Als we de toekomst serieus nemen dan moeten we ook cultuuronderwijs serieus nemen (Mark Mieras)

Verslag minisymposium Cultuureducatie met Kwaliteit Tilburg (CMKT)

Op maandag 23 september organiseerden Factorium Podiumkunsten & bureau CiST het minisymposium ‘Cultuureducatie met Kwaliteit Tilburg (CMKT)’. Deze bijeenkomst markeerde de afsluiting van het traject 'Plusregeling', het initiatief van de gemeenteraad van Tilburg om in 2012 scholen/instellingen te stimuleren met elkaar te gaan werken aan 'doorgaande leerlijnen.' Deze bijeenkomst betekende ook de start van CMKT en was met name bedoeld voor vertegenwoordigers uit het Primair Onderwijs.

Achtergrond Rijk, provincies en gemeenten willen goed cultuuronderwijs voor alle kinderen mogelijk maken. Zij steunen scholen en culturele instellingen daarbij via de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit. Het doel is om cultuureducatie een vaste plek te geven in het curriculum van het onderwijs.

De aandacht wordt steeds meer gericht op de kwaliteit van cultuureducatie door te zoeken naar diepgang en samenhang binnen het aanbod van doorlopende leerlijnen. Het onderwijs krijgt hierbij steeds meer de rol van eigenaar in plaats van afnemer. Daarom is een goede afstemming tussen het culturele veld en het onderwijs van essentieel belang. In september zijn 15 (brede) scholen samen met culturele aanbieders in de gemeente Tilburg aan de slag gegaan met een speciaal voor hen op maat gemaakt cultuureducatief programma.

Mini-symposiumHet mini-symposium werd georganiseerd voor alle organisaties die bij de regeling betrokken zijn of voornemens zijn aan deze regeling deel te nemen: besturen, directies en ICC-ers primair onderwijs, directies en educatieve medewerkers culturele instellingen, wethouders cultuur en onderwijs, ambtenaren en politici. Allen verbonden aan de stad Tilburg.

Er waren 122 personen aanwezig: 6 ambtenaren van de gemeente Tilburg;6 leden van de gemeenteraad; wethouder Cultuur58 vertegenwoordigers van scholen;35 vertegenwoordigers van instellingen/aanbieders cultuureducatie;2 vertegenwoordigers vanuit de kinderopvang;7 vertegenwoordigers van de Stichting Brede School Tilburg;7 'overigen'.

Programma13.30 - 14.00 uur Inloop14.00 uur Welkom en opening door Boyke Brand, directeur Factorium

Podiumkunsten.

14.10 - 14.30 uur Inleiding over CMKTilburg door Jan Stoel 14.30 - 14.45 uur Tweegesprek tussen Ans Buys (directeur FLOT Fontys) en Irene

Schmeltz (adjunct directeur BS De Regenboog) over het belang van cultuur(educatie) voor kinderen. Zie verslag 1a en 1b.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

1

14.45 - 15.00 uur Wethouder Marjo Frenk over de toekomst van cultuureducatie in Tilburg. Zie verslag 2.

15.00 - 15.20 uur Pauze

15.20 - 16.20 uur Rondetafelgesprekken. Doel van deze gesprekken is om mensen uit de praktijk aan het woord te laten. De volgende tafels worden ingericht:

OBS Bibit - BIKcollectief, Kinderkunstklas. Zie good practice 1.BS De Alm – Factorium Podiumkunsten. Zie good practice 2. BS De Lochtenbergh – Factorium PodiumkunstenBS De Regenboog – Factorium PodiumkunstenOBS Koolhoven – Factorium PodiumkunstenJan Ligthartschool Rendierhof - Erfgoed Educatie TilburgBS Don Sarto - Bibliotheek Midden-Brabant

Aan iedere tafel werd in een korte presentatie van zo'n 10 minuten verteld wat er de afgelopen periode op school is gebeurd en hoe school en instelling met elkaar samengewerkt hebben. Op basis van deze presentatie gingen de tafelgenoten met elkaar in gesprek over knelpunten, kansen, koppeling van binnenschools aan buitenschools leren, wat van partners in dit proces verwacht mag worden.

"Cultuureducatie is leuk, maar worden de kinderen er ook wijzer van?" Tekst inleidend filmpje Mark Mieras, onderzoeker en wetenschapsjournalist

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

2

Als kinderen bij aardrijkskunde plaatsnamen leren, trainen ze hun geheugen en leren ze zelfvertrouwen op te bouwen. Als kinderen aan het tekenen zijn, leren ze ook kijken. Terwijl ze musiceren en zingen, trainen ze om te luisteren en trainen ze hun auditieve hersenschors. En dat is weer belangrijk voor vakken als leren lezen en schrijven.

Het allerbelangrijkste van kunsteducatie is dat het kinderen leert te experimenteren. Het stimuleert ze om hun creatieve capaciteiten te ontwikkelen. En creativiteit kun je meten met de ‘Torrance test of creativity’. Als je cirkels tekent en kinderen weten op een vloeiende manier van die cirkels steeds nieuwe plaatjes te maken (een ballon, een gezicht, een pizza etc) dan zijn die kinderen het creatiefst.

Twintig jaar onderzoek op dit terrein in Amerika laat zien dat de creativiteitsscore steeds lager wordt. Dat is ook niet zo gek, omdat experimenteren, een van de belangrijkste eigenschappen is die je nodig hebt om creatief te zijn, minder getraind wordt. We hebben creativiteit bij uitstek nodig in onze kenniseconomie, bijvoorbeeld om nieuwe producten te maken. Wij hebben flexibele mensen nodig die zich een leven lang blijven ontwikkelen. Kunst helpt daarbij.

