VOOR MEER INFORMATIE

Over intervisie en coaching: D.Schambergen@ssr.nl.Over de EigenWijsheidsKamer en de cursus‘De coachende rechter’: J.Moors@ssr.nl.

te stimuleren onder deelnemers aan de meervoudige kamer. Be-tere communicatie verhoogt de kwaliteit van het raadkameren. De EWK begint met een voorbespreking, dan volgt een dag met een behandeling van zaken, gevolgd door raadkameren en coaching, en ten slotte is er een nabespreking. Bijzonder is dat ook de ge-rechtssecretaris of juridisch medewerker aan de EWK meedoet, uiteraard alleen als daartoe de bereidheid is. Carolien Giessen ver-telde over haar ervaringen als deelnemer aan de EWK: “Sindsdien doe ik de zittingen veel bewuster. Je hebt meer inzicht in je ge-drag en het effect daarvan op anderen. Het is de investering zeker waard.” Gaby Crince Leroy, jeugdrechter in Amsterdam, vertelde tot slot over haar ervaringen als coach bij de EWK.

In een naastgelegen zaaltje hield Charlotte Keijzer, rechter in de rechtbank Utrecht, bijgestaan door Annelies Hillen, teamvoorzitter in het gerechtshof Arnhem en beiden coach bij SSR, een workshop ‘De dialoog als intervisiemethode’. De dialoog ‘in de cirkel’ is een intervisiemethode waarin de deelnemers de gelegenheid krijgen om zowel rationeel als emotioneel een thematiek of vraagstelling te onderzoeken. De focus ligt op het verdiepen van denken en

handelen van de groep. De casus is een middel in dat verdiepings-proces. Het doel van deze dialoogmethode is de deelnemers te laten ervaren hoe het vrij uitspreken van opinies en standpunten kan leiden tot nieuwe inzichten en oplossingen. Dit werd in prak-tijk gebracht door het stokje letterlijk door te geven. De besproken casus werd gekoppeld aan een daar bovenuit stijgende thematiek en uiteindelijk sprak de groep over cultuur binnen de Rechtspraak.

In een derde zaaltje leidde Danielle Braun een rondetafelgesprek, vooral bestemd voor personeelsfunctionarissen en beleidsmede-werkers. Aan de orde kwam de relatie tussen feedback en intervi-sie. Braun: “Feedback kun je in koppels doen; je kijkt bij elkaar

tijdens zittingen en reageert op wat je hebt gezien en gehoord. Maar als je vooraf in een groep bespreekt wat het doel is en waar je het precies over gaat hebben, trek je de feedback naar een ho-ger plan. Zonder methode wordt het oppervlakkig en vermoeiend, want sommigen zijn aardig en lovend terwijl anderen harde kritiek leveren. Een instructie over het hoe en waarom verhoogt het ren-dement. Intervisie betekent uitwisseling.”Ook kwam aan de orde dat een goede intervisiebegeleiding, in-tern of extern, noodzakelijk is. “Intervisie zonder enige kennis van zaken kan mensen beschadigen. Je loopt het risico dat het onge-structureerd gaat, te bot of juist te vriendelijk, of dat er persoon-lijke vetes worden uitgevochten.”

Rechtspraak op hoog niveauNa een korte pauze werd de bijeenkomst plenair vervolgd. Jorien Urbanus, sectorvoorzitter in de rechtbank ’s-Gravenhage, Desirée Pieters, adviseur opleiding en ontwikkeling in de rechtbank Rot-terdam en Martin Bosman, personeelsadviseur in de rechtbank Breda gaven een korte terugkoppeling van de drie verschillende workshops. Vervolgens discussieerden de deelnemers over de vraag hoe intervisie binnen het eigen gerecht te organiseren en wat daarbij de rol van SSR kan zijn. De deelnemers waren inmid-dels doordrongen van het belang van duidelijke afspraken en hel-der omschreven doelstellingen bij het inzetten van intervisie. Het management van de gerechten daarentegen, staat vaak (nog) niet helemaal achter intervisie. Het management vraagt zich vooral af hoe je intervisie het beste kunt organiseren. Mogelijk ligt daar een rol voor SSR.

