14 TEN EERSTE ZATERDAG 25 JANUARI 2020 DE VOLKSKRANT

Advertentie

Ooit vocht hij tegen de Ameri-kanen. De Ameri-kanen waren devijand en moes-ten weg. Weg vanzijn landgoed enweg uit Irak. Des-

noods met een salvo aan dodelijke ex-plosies. Hij werd verdacht van betrok-kenheid bij een aanslag op Ameri-kaanse militairen. Maar nu het er in-derdaad op lijkt dat de Amerikanenuit Irak zullen vertrekken, weet sjeikHamid Farhan al Hais niet meer hoehij het heeft.De Amerikanen weg uit Irak?

Ondenkbaar. Geen sprake van. Kanniet gebeuren. ‘Wij zijn niet akkoordmet hun vertrek. We moeten wijzerzijn. Als ze weggaan, komt IS terug.’Terwijl de Iraakse regering zich

tegen de Amerikanen keert en in Bag-dad vrijdag een demonstratie plaats-vond tegen de ‘vuile Amerikaanseoverheersing’, doet Al Hais (45), eentribale leider in de provincie Anbar, eralles aan om de Amerikanen in Irak tehouden. Vanuit zijn huis aan de oevers van de Eufraat vlak buiten destad Ramadi, op anderhalf uur rijdenvan Bagdad, belt hij iedereen die er-toe doet in de Iraakse politiek, tot enmet premier Adel Abdel Mahdi aantoe, die hij als ‘goede vriend’ be-schouwt. ‘Niemand kan de plaats innemen van de Amerikanen en huncoalitiepartners.’De 180-gradendraai van Al Hais lijkt

‘Ze zeggen: jullie zijn agentenvan het Westen’

Terwijl duizenden landgenoten vrijdag inBagdad schreeuwen om ‘doodskisten’voor Amerikaanse militairen, maakt

de invloedrijke sjeik Al Hais zich zorgen.Ooit bestreed hij de VS fel, maar nu heeft hij een onorthodoxe boodschap: Irakmoet de Amerikanen juist koesteren.

Door Ana van Es

INTERVIEW SJEIK HAMID FARHAN AL HAIS

duizelingwekkend, maar is gebruike-lijk in Anbar, het soennitische hart-land van Irak. Ooit waren de Amerika-nen hier gehaat en werden ze bij hon-derden gedood. Nu wil men niet datze vertrekken. Alleen zeggen veel in-woners dat niet hardop. Soennitischeparlementsleden bleven weg bij decruciale stemming waarin het Ameri-kaanse leger zijn congé kreeg. De be-volking doet er het zwijgen toe omdatze bang zijn te worden gearresteerd.Soennieten zijn een minderheid inIrak. De regering, de politie en het leger worden gedomineerd door sjiie-ten.Sjeik Al Hais heeft lak aan wat men-

sen van hem denken. In deze conser-

vatieve streek bepleit hij de geneug-ten van een borrel. Bij een bezoek aanhet Iraakse leger, gelegerd in Anbarvanwege de oorlog tegen IS, deeldehij naar eigen zeggen flessen Chivas,Schotse whisky, uit aan de over -wegend islamitische militairen. ‘Ikwil dat ze ook een beetje leven.’

Bloedige strijd tegen VS

In de ontvangstkamer in het huis vanzijn broer, een paleisachtige zaal meteen vergulde staande klok en rijk -geborduurde divans waar volgens desjeik ook Amerikaanse spionnen inweggezakt zijn, serveert hij een tradi-tionele lunch van een hele kip op rijsten lam in saus, zo mals dat je het vlees

Twintig dagen. Ze zeiden steeds dat zemoesten wachten op een vertaler. Opeen ondervrager. Leugens, natuur-lijk.’De blik in de ogen van Al Hais ver-

andert als hij vertelt over zijn gevan-genschap, nu 14 jaar geleden. ‘Ze mar-telden. Amerikanen hebben anderemethoden om te martelen dan Irake-zen, maar ze martelen wel. Mij niet,want ik ben een sjeik en dat respec-teerden ze, maar ik zag het bij anderegevangenen.’ Hij doet het voor: éénman houdt de gevangene van achte-ren vast, terwijl de ander met devlakke hand in zijn buik slaat. ‘Ze sloe-gen in de buik, steeds opnieuw.’ InAmerikaanse ondervraaghandleidin-

