IJzerman Beschrijving Der Oudheden Part I

5/12/2018 IJzerman Beschrijving Der Oudheden Part I - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ijzerman-beschrijving-der-oudheden-part-i 1/45

;

RESIDENTIHS

}JOIMAIAHTA

GRENS DER

$OilHAIAHTA rl{DOOR

IJZERMANT.

MET ATLAS.

IINGEGETE§ DOCR HET BATAYIAASCH GENOOTSCHAP YAI{ KUI{STEN EN YTEIENSCIAPPü{.

J.

BATA\rIALA]§DSDRTJKKERTT I

'S GR,A\NEI{IETAGE

M. IVItrI{OFP



;

RESIDENTIHS

}JOIMAIAHTA

GRENS DER

$OilHAIAHTA rl{DOOR

IJZERMANT.

MET ATLAS.

IINGEGETE§ DOCR HET BATAYIAASCH GENOOTSCHAP YAI{ KUI{STEN EN YTEIENSCIAPPü{.

J.

BATA\rIALA]§DSDRTJKKERTT I

'S GR,A\NEI{IETAGE

M. IVItrI{OFP



VOORWOORD.

De ulgende bladziiilrn ziin gachreoa md tut ilml, om anige b$mndorhdatte ileelen, ilie wor de lwnnís iler bouuaallen uit ilm Einfueríjd¡"ú;¿t.looaniatbelang z$n.

Niemantt ta m@r fuordrorryan oan ld feit, ilat hdj hier een tertein bctrdt, w

hi!-Nwel otemihling is, ilan ile schriitrcr. De gdrchte ulúer, fut opprlidmeuattnzijn als:rchiiatm, om oen gefuiw ogt te ñchten, ileil mij er toe üluitat. '

Velen waren nij Wj ilezen arbád fuhulpzaam; aile tp,iten du.Djqdja*he vereemet bt bschemúwer, ilm resiilenf Van Baak aan l¿et toofd, hebbn hun nefuuoerleend, in ha bijzonder ile Heeren Hubena en Lalitie lúetoítt¿.

Mü_de muste belarrystelling werilen onze uwkzaamhden geootgd ar dikuíjhn Eoer w. P. Groeneuelili te Bataoia; ook Ir. Bra¡tdei o¡*íta*

^rn*a*"u

Ilen Haag Augustus '87

d,oor

uaff

IJZERMAN.



I.

Ir.

II\T I-{ O T]D.

' Itr'it

Beschr$ving iler ourlherlen in rle vlakte van hambananA. Ile dafob van Tjoepoe 'Watoe. . . ... . .:. ..... ... ... .. ... -.

' l

C.Sandi

Sari ot Tjandi

Eendah.. 2D. Beelden bii Randoe Goenting en Bogem.. Un. Tjandi Loro Djonggrang of de tempelgrcep va¡ Prambanan 3

H. Tjandi Plaosan. ... \ .. g

I. Tjanrti f,alongau of llandi Kebon Dalem. .......... l0

IV. Ylakte ran Soro 11

Aanhang. De Bodhisatwa-beeldenva¡ Tjandi Plaosan. ....... l2

Lijst der lichrdruL,L,e¡ ........ t2a

L$st der platen van ilen aüas. .............. f3



r.II\TLEIDII\G

.Omstreeks het midden van 1885 werd te Djogdjakarta een vereeniopgericht, die zich ten doel stelde gegeyens te verzamelen, van belang voo

studie der archaeologie van Midden-Java.In de volgende blatlzliden zullen de uitkomsten worden medegedewaartoe de onderzoekingen der jonge vereeniging leidden, gedurende dendat schrliver dezes de eer had haar president te zijn, n.l. tot Mei tgg6.

Na riip beraad besloot ik die uitkomsten te vermelden in een niebeschrijving der oudheden in de vlakten van Prambanan en Soro Gedoeg, omze daardoor geleitleliik ter sprake kunnen worden gebracht, *ur.

"oá**u*üomdat daardoor begripsverwarring wordt vermeden O.

(') toe gemakkelfik verteerde opvatting ook b[i de nauwheurigste studie ]an voorkomen, wa,neezoniler persoonlÜk Plaatseliik pnilerzoek moet oonleeler, Lan o. a. bliiken uit de vergissing van professor. yuz$n meesterwerk Java, deel II, bladz. 94, waar hij sprekende over fianrli Loro Djonggang zegt:

- 'Een deel der gebouwen is reerls tot ilen'gmnd pslbopt, zoodatmen r.rr u,riiu.ril.gir" gedaante srailen tan. Gelukkig dat de hoofdtempel in het werk van R¡,rr¿¡s wenl afgebeeH, ,..r'rrl¡ ,i.¡, j.lü"ri,¡beter toestand l¡evond dan thans l¡et gevat is. Eet zijn rte hier l¡ertoeld. ioio.o, ar. i*li.lin i.?¡Uromet den naam .tempels vau pramlynan" wonlen aangeduitt,,.

En in de daarbij behoorende noot:

'op plaat 39, terwiil op plaat 40 eene gerestaureerde.voolstelling is beproefrl. De voortgeiette verwoblÜkt het duidel[kst, llanlleer men met de af[ikling van Rrrru¡s ¿e rrarü plaat van r¡anii l,oro o-¡org

in de 'Javaausche Oüdheden" vergelijkr".- ------ t

Nu wordt op de meer artistieke, dau architectoni.sch juisteBegeven op de tempelgroep van .Prambanan Loro Djonggrang; opJava echter is de hooftltempel van Tiandi sewoe voorgestekl.

plaat tler 'Javaansche 0udheden" een gde aangehaaLle platen in Rr,r*us Histo

Yan eene vergelÜking in den zin bedoeld door Professor Ysru kan dus bü deze tot verschillende gr

L*::::I gooY TT sprake wezen. Ile oorzaak van het ¡¡isverstanrt usr "*i d. irrai *i¡r n^;;;middentenpel van Tjandi §ewoe eveneens den naam geeft va¡ ,Tbe larg.e t..iL .t Bramba¡an,,.



-2_-

Een geregelde beschrijving dier ruines geeft op ongezochte rvijze aanletgt vergelijking der berichten van vroegere sclrlijvers over dil ondcrrwaardoor menig punt tot grootere klaarheid kan rvortlen gebracht, en teven

het wiizen op die leemten in onze kennis, welke door nader onderzoek verdte worden aangevuld.

Zoo zal naar ik hoop de belangstellirg ingrondig* studie, niet het minst uit een bourvkundighet meest worden opge\yekt.

Dank z[i ook de wehvillcndheid der Regeering zijn reeds verschebouwstoffen voor de kennis van Jaya's oudheid bijcengebracht, maar toch ontb

_ nog aeer veel. Fnncussor wijsü er in zijn »llistory of Indian and Ea

Architecfure" opr hoe w[i reeds een belangr{jk aantal photographién zontleren een belangrijken.lekst zonder afbeeltlingen bezitten. Icder, die kan oo«over de bescheiden berustende bü 'r Rijks museum van oudhetlen te Leidhet museum van het Bataviaasch genootschap van kunstqn en wetenschaweet, dat er tot nu toe geen behoorliik, geregeld plan voor een onderzoooral in architectonisch opzicht - van de gebourven uit den Ilindoe-

gedáair, en dal de door onvoldoend borrrvhuntlig ontwihkelde opnemers vervaarteekeningen meerendeels rveinig of geen rv¿rarde hebben.

In dit opzicht heeft Britsch-Intlie, rvaar sedert jaren een goed georganisarchaeological survey werkt, clen weg gewezen, die ook op Java alleebevredigende resulfaten voeren kan."'r'¡ ' De vereeniging fe Djogdjakarta, het gervicht inziende van vertrouw

teekeningen der oude tjandi;s, l¡erustende o¡i nauwkenrige opmetingen,zoover haar krachten dit toelieten voornamelfk in dien zin gear.beitl.

platen op te sporen, rlaarvan ' photo's laten vervaardigen en' tleze naaBataviaasch

§enootschap van kunsten en wetenschappen opgezonden.Twee der gevonden inscripties zijn b{zonder nrerk'waardig, orntlat znieuw licht rverpen over den tijtl der stichting van Prambanans tenrpelstaden naam noemen van het rijk, waartoe zij behoorde.

. Op een koperen plaat, die op grontl van merk'waartlige overeenkomtaal en schrift met No. I van Conrr SrurRr's Kawi-oorkonden, door D'. Bn¡

Java's oudheclen T- tlieoogputrt, oYer\yaardig zr



I

I.tI

I

II

$vx#

wordt aangenouen als te dagteekenen uit de eerste helft der negende eleest men o. a. : »voorts alle gij goden, die steeds het riik van z. M. den kovan Matararn bewaakt" ('). In dien t{d bestond dus in Midden-Java een riikdenzelfden naam, als dat, welks vorsten na dln ondergang van Modjopahscepter zouden zrvaaien over verreweg het grootste gedeelte van bet eilandherinnering van het oude Mataram is geheer verloren gegaan; die naam wte vergeefs in de ovellevelingen van het volk gezocht, en is wellicht opzetdoordeoudeJavaanschegeschiedschrijvcrsonvermeldgelaten.

Tot l\Iataram behoorde wellicht ook een deel der l(edoe. Boroboedoeren de overige tcmpels van dit gervest komen iu vorm en versiering zoomet dic uit den omtrek van Prambanan overeen, dat bezwaarlijk kin woaangenomen, dat niet alle door hetzclfde volk zouden ziin gebouwá.

De koning van Mataram woondc waarschijnliiL op {en uitlooper vaZuidergebergte in den zoogenaamden »Kraton van Ratoe Boko;,, den legentlarisreuzenvorst; de puinhpopen Yan honderdc gebourven ziin daar om.deze ándersrkracht bii te zettcn.' Nel'gcns toch wordt een dcrgclijkc verzameling, niet uitsluitend aagoden gervlidc sleenen gebonlven gevondcn, nergens een paleis door grachtpmul'cn olllgeven, nergens ook zou ntcn ecn prrnt hebben kunnen kiezengeschikt tot verdediging dan de rnoeilijk genaakbare top van deze heuvel, dgehcelcvlaktctennoordcn,tenrves[enentenzuidenlreheerscIrt

Yan dc lotgevallen van 0ud-Mataram is rveinig mede te de'eienberichtcn ottrtrent dc oudste geschiedenis dcr JavaanschJ Hiniloe-beschavingvr[i schaarsch; belangr{ke opselrrilten, die historische gebeurtenissen vaststslechts in uiterst gcringc hoeveclhtid voorhandcn

'.ongelukkig zün dc meeste jaartailen van de oudste (r) oud-Javaan

opschriftcn t¡it'dc vorstenlanden niet te lezen. Die, welke gaaf zijn geb

liggen tusschen de jar.en 8G0 en 0J0 onzer tijdrekening. - o aDc bourvt{d van Boroboedoer vall, volgens }'oneussor* tusschen 650 en

(') Zie Notulen Bat. gen., Deel XXIV, 1886,(') Volgelts nreclerleeling van [r. Bnr,sues is

kort na 65{ faka (7JZ n. C.) in gebrrrik fiel(omen.

l¡larlz. 27.verrloe(lelijk hct zoogettaatud Karvi- of outl Javaansch



4--

en zulk§ op grond der overeenkomst in stijl en karakter van zijn beeldhourmet de latere tempelgrotten van Ajunta en de rvestel$ke Ghats.

f)eze opgave komt vrij rvel overeen met die yan Bnuuulvo, rvelke aaslot zijner historische beschouwingen de stichting van het grootsche monutot de 9d" of misschien tot de 8"" eeuw terugbrengt. .De onlangs op Boroboevoet gevonden opschriften worden geacht afkomstig te zijn uit het beginegende eeuw.

