Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 4 | april 2015

Finale Beste vmbo-lasser van NederlandDe invloed van silicium op lasmetaal

In dit nummer

www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) in samenwerking met het Belgisch Instituutvoor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten,Margriet WennekesEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentiesCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadPaul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst,Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser

Adressen Nederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190 - 2700 AD ZoetermeerT 088 018 70 00 - E redactie@nil.nl - www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E marijke.goedertier@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nl

Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief.

Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met marijke.goedertier@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. btw.

Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL of het BIL voor België. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2015 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Je eerste baas is de belangrijkste factor die het succes vanje loopbaan bepaalt. Een baas die geen vertrouwen in jestelt, zal je geen groeikansen geven. Maar een baas die tegemakkelijk voor je is, zal je niet stimuleren om jezelf te ver-beteren. Dat zegt William Raduchel, voormalig hoogleraaraan Harvard en bekend organisatieadviseur. Een andereloopbaangoeroe, de Amerikaanse schrijver Scott Berkun,formuleert het belang van een goede baas aan de hand vantwee stellingen: “Een goede baas in een middelmatige or-ganisatie zal zijn werknemers blijven beschermen en on-dersteunen. Een slechte baas in een goede organisatie zalzijn werknemers blijven frustreren en ontmoedigen.”

In deze editie van Lastechniek vertelt Vaktrots-kandidaatJohn Dries hoe hij van zijn baas altijd de ruimte en de vrij-heid heeft gekregen om zijn talenten te ontwikkelen. Johnzegt letterlijk dat die vrijheid hem steeds gemotiveerdermaakt om dingen te willen verbeteren. Een typisch voor-beeld van een baas die vertrouwen heeft gesteld in de kwa-liteiten van zijn werknemer, met als resultaat een trouwe enloyale werknemer die alsmaar beter wil presteren en die nameer dan twintig jaar nog steeds elke dag met plezier naarzijn werk gaat.

Als werkzoekende kun je dus het best maar op zoek gaannaar een goede baas. Een hele uitdaging, want waar moetje precies op letten en hoe kun je beoordelen met welk typebaas je te maken hebt? Dat brengt ons op de uitdaging waarhet Nederlands Instituut voor Lastechniek zich voor gesteldziet: de zoektocht naar een nieuwe directeur. Verderop in dit blad kunt u zien aan welk profiel de gezochtekandidaat moet voldoen. Sturen, leiding geven, vertegen-woordigen, coördineren, delegeren. Met deze algemene ter-men zou je de belangrijkste taken van een directeur kunnenomschrijven. Kijken we naar de adviezen van Raduchel enBerkun, dan zal een goede directeur zijn personeel boven-dien vertrouwen bieden, stimuleren, beschermen en onder-steunen. Maar ook deze nieuwe directeur zal hoe dan ookzijn eigen stempel drukken op de NIL-organisatie. We wen-sen de sollicitatiecommissie veel succes en wijsheid toe bijhet selecteren van de juiste kandidaat.

De makers van Lastechniek

Kies geen baan,kies een baas

LASTECHNIEK VOORWOORD - apr i l 2015

Inhoud #4 april 2015

LASTECHNIEKwordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek in samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

Per proces lassen ze

drie werkstukken; in

totaal dus negen

werkstukken per

deelnemer. Niet alleen

van de lassers, maar

ook van de juryleden

vergt dit heel wat tijd

en concentratie. 20 30

32

Foto: Saskia van Doesum

Coverfoto: Saskia van Doesum, Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen 2015

Foto: Jade Cobben

26 Laskennis opgefrist 19

29 Willem de Welder

30 Finale Beste vmbo-lasser van Nederland

32 Vaktrots

34 Brancheregister

www.vakbladlastechniek.nl

Op de vernieuwde website van Lastechniek zijn de eer-

dere uitgaven van Lastechniek binnenkort in zijn geheel

digitaal te bekijken en te downloaden. Het betreft alle uit-

gaven vanaf april 2011. Met deze extra service willen we te-

gemoet komen aan het verzoek van vele lezers. De

uitgaven zullen met een vertraging van drie maanden op

www.vakbladlastechniek.nl te vinden zijn.

Vakblad Lastechniek is ook actief op Twitter (@VBLAS-

TECHNIEK en Instagram (vakbladlastechniek).

6

04 Vanuit de verbindingswereld

10 De invloed van silicium op lasmetaal

16 Offshore-Welding seminar in Nijmegen

20 Selectiedag voor WorldSkills bij VCL in Brussel

24 Kunst als hefboom naar een baan

4 5

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2015 LASTECHNIEKapr i l 2015

De verdere opmars van digitalisering en nieuwe tech-nologie zal de komende tien jaar de economische ont-wikkeling en werkgelegenheid in Nederland bepalen.De combinatie van het internet met nieuwe technologie– 3D-printen, het Internet of Things, Big Data en ro-bottechnologie – leidt in ons land tot een nieuwe inno-vatieve industrie: Smart Industry.Deze slimme industrie gaat zorgen voor honderddui-zenden nieuwe banen in het mkb.

WebboekDat is een van de conclusies in het webboek ‘Smart In-dustry, Eat or be (B)eaten’, geschreven door InekeDezentjé Hamming-Bluemink (voorzitter FME en voor-zitter Team Smart Industry) en econoom Willem Ver-meend (internetondernemer). Zij willen ondernemersinspireren om aan de slag te gaan met Smart Industry.Het webboek is een initiatief van FME in samenwerkingmet het Team Smart Industry. In dat team zijn naast FMEde volgende organisaties vertegenwoordigd: het Minis-terie van Economische Zaken, TNO, VNO-NCW, deKamer van Koophandel en Nederland ICT.

Het webboek, met de ondertitel ‘De nieuwe groeimotoren banenmachine van Nederland’, is voor iedereen gra-tis toegankelijk via onderstaande website. In deze inter-actieve publicatie wordt aangegeven dat in de komendejaren door nauwe samenwerking tussen de industrie ende ICT-sector een nieuwe innovatieve industriële sectorzal ontstaan.

Het assortiment snelspanklemmen van Clamp-Ritevoor het klemmen en positioneren van producten isuitgebreid met een rvs-lijn. Deze uitbreiding biedt mo-gelijkheden voor onder andere de medische industrie,de foodindustrie en de machinebouw. In Nederland isRobWelding dealer voor Clamp-Rite.

Eenvoudig en snelDe grote openingshoek van de snelspanklemmen staatongehinderd inleggen en uitnemen van producten toe. Na de introductie op de Europese markt, medio 2013,breidt het Europese dealernetwerk van Clamp-Rite zichsteeds verder uit. Onder andere met lasrobotspecialistRobWelding. Karel van Vlastuin, directeur van RobWel-ding: “Voor ons zijn deze klemmen een ideale aanvullingop onze andere producten. Als klanten bijvoorbeeld las-mallen gebruiken, hebben ze ook lasklemmen nodig.En omdat deze snelspanklemmen eenvoudig en snel tebedienen zijn, lenen ze zich bij uitstek voor geroboti-seerde producties.” De snelspanklemmen zijn uit voor-raad leverbaar in praktisch elk gewenst formaat.

www.robwelding.nl | www.clamp-rite.com

WerkgelegenheidDe opvatting dat door de inzet van robots werkgele-genheid verloren gaat, wordt door de auteurs tegenge-sproken. Vermeend en Dezentjé leggen aan de handvan praktijkvoorbeelden uit dat investeringen in robots inons land per saldo juist extra banen opleveren, mededoordat werk dat in het verleden naar lagelonenlandenis verplaatst door robottechnologie weer renderend inons land kan plaatsvinden. Smart Industry zal tot velehonderdduizenden nieuwe banen leiden. Om die banente kunnen bezetten, moet volgens Dezentjé en Ver-meend nu al op alle niveaus in ons onderwijs op dezeontwikkeling worden ingespeeld; in de lesprogramma’sis meer aandacht nodig voor ondernemerschap en voornieuwe technologie. Steeds meer jongeren die hun stu-die hebben afgerond zullen werk vinden in de Smart In-dustry en dat geldt ook voor mensen uit krimpendebedrijfssectoren die zich laten om- en bijscholen.

www.smartindustry.info

Bus Industrial Tools, een technische groothandel mettwaalf vestigingen en 190 medewerkers in Oost-, Mid-den- en Noord-Nederland, heeft in januari een vesti-ging in Rotterdam geopend. Het bedrijf is te vindenaan de Beurtschipperstraat op Industrieterrein ‘Gade-ring’ in Hoogvliet.

SamenwerkingKoos van Vessem, vestigingsmanager van Bus Rotter-dam, kijkt uit naar de samenwerking met bedrijven in enrond Rotterdam. “Ik heb er veel zin in; bovendien heb iker alle vertrouwen in dat wij de verwachtingen van onzeRotterdamse klanten kunnen overtreffen.”In de regio Rotterdam wil het bedrijf zich vooral richtenop de machinebouw, de energie- en offshore-branche. “We voeren een groot assortiment: van lasapparaten tot

‘Smart Industry brengt mkb honderdduizenden nieuwe banen’

Snelspanklemmen uit rvs leverbaar in Nederland

Bus Industrial Tools opent eennieuwe vestiging in Rotterdam

industriële werktuigen en van metaalbewerkingsmachi-nes tot hydraulisch gereedschap. Naast verkoop van ar-tikelen uit voorraad hebben we een verhuurafdeling, eentechnische onderhoudsdienst, voeren we keuringen uiten bieden we onze klanten ondersteuning op het ge-bied van inkoop- en voorraadbeheer”, aldus Van Ves-sem.

Bolting ServiceVoor Rotterdam en omstreken lanceert Bus IndustrialTools een eigen ‘Bolting Service’. “Dat is een volledig in-gerichte Enerpac bestelbus waarmee deskundige me-dewerkers op locatie alle hydraulische ‘Bolting Tools’kunnen kalibreren en certificeren.”

www.bus.nl

6

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2015

7

LASTECHNIEKapr i l 2015

Ontdek op 10 mei de activiteiten Duo Materia tentoonstellingtijdens Materials 2015van onderzoekscentrum CEWAC

Het CEWAC is een onderzoekscentrum bij Luik datzich onder andere bezighoudt met lastechnologie, ma-teriaalonderzoek en hydraulica. De dienstverlening vanhet centrum richt zich in het bijzonder op kleine enmiddelgrote ondernemingen (KMO). Op zondag 10 mei opent het CEWAC zijn deuren voorbelangstellenden.

DienstenHet onderzoekscentrum biedt ondersteu-ning bij het maken van berekeningen enmodellen volgens de eindige-elementen-methode (FEM). Verder houdt het zich bezigmet het ontwerp en de productie van indus-triële prototypes, op maat vervaardigde test-banken, demonstratiemateriaal en proef-series. Het CEWAC biedt ook specifiekediensten, zoals optimalisatie en kwalificatievan lasprocedures, kwalificatie van lasper-soneel, technologische audits en technisch-juridische expertise.

LaboratoriaHet onderzoekscentrum beschikt over drielaboratoria, die tijdens de opendeurdag be-zocht kunnen worden:Assemblage en destructief onderzoekIn dit laboratorium kunnen veel verschillende laspro-cessen worden uitgevoerd (MIG, (micro)TIG, (micro)plasma, laserlassen, hybride laserlassen, elektronen-bundellassen, wrijvingslassen, wrijvingsroerlassen,weerstandlassen, gassmeltlassen, hardsolderen, maarook mechanische assemblage (clinchen, rivetteren) engemengde assemblagetechnieken.Op het gebied van destructief onderzoek heeft dit labo-ratorium faciliteiten voor legeringsanalyse, (micro)hard-heidsmetingen, metallografie, elektronenmicroscopie,fractografie, trekproeven, buigproeven, vermoeiings-proeven en kerfslagproeven.

Niet-destructief onderzoekDit laboratorium is ingericht voor visueel onderzoek(VT), penetrantonderzoek (PT), magnetisch onderzoek(MT), radiografie (RT conventioneel en digitaal, micro-focus, tomografie), ultrasoon onderzoek (UT) en ther-mografie (IRT).

OpendeurdagZondag 10 mei 2015 opent het CEWAC zijn deurenvan 10.00 tot 17.00 uur.Het bezoekadres is: Rue Bois Saint-Jean 8 (Science Park Luik) te Ougrée. Voor meer inlichtingen: bel (0032)4 256 94 00.

www.cewac.be

Opleiden, certificeren en beheren in een handOnlangs is Elektrolas Lastechniek B.V. in Waalwijkdoor het Nederlands Instituut voor Lastechniek ge-machtigd voor het afnemen van lasserkwalificaties.Daarmee breidt het bedrijf zijn dienstverlening verderuit.