met een lepel kunt eten. De sjeik isnog steeds geen onverdeeld aanhan-ger van de Amerikanen. Maar het al-ternatief is erger, betoogt hij. ‘Ameri-kanen hebben ontelbare fouten ge-maakt. Ze zagen iedereen in de pro-vincie Anbar als vijand. Ze schoten opvoorbijgangers. Maar in vergelijkingmet IS en Al Qaida zijn ze goed, be-schaafder. Je kunt met ze praten.’De Amerikanen liepen in 2003 vast

in de woestijn van Anbar, de enige ge-heel soennitische provincie van Irak.Met de val van de soennitische dicta-tor Saddam Hussein verloor de bevol-king hier haar privileges. De Ameri-kaanse militairen die dit op hun ge-weten hebben, moesten het ontgel-den. In steden als Ramadi en Fallujavonden in 2004 en 2005 bloedige ge-vechten plaats tussen de Amerikanenen lokale opstandelingen. De wes-terse wereld huiverde toen in Fallujade verbrande lijken van vier Ameri-kaanse huurlingen aan een brug wer-den opgehangen.In dit centrum van verzet woonde

Al Hais. Hij wijst naar buiten. ‘Hiernog geen kilometer vandaan had AlZarqawi een basis.’ Abu Musab al Zar-qawi was destijds leider van Al Qaidain Irak.‘Iedereen zat toen in het verzet. Ik

ben zelf ook opgepakt door de Ameri-kanen. Er was net een aanslag op hengeweest toen ik toevallig langskwam.Ze fouilleerden me en vonden mijnwapens, die ik natuurlijk bij me had.En toen zetten ze me een tijdje vast.

DE SJEIK Hamid Farhan al Hais in

0 50 km

Ramadi Bagdad

ANBAR

IRAK

DE VOLKSKRANT TEN EERSTE 15ZATERDAG 25 JANUARI 2020

Advertentie

gen uit die tijd staat zo’n soort proce-dure, een ‘abdominal slap’, inderdaadin detail omschreven.Met hun harde aanpak maakten de

Amerikanen zich nog meer gehaat inAnbar. In totaal werden hier maarliefst 1.335Amerikaanse militairen ge-dood.

De ommezwaai

Maar toen doken in het strijdgewoelineens Amerikanen op die niet mee-vochten. Deze mysterieuze mannengingen op bezoek bij sjeiks in Anbar.Ze ploften ook neer op de sofa’s in degastenkamer van Al Hais. ‘Eerst wis-ten we niet wie deze vreemde man-nen waren. Het was als zo’n Indiase

film, een Bollywoodfilm. Ze steldenzich voor als journalisten. Maar zevroegen naar militaire zaken. We be-grepen dat dat niet klopte. Bij een vol-gend bezoek zeiden ze: we werkenvoor het ministerie van BuitenlandseZaken.’Al Hais bleek betrokken geraakt in

een gewiekst Amerikaans charme- offensief om de opstand in Anbar tesmoren. Het Amerikaanse leger reali-seerde zich dat je met stroop meervliegen vangt dan met azijn. Men pro-beerde lokale stamhoofden voor zichte winnen, die in dit tribale achter-land van Irak machtiger zijn dan deoverheid. In de zomer van 2006 wasde tijd er rijp voor: Al Qaida-leider Al

nieten in Anbar. Strijders van Al Qaidasprongen in het machtsvacuüm, on-der een nieuwe naam: IslamitischeStaat (IS). In 2015 keerden de extremis-ten terug in Ramadi.Het Iraakse leger keek volgens Al

Hais werkeloos toe terwijl de stadwerd ingenomen. ‘‘We sturen troe-pen’, zeiden ze. Maar het was een leu-gen.’ Voordat ze moeten vluchten,wordt Al Hais naar eigen zeggen doorIS in zijn rug geschoten. Hij is daartrots op. ‘Ik ben een man. Als ik vecht,moet ik gewond raken. Iedereen indit huis is gewond geraakt. Dat laatzien: we hebben nooit trouw gezwo-ren aan Al Qaida en IS en daarvoor eenhoge prijs betaald.’Opnieuw schoot Washington te

hulp. ‘Ik sprak een van mijn vroegerecontactpersonen via Skype. Hij is nuadviseur in het Witte Huis.’ De Ameri-kanen boden luchtsteun, hielden IS-doelen met drones in de gaten enzorgden ervoor dat het Iraakse legerde doelen kon uitschakelen. Zo kon-den de militiestrijders van Al Hais be-gin 2016 terugkeren naar huis. ‘Dank-zij de slimme Amerikaanse artilleriehadden we geen tegenstand van IS. Zewaren dood of gevlucht. We zagen al-leen maar gedode strijders. En één le-vende. Die hebben we toen zelf dood-geschoten. Je kunt niet ontkennendat de Amerikanen veel voor ons heb-ben gedaan.’

