Inleiding in de Filosofie & de Ethiek

1e Bijeenkomst – 5 september 2006Prof. Dr. Hub Zwart

Afdeling Filosofie & Wetenschapstudiesh.zwart@science.ru.nl

http://www.filosofie.science.ru.nl

Wat is filosofie?

Filosofie

• Filosofie is een normatieve (kritische) wetenschap)

• Het object van de filosofie is niet de natuur, maar de natuurwetenschap

Wat is filosofie?

• Filosofie = natuurfilosofie• Ρερι φυσεος (“Over de natuur”)• Parmenides (475 v. Chr.)

• Anaximander (611 – 547 B.C.)

• Empedocles (495 - 435 B.C.)

• Anaxagoras (c.500 -428 B.C.)

• Epicures (341 - 271 B.C.)

• Etc.

Aristoteles (384 – 322)

• Fysica – Verzameling teksten (door anderen gebundeld en uitgegeven) over beweging (val en worp), het begrip oorzaak, tijd, verandering, de structuur van de hemel, aarde, de elementen

Aristoteles (384 – 322)

• Doeloorzaak: finaliteit in de natuur, de natuur is op weg naar perfecte orde, en dit verlangen naar orde veroorzaakt beweging

David Hume (1711 – 1776)

• we should examine ourselves, with a narrow scrutiny, in order to find the principles that regulate our understanding, rather than the principles that regulate nature

• Causaliteit

Immanuel Kant (1724 – 1804)

Immanuel Kant (1724 – 1804)

• Het object van de filosofie is niet de natuur, maar de natuurwetenschap

• Kentheorie (kritisch onderzoek naar de betrouwbaarheid van menselijke kennis / het menselijke kenvermogen)

• Ethiek• Van “object” (natuur) naar “subject” (de

mens in het algemeen, de wetenschapper in het bijzonder)

Immanuel Kant (1724 – 1804)

• Kritiek van de zuivere rede - 1781 (epistemologie)

• Kritiek van de praktische rede - 1788 (ethiek)

• Strijd der Faculteiten - 1798 (verhouding filosofie – anderewetenschappen)

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 - 1831)

• Filosofie = fenomenologie van de geest• Dialectiek:• These, antithese, synthese

Michel Foucault (1926 – 1984)

Bruno Latour (1947 - )

• Laboratory life (1979)• Science in action (1987)

Opzet

• 12 bijeenkomsten (Hoorcolleges)• 4 opdrachten• 1 boek• Tentamen: 19 December 2006

Website

• www.filosofie.science.ru.nl• /education/f1nswi.html• Opzet cursus• Overzicht (onderwerpen hoorcolleges)• Collegedictaten (html, ppt, pdf)• Opdrachten• Cijfers (opdrachten, tentamen)

1. Epistemologie

• Betrouwbaarheid van het menselijke kenvermogen

• Betrouwbaarheid van wetenschappelijke kennis

• Basiskenmerken van wetenschappelijke kennis (“epistemologisch profiel” van wetenschap)

• Historische casuïstiek

2. Ethiek

• Wetenschapsethiek• Ethiek van wetenschappelijk onderzoek• Maatschappelijke impact van wetenschap• Actuele casuïstiek• Angst voor wetenschap

Opbouw

• Hoorcolleges: het begrip “wetenschappelijke revolutie”

• Boek: het begrip “denkstijl”

500 v. Chr.

Eerste wetenschappelijke revolutie (± 500 v Chr)Wiskunde: Thales, Pythagoras, Eudoxus, TheaetetusFilosofie: Plato, AristotelesDenkstijl: more geometricoWiskunde is de basis

Tweede wetenschappelijke revolutie (1650 – 1750)Denkstijl: Het experimentFysica: Galileï, NewtonChemie: LavoisierWetenschappelijke instrumenten

Derde wetenschappelijke revolutie (1900 – Nu)Fysica: Planck, Einstein, Bohr etc.Life sciences: Watson, Crick, etc.Computer

2005

Denkstijlen

• Het apollinische denken (500 v Chr. – 500 n. Chr.)

• Het magische denken (0 – 1200 n. chr.)

• Het faustische denken (1200 – 1900)

• ………

Revoluties

• Zintuiglijke kennis is onbetrouwbaar. Daarom moeten we niet op onze zintuigen vertrouwen, maar op ons denkvermogen. Wiskunde (geometrie) = modelwetenschap

• Zintuiglijke kennis is onbetrouwbaar. Daarom moeten we instrumenten ontwikkelen die de betrouwbaarheid van zintuiglijke informatie bevorderen. (Opkomst van het experiment)

De 1e wetenschappelijke revolutie

• ± 500 v. Chr.• Wiskunde: Thales, Pythagoras, etc.• De gedachte van het wiskundige bewijs• Wiskunde = meetkunde (Euclides etc.)• Filosofie: Plato, Aristoteles• Apollinische denkstijl (maat, harmonie,

evenwicht)• Natuur = kosmos (κοσµος = orde, sieraad)

Plato - Aristoteles

Socrates (470 – 399)

Schoolstrijd

• Academici: de natuur is κοσµος ; De werkelijkheid heeft een perfecte geometrische structuur ; basiswetenschap is meetkunde

• “Pre-socratici”, “fysici” of “atomisten”: de natuur is Φυσις ; De werkelijkheid is grillig, ondoorgrondelijk, onvoorspelbaar ; Niet wiskunde maar poëzie

Pre-socratici

• Elke verandering heeft een (natuurlijke) oorzaak

• De natuur schept er behagen in zich te verbergen

• Waarheid is de overeenstemming tussen denken en zijn

• Complexe fenomenen zijn opgebouwd uit eenvoudige elementen (στοιχεια)

Plato (427 – 347)

Aristoteles (384 - 322)

VuurAardeDroog

LuchtWaterVochtig

WarmKoud

warm

warm

droogVuur

vochtigLucht

vochtigkoudWater

kouddroogAarde

Het begrip “element”

• Στοιχειoν - στοιχεια• Letters van het alfabet• Grondstoffen• Elementaire kennis• Elementaire deeltjes (atomen)

Plato’s “elementen”

waterTwintigvlakicosaeder

universumTwaalfvlakdodecaeder

LuchtAchtvlakoctaeder

Aardezesvlakhexaeder

VuurViervlaktetraeder

Plato’s academie

Plato’s Academie

Copernicus 1543 De revolutionibus orbium caelestium

Copernicus Universum

ZonMercuriusVenusMarsJupiterSaturnus

Johannes Kepler (1571 – 1630)

Johannes Kepler (1571 - 1630)

• Mysterium Cosmographicum (1596)• 6 planeten (5 + 1)• 6 concentrische bollen• 5 regelmatige veelvlakken• Ergo :