Kunst is leuk en dat wordt gek genoeg vaak als diskwalificatie gezien. Het is leuk en dus niet serieus. Dat is een groot misverstand. Want dat het leuk is betekent dat het serieus is. Enthousiasme is de motor achter de ontwikkeling van goede hersenen. Daarom is het belangrijk dat we kunst serieus nemen. Als we de toekomst serieus nemen moeten we ook kunstonderwijs serieus nemen."

> U kunt het filmpje nogmaals bekijken via de volgende link: http://www.youtube.com/watch?v=phQZ5J-lhTQ

Cultuureducatie: van losse activiteiten naar verankeringJan Stoel, senior adviseur cultuureducatie CiST, projectleider CMKT (www.cist.nl)

CMKTilburg begint eigenlijk in november 2011. Dan neemt de gemeenteraad een motie aan waarin CiST de opdracht krijgt om een pilot doorgaande leerlijnen te ontwikkelen. In januari 2012 werd dit voorgelegd aan het ICC-netwerk, het netwerk waar Interne CultuurCoördinatoren, bijeenkomen. Zowel instellingen/initiatieven en scholen konden aangeven belangstelling te hebben, waarna Jan Stoel met hen in gesprek ging om nadere afspraken te maken. Negen scholen deden aan deze pilot mee, die we vandaag officieel afsluiten.

Uit deze pilot is CMKT gegroeid, is voortgebouwd op wat ontwikkeld is. Cultuureducatie met kwaliteit is een landelijke stimuleringsmaatregel vanuit het ministerie van OC&W geïnitieerd en in de uitvoering gedelegeerd aan het Fonds voor CultuurParticipatie (FCP). Het doel van het programma is cultuureducatie te borgen door middel van een landelijk samenhangende aanpak. Het beoogt de kwaliteit, in het bijzonder van het leergebied ‘kunstzinnige oriëntatie’ in het primair onderwijs, te bevorderen. Cultuureducatie van goede kwaliteit moet een vaste plaats krijgt binnen het onderwijs, waarbij scholen de samenwerking met de culturele instellingen intensiveren. De voorbije jaren is vooral geïnvesteerd in de icc'er. Onderzoek laat zien dat er veel op scholen in beweging is gezet, maar dat het vooral nog losse activiteiten zijn. Cultuureducatie is nog niet verankerd binnen het onderwijs. CMKT wil dat laatste gaan bevorderen.

In Tilburg gaan we uit van de vraag van de school en hoe die beantwoord kan worden door het culturele veld. Scholen maken voor een periode van vier afspraken met een instelling. Deze manier van werken houdt in dat scholen en instellingen echt dezelfde taal moeten spreken en met name dat instellingen zich niet langer vanuit louter aanbod tot de scholen moeten verhouden, maar vanuit de vraag.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

3

Aangezien de aanvraag voor CMKT niet door de gemeente gedaan kon worden heeft de gemeente Factorium gevraagd als penvoerder op te treden. CiST levert de projectleider.

Criteria CMKT1. Activiteiten gericht op ontwikkeling, verdieping en vernieuwing van het curriculumvan het leergebied ‘kunstzinnige oriëntatie’ met als doel het realiseren van doorlopendeleerlijnen die aansluiten bij de visie van de school en waarbij de cultureleontwikkeling van de leerling centraal staat.2. Activiteiten die bijdragen aan de deskundigheidsbevordering van leerkrachtenIn het primair onderwijs, maar ook van educatief medewerkers van cultureleinstellingen, teneinde de kerndoelen ‘kunstzinnige oriëntatie’ te behalen. Hetgaat hierbij om zowel didactische en pedagogische vaardigheden, als omvaardigheden in de verschillende kunstdisciplines en (kunst)historische kennisover het cultureel erfgoed.3. Activiteiten gericht op het versterken van de relatie van de school met de lokaleculturele en sociale omgeving ten behoeve van de kunstzinnige en cultureleontwikkeling van leerlingen. Het betreft een duurzame en intensieve relatie.4. Activiteiten die b!dragen aan het ontwikkelen en toepassen van een instrumentariumvoor het beoordelen van de culturele ontwikkeling van leerlingen. Deleeropbrengst wordt centraal gesteld en een verbinding met de kerndoelen ophet gebied van de kunstzinnige oriëntatie is vereist.

FinanciënPer inwoner is een bedrag van € 0,55 beschikbaar vanuit het FCP. Dat bedrag moet gematcht worden met een bijdrage vanuit de gemeente Tilburg. Voor Tilburg is jaarlijks een totaalbedrag van € 228.262,-- beschikbaar, vier jaar lang.