Anja Bögemann, directeur opleidingen bij SSR, haakte hierop in met haar afsluitende woorden. “Wij maken op dit moment een rondgang langs de gerechten om te vragen wat men wil en waar men mee bezig is. Daarbij vragen wij zeker ook aandacht voor in-tervisie. We hebben onlangs het Talent Development Programma ontwikkeld. Een op maat gemaakt programma voor toekomstige bestuurders van gerechten. In dit programma neemt intervisie een belangrijke plaats in. Intervisie kost wat, maar levert ook veel op. Jullie, de gerechten, zijn opdrachtgevers en SSR faciliteert de pro-cessen graag. We ontwikkelen het samen, in co-creatie, zoals wij het noemen. Uiteindelijk gaat het erom om de rechtspraak op een hoog niveau te hebben, te houden en zo nodig te krijgen. Daarbij hoort een leven lang leren.”

Intervisie biedtongekende mogelijkhedenWeet wat je met intervisie kunt bereiken

Intervisie biedt ongekendemogelijkhedenWeet wat je met intervisie kunt bereiken

Hoe past intervisie binnen de rechtspraak? Welke randvoorwaar-den zijn nodig voor succesvolle intervisie en welke rol heeft SSR daarin? Deze en andere vragen kwamen aan de orde op de Lande-lijke Intervisiedag, dit jaar voor de eerste keer georganiseerd door de Raad voor de rechtspraak en SSR. Deze jaarlijkse bijeenkomst vond op dinsdagmiddag 14 juni jl. plaats in het Polman’s Huis in Utrecht.

Onder dagvoorzitterschap van Diny Schambergen, adviseur coa-ching en intervisie bij SSR, ontvouwde zich een gevarieerd pro-gramma. Herco Uniken Venema, president van de rechtbank

Utrecht en portefeuillehouder kwaliteit van de presidentenvergadering, stond stil bij de ontwikkelingen binnen de rechtspraak en de kansen die intervi-sie daarin biedt. Danielle Braun, zelf-standig organisatieadviseur en trainer, schetste de randvoorwaarden om inter-visie zinvol en succesvol te laten zijn. Rosa Jansen, voorzitter van het College

van Bestuur van SSR, sprak over de mogelijkheden die intervisie geeft, ook in economisch moeilijke tijden. De tweede helft van de middag was gereserveerd voor twee workshops en een rondetafel-gesprek, waarna Anja Bögemann, directeur opleidingen bij SSR, de bijeenkomst afsloot met een visie op de taak van SSR.

Diny Schambergen bracht de stemming onder de ongeveer zestig deelnemers er direct goed in. Zodra iedereen zat en de bijeen-komst was geopend vroeg Schambergen iedereen weer op te staan, van plaats te veranderen en met een van de nieuwe buren - ie-mand die men niet of niet zo goed kende - te praten over de eigen affiniteit met intervisie. Nieuwe buren zijn belangrijk, want je doet geen nieuwe kennis op met mensen die je al kent.

Aandacht van het gerechtsbestuurToen in 2002 de organisatie van de rechtspraak ingrijpend werd gewijzigd deed een nieuw kwaliteitssysteem zijn intrede: RechtspraaQ. Sindsdien werken rechters op een planmatige ma-

nier aan continue kwaliteitsverbete-ring, zo blikte Herco Uniken Venema terug in de tijd. Nu, bijna tien jaar later, komt er weer een belangrijke or-ganisatiewijziging aan. Uniken Venema noemde als belangrijke ontwikkelingen die nu spelen o.a. het verenigen van subculturen; het creëren van ruimte voor professionals om meer verant-

woordelijkheid en regie te nemen; het werken in teamverband; het werken op verschillende locaties; het omgaan met beeldvorming in de media en het werken vanuit het perspectief van de klant, waar-

bij de klant zowel degene is die ter zitting verschijnt als - breder - de samenleving als geheel. “Intervisie is bij uitstek een instru-ment dat de professional kan helpen verbinding te leggen met de ontwikkelingen en met de mensen om hem heen”, aldus Uniken Venema. “Drie dingen zijn van belang: bestuurlijke aandacht, toe-gevoegde waarde en maatwerk. Het begint bij het gerechtsbestuur: dat moet het belang van intervisie actief uitdragen en initiatieven ondersteunen binnen de hectiek van de dagelijkse praktijk.” In Utrecht is ‘het gezag van de rechter’ als centraal thema aan in-tervisie verbonden. Elke rechter neemt jaarlijks aan minimaal één intervisievorm deel. En om te voldoen aan de noodzaak van maat-werk is in Utrecht een ‘menukaart’ ontwikkeld, waarbij verschil-lende vormen van intervisie worden aangeboden. “Na een aantal keren de incidentmethode te hebben toegepast is de fut eruit. Verandering van spijs doet eten.”