-lrDe trveede der bovenbedoelde inscripties is op steen. Zij vermeldt he

7fl als dat, waarin begonnen werd met den bouw van een tempel en klonabii de desa Kalasa, hoogst waarschijnlijk Tjandi Kali Beniná .n'TjantliHier wordt dus een datum aangetroffen, die het buiten twljfei stelt, datIaatste helft der 8"'" eeuw de werkzaamheden aan den bouw van Prambtempels in vollen gang waren

Hoogst moeiliik is het b[ de groote gelijkenis in st$l en oriramenttempels onderling te bepalen, in rvelke chronologische volgorde ze ziin opge

De eenvoudiger versiering en edeler vorm van Tjandi l(ali-B

pleiten voor hoogeren ouderdom dan Tjandi Sewoe. Maar weinig hechten rvde schatting van Frncusson, die op onvoldoende gegevens moest oordeelezich daarom met het gevoelen van flrrrr,ps vereenigde en. de voltooiinTjandi Sewoe omtrent het jaar l0g8 stelt.

Het jongste jaartal vermeld op een beschreven steen, afkomstiOud-Mataram, reikt niet verder dan het midden der tiende eeuw. Eerst ibegin der veertiende zijn de oudheden van Soekoe opgericht, rvelke rvijzeen sterken achteruitgang in de kunst, op een groote verbastering der kolon

Bli het ineenstorten van het groote Hindoe-riik lltod.lopahit in he1478 kwam tle streek van Prambanan onder het gebied yan Demak.maakte ze deel uit van Padjang en toen omstreeks | 550

de sultalaatstgenoemd rijk het landschup §trtr*r* afstond aan t(jai Gede paman

vond deze - zoo melden de Javaansche berichl,en -- het grootendeels rvoslechts door een driehonderdtal huisgezinnen l¡ewoond.

In welken tijd en onder rvelke omstandigheden het oude llataramilIodjopahit onderworpen werd, kan dus slechts worden gegist. lUogelilk ohet, dat geen vreemde overheersching het land heeft ontvolkt, maar d



.o-

inwoners voor een andere macht zijn gcrveken. Iurmers, aan den voet valllerapi rverd de bodem bü de gerveldige uitbarstingen van dezen vulkaaasch, steenen en zand overdekt. Ook hadden de gebouwen veel te lllden v

schokken del aardbevingen, welke ook in latere jaren hun vernielende wezoo dikwiils hebfen doen gevoelen. Het schijnt, dat een dier aardschuddisterker, dan alle voorgaande, de daken van vele tempels heeft doen ineenszoodat de daarin geplaatste godenbeelden onder de afvallende steenblokken wbedolven.

Bii Tjandi Loemboeng en Tjandi Plaosan schilnt het werk plotgestaakt; ook bii Tjandi Sewoe en Tjandi Loro Djonggrang vindt men duidelijke svan onvoltooiden arbeid. B{i laatstgenoemde tempelgroep had' nog slech

gedeelte der gebouwen aan ziin bestenrmrng beantwoord, toen de grootoplaats greep. Kan hpt ziin, dat na dit overtuigend bliik van den toorn. der ghet land werd verlaten, waar men ondanks alle opofferingen, ondanks'onvermstreven hun gunst niet kon verwerven P 0f zoude het starnverwante rlik vverBlagenheid der gemoederen gebruik hebben gemaakt, om zich.gemakkel{een geduchten mededinger te ontslaan P

Doch genoeg gissingen. Iflet de verandering van godsdienst vermindebelangstelling en de eerüied voor de Hindoe-heiligdommen

roffi langzame

vervangen te worden door grool,e onverschilligheid. Ongestoord woekerdwortels van boomen en struiken tusschen de voegen van tempelwanden en spmet onweerstaanbare macht werden ze' uit elkander gedrukt en voorbereonder de werking van nieuwe aardbevingen te bezrvijken.

Maar meer nog dan door de ontketende krachtengewrochten der Hindoe's door menschenhanden.

Weldra beschouwde men de zuiver bekapte steenen der daken en wals nrtteriaal voor het maken van bruggen en doorlaten, van fundeeringenhuizen on fabrieken; voor het, kappen van grafsteenen; de beelden, wathans niet meer eerbiedig rle knieén gebogen rverden, als geschikte stoffvoor tuin en erf. Zoo werden langzaanr, maar zeker, het meerendeel dier trokunstwerken gesloopt en onkenbaar gemaakt; yan vele bleven nauweligrondslagen over, en ook deze rvorden thans nog door den verbasterdendoorwoeld en uitgebroken.

der natuur led



fiá*'*f

-6-

Ging op deze rvijze zeer veel vclloren, staan wii daardoor dikrvijls zantrvoord op de vraag, rvelke godheden hier eennraal vereerd en aingcbrverden, gelukkig is er nog veel overgoblcven, cn zijn rve ten minstc

inons een denkbeeld te maken van den omvang der pricstcrstad, die ecnbeide oever§ van de kali Opak de l¡ondertlu ,fitrun zljner tempels cn liapboven palmen en bamboebosschen verhief.

zoo ver ons bekend i*, bcstaat er geel kaart, waarop de plaattempels^en beeldelgroepen eenigszins naurvkeurig is aangegeyen

De middélen, om een geheel nieurve opno*. i. verr.ichten, ontb

aan de Djogdjasche vereenigiig. I)aarom werd besloten gebr.uik te mvan de kaarten van den topographischen dienst - rvelke

-alsdagtecken

uit een periode, toen met minder naurvkeurigheid genoegcn werd gcnomenatuurliik niet in alle deelen juist en met let oog op de veranderin wegen, desa's; den aanleg van fabrieken, enz.

-niei bif gehoucren

maar die voor llet doel, rvaartoe ze gcbruikt rvcrden, een voldoe-ndcn gronopleverden. De kaarten rverden van de schaal { : 10.000 op die uro'l ",

90oYergebracltt, .en de verschillende oudhedcn op de verkleinde.situatie aangeg

Aldus ontstond de hielbij gevoegde »schetskaart van dcn onrtrek van pranibinDe metropolis rvordt als het rvare in trvee deelen verdeeld doo

uitlooper van het Zuider-gebergte, rvclks noorder afhelling steil uit de voprijst en plotseling eindigt tegen de kali Opak. Dcze rivicr maakt de vogrensscheiding uit tusschen het nooldclijk dcel of de vlakte van prarubanahet zuidelilk of de vlakte van Soro Gedoeg.

De vlakte van Pt'arnballan, doorsneden tloor den spoor.lvcg van Scmunaar de Yorstenlanden en den grooten weg yan soerakarta naar Djogd.iak

bevat db best bewaarde en bctingr{kste dcr oude monumcnten. In de ,afgelegen vlakte van 'soro Gedoeg"kon hct vernielingr*o.t , ,rart-lr.i"nriin het oog viel¡ ine[ rninder stoornis worden voortgezet, zoodat daar vangebouwen nagenoeg niets is overgebleven.

De geheele vestiging geeft cen beekl van de verdraagzaan:hcid, rvaanvcrschillende godsdienstige gezindten naasI elkander woonden, een verdraagzaanr

(flv



-7 -welke gecn anderen na{ver kent, dan dien, om elkander te overtreffen inoprichten van schoone en trotsche bouwwerken, aan de goden gew$d.

Als één geheel beschouwd, dragen tle ovcrgebleven ruines een opvall

Boeddhistisch karakter; de meeste en do grootste tempelgroepen werden gestdoor volgelingen van den grooten boeteling van Kapilawastoe, zij het dan ook,hun geloofsvormen veel nader kwamen aan Qiwaisnre, dan aan de oorspronkelleer van hun meester.

Alle vroeger gevonden opschriften *chter -- en het oudste leesbare jaais 821r - beginnen nret den aanhef »hulde aan Qiwa". Yolgens mededeelingI)". Bnrrnns is er slechts een, dat daarop laat volgen: »hulde aan BoeddhIIet schijnt dus dat reeds kort na de stichting van Tjanrli Kali Bening,

llindocisme de godsdienst was, welke door de vorsten dcs lands lleleden weterw§l een groo!, rvaarsch$nlijk het grootste gcdeclte der onderdanenBoetldhisme was toegedaan.

Het rlik van Mataram zal een tegenhanger geleverd hebben' vanwederzijdsche verhoudingen, zooals die geschiltlerd worden doü den Chineescreiziger llronn Ts,rrne, naar aanleiding van een feest, dat hij in 643 te Allahab{irvoondc. Koning Srr,r¡rrr¡, , zelf Boeddhisl, I¡esteedde den eersten dagfeestclijkheid mct de uitdceling van geschenken aan zijn geloofsgenooten; m

toen kwam 'dc beult aan dc Brahmanen cn vervolgens aan de andere secten.zondm ontlerscheid werdcn met dezelftlc eerllewiizen .overladen en eyenbeschonken.

Ondet de laatste secten verdien[ er óén dc bijzondere aanilacht, n.l.der Jaina's, niet alleen, omdat ze nfluw verwant is aan het Boedtlhisme,nauw, dat na den ondelgang dezer leer haar belijders in eigentlijk Indié -zoovcr ze niet lot het, Ilindoeismc ovcrgingen - in het Jainismc werden opgenommaar vooral, omdat de Engelsche schrijvers ovcr Java's oudheden het Jainiin de vlakte van Prambanan meenen

terug te vinden. In plaats van de Boetldhvereeren tle Jaina's 24 heilige menschcn, die door langdurige oeferring totstaat van godrlelijke volmaaktheid zijn opgeklommen, na alle aardsche lustehebben overwonnen. Deze Jaina's of Tirl.hankara's worden nagenoeg op dezewijze afgebeeld als dc Boetklha's, maar geheel naakt en met andere attribuvoorzien.

fv*,#*Y



-8-Zonder de opmerkingen vfln Ilhcruxzru en Funeussor, rvelke

zoo ver gaat, het voorbijzien van het Jainisme op Java te schriiven op revan de onkunde der rvaarnenters, zoutlen

rv[j daarvan geen melding g.n ont t hNatuurl$k is er bij lrvee secten, die in leersiellingen zooveel overeenhebben, een treffende geliikenis tusschen den vorm harer tempels rvaar te nzoodat men, alleen de teekeningen der Javaansche tjandi's ziende, licht gis, ze voor bouwwerken-dgr Jaina,s le hourlen.

Omstreeks de 5d* eeuw na Christus ontstondwagen, een uitbreiding der Boeddhistisclle geloofsleerden invloed van het llindo'eisnre (t).

D'. Ksnrr omschr[ft het als volgt:

»als godsdienst is het "stelsel eene

het Xlaha )'ilna of dein populaire richting

vergoding van tret geest e't verperso,nliiken yan verschfialsook van afgetrokken begr

omvattend a[; eene vergoding, bestaande inen daaraan ten gronde liggende krachten,inzonderheid van den idealen mensch.

»De verpersoonliikingen, de typen der menschen heeten Buddha,s;typen staan boven de typen der stoffelijke verschiinselen en ziin derhalvcalles vereerenswaardig. De Buddha is niet .u, n .nr.h, maar de mensch.

»Als wiisbegeerte, herleidt het lllahayanade alomvattende natuur inwaarneembaren vorm tot een schijn. Als zedeieer, stelt het bairnhartigheid o

voorgrond, hefgeen van de leer van den yoga en ,t andere Boeddhismafwijkt, dan in zooverre als in deze laatsten barmhartigheid vooral aanbewordt als middel

.om -den wiize in die kalme stemmi"ng te n*rg.^1"

onmisbaar is bii zijne kalme bespiegelingen. als genootschap, ruimt'het aleeken eene ruime plaats in; het streeft er naar, rrervusr, of onbervusr, omcongregatie uit te.breiden tot een alger,een genootschap".

Tegenover het, Mahayana stond hetiinayaru or het kreinere voeeen voortzetting ,van het oude geloof in den *ruri rechtzinnigen vorm.

De ommekeer in de denkw{ze van een groot deer der Boeddhisvooral merkbaai in hun overgebleven bourvvaller. In dc grottenrpels van \yeslndié, waarvan de eerste Jágteekenen uit het midden van de 5,r" eeurv

(') flr. KEnu. Geschiedenis ran het Butltlhisnre in Indié, Dl. It.