Gewenst niveauNa het succesvol doorlopen van de audit door het NILis Elektrolas bevoegd om lasproeven te organiseren,te beoordelen en lassers te certificeren. Michael Ha-gelaars: “We bieden de mogelijkheid om lassers diebijvoorbeeld ingehuurd worden voor projecten voorafte beoordelen, om te bepalen of ze het gewenste ni-veau hebben. We doen dit door lassers proeflassen telaten maken, waarbij ze door de klant bepaalde vaar-digheden moeten aantonen. De proeflassen wordendoor onze gecertificeerde lascoördinator visueel enniet-destructief beoordeeld conform de juiste normen.Eventueel aanvullend worden de proefplaten naar eenonafhankelijk lab gestuurd voor destructief onderzoek.

Aan de hand van resultaten wordt bepaald of de las-sers een aanvullende opleiding nodig hebben of datze geholpen zijn met een lasverbeteringstraject. Wijgeven NIL-opleidingen en verzorgen lasverbeterings-

trajecten. Zo kunnen wij lassers al in een vroeg sta-dium door middel van een passende vooropleiding be-geleiden naar de kwalificatie. Vervolgens kunnen wijlassers in alle specialismen certificeren.”

Beheer certificatenEerder al lanceerde het bedrijf Certibank, een systeemvoor het online beheren van lassercertificaten, lasme-thodekwalificaties en aanverwante documenten, zoalsVCA. “Een lassercertificaat is gebonden aan een tijds-limiet. Voor de einddatum moet het certificaat verlengdworden. Dit kan gaan om een halfjaarlijkse verlenging,maar ook om het behalen van een nieuw certificaat naeen periode van twee of drie jaar. Deze einddata moe-ten betrokkenen zelf in de gaten houden. Om bedrij-ven daarbij te helpen, hebben wij een databaseontwikkeld voor het beheren van certificaten. Met ditsysteem kan men snel zien welke lassers gecertifi-ceerd zijn voor bepaalde werkzaamheden, maar hetsysteem informeert ook tijdig wanneer certificaten ver-lopen. Op deze manier zorgen we ervoor dat lassersop tijd een nieuwe proef afleggen, zodat men niet vooronnodige kosten komt te staan.

www.elektrolas.com

Tijdens Materials 2015 in NH Conference Centre teVeldhoven, zal Materia op 22 en 23 april aanwezig zijnmet de duo-tentoonstelling `Lightweight & Bio-basedMaterials`. Deze tentoonstelling staat volledig in hetteken van de materialen van de toekomst.

Blik op de toekomstMaterials 2015 - vakbeurs met congres voor professio-nals die betrokken zijn bij de keuze, het toepassen en(na)bewerken van materialen – staat dit jaar in het tekenvan ‘Engineering the future’. Materia sluit hier met deduo-tentoonstelling naadloos op aan en werpt een blikop de toekomst met circa 100 innovatieve materialenbinnen de thema’s lichtgewicht- en bio-based-materia-len.

www.materials.nl

Industriële hydraulicaIn dit laboratorium wordt onderzoek gedaan naar vloei-stofstroming in afsluiters, pompen, afscheiders, zuive-ringsstations, filters, enzovoort. Ook vindt hier hetontwerp en de productie van testopstellingen plaatsvoor uitzonderlijke omgevingsomstandigheden (vuur-bestendigheid, hitte- en koudebestendigheid, cryogenesystemen, hoge- en lagedruksystemen en lekdetectie.

8

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2015

ErepenningAan de prijs is een geldsom van 2.500 euro verbonden.Daarenboven krijgt de winnaar voor zijn/haar verdiensteeen Erepenning overhandigd. Dit jaar vindt de uitreikingplaats op 24 november 2015 in Antwerpen.

Criteria voor de kandidatenDe kandidaat die in aanmerking kan komen voor de prijsis een persoon die gedurende een periode van ten min-ste 10 jaar in het algemeen belang en in het openbaar

Professor em. dr. h.c. ir. W. Soete, gewoon hoogle-raar aan de Universiteit Gent, was de pionier op hetgebied van de lastechnologie in België. Om hem teeren heeft de Raad van Bestuur van het BIL de ‘Pro-fessor Soete prijs’ in het leven geroepen. De prijswordt tweejaarlijks uitgereikt naar aanleiding vanhet BIL/NIL Lassymposium.

Oproep kandidatuurProfessor Soeteprijs

2015

CALL FOR PAPERS

BIL/NIL LASSYMPOSIUM

24 en 25 november 2015

Inhoudelijke sessies en actuele thema-presentaties

staan opnieuw centraal tijdens deze elfde editie

van het tweedaagse Nederlandstalig

Lassymposium. Wij nodigen u uit een

bijdrage te leveren aan dit Symposium.

IndienenUw voorstel voor een themapresentatie onder de

noemer schadegevallen, normen, lasprocessen of

NDO-technieken, ontvangen wij graag vóór 1 mei 2015.

Stuur hiertoe een titel en een samenvatting

van maximaal 200 woorden per e-mail naar

lassymposium@bil-ibs.be. Vermeld hierbij ook de

naam en juiste titulatuur van degene die de presentatie

zal houden. Presentaties bij voorkeur in het Nederlands,

eventueel in het Engels.

SelectieDe selectie van de te presenteren papers wordt

verricht door het Scientifi c Committee van het BIL,

in samenspraak met het NIL. Nadere details over de

duur van de effectieve presentatie en andere vereisten

ontvangt u onmiddellijk na de acceptatie van de

ingediende voorstellen.

In principe kunt u rekenen op een spreektijd van ca. 30 minuten, inclusief discussie. Als spreker bent u gedurende het lassymposium onze gast en betaalt u geen deelnamekosten.

NORMEN, toepassingsgerichte

voorbeelden

SCHADEGEVALLEN

corrosie, vermoeiing,

reparaties, …

EVOLUTIE IN

LASPROCESSEN

NDO-TECHNIEKEN

r e s e a r c h

Joining your future.

Mini-vakbeurs Haal meer uit uw deelname aan deze

thema-tweedaagse en zet uw bedrijf in de

kijker tijdens de permanent toegankelijke

mini-vakbeurs. Een ideale gelegenheid om

uw productenportfolio optimaal te presente-

ren aan de talrijke aanwezigen.

Interesse om deel te nemen of wat meer

informatie over het concept te ontvangen?

Neem nu al vrijblijvend contact:

lassymposium@bil-ibs.be

Belgisch Instituut

voor Lastechniek

Technologiepark 935

9052 Zwijnaarde - België

info@bil-ibs.be

www.bil-ibs.be

Nederlands Instituut

voor Lastechniek

Boerhaavelaan 40

2713 HX Zoetermeer

Nederland

info@nil.nl

www.nil.nl

Een organisatie van:

Stuurboord

Hangar 26Rijnkaai 96

2000 Antwerpen

Locatie:

op een bijzondere en invloedrijke wijze heeft bijgedra-gen aan het bevorderen van de toepassing, de ontwik-keling, het onderzoek en de kennis/verspreiding van delastechniek en aanverwante technieken. De kandidaatmoet de Belgische nationaliteit hebben of minstens vijfjaar in België werkzaam zijn. Hij/zij moet nog actief metlastechniek bezig zijn: de prijs is eerder bedoeld als aan-moediging en niet als beloning voor een hele carrière.

Een commissie bestaande uit vertegenwoordigers vande industrie, het BIL en de academische wereld beslistover de toekenning van de prijs.

Voordracht kandidatenKandidaten kunnen zichzelf voordragen of door iemandanders worden voorgedragen. Ook de leden van de be-oordelingscommissie kunnen voorstellen formuleren.De kandidatuur moet gemotiveerd zijn door middel vaneen korte omschrijving van de carrière van de kandidaaten een korte motivatie waarom deze persoon in aan-merking komt voor de prijs.Wenst u zichzelf of iemand uit uw professionele omge-ving voor te dragen als kandidaat voor de ‘ProfessorSoete prijs 2015’, stuur dan een carrière-overzicht meteen korte motivatie naar:

Belgisch Instituut voor LastechniekMevr. ir. Fleur Maas, directeurTechnologiepark 9359052 ZwijnaardeE-mail: fleur.maas@bil-ibs.be

De uiterste indieningsdatum is 30 september 2015.

www.bil-ibs.be

advertentie

ABIMIG A TVoor elke opdracht het geschikte laspistool.

ABIMIG A T: de beste keuze!

■ Flexibiliteit: de optimale positie en configuratie voor elke opdracht

■ Lichtgewicht: minder belastend voor de lasser

■ Robuust: hoge mechanische sterkte en duurzame slijtonderdelen

■ Krachtig: onovertroffen verhouding gewicht-belastbaarheid

■ Kostenbesparend: forse vermindering van de stilstandtijd

T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D .

Experimentele opzetDe opzet van de proeven van Evans is identiek aan die van

het onderzoek naar de invloed van mangaan. Voor vier

verschillende mangaangehaltes (0,6 - 1,0 - 1,4 en 1,8%) is

door toevoeging van ferrosilicium aan de bekleding van

de elektroden het siliciumgehalte van het neergesmolten

lasmetaal ingesteld op 0,2 - 0,4 - 0,6 en 0,9%. De chemi-

sche samenstelling van het neergesmolten lasmetaal is ver-

meld in de tabel.

Het zwavelgehalte van de elektroden varieert van 0,006

tot 0,007% en het fosforgehalte van 0,007 tot 0,009%.

Met toenemend siliciumgehalte neemt het zuurstofgehalte

van het neergesmolten lasmetaal af. Silicium is immers net

als mangaan een desoxidator. Als het

siliciumgehalte toeneemt van 0,20%

naar 0,94%, daalt het zuurstofge-

halte van circa 450 ppm naar circa

340 ppm. Het stikstofgehalte in het

neergesmolten lasmetaal varieert van

50 tot 70 ppm. Het lukt dus niet om

het zuurstofgehalte en daarmee het

aantal oxidische insluitsels in het las-

metaal constant te houden. In het ver-

volg zal duidelijk worden dat

daardoor de eigenschappen van het

lasmetaal mede beïnvloed worden.

10

LASTECHNIEK METALLURGIE - apr i l 2015

et legeringselement silicium wordt aan staal en las-

metaal toegevoegd om twee redenen. Silicium is

een sterke desoxidator en geeft - meer nog dan

mangaan - een verhoging van de sterkte. De grote mate

van oplossingsharding beperkt echter de maximale hoe-

veelheid van dit element. Lasmetaal bevat zelden meer dan

0,7% silicium in verband met de nadelige invloed op de

(kerf)taaiheid, maar tot een gehalte van circa 0,5% is de

nadelige invloed op de kerftaaiheid marginaal.

De rol van de invloed van silicium op de eigenschappen

van ferritisch staal is al veel onderzocht, maar er is slechts

weinig onderzoek gedaan naar de correlatie tussen struc-

tuur en eigenschappen van meerlagenlassen.

door Theo Luijendijk, TU Delft en Luijendijk Advisering; Fred Neessen, Lincoln Smitweld, Nijmegen

Dit deel in de serie over de invloed van legeringselementen op de structuur en eigenschappen van lasmetaal is een bewerking van de publicatie van G.M. Evans over zijn onderzoek naar de invloed van silicium op het lasmetaal.

11

LASTECHNIEKapr i l 2015

H

Chemische samenstelling neergesmolten lasmetaal

Invloed van legeringselementen opde structuur en eigenschappen van lasmetaal

Deel 3 - De invloed van siliciumLasprocedureEvenals bij het onderzoek naar de invloed van mangaan

op de structuur en eigenschappen van de las, is onder de

hand gelast met drie rupsen per laag en in totaal 9 lagen.

De kerndiameter van de gebruikte elektrode was 4 mm en

de verhouding tussen de diameter van de bekleding en de

kerndraad was gelijk aan 1,68. Er is gelast met gelijk-

stroom (elektrode aan de pluspool) met een gemiddelde

stroomsterkte van 170 A bij een ingestelde spanning van

21 V en een nominale warmte-inbreng van 1 kJ/mm.

De interpass-temperatuur was gelijk aan 200 °C. De las-

sen zijn zowel in lastoestand als na spanningsarm gloeien

(580 °C/2 uur) onderzocht. Voor de bepaling van de me-

chanische sterkte zijn trekproeven uitgevoerd en zijn voor

elke lasverbinding ongeveer 35 CVN-kerfslagstaven ge-

maakt voor het meten van een volledige overgangscurve.

