NieuweIlimited'assemblagevanlegendarischewankelmotor

I. I

I

, I

1";r :-I ·

1\ I II,

V eellHlmell valliegendarische lIIodellell werdelI al gebntikt om deze lIieuw levelI ill te lJlazell. Zo kwam er eell iVloto Guzzi

1000S, eell \'11 en lil' weer eell V7 Café Classic, Kawasaki produceerde de \\'650, Ducati verscheell al met de 1000 cc Paul

Smart ell Sport replica's en ook de Brittell lietelI zich lIiet ollbetuigd met de Triumph 'fl,ntxtOIl ell BOllllevil/e. Het Zijll

eellter bijlla allemaalmodenle motorfietsell, waarbij de vormgel'illg slechts is bedoeld als kllipoog lIaar het roemntchte ver/edell.Zou het Iliet mooi Zijll wanneer bepaalde motorell allllO 2009 0pllieuw zoudell kUllllell wordelI gemaakt ii, hUil oorsprollkelijke

uitvoerillg ell met de originele onderdelell? Dat lijkt IlUte gaall gebeurell bij de ellige superbike waar eell aalltal Nederlallders ver-

alltwoordelijk voor is geweest. Hans Smid bezocht exelusief voor Het l'v!otorRijwiel de illitiatiefllemers vall eell zeer aJ'olltll/lrlijk

ell bijzollder project. Het betreft de assemblage vall eell kleille serie uiterst zeldzame Vall Veell OCR 1000 wallkelmotorell uit 011-vervalste lIew old stock.

;

In den beginneHet prestigieuzeVanVeenwankelprojectbegonbij Kreidler importeur Henk van Veen.Hijwaseen zelfverzekerden bemiddeld man, die niet

bang was voor gedurfde plannen en uitspra-ken. Zo liet hij het publiek ooit weten dat eenNederlandse coureur op een in Nederland ge-bouwde motorfiets wereldkampioen zou wor-den. Het werd geen loze belofte: Jan de Vrieszou kort daarop in '71 en '73 wereldkampioenworden, natuurlijk op een Van Veen Kreidler.Dat succeskon daarna zelfsmeermalen worden

geprolongeerd,onder andere in '74 door Henkvan Kessel.MaarVanVeenhad niet alleengroteplannen in de zogenaamdeborrelglaasjesklasse.Er moest een echte superbike komen, die zichook nog eens van alle concurrenten zou moe-ten onderscheiden door geavanceerdetechniek,rijkarakter, kracht, topsnelheid, afwerking,betrouwbaarheid en levensduur. De lat werd

daarbij enorm hoog gelegd.Na aanvankelijkepogingen in '72 om met een dubbelschijfsMazda rotatiemotor (in de lengterichting) ineen aangepast GT frame van Moto Guzzi toteen modern ontwerp te komen,werd van dezeopzet al snel afgezien.Deze combinatie leendezich in het geheelniet voor de hoge maatstaf ende rijdende testbank verdween roemloos vanhet toneel (om geheelonverwachtbijhet makenvan dezereportageweerop te duiken).Ermoesteen eigen frame komen en de motor moestdaarbij dwars in het rijwielgedeelteworden in-gebouwd.Dekeuzevielhiervoor op deBi-Rotorwankelmotorvan ComotorS.A.uit Luxemburg,die motoren bouwde voor NSU/Audi (R080)en Citroën (GS en M35). De krachtbron zoudoelmatig aangepast worden voor inbouw ineen motorfietsframe. Ook moest hij geschikt

Bij de eerste experimenten werd gebruik gemaakt

van een Guzziframe en eenMazda rotatiemotor.

worden gemaakt voor de afwijkendeeisen die een veeleisende motorrij-der er aan zou stellen. Zo kreeg hetmassieve blok een speciaal gietstukvoor een motorfietskoppeling, olie-pomp, transmissie, ontsteking enstartmotor. De problematische ver-snellingsbak moest door de ingeni-eurs van Porsche in Weissach voor

dit doel opnieuw worden ontworpen.Het moest geen motorfiets met inge-bouwde automotor worden,maar eenfantastisch gelijnde creatie.Voor datdoel kreegex-coureur en designerJosSchurgers de opdracht om de vorm-geving in functionele harmonie tebrengen met alle techniek.Het resul-taat was verbluffend en innoverend,zeker voor die tijd.

