaties en instellingen wel een positieve hou-

ding ten aanzien van culturele diversiteit, maar kampen ze met prak-

tische vragen. Soms zijn er ook weerstanden.

Een voorbeeld daarvan hoort men wel eens bij personeelsverantwoor-

delijken die geconfronteerd worden met de vraag aandacht te hebben

voor een divers personeelsbeleid, één van de sleutelelementen van

interculturalisering.” Autochtoon of allochtoon speelt bij onze selec-

tie geen enkele rol, wij letten alleen op kwaliteit.” Klinkt het dan.

Welke argumenten heeft een procesbegeleider in petto om hier op in

te gaan? De site www.interculturaliseren.be van de Vlaamse overheid

geeft de volgende tip.

“Vanzelfsprekend dient er bij de selectie geen concessie te worden gedaan aan de

kwaliteit van een persoon. Daarmee zou de kans op stigmatisering immers ver-

groot worden en dat schaadt zowel de beeldvorming over de doelgroep als het

functioneren van de organisatie. Maar alles draait om de vraag: wat is kwali-

teit? We moeten bij de beoordeling van kwaliteit ook kijken naar de organisatie

in zijn geheel. Met een divers personeel kun je een verbinding leggen met nieuwe

doelgroepen of nieuwe markten. Is de organisatie ook niet gebaat met nieuw

bloed en nieuwe ideeën die zo binnenstromen? Het getuigt ook van kwaliteit als

de personeelsverantwoordelijke zich regelmatig bezint over het eigen selectiepro-

ces: welke criteria hanteren we? In welk opzicht zijn die neutraal? Ben ik bewust

van mijn eigen voorkeuren en culturele bagage? Zien we geen potentieel talent

over het hoofd?”

Het Provinciaal Integratiecentrum hanteert in haar samenwerking met

andere provinciale diensten de volgende interculturaliseringstoets.

1. Beleid. Staat er iets vermeld over allochtonen of andere kansengroe-

pen in beleidsnota’s? Wordt de samenwerking met het Provinciaal

integratiecentrum vermeld in beleidsnota’s?

2. Aanbod. Welke producten of diensten worden gebruikt door (orga-

nisaties van ) allochtonen? Heeft men hierover onderzoek gedaan?

3. Bijzondere voorzieningen. Zijn er bijzondere voorzieningen getrof-

fen om het aanbod beter toegankelijk te maken voor (verenigingen

van ) allochtonen?

4. Samenwerken met andere organisaties. Werkt men samen met

andere organisaties om de inclusieve aanpak te verbeteren?

5. Vorming, bijscholing. Hebben medewerkers van de dienst vorming

of bijscholing gevolgd over het inclusief beleid? Welke vorming?

Wie heeft die gevolgd?

6. Allochtonen als collega. Telt de dienst allochtone medewerkers?

Hoeveel zijn er dat? In welke functie? Spelen zij een rol in de inclu-

sieve aanpak? Op welke manier?

De afgelopen periode zette het Provinciaal Integratiecentrum intercul-

turalseringsprojecten op rond ouderen, mantelzorg, orgaandonatie,

crisisopvang in het algemeen welzijnswerk en geestelijke gezond-

heidszorg (zie het artikel over transculturele psychiatrie).

55Nederlands lerenHet Huis van het Nederlands

Het Huis van het Nederlands helpt anderstalige volwassenen een

geschikte cursus Nederlands te vinden. Het Huis is er voor iedereen

die Nederlands wil leren. Een belangrijke groep zijn de nieuwkomers.

Het Onthaalbureau verwijst hen door naar het Huis van het

Nederlands. Het Huis van het Nederlands heeft een hoofdvestiging in

Hasselt en antennes in alle Limburgse regio’s: Genk, West-Limburg,

Maasland, Noord-Limburg en Zuid-Limburg.

In de loop van 2009 krijgt het Huis van het Nederlands 5.958 taalleer-

ders over de vloer. De taalleerders met de Belgische nationaliteit vor-

men de grootste groep. Personen met de Turkse nationaliteit komen

op de tweede plaats, gevolgd door de Marokkanen en de Indiërs.

