Neushoorns zijn indrukwekkendedieren. Ze kunnen meer dan 3000kilo wegen en langer danvier meter worden. Hun meestopvallende kenmerk is natuurlijkde hoorn op zijn neus. Die heeft zeechter ook veel ellende bezorgd. Indit infoblad lees je van alles overde neushoorn. Onder anderewaarom ze zo zeldzaam gewordenzijn. En wat het Wereld NatuurFonds doet om deze bijzonderedieren te behouden.

Vijf soortenIn de oertijd zijn er wel 165 soorten neushoorns geweest. Ze kwamenbijna over de hele wereld voor. Nu zijn er nog maar vijf soorten.Daarvan leven er drie in Azië en twee in Afrika. Alle vijf soortenneushoorns zijn in gevaar. De afgelopen vijftig jaar is het aantalneushoorns met meer dan tachtig procent afgenomen! Sommigesoorten dreigen helemaal te verdwijnen.

Harige reuzenOngeveer vijftig miljoen jaar geleden verschenen de eerste leden vande neushoornfamilie op aarde. Ze leken op kleine paarden: ze haddenlange slanke poten en geen hoorn op hun neus. Hoornloos was ook deParaceratherium (of Indricotherium). Deze werd wel zes meter hoogen kon 25 ton wegen, vier keer zo zwaar als de Afrikaanse olifant. InNoord-Amerika zijn de sporen gevonden van de eerste hoorndragendeneushoorns. Deze hoorndragers moeten tussen de vijfentwintig enveertig miljoen jaar geleden geleefd hebben, maar hoe ze er preciesuitzagen weten we niet. Een beroemdheid is de wolharige neushoorn,die tegelijk met de wolharige mammoet leefde. In een grot in deFranse Dordogne zijn 30.000 jaar oude rotstekeningen gevondenwaarop deze harige reuzen staan afgebeeld.

zwarte neushoorn

witte neushoorn, moeder met jong

INFOBLAD

DE NEUSHOORN

Be one with nature

Zwaarlijvige dikhuidDe tegenwoordige neushoorns zijn een stukkleiner dan in sommige oerneushoorns, maarhet zijn nog steeds reusachtige dieren. De witteneushoorn is de grootste soort en heeft soms eengewicht van maarliefst 3600 kilo. Na de olifant is dewitte neushoorn dan ook het zwaarste landdier vanonze tijd. Met dat enorme gewicht kan de neushoorntoch nog hard lopen. De zwarte neushoorn kan zelfseen snelheid van 50 kilometer per uur bereiken.Soms worden neushoorns dikhuiden genoemd, net alsolifanten of nijlpaarden. De huid van een neushoornis zes keer dikker dan je van een dier van zijnformaat zou verwachten. De Indische en de Javaanseneushoorns hebben diepe plooien in hun huid. Het lijktnet of ze een harnas dragen. Ondanks hun dikke huidhebben neushoorns toch veel last van bloedzuigendeparasieten zoals teken.

Door de plooien en bobbels lijkt de huid van deIndische neushoorn op een pantser.

In Afrika hebben neushoorns vaak gezelschap vanossenpikkers. Deze vogels eten teken en andere lastigebeestjes waar de neushoorn zelf niet bij kan.

Hoorn, neus en tandenDe hoorn bestaat uit hetzelfde materiaal als harenen nagels en groeit vanuit de huid. Anders dan bij dehoorns van andere hoefdieren zit er geen bot in. Nietalle neushoorns hebben maar één hoorn. Sommigesoorten hebben er twee en zwarte neushoorns hebbensoms zelfs een derde. En de vrouwelijke Javaanseneushoorn heeft vaak een hele kleine hoorn of helemaalgeen.Neushoorns kunnen slecht zien, maar met hun orenis niets mis. Ruiken kunnen ze nóg beter. Neushoorns‘kijken’ gewoon met hun neus en oren. Een opmerkelijkverschil tussen de Afrikaanse en de Aziatischeneushoorn soorten zit in de mond. De Afrikaanseneushoorns hebben geen snijtanden, de Aziatische wel.De Indische neushoorn heeft in zijn onderkaak zelfslange puntige tanden. Daarmee kan hij een belagergemeen verwonden.

Potige dierenNeushoorns hebben stevige poten. Dat moet ook wel,met zo’n zwaar lijf. Toch lopen ze op hun tenen. Zehebben erg dikke, stevige nagels oftewel: hoeven.Neushoorns horen dan ook bij de hoefdieren. Aanelke poot hebben ze drie hoeven, net als tapirs waarneushoorns het meest verwant aan zijn. Neushoorns,tapirs en paarden (met één hoef per voet) horen bij deonevenhoevigen. Ze zijn meer aan elkaar verwant danaan de evenhoevigen, waar onder andere de runderen,varkens en herten bij horen.

