Het lokaal gezinsbeleid in opmars: tendensen en spanningsvelden

Dirk LuytenLector HUBrussel- kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen

15 mei 2014

Wat is gezinsbeleid (voor een lokaal bestuur)?

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Het gezinsbeleid is verkaveld tussen overheden

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

Vlaanderen. Gezien haar bevoegdheid inzake het gezinsbeleid en de hulp en bijstand aan gezinnen en kinderen, is de Vlaamse Gemeenschap het meest actief.

België. Met wetgeving, sociale zekerheid en een staatssecretaris voor Ge-zinsbeleid speelt echter ook de federale regering een rol.

Europa. De laatste jaren komt ook Europa in het gezinsbeleid als speler meer aan bod.

Lokaal Niveau. Op lokaal niveau (steden en gemeenten) is er vooral sprake van een uitvoerend en een ‘aanvulbeleid’. Daarnaast ziet men een opkomst van een eigen lokaal gezinsbeleid.

• Binnen het overheidsbestel verschuiven taken en bevoegdheden

• Lokaal niveau is in opmars

LOKAALgezinsbeleid

VLAAMSgezinsbeleid

• Wat is lokaal gezinsbeleid?– Vlaamse (en federale) kaders

lokaal invullen– Het Vlaams (en federaal) beleid

aanvullen– Eigen initiatieven en/of

innoverend beleid

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Wat is lokaal gezinsbeleid?– Patchwork van antwoorden

• Geen antwoord• Geen beleid ‘enkel voor gezinnen’• Definities – omschrijvingen• Meestal opsomming

– Gezinsbeleidthema's– Gezinsvoorzieningen– Specifieke gezinsacties

• Aandacht voor gezinsaccenten doorheende verschillende gemeentelijke diensten– Sociale dienst, jeugd, sport, cultuur, …

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

Mozaïek en dynamiek van het lokaal gezinsbeleid

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Financiële tegemoetkomingen– Fiscaal gezinsvoordeel– Bijstandsuitkeringen

• Bestrijding kinderarmoede

– Premies• Huwelijkspremie, geboortepremie, premie voor kinderen met een beperking

– Tussenkomsten in bepaalde kosten• Baby’s (luiers), kinderopvang, schoolkosten,

tussenkomsten sociaal leven (deelname vrije tijd,sport en spel, culturele activiteiten, …),medische of therapeutische kosten, (mantel)zorg,huisvuilkosten, huur- en energietoelagen,woonkosten (laag inkomen vs starters en jonge gezinnen)

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Dienstverlening– Preventieve gezinsondersteuning

• (Klassieke consultaties Kind&Gezin)• Meeste aandacht naar opvoedingsondersteuning

– Concrete initiatieven, informatie en vorming– Verwijzingen naar Huis van het Kind– Veel samenwerking en aandacht kwetsbare groepen– Ontmoeten (bv peuterspeelpunt, groepen ouders)

– Kinderopvang• Heel veel lokale besturen actief rond kinderopvang

– Lokaal beleid kinderopvang , Lokaal overleg kinderopvang, Lokaal loket kinderopvang• Initiatiefnemer voorschools en zeker buitenschools

– Buitenschoolse opvang gecombineerd met andere initiatieven

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Dienstverlening– Zorg

• Thuiszorg, gezinszorg• Preventieve gezondheidszorg (LOGO)• Gezinsbegeleiding

– Jeugd– Cultuur, sport, spel en vrije tijd

• Culturele activiteiten voor kinderen• Speelpleinwerking, grabbelpas, vrijetijdspas, sportaanbod

– Kinderarmoede en kwetsbare groepen • In algemene dienstverlening/participatie sociaal leven aandacht voor kwetsbare groepen• Specifieke (betoelaagde )initiatieven

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Dienstverlening– Onderwijs

• Huiswerkbegeleiding of studieondersteuning• Flankerend onderwijs

– Wonen en woonomgeving• Verkeersveiligheid• Kindvriendelijk en gezinsvriendelijk inrichten van woonwijken/gemeente

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Andere activiteiten– Informeren, sensibiliseren, vormen– Toegang tot rechten– Diversen

• Speciale themadag- of week• Ondertekenen van charter, profileren als kindvriendelijke of gezinsvriendelijke gemeente• Gezinsvriendelijk personeelsbeleid

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

Hoe spelen Vlaams en Lokaal gezinsbeleid op elkaar in?

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Vlaams gezinsbeleid bepaalt– Taken? Welke taken?