De proefstukken van de eerste serie zijn waterstofarm ge-

gloeid gedurende 14 uur op een temperatuur van 250 °C.

ResultatenSilicium en mangaan zijn beide desoxidatoren en

met toenemend silicium- en mangaangehalte daalt

het zuurstofgehalte van het neergesmolten lasme-

taal. Door het zuurstofgehalte van het neergesmol-

ten lasmetaal uit te zetten als functie van het

silicium- en mangaangehalte, en de regressielijn te

bepalen, vond Evans de volgende formule voor het

zuurstofgehalte:

Uit deze formule blijkt dat silicium een sterkere des-

oxidator is dan mangaan (factor 3,8).

StructuurNet als bij het mangaanonderzoek heeft Evans naar

de structuur van de middelste toplaag gekeken. Dat

is gedaan omdat alleen in deze laag de structuur niet

beïnvloed wordt door eerdere laslagen. Uit dit me-

tallografisch onderzoek blijkt dat silicium weinig tot

geen invloed heeft op de structuur van de stengel-

vormige kristallen in de las en evenmin op de naald-

ferriet in de stengelvormige zone. Dit geldt ook voor

de grofkorrelige en fijnkorrelige zone van de las. De

structuurbestanddelen van de toplassen zijn volgens

de methode van Abson en Dolby [2] bepaald en

voor de lastoestand uitgezet als functie van het sili-

ciumgehalte voor een mangaangehalte van respectievelijk

0,6% en 1,4% (figuren 1 en 2). Voor een mangaangehalte

van 0,6% neemt de hoeveelheid naaldvormige ferriet

enigszins toe met toenemend siliciumgehalte ten koste van

de pro-eutectoïdische ferriet en ten koste van de zijplaat-

ferriet met M-A-C (martensiet, austeniet en carbiden).

Voor een hoger mangaangehalte (1,4%) is deze trend veel

minder duidelijk en neemt het percentage naaldvormige

ferriet nauwelijks toe met toenemend siliciumgehalte.

In de op hoge temperatuur verhitte gebieden van de las

(grofkorrelige zone) blijkt dat bij hogere siliciumgehaltes

de voormalige austenietkristalgrenzen beter zijn te her-

kennen. In het op lagere temperatuur verhitte deel (fijn-

korrelige zone) neemt de hoeveelheid secundaire fasen,

met name austeniet en martensiet, toe met toenemend si-

liciumgehalte. Dat treedt ook op bij toenemend man-

gaangehalte, maar het effect van mangaan is geringer dan

dat van silicium.

O (ppm) = 541 - 165 Si - 43,5 Mn (1)

Figuur 1Invloed van silicium op de structuurbestanddelen van hetneergesmolten lasmetaal bij een mangaangehalte van 0,6%

12

LASTECHNIEK METALLURGIE - apr i l 2015

HardheidDe Vickers hardheid van de toplaag in lastoestand is ge-

meten met een belasting van 5 kg (zie figuur 3). Er is geen

lineaire toename van de hardheid met toenemend silici-

umgehalte. Bij een laag mangaangehalte (A) stijgt de hard-

heid sterker met toenemend siliciumgehalte dan bij een

hoger mangaangehalte (B, C en D). Evans heeft getracht

de afhankelijkheid van de hardheid van het silicium- en

mangaangehalte in een formule samen te vatten en komt

tot de volgende regressielijn met R2 = 0,97 (R is een maat

voor de betrouwbaarheid van de formule; R is maximaal

gelijk aan 1):

De hardheid aan het oppervlak van de toplaag ligt circa

30 hardheidspunten hoger dan in het midden van deze

laag voor alle siliciumgehaltes van de elektroden met een

mangaangehalte van 1,4%.

TreksterkteDe treksterkte van de lassen als functie van het silicium-

gehalte is weergegeven in figuur 4.

Evans heeft een aantal regressielijnen voor de rekgrens en

de treksterkte bepaald. Voor de lastoestand geldt voor de

vloeigrens (0,2 % rekgrens):

en voor de treksterkte:

Voor de spanningsarm gegloeide toestand gelden de vol-

gende twee vergelijkingen:

voor de vloeigrens (0,2% rekgrens):

voor de treksterkte:

De kwadratische siliciumterm in de formule is nodig

omdat er geen lineair verband is tussen rekgrens of trek-

sterkte en het siliciumgehalte. Uit figuur 4 en uit de gege-

ven formules blijkt dat silicium voor elk mangaangehalte

de rekgrens en treksterkte doet toenemen. Dit gaat uiter-

aard ten koste van de rek tot breuk. Bij een siliciumge-

halte van 0,2% daalt met toenemend mangaangehalte de

rek van 37% naar 30%. Maar bij een siliciumgehalte van

0,94% blijft de rek op een waarde van 29% met toene-

mend mangaangehalte.

σE = 293 + 91 Mn + 228 Si -122 Si2

σR = 365 + 89 Mn + 169 Si – 44 Si2

σE = 288 + 91 Mn + 95 Si – 10 Si2

σR = 344 + 89 Mn + 212 Si – 79 Si2

Figuur 2Invloed van silicium op de structuurbestanddelen van hetneergesmolten lasmetaal bij een mangaangehalte van 1,4%

Figuur 3Invloed van silicium op de hardheid van het neergesmolten lasmetaal voor de vier ingestelde mangaangehaltes.

Figuur 4Invloed van het siliciumgehalte op de treksterkte voor de vier niveaus van mangaan

Figuur 5Kerfslagwaarden als functie van de beproevingstemperatuur voor de vier siliciumgehaltes bij een mangaangehalte van 1,4% en in de lastoestand

Figuur 6Invloed van mangaan op de temperatuur voor een Charpy-V kerfslagwaarde van 100 J voor de vier siliciumwaarden

HV = 107 + 56 Mn + 158 Si – 57 Si2 – 39 Mn · Si

KerfslagwaardenHet is ondoenlijk om door Evans gepresenteerde figuren

van de kerfslagwaarden als functie van het siliciumgehalte

op te nemen. Voor een mangaangehalte van 1,4% en voor

de lastoestand wordt de kerfslagwaarde als functie van de

temperatuur weergegeven in figuur 5. De resultaten van

de kerfslagproeven in lastoestand en na spanningsarm

gloeien laten een duidelijke trend zien. Silicium verlaagt

de ‘upper shelf’ energie en verschuift de overgangstempe-

ratuur van taai naar bros breken naar hogere temperatu-

ren. Om de invloed van silicium op de kerfslagwaarden

verder te verhelderen heeft Evans voor de diverse silicium-

en mangaangehaltes de temperatuur bepaald bij een kerf-

slagwaarde van 100 J. Voor alle vier de mangaangehaltes

neemt de temperatuur voor een kerfslagwaarde van 100 J

toe met toenemend siliciumgehalte. Dit geldt zowel voor

de lastoestand als na spanningsarm gloeien (zie figuur 6).

Wordt deze temperatuur uitgezet als functie van het man-

gaangehalte voor de vier niveaus van silicium, dan daalt

deze temperatuur met toenemend mangaangehalte, om

een optimale waarde (laagste temperatuur) te bereiken bij

een mangaangehalte van 1,4%. Het duidelijkst wordt dit

na spanningsarm gloeien.

13

LASTECHNIEKapr i l 2015

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

14

METALLURGIE - apr i l 2015LASTECHNIEK

singsharding die silicium veroorzaakt en de toename van

de hoeveelheid secundaire fasen met toenemend silicium-

gehalte. Voor een optimaal mangaangehalte van circa

1,5% bestaat er enige tolerantie wat het siliciumgehalte

betreft. Siliciumpercentages tot 0,5% zijn zonder meer ac-

ceptabel. In overeenstemming met eerder onderzoek van

Evans verlaagt spanningsarm gloeien de sterkte, maar ver-

schuift wel de overgangstemperatuur voor taai naar bros

breken naar lagere temperaturen. Bij lage gehaltes aan

mangaan en silicium heeft spanningsarm gloeien een gun-

stig effect op de kerftaaiheid, maar bij hoge gehaltes treedt

het omgekeerde effect op. Over de gehele range van silici-

umgehaltes treedt een optimum op in kerftaaiheid bij een

mangaangehalte van 1,5%.

ConclusiesUit het onderzoek van Evans met hoog rendement basi-

sche elektroden van een specifiek slaktype zijn de volgende

conclusies te trekken voor een toenemend siliciumgehalte:

•

•

•

•

•

•

ResultatenEvans gaat in de bespreking van zijn resultaten met name

in op de gezamenlijke desoxiderende werking van silicium

en mangaan en de invloed op de kerfslagwaarden. Uit zijn

onderzoek blijkt dat silicium een 3,8 maal grotere desoxi-

dator is dan mangaan. Dit is ook door anderen gemeten.

De veelgebruikte Mn/Si-verhouding is echter geen maat

voor het zuurstofgehalte. Bij een hogere Mn/Si-waarde

neemt het zuurstofgehalte in de las toe, maar deze toe-

name is groter voor een lager dan voor een hoger man-

gaangehalte en ook weer afhankelijk van het silicium-

gehalte. Voor een schatting van het zuurstofgehalte kan

beter formule 1 worden gebruikt.

De microstructuur van de las wordt niet echt beïnvloed

door silicium. Wel zorgt silicium voor een kleine toename

van de hoeveelheid naaldferriet, wat gunstig is voor de

kerftaaiheid, maar tegelijkertijd neemt de hoeveelheid se-

cundaire structuurbestanddelen toe, wat weer ongunstig is

voor de kerfslagwaarden. In de fijnkorrelige zone worden

meer M-A-C (martensiet, austeniet en carbiden) bestand-

delen gevormd. Met toenemend siliciumgehalte verandert

de samenstelling van de secundaire fasen, waarbij de ce-

mentietfilm om de kristallen en de bainiet/perlietfase door

martensiet en austeniet worden vervangen.

De sterkte-eigenschappen en de hardheid nemen niet line-

air toe met het siliciumgehalte (zie de figuren 3 en 4 en de

formules 2 t/m 6). Er is een negatieve kwadratische cor-

rectieterm voor de hardheid en sterkte.

Silicium heeft een nadelig effect op de kerfslagwaarden.

De ‘upper shelf’ energie wordt verlaagd en de overgangs-

temperatuur naar hogere waarden verschoven. Mangaan

daarentegen heeft tot een gehalte van 1,5% een omge-

keerd (gunstig) effect. De nadelige invloed van silicium

wordt veroorzaakt door twee effecten, namelijk de oplos-

Het zuurstofgehalte van de las neemt af.De hoeveelheid naaldvormige ferriet neemt toe.In de fijnkorrelige zone verandert de korrelgrootteniet, maar de hoeveelheid aan secundaire fasenneemt toe. Hardheid en sterkte nemen niet lineair toe met toe-nemend siliciumgehalte.De kerftaaiheid verslechtert in een mate die afhanke-lijk is van het mangaangehalte.Een siliciumgehalte tot 0,5% kan getolereerd wordenals het mangaangehalte geoptimaliseerd wordt.

G.M. Evans. Der Einfluss von Silizium auf micro-gefuge und Eigenschaften von C- und Mn-haltigenreinen Schweissgutern. Oerlikon-Schweissmitt. 40(1982), Nr. 99, P. 17-31.⅕D.J. Abson en R.E. Dolby. A scheme for the quan-titative description of ferritic weld metal micro-structures. IIW-doc. IX-J-29-80

In de rechter tekstkolom op pag. 12 zijn de termen‘treksterkte’ en ‘rekgrens’ in de eerste zin verwis-seld.In de rechter tekstkolom op pag. 13 staat in devoorlaatste alinea: ‘(Vergelijk de figuren 3 en 4)’. Ditmoet zijn: ‘(Vergelijk de figuren 4 en 5)’.Bij het onderschrift van figuur 4 hoort de grafiek vanfiguur 5, en omgekeerd.

Literatuur1.

2.