#X:4h

-9-Christus, de laatste uit het einde van tle 7d'eeuw onzer jaartelling, vindteen serie van heiligdommen, welke valt die verandering getuigenis afleggEen groot gedeelte der latere grotten behoorde aan de volgelingen

"r,Mahavana, evenals de tenrpels uit de vlakte van prambanan. nei¿e groekomen dan ook wat de godenbeelden, de yoorwerpen der vereering beirevele opzichten overeen, zoodat de vruchten yan het archaeologisch onderzoekgrotten van Ajanta , Aurangabad, Elura, Salsette , enz. ook voor de kennisJava'soudeneeiedienstvanhethoogste:beIangziin.

Yan niet minder gewicht is de studie van het Boetldhisme in Nepal,een treffende gel{kenis vertoont met het Javaansche. Hoewel dank zij vooraonderzoekingen van den Resident Iloocsow, den Pandita Bulevln¡,er, Ixnn

van 0r.n¡'¡nr,n en anderen reeds veel licht over dit deel der noordelijke kerverspreid, zlin de thans bekende gegevens nog nict voldoende om alle op Javan in grottentempels

- gevonden beelden te verklaren.Het Mahayana was nauw verwant aan het Hindoeisme.. Ook dit pred

groote teederheid jegens dieren, verwierp bloedige offers, ñandhaafde deder wedergeboorten en leerde dat boete en dooding des vleesches tot snebevriiding, tot opname in de godheid kon leiden. Ook dit vereerde een grmenigte hoogere en lagerc goden, die - menschel$ker dan tle Boeddhistische

een dieux fainéanfs, geen doodgeboren vruchten eener weelderige verbeeldwaren, maar I'evende personen, die werkend en striidend, hun hartstochien beurtelbetoomend en botvierend, krachtig tot het gemoed spraken.

Met een plooibaarheid, die bij naar heeischappii strevende priesters slezelden voorkomt, en meér politieken zin dan geloofsijver verraadt, schiktenBrahmanen zich in den loop der tijden naar de begrippen der verschillevolkeren, die zii onder hunne geestelilie hoede ,.r.eriidun . zoo hun evenwslechts verzekerd bleef, waren zii de verdraagzaamtreiA zelve ten opzichtegodsdienstige

meeningen van de leeken. Hun geesteliik Brahm hadden z[igegeven, om eene nieurve schepping, een persoonl$ken god Brahma, de eereplte doen innemen naast Wishnoe en Qiwa, de herboren Soerya en Roedra derWed

Nu legden zii beslag op de persoon van den Boeddha. Boeddhanegende incarnatie van Wishnoe, dat was het slotrvoord der toenaderinghen, die dezen vriendeliiken god als hct hoofd der Brahmaansche tri o

,x#-ffi.<- - ___-__



t0-eerden. E'en koningszoon, die de rveelde en de vernraken van vaders hof veom ziin leven te w[iden aan de verlossing der menschheid, is van hetzegeslacht als een'god, ten allen tijde bereid om, wanneer het onrech[ op a

de overhand kriigt,, neder te dalen en redding te brengen.Niet alleen de Wishnoeiten, ook de Qiwaiten kwamen den Boeddhisten naDe oorspronkeliike vorm van Qiwa, den god der verschrikking, half m

half vrouw, la[er in twee Dersonen gescheiden en met ziine gakti*Doergabloerlige offers bezworen, hrt-rirt, met .den zachten leeraar gemeen. Illaar ode hand der Brahmanen veranderde hij geheel van karakter.

De verwóester en ontbinder, urtukata, ,og unirrc mildere vormen nzich ontstaan. De vernieler werd tevens levenswe-kker, de verwoester te gscheppende' en :ophouwendc kracht; van verschrikkeliik weldadig g.*o.dwas hii r[ip om als Mahadewa, de opperste godheid, aan het hoofd áer Trimote ontstaan, voor die volkeren, welke gevoeliger voor vrees dan voor liehem boven Wishnoe aanhingen. Later werd h¡ *ls zoodanig veelal symgolvoorgesteld door den linggam, en zijne qakti door de yoni.

Een andere vorm der godheid, als lllahayogi, geeft hem weder als naboeteling met asch bedekt, door zijn voorbeeld prediker van de Yoga-philosoph

Deze vorm komt in vele opzichten overeen met een andere, waarb[i sin

,,", *. n, ñ ;;;;' ; ;;

"

pi;# ;," ffi ffi ilffi,

5. "ü:.I'üH ;,1' ii'Jl ;#vond op ziine reizen door Indi¿ meer dan eens, dat beelden, die vroezonder hvlifel Boeddha voorstelden, nu dienst doen als ciwa.

Het is deze vorm yan Cirva-vereeriirg, de ma(chtiig* godheitl opsegin den kluizenaar en boeteling, - rverke in de vlaktc van prrmbanan'opvoorgrond treedt. Zelfs het hoofdbeeld van Loro Djonggrang heeft het bidsnen de waterkruik.

Het latere Hindoeisme vereenzelvigde Qirva met Awalokitegrvar

Padmapani, den voornaamsten Bodhisatrva van het- Illahayana.zoo staat thans nog aan den weg, nabij het noordelijk einde vanThandi Kell in Nepal een kleine r maar riik beschonken tempel van hooouderdom, de populairste van het geheele land (r). Hii wordt genoernd »tem

Zie OmFrELD, Sketches from Nepat.



ll

van lllehenkal", onder welken naam de Hindoes Mahaderva of Qiwa vereeterrviil de Boeddhisten volhouden, dat het heilig beeld Padmapani voorshetgeen bervezen wordt door de kleine steenen figuur van Amitabha i¡r de mako

Dergelijke genreenschappel{ke vereering van hetzelfde beeld had waarschijook op Java plaats. Het Qiwa-plateau bii Soro Gedoeg, ile nissen van TjAhang,dezuiIvanTjoepoeWatoe,pleitendaarvoor.

De vorm en de architectonische versiering der tempels van bhoofdgezindten verschillen in het te beschotflfuen gédeelte van Java zeer wein

In Yoor-lndié heeft ieder ras, iedere eeuw zou men b{ina zeggenstempel gedrukt op het monument, dat werd opgericht. De Heer Frncusheeft in z[n »llistory of Indian and Eastern Architecture" de tempelgebouwen van dat uitgestrekte land geordend en onder verschillenile sgebraeht. H[i onderscheidt een Boeddhistischen, een Jaina, een ChalukyaschenDravidischen en een Indo-Arischen stijl, en licht ieder dezer bouwvormenvoorbeelden toe. Hij aarzelt niet de gebouwen op den Dicng .eqn Chalukyasobrsprong toe te kennen, op grond van hunne treffende overeenkomst metenrpels van Dekkan, en vergelljkt Boroboedoer en Tjandi Sewoe mekloosters Takt-i-bahi en Jamalgiri in Gandhara. Deze kloosters waren buitgave van zijn boek nog niet systematisch onderzocht, zoodat zijne vergel{

uit den aard der zaak algemeen moest blijven (t). Zoorvel de stijl der gebouin de omstreken van Prambanan, als de voorstelling del legende van GauBoeddha en het opschrift van Soewarnawarna op Boroboedoer, bevestigen hetdat de bouwmeesters dezer werken uit noordwestel{k Indic afkomstig zijn.

De opmerking is gemaakt, dat het.rasonderscheid der Indische volkzich duidelijk heeft geopenbaard in het feit, dat de Aricrs wel schreven,niet of weinig bouwden, terwiil de Toeraniérs daarentegen veel bouwden,weinig schreven. Is, die opmerking waar, dan behoorden de kolonisten op

Yoor het, meerendeel niet tot het Arische ras, daar hun ijverig bouwen slmet weinig schrijven gepaard gaat.

(1 l¡te¡t onilerzoeLingen hebben de nauwe betrekking arngetoonrl. waarin deze kloosters tot betChriste¡dom stonden.



A

rf.BESCHRIJVING DER OUDHEDEN I

DE VLAKEE VAN PRAMBANAN.

A.¿-

:DE DAGOB VAN TJOEPOE WATOE.

Wanneer men den grooten weg van Djogdjakarta naar §oerakarta tusspaal 7 en I noordoostwaarts verlaat, treft men noordoostwaarts van deTjoepoe Watoe h d-. kali Petoeng ecn dam aanr'daar gelegd tot besproeiingr$sten iudigovelden. Die dam rvordt »Lemboe,, genoemd, nnu, n.n küsteeñen nandi in z$ne nabiiheid.

' Deiae nanrli verdient om zijn afiverking geen bijzondere aandacht enonvermeld zijn gelaten, ware het niet, dat hii rtrut r¡ de plaats, *0., ,robelangrijke tempelgebouwen . yemezen. Daarvan is echter thans niets ogebleven; slechts weinige járen geleden rverd een groote hoeveelheid besteenen opgegraYen en weggevoerd, en zelfs geen spoor der fondamenten res

Yan dezelfde desa Tjoepoe \lratoe is het monument (t) afhomstig, dagrootste sieraad uitmaakt van ,len tuin voor het residentiegebáuw te Djojdjak

De Heer Flrrr¡unrcn beschriift in zlin »rapport over reizen, f.droJava" f) dit geheel eenig kunststuk áppervta[mg.

Het voetstuk is achthoekis f). Boven het plint is een krans van koer

(schildpadden) f) gebeiteld; arn"ro)gt een halfroná tnsschen twee platte ban

. (). Ylil"" Y]r1{dt in rte Gids' 1847, bladz. 496, dat twee groore steensrukken l¡ij zün l¡ezoekrlen gmnd uitstaken; in 1851 werden deze opgegraven door den Heer i¡c¡rr.(') Tijdschrift voor Indische T. L en V., 1978, bladz. 67 en 6g.

l) Zie rle photographie.van yrr K¡ns¡¡nc¡n.' (') Zie een dergelijlen ban,I van koerma's ontler den rlagob op pt, CCLXXI, Borol»e¿oer No. gg.



#x\ui&A

T

i

rervolgens op ieder zijvlak in een middenpaneel een singha (leeuw) van. mannelijk geslacht, nu eens van voren, dan weder op zijde gezien, en daarna

rechts en links in z$paneel een mannebeeldje, in den trant yan die naast d

ingang van Tjandi Kali Bening; dan komt boven een platten band een voorstellvan klapwiekende vogels, en eindelijk boven een tweeden platten band de dekl[

in vakjes verdeeld, welke afwisselend drie zittende figuurtjes, gana's in gewrong

houding en andere ornamenten bevatten.

0p het voetstuk ligt een zestienboekige

üaagt, \yaarboven de eigenlijk* dagob zich

onderz[de verschillende versierde ronde banden,

zestienhoekig.

IIet topstuk bestaat uit twee deelen, een altaar en daarbovenvlamvormig ornament.

, De lleer Fnr¡nunrcu dwaalt, wanneer hii mededeelt, .dat opvoetstuk nara-singha's worden aangetroffen; zoomede waar h{ vermoedt, datbovengedeelte als het ware een deksel zou wezen, geschitt om te wor

afgenomen en rvaarin het godenbeeld, in casu $iwa, 'zou hebben gezeten

gestaan, teneinde alleen b[ feestel[ike gelegenheden aan het, volk te wor

vertoond.

Wij zagen reeds, dat de nara-singha's singha's zijn; de Resid

Vrn Brer, die het monumen[ van Tandjong Tirto ontving en het voorwoning liet opstellen, verklaart.. dat het niet hol, maar massicf is, en dastukken met pen en gat aan elkander ziin verbonden.

0p grond der versieringen van het, voetstukr'leeuwen tusschen t

Bodhisatrva's, zouden wij reerls geneigd ziin den dagob voor een Boeddhistis

schepping te houden, - ondanks den bovengenoenrden nandi, - en indenkbeeld wortlcn wij versterkt door het feit, dat de nu verdwenen tem

waarschijnlijk aan het ilIahayana gew$d waren.