Programmalijnen Tilburg1. Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing curriculum, uitgaand van de vraag van de school

en de kerncompetenties leerlingen. - Ontwikkelen

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

4

- Uitvoeren- Verankeren

2. Deskundigheidsbevordering, teamgericht- B5-model- Discipline- CQ

Deskundigheidsbevordering, instellingen- Kennismaking met onderwijs, didactiek-pedagogiek (ook verdieping)- Beleidsontwikkeling cultuureducatie- Projectmanagement- Verdieping en creativiteitsontwikkeling

3. School centraal- Verhogen culturele vermogens leerlingen- Doorgaande leerlijn- ELO (Elektronische LeerOmgeving)

4. Omgeving centraal- Verbinding binnenschools en buitenschools leren- Pilot vmbo

Aanpak Tilburg1. Fasering

- Ontwikkeling- Uitvoering- Verankering

2. Maximaal 31 scholen (11.000 leerlingen, 650 personeelsleden, 25 educatief medewerkers)

OrganisatieProjectverantwoordelijke is Factorium Podiumkunsten.Projectleiding berust bij CiST.Kerngroep: vertegenwoordigers scholen, instellingen, gemeenteProjectteam: educatief medewerkers instellingenUitwisselingsmomenten via netwerkbijeenkomsten met scholen en via de ELO. De volgende scholen en instellingen zijn bij CMKT betrokken.Scholen: Panta Rhei (muziek), Jan Ligthartschool Rendierhof (erfgoed), Koolhoven (muziek), Bibit (beeldend), Stelaertshoeve (muziek), Regenboog (muziek), Bloemaert (beeldend), De Alm (muziek), Lochtenbergh (muziek), Don Sarto (literatuur), Pendula (literatuur), Jan Ligthartschool Driecant (dans), De Sleutel (dans), Triangel (drama), Wichelroede (nader te bepalen).Instellingen: Factorium, Art-Fact, CiST, Kinderkunstklas, BIKcollectief, Kinderstad, Gemeente Til;burg, Bibliotheek Midden-Brabant, Mommerskwartier, Brede School.

Wat krijgt en betaalt een school?1. Conformeren aan de programmalijnen2. Begeleiding door een deskundige/instelling3. Iedere groep krijgt 12 lessen in een kunstdiscipline4. School betaalt in de uitvoering eenmalig € 5,00 per leerling5. 50 % van de scholing komt voor rekening van de school (€ 5.500,-- over vier jaar)6. Structureel meer tijd voor de icc'er

Wat krijgt en betaalt een instelling?1. Matching wordt door de gemeente geregeld2. 50% van de scholing komt voor rekening van de instelling3. Mogelijkheid om gedurende vier jaar een relatie met scholen structureel op te

bouwen en uit te bouwen met een vervolg daarna

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

5

Wil cultuureducatie echt in het hart van het onderwijs komen dan is een gezamenlijke visie van gemeente, scholen en instelling nodig. Als er gekomen wordt tot een samenhangend beleid van bijvoorbeeld IKC, Brede school, andere educaties, gemeentelijke projecten dan wordt de kans op succes groter. Ook de verbinding naar Fontys kan een positieve bijdrage leveren. Veranderingen in onderwijs kun je niet in een paar jaar voor elkaar krijgen. Gun scholen/instellingen dus de tijd.

1a. De leraar is cultuurdrager én cultuuroverdrager Ans Buys, directeur FLOT Fontys

"Ik vind het tekenend dat men vandaag niet een Pabo directeur maar mij uitgenodigd heeft. In Tilburg gaat men immers voor één doorlopende leerlijn cultuureducatie van 4 tot 18 en dus rekenen ze er -net als ik- op dat er aansluitend op Cultuureducatie met Kwaliteit Tilburg -wat vooral op het primair onderwijs gericht is straks ook een financieel steuntje in de rug komt voor talentontwikkeling van de doelgroep 12-plus. En daar doen wij dan als Fontys heel graag aan mee.

Binnen de lerarenopleidingen worden we de laatste jaren, evenals bij iedereen in het onderwijs, steeds meer afgerekend op kennis, op wat onze studenten weten en kunnen. Ik vind dat niet verkeerd maar onderwijs staat niet alleen voor dat soort opbrengsten en voor socialisatie maar ook voor ‘Bildung’ zoals de Duitsers dat zo mooi noemen.

In Tilburg hebben we die keuze heel bewust gemaakt. Wij vinden dat een leraar bij uitstek ook ‘cultuurdrager’ en ‘cultuuroverdrager’ zou moeten zijn. En daarom heeft elke bachelorstudent bij ons 4 studiepunten beschikbaar (dat is ongeveer 100 uur studie en werktijd) om samen met scholen, instellingen, bedrijven en kunstenaars ervaring op te doen met het ontwikkelen en uitvoeren van interessant en eigentijds onderwijs. Dat geldt voor studenten van al onze 18 bacheloropleidingen. Dus het maakt niet uit of ze nu leraar Scheikunde of Frans worden. Ze leren daarbij hoe ze vakinhoudelijke thema’s kunnen verbinden met de wereld van kunst en cultuur.

Zo verstrekte ik onlangs in het gebouw van het Zuidelijk Toneel in Tilburg een opdracht aan een groep van onze bètastudenten die samen met studenten van de pabo, met leraren uit primair en voortgezet onderwijs én met Tilburgse kunstenaars lesmodules

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

6

gingen ontwerpen voor groep 8 en de brugklas. En op zo’n moment ervaar ik dat dromen uitkomen: leraren in opleiding die de inhoud van hun vak goed beheersen maar ook over de grenzen van dat vak leren kijken, die de verbinding met de buitenwereld aangaan en daarvoor letterlijk het schoolgebouw verlaten, die de samenwerking met collega’s uit aanpalende scholen opzoeken en daarmee werkenderwijs doorlopende leerlijnen ontwerpen. Dan zie ik met eigen ogen hoe ervaren leraren samen met hun toekomstige collega’s leren van elkaar én van mensen buiten het onderwijs in dit geval van beeldend kunstenaars en mensen uit de wereld van de podiumkunsten die op hun beurt én hun werkruimten én hun creativiteit en vakmanschap beschikbaar stellen om onderwijs nog boeiender te maken. Als het maar projecten zijn die ertoe doen.