RectificatieIn het vorige deel van deze artikelenreeks (Lastech-niek #9, 2014) zijn helaas enkele foutjes geslopen:•

•

•Nederlands Instituut voor Lastechniek

Boerhaavelaan 40 - 2713 HX Zoetermeer

www.nil.nl

is een onafhankelijke stichting die de collectieve belangen behartigt van

Nederlandse bedrijven, instellingen en personen, die werkzaam zijn op het

gebied van het verbinden van materialen.

In het NIL hebben fabrikanten, leveranciers, gebruikers en onderzoeks- en

opleidingsinstellingen zich verenigd. Het team bestaat momenteel uit 20

medewerkers. Onlangs is het NIL een integrale samenwerking met het

Laser Applicatie Centrum (LAC) aangegaan.

Het Bestuur zoekt een energieke, betrokken en dynamische

De stichtingNederlands Instituut voor Lastechniek (NIL)

Directeur

NIL is Authorised National Body for the Netherlands

De functie

De directeur is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van het NIL, de algehele bedrijfsvoering, het

initiëren van activiteiten vanuit een markt gestuurde vraagstelling, het onderhouden van contacten met

diverse organisaties en instituten, en het stimuleren van contacten met de NIL-bedrijfsdeelnemers. U

bent eindverantwoordelijk voor het kwaliteits- en het personeelsbeleid. U inspireert uw MT-leden en

draagt zorg voor een transparante, mensgerichte bedrijfscultuur. Als directeur rapporteert u aan (de

voorzitter van) het bestuur van het NIL. Het betreft een dienstverband van minimaal 32 uur per week.

Het profiel

Het NIL zoekt een directeur, die als integraal manager ruime ervaring en inzicht heeft in uitvoerende

bedrijfsprocessen, professionele productiviteit en projectmatig werken. U heeft HBO- werk- en denk-

niveau (technisch, aangevuld met een management opleiding). U hebt een brede belangstelling voor de

productietechnologie en affiniteit met marketing, bij voorkeur een afgeronde lastechnische opleiding

IWE (LPI), commerciële ervaring en een uitgebreid regionaal en landelijk netwerk in de lastechniek. Een

goede beheersing van de Engelse taal is noodzakelijk.

Uw kernkwaliteiten zijn: analytisch, initiatiefrijk, teamspeler, flexibel, resultaatgericht, creatief, sociaal

en gedreven.

Wij bieden

Afwisselend en uitdagend werk in een professionele werkomgeving met veel ruimte voor nieuwe initia-

tieven. U hebt toegang tot interessante netwerken en bedrijven. Het NIL is als zelfstandige organisatie,

gehuisvest te Zoetermeer in het gebouw van de FME, Nederlands grootste ondernemersorganisatie in

de technologische industrie, met 2.300 lidondernemingen en 100 aangesloten brancheorganisaties.

Het NIL biedt een arbeidsvoorwaardenpakket passend bij het niveau van de functie en uitstekende

secundaire arbeidsvoorwaarden.

Belangstelling?

Stuur uw sollicitatie, uiterlijk 1 mei 2015, naar het Nederlands Instituut voor Lastechniek, Boerhaave-

laan 40, 2713 HX Zoetermeer, of e-mail naar hrm@nil.nl. Voor meer informatie over het NIL, zie

www.nil.nl. Voor meer informatie over de functie kunt u contact opnemen met Maarten Jongejan

(interim directeur NIL) op 06 53 66 46 68. Een assessment kan deel uitmaken van de selectieprocedure.

Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

vacature

De veelgebruikte Mn/Si-verhouding

is geen maat voor het zuurstofgehalte.

Bij een hogere Mn/Si-waarde neemt

het zuurstofgehalte in de las toe,

maar deze toename is groter voor een

lager dan voor een hoger mangaan-

gehalte en ook weer afhankelijk

van het siliciumgehalte.

16

OFFSHORE SEMINAR - apr i l 2015LASTECHNIEK

Indrukwekkend Offshore Welding Seminar

17

LASTECHNIEKapr i l 2015

Op dinsdag 17 en woensdag 18 maart vormde het terrein van Lincoln Smitweld in Nijmegen even het middelpunt van de offshore-industrie. Gedurende twee dagen passeerden vele las- en materiaaltechnische ins en outs de revue. Het Weld Tech Center van Lincoln bood een podium aan nationale en internationale sprekers. Het publiek, bestaande uit vertegenwoordigers van (middel)grote offshorebedrijven uit binnen- en buitenland, werd getrakteerd op een variëteit aan lezingen die allemaal betrekking hadden op de uitdagingen die men in de offshore tegenkomt.

HardheidseisenProfessor John C. Lippold, hoofd van de afdeling las- en

verbindingsmetallurgie aan de universiteit van Ohio, hield

een heldere presentatie over het verbinden van verschil-

lende typen hogesterktematerialen voor diepzeetoepassin-

gen. Als voorbeeld noemde hij het oplassen en

warmtebehandelen van het materiaal 8630 met een Alloy

625 (nikkelbasismateriaal). Microscopisch onderzoek

heeft aangetoond dat zich daarbij een zeer

smalle zone (10-20 micron) vormt, waarin

koolstof zich door diffusie tot 1,5% ophoopt

in de nikkellegering. Hierdoor ontstaan lokaal

enorm hoge hardheden van wel meer dan 600

HV, wat meestal leidt tot microscheurvorming

onder invloed van spanningen en waterstof.

Lippold betoogde dat men zich hierbij kan af-

vragen wat de NACE-eis van 248 HV10 nu

echt betekent; op microschaal worden immers

extreem hoge hardheden geconstateerd. Naast

dit project beschreef de professor nog een aan-

tal projecten op het gebied van lastechniek en

materialen, waaraan hij met zijn studenten

werkt in opdracht van de olie- en gasindustrie.

Omdat het lassen natuurlijk te allen tijde een

praktisch vak blijft, vertelde Roel Boschma,

werkzaam bij Heerema Fabrication Group,

hoe er in de praktijk wordt omgegaan met het

lassen van duplex en op welk vlak hierbij de

uitdagingen liggen. Na een korte introductie

van de Heerema Group ging Roel verder in op

de, soms onrealistische, specificaties die ge-

steld worden. Hierbij kwamen onder meer de

kerftaaiheid, de corrosietest volgens de ASTM

G48, de hardheidseisen en het ferrietgehalte

aan de orde.

Raymond Cordewener, manager Welding De-

partment en manager Innovation & Develop-

ment bij Brück, hield een boeiend verhaal over

de problematiek van het lassen en gloeien van

zeer dikwandig (> 600 mm) 8630-materiaal.

De balans tussen het voldoen aan de hardheid

en het bereiken van voldoende sterkte en taai-

heid van het basismateriaal is daarbij zeer kri-

tisch.

in Nijmegen

a het welkomstwoord door Patrick Hendrickx,

commercieel directeur Noord-Europa, trapte

Bryan O’Neil het seminar af door kort toe te lich-

ten wat Lincoln Electric voor de offshore-industrie kan

betekenen. O’Neil, director Global Offshore Oil & Gas

Business, ging vervolgens specifiek in op de voordelen van

het onderpoederlassen met wisselstroom. Naast een gro-

tere productiviteit als gevolg van de hogere voortloop-

snelheid worden er door de lagere warmte-inbreng ook

betere mechanische eigenschappen bewerkstelligd in het

lasmateriaal, zoals betere CTOD-waarden en kerftaaihe-

den. Het blijkt dat met de juiste machine en het juiste poe-

der nog grote verbeteringen zijn te realiseren, vooral als de

balans van positieve en negatieve polariteit goed wordt

geregeld. Dit biedt grote kansen, zeker voor de materialen

met een hogere rekgrens waarmee in de offshore gewerkt

wordt.

De volgende lezing sloot goed aan op dit onderwerp, door

dieper in te gaan op de ontwikkelingen en toepassingen

van toevoegmaterialen, speciaal bestemd voor de hoge-

rekgrensstalen. Vincent van der Mee, manager Research

& Development, behandelde hiermee een onderwerp waar

velen in de offshore-industrie mee te maken hebben. De

ontwikkelingen op dit vlak staan niet stil, temeer omdat

de temperatuureisen met betrekking tot de kerftaaiheid

van het lasmetaal steeds meer verschuiven naar -60°C (en

soms zelfs -80°C). Van belang is ook dat deze toevoeg-

materialen een laag waterstofgehalte hebben en een goede

weerstand tegen vochtopname. Niet elke vacuümverpak-

king blijkt automatisch goed bestand tegen vocht.

Ndoor Frank Smit en Harm Meelker, fotografie Lincoln Smitweld

Omdat het lassen natuurlijk te allen

tijde een praktisch vak blijft, vertelde

Roel Boschma, werkzaam bij Heerema

Fabrication Group, hoe er in de praktijk

wordt omgegaan met het lassen van

duplex en op welk vlak hierbij

de uitdagingen liggen.

De inrichting van de hal met opgestelde apparatuur laat aan duidelijkheid over het onderwerp niets te raden over

18

OFFSHORE SEMINAR - apr i l 2015LASTECHNIEK

PijpleidingenUiteraard kwam ook het onderwerp van het lassen van

pijpen aan de orde. Besproken werden zowel het geme-

chaniseerd en geautomatiseerd lassen van pijpen en pijp-

stukken die te manipuleren zijn, als van delen die niet

meer gedraaid kunnen worden. In dit laatste geval vindt

het orbitaal lassen zijn toepassing. Deze toepassing werd

gedemonstreerd met het Lincoln ArcProducts equipment.

Clyde Noel, Global Director Pipelines van Mc Dermott,

hield een presentatie over het bereiken van nul defecten

bij het offshore lassen van pijpen voor subsea toepassin-

gen. Hiertoe werd het gehele (las)proces geanalyseerd,

waarbij de kritische werkzaamheden werden benoemd.

Door extra aandacht en gerichte oplossingen wist men het

gestelde doel van nul fouten te bereiken.

Quenched & TemperedDr. Frank Hanus van Dillinger Hütte gaf op een duide-

lijke manier uitleg over de productie van genormaliseerde,

thermomechanische en quenched & tempered materialen.

Hij vertelde waarin deze materialen onderling verschillen,

door in te zoomen op de samenstelling, de microstructuur

en het koolstofequivalent (CE). Vervolgens ging hij dieper

in op de lasbaarheidsaspecten en het testen van quenched

& tempered materialen voor offshore-toepassingen. Het

bereiken van goede mechanische eigenschappen van het

lasmetaal bij de in de offshore-industrie veelgebruikte

quenched & tempered materialen F22, 4130 en 8630,

werd inzichtelijk gemaakt door Harm Meelker van Lin-

coln.

Pemamek Oy, de strategische partner van Lincoln op het

gebied van hoogwaardige automatisering, had in de per-

soon van Mika Liinanotko een spreker met een boeiende

voordracht over recente offshore-projecten die zijn uitge-

voerd op enkele zeer grote werven in Azië en Amerika.

Tot slot werd er aandacht besteed aan het onderzoek en de

ontwikkelingen op het gebied van lasercladden en aan-

verwante verbindingstechnieken. Ook deze technieken

hebben een steeds breder toepassingsgebied. De lage

warmte-inbreng en de zeer kleine warmte-beïnvloede zone

blijven een groot voordeel, waar dankbaar gebruik van

wordt gemaakt.

DemonstratiesHet einde van de tweede dag werd afgesloten met een

rondleiding door de fabriek van Lincoln, waarbij tekst en

uitleg werd gegeven over de productie van basische elek-

troden en gevulde draden.

De beide dagen werden opgeluisterd met diverse interes-

sante demonstraties. Bij het onderpoederlassen werd de

grote productiviteit aangetoond die bereikt kan worden

door te lassen met wisselstroom en meerdere draden, het

zogenaamde tandemproces. Een ander OP-toepassing was

het lassen van pijp met een aluminaatbasisch poeder en

een nikkelbasisdraad. Daarnaast werd het lassen van een

TKY-verbinding met elektroden en gevulde draad gede-

monstreerd en het STT-lassen van (super-)duplex en nik-

kelbasis draden.

En gedurende de koffie en demo’s was er zelfs de gelegen-

heid nog even weg te kruipen achter de lashelm van een

virtueel lassysteem om de handvaardigheid in het MAG-

en BMBE-lassen te bewijzen of te oefenen.