RinoDe neushoorn wordt ook wel ‘rino’ genoemd.Dat komt uit het Grieks en betekent ‘neus’. HetGriekse woord voor ‘hoorn’ is ‘ceros’. Plak dietwee Griekse woorden aan elkaar en je krijgt deofficiële wetenschappelijke naam voor neushoorn:rinoceros. Dat is nogal een mond vol. Vandaar datveel mensen liever kortweg ‘rino’ zeggen.

2

Samen of alleenWitte neushoorns leven soms samen met een paarsoortgenoten. De andere neushoorns trekken meestalalleen op. Ze grazen of drinken wel eens samen, maargaan dan weer ieder hun eigen weg. Als je er tweesamen ziet is dat meestal een moeder met haar jong.Of natuurlijk een mannetje en een vrouwtje die willenparen. Buiten de paartijd bemoeien de mannetjes envrouwtjes zich weinig met elkaar. En zelfs tijdens depaartijd zijn ze niet altijd even vriendelijk. Een Indischmannetje kan dan behoorlijk agressief zijn.

De Sumatraanseneushoorn heeftzwaar te lijdenonder de jachten ontbossing.

Indische neushoorn, moeder met jong

NeushoornkinderenEen neushoorn is tussen de veertien en zestienmaanden zwanger. Het jong wordt zonder hoorngeboren en is enkele tientallen kilo’s zwaar. Na eenminuut of tien kan de kleine neushoorn al op eigenpoten staan. De eerste paar jaar blijft het dicht bij demoeder. Pas na drie of vier jaar kan er weer een jongworden geboren.

Jonge witte neushoorn: nog zonder hoorn op zijn neus.

Veel groenvoerAlle neushoorns zijn planteneters. Ze eten veel: vaaktientallen kilo’s per dag. En ze drinken nog meer:dagelijks soms wel tachtig liter water. De witteneushoorn eet voornamelijk gras. Met zijn brede lippenmaait hij dat van de Afrikaanse savannes. De andereneushoorns eten vooral bladeren en twijgen. Vooral bijde zwarte neushoorn is duidelijk te zien hoe hij naardie takjes grijpt: met zijn puntige bovenlip. Eén enkelezwarte neushoorn eet soms wel 250 jonge boompjes opéén dag. Van scherpe stekels trekt hij zich niks aan.

NEUSHOORN-RECORDSDe witte neushoorn is de grootstevan de vijf neushoorn soorten.Na de Afrikaanse en deAziatische olifant is de witteneushoorn zelfs het grootstelanddier van deze tijd.

GEWICHT: 3600 kiloLENGTE (KOP-KONT): 5 meterSCHOUDERHOOGTE: 185 cmHOORN: tot 158 cm

3

Kostbare hoornDe hoorn van de neushoorn is gewild. Volgenssommige Aziatische culturen zou die over magischekrachten beschikken. Er werden geneesmiddelen tegenkoorts, stuipen, neusbloedingen en andere kwalen vangemaakt. Omdat een levende neushoorn zijn hoorn nietzomaar laat afzagen wordt er al eeuwen op deze dierengejaagd. Hoewel wetenschappers er geen bewijs voorhebben gevonden geloven nog steeds veel Aziaten in degeneeskrachtige werking van de hoorn. Veel apothekenhouden de traditie in stand en verkopen naast gewonemedicijnen ook middelen gemaakt van tijgers enneushoorns. De laatste jaren gaan zijn er in Aziëmensen die beweren dat de hoorn helpt om van kankerte genezen. Er zijn daardoor nog steeds Aziatischemensen die veel geld voor de hoorn van neushoornswillen betalen.In Jemen heeft de hoorn van de neushoorn ook eenbijzondere betekenis. In dit Arabische land is het bezitvan een jambiya de hartenwens van veel mannen: eendolk met een mooi versierd handvat, liefst van hoornvan een neushoorn. Jemen heeft de handel in dezehoorns verboden, toch komen er illegaal nog steeds hetland binnen omdat de mensen er zoveel geld voor overhebben.

Medicijnen waarin hoorn van neushoorns isverwerkt. Veel Aziaten geloven in de geneeskrachtige werkingervan. Zo zou de hoorn kanker genezen. De werkzaamheid is

nooit wetenschappelijk bewezen.