ProductieproblemenVanVeenkocht speciaalvoor de productie eentoeleveringsfabriekvan automaterialen aan inDuderstadt op een kilometer van het ijzerengordijn.Vezelocatiewasrelatiefgoedkoop,om-dat de toenmalige Russischedreiging aanzien-lijke overheidssubsidiesopleverde voor werk-gelegenheid die geboden werd door bedrijvendie zich daar vestigden.Van het eerste Mazda/Guzzi project tot het productierijp maken vanhet eindresultaatwarendrie jaar nodiggeweest.De bijna definitieveversie kon in '74 al op deIFMA in Keulen worden getoond en sloeg inals een bom. Het zou echter nog tot 1976durenvoordat de machine daadwerkelijkgekochtkonworden. Deproductie van het wankelblokdoorComotorwasechter helaasvoortijdigstopgezet.Hieraan lag een combinatie van oorzaken tengrondslag.Er waren technische problemen metde afdichtingen van de rotor en autofabrikant

Citroën draaide grote verliezen.Mede tengevolge van de Co-motor stevende Citroën op eenfaillissementaan,waarna het opaandringen van de Franse rege-ring opgingin de PSAGroep.Zokon een enorme werkloosheidworden voorkomen. Los van

deze overmacht was de prijs vaneen OCR 1000 enorm hoog enwerd hij matig ontvangen doorde pers (door een te vroege pre-sentatie, waarbij enkele kinder-ziektes nog niet waren verhol-

:1'1":'""I .(;';':'._I :-i-- ;-.

:: I,~~'::

fOI/r1~

:l . _ §!lZ1J", =-...., -.1

.1 E;F.~"....

\0

Andries Wielinga besloot om de mythe eindelijk

eens nieuw leven in te blazen. Hier staat hij in deschatkamer met new old stock.

pen). Zo kwam er na een kleinehomologatiese-rie al een vroegtijdig einde aan het sprookje. Derest is geschiedenis.

Zeldzaam dure superbikeWanneer we in termen van zeldzaam spreken bij"in serie" geproduceerde motoren waarvoor eenhomologatie is afgegeven, dan blijven de aan-tallen vaak steken tussen de 500 en 3500 stuks.Een beroemde naam als Bimota weet die waar-

L

Het eersteprototype leeft nog steeds-min ofmeer....

den bij sommige vroege modellen nog naar be-neden bij te stellen. Maar wat te denken van 40

stuks? Dat is namelijk het thans (via research)bekende aantal Van Veen wankelmotoren met

dubbele oliegekoelde rotor dat ooit officieel zouzijn verkocht, los van enkele later geassembleer-

Het MotorRijwiel 100/2009 29

In 1974 begon de Van Veen zijn definitieve ge-

daante te krijgen en werd uitvoerig getest.

de exemplaren uit onderdelen. Daardoorwerd deze superbike één van de duurstemotoren, die ooit een fabriek hebben ver-laten. Hij kostte in 1976 al 25.000 gulden,terwijl een 'dure' BMW R100RStoen dehelft kostte. Het ontwikkelen van de Van

Veen OCR 1000 werd al eens begroot opeen bedrag van meer dan 10 miljoen gul-den, dus het tienvoudige van de toenma-lige prijs per gebouwdexemplaar.Wellichtkomt deze rekenverhouding binnenkortiets gunstiger te liggen,wanneer er acht tottien stuks extra zullen worden gebouwd.Nee,de productie zal niet opnieuwwordenopgestart. Er blijken al langere tijd genoegonderdelen aanwezigom een kleine serievan deze fantastische motor te kunnenassembleren. Het voornemen daartoe be-

stond al veel langer bij de vorige eigenaar,

De OCR 1000 kreeggeen aangepast Moto Guzzj

frame maar een rijwielgedeelte dat speciaal werd

ontwikkeld en vervaardigd in het West-DuitseDuderstadt.

