‘t Zonnetje‘t Zonnetje is een uitgave van Hospice Heuvelrug. Uitgave 6, najaar 2013

Hospice Heuvelrug

Hospice Heuvelrug is een gastvrij verblijf voor mensen in het laatste stadium van hun leven.

Hospice Heuvelrug is een samenwerking van Stichting Hospice Heuvelrug en Warande.

Nooit had ik kunnen bedenken dat de woorden die ik in het laat-ste Zonnetje schreef ‘wij werden geconfronteerd met het ver-breken van banden en afscheid nemen’ zo snel alweer realiteit zouden worden.

Op 27 juli 2013 is Ben Leusveld, se-cretaris van ons bestuur, onverwacht overleden.Namens de redactie van ’t Zonnetje betuigen wij ons medeleven aan zijn echtgenote en kinderen, voor wie dit plotselinge wegvallen een enorme schok is.Ook voor het bestuur van de Stichting Hospice Heuvelrug is het overlijden van Ben een zware klap: wij missen niet alleen een geweldig secretaris, maar ook een bijzonder, hartelijk en behulpzaam mens.Voorzitter Mauk van Heemstra her-denkt hem in dit Zonnetje.

Verleden en toekomst treffen elkaar in deze uitgave met o.a. een inter-view van Renée van der Maesen met Ingrid Dey, de geestelijk verzorger Hospice Heuvelrug die met pensioen is gegaan; een artikel over de intro-ductiecursus voor vrijwilligers en een interview over ‘toen en nu’ met Wietske van Rijckevorsel en Joke Tel.Lena Dekker maakt u deelgenoot van ‘theater van de laatste dagen’ en de voorzitter brengt u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen betref-fende het hospice.In een ontroerend artikel ‘mijn hospice – ons hospice’ vertelt Eva Werker over haar ervaringen als vrijwilligster én als echtgenote van een gast.

Naast de hospietjes van Tineke Cremer schrijft Shirley Verweij over het Utrechts Symptoom Dagboek en hebben wij een puzzel voor u zodat u uw kennis over het hospice kunt testen.De financiële verantwoording over 2012 ontbreekt uiteraard ook niet.

Op 12 oktober a.s. is er open dag: wij hopen u dan te ontmoeten.

Mirella Bijvoet , eindredactie

In dit Zonnetje Theater van de laatste dagen

Hospice Heuvelrug

Onlangs waren verpleegkundi-gen en vrijwilligers van Hospice Heuvelrug uitgenodigd om in de grote zaal van Heerewegen een voorstelling van het ‘Theater van de laatste dagen’ bij te wonen.

Actrice Nicoline van de Beek kroop in de huid van ‘Ada Vogelezang’ die al enige ervaring in de zorg had, maar die over zo’n groot empathisch talent bleek te beschikken, dat zij besloot voor zichzelf te beginnen en een hospice op te zetten. Hierin werd zij gesteund door de oude heer Van Haaren, die haar de eerste gast aanleverde. Ada bezat een groot hart en de heer Van Haaren bracht haar de kneepjes van de levenskunst bij. Ook leerde hij haar de regels van de palliatieve zorg.

In de loop van de voorstelling breidt haar gastenbestand zich uit tot 27 personen, die ze her en der in haar huis een kamer geeft. Uit privacy-overweging laat ze bij haar huis een tuinhuisje bouwen, waarin een gast zich met familie of vrienden kan terugtrekken. Af en toe laat ze haar tekst vergezeld gaan van passende muziek, variërend van vogelgeluiden tot een requiemfragment.Met een minimum aan middelen schetst Ada ons haar leven temidden van haar zorgbehoevende gasten. Er spreekt een grote betrokkenheid uit en inzicht in de essentie van de juiste palliatieve zorg.Met haar Amsterdams accent weet ze als geen ander ons voor te schotelen waar het om gaat. Het was op alle fronten een feest der herkenning

voor ons als medewerkers.Prachtig, indrukwekkend, ontroerend en komisch. Kortom een lach en een traan.Het was een voorstelling die je nog heel lang bij blijft en waar we als col-lega’s van genoten hebben.

De voorstelling vormde de opmaat tot een uitwisseling van ervaringen onderling.De opdracht was om een persoon te kiezen aan wie je een ode zou willen schrijven. Deze persoon hoeft niets met het hospice te maken te hebben, maar kan iemand zijn uit je persoon-lijk leven.Ieder voor zich zoekt een plekje in de zaal om in alle rust de opdracht uit te voeren. Zintuiglijke waarnemingen en sfeerbeelden zijn daarbij belang-rijk. Na een afgebakende tijd was iedereen klaar en werden er groepjes van 5/6 personen geformeerd. Ieder kreeg de gelegenheid om binnen de groep zijn/haar verhaal te vertellen of voor te lezen. We voelden ons veilig en luisterden met aandacht en respect naar elkaar. We gaven iets aan elkaar prijs wat heel persoonlijk en speciaal was.

Vervolgens namen we plaats in een grote kring en kregen we als we dat wilden de gelegenheid om te vertellen aan wie we de ode hadden geschreven en welke link er lag naar het werk in het hospice. Voorbeeld-figuren hebben kwaliteiten die we bewonderen en waar we van kunnen leren.Wat inspireert jou in de keuze van je persoon en wat neem je

daarvan mee in het hospice? Een zeer leerzame avond in een prachtige vorm die een stukje be-wustwording teweegbrengt.