Vergeleken met 2008 kwamen er in 2009 iets minder taalleerders bij het

Huis van het Nederlands langs. 2008 was een druk jaar door de grote

toestroom van kandidaat-sociale huurders. De vernieuwde Vlaamse

wooncode legt immers een taalvereiste op, die van nieuwe kandidaat-

huurders van een sociale woning vraagt of ze bereid zijn Nederlands te

leren. Ruim 40% van de intakes in 2008 was in het kader van de woon-

code. In 2009 was deze groep minder omvangrijk (8%).

Een beleidsmaatregel die in 2009 wel impact had op de werking van het

Huis van het Nederlands was de regularisatiecampagne. Deze leidde

vooral in loketten in het zuiden van de provincie tot een extra toestroom.

Meer info? www.limburg.be/huisvanhetnederlands, [email protected]

of 011 30 57 00

Het Huis van het Nederlands kreeg in 2009 5.958 taalleerders

over de vloer.

Jaarboek Migratie en integratie Limburg 201056Discriminatie en racismeDiscriminatiegevoelens en -ervaringen

Dat er ook in Limburg wel degelijk gevoelens van discriminatie leven

blijkt uit het onderzoek ‘Voorbij wij en zij? De sociaal-culturele

afstand tussen autochtonen en allochtonen tegen de meetlat’ (2007).

Voor dit onderzoek ondervraagt de Universiteit Hasselt in opdracht

van het Limburgs provinciebestuur vijfhonderd allochtonen en drie-

honderd autochtonen uit Houthalen-Helchteren en Genk. Eén luik uit

het onderzoek handelt over discriminatie.

De helft van de Marokkaanse allochtonen geeft aan in het jaar vooraf-

gaand aan het interview minstens één keer het gevoel gehad te hebben

gediscrimineerd te worden. Voor de Turkse allochtonen ligt dit cijfer

lager (36%). Ook het percentage dat aangeeft meerdere keren tot zeer

dikwijls het slachtoffer geweest te zijn van discriminatie ligt hoger bij

de Marokkaanse dan bij de Turkse allochtonen (15% versus 10%).

Het meest aangehaalde domein waarop discriminatie wordt ervaren,

is de arbeidsmarkt. Een kleine 6% van de Marokkaanse allochtonen en

een goede 4% van de Turkse allochtonen geven aan in het voorbije jaar

een discriminatie-ervaring meegemaakt te hebben op het werk. 9%

van de werkende allochtonen is onder de indruk van een discrimina-

tie- ervaring op het werk. Een kleine 7% van de werkloze allochtonen

zegt het voorbije jaar benadeeld te zijn bij het zoeken naar een baan.

Andere voorvallen van discriminatie die zowel bij de Turkse als de

Marokkaanse allochtonen sporen nalaten, houden verband met erva-

ringen op school of met de hoofddoek.

Weinig discriminatieklachten

Ruim de helft van de Marokkaanse allochtonen en één op drie Turkse

allochtonen geeft aan het voorbije jaar minstens één keer het gevoel

gehad te hebben gediscrimineerd te zijn. Toch bereiken weinig klach-

ten het Centrum voor Gelijke Kansen en Racismebestrijding. Niet

iedereen die discriminatie en racisme ervaart, zet echter de stap naar

het CGKR. Daarom is het aantal racismeklachten geen goede graad-

meter voor racisme.

Personen die een klacht over discriminatie en racisme willen indienen

kunnen terecht bij het Centrum voor Gelijke Kansen en

Racismebestrijding. Het Centrum probeert tot een oplossing te

komen door te onderhandelen en te bemiddelen. Lukt dit niet, kan een

procedure voor de rechtbank ingeleid worden.

In 2009 ontving het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en

Racismebestrijding 2.888 dossiers naar aanleiding van racisme, dis-

criminatie of andere haatmisdrijven, een derde meer dan in 2008. In

75% van de gevallen was het Centrum bevoegd wat resulteerde in

1.859 nieuwe dossiers. In bijna de helft van de dossiers wordt er gedis-

crimineerd op basis van ras, huidskleur, herkomst of nationale en

etnische afstamming. De meeste klachten hebben te maken met inter-

net (25%) en werkgelegenheid (25%).