30 Het MotorRijwiel 100/2009

inboedel weer mee. Inmiddels had Ger zakelijkecontacten opgebouwd met Andries Wielinga.Ger kwam door zijn drukke werkzaamhedennooit aan het Van Veen project toe. Na verschil-lende buitenlandse biedingen op de "overstock"besloot hij het project in Nederland te houden,waar het natuurlijk ook thuishoort. Bovendienzou Ger langs de zijlijn een rol kunnen blijvenspelen bij revisie en onderhoud. Zo werden alleonderdelen, tekeningen en mallen verkocht aande nieuwe initiatiefnemer Andries, die inmid-

dels begonnen is met het uitvoeren van zijnplannen. Hij wordt bijgestaan door zijn vriendDirk Knip, die de contacten met de buitenwe-

reld gaat onderhouden. Dirk en Andries kennenelkaar al tien jaar van het klassiekercircuit. Dirkzorgt ervoor dat het werk bij zijn bedrijf ge-woon door kan gaan. Alleen dan kan het span-nende project definitief zijn vorm krijgen.

Een diepgeworteldepassie voor techniek

Eigenlijkwas het niet debedoelingvanAndriesenDirk om ruchtbaarheid

te geven aan de plan-nen voor assemblage.Dereeds tweemaal verhuis-

de partij onderdelen hadbij de vorige eigenaar altot veelspeculatiesgeleiden Andries wilde eigen-lijk pas naar buiten tre-den,alshij daadwerkelijkeen rijdende Van Veenzou hebben geassem-bleerd. Het toeval wildeechter, dat de schrijverlucht kreeg van de plan-nen via een andere VanVeen liefhebber, die zo

aardig was hem in het geheim te betrekken. Opde symbolischedatum van 21maart werdenwijaldus gastvrij onthaald door Andries en Dirkom de "wedergeboorte"van zowel de lente alsvan dezelegende te bespreken.Andries is naast

Het tweede prototype van de OCR 1000 maakte

zijn debuut op de IFMA van 1974, waar hij veel

belançstelling trok..../

de bekende wankelexpert Ger van Rootselaar.Hijkon ooit na veelaandringen de gehelevoor-raad onderdelen kopenin Duderstadt, waarnaalles in Zaandam werdopgeslagen. Toen Gertien jaar geledenbeslootin Bolswardte gaan wo-nen,verhuisdedegehele

...wat op de RAl van1975 niet minder was.

Het spatbord was vaneen Kawasaki 900Z1,

waarmee het model wat

styling betreft overeen-komsten had, onder

andere door het in het

kontje geïntegreerde ach-terlicht. Dekoplampwas

van CEY.

,

motorsportaanbidder ook fervent Citroën lief-hebber en kende het type motorblok ook van deGS Bi-Rotor modellen. Het plan gaat voorlopigniet verder dan het bouwen van drie exempla-

ren, om vervolgens een kostprijsberekeningte kunnen maken. Andries wil het wel serieus

aanpakken. "Als je een nieuwe Van Veen levert,dan moet er een kostprijs tegenover staan. Eenkoper heeft dan recht op service, onderhoud ennazorg. We kunnen dus niet zomaar alle onder-delen gebruiken voor assemblage. Er zal toch

J

,.,JI;

~~ ~~~ ~a'4..?

' .'-

'. --. . ~ ~t~l.-'~~J.', N'

.~.