Die ervaring heb ik ook met overheden. Zo herinner ik me dat ik indertijd als rector van het Sint Janslyceum hier in de stad de onderwijswethouder en zijn ambtenaren voorstelde om een deel van het budget, wat voor zorgleerlingen bedoeld was te besteden aan een dansproject op alle Bossche vo-scholen omdat applaus na een geslaagd podiumoptreden soms net zo’n positief effect heeft op het zelfvertrouwen van kinderen als de zoveelste faalangstreductietraining. En het budget kwam er!

Extra budget helpt, maar belangrijker nog is de bereidheid van mensen uit de verschillende werelden van onderwijs, kunst, cultuur en overheid om grensoverschrijdend te denken en de samenwerking op te zoeken om elkaars dromen te verbinden. En dat is de bedoeling van CMKT.

Het gaat er om hoe onderwijs en cultuur elkaar de hand reiken. De leerlijnen, die zo mooi per discipline in beeld zijn gebracht in de onlangs gepresenteerde Culturele Ladekast (een uitgave van de bureaus voor Cultuuronderwijs uit Breda, Eindhoven, 's-Hertogenbosch, Helmond en Tilburg), geven docenten houvast om gestructureerd aan talentontwikkeling te werken en deelprojecten, die vaak in de buitenwereld van kunst- en cultuur ontstaan, daarin een plaats te geven zodat het geen eenmalige losse activiteiten blijven."

1b. Cultuur is zoveel meer

Irene Schmeltz, adjunct-directeur Basisschool De Regenboog

"Mijn eerste ervaring met Cultuur was het Scapino Ballet. Dit gezelschap kwam dansen op mijn lagere school. De geur van Vim hangt nog in mijn neus. En wat waren ze mooi, die danseressen!

Als kind kuierende ik ook veel in het Tropenmuseum, hele vakanties bracht ik daar door. Dat was makkelijk voor mijn moeder die moest werken. Zij zag het als een mooie manier van oppas!

Maar Cultuur is zoveel meer. Cultuur zorgt dat je je kunt verbazen, dat je anders leert kijken, keuzes leert maken en dat je je blij of verdrietig kan en mag voelen.

Cultuur neemt je even mee naar een wereld waar geen cijfertjes aan hangen, een wereld waarin je het niet 'fout' kunt doen. Daar groei je van. Zo kun je bouwen aan je zelfvertrouwen, ontwikkel je een positieve kijk op de dingen of kun je je eventjes heel erg knap voelen.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

7

Als leerkracht zie je je groep, die misschien normaal gesproken niet samenwerkt, of waar altijd dezelfde kinderen de baas zijn, ook veranderen. Volgers kunnen zomaar ineens leiders zijn, kinderen leren samenwerken, hebben oog voor dat wat iemand anders verzint.

Een mooi voorbeeld is de les van BIKcollectief op onze school. Die les ging over ruimtewezens. De leerkracht ziet 2 leerlingen die normaal gesproken echt niet met elkaar overweg kunnen in de dagelijkse klassensituaties samenwerken: "Hoe heb jij dat cd'tje vastgemaakt aan dat conservenblik?” "O, kijk zo met een stukje klei…….zal ik je helpen?" Of de kleuter die bij de boer een schaap aait en zegt: “Hé juf! Dit voelt hetzelfde als dat spul in het museum!". Eerder dat schooljaar waren ze in het TextielMuseum geweest voor een workshop vilten met schapenwol. Kortom: kinderen leren verbanden leggen, kunnen hun eigen houvast vinden.

Om kinderen zover te krijgen, heb je de ruimte nodig om cultuuronderwijs te ontwikkelenin je programma, in je planning, in je ideeën over hoe het zou moeten . Mijn eerste ervaring van een bezoek aan het Natuurmuseum was dat mijn hele groep nadat de schuifdeuren opengingen als een kudde neushoorns door het hele museum renden en vol verbazing alles in 2 minuten wilden zien. Het kostte me een half uur om hen vanaf alle verdiepingen weer bij elkaar te zoeken. De keer daarna ging het al beter.

Een 'heel' kind is een blij kind dat openstaat voor de wereld om zich heen. Naast veiligheid en warmte is dat een must! Dat kan alleen met Cultuuronderwijs als kern!"

3. Cultuureducatie is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen Marjo Frenk, wethouder cultuur gemeente Tilburg

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

8

"Mijn eerste ervaring met kunst beleefde ik als klein meisje. Een ervaring die een onuitwisbare indruk op me heeft gemaakt. Ik was acht jaar en mocht met mijn ouders mee naar een voorstelling in de schouwburg. Aan de hand van mijn moeder liep ik een groot gebouw binnen. Ik keek mijn ogen uit: de brede trap, de hoge plafonds, de rode pluchen stoelen. Ik wist niet wat me overkwam. De gordijnen die langzaam open gingen en toen een andere wereld waarin ik meegezogen werd. Ik wist niet dat er zoiets bestond!