Beide dagen werden opgeluisterd met diverse demonstraties

Materials 2015Engineering the future

• Driehoek van materialen: properties – applications – solutions• Materialen, oppervlaktetechnieken, analysetechnieken, verbindingstechnieken,

omvormtechnieken en specialistische verbindingen• 110 exposanten uit binnen- en buitenland• Uitgebreid congresprogramma• Extra aandacht voor: automotive, machinebouw, civiele techniek en lucht- & ruimtevaart• Lightweight & biobased materialententoonstelling: MATERIA

Properties • Applications • Solutions

Vakbeurs & CongresWoensdag 22 en donderdag 23 april 2015, NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

3e editie

gratis toegang

www.materials.nl

YOUR REPUTATION IS MINE.

Vinçotte Nederland levert als onafhankelijke inspectie- en keuringsinstelling diensten aan op het gebied van veiligheid, kwaliteit en het milieu. Onze expertise omvat onder meer de controle van de integriteit van constructies, installaties, machines, apparaten en gebouwen en diensten rond arbeidsomstandigheden.

Bij Vinçotte Nederland werken meer dan 100 technische deskundigen. Naast de hoofdves-tiging te Breda hebben we ook kantoren te Rotterdam, Terneuzen en Akersloot en eenaantal logistieke steunpunten in het hele land. Vinçotte Nederland maakt deel uit van de internationale groep Vinçotte, die met zijn meer dan 2500 medewerkers een kenniscentrum vormt en wereldwijd in 17 landen vestigingen heeft.

Kunnen wij met onze expertise ook van úw reputatie onze verantwoordelijkheid maken?

Neem een kijkje op onze website: WWW.VINCOTTE.NL

Bezoek onze stand op MAINTENANCE NEXT - stand 2107!

CAN YOUR REPUTATION BECOME OUR RESPONSIBILITY?

Safety, quality and environment

21

LASTECHNIEKapr i l 2015

Morgen staat er overigens nog een selectiedag voor jonge

lassers op het programma bij VCL, waaraan nog eens der-

tig kandidaten zullen deelnemen. Dan gaat het niet om een

plek bij de WorldSkills, maar om deelname aan de Weld-

Cup, een internationale laswedstrijd in het kader van een

Europees project met meer dan tien verschillende landen-

teams.

ConcentratieDe veertig lassers uit Wallonië en Vlaanderen die vandaag

deelnemen aan de selectiewedstrijd voor WorldSkills zijn

niet ouder dan 22 jaar. De meesten zitten nog op school.

Ze lassen in drie processen: BMBE (111), TIG (141) en

MAG (135). Per proces lassen ze drie werkstukken; in to-

taal dus negen werkstukken per deelnemer. Niet alleen van

de lassers, maar ook van de juryleden vergt dit heel wat

tijd en concentratie. Luc Lagneaux is een van de vier ju-

ryleden die de werkstukken nauwgezet beoordeelt op

basis van visuele inspectie, een breekproef (voor hoeklas-

sen) en radiografisch onderzoek voor visueel goedge-

keurde werkstukken. Hij doet zijn werk met zichtbaar

plezier. “Ze hebben mij gevraagd om hier vandaag en

morgen de beoordelingen te doen. Ik heb jarenlang voor

VCL gewerkt en ben al met pensioen, maar voor dit soort

dingen kom ik graag terug.”

Bij de jurytafel stapelen de werkstukken zich inmiddels

op. De lassers zijn blijkbaar goed geïnstrueerd en doen

rustig en geconcentreerd hun werk. Veel gepraat wordt er

niet. Bert Cobben: “We zijn vanmorgen begonnen met een

presentatie waarbij de spelregels en de werking van de las-

toestellen werden toegelicht. Alle lassers werken vandaag

namelijk met hetzelfde merk en type lastoestel, zodat de

uitgangssituatie voor elke deelnemer gelijk is.”

et VCL-team heeft veel energie gestoken in het wer-

ven van deelnemers aan deze selectiedag. Bert Cob-

ben, verantwoordelijke voor marketing en com-

muncatie: “We hebben alle technische scholen in het hele

land actief benaderd om hen enthousiast te maken voor

deelname. Onze moeite heeft geloond, want we hadden

maar liefst 44 inschrijvingen voor vandaag.”

20

LASTECHNIEK WORLDSKILLS 2015 - apr i l 2015

Maandag, 16 maart 2015. Veertig jonge lassers uit heel België hebben zich in allevroegte verzameld bij VCL, het Vervolmakingscentrum voor Lassers in Brussel. Zij doenvandaag mee aan de selectiedag voor deelname aan WorldSkills 2015 in São Paulo. Erstaat veel op het spel, want slechts één Belgische lasser wordt afgevaardigd om zich inBrazilië te meten met lassers uit de hele wereld.

vertegenwoordigen tijdensWorldSkills 2015?

Welke jonge lasser mag België

door Margriet Wennekes, fotografie Jade Cobben

Spannende selectiedag bij VCL in Brussel

H

22

LASTECHNIEK WORLDSKILLS 2015 - apr i l 2015

SponsorenLeen Dezillie, directeur van VCL: “Voor ons is het een

première dat we alle kandidaten met exact dezelfde las-

toestellen kunnen laten werken. De lastoestellen zijn spe-

ciaal voor deze selectiedagen geleverd door Lorch.”

Lastechnisch adviseur Michael Jak: “We hebben in totaal

22 MIG/MAG-machines, 11 TIG- en 11 BMBE-toestellen

voor vandaag en morgen in bruikleen gegeven. Vanmor-

gen heb ik samen met mijn Belgische collega Marcel Van

der Wilt uitleg gegeven over de werking van de machines

en daarna hebben alle lassers nog de gelegenheid gehad

om er even mee te oefenen.”

De officiële sponsor van WorldSkills, Lincoln Electric, le-

vert de lastoestellen voor de wedstrijden die van 11-16 au-

gustus in São Paulo worden gehouden en is tijdens deze

selectiedagen bij VCL de sponsor van alle toevoegmateri-

alen; de beschermgassen worden gesponsord door Air

Products. Bert Cobben: “VCL heeft jarenlange ervaring

in het organiseren van competities en de begeleiding en

training van Belgische lassers voor internationale wed-

strijden. Toch kunnen we deze selectiedagen alleen maar

organiseren dankzij de ondersteuning van andere bedrij-

ven en leveranciers uit de sector.”

ErvaringTerwijl de lassers druk aan het werk zijn in de lasboxen,

hebben hun docenten en andere begeleiders zich verza-

meld in de kantine. Hun werk zit er voorlopig even op:

na een soms wekenlange voorbereiding mogen ze nu geen

hulp meer bieden. “Voor ons is het vandaag misschien nog

wel spannender dan voor onze leerlingen”, zegt Joery Col-

lier, een jonge lasdocent van het Gemeentelijk Technisch

Instituut (GTI) in Beveren. Hij spreekt uit ervaring. Zelf is

hij in 2008 kampioen geworden tijdens de EuroSkills in

Rotterdam en eerder nam hij deel aan verschillende inter-

nationale laswedstrijden. Vandaag heeft hij zijn twee beste

leerlingen meegebracht. “We hebben preselecties gehou-

den in de klas. Daar kwam een zesdejaars als beste naar

voren. Verder heb ik een oud-leerling gevraagd om zich

op te geven. Met beide lassers heb ik een aantal zaterda-

gen geoefend, ter voorbereiding op vandaag. Nu zullen ze

echt moeten laten zien wat ze kunnen, maar ik heb er alle

vertrouwen in.”

Zijn leerling Geoffrey van Leuven (17) is inmiddels aan-

geschoven aan tafel voor zijn lunchpauze. Ook hij heeft

er vertrouwen in dat het vandaag goed zal gaan en lijkt

geen last te hebben van wedstrijddruk. Geoffrey vindt het

“plezant” om eens aan een wedstrijd mee te doen en ziet

het vooral als een mooie nieuwe ervaring. Ook zijn col-

lega, de 21-jarige Leroy De Ryck, inmiddels werkzaam als

lasser bij Stork, vindt de ervaring van het deelnemen het

belangrijkst. “Ik heb vooraf extra moeten oefenen op

MAG en BMBE, omdat ik voor mijn werk vooral las met

het TIG-proces. Ik moest mijn handvaardigheid voor die

andere processen wel weer een beetje ophalen.”

De andere docenten aan tafel hebben ook elk twee of drie

leerlingen meegebracht. “Dit is een mooie gelegenheid

voor onze leerlingen, maar ook voor ons als docenten om

eens te zien waar we staan ten opzichte van anderen”, zegt

Steve Wulgart, docent aan het Sint-Laurensinstituut in

Zelzate. “Ik zie het ook als een enorme ervaring en een

promotie voor de deelnemende scholen”, voegt Jan Mer-

tens van het Technisch Heilig-Hartinstituut uit Tessen-

derlo daaraan toe.

En de winnaar is...Tijdens een indrukwekkende slotceremonie in het Palais

de Congrès in Namur werd op vrijdag 27 maart de uit-

eindelijke winnaar bekendgemaakt. Heel wat deelnemers

behaalden een hoge score, maar met het mooie puntento-

taal van 89/100 is het uiteindelijk Leroy de Ryck die de eer

van de Belgische lassers gaat verdedigen tijdens World-

Skills in Brazilië. Gelukkig heeft hij nog enkele maanden

tijd om zich goed voor te bereiden. De intensieve oplei-

ding bij VCL die hem te wachten staat zal daar zeker bij

helpen.

SPECIALIST INHEAT TREATMENT

• PREHEAT AND STRESS RELIEF

• INDUCTION AND RESISTANCE

• CERTIFIED TECHNICIANS

• RENTAL AND SALES OF EQUIPMENT

• STATIONARY AND MOBILE FURNACES

• DRY OUT AND CURING

WWW.DELTA-HEAT-SERVICES.COM INFO@DELTA-HEAT-SERVICES.COM +31 (0) 187 - 49 69 40

Optimaliseer Uw lasrook-afzuiging metDUALFLOWAir Liquide Welding Nederland B.V. - Rudonk 6B , 4824 AJ BREDA - Tel.: +31 76 541 00 80 - www.airliquidewelding.nlAir Liquide Welding Belgium N.V. - I.Z. West Grijpen - Grijpenlaan 5 - 3300 TIENEN - Tel.: +32 16 80 48 20 - Fax: +32 16 78 29 22 - www.airliquidewelding.be

DUALFLOW : Afzuiging metregelbaar debiet, ontworpenen gepatenteerd doorAir Liquide WeldingUit angst voor het veroorzaken vanporeusheid tijdens het lassen bij ingeslotenlasnaden verhogen de lassers vaak hetgasdebiet, of vermindert men het afzuigdebiet.In beide gevallen is de veiligheid voor delasser niet gegarandeerd.Met het door Air Liquide Welding gepatenteerde DUALFLOW systeem isde afzuiging altijd optimaal, net als hetlasresultaat, inclusief de werkstukken dieeen lager afzuigdebiet vergen. Middels eendrukknop op de handgreep van de toorts,stuurt de lasser het debiet tijdens het lassen.Deze vernieuwende technologie is bekroondmet de innovatieprijs op de beurs“Preventica 2014”.

Een belangrijke Franse fabrikant vanspoorwegmaterieel was de eerste die onshet vertrouwen gaf. De lassers beschikkenal over meer dan 190 toortsen.

2524

LASTECHNIEK STICHTING OPIS HELPT - apr i l 2015

door Marnie van Dinther, fotografie Monique Hebly

Op bedrijvencentrum De Poeldonk in ’s-Hertogenbosch, in de werkplaats van StichtingOPIS Helpt, wordt hard gewerkt aan een groot kunstproject. Onder begeleiding vanvoorman Paul van Dongen lassen en slijpen zes jongeren aan een levensgroot paarduit cortenstaal, naar een ontwerp van Bart Somers. Het gaat om jongeren die extra ondersteuning krijgen om hun positie op de arbeidsmarkt te versterken.

als hefboomnaar een baan

unstenaar Bart Somers heeft al eerder iconische

paarden gemaakt, van 33 cm tot iets groter. “Nu

wordt dit ontwerp uitvergroot naar een levensecht

paard van 2,2 meter hoog en 400 kilo zwaar. Gemaakt

van stoer cortenstaal, zodat het een prachtig, bruin geroest

dier wordt. Een beetje abstract en hoekig, en tegelijkertijd

heel aaibaar. Zijn hoofd is een beetje gedraaid, waardoor

het paard tot leven komt.” Crowdfunding moet het be-

nodigde geld opleveren voor het realiseren van dit project.