De desa Tjoepoe \{atoe behoort tot de onderneming Kadiredjo, nabij wlandhuis in vroegeren tijd verscheidene beelden uit den omtrek verzameld wa

Thans zijn de meeste daarvan gevoerd naar het resitlentie-erf te Djogdjavindt men er nog slechts twee beeldhourvwet'lien, waarvan er een om den v

merkrvaardig is.

plaat, die het ronde lotuskuss

verheft. De dagob heeft aandoch de slanke schacht is we



x§(áa

f

I

1,4

IIet is waarschijnl[k cen gerleelte geweest van het ruggestuk, rvaarteen Boeddha-beeld op een altaar ¡¡ezcr,en heeft, en slelt v;;r een geknieolifant, die op z(in rug een schoon gebeitelden , geopenden rnakara-k{r drwelks opgekrulde snuit eindigt, in een grootcn vogelkop. uit den bek d-es vhangt een tros lotuszaden; in dien van den makara zii een kleine sardoela.

IIet tweetle beeld stelt een lJodhisatrva vclor met de gervone versiersde rnakoeta op het hoofdr- het Brahma¡enkoord over den schouder, de beover elkander eeslagen, de rechterhand open op de knie, de linher op tle anknie, eertfds den lotusstengel houdende.

veel belangrliker en fraaier zijn de beeklen, welke zich nu te Djobevinden. De voornaamste zijn: een groot beeld van rlen Boeddha ioDhyanamoedra (Amitabha) , fiekleed als op- Boroboedoer, de tika op het voorüoen een sven groote Bodhisatwa, op rvien de beschrijving van den hierbvermelden geheel past.

ondanks dit is het zeer wel mogelijk, dat\de dagob van Tjoepoe lvook een voorwerp was van hulde voor de belijdemu, het Qiwaisme. zzii daarin den linggam, dan wordt hier het eerste voorbeeld aangetroffengemeenschappelijke vereering van hetzelfde kunstwerk, een o.vereenstemmingelders duidel{ker aan den dag komt.

B. TJANDI I(ALI BENING OFTJANDI I(ALASAN.

Volgt men den grooten weg verder dan komt men, na tle halte I(alen de desa van die¡ naam te ziin voorbijgegaan aan Tjandi Kali BeningTjandi sari de best bewaarde van de oudheden dezer streek.

over dezen tempel handelt een beschreven steen, nab[i den spoogevonden, waarop het tijdstip en het doel der stichring vermeld roorD'. BMru¡s las daarop o. a. »Toen zeven honderdtallen voorbijgegaan win de Qakavorst-era heefL de vorst om hulde aan zijnen goeroe il i.ungueen weddenschap (?) een Tárá-tempel gesticht. Het aárp.get ira van Kalasi waan de kerk geschonken".



-t5--Het schoone gebouw, dat thans zonder beelden is, was dus gewijd,

aan Tara, rle qakti van den Dhyani-Boeddha Amoghasiddha , een tñans vegodheid in Nepal (t), hetzij aan de 5 Tara's, de cakti's tler hemelsche Bodhisa

Sita-tara, oegra-tara, Ratna-tara, Brikoeti-tara en wiswa-tara. wi¡ mhet eerste als het meest waarschijnl{k te mogen aannemen, maaf zijn evonzeker, welk beeld de eereplaats innam, op het hooldaltaar in het binnndes tempels.

Wanneer nren Tjandi Kali Bening uit-fm zuiden nader.t, ziet men ong{50 Meter van den tempel 0p een kleine verhevenheid de overblijfselenpendopo

-(?). [Iet dak rustte waarschijnlijk op houten stijlen; ie kol

voetstukken hadden boven een opstaanden rand van lotusblrd.r.n, waaschacht der verdwenen kolomrnen paste (zie plaat III fig., { a-c), án zijngedeeltelili in den grond begraven, gedeeltel$k vrfiliggend'urn**rig.

Mlernrz¡s noemt dit gebouw een tempel, Br.run .* gehostaal,siezaal. De laatste constateert, dat het dak oorspronkel{k gedrageriwerd' l'4 pilaren ón dat buitenom een waranda was aangebrachi *1t 2á pilaregrootste lengte van het gebouw was van het oosten naar het westemiddenruimte mat met de kolommen 47, bij 2g,5, , de waranda was 1215,Daar men hier slechts puin van baksteenen

vond, ligt de verondersteilingde hand, dat behalve de voetstukken der st[jlen weinig of geen natuurliikebii de oprichting van dit gebouw gebruikt werd, en dat dus ook hei damaterialen van tfdel$ken duur bestond. Deze veronderstelling wordf bevdoor de. overbliifselen van een andere pendopo, rvelke op ongeveer 1200afstand van de genoemde, aan de overzijde van de 0pak wordi aangetioflen

_ Geen §poor van steenen zuilen of kolornmen; op dit punt ,ijn áe archivan Prambanan zich gelijk gebleven.

Deze bourvkunstigebizonderheid vindt men in Indie nergens teru

O Zie plaat XIYIII in Notes on the Baurltlha rock-templcs of lntlia by J. Buncess, Bomlray 1g7g. o10|2 zegt pandita Brrrov,r¡lrl h¡onr¡t: ,0utler tle vrourveliike godheden, is dit beeld het meest vermaaNepal' zij heef[ haar beeltlen in verschiüentlen vorm, zoowel bii de Goehya als tle Bahya secte. l.lit I¡eeltltot tle Bahya's. Haar tinkerhand houdt een lotus, en de rechter is open met de palm naar boven op au t(') Zic omtrent rli! gebourv uecrnuzru, Narrative, Yerhantlelingen van het llal G. v. K. en W.,Rerrlns, History of Java, 0l- I[: omtrent de wachters ook ]lü¡r¡cn. 0nuuuno zegt, dat hij rté overbliifsebezocht, of liever niet gevonden heefl.



\eixx+Atti{

I

I

I

I

I

t6

in 0rissa, en dan nog slechts in tempels van vóór de dertiende eeuw (') ;te opmerkelliker omdat overal elders kolommen rvorden aangetroffen, enzelfs in het zuiden gecn grool,en tempel voltooid achtte, lvanneeJ hii n1000 zuilen rustte.

Een bezwaar tegen het gebruik van kolommen in de streek van Prarn

was zeer zeker het gebrek aan rotsmassa's yan voldoende grootte en trarDe vulkanische gesteenteRaver het land verspreid of in de bedding der rivhebben meestal een ronden of daaraan nab[komenden vorm en slechts zeldvereischte maat; het zandsteengebergte in het zuiden lever[ niet dan zeermateriaal, ongeschikt om belangrijke lasten te dragen.

Maap, keeren wij tot onze overdekte' ruimte terug. De oosteliike to

werd eertijds "bewaakt door twee paar kolossale steenen rvachters, die mthans te vergeefs zoekt. Trvee er van, de linkerhand geleund op den knodslang zich kronkelend in de rechler, de onversierde haardosch rvild afhanknielen thans in den tuin van het residentiehoil tu Djogdja.

De hoofdtempel ligt even benoorden de desa Kali Bening enschoonste van de llindoe-gebouwen dezer streek, voor zoover naar deaanwezige ruines kan worden geooldeeld. Het is omgeven door een omgandoor geeú der vroegere bezoekers is opgemerkt, omdat hij gedeelteliik weggeb

gedeettel[ik onder den grond bedolven is. Aan de noordzijde is die othans in zooverre bloot gelegd, dat de profillen en afmetingen daarvan kworden opgenomen, en in teekening gebracht. De omtrek is een twintighovolgt dien des l,empels; de lange ziiden meten 19160 M., de korte 5152 á 51De breedte bedraagt 4160 M.

' Op plaat I is een 'plattegrond ('), op plaat II het aanzicht vantempel gegeven. 0p plaat IU fig. 2,5,4; IY fig. 5, 6; Y fig. 7 wordteendoorover dep voet en den omgang voorgesteld. Daarb$ is de vloer van het zuiderv

aangenomen als te liggen op + O; het maaiveld ligt dan op ongeveer -O X'mcusson, Uistory of Indian and Eastern Architecture.(') Rerrlrs geeft een schematisch plan met doorsnede, Bnuuur¡ twee aanzichten van dezeu tem

voor de beschr[iving: ütctrurzrr, Rr¡r¿¡s eu Bnuruto. Yrn K¡.rsrnno¡y vervaardigtle een photogram'men de noord- e¡l de oostzijde des tempels ziet, N'. 20I, en een anilere, v¡aarop een der ziinissenteruggetrokkeu hoek van het oosterlront duidelÍrjk worilt voorgesteld, N". 202.



l7

de frrndeering van het hoofdgebouw 1116 IU. daaronder of op - 5r{6;bovenkant van den vloer des omgangs op - 1156 M. of 0144 M. bovenmaaiveld, en de fundeering van den omgang op 4r47t of 2,478 er ond

Neemt men op grond der inrichting van den trap aan, dat de fundeeringomgangs aanvankelijk met + 0r8 M. aarde bedekt was, dan is de omtrektempels, sedert zijn stichting, ongeveer 1165 ilI. opgehoogd. Geen rvonder ddat, van vroeger aanrvezige muren de fondamenten thans niet zoo terstondhet oog vallen.

Hct bovcnstuk van den omgang met de borstrvering, die het omgaf,afgebroken en door de desabewoners voor verschillende doeleinden gebruikt.ook de steenen van den vloer des onrgflngs, die onder den uitstekenden rand

den ternpeh'oct schoten. Beneden dien vloer is de wand des tempels overdiepte van {160 vlak afgerverkt. I{et nog aanwezige gedeelte van den muuromgangs gelijlit met zijn ornanrenten, inen uitspringende platte banden,halfrond en ojief, veel op den voet des terupels, en vertoont dezelfde type alsvoetstukken van alle tjandi's in lllidden-Java.

Tegenover de ingangen van de tenrpelvertrekken is naar elke ¡rindstreen trap aangebracht, die nret vier treden naar den omgang voert. De trapleuninejndigen in groote makara-koppen, waarin leeurvtjes of sardoela's gezeten wa

die, hoervel van hun voetstukken verschoven, nog aanwezig ziin. Zie vootrappen plaat IY fig. 6r.Y fig. 7r 8, g, YI fig. 10, I l, die een zü- eq een yJDoraanz

een lengte- en een drvarsdoorsnede in den tegenwoordigen toestand geven..De plattegrond van den eigentlijken tenrpel heeft den vorm van

grieksch kruis me[ uitspringende hoeken. Tegen een vierkant van onge14,20 M. zijn in het midden der zijden rechthoeken van 7rl0 M. bij 5155geplaatst. Om den tempel uit te zctten behoeft men dus slechts op twee elkarechthoekig snijdende lijnen vau uit het snijpunt drie maal den afstandZ16á ilt. af te passen en uit de aldus verkregen punten haaksche l$netrekkon. De snijding dezer l$nen geeft dan den buitenomtrek.

In de

aan de

De grnote middcnkamer is 7,55 M. bii 7,58 M., dus nagenoeg vierkrichting der windstreken liggen daaromheen vier kleine kamers, die ibuitenzijde haar ingang hebben.

Alleen de oostelijke kamer staat door een korten gang in gemeens

t*"Igf,<<^-



rvelke

zoodat

{8

met het hoofdvertrek en doet dienst als voorportaal. Van de drie andere zijis het niet mogelijk het binnenste heiligdour te bereiken

Slechts het zuidcr'fr'ont verloont de overbl[fselen van vroegere schoonh

Bii het oos[er- en wester- is de helft van he-t uitspringend middenstuk nbeneden gestort, en ziet men onmirldelijk in het, binnenste der vertrekken;het noorder- zijn de versieringen .grootendeels afgevaller¡ en blijft slechts de r¡steenmassa over.