Dat gevoel, dat is belangrijk, dat alle kinderen dat kunnen beleven. En dan niet alleen de schouwburg met haar mooie zaal met pluchen stoelen, ook al het andere mooie en divers wat onze stad op het gebied van cultuur te bieden heeft. Ik denk dan aan: ht Natuurmuseum waar op dit moment de tentoonstelling een Halve hond heel denken te zien is. Mooi aan deze tentoonstelling is dat kunstenaars zich lieten inspireren door de museumcollectie en de bibliotheek die 100 jaar bestaat. Aan de tentoonstelling is een wedstrijd voor middelbare scholieren verbonden. De scholieren moeten een filmpje maken met als onderwerp '100 jaar in 100 seconden'.

Ik vind dat alle kinderen de kans moeten krijgen om die mooie dingen die in onze stad gebeuren, te kunnen beleven. Maar, het belang van cultuureducatie gaat verder.

Belang cultuureducatieKinderen leren door met kunst en creativiteit in aanraking te komen, zelf te creëren, te komen met innovatieve oplossingen en te analyseren. Allemaal competenties die van enorme waarde zijn voor hun persoonlijke ontwikkeling en onze maatschappij en kenniseconomie. Dat doen ze samen, waardoor ze leren door aan elkaar dingen te laten zien, te bespreken en te bedenken.

Kunst en cultuur is van iedereen. Cultuur maakt je als mens weerbaarder, kunst geeft je een grotere, bredere blik, ook naar anderen. Het is een taak van de overheid om creativiteit te stimuleren door cultuureducatie terug te brengen in het basisonderwijs.

Cultuuronderwijs is dus van belang voor de ontwikkeling van kinderen tot zelfstandige, kritische en betrokken burgers. Niet alleen vanwege de intrinsieke waarde van cultuur voor onze samenleving, ook omdat culturele kennis en vaardigheden de fysieke en intellectuele ontwikkeling stimuleert.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

9

Wat doen we concreet als gemeente?We willen dat alle kinderen in onze stad goede cultuureducatie krijgen. Niet alleen leuke en mooie ervaringen, maar vooral een doorlopende leerlijn vinden we belangrijk. De onderwerpen sluiten op elkaar aan zodat er een logische volgorde is in de culturele ontwikkeling en er aansluiting is bij andere vakken die de kinderen krijgen. Hierdoor wordt gestuurd op het ontwikkelen van receptief, creërend, reflectief en analyserend vermogen. Daarom stimuleren wij de structurele samenwerking tussen instelling en school, zoals zojuist beschreven door Jan Stoel, en het programma Cultuureducatie met Kwaliteit.

We willen het onderwijs ondersteunen in het bieden van goede cultuureducatie. Dit doen we met CiST en met subsidie aan culturele instellingen. Bijvoorbeeld: we ondersteunen Art-fact en de BST zodat de aansluiting tussen binnenschoolse- en buitenschoolse activiteiten beter aan gaan sluiten. Als gemeente scheppen we vooral de voorwaarden, en stellen we voorwaarden middels onze subsidiecontracten. Maar uiteindelijk zijn jullie degenen die het doen, vandaar dat ik zo blij ben met dit symposium! Een goed initiatief, waarbij instellingen en scholen van elkaar kunnen leren. Zodat uiteindelijk de leerling hiervan profiteert."

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

10

Good practice 1:

Cultuureducatie hoort bij ons onderwijs OBS Bibit: Adriënne van Hoek, Noortje Driessen. Kinderkunstklas: Daphne Snellaars. BIKcollectief: Hjalmar van den Akker, Sanne Geboers

Deze good practice laat zien hoe de school CMKT laat aansluiten op waar de school al mee bezig is. Bovendien hoe twee niet gesubsidieerde organisaties partner zijn van een school en wat het voor hen betekent.

"Acht jaar geleden zijn wij op Bibit begonnen om kinderen meer kennis te laten maken met kunst en cultuur (theater voorstellingen, kunstenaars, keuzevakken). Wij merkten al snel dat kinderen enthousiast werden. Ze ontwikkelden een intrinsieke motivatie om te leren. Ook merkten we dat de kinderen het goed onthielden. Hierdoor werden onze ogen geopend: er zijn meerdere manieren om te leren.

Wij gingen steeds meer opdrachten geven die gericht waren op de leerstof (onder andere bij tehatex (Tekenen Handvaardigheid TEXtiele werkvormenen een maandthema). Het bleek dat de kinderen de leerstof beter onthielden. Ook waren ze beter in staat om creatief en in oplossingen te denken.

Wij hebben op school een vakdocent voor dans en een voor muziek. Wat we misten, was de mogelijkheid beeldende vorming te koppelen aan de lesstof/kerndoelen. Daarom hebben we bij CMKT deze richting gekozen. We hebben specifiek voor BIKcollectief en Kinderkunstklas gekozen omdat we al eerder met hen hebben gewerkt en daar heel erg tevreden over waren.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

11

We hebben eerst om tafel gezeten met de kunstenaars, directie en de icc'ers en besproken wat wij als school voor ogen hadden. Vervolgens hebben we gevraagd hoe de kunstenaars dit zagen. Al heel snel zaten we op dezelfde golflengte. Vervolgens hebben we heel wat gesprekken gehad met Jan Stoel van CiST over de visie, financiën en kerndoelen/doorgaande lijn.