OPIS helptVia een wervend artikel in het Brabants Dagblad kwam

de kunstenaar op het spoor van de Stichting OPIS Helpt

in Den Bosch. Bart Somers: “Daar werken jongeren die

een achterstand hebben op de arbeidsmarkt. Voortijdige

schoolverlaters bijvoorbeeld, of GGZ-patiënten, of moei-

lijk opvoedbare jongeren die hier een vak leren en werk-

ervaring opdoen. Een prachtig initiatief dat helemaal past

in deze tijd van burgerkracht, participatiemaatschappij en

zelfredzaamheid. Daarom heb ik voor het realiseren van

het project contact opgenomen met deze stichting. Kunst

als hefboom naar een baan, wat wil je nog meer?”

Oprichter van OPIS Helpt is Paul van Dongen (48). Hij

begon zijn loopbaan als bankwerker, liet zich omscholen,

werkte als bewaarder in een gevangenis en kwam later in

de jeugdzorg terecht. In 2007 richtte hij de stichting OPIS

Helpt op, waar hij samen met zijn vrouw Marleen jonge-

ren begeleidt op weg naar een opleiding of een baan. “We

laten jongeren al doende ontdekken waar ze goed in zijn,

en leren hen hoe ze zich op de arbeidsmarkt het best kun-

nen presenteren. Onze bezigheden zijn heel divers: van

metaalbewerking en timmeren tot het maken van kunst-

werken en het uitvoeren van projecten voor particulieren

en bedrijven. De jongeren krijgen hier de ruimte om te

leren van hun eigen fouten, maar we verwachten wel dat

er gewerkt wordt. Het gaat er vooral om dat ze weer zelf-

vertrouwen en een gevoel van eigenwaarde krijgen.”

Profiel van de kunstenaar“Een plaat ijzer, vlak als een muntstuk, ligt voor eengrote hydraulische pers en mijn snijbrander. Net hetlege, witte doek van een schilder of het lege vel papiervan een schrijver. Ik steek de snijbrander aan en mijn fantasie gaat lang-zaam over in werkelijkheid. Geduldig werk ik naar heteindresultaat toe. Ik boetseer met de smeedhamer enschilder met mijn snijbrander. Het is pure liefde voorhet materiaal.Mooi om te zien hoe ijzer organische vormen kan aan-nemen. De zachtheid van een paardenneus kan heb-ben. En als je met je hand over de billen van mijn zebragaat, voel je de rondingen van een stevige kont.

Aan het einde van de dag heeft de vorm gewonnenvan het ijzer. Mijn energie, mijn bloed, zweet en tranenzijn het beeld geworden.”

Bart Somers is pas op latere leeftijd beelden gaanmaken in zijn favoriete materiaal: ijzer. Hier kan hij zijnenergie en fantasie in kwijt. Alle indrukken en herinne-ringen uit zijn avontuurlijke leven zijn terug te vindenin zijn beelden. Van een zebra uit Afrika tot rotsteke-ningen uit de Atacamawoestijn in Chili.Meer over deze kunstenaar en zijn werk is te vinden opzijn website ijzer.org. Op de website ijzerXpress.nl staatalle informatie over het huidige project en de crowd-fundingactie.

K De 18-jarige Mitchell, die was weggestuurd van zijn vo-

rige school, leerde bij OPIS lassen en volgt inmiddels een

opleiding aan het Koning Willem I College. Hij is erg te

spreken over Paul, die naar zijn zeggen streng kan zijn,

maar van wie hij veel heeft geleerd. Zo zijn er meer jon-

geren die net als Mitchell dankzij begeleiding door Paul

van Dongen op het spoor zijn gezet van een opleiding of

baan.

CrowdfundingOnder leiding van Paul zijn twee jongeren, Karel en Roel,

al enthousiast gestart met het bouwen van het paard. Een

deel van het cortenstaal is al gekocht. Maar om het pro-

ject kostendekkend te maken is nog € 5000 nodig.

Crowdfunding moet dit bedrag bij elkaar brengen. Dat

gebeurt via de website voordekunst.nl, een site die speci-

aal is ingericht voor kunstenaars en kunstinstellingen om

hun projecten te realiseren. “Alles over mijn project is op

deze site te vinden, en voor elke donateur heb ik een leuke

beloning”, vertelt Bart Somers. “Maar, minstens zo be-

langrijk, de financiële steun van donateurs helpt de jon-

geren van OPIS om aan het werk te blijven.”

Op reisAls het paard af is, gaat het op reis. Het komt open en

bloot op een kleine aanhanger te staan met een oude Lada

Niva ervoor. Met deze minimale middelen reist het paard

langs de oude zijderoute naar Ulaanbaatar, de hoofdstad

van Mongolië. Bart Somers: “Het herdersvolk in Mongo-

lië werkt en jaagt nog met paarden. Ik wil de reacties zien

als zij mijn abstracte paard ontmoeten. Van de hele reis

maken wij een fantastische road movie. Dat is een kunst-

project op zich. Als het paard daarna terugkomt naar Ne-

derland wordt het verkocht en komt het op een mooie

plek te staan. De opbrengst wordt gebruikt om meteen

weer een nieuw paard bij OPIS te bestellen. Zo is de cir-

kel rond en blijven de jongeren aan het werk!”

Kunst

LASTECHNIEKapr i l 2015

Grote foto: Paul van Dongen van OPIS geflankeerd door Karel (links) en Roel. Inzet: Bart Somers met Roel en Karel

In aflevering 18 van deze rubriek is het begrip lasbaarheid uitgelegd en zijnglobale richtlijnen gegeven voor het lassen van verschillende materiaalsoorten.In deze aflevering wordt de lasbaarheid van ongelegeerd en laaggelegeerdstaal behandeld.

Laskennis opgefrist

Lasbaarheid van ongelegeerden laaggelegeerd staal

19

2726

LASTECHNIEK LASBAARHEID VAN MATERIALEN - apr i l 2015

LasonvolkomenhedenOngelegeerde en laaggelegeerde staalsoorten zijn in het al-

gemeen goed lasbaar. Ze zijn echter wel gevoelig voor de

volgende onvolkomenheden:

•

•

•

•

Andere onvolkomenheden die bij het lassen kunnen op-

treden zijn lamellar tearing en scheuren als gevolg van

dubbelingen. Deze laatste zullen echter zelden optreden

bij gebruik van modern geproduceerd kwaliteitsstaal en

hoogwaardige toevoegmaterialen.

Aan de hand van de belangrijkste oorzaken van bovenge-

noemde lasonvolkomenheden worden richtlijnen gegeven

voor de lasprocedures en technieken voor de lasser, om

het risico van fouten zo klein mogelijk te houden.

PoreusheidPoreusheid ontstaat door blijvende insluiting van gas in

het stollende smeltbad. Gasvorming kan verschillende

oorzaken hebben: onvoldoende bescherming van het

smeltbad tegen lucht uit de omgeving; oppervlaktever-

ontreinigingen (zoals roest, verf, vet) of onvoldoende aan-

wezigheid van desoxiderende bestanddelen in het

basismateriaal, in de elektrode of in de lasdraad. Een ern-

stige vorm van poreusheid zijn wormvormige gaskanalen,

die veroorzaakt worden door een verontreinigd oppervlak

of door het lassen met vochtige elektroden.

poreusheid (holtes);stolscheuren;waterstofscheuren;reheat cracking (scheurvorming bij hogere tempera-tuur).

Mangaan en silicium zijn zogenaamde desoxidatoren. Als

deze elementen zijn toegevoegd aan het basismateriaal, de

elektrode of de lasdraad, reageren ze met de in het smelt-

bad opgenomen zuurstof onder vorming van slak. Alumi-

nium is ook een desoxidator. Staalsoorten met een hoog

zuurstofgehalte kunnen alleen goed worden gelast met een

toevoegmateriaal dat aluminium aan het smeltbad toe-

voegt.

Om poreusheid te voorkomen, moet de omgeving van de

lasnaad vooraf goed worden gereinigd en ontvet. Primers

moeten ook worden verwijderd, tenzij ze geschikt zijn

voor het lassen met het toegepaste lasproces en volgens de

te volgen procedure. Bij het gasbooglassen worden hogere

eisen gesteld aan het schoonmaken van het oppervlak. Na

slijpen of een machinale bewerking moet opnieuw wor-

den ontvet. De boog mag niet aan tocht worden blootge-

steld. Ook moet er goed op worden gelet dat de

gasbescherming niet wordt verstoord, bijvoorbeeld door

vervuiling of slijtage van het mondstuk, een te grote uit-

steeklengte of een verkeerde stand van de toorts.

StolscheurenStolscheuren zijn een vorm van warmscheuren die ont-

staan in de lengterichting van de las. Ze ontstaan doordat

tijdens het stollen de las nog onvoldoende sterk is om

trekspanningen in het lasmetaal als gevolg van krimp op

te kunnen nemen. Zwavel, fosfor en opkoling vanuit het

door bestaat een verhoogd risico van koudscheuren, als

gevolg van de opgenomen waterstof. Hoewel het risico

vooral wordt bepaald door de hoeveelheid waterstof van-

uit het lasproces, heeft de gevoeligheid voor koudscheuren

ook te maken met andere factoren, zoals:

•

•

•

•

De mate waarin waterstof tijdens het lassen in het smelt-

bad wordt opgenomen, wordt bepaald door het type elek-

trode en het lasproces. Basische elektroden produceren

minder waterstof dan rutielelektroden. De gasbooglas-

processen - MAG en TIG - leveren ook relatief weinig wa-

terstof. De opharding in de warmte-beïnvloede zone

wordt bepaald door de samenstelling van het staal en de

afkoelsnelheid. Hoe hoger het koolstofgehalte en het ge-

halte aan legeringselementen, hoe hoger de hardheid in de

warmte-beïnvloede zone. De hardheid wordt mede be-

paald door de dikte van het materiaal. Deze dikte is van

invloed op de afkoelsnelheid en de warmte-inbreng.

Om koudscheuren te voorkomen kan voorwarmen nodig

zijn. Dit hangt af van:

•

•

•

•

•

basismateriaal verhogen het risico van scheurvorming in

de las. In het bijzonder bij dik materiaal en bij zwaar be-

laste lasnaden. Bij het lassen van staalsoorten met een

hoog koolstofgehalte en ook bij staal met een hoger zwa-

velgehalte zijn dunne laslagen gevoelig voor stolscheuren.

Een las met een grote hoogte/breedteverhouding is even-

eens gevoeliger. Hierbij bevat het midden van de las, dus

het deel dat het laatst is gestold, de hoogste concentratie

verontreinigingen, wat het risico van scheurvorming ver-

groot.

Stolscheuren kunnen worden voorkomen door een door-

dachte keuze van het toevoegmateriaal, een juiste instel-

ling van de lasparameters en een goede lasmethode. Om

het risico te verkleinen, wordt aanbevolen om toevoeg-

materialen te gebruiken met een laag koolstofgehalte, wei-

nig verontreinigingen en een relatief hoog gehalte aan

mangaan en silicium.

Bij processen met een hoge stroomdichtheid, zoals onder-

poeder- en MAG-lassen, is de kans op stolscheuren groter.

De lasparameters moeten dan ook bij stompe naden een

correcte hoogte/breedteverhouding of een juiste keel-

hoogte bij hoeklassen geven. Ook hoge lassnelheden ver-

hogen het risico. De lasser moet zorgen voor een passende

naadvorm om het overbruggen van te grote vooropenin-

gen te voorkomen. Verontreinigingen op het oppervlak,

zoals verf, vet en olie, moeten vóór het lassen worden ver-

wijderd.