InroosterenDe volgende spreker, Rosa Jansen, voorzitter van het College van Bestuur van SSR, sloot zich aan bij de woorden van Uniken Vene-ma. “Prisma heeft intervisie op de kaart gezet en wij zijn trots dat

wij het mogen overnemen. Het is nu aan jullie en aan de gerech-ten om het verder te professionaliseren”, aldus Jansen. “De grote opkomst vandaag is een teken dat het onderwerp leeft.” Ook zij benadrukte hoe belangrijk het is dat de besturen van de gerechten achter intervisie staan. “Vrijblijvendheid is dodelijk. Je moet inter-visie in je kwaliteitsbeleid opnemen, inclusief het antwoord op de vraag wat je ermee wilt bereiken. Als je het belangrijk vindt, moet je ook zorgen dat er tijd voor beschikbaar is.” Jansen haalde twee observaties van collega’s aan: Rinus Otte vraagt zich in zijn boek ‘De nieuwe kleren van de rechter’ af of de organisatie wel rijp is voor intervisie, en Willem van Bennekom concludeert dat de rech-terlijke macht geen tijd heeft voor intervisie door de druk van de

bekostigingsnormen. Jansen, die bezig is met een rondgang langs de gerechten om de behoefte aan opleidingen te peilen, hoort ook daar vaak dat er weinig tijd en geld is. Maar, zo benadrukte zij, als de rechtspraak een lerende organisatie wil zijn en als men echt wil dat intervisie onderdeel van de organisatie is, dan is een cul-tuuromslag nodig. “Ondanks de onafhankelijkheid in ons werk zijn we van elkaar afhankelijk. Van kennis met elkaar delen worden we allemaal beter. Er is kritiek op onze organisatie, zowel van buiten als van binnen. Intervisie is van belang voor het goed functione-ren van de Rechtspraak”, zo concludeerde Jansen. Daarbij betrok zij ook de noodzaak om met name jongere collega’s voor het vak te behouden: “De komende generatie rechters willen veel meer hun eigen inbreng hebben in hun opleidingstraject. Intervisie is daarvoor een uitstekend middel, ook om deze jonge magistraten te verkrijgen en behouden voor de Rechtspraak. Uit de zaal klonken geluiden over de hectiek van de zittingen en de hoge werkdruk. Jansen zei dat te herkennen en deed de suggestie klein te begin-nen en intervisie gewoon in het rooster mee te nemen. Dit viel in goede aarde. Takvor Avedissian, voorzitter van de sector strafrecht in Haarlem, vertelde dat intervisie bij de rechtbank Haarlem al een jaar of vijf wordt ingeroosterd. “Het is onderdeel van het primaire proces. It works; yes we can!”

Richting gevenHierna was het woord aan Danielle Braun, zelfstandig adviseur, trainer, coach, van huis uit cultureel antropoloog en nu gespeciali-seerd in veranderprocessen in organisaties. Zij begon met vooroor-

delen over intervisie: “Sommigen zien het als soft, stroperig, oppervlakkig, tijdrovend of onveilig. Wie met intervi-sie begint moet zorgen dat het goed is verankerd binnen de organisatie en dat het wordt gedekt door de leiding. Om iets van de grond te krijgen heb je ri-tuelen en vaste kaders nodig. Weet wat je met intervisie wilt bereiken. “Ook

Braun pleitte ervoor intervisie te behandelen als onderdeel van het primaire proces. Vervolgens presenteerde zij verschillende vor-men van intervisie en de bijbehorende dilemma’s. Zo kan intervi-sie variëren van bijna therapeutisch tot puur zakelijk, bijvoorbeeld gericht op de houding ter zitting. Er zijn afspraken nodig over de mate waarin persoonlijke vragen gesteld worden tijdens de inter-visie. “Houd je verre van therapie als je geen therapeut bent”, waarschuwde Braun. De samenstelling van de intervisiegroep kan zijn gebaseerd op de deelnemers, bijvoorbeeld jong aanstormend talent of leidinggevenden, maar ook op een thema, bijvoorbeeld omgaan met de publieke opinie en met de pers. “Alles is moge-lijk, maar zorg dat het een bewuste keus is”. Ook de keus van de intervisiebegeleider is van belang voor het verloop van het proces; deze kan meer volgend zijn of juist meer leidend. Een begeleider kan zowel intern als extern zijn. Een andere vraag: welke mate van veiligheid is gewenst? “De aanwezigheid van een camera is bijvoorbeeld nogal confronterend voor de deelnemers. Dat geeft op zichzelf niets, maar wees je wel bewust van wat je doet. Het succes van een intervisiegroep hangt vaak samen met een goede