Slachting en succes inAfrikaIn Afrika leven de witte en de zwarte neushoorn.Met de witte neushoorns gaat het weer redelijkgoed. Dat wil zeggen: met de ondersoort uit zuidelijkAfrika. In het begin van deze eeuw waren er daar nogongeveer honderd van deze dieren, maar door goedebescherming zijn het er inmiddels weer meer dan20.000. Met de noordelijke witte neushoorn ging hethelaas andersom. Rond 1980 waren er nog duizend,tien jaar later waren er nog maar een stuk of dertigvan over en ook die zijn nu uitgeroeid. De paar die nuweer in het wild leven komen uit een dierentuin. Dezwarte neushoorn kwam ooit in het grootste deel vanAfrika voor. Het moeten er meer dan een miljoen zijngeweest. In de jaren zeventig waren er nog 65.000,tegenwoordig zijn er minder dan 5000.

Neushoorns bedreigdNeushoorns hebben weinig natuurlijke vijanden.De grootste bedreiging is de mens. Ze leven op plekkenwaar water en groen te vinden zijn: graslandenen bossen. Hun leefgebieden komen in gevaar.De vruchtbare graslanden worden ingenomen alslandbouwgrond. Bossen worden gekapt. Als deneushoorns hun leefgebied kwijtraken, kunnen zenergens meer naar toe.

jonge Indische neushoorn

witte neushoorn

4

lip

hoorn

huid

oog

hoefstaart

neus

De zwarte neushoorn heet ook wel ‘puntlipneushoorn’. Met zijn spitse bovenlip plukt hij takjes en bladeren van struiken.

De hoorn van de neushoorn bestaat uit hoornstof. Er zit geen kern van been in, zoals bij de hoorns van een koe. De hoorn groeit elk jaar ongeveer 7 centimeter, maar slijt ook.

Zo dik als een dubbele boterham.

De neushoorn ziet slecht.

Staart met kwast van stevige haren. Om vliegen mee weg te slaan.

Aan elke poot drie hoeven. Hij hoort bij de ‘onevenhoevigen’, net als paarden en tapirs.

Met zijn grote neusgaten kan een neushoorn veel lucht opsnuiven. Als de wind hun kant op staat, kan hij een mens van kilometers afstand ruiken.

NEUSHOORN VAN HOORN TOT STAART

zwarte neushoorn

5

Opkomst en ondergangin AzieIn Azië leven drie soorten neushoorns: de Indische,de Sumatraanse en de Javaanse neushoorn.De Indische neushoorn is de meest voorkomendesoort in Azië. Begin vorige eeuw waren er minderdan 200, maar inmiddels zijn het er meer dan 3000.Met de Javaanse en de Sumatraanse neushoorns ishet een stuk slechter gesteld. De Javaanse neushoornkwam ooit in heel Zuidoost-Azië voor. Nu zijn ernog ongeveer 50 tot 60 van deze dieren in Indonesiëen minder dan 10 in Vietnam. Van de Sumatraanseneushoorns zijn er nog hooguit 300.

Wereld Natuur Fondsin actieHet Wereld Natuur Fonds werkt over de hele wereldaan de bescherming van neushoorns. Allereerstnatuurlijk door te zorgen dat er goed beschermdegebieden zijn waar neushoorns veilig kunnenleven. In veel landen helpt het Wereld NatuurFonds parkwachters te trainen en zorgt dat ze goedmateriaal hebben om hun werk te doen. Waarmogelijk worden beschermde gebieden met elkaarte verbonden zodat de neushoorns zich kunnenverplaatsen als ze op zoek zijn naar voedsel of eenpartner. In de Zuid-Afrikaanse provincie KwazuluNatal en in Nepal worden neushoorns vanuit eengebied waar het goed met ze gaat uitgezet in nieuwebeschermde gebieden. Zo hebben ze meer ruimte enis het risico kleiner dat de soort alsnog door ziektes ofnatuurrampen uitsterft.

Voor het vervoer moeten neushoorns verdoofd worden. Datmag niet te lang duren want dat is ongezond voor zo’n groot

dier. In Zuid-Afrika gaan neushoorns daarom per helikoptervan het ene naar het andere beschermde gebied. Een half

uurtje later ontwaken ze in een ander veilig gebied.

Wetten en controleHet is heel belangrijk om de neushoorns ook wettelijk te beschermen.Ze moeten officieel worden beschermd in de landen waar ze levenén internationaal moet de handel in de hoorn van neushoornsverboden worden. Voor dat laatste is een speciaal verdrag gemaaktdat CITES wordt genoemd. De regeringsleiders van de inmiddelsbijna 180 landen hebben in het CITES-vedrag beloofd dat ze dehandel in bedreigde dieren en planten zullen bestrijden. Helaas zijndeze afspraken niet genoeg om de handel in hoorns helemaal stopte zetten. Het duizend jaar oude geloof in de magische kracht is nueenmaal niet snel te veranderen. Het Wereld Natuur Fonds helpttraditionele Aziatische dokters te zoeken naar andere medicijnen,zonder neushoorn of andere bedreigde dieren.