WaterstofscheurenStaalsoorten met een hoog koolstofgehalte en laaggele-

geerde staalsoorten hebben de eigenschap dat een harde

structuur ontstaat in de warmte-beïnvloede zone. Daar-

LASTECHNIEKapr i l 2015

materiaalsamenstelling (koolstofequivalent);materiaaldikte; warmte-inbreng (boogenergie); spanningsniveau.

de materiaalsamenstelling;de materiaaldikte;de naadvorm;het type elektrode;de warmte-inbreng.

porositeit waterstofscheuren

stolscheuren

Wie kan er beter lassen, mijn robot of ik? Dat hangtervan af. Bij serieproductie kan ik niet meer op tegenTruus, want zo heb ik mijn robot genoemd. De laspara-meters heb ik nauwkeurig vastgesteld en daarna Truusoptimaal laten programmeren. Zij weet nu precies watte doen en het gaat alleen fout bij storingen in de draad-aanvoer of het uitvallen van de stroombron. Mijn robotdoet precies wat ik wil en zo hoort het ook. Gaat Truusnu al mijn werk overnemen? Niet alles, maar wel veel inde komende jaren. Nederland loopt achter als het gaatom robotisering van werkzaamheden. Duitsland looptver voorop, maar ook in landen als Italië, Spanje en Bel-gië is het aantal robots per miljoen gewerkte uren twee-maal zo groot als in Nederland. Over tien tot twintig jaar,schat ik, hebben we geen tekort meer aan gediplo-meerde lassers en kun je beter een opleiding gaan vol-gen voor lasprogrammeur. Dankzij een aantal slimmejongens aan de Technische Universiteiten kunnen ro-bots steeds meer. In Delft hebben ze een robotarm meteen grijper ontwikkeld waarmee ze zelfs fruit kunnenoppakken en sorteren zonder enige beschadiging. Hetsnijden van groeten en fruit is ook al grotendeels doorrobots overgenomen en als u vanmiddag uw lunch nut-tigt, weet dan dat er nauwelijks meer mensenhandenaan te pas zijn gekomen om uw broodje gezond klaarte maken. En mocht u ’s avonds geen tijd hebben omte koken, dan is er altijd een door een computer ge-maakte kant-en-klaarmaaltijd om uw honger te stillen.Veel handwerk kan en wordt overgenomen door robots.De robotisering van de automobielindustrie is daarvaneen voorbeeld en dit gaat zich ook afspelen in veel an-dere takken van de industrie, in de voedselbereiding,

in de bouw, in de dienstverlening en zelfs in de zorg.Een robot die maaltijden en medicijnen rondbrengt ineen ziekenhuis wordt binnenkort heel gewoon. Derobot kan veel vervelend, zwaar en ook ongezond werkvan ons overnemen. Dat is leuk om te horen, maar zalook tot een enorme werkloosheid leiden. Volgens hetVPRO-programma ‘Tegenlicht’ leidt de robotisering bin-nen 20 tot 50 jaar tot meer dan drie miljoen werklozen.Als u dit programma gemist hebt, dan raad ik u aantoch eens via uitzending gemist naar dit programma tekijken. Voor de drie miljoen werklozen zal een zinvollebesteding van de dag gevonden moeten worden. Dehele dag thuis hangen voor de buis is misschien evenleuk, maar op den duur geen aantrekkelijk vooruitzicht.Toch is er hoop. In Tegenlicht kwamen ook jongerenaan het woord, die zinvolle nieuwe banen gecreëerdhadden.

‘Lassen we nog in 2000’ was eens het onderwerp vaneen NIL onderzoekbijeenkomst. Dat jaar zijn we ruimgepasseerd en er is nog niet zo heel veel veranderd.Mijn verwachting is echter dat we over twintig jaar zelfnog maar weinig zullen lassen en dat ons werk over-genomen is door robots. Ik ga toch maar eens op zoeknaar een opleiding tot lasprogrammeur.

Mijn robot

Lastechniek #5

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of mailen naar redactie@vakbladlastechniek.nl

verschijnt in mei

29

LASTECHNIEKapr i l 2015 COLUMN

28

LASTECHNIEK LASBAARHEID VAN MATERIALEN - apr i l 2015

Voorwarmen zorgt voor een lagere afkoelsnelheid en be-

vordert het ontwijken van waterstof, zodat er geen scheur-

gevoelige harde structuur in de warmte-beïnvloede zone

ontstaat. Diverse richtlijnen en normen, zoals de NEN-

EN 1011, geven aanbevolen temperaturen voor het voor-

warmen in bepaalde situaties.

Reheat crackingReheat cracking is een scheurvorm die kan optreden in de

warmte-beïnvloede zone van gelaste onderdelen met een

grotere dikte, gewoonlijk meer dan 50 mm. Reheat cracks

komen vooral voor bij ferritisch kruipvast staal. Het ont-

staan van de scheuren is meestal een gevolg van verbros-

sing in de warmte-beïnvloede zone bij temperaturen tussen

500 en 700 °C. Dit temperatuurgebied wordt aangehou-

den bij een warmtebehandeling na het lassen voor het ver-

lagen van de inwendige spanningen, maar

kan ook tijdens gebruik van de constructie

voorkomen.

Aangezien een grove korrelstructuur in de

warmte-beïnvloede zone gevoeliger is voor

scheuren, kan het lassen met een lage boog-

energie het risico verminderen. Reheat crac-

king kan optreden in daarvoor gevoelige

laaggelegeerde staalsoorten, maar het risico

kan worden verminderd door het vermijden

van hoge spanningen tijdens het lassen. Ook

kan het risico worden verminderd door het

reduceren van plaatselijke hoge spannings-

concentraties, bijvoorbeeld door dressing,

het maken van een gelijkmatige gladde aan-

vloeiing van de overgang van de las naar het

werkstuk.

Europese normDe Europese norm NEN-EN 1011: Lassen – Aanbevelin-

gen voor het lassen van metalen, is in delen opgesteld om

voor verschillende materiaalsoorten aanbevelingen voor

het lassen te geven. Deel 1 is de algemene leidraad voor

juiste productiemethoden, het handhaven van de juiste las-

techniek en beschrijft in detail de mogelijk optredende ver-

storingen. De norm bevat ook adviezen om deze

verstoringen te vermijden.

Deel 2 is gericht op het booglassen van ferritische staal-

soorten en bevat diverse bijlagen. Bijlage C geeft aanbe-

velingen voor het vermijden van waterstofscheuren door

middel van het bepalen van de voorwarmtemperatuur.

Aangezien waterstofscheuren pas optreden bij temperatu-

ren net boven de omgevingstemperatuur is het handhaven

van de aanbevolen temperatuur in de omgeving van de

lasverbinding van groot belang. Als het materiaal te snel

afkoelt, kunnen ook nog enkele uren na het lassen scheu-

ren ontstaan. Deze worden aangeduid als ‘vertraagde wa-

terstofscheuren’. Daarom wordt aanbevolen om de hogere

temperatuur over een langere tijdsperiode te handhaven,

zodat de waterstof kan diffunderen uit het gebied van de

lasverbinding. Deze tijdsperiode wordt ook wel aangeduid

als ‘hold-time’. Bij het lassen van ongelegeerde construc-

tiestaalsoorten en ketelplaat zijn de maatregelen voor het

vermijden van scheuren in de warmte-beïnvloede zone

ook voldoende om waterstofscheuren in het lasmetaal te

voorkomen. Voor hoger gelegeerd lasmetaal kunnen stren-

gere voorzorgsmaatregelen nodig zijn.

Het risico van scheuren in de warmte-beïnvloede zone

wordt verkleind door het toepassen van een lasproces met

een laag waterstofgehalte, het lassen met basische elek-

troden met een hoge boogenergie en door het laag hou-

den van het niveau van spanningen.

Onder de voorzorgsmaatregelen die in de praktijk kunnen

worden toegepast behoren het gebruik van uitsluitend

droge elektroden en het grondig reinigen van de naad-

flanken. Bij het lassen onder beschermgas kan een aan-

zienlijke hoeveelheid waterstof worden ontwikkeld vanuit

een vervuild oppervlak van de draad en de te lassen delen,

zodat de maatregelen in de vorm van voorwarmen en

warmte-inbreng ook gelden voor het hechtlassen.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 19' uitTWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK), geactualiseerd in 2015. Met dank aan Marcel Hermans, TU Delft.

De onvolkomenheden 1-3-4 zijn “porositeit” en 2 is een “bindingsfout”(foto © Exova)

LASTECHNIEKapr i l 2015

30

LASTECHNIEK VMBO-LASWEDSTRIJDEN - apr i l 2015

Prijswinnaars BMBE-lassen (links)1e Olver Moelker - Calvijn College2e Jan van Wijgerden - CS de Hoven3e Niels van Heck - Fioretti College

Prijswinnaars MAG-lassen (rechts)1e Kris Kusters - Pius X College2e Ruben van den Berg - Nuborgh3e Suromen Jawahir - Thorbecke Scholengemeenschap

Het bordje ‘Stilte examen’ is nergens te bekennen in vmbo-school De Spindel in Borne.Toch hangt er een zekere spanning in de lucht. Niet zo gek: hier strijden 23 kandidatenom de titel van Beste vmbo-lasser van Nederland. “Ze moeten hun zenuwen echt debaas zijn.”

erwijl de middaggroep finalisten werkt aan wat hun

allermooiste werkstuk moet worden, zit de andere

helft van de deelnemers ontspannen aan een

drankje in het lokaal naast de wedstrijdvloer. Zij hebben,

in de maximaal toegestane tijd van twee uur en een kwar-

tier, inmiddels hun prestatie geleverd. Aan hun docenten,

die zich buiten het strijdperk moesten houden, vertellen

ze wat ze van het finalewerkstuk vonden. “Vorig jaar kre-

gen we een moeilijker werkstuk”, oordeelt de achttienja-

rige Suromen Jawahir van de Zwolse scholengemeenschap

Thorbecke. “Toen hadden we één laspositie meer.” Zowel

vorig jaar als dit jaar won Suromen de voorronde MAG-

lassen in regio Oost. In de landelijke finale werd hij vierde.

Dat moet dit keer beter kunnen, vindt hij. Al gaat het hem

niet eens zozeer om de titel. “Ik doe dit voor mezelf. Als

ik straks klaar ben met de praktijkschool wil ik verder in

het lassen. TIG- en MIG-lassen, pijplassen... gewoon

alles.” Suromen wilde aanvankelijk automonteur worden.

Maar na zijn eerste laservaring zette hij dat idee meteen

overboord. “Van lassen krijg ik een kick. Hoe dat komt?

Dat kan ik niet uitleggen. Het is van alles: het smeltbad,

hoe dat eruitziet…” Het finalewerkstuk had hij ruim bin-

nen de tijd af. “De lassen had ik in een kwartier gedaan.

Daarna heb ik het twee uur rustig aan gedaan. Beetje slij-

pen, beetje af spetteren. Lassen betekent voor mij: niet na-

denken, maar doen.”

Aansluiting op de praktijkDoel van de laswedstrijden, die worden uitgeschreven

door het NIL, is om vmbo-scholen – zowel leerlingen als

docenten – enthousiast te maken voor het lasvak, zegt Leo

Vermeulen. De lastechnisch adviseur leidt samen met zijn

collega Arjen Woudenberg van het NIL de wedstrijden in

Borne in goede banen. De wedstrijdvorm sluit mooi aan

op de praktijk van het vak, vertelt hij. “Leerlingen krijgen

een werkstuk in losse delen dat ze zelf in elkaar moeten

hechten en daarna aflassen. En dat allemaal volgens teke-

ning en in verschillende posities. De werkstukken worden

door de jury kritisch beoordeeld en dat is in de praktijk ei-

genlijk niet anders. Laswerk wordt in toenemende mate

onderworpen aan beoordelingen volgens kwaliteitssyste-

men.”

Geen trillersIn totaal streden op 25 maart 23 finalisten om de landsti-

tel. Dertien in het MAG-lassen en tien in het BMBE-las-

sen. “Dit is natuurlijk spannender dan een gewone

schoolopdracht”, zegt Henk Spaan, metaaldocent van De

Spindel. Hij volgt de wedstrijden op de voet en helpt de or-

ganisatie waar dat nodig is. “De finalisten staan onder

tijdsdruk, ze moeten hun zenuwen echt de baas zijn. Daar

door Jaap van Sandijk, fotografie Saskia van Doesum

Finale Beste vmbo-lasser

Lastalenten meten hun krachten

T

komt nog bij dat ze werken in een andere omgeving

en met andere apparatuur. Ook daar moeten ze

even aan wennen.” Of de zenuwen zichtbaar zijn?

Spaan lacht: “Ik heb tot nu toe geen trillers gezien.”

De docent is er trots op dat zijn uitstekend geoutil-

leerde school de arena vormt voor de landelijke fi-

nale. “Ik vind het prachtig dat mijn leerlingen

hiervan getuige kunnen zijn.” Lassen is populair op

De Spindel. “Wij bieden het examen NIL 1 als losse

module aan. Momenteel doen 54 leerlingen hieraan

mee. Dat is een flink aantal. Maar ja, er is in deze

regio natuurlijk ook veel vraag naar lassers.”