Een en ander heeft geleid tot een plan dat 4 jaar omvat. Het is de bedoeling dat de leerlingen en de docenten leren om creatief te denken. Tevens willen we dat de leerstof/kerndoelen op een andere manier/intelligentie wordt aangeleerd. Daarom hebben de leerkrachten de cursus (CQ staat voor het Creatieve Quotiënt. De CQ-cursus is gericht op de ontwikkeling van creativiteit en geeft leerkrachten handvatten hoe ze dat in de klas kunnen bevorderen.) Verder zullen de kunstenaars ons tijdens studiedagen meer leren over creatief denken. Het doel is dat wij de lessen steeds meer gaan geven en de kunstenaars ons meer gaan coachen."

Wat betekent CMK en waarom doet de instelling mee"Eigenlijk waren wij, BIKcollectief en KinderKunstKlas, al jaren bezig om vakoverschrijdende workshops te ontwikkelen en te geven op scholen, met het verschil dat wij zelf meestal een onderwerp kozen. Nu komen de leerkrachten met onderwerpen en thema’s, waarbij zij naar een extra medium zoeken waardoor de leerlingen de reguliere lesstof nog beter gaan onthouden.

Hierdoor is het contact met de school en de leerkrachten nog persoonlijker geworden. Dit is zeker van meerwaarde aangezien wij de aankomende 4 jaar aan een school gekoppeld zijn en wij gedurende die jaren een meer coachende rol krijgen binnen de school. Wij gaan docententrainingen geven, waarin naast kennisoverdracht, inzichten, creatief denken en tips ook naar een persoonlijke begeleiding van de leerkrachten wordt toegewerkt. Net zoals de workshops worden ook de docententrainingen op maat ontwikkeld voor de school.

Wij doen mee aan CMK omdat het voor ons een logische vervolgstap is op hoe wij werken. Het schept voor ons weer nieuwe uitdagingen om met aangereikte thema’s verder te ontwikkelen met als doel leerlingen te prikkelen, hen te inspireren, kennis bij te brengen, te laten beleven en ontdekken. En dat binnen een regulier vakgebied. We zien dat het werkt; de stof beklijft beter doordat de leerling het zélf ervaart in de beeldende opdracht. Daarnaast bereiken we meer en verschillende leerlingen tegelijk door de stof beeldend/visueel te maken. Hierbij sluiten we ook aan bij de meervoudige intelligentie van de leerlingen.

Eén van de uitdagingen is bijvoorbeeld om de lesstof en de workshops breder te trekken en de leerlingen verbanden te laten zien en te laten leggen tussen de lesstof, de maatschappelijke en kunstzinnige toepassingen en/of weerspiegelingen daarvan en hen er op een creatieve manier over te leren nadenken bij het verwerken daarvan."

Successen tot nu toe knel- en veranderpunten"Knelpunt is de communicatie tussen de kunstenaars en de docenten. Dat uit zich bijvoorbeeld in vaak en veel heen en weermailen. Wij zijn desondanks echt heel erg tevreden en zien echt een meerwaarde. De kinderen groeien! Wij groeien! Samen groeien!

Wij vinden dat ook de gemeente een duidelijke visie op cultuureducatie moet hebben en moet stimuleren dat instellingen structurele partner voor het onderwijs worden. Ons advies zou zijn: neem het op in de subsidievoorwaarden. Ook is het belangrijk dat beleidsterreinen aan elkaar gekoppeld worden. Samenhang is voor ons veel belangrijker dan al die versnipperde projecten."

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

12

Good practice 2:

De weg wordt gemaakt door hem te gaan Basisschool De Alm: Cees de Bont en Frank Marchand. Factorium Podiumkunsten: Maartje van den Boom – Coppes.

Deze good practice geeft een inkijkje in het proces dat scholen en instellingen met elkaar doormaken om te komen tot CMKT.

Tot en met het schooljaar 2011-2012 konden we cultuureducatie activiteiten ontplooien binnen de volgende kaders:

CEPO-regeling (Cultuureducatie in het primair onderwijs) gaf een budget van € 10,90 + € 3,00. Vanuit CiST kregen we busvervoer vergoed en ook wat korting op activiteiten als die via CiST verliepen;

We hebben een werkgroep cultuur en een icc'er; We zijn altijd aanwezig bij activiteiten van CiST zoals bij de presentatie van het

jaarprogramma. Dat jaarprogramma is voor ons de basis om ons schoolprogramma voor een jaar vast te stellen. We doen een voorstel aan het team waarin globaal de volgende onderdelen worden meegenomen: een voorstelling, een lessencyclus dans, musea en workshops.

Begin 2012 werden instellingen en scholen geïnformeerd over de Plusregeling. In het kader daarvan bereidden CiST en Factorium Podiumkunsten, in opdracht van de gemeenteraad Tilburg, een aanvraag voor bij het Fonds Cultuur Participatie. Deze regeling ging later over in een aanvraag voor ‘Cultuureducatie Met Kwaliteit’. Wij waren enthousiast en wilden bekijken of we mee zouden doen.

Mei 2012: bijeenkomst Basisschool De Alm, Factorium Podiumkunsten en, Brede School (verkennend,informatief, vrijblijvend), waarin het projectplan globaal wordt besproken. De werkgroep cultuur overlegt met de directie en stelt voor aan het team om 'mee in te stappen'.Juni 2012: Factorium Podiumkunsten presenteert een concept van het Cultuurplan 2012–2013 aan de directie en de werkgroep cultuur. CiST (intermediair, financiering) Factorium Podiumkunsten (inhoud, roosteren, docenten), Brede School (naschoolse activiteiten, financiering) en Basisschool De Alm (inhoud, roosteren, locaties) zetten samen de grote lijnen uit. In het cultuurplan is het de intentie om kennis te maken met drie disciplines: dans, theater en muziek. De financiering voor het schooljaar 2012-2013 komt nog niet uit CMKT, maar uit eigen budgetten. Het is een oriënteringsjaar.