Het Comotor blok werd ingrijpend aangepast om

te kunnen voldoen aan de eisen, die een motorrij-

der eraan mocht stellen. Hier is het deels openge-

werkte motorblok te zien op de werkbank.

ook wat op de plank moeten blijvenliggen,zo-als enkele motorblokken. We hebben gelukkigwel alle mallen voor het eventueel opnieuw ver-

vaardigen van gietwerk': Een ander probleemis dat veel onderdelen door de lange opslagtijdzijn aangetast. Sommige materialen zullen eennieuwe oppervlaktebehandeling moeten krij-gen. De buddyseats moeten opnieuw vakkundigworden bekleed. "Een nieuw geassembleerdemotorfiets moet optisch ook echt nieuw wor-den': vindt Andries. "Dan maakt het wel uit of

je een gehele partij ter behandeling aanbiedt ofslechts enkele stuks: Het is zeer gevaarlijk om

Schurgers aan boord van het laatste model Van

Veen, voorzien van de ook door hem ontworpen

kuip. De meesten zien de motorfiets echter het

liefst zonder de comfortabele kuip.

--....--

~

~.,

Jos Schurgers liet in 1978 zien dat je de bijna 300

kilo zware Van Veen probleemloos aan de grond

konrijden.

alles tegelijk aan te pakken en te assembleren.Deze motoren moeten de straat weer op, maarzullen liefhebbersde kostprijswillenof kunnenbetalen?"Er wordt uiteindelijkgedacht aan eenmaxinraal aantal van acht tot tien stuks. Hetvooraf laten financieren van dit project dooraspirant-kopers ziet Andries niet zitten. "Datschept verplichtingen en het is de vraag of diewaargemaakt kunnen worden. Het is een uit-daging die ik aanga met enkelegepassioneerdeliefhebbers.Wemoeten eerst zelf een prestatieen een product gaan neerzetten. Daarna gaanwewelverder denken en filosoferen':aldus An-dries. De geplande nummers van het tweedetype (A002) zullen beginnen vanaf het laatsteofficieelgeregistreerde framenummer, dat An-dries vooralsnogpersoonlijkhoudt op nummer38. De machines zullen geleverd worden meteen kenteken. Dit is geen probleem, omdat eral een homologatie is verleend. Er is momen-teelbegonnen met de opbouwvan de eerste,dienatuurlijk in eigen bezit zal blijven.Verderho-pen Andries en Dirk dat er met de nieuweVanVeensvooralgereden gaat worden door de toe-komstige eigenaren. Daar zijn ze immers voorgemaakt!

Nog meer toevalHet ontbrak nu alleen

nog aan een "kuiploze"Van Veen. Dit pro-bleem werd opgelosttoen op de voorjaars-vehikel iemand op deHMR-stand vroeg om"ietsoverwankelmoto-

ren" bij de oude num-mers. Ik was bezoeker

en stond toevalligeveneen praatje te makenbij mijn collega's.De

-=-- ~ _ YAi!'t"- --- .J

I man heette Maarten Beckeren liet bij navraagI weten specifiek geïnteresseerd te zijn in de Van

Veen OCR 1000. Dat trof, want ik was net met

een artikel bezig over deze interessante machi-ne. "Wat leuk, ik heb namelijk de nummer 1...::

liet Maarten weten, gevolgd door ".. .en ook hetprototype': Hoewel Maarten in eerste instantieliever niet teveel aandacht wilde voor deze fei-

ten, was de schrijver welkom voor een bezoekjemet de camera en het notitieblok. De locatie was

niet ver van Hardenberg, dus zo kon een beurs-bezoek in de vroege middag worden gecom-bineerd met een spannende ontmoeting meteen echte liefhebber. In een werkplaats stondeen als nieuwe Van Veen OCR 1000 onder een

beschermhoes. Nog groter werd de opwinding,toen onder een lading boeken en dozen het oer-prototype met de Mazda wankelmotor kon wor-

i.,

Ook de VDO tellers zijn natuurlijk voorzien van

het Van Veen merklogo.

den aanschouwd, exact zoals hij aan het beginvan de jaren '70 aan de kant was geschoven. Hijbleek na de tests terecht gekomen te zijn in eenhuiskamermuseumpje in Hardenberg, waar hijvele jaren uitsluitend te zien was geweest voorvrienden en bekenden van de vorige eigenaar.Met zijn opengebarsten buddyseat had hij daaral die tijd staan te verstoffen, totdat Maarten deberoemde mastodont over had kunnen nemen.