Dit alles blijkt uit het jaarverslag van het CGKR.

Sociaal tolken als schakel tussen hulpverlening en anderstaligen

Nederlands leren is belangrijk, maar het leren van deze taal vraagt tijd.

Vaak wordt de hulpverlening geconfronteerd met cliënten die (nog)

geen of onvoldoende Nederlands spreken. Dit kan de gesprekken ern-

stig belemmeren. Een sociaal tolk kan dan uitkomst bieden.

Diensten en voorzieningen die werken met anderstaligen kunnen

beroep doen op de Sociaal Tolkendienst Limburg. De Tolkendienst

stuurt tolken ter plaatse voor hulpverleningsgesprekken of groepstol-

ken. Door het opheffen van de taalbarrière verhoogt de Tolkendienst

de toegankelijkheid van een groot aantal diensten.

De Limburgse Tolkendienst is er voor de hulp- en dienstverleners, niet

voor de cliënt. Alleen hulpverleners kunnen de Tolkendienst contacte-

ren en een tolk bestellen.

Meer dan 2.500 aanvragen in 2010

De Limburgse Tolkendienst werkt met freelance en vrijwillige tolken.

Op dit moment zijn er dat 45 die in totaal 25 talen aanbieden. In 2010

zijn de meest gevraagde talen het Russisch, Turks, Albanees, Arabisch

en het Italiaans.

Sociaal tolken worden opgeleid om neutraal, getrouw en volledig te tol-

ken zodat zowel hulpverlener als cliënt een duidelijke boodschap krijgen.

Dat er heel wat nood is aan sociaal tolken, blijkt uit de cijfers. Van

januari tot augustus 2010 kreeg de Sociaal Tolkendienst een 2.500-tal

aanvragen. Het meest werden er tolken ingeschakeld door de opvang-

centra voor asielzoekers (22,2% van alle aanvragen). Ook openbare

besturen (OCMW’s en gemeentebesturen) doen vaak beroep op de

dienst (19,7%), alsook diensten uit de gezondheidszorg (17,9%) en de

geestelijke gezeondheidszorg (11,1%). Daarnaast zijn ook het onder-

wijs (9,3%) en diensten rond gezin en maatschappelijk welzijn

(17,6%) belangrijke klanten.

Gebruikers tevreden over Sociaal Tolkendienst

Een telefonische enquête bij een 50-tal van de belangrijkste klanten

van de Sociaal Tolkendienst leert dat de gebruikers tevreden zijn over

de werking. In 96% van de gevallen beantwoordt de tolken aan de ver-

wachtingen. Ook over de communicatie met de tolkendienst is men

globaal gezien tevreden.

Knelpunt is dat er een aantal talen ontbreken in het aanbod van de

Tolkendienst. Daarom is de Tolkendienst nog op zoek naar extra tol-

ken voor Dari, Farsi, Pashtu, Arabisch, Berbers, Russisch, Turks,

Albanees, Servisch en Spaans.

Meer info? www.limburg.be/tolkendienst, [email protected]

of 011 30 57 52

57“Niet elke melding mondt uit in een discriminatieklacht”

Sinds 2008 bemant Tanja Croci het dan opgerichte Meldpunt

Discriminatie in Genk. Inwoners van Genk en acht omliggende

gemeenten of personen die in deze gemeenten menen slachtoffer te

zijn van een ongelijke behandeling kunnen dit signaleren aan het

Meldpunt.

Tanja Croci: “De melder kan bij ons terecht om zijn of haar versie van

de feiten te vertellen. Hij of zij beslist dan volledig zelf hoe ver hij wil

gaan. Wil hij enkel zijn verhaal kwijt, zonder verdere stappen, dan is

dat perfect mogelijk. Niet elke melding mondt dus uit in een juridi-

sche klacht.”