Met de neushoorns in sommige gebieden gaat het dankzij de bescherming weer goed, maar er is nog veel werk te doen. De neushoorns zijn nog lang niet overal veilig. Gelukkig zijn steeds meer mensen het met het Wereld Natuur Fonds eens: deze bijzondere dieren mogen niet uitsterven.

De zwarte neushoorn eet vooral twijgen.

HOEVEEL ZIJN ERNOG?ZWARTE NEUSHOORN: ± 5000WITTE NEUSHOORN: ± 20.000INDISCHE NEUSHOORN: ± 3000JAVAANSE NEUSHOORN: ± 40SUMATRAANSE NEUSHOORN: < 200

6

De 5 neushoorns

Witte neushoornMet een maximumgewicht ver over de drie tonis de witte neushoorn de grootste soort. Hij isniet wit van kleur maar grijs. Zijn naam danktaan zijn brede bovenlip. Hollandse boeren inzuidelijk Afrika noemden hem vanwege die lip‘wijd’. De Engelsen hebben dat in ‘white’ (wit)vertaald. Hij heeft twee hoorns waarvan devoorste gemiddeld zestig centimeter lang ismaar soms wel anderhalve meter.

Zwarte neushoornDeze neushoorn kan verrassend snel zijn. Gewoonlijk heeft hijtwee hoorns, heel soms drie. De voorste hoorn is de grootsteen gemiddeld vijftig centimeter lang, maar kan ook meer daneen meter lang zijn. De kleur van de zwarte neushoorn is nietzwart maar grijs, net als de witte neushoorn. Een belangrijkkenmerk is zijn puntige bovenlip. Hij wordt daarom ook wel‘puntlip-neushoorn’ genoemd.

Indische neushoornDe Indische neushoorn is de grootste neushoorn in Azië enniet veel kleiner dan de witte. Hij kan zo’n 2700 kilo wegen. Hijheeft één hoorn die twintig tot zestig centimeter lang wordt. Zijngeplooide huid lijkt te bestaan uit gepantserde bobbelige platen.Daarom wordt hij ook wel ‘pantser-neushoorn’ genoemd.

Javaanse neushoornDeze neushoorn lijkt op de Indische maar hij is wat kleiner.Ook zijn huid is geplooid maar minder bobbelig dan die vande Indische neushoorn. Het mannetje heeft één hoorn die tot25 centimeter lang kan worden. Vrouwelijk neushoorns hebbeneen kleinere hoorn, soms niet meer dan een bobbeltje.

Sumatraanse neushoornDit is de kleinste van de vijf neushoorns. Hij weegt minderdan 1000 kilo en is ook de enige harige soort. De jongenworden met veel haar geboren, dat later roodbruin kleurt.De oudere dieren zijn kaler en donkerder. De Sumatraanseneushoorn is de enige Aziatische soort met twee hoorns.De voorste hoorn is meestal niet langer dan 25 centimeter,maar kan tachtig centimeter worden. De tweede hoorn is

zwarte neushoorn veel kleiner en bij de vrouwelijke neushoorns vaak afwezig.

7

Uitgave: Wereld Natuur Fonds

Tekst en samenstelling: Geert-Jan Roebers

Productie en eindredactie: Wereld Natuur Fonds, Brigit Hietbrink

Vormgeving: Graphic Leusden

Fotografie: WWF-Canon, Martin Harvey, Mike Griffiths, Michel Gunther, Jeff Foott, Green Renaissance,

naturepl.com, Mark Carwardine, Tony Heald, National Geographic Stock, Steve Raymer,

WWF

Wereld Natuur FondsDriebergseweg 103708 JB ZeistPostbus 73700 AA Zeist

Servicelijn:0800 - 1962(gratis)info@wnf.nlwww.wnf.nl

Als WNF-Ranger krijg je 6 keer per jaar het magazine Ranger Report, een leuk welkomstcadeau en gratis toegang (of korting) bij de leukste dierentuinen en attractieparken. Meer weten? www.wnfrangers.nl

$ $

De witte neushoorn is de zwaarste neushoorn. Javaanse neushoorn, gemaakt met ‘fotoval’.

witte neushoorn, moeder met jong Indische neushoorn, moeder met jong

zwarte neushoorn Indische neushoorn

8

K N I P P A G I N A