Na bezichtiging realiseerde ik mij, dat dit expe-riment geen schaduw had kunnen zijn van zijn

Het MotorRijwiel 100/2009 31

Alle mallen (en tekeningen) zijn aanwezig om deonderdelen eventueel opnieuw te kunnen vervaar-

digen.

opvolger,in ieder geval niet in deze vorm. Erkunnen nooit andere bedoelingenmet deze cre-atie zijn geweest dan het testen van de Mazdawankelmotor. Deze verschijning was eigenlijkal een fossielnog voordat van enige productiesprake zou kunnen zijn geweest.Het gevaartestond zodanig ingebouwd,dat er geen duidelijk

~- -- ..

Met de aanschaf van deze superbike werd een tweede kerstwens van Maarten Becker vervuld:

de Van Veen OCR 1000, nummer één.

foto van te maken was. Gelukkig was Maartenin het bezit van enkele foto's die destijds ge-maakt waren in het huiskamermuseum.

Hoe kom je aan de eersteVan Veen OCR lOOO?

Maarten kreeg zijn felbegeerdeen zeldzameVanVeenniet zon-

der slag of stoot. De aanleidingvormde een (al drie weken)oude advertentie in het regio-nale dagblad Tubantia zondertelefoonnummer, waarin eenVan Veen te koop werd aan-geboden in de regio. Maartenbesloot toch maar een brief te

schrijven en werd na enige tijd

Technische gegevens Van Veen OCR 1000

Motor:Kamervolume:

Maximum vermogen:Compressieverhouding:Smering:Inhoud carter:Koeling:

Carburateurs:

Ontsteking:

Electrischeinstallatie:Accu:Dynamo:

Startmotor:Primaireoverbrenging:Secundaireoverbrenging:Koppeling:

Aantalversnellingen:Frame:Voorvering:

Achtervering:

Achtervork:Wielen:

Remmen:

Wielbasis:Drooggewicht:Inhoudbenzinetank:Topsnelheid:

oliegekoelde2-schijfsrotatiemotor498ccx2=996cc

100pk/6500tpm9:1

druk-omloopsmeringmetdoseerpomp3,5 litergecombineerdewater/oliekoelingvoorkamerenrotors

Solex32 mmvalstroomtypemetacceleratiepompenautomatischechokeelektronischevariabeleIT1000

Hartigontsteking12V12V28Ah280Wmetelectronische

laadslroomregelingAmericanBoschschuinvertandetandwielencardan-ashydraulisch bediende droge

platenkoppeling

4, voetgeschakelddubbel buizenframe

Van Veen/Koni 42 mm

luchtondersteunde telescoopvork

drievoudig instelbare Koni

gasschokdempers

lichtmetaal, gelagerd in conische rollagers18 inch Van Veen/Ronal

zevenspaaks gietwielenDubbele Brembo 280mm

schijfremmen voor, enkele achter1525mm294kg221tr215km/h

/I

Op een tentoonstelling vroeg een

delegatie van Kawasaki of zevan deze constructie onder de

Van Veen 1000 even wat plaatjes

mochten schieten. De achterbrugvan de latere Z1300 zou veel over-

eenkomsten krijgen.