Aan alle groepen worden in het schooljaar 2012–2013 12 lessen aangeboden, die als volgt verdeeld zijn: 3xl muziek, 3xl dans en 3xtheater. De naschoolse activiteiten sluiten aan bij de binnenschoolse lessen.

21 september 2012: start met een ‘cultuurbad voor het team’. De presentatie van het cultuurplan voor het schooljaar 2012–2013 is het hart van deze bijeenkomst. De bedoeling is om niet alleen het praktische plan (roosters, lessen etc) te presenteren (Ratio). Het team wordt ook uitgenodigd om op die vrijdagmiddag bij Factorium Podiumkunsten deel te nemen aan de lessen dans, muziek en theater. De bedoeling hiervan is om hen bekend te maken met de inhoud en kennis te maken met de docenten. Samen cultuur beleven en de bijbehorende emotie te ervaren, is immers iets anders dan erover praten.

8 oktober 2012: start meteen ‘cultuurbad voor de leerlingen van Basisschool De Alm’ tijdens Kinderboekenweek. Alle leerlingen nemen deel aan lessen muziek, beeldend, dans

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

13

of drama. Ze gaan daarvoor die ochtend naar Factorium Podiumkunsten. Er wordt afgesloten met een finale presentatie. Aan de leerlingen wordt ook verteld dat dit de start is van een aantal lessen die ze het komende jaar op school zullen volgen.

Belangrijk bij de start van het project op Basisschool De Alm is dat er iemand is die basale zaken regelt om te voorkomen dat er ruis op de lijn komt waardoor het project dreigt in te zakken. Zo iemand moet luisteren naar wat er in de teamvergadering gezegd wordt en oplossingen kunnen bieden. Er moeten bijvoorbeeld ook materialen en ruimtes geregeld worden, er zal een rooster moeten komen en je moet nadenken wat te doen bij ziekte.

27 november 2012: evaluatie na de eerste periode. Iedereen is enthousiast en de meeste mensen hebben een flexibele opstelling. Degroepen drama blijken te groot te zijn. De belangrijkste vraag: sluiten de lessen cultuur aan bij de lessen op school. Dat is niet het geval; het zijn nog te veel losse elementen.

Er wordt gewerkt aan: betere aansluiting van lessen cultuur op de leerstof; mogelijkheid coöperatief werken/cultuurlessen; borging doorgaande leerlijn.

Het was november, vroeg donker, december stond voor de deur en Kerstmis naderde en in deze stemming werd de bijeenkomst toen afgesloten met de woorden: “de weg wordt gemaakt door hem te gaan”. En inderdaad het werd Kerstmis en we gingen door.

5 maart 2013: een tussentijds overleg tussen CiST en Basisschool De Alm. Het volgende wordt vastgesteld:

iedereen is enthousiast en de lessen verlopen goed; er vindt echter geen overdracht plaats (scholing); er wordt gekeken aan welke voorwaarden Basisschool De Alm moet om te kunnen

deelnemen aan CMKT.

Directie en werkgroep cultuur besluiten om eerst zelf een standpunt te bepalen inzake cultuur. Daarna is er overleg met CiST en tot slot wordt een voorstel gedaan aan het team.

16 mei 2013: het traject loopt een jaar. De subsidie CMKT is toegekend. Daardoor is er de mogelijkheid tot voortzetting van het project voor de komende 4 jaar (ontwikkelingsjaar, uitvoeringsjaar, implementatiejaar en een toekomstjaar). Directie en de werkgroep cultuur besluiten om aan het team voor te stellen om door te gaan met het project maar daarbij een keuze te maken uit één van de disciplines. Tevens gaat in de loop van het jaar de overdracht plaatsvinden (docent Factorium Podiumkunsten en docent Basisschool De Alm).

3 juni 2013: het team gaat akkoord met het voorstel. Het kiest voor de discipline ‘drama’. Inhoudelijk wordt het vooral gekoppeld aan de doorgaande leerlijn taalonderwijs (thema’s kleuters, veilig leren lezen, zin in taal).

20 juni 2013: voor de zomervakantie wordt in een overleg Basisschool De Alm, Factorium Podiumkusten en CiST een aantal zaken besloten. Het gaat om het volgende:

Basisschool De Alm stapt in, project wordt voortgezet; Discipline ‘drama’; Aansluiting vooral bij thema’s taal;

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

14

Overdracht, scholing start op 3 februari met een studiemiddag bij Factorium Podiumkunsten;

Factorium Podiumkunsten stelt een tweejarenplan op; Aansluiting vakgebieden school lessen drama ; Aansluiting bij de activiteiten brochure CiST; Aansluiting naschoolse activiteit.

9 september 2013: Factorium Podiumkunsten heeft een rooster voor 2 jaar opgesteld met 16 lessen drama per jaar, per groep. Verdere afspraken worden gemaakt en de start van CMKT op Basisschool De Alm vindt plaats op 16 september.

Het is heel gemakkelijk om te zeggen hoe het moetdochHet is veel interessanter om te begrijpen hoe het is

3. Quotes uit de gesprekken Visie

- Het geeft je de kans om ‘je stip op de horizon’ te zetten en daar naar toe te werken.