De voet vaú tlen tenrpel (zie plaat a) heeft veel geleden. De tr.nppnaar de verschillende ingangen voerdent zün nagenoeg geheel yerdrvenmen thans langs de uitstekende steenen naar trinnen moe[ klimmen.De. overste Mrcrnrzru schrijft de beschadiging der onderzlide van dez

zoowel als van andere te¡rpelp toe aan denhaat van fanatieken, die vuur zouhebben aangebracht, om .steenen en beeldwerk te vernielen. Thans zijn g

sporen daarvan zichtbaar, zooda[ de meening van BnumuND aannemelijker schn.l. dat heü weghalen der steenen door rle bervonbrs der ornliggende desa'sontretlderden toestand voldoende verklaart. -

Inderdaad worden thans nog gemakkelijk herkenbareYan Tiandi Kali Bcning in den ontrek gevo;den , terwijlin de kunstwerken en gebouwen der t\ederlandsch-lndischeen in de kleinere door inlanders zelf gebou\vde aoorioten

aangetroffdn.,

/Uit de medetleelingen van lll.r.crrnzrn, Bexun en Bnumunn blijktduidel$klte, dat in de ?5 jaar, rvelke seder[ het bezoek van den eerstenvoorb{gegaan, de toestand van den tempel slechts weinig minder gervordenHun beschrijving bepaalt zich echter slechts tot het gedeelte beneden de kroonlYan het dak, het intéressanste gedeelte van den geLeelen bouwval,.venneldenniets, Gelukkig was het, nog mogelijk daarvan - zii het dan ook met moeiteauwkeurige bouwkundige opmetingen te doen en biigaande teekening te vervaardig

De angstige YoorgeYoelens van den Heer Bnuuuno omtrent den kort$d, die nog zou verloopen, tot Tjandi Kali Bening in een onherkenbare ruveranderd zou zijn, werden dus nog niet bewaarheirl, maar een mer.krvaafeit bliift het, dat onrlanks de hevige aardbeving van 1867 de versiering vanzuiderfront, üe op het vallen s[aat, nog niet naar beneden is gestort.

steenen en bc,el

er zeker nog m

spoorwesmaatscha

en' damtnen wor



ú

*)$(Y.€^

R

¡{\.liI¡

I{t

tc-_

hoofldntassa, door de uitl¡ouwen versterkt, zal misschien nog eeuwen kunnen stdoch het is te vreezen, dat dit met de uitwendige ornamenten niet láng mhet geYül zal z$n.

ingang raken.

Het hoofdmotief van het middenstuk des zuidelfken gevels isreusachtige banaspati of kala-kop, die met z[jn uitpuilende oo$én., , ziin breeneus en met slagtanden gervapenden bovenkaak een fantastischen indruk mawelke intlruk nog verhoogd rvordt door del wilden haartooi, tlie zich in grivormen verüeft tot aan de kroonlfist. iffi uit den mond hangen vijf slelotusbloernen af ('), die bijna de driehoekige verhooging der nis boven

a

IIet grijnzend hoofd is gevat tusschen twee pilasters, welke aá

buitenz{de met een koordvormige versiering. priiken en op .het voetstuktempels omgebogen eindigen in twee groote ornamenten, den bekenden makaramet het daarin zittend leeuwtje. In het vervolg van dit opstel zal dit motieftelkens herhaald boven nissen en deuren voorkomt, het kala*mikara drnamgenoemd worden. :

Het kapiteel der weinig uitspringende pilasters wordt als hetgevormd door twee halfliggende monsters, sardoela's. Boven dezerriizen pyramen trapsgerviize als verdere omlijsting van den hoogopgewerkten haardosch

beide zijden vier gandltarwa's, of apsarasa's op wolken gezeten, welke tjamamuziekinstrumenten en andere yoorwerpen in de hand houden.

Onder den banaspati bevindt zich in een nis de'deurofening, die ingeswgrdt door twee gladde pilasters met afgeschuinde kant_en. Het kapiteel dpilasters bestaat uit de ineengedrongen, neergehurkte en mer de handen draggana-figuur, welke op ecn platte plaat met onderliggend bandje rust entweede dergeliike plaat steunt. De binnenwelflijn der nis wordt gevorrndtwee cirkelsegmenten die elkantler in het midden sniiden en aldaar in een

eindigen. Zii is geheel omgeven met lofwerk, waarvan een groote lotusrozemidden uitmaakt.

(¡) Zie T. v. Ind. T. L. en v. Dl.. XXttl, 1875, bladz. 86, R¡ppo.t over ¡rizeu gedaan op Jan. E. Th. Fu¡¡sBrcs, waar sen niet onbelangriike opmerking ootrent de betcel¡e¡is der ver¡ie¡selenum'l dcr Bf¡oefa's gemaatt wonf[.



rxla*x&

20-Ter weersz[iden yan de naar beneden wijzende punt zijn, eeni

terugspringend, heilige vogels gebeiteld.Boven de deuropening zit de godin Qli op een lotuskussen met over elk

geslagen beenen. Zii houdt de handen opgeheven en draagt daarin lotusbloOnmidilel$k grenzende aan het lijstrverk van het mitldelstuk ziin

de mal¡ara's in het gladde.muurvlak rechts en links ondiepe nissen uitgehodoor halve pilasters begrensd en door driehoekig lofwerk gekroontl-. Imidden vormt een sardoela-kop, in een ronde kralenlijst gevat, als hetden sluitsteen der overrvelving.' op plaat vI fig. '12, ló, 14 en vll fig. 15 en 16 zijn de inganzuideliike kamer, een rloorsnede over den trap, het voetstuk áer hier onnoemen beelden, en dat, der makara-koppen voorgesteld.

In de nissen pr§ken sr,aande bcelden, waarvan dat rechts vatoeschouwcr iets meer versierd is dan het linksche. Beide dragen een arechterzijde gestrikten gordel 'met

afhangende' einden, buikbanden, eenmakoeta, maar beide missen hel Brahmanenkoord. In de . naar den schopgeheven hanÁ hecft icder beeld de tjamara, in de op tle heup rustende aden_ IotusstengeL Ze stellen waar.schijnlijk de bekende dwar.apala;s Arvalokiteen llanjoegri voor.

Naast de nissen staan vlakke pilasters. Door een insnijding dagescheiden, begrenzen twee andere pilasters met daartusschen aorgebracÑ lofhet uitspringend middelstuk

Ongeveer 5166 M. achterrvaarts zijn de hoeken van he[ middelviezichtba-ar en weder 5155 M. verder het zijvlak van het nriddengedeeloostellike en westel$ke gevels.

Tusschen twee dubbele, door Iofwerk gescheiden, pilasters is in elkzijvlakken een"88 c-M. diepe en

{ItI. rviide

nis gcspaard; zie plaat vll fien 18. De bekrooning wordt door twee net behouwen pilastertjes ged,,abestaat uit een torana, mel den kala-kop als sluitsteen en kleine **kr.u--koaan de geboorte. Daarboven zweven op rrolkun vier hemelge.*, ,;r;l"i-r¡i"in de hand en achter deze is een riik versierde tempel üitgebeiteld. In deworded drí'voetstukkeii, die staande - waarscfr¡nt¡k Bodhisatwa - bedroegen, nog gevonrlen, maar de beelden zerve ziji u'erdnn.r*n.



I

iygi.-4sj

2t --De bovenafsluiting van den gevel bestaat uit drie deelen

'Het architraaf heeft drie platte banden, lvaarvan de beide uiterste rvoingeslol,en door twee terugspr.ingende smalle bandjes. '

De pilasters loopen to[ aan dcn bovensten l¡and door.Het fries is ri¡k versierd; het bovenste vooruitspringende gedeel

bebeitelcl rnet guirlandes en rosetteu, het onderste met netlergehurkte .gadie beurtelings beide handen opgeheven }garn of één hanrl omhoog en iandere een lotusbloern.

De o\'erstekende kroonlijstvan Yonn, en heeft op de eindenals boven de' deuren.

Boven de kroonlijst verijst het dak, gedragen op een voet van denzevorm als het benedengedeelte des tem¡els. Daarop rust een gordel van nisseverschillende grootte, door sierlike áagobs gekroond. Plaat YIII fig. Lg,2l ,22 geven een vertikale doolsnede over de kroonlijst; plaat VIII fig. 26'1en IX fig. 25 , 26, 27 een doot'snede over deze nissen. De middelste .nis vanvak cd is 66 e.ilI. wljd, dc beidc andere 40 c.ilI. In het vak cü komt eersnis van 40 c.ll., dan een van 66 c.[I.; in den hoek van het vak ¿á wedegroote en verderop een kleine. In het geheel zijn er dus op den omtrek vangebouw 20 nissen van 66 c.[I. en 24 van 40 c.M.

De begrenzing, versiering en bekrooning dezer nissen is op plaaangegeven. 0m de buitenrechthoeken des tempels loopi een kroonl[istvliegende vogels, om de hoeken yan het middenvierkant een met. guirlabehouwen.

In al deze nissen, met uitzondering van die in de 8 hoeken D, zbeelden op lotuskussens, in een der houdingen van de vier laatste Dhyani Boedd

D'. Bnuuunn merkte er nog drie op n.l. één aan de noord-, één

de rvest- en één aan de zuidzijde. Thans ziin er nog drie aanwezig, entwee aan het zuider- en éón aan het oosterfront, de eerste Ratnasambhde laatstc Akshobhya voorstellend. Behalve deze rverden er in den omtrekeen paar, min of meer. gemutileertl , aangetroffen.

is bezet rne[ driehoekige ornarnenten, afrvisse

een Banaspati, in het midden een godinneb

e nissen worden bekroond door op lotuskussens rustende dagobs.aantal dezer dagobs bedraagt zestien, {2 kleine en /r groote.



fr*L*h

22

De laatste staan op de hoeken van het hinnenvierkant en heb

achthoekige voetstukken. Op plaat lX fig. 28,20r 50 is een profil over yoet

en dagob voorgesteld. Achter de dagobs gaat de twintighoek in den achth

over. Het profil over deze twecde verdieping van het dak vindt men op plaafig. 6l en 22, eeq doorsnede op plaat X lig. 55. Forsche trappen, lmndenlijsten voeren naar recht opgaande vlakken, rvelke in het midden een nis hebvan 70 c.M. wijdte. Daarin ñoonden zittende l)hyani Boeddha's, ryaarvan ereen is overgebleven.

In de paneelen naast de nissen zijn staande beelden gepleisterd of gehouw

welke lotusbloemen en andere attril¡uten voeren. De kroonlljst bestaat uit' aantal platte uit- en inspringende banden, en is omzoomd met dagobs, drie'

elke z[de naar de vier rvindstreken, óén grootere op elk der tusschenliggeziiden van den achthoek.

Daarboven verheft zich de derde verdieping, welker profil op plaafrg. '54 en 55 is aangegeven, en die, zooals uit de doorsnede op plaafig. 56 blijkt, eveneens een achthoekige gedaante heeft. In het midvan iedere zilde vindt men weder de nis terug me[ het beeld er inlofwerk er naast; de Dhyani Boeddha's echter rveeler door slechts één exempvertegenwoordigd. Ook hier zijn drie dagobs aangebracht naar elk der hoofdfro

en waarschijnlijk een 'iets grootere op de schuine ziiden. Yan deze Iaatser geen meer op zijn plaats gevonden, maaf wel afgevallen, bij het ontgra. van den omgang.

' Nu zlin w$ genaderd tbt den hoofddagob, die den top van het tlak vor

en nagenoeg gehecl naar beneden is gestort. Het profil, zoover zulks nog aanw

rs, wordt op plaat Xt fig. 67 voorgesteld. Slank en forsch vmhief hlieenmaal boven de omringende lagere spitsen, op waardige rvijze het veafsluitend van de hoogvereerde godheid in het inwendige des tempels.

0nmiskenbaar is de overeenkomst tusschen Tjandi Kali BeninBoroboedoer. Ook hier r$zen verschillende kransen van nissen en Boeddhabee

door tot in de details overeenkomende dagobs afgedekt, omhoog; ook hier véén machtige dagob de afsüiting van het geheel.

Maar ook de verwantschap tusschen het dak van de Dharmaradja's Rbij'Mahavallipoer, ten zuiden van Madras, en dat van den hier beschreven tem



25

is opvallend ('). Deze Ratha werd, naar men thans aanneemt', omtrent het700 in de rots uitgehouwen. Het dak verheft zich mede i¡r 5 verdiepingemet een koepel gekroond, en omgeven door gordels van cellen. Uit San

opschriften op deze en andere ratha's kan worden afgeleid, dat r,e eveBoroboedoer án Tjandi Kali" Bening, gebouwd werden ioo, ..n volk afkomuit het noorden van Indie.

Het noorder- en westerfront, waren waarsch§nli¡k geheet gótijjk aanruider-; het ooster- kan slechts weinig -dÍáruan verschild hebben. De zsteen, die de deuropening overspande, ligt nog aan den ingang en het m

naar beneden gestorte monstergelaat, zoowel hier als aan de noordzijde op koafstand daarvan verwijderd.