Als de melder het wil, kan het Meldpunt initiatief nemen om het dis-

criminerend gedrag te stoppen door bijvoorbeeld een onderhandeling

met de betrokkenen te organiseren. Het Meldpunt hoopt dan vooral

op het sensibiliserend effect van zo’n gesprek. Want voor de juridische

stappen blijft de bevoegdheid steeds bij het Centrum voor gelijkheid

van kansen en racismebestrijding. Indien gewenst brengt het

Meldpunt de partijen ook samen.

“Echte bemiddelingen zijn er in Genk nog niet geweest. Wel zijn er

gevallen geweest waarbij het Meldpunt doorverwees om de juiste

mensen rond de tafel te brengen. Bijvoorbeeld bij het ontslag van een

vakbondslid werden de werkgever en de vakbond samen rond de tafel

gebracht. Maar mensen komen voornamelijk om hun verhaal te doen.

Ze kunnen met hun verhaal nergens terecht. Ze willen tips. Of ze wil-

len weten of het zomaar kan, de behandeling die ze kregen. Niemand

heeft echt revanchegevoelens.”

Juiste situaties

Het Meldpunt is na twee jaar nog een project in kinderschoenen. Toch

sijpelen de meldingen goed binnen. In 2009 waren het er 29 en tot

oktober 2010 al 27. Maandelijks komt dit neer op een drietal meldin-

gen. Waarover gaan die dan meestal? Tanja Croci: “Over heel

Vlaanderen komen er veel meldingen over huisvesting binnen, maar

dit is in Genk niet het geval. Er is nog geen lijn te trekken in onze mel-

dingen, daarvoor is het nog te vroeg. Positief is wel dat de meeste mel-

dingen ‘juiste situaties’ betreffen. Dit wil zeggen dat het situaties zijn

waar het Meldpunt mee verder kan, situaties gebaseerd op een van de

wettelijke discriminatiegronden.”

Deze wettelijke discriminatiegronden zijn onder meer geslacht, leef-

tijd, afkomst, seksuele voorkeur, handicap en gezondheid. De discri-

minatiegrond die het hoogst scoort in Vlaanderen is zogenaamd ras.

Tanja Croci: “Dat is omdat mensen het gewoon zijn om racisme te

kunnen melden, door het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en

Racismebestrijding. Van andere gronden, bijvoorbeeld leeftijd, weet

men dit nog niet. Ook vermogen is nog niet zo gekend als discrimina-

tiegrond. Er is in Genk één melding binnengekomen van iemand die

geweigerd werd op de huurmarkt omdat hij OCMW-cliënt was. Hij

kan de ongelijke behandeling ook bewijzen. Hij wou er niet mee ver-

der. Jammer. Maar dat vraagt ook moed, natuurlijk. Bij elke stap die

we zetten vragen we toestemming van de melder.”

Sensibiliseren

Naast het behandelen van individuele meldingen heeft het Meldpunt

een tweede hoofdopdracht. Die is

preventief. Het Meldpunt geeft info op vraag rond discriminatie en

verzorgt workshops. Tanja Croci: “Het middenveld is in deze opdracht

een belangrijk voor het Meldpunt. We rekenen erop dat zij mensen

naar ons doorverwijzen. In 2011 lanceren we een sensibiliseringscam-

pagne waar we zeker mikken op het middenveld, zodat zij nog beter

hun weg vinden naar het Meldpunt. Maar de campagne richt zich ook

naar het grote publiek. Want discriminatie is voor velen nog een

onduidelijk gegeven.”

Meer info? www.meldpuntdiscriminatiegenk.be,

[email protected],

089 65 42 49.

Ook in Hasselt is er een Meldpunt operationeel sinds 2010: meldpunt.discrimi-

[email protected], 011 23 94 72.

“Mensen komen vooral om hun verhaal te doen.

Niemand heeft echt revanchegevoelens.”


Tijdens VriendENtaal kunnen anderstaligen

samen met vrijwilligers Nederlands oefenen.

InburgeringSteeds meer nieuwkomers lopen langs bij het Limburgse

Onthaalbureau voor een aangepast inburgeringstraject. Dit is een tra-

ject dat nieuw- of oudkomers op weg helpt in de Vlaamse samenle-

ving. Het traject bevat Nederlandse taallessen, maatschappelijke

oriëntatie, loopbaanoriëntatie en trajectbegeleiding.