Volgens liefhebber Wilco Vonk ontbreekt er nog het

een en ander voor hij op een OCR 1000 weg kan

rijden.

gebeld. De motor bleek eigenlijk al 'vergeven'aan een bekendeen de eigenaarbleekal langeretijd in onderhandeling met deze man. Maar debrief zou hij in gedachten houden. Na verloopvan tijd kwamdeverkoper op debrief terug. Deandere partij "kon hem al niet meer kopen':Er

32 Het MotorRijwiel 100/2009

bleken inmiddels echter alweer drie gegadig-

den te zijn en er werd een vaste prijs vastgestelddoor de verkoper. Deze bleek daarbij overigensniet alleen de nummer 1 te bezitten (gekochtvia Henk van Veen zelf) maar ook de nummer

38 te hebben gehad. Die was als eerste verkocht,omdat hij het eerste productienummer eigen-lijk zelf had willen houden. Het probleem wasechter, dat de motor met 14.000 kilometer op de

teller niet meer liep. Vervolgens had de eigenaar

de machine geconserveerd door hem onder devloeibare tectyl te spuiten en hem daarna aan

de kant gezet. Maarten bleek de enige die er nietvoor terugdeinsde om het mankement zelf opte lossen en kon daardoor ook een wat lagere

prijs bedingen. In juli '97 kwamen de partijentot elkaar en in november was de koop een feit,

waarna Maarten meteen een splinternieuw Co-motor blok kocht dat hij ergens te koop wist. Hijhaalde de machine op 24 december, dezelfde

datum waarop hij ooit zijn Münch kocht (alskerstwens). Maarten is technisch redelijk be- -gaafd en kreeg de motor weer aan het lopen. Hetprobleem was gelegen in de ontsteking. Maar-ten liet tijdens het interview weten een Duitserte hebben ontmoet die in bezit zou zijn van denummer 40. Dit kon echter nooit officieel wor-

den bevestigd. Tussen alle hoosbuien door konde zware machine even in het daglicht worden

Er hadden meer beroemde wankelmotoren de weg

gevonden naar Warmond op 18 april.

Dirk Knip onderhoudt opge-

passioneerde wijze de publicrelations, zodat het werk bin-

nen het bedrijf gewoon door

kan gaan.

gezet, waarbij duidelijk werddat het totaalgewicht nietonderschat moet worden bijhet manoeuvreren zonder de

hulp van paardenkrachten.iêlfs zonder het motorge-luid is het duidelijk dat deze

motorfiets zeldzame klasse uitstraalt en zijn tijd

wat vormgeving en techniek betreft destijdszeer ver vooruit was. Maar de geschiedenis heeft

geleerd. dat dit geen garantie is voor succes.

Wankeltreffen in Warmond

Op zaterdag 18 april werd door Johan KoleenCees Vink het tradi-tionele wankeltref-

fen georganiseerd.Naast enkele Suzuki's

van het type RES,een Hercules W2000,zes Nortons (twee-maal Fl Sport. drie

_ Commanders en eenClassic) en drie OCR1000's verscheen toteenieders verras-

sing ook de 7S-ja-rige Henk van Veenop zijn gelijknamigewan~elmotor. Helaaskreeg deze tijdenseen toerritje naar defotolocatie een kleintechnisch manke-ment. Henk wist alle

aanwezigen te boeienmet zijnverhalenoverde Kreidler successen

en de totstandkoming

/II

van 'zijn' Van Veen OCR 1000. Ook vormgever

Jos Schurgers was van de partij. zodat dit Wan-keitreffen een extra historisch tintje kreeg bijhet mooie lenteweer.

Tot slot: wie serieus belangstelling heeft vooreen nieuwe Van Veen OCR 1000 kan mailen

naar vanveenwankelocr@gmail.comofdrknip@hotmail.com.

Foto~: Wilco Vonk, Dirk Knip, Maarten Becker, Hans

Smid, Archief Stichting HMD/Jan Heese

Met dank aan Dirk Knip, Andries Wielinga, Maarten

Becker en Wilco Vonk voor hun medewerking aan ditartikel.

Op het Wankeltreffen in Warmond (18 april) ver-

scheen Henk van Veen op zijn eigen OCR 1000, die

helaas op het laatste stukje een storing kreeg. Hier

poseert hij achter de motor van Maarten Becker.

-

Het MotorRijwiel 100/2009 33

II

/