De oostel$ke deur binnengaande komt men in een vestibule 2147 M. ben 6rz7 M. hn§, zie plaat II en'plaat xI fig. 38, 59, 4{i, in welker zijwanaan weerskanten drie nissen naast elkantler zijn uitgespaard, die evenalsnissen in de z$vertrekken een banaspati met lofwerk hebben r \aarboven reen links een biddende Brahmanenfiguur uitkomt.

Een tweede deuropeningr welke men na 4 üappen te ¡ijn opgeklombereikt, voert, nada[ men er weder drie is gedaaltl, naar het middenvertrekmuren van dat vertrei« gaan aanvankelijk glad naar. boven tot aan een rondloope

kroonlijst. In de hoeken springen eers[ enkele sieenen voor, die trapsgewb¡eeder worden, zoodat ter hoogte van de lijst een onregehnatige achtgbvormd wordt. Deze achthoek vernaurvt zich eveneens trapsgewiize, stijgtmet loodrechte vlakken oprvaarts om zich vervolgens weder te ve¡r-ra.uwen eden topsteen onder een dagob te eindigerr.

De wand tegenover den' ingang wordt bijna geheel ingenomen doorzwaar beschadigd voetstuk of altaar, waarop vroeger. een zittend beeldbliikens het kussenvormig draagstuk van knie tot knie ongeveer {160 M. b

was, als hoofdvoorwerp der vereering troonde. Plaat XII fig. alr 4zr 45r45 , 4t¡ en 47 , geeft een vooraanzicht, verschillenclu ioor.nu¿.í *ídetail der versiering van dezen eenvoudigen zetel. Rechts en links van

(¡) Zie o. a The Cave temples of India try J. Fnncussor ¡nd J. llurc¡ss, London, I8B0, bladz. Ivolgende.



#,fL*-\¿(s+'nt,Ir,I -24-

ruggestuk worden de gewone orname¡rten van den Boeddha-troon gevonden. Ben

knielt een olifant o[ zijne voorpooten, ter halven lijve uitgebeiteld; op devan dit dier staat een sardoela, rvelke eyen als de overige, op dezen

' gevonden, naar beneden gebogen horens heeft. De H'. Bnuuuxo zag bdezer dieren het gelaat van een uil. Daarvan is echter weinig te bospe

terwijl er ook goede wil toe noodig i., om met hem aan te nenren, daeene tlier masculini, he[ andere feminini ,generis zoü \vezen. Beide monstersnaar het voorkomt, .r.n-nl. t, Illendoet van het manneliik g..ir.f,r, z

hierbij niet aan Iinggam gn yon!, - die trouwens in Bnuuuu¡'s Indiana meerm

te onpas worden bijgebracht, - valt te denken. De achter den olifant ensardoela gebeitelde smalle pilasters dragen de makara-koppen, rvaarin dg vers

van het ruggestuk eintligt (t).In ddn noorder- ; in den zuiderrvand van het mirldenverl,rek4r{6 M. boven den vloer een lr28 breede, door vier steenen stijlen getlvensteropening aangebracht, meer voor ventilatie dan voor verlichting. ZieXIII fig. 48, 49, 50, 51. r

In de drie buitenktmers, ongeveer 5150 M. lang en breed, ziwanden aanvankelijk evenals in het hoofdvertrek loodrecht tot aan een krávoorspringende kroonliist; daarboven loopen ze met trappen een rveinig n

toe, vormen vervolgens een loodrechten koker, om eindellik gedurig hawordend in een punt te eindigen. Die punt bestaat uit een diamantvoverilieping in den. topsteen.

Alle gewelven z[in in horizontale lagen opgetrokken, zoodat geen z{delin'drukking op de muren bestaat. Ware dit niet het geval geweest, dan zodak onder ile werking*der aardbevingen veel vroeger bezweken zijn.

l) Ft*rssoñ en Buncnss beschrijven deu simhásana of tecuwenzetel, waarop deBoedtlhaür derotszit, als gedragen door 2 leeuwen, terwijl op het ruggestuk verschittende dieren z[in voorgesteld:

l. een getnielde olifant met den snuit oniler het h.oofd gehruld,

2, op zijn ru6 em s¿rdoela (rlochter van Ikodhavasa en moeder der luipaanlen, panters en tligerachLerste pooten staanile met eett menscheliike ffguur op rlen rug; hii heeft den staart en ile klauweuleeuw, dikLe manetr en lang, vol haar in ilen ne[,; twee rcchtopstaande horens, aan welks ondeoogen uitpuilen, en twee anilere korte, gebogene daarachter,

3. boven den sanloela een kop en de schouders yan eetr makara, mythischen krokodit of ander zeeDe makara heeft ilen snuit v:rn een olifant, de toug eener slang, de tanden van een krokodil, de staagevormd door eeu elegant slakornameut.

!(gx*f-<-



#x\(xhT¡!

25*

Tegen den aehterrvand van de zfivertrekken bevinden*zich pedestallengodenbeelden. 0p ieder dezel altaren waren drie beelden gezeten, terwiji inbeide aangrenzende nissen nog voor trvee andere plaats was. r

In het openliggend rvestel[ik vertrek is het bovengedeelte van het voet- afgebroken. Zie plaat XIII fig. ó2, 55, 54;.XIV fig. 85, ,5*6, 67,59, 60, 6l , 62. van de trvee en. twintig beeklen*die eeimaal binden tempel [roonden, is evenmin als van de zestien in de nissen der gev'tén enkele overgebleven. Dit was reeds móI de grootere beelden het geiahe[ bezoek van l]hcrnnzru. Hü vermeldt wel twee kleinere in de oostekapel; maar', daar hij zich in de windstreken vergist en den oostel$ken ingin het zuiden plaatst, 'wordl waarschijnlifk de noordeliike kamer betloeld.

dezer trvee voet hooge beeldjes in zittende houding, had een slang--om dengewonden. ";§;B¡'rrn vermeldt deze figuren niet, zoodat ze waarschijnlijk toen r

rveggehaaldwaren. i #-In de tempelverh'ekken bevonden zich dus, reeds vóór Europeanen

de oude bourvvallen der vlakte van Prambanan keniüs maakten, org.nougbeelden meer. Ze zijn derhalve vroeger weggehaald. ilIet welk doel ? Zekárom ze te vernielen, want daarvoor was hei niet noodig ze van. hun plaa

te ntid'bn. Waarschijnlilk dus met hetzelfde doel, waaruJo. n,rn in laterende tempels beroofde, n.l. om daarmede erven of pleinen te sieren.Inderdaad vindt men in den omtrek van Djogdjakarta vele bee

oor sfronkelijk van Prambanan afkomstig, welker verplaatsin§ ép last van inlandsvortten of grooten is geschied.'

Een aanzienlijk gedeelte daarvan .is, rvel is waar, terbcht gekomen intuin voor het residentiehuis, lnaar helaas, niemand is in staat van verreweggrootste_aantal nret eenige zekerheid de juiste plaats van herkomst te bepall

Niet onrvaarschiinlijk is het, dat medede chineezen, zii het áanmet de beste bedoelingen, tempelroof gepleegd hebben. In de vorige eeuw w

tijtlens den Lp.trnd a.Jctinuur* 1 n d)miil ;;;; ;;r'ranvoerder soesoehoekoening te Sambiroto, dlechts v[if palen ten N. w. van Tjandi Kalasankraton gebouwd. 'Naar die vestiging zijn wellicht vele door de zonen des hevereerde, door de Javanen met onverschilligheid behandelde, beelden vervoer



nxi"\l. -26-

Hoe het zÜ¿ zonder het opschrift dat Tjandi Kali Bening aTara-tempel aanwlist, zou niemand haar als zoodanig herkennen.

Het denkbeeld is geopperd, dat er verbandzou bestaan, lusschtempels zonder beelden, Tjandi Kalasan en Tjandi Sar.i en de op betre

korten afstand'daarvan verwijderde straks nader te beschr$ven beeldeniempels in rle desa Roendoe Goenting; Maar een vluchtfre vergeliikiafmetingen leert- reeds, -48! de godengestalten die de binnenvertretktempels sierden, andere rvaren dan zij, die daar onder het dichte lommritselende bamboestoelen nederzitten.

Bizonder merkwaardig zijn zoorvel aan dezen als aan alle andere tvan Midden-Java de Banaspatis

of Kala-hoofden, die onveranderlijk bovnissen en deuren terugkeeren.. Dit ornament treft men ook in Vooherhaaldelijk aan. Zoo vindt men o. a.' een sierlijk plafond met, acht, Kala-trin den tempel van Mahadewa bij Narayanpoer (t); zoo komt hetzelfde mode zuilen van den Boeddhistischen rotstempel van Ajunta (2) voor, enz.

C. TJANDI SARI OF.TJANDI BENDAH.

Wanneer men van Tjandi Kali Bening naar den grooten weg teruen dezen over korten afstand volgt, ziet men aan z$n linkerhand tusscdesa's Bendah en Tjandi §ari, de grijs witte muren

"*r-.¡r.nvan een gebou

dat waarschijnlijk tege$k met Tjandi Kali Bening in het jaar 779 werd begEen voeüpad door heggen omzoomd voert, langs suikerrietvelden

dezen wihara. r

. Evenals thans nog in Nepal de benedenvertrekken van de kappellen,

I[[, plaat XXV[.

,Yolgens Vrrcr ligt z[i juist vierlronopstel (T. ,. N. I., 1&10, Dl. I) staaLoro Djonggrang) vinrlt men rle zoog

een afstand 'an 140 roeden , rle zeog

O Archae6lqical sun'ey of western Intlia, J. Buncess, volO Cave temples of India, plaat XLI r.n XL[[.() Bnu¡unn zegt in Indiana, Dl. I, I¡larlz. 47, abusievelijk:

ell dertis roeden westel[ik van Tjanrli Kali Bening". In YrLcr's436 roeden ten n'esten van tle laatítgemeltle lempels (d. z. rtie van

Uanü Sari'. En verder: ,op rlit gebouw (rjanr{i sari) volgr optempel van Kalasan, fiandi Kali Bening genaamd".



§§.

-27 -+f

de tempelhoven omringen, dienen voor de plaatsing irn ,r...rtle godenbeelden de verdieping voor woning, had Tjandi Sari een dubbeie [estemming. -r.-

Daar de altaren, beelden en andere attributen van den eeredienst're

bij het eerste bezoek dool Europeanen uit de tempelvertrekken verdwenen warkon er een niet geheel juiste opvátting omtrent den aard vañ het gebouy ontstaan

Mlcruxzrp verklaatt, dat het meer op een huis dan op ecn temgel$kt en rv[st op de uitsparingen voor de houten zolderbalken, die den v"der verdieping droegen. - <,

Brxpn zegt, dat de inrichting volkomen geschikt is voor de woning' een groot Hindoe opperhoofd of radja, en bestempeh, het me[ den naam vanpaleis te Kalasan bii Prambanan, en als zoodanig is het afgebeeld

'op

titelblad van Dl. II van Rerrrus, History of Java, terwiil een der daabehoorende platen een platlen grond, lengte- en dwarsdoorsnede geeft.

Yrr.cr aarzeh niet, om het voor een woonhuis te houden, dat voovorstenofopperpriestersvanPrambananheeftgediend.

Ook zonder het ggvonden opschrift was hp! na de bpmerkingD'. Bnuuuxo, omtrent de altaren die vroeger tegen de .achtermuren der vertrekstonden, duideliik , dat het. benedengedeelte een zuiver religieuse bestemming h

Een vergelijking met Tjandi Plaosan, welks beide middentempels volg

hetzelfde plan zijn ontrvorpen, geeft een denkbeeld van ile godenbeelden, weertijds op de altaren troonden.Dat ae bovenverdieping bervoor,d .rr., kan ten overvloede daaruit blijk

dat'alle vensteropeningen door luiken afgesloten konden worden, welke op pendraaiden. De holten voor deze pennen en de aanslagen ziin nog duideliik zichtb

Even als bij Kali Bening is de voet van het gebouw gedeeltet$k onden grond verborgen. Het is te betreuren, dat nog gu.n onderroik nro, á, dieder fundeering heeft plaats gehad. Dit zou met'geringe kosten kunne¡ geschier

Waarsehijnlijkzal ook hier een omgang aanwezig z[in en heÜft de wihgestaan op een vierkant of langwerpig ptein door een *no. in§eslóten. Derge

muren met wachters vindt men ook bij Plaosan.

o ?,ie

6d. jaargang,

1860, cn Ysrn

voor de lrcschrijving van

Dl. II , bladz. 360, 1844,Java, Dl. ll, bladz. 93.