En inburgering lijkt te werken! Dit blijkt uit een grootschalig onder-

zoek van HIVA. Op 15 oktober presenteerden de onderzoekers hun

voornaamste bevindingen op de trefdag van het Onthaalbureau, het

Huis van het Nederlands en het Provinciaal Integratiecentrum.

Meer dan 4.000 nieuwkomers in Limburg

Onze provincie telde in 2009 4.065 nieuwkomers uit het buitenland.

In Limburg maken de Nederlanders de grootste groep nieuwkomers

uit. Met 1.529 personen zijn ze goed voor 37,6% van alle nieuwko-

mers. Turken (328 personen) en Marokkanen (273 personen) komen

op de tweede en derde plaats, gevolgd door de 221 Polen die zich het

afgelopen jaar in Limburg vestigden. Nieuwkomers uit Rusland ver-

volledigen de top vijf.

Steeds meer nieuwkomers lopen langs bij het Onthaalbureau

Het Limburgse Onthaalbureau bereikt steeds meer nieuwkomers. Telde

het Onthaalbureau in 2005 nog 1.307 aanmeldingen, dan liep dit aantal

in 2008 al op tot 2.641. Het Onthaalbureau bereikt een steeds groter deel

van de doelgroep. Het netto-bereik steeg van 54,6% in 2005 naar 74,6%

in 2008. “Hiermee scoort het Limburgse Onthaalbureau het beste van

alle Vlaamse Onthaalbureaus”, aldus onderzoeker Peter De Cuyper van

HIVA. Eén van de verklaringen voor dit succes is de unieke samenwer-

king tussen het Onthaalbureau en het Huis van het Nederlands. De

onderzoekers spreken zelfs van ‘een Limburgs model’.

Opvallend is wel dat het bereik van oudkomers in Vlaanderen en

Limburg eerder beperkt is: ongeveer 15% van inburgeraars in Limburg

zijn oudkomers. Sinds 2007 kunnen immers ook oudkomers inpik-

ken op het aanbod van het Onthaalbureau. Peter De Cuyper:

“Momenteel beschikken de doorverwijzers (VDAB, OCMW, ...) niet

over de screeningsinstrumenten om de nood aan inburgering in te

schatten. Dit kan zeker dit lage aantal verklaren.”

Niet alleen het bereik van het onthaalbureau neemt toe, maar ook de par-

ticipatie. Zo stijgt het aandeel van de aangemelde nieuwkomers dat een

contract tekent van 67% naar 76,6%. In Limburg ondertekent drie op vier

(75%) van de aangemelde nieuwkomers een inburgeringscontract.

De uitval blijft echter hoog. Ongeveer 30% van de Limburgse inburge-

raars die een contract ondertekend hebben, haalt dit attest niet. Wel

scoort Limburg beter dan het Vlaamse gemiddelde, waar dit cijfer

hoger ligt (36%). In totaal haalt in Limburg iets meer dan de helft

(55%) van de aangemelde inburgeraars zijn attest. In vergelijking met

Vlaanderen (49,7%) levert Limburg ook hier goed werk. Bekijken we

dit aantal ten opzichte van alle nieuwkomers die instromen in een

gemeente, dan haalt in Limburg 37,7% ervan een attest. Vlaanderen

hinkt met 26,7% ook hier iets achterop.

Kathleen Blockx, coördinator van het Onthaalbureau Limburg vatte de

resultaten krachtig samen: “We zijn goed bezig, maar kunnen en

moeten beter”. Enkele aanbevelingen van de onderzoekers: het bereik

en de participatie verder verhogen, de uitval verminderen en nog meer

op maat werken.

Inburgering ‘werkt’

Het onderzoek van HIVA bevroeg ook de nieuwkomers zelf en ging de

impact van het inburgeringsbeleid na: wat is de meerwaarde van het

afgelegde traject voor de inburgeraars en hun naaste omgeving en of

en hoe draagt dit bij tot verdere inburgering en integratie? Hiervoor

werden nieuwkomers die in 2005 of 2006 een inburgeringstraject

afgelegd hebben enkele jaren later bevraagd.