‘Welkom Amerika’

En nu worden deze Amerikanen hetland uit gezet? Onaanvaardbaar. Degeschiedenis gaat zich herhalen,vreest Al Hais. Het Iraakse leger kan destrijd tegen IS nog steeds niet alleenaf. Samen met de gouverneur van Ramadi – net als hijzelf vanwege zijnverzetsdaden gearresteerd door deAmerikanen, tegenwoordig eenwarm Amerikaans pleitbezorger –speelt hij met het plan om desnoodsde onafhankelijkheid uit te roepen inAnbar. Een soennitische staat, mij-mert hij. ‘Arabistan of Soennistan, alkunnen we het zo natuurlijk niet noe-men. Waar de Amerikanen welkomblijven.’Zonder gekheid: de regering in Irak

moet eindelijk eens luisteren naar desoennieten. Maar met zijn verleden ishet voor Al Hais niet gemakkelijk omde machthebbers in Bagdad daarvante overtuigen. ‘Zij zeggen: jullie zijnagenten van het Westen.’

Zarqawi werd gedood bij een Ameri-kaanse luchtaanval. Al Qaida ver-moordde daarna een vooraanstaandesjeik in Ramadi. De andere sjeiks gin-gen Al Qaida als een bedreiging zien.Op dat moment reikten de Amerika-nen hun de hand.‘Ik zei: wij zijn niet gek. Laten we

open kaart spelen. Jullie zijn de Ame-rikaanse militaire inlichtingendienst.Niet helemaal, zeiden zij, wij zijn vande CIA. We zijn bang dat jij ons voor-stel niet gaat accepteren. Ze wildennatuurlijk informatie over Al Qaida.Er waren ook mensen van het Ameri-kaanse leger die ik ontmoette. Zo be-gon het. We gingen samenwerken enwe vergaten de verschillen. Als de dui-vel zelf was gekomen, hadden we ookmet hem samengewerkt. Want AlQaida was erger.’Zijn relaas over betrokkenheid van

de CIA is niet te controleren. Vast staatdat Al Hais samen met andere sjeiksop 9 september 2006 juichend op defoto stond met Amerikaanse legerlei-ders. Het was de aftrap van een beju-beld Amerikaans antiterrorismepro-ject: de ‘Anbar Awakening’ oftewel deOntwaking van Anbar. Al Hais, diewerd benoemd als voorzitter van hetnieuwe pro-Amerikaanse stadsbe-stuur, droeg een westers kostuum, demeeste andere sjeiks verschenen intraditionele witte gewaden. ‘Eenscène uit Lawrence of Arabia’, alduseen Amerikaanse kolonel later tegenonderzoekers van het Pentagon.

Ontwakingsbeweging

De sjeiks van de Ontwakingsbewe-ging beloofden dat ze aanvallen opAmerikanen voortaan beschouwdenals een aanval op hun eigen familie.Als opstandelingen die het licht had-den gezien, werden de tribale leidersin ruil voor hun bescherming rijkelijkbeloond: met Amerikaans hulpgeld,auto’s en automatische wapens. Hungematigde Ontwakingsmilitie moestde terroristen onder de duim hou-den. Het werkte: binnen enkele maan-den had Al Qaida in Anbar niets meerte vertellen.Maar in 2011 stortte de Ontwakings-

beweging in elkaar. President Obamatrok het Amerikaanse leger terug uitIrak. De regering in Bagdad, zo rede-neerde hij, is sterk genoeg om de pro-vincie Anbar voortaan zelf te bescher-men. Maar de vooral sjiitische rege-ring had geen boodschap aan soen-

zijn huis in Ramadi. Foto Hawre Khalid

Amerikanenhebben anderemethoden om temartelen danIrakezen, maar zemartelen wel

Een van de gescandeerde leuzen tijdens de anti-Amerikademonstratie vrijdag in Bagdad.

Eis het vertrek van jullie zonen uit ditland of maak hun doodskisten gereed