Tjandi §ari: lLcrENzrE , Rrrtrlgs, yucr , Juronunr, T. y. NBnutrulo. Indiana, verder T. v. N. I. fr* jaargang, DL I, bladz



-28_

Tjandi sari, lichtdruk B, c, D, E, is het l¡est bervaarde van degebouwen pit den onitrek, en zal rvaarschijnl{k nog eeuwen kunnen trotseHet is in noord-zuideliike richting geplaatst en meet boven den voet { 7,Jbii.10r00 M. (t); plaat XV fig. 65. Die voet komt ongeveer {,64 ill: bove*ariveld uit, en is zwaar beschadigrl, niet door vuur, maar door menschenhanPlaat XVI lig. 64, 65, 66.

. , . De geheele vestibule-.jp het rnidden van den oostel{ken of hooftlgevverdrvenen. Het verband tusschen de zijmuren van dit voorvertrek 1nhoofdgebouw, isr u9g, tluidel$k te zien; het bleef dan ook door I]lrnn

-, onopgemerkt, maar' op den platten grond bij Rerrr.rs is het niet aangege

,i,..i-

"Igg.1woordig

vertoont zich de deur, rvelke uit de vestibule náar het'mitldenve

-,"'i 'vc,erd'á en die vroeger dus niet zichtbaar rvas, als de- eenige ingang inúuitenwand. Lichtdruk B;

. ieder afzonderl$k overspannén worden door spitse'gervelven van den sikhra. met horizontale Yoegen. Het dak Ileeft twee zakgoten, rvaardoor het regenrwordt afgeleid. ,

..-,,1 ., Op. {9p'geheel onkenbaar gemaakten voet, rvaarvan slechts de boveliisten: behouden bleven, ziin de buitenwanden van den wihara r.{k ver

opgetrukken. De benedenverdieping rvordt, begrensd door een sterk uiispring' kroonl$st, welke om het geheele gebouw is aangebracht en eert{ds ook oJestibule heenliep.

' ::-r Boven die afscheiding verheft zich de voet van. den rveinig teruggctro

. .wanil'iler. bovenyerdieping. Het muurvlak is hier even keurig berver.kt en rddor een hroonlijst van dezelfde soort afgedekt. Dan volgt sterk terugsprineeltinef nissen getooitl'C borstwering.rrou.r"diu de bekroning van den l¡ouw vo

' De gevels kunnen dus in vertikalen zin verdeeld worden' in drie de

de twec :vefrliepingen. en de bekroning.: ,,: :' In trorizo*aten zin zijn de íostelijke en westelijke gevels in irienooüe[ike én zuidelijke in twee.deelen te scheiden

O Br,xnn geeft rr§ nauwkeur¡g 5Z',5 hii BB,'5.



29

deuropening. In den geopenden bek der makara's zit een vogel. Daaronder iwederzijde een vierkant vak met een knielenden olifant uitgehouwen, waaeen man heenligt, met de eene hand over heü dier géslagen, de anrlerehet hoofd opgeheven.

Het overige van het middenvak der benedenverdieping werd ingendoor het voorvertrek en wordt nu door uitspringende steenen ontsierd.

De muurvakken rechts en links vorderen cel nadere beschouwing, oze het telkens terugkeerend motief van de versiering des ternpel.

"or*.n. 0poostelijken gevel vindt men dat motief viernaal, op den westel$ken rurrounden noordelfken en zuidelijken ieder viermaal. Het bestaat uit 'bekro

vensteropeningen met bebeeldhourvde paneelen ier rveerszijde. Boven de vierkterugspringende vcnsters zijn riike ornamenten aangebracht. Twee makara-kovormen daarvan de einden en ziin door sierlijke gebogen lijnen verbonden. Nifiguren met lofiverli rijzen daarboven op en geven het gehcel den driehoekigen y

Tusschen de pilasters, die den bovendorpel en de bedekking'vavenster dragen is aan iedere zijde een kinnara, half mensch half vogel, gebeOnder dien vorm rvandcldc Boeddha in een zijner vroegere existent-ién fr aals zoodanig is hij afgebeeld op de stoepa van Bharhoe[ en op Boroboedoer

De z[ipaneelen naast de vensters worden door pilasters en van bovenfraai gebogen afhangend lofrverk omgeyen en vormen ondiepe nissen, diehalf verheven beelden bcbeiteld ziin.

De band, die de afscheiding der verdieping aangecft, bestaat uismal architraaf, een breeder fries met door guitlandes omslingerde rosetteeen uitspringentlc kroonlijst.

De laatste eindigt op de hoeken in een kala.kop, terrv[jl zii bovenvenster

en iedel paneel een ornament heeft, aan de torana ontláend, daop de kroonlijst van Tjandi Kali Bening, op Tjandi sewoe en andere temveelvuldig rvordt aangetroffen

De voetlijst van de verdieping bestaat uit een klein ojief en verschillin- en uitspringende banden; in den bovensten z[in rechtlroekfue figuren gesn

De zijvakken hebben denzelfden vorm als die der benedenverdieping,de nissen en beelden zijn iets kleiner. In het middenvak is juist boven aL a".rvensteropening aangebracht, iets hooger



dan de beide andere,

ñá"*-['i -ao-| -50-

l¡'rr.lI dak der vestibule te rvorden bedekt. Kinnara's en beelden rvorden hie

gevonden, orndat ze-.vroeger toch niet in het gezicht zouden zijn gevalleeenigen afstand echter vornen sierliik afgerverk-te nisjes tegen

-een"pitast

het ware de afscheiding van de aangrenzende vakken. Ze bevatten kleine figin zrvevende houding, waarschijnl§k vitl¡'adhara's, rlie nren in Indié zoo diboven de . Boeddha-heelden op de wanden aantreft. Boven de driehoafdekking der nisjes is op- ipn breeden pilaster het bovenlijf yan een sauitgehouwen.. l:.,,. '

:, . D-q pre\roning'-van

het geheele gebourv is bizonder merkwaardig. avier hoeken prijkten.beeldenr. waarvan nog één in fragment aanrvezig ís, ervahrschiinliik, m.akqry's met daarop zittende personen viorstelden

. .: op de tweede .[goonlijst rust eerst ".n ,*ro. ojief en weder daaropu-tl

litn9' ln.Üli"S afgescheiden, een vlakke plaat van onder met een omgeojief bewer,kt. Die plaat draagt: {". juist boven de vensteropeningen drie n

' gewelven berlekken; ?. tusschen deze .grootere, nog trvee kleinere nisseomlijsting yan de spuiers der zakgoten. .

.j " De .beid.e..zuidel$ke .nissen verkeeren. nog in vr.ij goeden toestandienden tot zitplahtq. van beelden

-waarscn¡nÍ¡t van

-Divani Boeddha

.*rry. zlin thans als; qlfe andcre om het gebouw ledig. ook.hier schijntbeeldenstorm, maar een beeldenroof op groote schaal te hebben plaats g'ug:. ,,..De ,overwelving der nis wordi gevormd door twee rechihoekig" beuitspringende.steer¡enr_ welk'e .een derden grooteren dragen. 0p het vooivlasteenen is een torana uit twee makara-kofpen voortkoriende gebeiteld; de kyorde4 gglragen -door gana's, die op smalle, sierl$ke pilastertjes nederhullet geheel wordt omlijst door het kala-makara ornament. Uit de kaak vaBanaspati,, hangen in kwistiigen overvloed bloemen af , waarnaast rechts envidyadhara'§ zweven van dezelfde soort als die in de nisjes. Boven de nJ

staan ,de voetstukken van dagobs, welke zitaan de Yoetstukken van dagobs, welke zich op den top der gewelven verhi.maar. thans grootendeels verdwenen ziin.n.

:'. . De bgid.e kleinere nissen hebben aan iedere z{ide eveneenspilastertje..rqet g¡nár.diq rle tóruna tlraagt, en ziin aan dá hoofdnissendoor borstweringsmuurüqs, welke het vallen *ro d. bovenvlakken der

eenYerbo

gew



-:

In iedere verdieping zijn trveehe[ midtlen der tweede verdieping iq

.

vidyadhara en sardoela-kop aangebracht.

vensteropeningen, de achterste blinop den pilaster weder een nisje

Op het dak bevinden zich drie nissen, welke smaller en minder ve,ijn dan dic boven de ooste'r- en westergevers; ze vertoond'ir uitwendiggeleffvoy, in tegenstelling met de anderer waar de uitsprong van de dekst"rechthoekig gelileven is. Ze waren eveneens bestemd

tot zitplaatsengodenbeelden, en werden gekroond door dagobs, wier aantar ,oo, irn g;iltempel dus 5 \ 5 bedroeg. Ook het smalle muurvlak tusschen de nissen isonbewerkt gelaten. Hoervel hier natuurrijk góen spuiers te omrijsteo ,i¡n ,Tuo tlvee pilasters met gana's uitgehourven, die het driehoekig torana-"ornadragen, dat de dekt[ist van de borstrvering verfraait.

Yan de I beelden in de paneelen naast de vensters ziin geen a

5l

verbergen- De koppen der sp.uiers in het midden'van deze kleinere nissen sver uit

_enzijn r{k versierd. Boven'de ronde opening zit een gana-figuur.

Dc beelden in de paneelen ter weerszijden van de veisteroplnirgrdezen gevel, vier paar, verdienen eón nadere beschouwing:.,2e ,¡n ittustaande houding en met fraaie makoeta's rijke sieraden ei glories'omhoofden getooid. [Iun verschillende attribután zün grootendells onherkenhet schijnen: een bloern, een bijl, een bekken, een knods, staven net bknoppen, enz. De beide gestalten naasl het-noortleliik benedenvenster zijnv[fhoofdige slangenkoppen van de overige onderscheiden. : ' ' ''

- Het wesielijk iront, lichtdruk D, konrt met het oostel[ke overeen;

1.,

midclengedeelte is hier niet door een voorbourv bedekt, ioodat menboven- en benedenverdieping drie vensters op gel$ke hoogte met t¡ekroniencadrement aantreft. De vensters zijn blind en dc áaaidooi gevormde nisvlaachter de zitplaatsen der godenbeelden, met vazen of urnen en lofwerk verNaast de vensters staan weder beelden die meerendeels onherk*nbrr.

"oor*ouden; slechts bii vier van de trvaalf kan men een lotusbloem'bnderscheidvan den noordelijken gevel, lichtdruk E, die het minst heef[ gel

bestaat een goede photographie, No. 205 der collectie van Krrsnr*nrn."llIen kan dit front heschourven als de samenvoeging der beide zijgede

van het oostelijke.



:hI

srsoo

- Z_o1del trviifel was Tjandi Sari kort na zijne voltooiing een schooindrukrvekkend gebouw. De sterk sprekende voet, de rijk versierde en harmongebroken gevels, de krachtige lijsten en banden, de schaduwr$ke nis

de slanke dagobs met hun naar den hemel wijzende piinakels, v-ormdengeheel, dat onder de beste voortbrengselen van de Hindoe bouwkunstworden gerekentl.

Geen wonder, dan ook dat dit monument zelfs in den tegenwoordtoestand de bewondering der bezoekers wekt, zogdlt Blx¡n er van [ehigt:uitwendig voorkomen van dit gebouw is treffentl en schoon; de samenstJllinberverking der oppervlakte verraadt buitengewonen smaak en oordeel, onuitputgeduld en bekrvaamheid. Niets kan de juistheid en fijnheid van het beeldhouw

evenaren. 'IIet is niet enkel in kunstigen ovcrvloed voorhanden, maar bewmet een uitvoerigheid die overdreven schlint voor he[ uitwendige van een geben zelfs in de kleinere voorwerpen voor het inwendige van een kabinet bestnauwel[iks zou yerwacht worden',.