• Veel onduidelijkheid rond taken en containerbegrip ‘Gezinsbeleid’• Vooral bij kleine gemeenten

– Het Vlaams gezinsbeleid kadert het lokaal gezinsbeleid• Toppers van het lokaal gezinsbeleid zijn ook de toppers van het Vlaams gezinsbeleid

– Kinderopvang en preventieve gezinsondersteuning• Lokaal vult aan, veel dynamiek en pionierswerk• Er zijn belangrijke verschillen tussen de lokale besturen

– Subsidies (Vlaams en federaal) zijn belangrijk • Subsidiestromen geven vorm aan het lokaal gezinsbeleid

– Bv kinderopvang, opvoedingsondersteuning, kinderarmoede, socio-culturele participatie

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Vlaamse en lokale accenten– Financiële tegemoetkomingen

• Essentieel onderdeel van het lokaal gezinsbeleid

– Diensten• Van bepaalde Vlaamse gezinsthema's vindt men lokaal weinig terug

– Adoptie, pleegzorg, integrale jeugdhulp• Niet voor alle gezinsbeleidthema's is het lokale niveau het aangewezen niveau

– Kinderarmoede• Aandacht op verschillende beleidsniveaus• Wordt een belangrijk item binnen het gezinsbeleid

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Vlaamse en lokale accenten– Baby’s, kinderen en jongeren

• In Vlaams gezinsbeleid – Veel nadruk op baby’s en kleine kinderen– Jongeren als het mis gaat

• In lokaal gezinsbeleid– Jeugdbeleid, participatie van kinderen en jongeren aan cultuur, spel en sport– Veel aandacht voor spelen

– Nieuwe demografische politiek• Veel gemeenten zijn bezig met aantrekken van gezinnen

– Tweeverdieners met jonge kinderen– Toenemende aandacht voor wonen en woonomgeving– Concurrentie tussen gemeenten

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Vlaamse en lokale accenten– Vermaatschappelijking van de zorg

• Eigen kracht van het gezin – nieuwe opdrachten voor gezinnen• Vooral een Vlaamse thematiek

– Nieuwe Vlamingen• Zowel in Vlaamse als het lokale gezinsbeleid blijft de aandacht voor Nieuwe Vlamingen

en andere culturen bescheiden

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

Gezinsbeleid tussen Vlaams en Lokaal: aandachtspunten

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• (Naar een nieuwe) verhouding Vlaams en lokaal gezinsbeleid– Lokale besturen krijgen meer taken toegewezen

• Achterliggend: toenemend belang lokale niveau• Kleine gemeenten: noodzakelijke schaalvergroting?

– Lokaal meer expliciete bevoegdheid en andere financiering ? • Vraag naar meer structurele financiering ipv projectfinanciering

– Wat met eigen financiering en met andere vormen van financiering?

– Rol Vlaanderen • Algemene kaders met ruimte voor een lokaal beleid • Servicecenter voor lokale besturen• Toezichthouder minimale en gegarandeerde dienstverlening?

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Samenwerking op het lokale niveau– Bij gezinsthema’s meerdere diensten en organisaties betrokken

• Diensten binnen eigen bestuur / gemeente-OCMW / initiatiefnemers en actoren

– Taakverdeling vraagt om coördinatie en samenwerking• Eerste stap in samenwerking is overleg• Overleg integreren in overkoepelende ‘new look’ gezinsraad

– Vanuit Vlaanderen• Meer duidelijkheid over wat coördinatie inhoudt • Uitdrukkelijke keuze voor regierol lokale besturen• Ontmijnen conflictstof intergemeentelijke samenwerking

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Bereik van doelgroepen in beleid en dienstverlening– Welke gezinnen bereiken en hoe?

• Soms problemen met bereik– Gezinnen met grote kinderen en jongeren, Kwetsbare gezinnen, Gezinnen met

migratieachtergrond• Soms is de vraag te groot (bv kinderopvang)

– Beter bereik• Samenwerken en netwerken leidt tot een beter bereik• Continuïteit van de voorziening• Samenwerken met onderwijs voor bereik jongeren• Bereiken van gemeenschappen via ambassadeurs en brugfiguren• Belang van ontmoeten en buurtgericht werken

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Participatie van gezin en middenveld in lokaal gezinsbeleid– Samenwerking met middenveld en vrijwilligers onder druk

• Toenemende complexiteit• Invoering BBC leidde tot minder samenspraak bij de beleidsplanning• Minder mensen en budgetten door krappe financies

– Participatie optimaliseren• Aanspreekpunt (politiek en/of ambtelijk) is gewenst• Inspraakprocedures verankeren• Aandacht voor de nieuwe media en nieuwe burgerinitiatieven• Bij schaarste kan gezamenlijke inzet opportuniteiten opleveren

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

Wat is gezinsbeleid?

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars

• Gezinsbeleid geen eenduidige term– Containerbegrip– Moeilijk te hanteren term– Geen decretale omschrijving

• Achterliggende oorzaak– Gezin onderhevig aan grote veranderingen– Akkoord over wat gezin niet is, maar niet over wat het wel is

• (Lokaal) Gezinsbeleid op zoek naar meer cement

15 mei 2014 Het lokaal gezinsbeleid in opmars