- Besteed tijd aan draagvlak: je hele team moet van het belang van cultuuronderwijs doordrongen zijn.

- Je krijgt bij CMKT de tijd om te ontwikkelen.- Binnen het managementteam kun je analyseren wat er gebeurt en kun je kijken

hoe je vakmensen in gaat zetten.- Voor je begint moet je een visie hebben.- De rol van de directie is belangrijk.- Niet alleen leerlingen leren kijken naar de omgeving, ook leerkrachten.- Niet heel veel verschillende plannen voor je school, maar één plan waarin alle

accenten een plek krijgen die voor jouw school nodig zijn.

Gemeente- CMKT zou ook een agendapunt moeten zijn op de LEA (Lokale Educatieve Agenda.

In dit overleg worden afspraken gemaakt tussen onderwijs en gemeente).- De gemeente faciliteert en ondersteunt. De gemeente wil dat kinderen

'cultuureducatief' goed opgroeien CMKT kan de groter verbinder zijn naar andere beleidsterreinen: klemtoon op taal, impuls, IKC, brede school. Het is de mogelijkheid om tot integraal beleid te komen. Weg met die versnippering van allemaal projectjes op scholen. Kies voor de samenhang en voor de maat van de school.

Beleving- De weg wordt gedaan door hem zelf te gaan.- Niet alleen vertellen, maar beleven, ervaren.- Het onderdompelen van het team in een discipline werkt heel positief.- Drempels bij het team wegnemen en leerkrachten prikkelen is belangrijk.- Het is lezen om te weten, maar ook lezen om te beleven.- Met leesbevordering moet je zo vroeg mogelijk beginnen, dus al in de

voorschoolse periode.

Legitimatie

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

15

- Door iets beeldend te maken blijft het beter hangen.- Het gaat om een structurele versterking van creativiteit binnen het onderwijs.- Meedoen met CMKT kost geen extra tijd. Het komt ‘in plaats van’.- CMKT biedt de mogelijkheid tot vakkenintegratie.- CMKT boort creativiteit bij kinderen aan.- Cultuuronderwijs zorgt ervoor dat de resultaten van kinderen beter worden.

Doorgaande leerlijn- Direct aansluiten bij VLL (Veilig Leren Lezen), Zin in Taal, drama, IKC (Integraal

KindCentrum), coöperatief werken.- ‘Ontschotten’.- Geen invliegprojecten, maar maatwerk.- Aansluiten bij de thema's die op school spelen.- Niet weer iets erbij, maar geïntegreerd in het beleid van school en instelling.- Cultuuronderwijs is een verrijking voor het curriculum.- We begonnen ooit met losse activiteiten. Met CMKT is het meer een geheel. Het

team wordt getraind, er is structuur er is borging, contact met de ouders.

Samenwerking met instellingen- Het klikt als je elkaar ook echt kent.- Meer persoonlijk contact tussen educatief medewerkers en leerkrachten.- Aanbieders kunnen niet op eigen houtje vanuit hun eigen ‘frame’ participeren:

men moet de uitgangspunten van CMKT onderschrijven.- Samenwerking is een proces en dat is wat anders dan een product snel inzetten.- Maatwerk vergt ook het nodige van de instellingen zij moeten zich verdiepen in

waar onderwijs mee bezig is.- Is 12 lessen in het uitvoeringsjaar van CMKT wel voldoende?

Deskundigheid- Leerkrachten wegwijs maken, je hoeft zelf geen kunstenaar te worden.- Hou de leerkrachten geïnspireerd.- Feedback krijgen van specialisten op wat je doet blijft belangrijk.- De rol van opleidingen moet nog groeien.- Als je met literatuur bezig bent moet men op de Pabo daar ook structureel

aandacht aan besteden.- Verbinden van creativiteitsontwikkeling met bijvoorbeeld 21st century skills.- Deskundigheidsbevordering moet ook bij de instellingen plaatsvinden. Als zij

partner van onderwijs willen worden dan moeten ze ook dezelfde taal spreken.

Netwerken- Scholen moeten elkaar opzoeken en gebruik maken van elkaars expertise.- Door het met elkaar over CMKT te hebben komen we verder; je leert van elkaar.

Andere disciplines- Zorg ervoor dat ook andere disciplines aan bod blijven komen.- Vanuit de gekozen discipline kun je makkelijk verbindingen leggen naar andere

disciplines.- Erfgoed kun je makkelijk linken aan andere disciplines: muziek, beeldende kunst.- Erfgoed biedt de mogelijkheid om ouders en grootouders erbij te betrekken.- Erfgoed kan de kapstok van cultuuronderwijs zijn.- Gaan de instellingen ook echt samenwerken en over hun schutting heen kijken;- Door CMKT kunnen we verbinding leggen met andere vakken (taalroutines,

kansrijke taal).

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

16

- Het zou mooi zijn als we de kunstvakken kunnen combineren met taal/woordenschat.

Borging- Door inbedding in de structuur van samenwerking wordt cultuuronderwijs

geborgd. De gemeente moet daarom ook in de toekomst consistent beleid blijven voeren.

- Streef naar duurzaamheid, geef cultuuronderwijs een vaste plek ik het curriculum.- Borging: krijgen we ook combinatiefunctionarissen cultuur op school.- CMKT moet langer duren dan 4 jaar, immers onderwijs verander je niet in 4 jaar.

Tekst verslag: Jan StoelFoto's: Alief Fotografie.

Verslag Mini-symposium 23 september 2013

17