De godenbeeltlen van dézen wihara zijn in 5 rubriekcn te verdeelenin het inwendige des tenrpels, die in de nissen op het dak en die in de panop de gevels. De beide eerste groepen z[in verdwenen, maar Tjandi plaosaTjandi I(ali Bening ziin daar, om de veronderstelling te wbttigen, dat ook

de hooftlgoden van den laatsten ontwikkelingsvorrn van het Mahiyana, Boedmet hunne Bodhisatrva's, hebben nedergezeten. Wat de laatste gro*p bewaarYan helaas slechts weinig exemplaren in zoodanigen toestand verkáerenhunne attributen voldoende nauwkeurig te onderscheiden z$n, waarschiinlijk mze mede deel uit Yan het Iloeddhalantheon en stellen zii minderJ gloothvoor. Op de stoepa Yan Bharhoet, die wel is waar tot een gebeel aider,vroeger, t[dvak behoort, worden halfgoden: yaksha's en yakshini's, dewadewata's, naga's :n nagi's, apsarasa's, aangetroffen. Twee figuren uitoosteliiken gevel hebben den slangenkop dor naga-koningen; de schoone vormevrouwel{ke beelden kunnen op hemelnimfen doeler; *ut zekerheid is daaromechter weinig te zeggen, daar alle opschriften ontbreken, welke te Bhaelken tw[jfel omtrent de beteekenis der afbeeldingen wegnemeir.

De beschrijving van het inrvendige des wihara's nemeu wij van Bnuuux»»De gansche ruimte is door twee zware tot het dak opgaande mure



54

drie langwerpige vierkante kamers verdeeld, ieder elf voet vijf duim (Jr4zr48 M.) breed, achttien voet, (5,80 [I.) lang, bilna veerrig voer hoog toden nok van het dak. Ter halver hoogle dcr muren ziet men tegenover elkanmassive uitspringende lijsten, waarin vierkante vakjes, door slechts smalle steegescheiden. Daarin schfinen l¡alken gelegen te hebben, rvelke den vloerbovenverdieping droegen. Het gebourv binnengekomen, gaat men aanstonds, reof links omslaande, door eene poort, zeven voet en vijf duirn hoog, drie(0186 M;) breetl, zes-.voet (lr5? iu.) diep, naar de ziivertrekken. Zoo ook loode kamers der bovenverdieping in elkander. Deie poorten of doorgangen ziinboven door een vlakken steen gedekt, rvaarnaar cle beirle wantlen samenwelDe muren- ziin glad, -zonder eenige versiering; trouwens dit kan vanbinnenwanden der tjandi's gezegd *ordur. Al de ornamenten, al het prachtkunstwerk en relief; is op de buitenziide tot aan en op het dak aangebraInwendig ziet gij , uitgezonderd de nissen met hare versierselen, slechtsopgetrokken muren (t). Ook hier zijn eenige nirsen'; de beelden z{n er uitgenomIn de middenkamer bevinden zich juist in het midden, rechts en links, tnissen over elkander en met de ge\yone versierselen omteekend: een banasals kapiteel; en twee olifantskoppen aan den voet, door de l$sten en het lofwdat de nissen. omgeeft, verbontlen. Uit den opgeheven snuit han§[ eene'guirla

peder, !.0\ uit den.snavel des vogels, in den gapenden bek gébeiteld".. .r .' De noorder- en zuitlerkamer hebhen ieder slechts ééne nis in'buitpnwanfl. De boyenverdieping heeft kleinere, echier zonder ornamentendqn .m¡rur, slechts uitgekáft. De daken loopen naar rle vier zijden nret schhoeken -samen (t); dat der linkerkamer dreist irgt m te storten.

BEELDEN BIJ RANDOE GOENTING: .: I):

EN BOGEM.. ..: 5

een belangr$ke bocht in den'grooten rvegr de desa Rantloe Goenting, rve,,

' O'tlit is niet juist; zie o. a. Tjanrti Loro Djonggrang mitltlenvertrek, en Tjantli Phosan ziivertrchken, :. (l) Zie'pl¡n & sectign-ofthe ancient Palace at Calasan near Brhml¡anan in Java bii R.rrrrus.

xsv.IH}¡if-.^_



o 5i-

beelden in dicht geblarlerte verscholen reeds door Mrcrurzru en B¡.ziin opgernerkt.

De laatste beselrrijft r,e als volgt: ,Bii deze bocht omstreeks 60 y

links yan den weg, vertoont zich een zeer groot beeld, dicht bii den .hvan het daarachter gelegen dorp Dinangon. Bii nader onderzoek vond ikgebroken verspreide overblijfselen van vüf andere, volmaakt daaraan ge

beelden. Trvintig yards achter het staande leeld, juist westwaarts vandorp, rvijst, een zeet groote hoop gel¡ourven-*teenblokken (hoofdzakel[ik giholle cylinders, in lndic bestemd om het reinigingswater te bevatten) verme

met aarde, de plaats aan , waar eens een ruime, sedert lang ingestorte tem

gestaan heeft".Na eenig zoeken werden ook nu de groote gemutileerde beelden gevon

en vier daarvan herkend, .n.1. een Akshobhya (of Gautama Boeddha), een Akshoof Ratnasambhawa (d. op de knie liggende rechterland ontbreekt) en twede gewone w$ze versierder.zwaar beschadigde Bodhisatwa's, één rpt een'kof band over den schouder en één zonder dat onderscheidingsteeken.

Eenige . steenen lagen nog in de nabijheid, maar fondamenten vantjandi ziin niet te bcspeuren. Ecn nader onderzoek zou zeet gewenscht weze

In de desa liggen de wallen van een benteng of fort, afkoinstig uitJava-oorlog, rvaarbinnen volgens Mürr¡cu (t) twee zeer groote wachters ston

die hunne achtkantige knodsen naar beneden houden, en die hij nergens e

gezien had. De wachters voor de pendopo van Tjandi Kali Bening hebben dez

houding; wellicht is een paar daarvan naar deze plaats vervoerd. Waar ze vgebleven z[in, kan niet worden aangewezen. Münnrcn vermeldt verder nogkolossalen wachter op een heuvel achter Tjandi Kali Bening, vglkomen gel$k

dien van Tjandi Sewoe, doch grooter dan alle anderen. Deze eenzammisschien dezelfde, die thans tegenover den ingang van het residentserf te Djogeplaatst is; het kan niet meer uitgemaakt worden, waar zijn oorspronkstandplaats was,r

Ten zuiden van Randoe Goenting verrijst een op zich zelfvan boven plat afgewerkt en met een borstweringsúruur omgeven.

staande he

Steenen tra



ln de desa Bogem, nabij paal {0 benoorden den grooten rveg gelebevinden zich nog eenige door MrcrENzrE besproken beerden.

Bnuuuno zegt daalomtrgnt: »Yan Bogem decd de lleer Lrcntnvroegere eigenaar van Tandjong Tirto) verscheidene groote en belangrijke beenaar zijn land brengen, die thans voor zijn huis om de pendopo nevensandere zijn geplaatst. Het meest oprnerkelijke van deze is een zoo schoongroot, gehouwen Boeddha-beeld. In zittende houding is het 6 voet hoog

breedte tusschen de uiteinden der schoudeis is drie en tusschen die der knvier en een halve voet. Het hoofd met ziin prachtige makoeta, waarin een kBoeddha-beeldje is uit$ehouweñ, is twee voet, acht duim hoog en een voet,duim breed. Het heeft vier armen, die van uit ' den elleboog voortkomDe beide achterste armen zijn echter afgeslagen. De rechterhand rusde knie. Het beeld, dat in stede van de tjelana een sarong draagt metketen om het midden bevestigd, heeft hei bovenliif naakt, maar *.tmenigte prachtige o[namenteu versierd. ilIen zíet aan hetzelve bahoebandh

kangkana's, noepoera's en de oepavita, rvelke laatste vier duim breed isdrie boven elkander op de borst nederhangende hara's. Bloemtrossen hanachter de ooren af, waarin gaten, echter geen sieraden zün. Dit beeldvoorzekerneveús die van Tjandi Plaosan onder de schoonste van Java gerekworden. Niet zoo kolossaal als de drie van Tjandi Mendoet, is hei eckeuriger en meer geévenredigd gehouwen".

Men kan dit beeld van Bodhisatwa Padmapani of Awalokiteswara vinin den tuin van den resident van Djogdjakart., ,..ht, van het woonhuis.

»Nog'l, zegt Bnununo ,e«ler, »rvorden

te Bogem op een openverscheidene Boeddha's gevonden, van welke ook eenige naar het lanrlhuisden Heer Lrcrrn ziin vervoerd. Zij ziin meer dan drie voet hoog en tusscheschouders over de twee voet breed. Sommige dragen, geliik die te Tjandi Sewover den linkerschouder en borst een kleed, dat verder om het rechterbeegeslagen; anderc hebben het bovenliif naakt en zijn met de zoo even genoe

en poorten verleenen den toegang toteen tempel is opgeworpen, welkenhebben aangeduid, doch waaromtrent

medegedeeld.

-taJT,

¡J,eze begraafplaats, die \vaarschijnlük bowrj met den naam van Tjandi l)inangeen nadere bizonderheden kunnen rvo

I,yx#ilHre



7' Fto,

ornamenten versierd. Deze laatste z[in vrouwelijke Boeddha-beelden, genoegzate herkennen aan de volle borsten. Alle ziin van minder dichten steen, enveel minder schoon en keurig, dan het groote beeld gehouwen, en hebben

slechts trvee armen. De meesten zijn reeds zonder hoofd',.Deze Boeddha- en Bodhigakti-beelden zijn zeker met de overige van

verzameling Lrcuru grootendeels naar Djogdja vervoerd; enkele der mebeschadigde bevinden zich nog te Tandjong Tirto.

Bindeliik merkt Bnuuuno twee- bladzijden verder op: »In de d

Bogem zelve ligt nog een groote menigte steenen verspreid, benevensbeschadigde wachter van dezelfde grootte en gedaante, als die van TjaSewoe, en het insgeliiks beschadigde lichaam van een Boeddha, de wederga

van den reeds vermelden, welks hoófd ook naar Tandjong Tirto is gebracYoorzeker daar, of in de nabijheid was eenmaal een belangrijke tjandi, zul. Boeddha-beelden, dé grootste uit den ganschen omtrek, waardig. Niets is daarechter blijven staan !"

Van een tlergeliiken tempel is de plaats niet terstond aan te wijzmaar een gezót onderzoek zal waarschijnlijk de fondamenten doen ontdekkMakara-koppen en bewerkte steenen worden er nu nog aangetroffen. Aan beel

.vindt men er': een amitabha, metende van den nek tot aan het züvlak lr{0 M.,Akshobhya van dezelfde

grootteen cen versierden

Bodhisatwa, het Brahrnanenkoover de schouders, de afgebroken rechterhand voor de borst, den eveneafgebroken lotus in de linker.

op. eenigen afstand oostwaarts van de desa zat O in de sawahmerkwaardig kleiner vrouwel[ik Boeddha-beeld zonder hoofd (zie plaat XVfig. 68). Op de bloem van ,den aan haar linkerzijde oprijzenden lotusstenbevindt zich een Boeddha-beeldje in de houding van Amitabha.

De drvampala links van de deur der kapel in Cave no. lI te Aurangaheeft hetzelfde onderscheidingsteeken

C).De godin van Bogem staat dus

nauwe vet'wantschap met Awalokiteqwara en stelt wellicht 'Bhrikoeti-tara,qakti, waarsch$nliiker Pandara of Padmani, de gakti van amitabha voor.

Nu verplaatst, naar rlen pasanggrahan te Prambanan.

Zie plaat XLII, A. S. o. 'W'. I. , 1878.oo

IJzerman Beschrijving Der Oudheden Part I

Documents

Transcript of IJzerman Beschrijving Der Oudheden Part I