organisatie ervan. Daar ligt een taak voor de leiding. Er moet dui-delijkheid zijn over zaken als het doel, de duur, de groepssamen-stelling en de thema’s.” Braun benadrukte dat de vorm van de intervisie moet passen bij het doel. Om de mensen enthousiast te maken en te houden voor intervisie is het van belang dat deze flit-send wordt gestart en georganiseerd. “Zorg dat men erover praat, dat het interessant is.”

Risico’sEen gewaarschuwd mens telt voor twee, dus nam Braun ook wat valkuilen met de aanwezigen door. “Er zijn begeleiders die de mate van geslaagdheid van een bijeenkomst bepalen aan de hand van de gevloeide tranen”, vertelde Braun. “Er kúnnen tranen vloeien, daar hoef je niet voor weg te lopen, maar het is geen doel op zich.” Een andere valkuil is dat de intervisiebijeenkomst ontaardt in een ‘giechelende gezelligheidsclub’. Volgens Braun bestaat dat risico als de intervisie niet is ingekaderd in tijd en ruimte, bijvoorbeeld als de sessie bij iemand thuis is en wordt gecombineerd met borrel of barbecue. “Prima, die gezelligheid, maar houd het apart van de intervisie. Want intervisie is werk, dus stel kaders. Die gezelligheid kun je netwerken noemen, maar intervisie is het niet.”Over de veiligheid vertelde Braun dat zij, wanneer zij als intervisie-begeleider optreedt, het graag aan de deelnemers zelf overlaat hoe ver de vertrouwelijkheid gaat. “Ik als begeleider kan niet garande-ren dat er niets naar buiten komt van wat er besproken is, dus ik zeg tegen de deelnemers dat het hun eigen verantwoordelijkheid is. Na drie bijeenkomsten zie je dan dat het groepsdynamisch pro-ces zo is gegroeid dat men zelf graag de geheimhouding in acht neemt. Zo werkt dat het beste.”Ter inspiratie presenteerde Braun het zevenstappenmodel. Van de zeven bijeenkomsten zijn er vier of vijf begeleid. Braun: “Ik begin de eerste keer meestal thematisch, om een versnelling te krijgen. Dan krijg je de groepsdynamiek goed op gang. De tweede keer train ik de incidentmethode, terwijl er ook al sprake is van inter-visie. De derde keer is zonder begeleiding en dan zie je vaak dat men vervalt in de giechelende gezelligheidsclub. Daarvan leren de deelnemers dat het minder goed werkt en dat ze geen diepgang bereiken als ze de kaders niet goed stellen. Zo raken ze overtuigd van de noodzaak van structuur en houden ze die erin. Nogmaals: het is belangrijk om de juiste keuzes te maken en het proces goed in de gaten te houden. Dan werkt intervisie optimaal.”

Intervisie, zelfreflectie en dialoogNa een pauze verdeelden de deelnemers zich in drie groepen voor de workshops. Sieneke Boekhoudt, senior rechter in de rechtbank Amsterdam, hield een workshop over mk-intervisie. Hierin zette zij uiteen hoe het proces verloopt van intervisie naar zelfreflectie. Haar definitie van zelfreflectie: de kunst van het onderzoeken van de effecten van je waarden, overtuigingen, gedrag en gevoelens, waardoor je beter in staat bent te leren van je ervaringen en van de feedback van anderen. Kort gezegd: het blijven stellen van vragen aan jezelf en aan anderen. “Wanneer je gaat praten en nadenken over waarom je doet wat je doet en zoals je doet, ga je de drempel over van intervisie naar zelfreflectie”, aldus Boekhoudt. Zij presen-teerde de EigenWijsheidsKamer (EWK): een methode om overleg