Een negenOndertussen buigen de juryleden - NIL-examinatoren

Theo van Eck en Wim Knoop - zich even verderop over de

werkstukken van de eerste groep vmbo’ers. Dat gebeurt

in alle rust, in een hermetisch gesloten lokaal. De juryle-

den moeten ongestoord hun werk kunnen doen. “Hier zit

een gaatje in”, aldus een inspecterende Van Eck. Resoluut:

“Een zesje, niet meer.” Knoop: “Kijk, deze heeft het werk-

stuk precies andersom gelast. Die heeft de tekening dus

niet goed gelezen.” Maar er zijn ook lovende opmerkin-

gen. “Jaaa...deze springt er echt uit”, roept een enthousi-

aste Knoop. “Goede doorlassing, mooie lasvulling

en aan beide kanten netjes aangevloeid. Alles klopt.

Een negen!”

Aanstormend talentOnder de toeschouwers bevindt zich ook Ri-

chard Roolvink. De oud-leerling van De Spin-

del gaf tijdens de lunchpauze een presentatie.

Richard is één van de winnaars van de Vak-

kanjerwedstrijd. Deze wedstrijd voor aan-

stormende techniektalenten wordt georgani-

seerd door Techniektalent.nu, een samenwer-

kingsverband van acht technische sectoren,

dat zich inzet voor meer instroom en behoud

van (jonge) mensen in de techniek. De acht-

tienjarige Richard heeft zich als enige lasser

namens Nederland weten te plaatsen voor de

WorldSkills, de wereldkampioenschappen voor jonge

vakmensen, die in augustus worden gehouden in Brazilië.

“Van mijn werkgever krijg ik gelukkig tijd om te oefenen

met de Lincoln Electric, de apparatuur die tijdens de

WorldSkills wordt gebruikt”, vertelt Richard. “De laatste

zeven maanden werk ik tweeënhalve dag per week aan de

voorbereidingen.” Over zijn kansen op een wereldtitel

zegt hij: “Korea wint bijna altijd, maar ik ga mijn best

doen om dat patroon te doorbreken.”

Kort na vier uur klinkt ook voor de tweede lichting fina-

listen het eindsignaal. Tijd voor de jury om zich over alle

31

van Nederland

23 werkstukken te buigen en het finale oordeel te vellen.

Na het diner volgt de prijsuitreiking. De jury is tevreden

over het niveau van de werkstukken. “Dat ligt iets hoger

dan vorig jaar”, zegt Theo van Eck. Olver Moeleker van

het Calvijn College in Krabbendijke wint in de categorie

BMBE en Kris Kusters van het Pius X-College in Bladel is

de beste MAG-lasser. Zij ontvangen onder meer een beker,

een certificaat en een artikel naar keuze van de ruim ge-

sorteerde prijzentafel.

En Suromen Jawahir, de nummer vier van vorig jaar bij

het MAG-lassen? Ook voor hem is er goed nieuws. Hij

werd dit jaar derde. Toch weer een stukje hoger op de

ranglijst.

De juryleden Van Eck (links) en Knoop onderwerpen het geleverde werk aan hun kritische blik

kan niet zo gauw een product bedenken dat er voor hem

uitspringt. De bouw van een gemiddeld bordes vanaf te-

kening duurt ongeveer tweeënhalve week. Jaarlijks verla-

ten dan ook heel wat machines en ondersteunende

systemen de productiehal en altijd wacht er weer een

nieuwe uitdaging. “We hebben hier pas geleden twee

marshmallowlijnen gehad, die we heel uitvoerig hebben

getest. Dat was wel bijzonder om mee te maken. De keu-

ken, die gemaakt was door een andere leverancier, werd

hier geïnstalleerd en we hebben de hele lijn getest: vanaf de

productie van de marshmallows tot en met het transport

naar de verpakkingsmachine.”

ToekomstIn de loop der jaren is John in zijn functie uitgegroeid tot

een veelzijdige en creatieve vakman. “Omdat ik in de toe-

komst de eindcontrole van projecten erbij ga doen, ben ik

nu zo’n beetje de rechterhand van Walter en bemoei me

ook steeds meer met de mensen in de werkplaats. Verder

houd ik me steeds meer bezig met samenbouw.” Ja, hij ziet

zichzelf wel oud worden in dit bedrijf. “Ik ben nog nooit

met tegenzin naar mijn werk gegaan, maar ik moet toe-

geven dat ik vanwege mijn ervaring en creativiteit, vaker

aan speciale projecten kan werken. Wat ik doe is geen

standaardwerk, dus is er ook geen sleur.”

Ook in zijn vrije tijd komen zijn handigheid en creativiteit

hem goed van pas. “Er is niks leukers dan met je handen

iets moois maken. Ik ben nu bezig met het opknappen van

een bootje. Het zag er niet uit toen ik het kocht, maar het

is een hele mooie sloep aan het worden. Nu zijn we hier

in het Westland over het algemeen wel gewend aan men-

sen die iets met hun handen kunnen: de een is nog handi-

ger dan de ander. Pas als je mensen ontmoet die dat niet

van huis uit hebben meegekregen valt het je op.” Wel

vindt John het jammer dat het vakmanschap en de vak-

kennis van de jeugd geleidelijk aan minder wordt. “Vroe-

ger maakten we letterlijk alles zelf. Tegenwoordig wordt

het snijden van platen en soms zelfs het zetten uitbesteed.

Dat ga je wel merken aan de jongeren die hier komen wer-

ken. De allround vakkennis verdwijnt langzamerhand.”

KansenVoor John liggen er bij zijn huidige werkgever nog genoeg

uitdagingen voor de toekomst. Zo draagt hij graag zijn

steentje bij om het bedrijf naar een nog hoger niveau te

brengen. En ook voor de jeugd ziet hij volop kansen. “Een

paar weken geleden heb ik de twaalfjarige zoon van mijn

vriendin meegenomen naar de werkplaats. Hij keek zijn

ogen uit. Als je dan met zo’n jongen rondloopt en hem

kunt laten zien wat de mogelijkheden zijn; die zijn eigen-

lijk onbegrensd.”

3332

LASTECHNIEKapr i l 2015VAKTROTS - apr i l 2015LASTECHNIEK

ie een bezoek brengt aan de werkplaats van Bo-

dijn Machinewerken in ‘s-Gravenzande, moet

niet vreemd opkijken als daar grote bakken

snoep tussen de machines staan opgesteld. Marshmallows,

drop of pepermunt bijvoorbeeld, maar ook koekjes en

hartige snacks. “Voor al dit soort producten en halffabri-

caten bouwen we op maat gemaakte machines om ze te

transporteren of te doseren, een eindbehandeling te geven

en ze gereed te maken voor verpakking”, legt John Dries

uit. “In de begintijd waren dat nog machines uit staal,

maar tegenwoordig werken we vrijwel uitsluitend met

roestvast staal. Dat heeft te maken met de hygiënische

eisen in de voedingsmiddelenindustrie, maar ook met de

duurzaamheid en afwerking van het materiaal.”

AfwisselingJohn werkt nu al bijna 22 jaar voor Bodijn, en in de prak-

tijk heeft hij de kneepjes van het vak geleerd. Dat begon

met eenvoudige werkzaamheden als zagen, boren en later

het lassen van frames, maar tegenwoordig houdt hij zich

vooral bezig met de samenbouw en het afmonteren van

de machines. Samen met zijn directe chef, Walter Alsem-

geest, leidt John ons door de ruime en lichte productiehal,

waar transportbanden, trilgoten, mengtrommels, maar

ook bordessen en trappen uit traanplaat worden ge-

bouwd. Elk product is uniek en wordt gemaakt naar de

specifieke wens van de klant. Die afwisseling maakt dit

werk zo aantrekkelijk voor John. “Hier kan ik al mijn cre-

ativiteit in kwijt. De klant komt met een vraag en het is

steeds opnieuw een uitdaging om voor elk probleem een

oplossing te bedenken.” Hij voegt daaraan toe: “Ik ben

niet het prototype van een lasser. Bij een lasser denk ik aan

iemand die de hele dag meters maakt, bijvoorbeeld op een

scheepswerf. Het lassen vormt nog maar een klein onder-

deel van mijn werk. Vorige week heb ik toevallig nog een

frame in elkaar staan lassen, maar fulltime lassen is niks

voor mij; daar kan ik mijn ei niet in kwijt. Juist de com-

binatie met andere werkzaamheden spreekt mij aan.”

Ruimte en vrijheidHet mooiste aan zijn baan vindt John dat hij hier de

ruimte en vrijheid krijgt om zijn creativiteit te uiten en ver-

der te ontwikkelen. “Die vrijheid maakt dat ik steeds ge-

drevener word, en steeds meer gemotiveerd om dingen te

willen verbeteren; je kan het zo gek niet bedenken. Mee-

denken over het ontwerp, nieuwe ideeën aandragen en zelf

een product maken van a tot z, dat is wat ik het leukste

vind om te doen. Je wordt steeds vindingrijker.”

MarshmallowsOf er een project is geweest dat hem bijgebleven is van-

wege de bijzondere uitdaging of creatieve oplossing? John

W

Als zeventienjarige, met een lts-diploma en twee lasdiploma’s op zak, ging John Driesin 1993 aan het werk bij Bodijn Machinewerken, fabrikant van machines en ondersteu-nende systemen voor de voedingsmiddelenindustrie. Inmiddels kent John het bedrijfvan binnen en van buiten, en heeft hij zich ontwikkeld tot een creatieve duizendpoot.

‘Hier kan ik al mijncreativiteit in kwijt’

door Margriet Wennekes, fotografie Bert de Jong

Lincoln Smitweld B.V.Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES ENLUCHTBEHANDELING

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Nederman Nederland BVWiekenweg 33 - 3815 KL AmersfoortPostbus 2646 - 3800 GD AmersfoortT 033 298 81 22 - F 033 201 12 10E sales@nederman.nlwww.nederman.nl

KEURINGEN

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

Lincoln Smitweld B.V.Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Smitweld B.V.Lincoln Electric Europa B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

LASTOEVOEGMATERIALEN MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Dumeta import / export B.V.Marconistraat 26 - 7575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

34 35

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

NDO/DO ONDERZOEK ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V.Nijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com

Totaalproject in inspectie, lastechnischeondersteuning en projectmanagement

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2015 LASTECHNIEKapr i l 2015

De NILBIL Verbindingsgids is een uniek naslagwerk voor professionals in de verbindingstechniek. Technische informatietabellen en tekeningen vormen een belangrijk onderdeel van de gids.

Deze zorgvuldig geselecteerde informatie is bedoeld als een leidraad bij het interpreteren van normen, procedures en specificaties. Verder bevat de gids informatie over de belangrijkste overkoepelende organisaties,

een overzicht van erkende opleidingsinstellingen en het stroomschema van las- en laskaderopleidingen.

De NILBIL Verbindingsgids is een uitgave van vakblad Lastechniek, in samenwerking met het NIL en het BIL. De gids is uitgevoerd als een handzaam en robuust boekje, bedoeld voor intensief gebruik op de werkvloer.

Voor € 30, - excl. 6% btw en verzendkosten kunt u in het bezit komen van dit praktische naslagwerk.

Bestellen is eenvoudig. Ga naar www.vakbladlastechniek.nl en klik op de cover van de Verbindingsgids.

ROBOTS EN ROBOTISERING

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ORBITAAL EN APPARATUUROPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. • International Welding Engineer (IWE/ LPI)

• International Welding Technologist (IWT/ MLT)

• Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

keuring mogelijk.

• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materia-len, Procestechnologie, Onderhoud &Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde(hbo, post-hbo en masterniveau).

Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl

Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl

WEERSTANDLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

PUNTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

STIFTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

36

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2015

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl

• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

In de lasindustrie gaat vaak veel tijd verloren met het positioneren

van grote werkstukken. Kostbare tijd, waarin de lasser moet wach-

ten tot hij verder kan met zijn werk.

Met een relatief kleine investering in een manipulator of rolstelling

is dit probleem verleden tijd. Zo kan de lasser zijn tijd en energie

optimaal benutten en comfortabel zijn werk doen.

Kies ook voor gemak en efficiëntie op uw werkvloer.Kies voor Dumeta.

• Manipulatoren, draaitafels, lasrolstellingen, klauwplaten, etc.• Lage investeringskosten, hoge kwaliteit• Oplossingen op maat• Goede tussenstap naar verdere automatisering