“In het algemeen zijn de meeste nieuwkomers tevreden over wat ze

geleerd hebben” licht onderzoeker Fernando Pauwels toe. Vooral het

eerste jaar in een vreemd land wordt zo vergemakkelijkt.

Nieuwkomers die een inburgeringstraject doorlopen hebben zijn bij-

voorbeeld beter op de hoogte over hun rechten en plichten in de

samenleving, over hoe te solliciteren, over de werking van de gezond-

heidszorg, ... Inburgeraars beschikken bovendien over meer correcte

informatie dan nieuwkomers die nooit in een inburgeringstraject

0

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

netto-bereik (2008)

74,6%

56,7% 55,9%

43,4%

37,7%

26,7%

contract (2008) attest (2007)

Limburg

Vlaanderen

ingestapt zijn. Inburgeraars starten in onze samenleving dus met een

voorsprong. Nieuwkomers die geen inburgeringstraject gevolgd heb-

ben, leren deze informatie ook, maar meer gefragmenteerd en trager.

Het volgen van een inburgeringscursus verhoogt niet alleen de kennis

over onze maatschappij bij de inburgeraars, maar helpt ze ook sneller

aan een job. Zo leert het onderzoek dat er onder nieuwkomers die een

attest behaalden, meer werkenden (44,2%) zijn dan onder de groepen

nieuwkomers die nooit een inburgeringscursus volgden (28,3%) of

afhaakten (36,8%). Ook het aandeel werkzoekenden onder de groep

inburgeraars is groter. Zij die gestart zijn met een inburgeringstraject

en vooral degenen die een attest behaalden, zijn dus vaker actief op de

arbeidsmarkt (of als werkende of als werkzoekende).

Paradoxaal is dat hoewel niet-starters minder vaak aan het werk zijn,

degenen die wel werken vaker actief zijn in een voltijdse job en vaker

tegen een hoger gemiddeld dagloon.

Op andere vlakken is de impact van het inburgeringstraject eerder

beperkt. Zo is het contact met autochtonen zowel bij de starters als

niet-starters eerder beperkt. Wel heeft het inburgeringstraject op zich

een sociale functie: de contacten die tijdens het traject gelegd worden,

blijken vaak lang mee te gaan. Zo bouwen de inburgeraars een soort

van mini sociaal netwerk uit, weliswaar vooral bestaande uit andere

inburgeraars.

Taalbeheersing is de belangrijkste stap naar inburgering. Hoewel dat

dit besef ook leeft bij de nieuwkomers, stellen de onderzoekers vast

dat bij ongeveer de helft van de inburgeraars enkele jaren na het inbur-

geringstraject de kennis van het Nederlands het overlevingsniveau

niet overstijgt. Wie echt gemotiveerd is, probeert goed Nederlands te

leren. Anderen lijken te stoppen nadat ze het vastgelegde minimum

bereikt hebben. Fernando Pauwels: “Persoonlijke motivatie speelt een

grote rol voor het leren van Nederlands. Ook nieuwkomers die nooit

lessen gevolgd hebben, kunnen een behoorlijk niveau halen. Naast

persoonlijke motivatie, kan ook een job vinden met Nederlandstalige

collega’s een grote impact hebben, net zoals het hebben van kinderen

een grote motivator lijkt te zijn om de taal te leren”.

Afsluiten doet Fernando met een citaat van één van de inburgeraars:

“Het inburgeringstraject duurt lang, misschien wel even lang als het

leven in de nieuwe maatschappij”. Inburgering vindt immers niet

enkel plaats tijden het inburgeringstraject, maar het is een eerste

belangrijke opstap naar verdere integratie en sociale cohesie.

59

Een initiatief van de provincie LimburgUniversiteitslaan 1B-3500 HASSELT

limburg.be/integratiecentrum

Jaarboek 2010 - Migratie en integratie in Limburg

Documents

Transcript of Jaarboek 2010 - Migratie en integratie in Limburg