Inleiding tot de experimentele psycho-esthetiek

Enkele voorbeelden van onderzoek

Johan Wagemans

Laboratorium voor Experimentele PsychologieK.U. Leuven

Rubenianum, Antwerpen, 15 november 2004

Inleiding

• Gustav FECHNER“Vorschule der psychoesthetik” (1856)

- M = O/C- Gulden snede: A/B = B/A+B

Inleiding

• D. E. BERLYNE“Aesthetics and psychobiology” (1971)

- adaptatie-niveau- schema-theorie

Inleiding

• Rudolf ARNHEIM“Art and visual perception” (1974)“The power of the center” (1988)

• Ernst GOMBRICH“Art and illusion” (1980)

• C. BOULEAU“The painter’s secret geometry” (1980)

Leyton (1992)“Symmetry, causality, mind”

• Vormwaarneming = reconstructie van ontstaansgeschiedenis– causale verklaring van vorm door

asymmetrieën ongedaan te maken– zien van processen

• Esthetische respons = evaluatie van causale verklaring (als oplossing van een probleem)

Voorbeeld-analyse

“Les Demoiselles d’Avignon” (1907)Pablo Picasso

Proces 1

“Stretching”

Proces 2

“Overcoming rigidity”

Proces 3

“Overcoming resistance”

Proces 4

“Pulling open”

Proces 5

“Branching out”

Proces 6

“Tearing apart”

Voorbeeld-analyse

“Alba Madonna” (c. 1510)Rafael

Voorbeeld-studies van experimentele psycho-esthetiek

• Locher et al. (1999, 2003)– “Visual rightness” theorie van beeldcompositie

(met bestaande schilderijen)

• Locher et al. (1998, 2001, 2002)– Statisch en dynamisch evenwicht in abstracte

composities (met vereenvoudigde stimuli)

Locher et al. (1999, 2003)

• “Visual rightness” theorie: de organisatie-structuur van een “visueel goede” compositie– is visueel opvallend– wordt beter beoordeeld dan een variant

“The golden wall”

Hofmann

“The daughters of Edward Darley bois”

Sargent

• Experiment 1– “Naïeve” proefpersonen (50 psychologie-

studenten)– Keuze voor origineel in 55% van de gevallen– “Goodness rating”

• Algemeen = +0.37• Figuratief = +0.54• Abstract = +0.19

• Experiment 2– “Expert” proefpersonen (12 kunst-docenten)– Keuze voor origineel in 64% van de gevallen– “Goodness rating”

• Algemeen = +0.83• Figuratief = +0.73• Abstract = +0.92

• Experiment 3– “Tussenin” proefpersonen (187 ontwerp-

studenten)– Plaatsing van het “vrije” element

• Experiment 4– “Naïeve” proefpersonen (100 psychologie-

studenten)– Keuze tussen 3 versies:

• Origineel• Lichtjes gewijzigd• Sterk gewijzigd

Locher et al. (1998, 2001, 2002)

• Statisch en dynamisch evenwicht– belangrijk volgens kunstenaars en kunstcritici– weinig onderzocht– moeilijk te kwantificeren en te manipuleren

Aanzet tot eigen onderzoek

• Compositie-structuur– als (universele?) basis voor classificatie en

appreciatie– in samenhang met “visuele geletterdheid”

• Samenwerkingsverband– Katrien Van Obberghen– Ynje Winderickx

• Indeling in 3 grote categorieën:1. Geen opvallende of dwingende structuur2. Eén opvallende of dwingende structuur3. Meerdere opvallende of dwingende

structuren

“Gesprek in het Park” (1746-1747)Thomas Gainsborough

“De Vrijheid leidt het volk op de Barricaden” (1830)

Eugène Delacroix

“Het Oordeel van Paris”

Hans Von Aachen

“Allegorie” (1540-1545)

Angelo Bronzino

“Madonna met Kind” (1517)

Andreo Del Sarto

“Venus en Adonis” (1614)

Hendrick Goltzius

“Kleine Gele Paarden” (1912)

Franz Marc

• Hypothese:– Voor mensen met lager niveau van “visuele

geletterdheid”: 2 > 3 > 1– Voor mensen met hoger niveau van “visuele

geletterdheid”: 3 > 2 > 1

Conclusie

• Experimentele psycho-esthetiek niet zo vanzelfsprekend:– Intuïties moeilijk te operationaliseren– Structuur van compositie moeilijk kwantitatief te

preciseren• Dilemma:

– Meer controle / Minder “echt”– “Echter” altijd moeilijker

• Bovendien:– Individuele variatie tussen kunstwerken– Individuele variatie tussen kunstliefhebbers