Anderzijds was het ook confronte-rend voor degenen, die in eigen kring een geliefd persoon hebben verloren.

Lena Dekker

3

Tot onze grote schrik is geheel onverwacht de secretaris van ons bestuur Ben Leusveld ons op zaterdag 27 juli ontvallen. Tijdens zijn wekelijkse hard-lopen is hij onwel ge-worden en overleden. Onze eerste gedach-ten gaan uit naar zijn

vrouw en vier kinderen.Ben stond midden in het leven en was nog lang niet van plan te vertrekken.Ook als bestuur gaan wij Ben enorm missen. Hij vervulde als secretaris een sleutelpositie binnen het bestuur en onderhield de contacten met ‘palliatief Nederland’ in de ruimste zin van het woord. Ben was acht jaar bijzonder betrokken bij het welzijn van het hospice en vervulde zijn rol als secretaris zeer nauwgezet. Tevens was hij als portefeuillehouder ‘beleid’ onmisbaar en zat hij nog vol plannen voor de toekomst van het hospice.Wij zullen het nu zonder hem moeten doen en dat zal ons niet licht vallen.

Mauk van HeemstraVoorzitter bestuur Stichting Hospice Heuvelrug

In memoriamMr. Bernardus Carolus

Johannes Leusveld

Om te schetsen hoe haar zorg werd ervaren door een gast die zelf in de stervensfase verkeert:“Nou moet je één ding onthouden,Ada, als het moment daar is, mag je al-leen maar hieraan denken: jouw hart is zo groot, het heeft vele kamers. Voor alle mensen hier in huis heb jij een liefdevol plek-kie gemaakt. En ikzelf, ik heb het gevoel alsof ik bij jou in de bruidssuite zat, zoveel heb jij mij gegeven. Als ik kom te overlijden, Ada, dan mag je alleen maar daaraan denken, en ALLEEN maar daar aan”.

Theaterlogo

“Put het geluk nooit uit. De laatste emmer smaakt naar de bodem.. “

Maukvan Heemstra

Dat blijkt tijdens haar afscheidsrecep-tie op 15 mei 2013. Bestuurslid van Stichting Hospice Heuvelrug, Aloys ter Steege, prijst haar luisterend en empathisch vermogen en haar gave om als ‘stille kracht’ hulp te bieden wanneer dat nodig is. Zij heeft vele gasten geholpen het leven waardig en vredig te eindigen. Samen met de hulpverlener naasten, Christiane Voit, heeft Ingrid spiritualiteit en rituelen in de palliatieve zorg geagendeerd en deskundigen op dit vakgebied geïntroduceerd. Daarnaast hebben Christiane en zij stijlvolle herden-kingsbijeenkomsten georganiseerd voor nabestaanden, die hieruit kracht kunnen putten in de verwerking van hun rouw. Doelstelling van het hospice is het de gast zo comfortabel mogelijk te maken, met behoud van de regie over het eigen leven. Door haar kennis van allerlei religies en verscheidene aspecten van stervens-begeleiding voegt Ingrid hier een extra dimensie aan toe. Dit beaamt ook bestuurslid Mirella Bijvoet. Zij typeert Ingrid als een vooraanstaand en vaardig vakvrouw, die - in situaties van vechten, verliezen en verdriet

- kan verhelderen, veranderen, en veerkracht, veiligheid kan schenken.

Ingrid’s veelzijdige achtergrond als geestelijk verzorger, musicus/com-ponist, met ook de ervaring van haar eigen ernstige ziekte meer dan tien jaar geleden, hebben haar gesterkt en gevormd om dit werk te kun-nen uitvoeren. Aan den lijve heeft ze ondervonden wat het is om met onzekerheden te leven en op de bo-

de twijfel die ineens kan toeslaan. Het is belangrijk als zorgverlener deze spirituele vragen te herkennen, door dieper te luisteren naar de beteke-nislaag die verborgen kan liggen onder oppervlakkige aanduidingen. Hiermee kun je mensen laten voelen dat ze gehoord worden, het werkt troostend en versterkend. Vervolgens kan de geestelijk zorgverlener naar collega’s toe specifieke problemen definiëren en verhelderen. Ingrid heeft in haar werkzaamheden de diversiteit aan personen die bin-nen het hospice werken ervaren als een veldboeket. ‘De grote kracht van het hospice is de verscheidenheid aan mensen, die allemaal iets anders meebrengen en toch eenheid en har-monie vormen door hun toewijding’. Hoewel Ingrid in verbinding met het hospice wil blijven en er altijd een beroep op haar kan worden gedaan, zal zij, nu zij meer tijd heeft, beslist niet stil blijven zitten, maar zich op

overkoepelend niveau bezig blijven houden met stervensbegeleiding. Ingrid is secretaris van de Stich-ting Wederzijds, een stichting die zich inzet voor de antroposofische stervenscultuur. Stichting Wederzijds

heeft een website (www.wederzijds-stervenscultuur.nl) en nieuwsbrief en organiseert conferenties, waarin ze participeert door het schrijven van artikelen of het houden van voordrachten. Daarnaast heeft zij vele hobby’s, zoals componeren en musiceren in kerkelijk verband.

‘Belangrijk - juist ook voor mensen in de zorg – is jezelf in evenwicht te houden. Wat helpt is: je bewust zijn van je idealen, die als sterren boven je staan, weten waar je voor staat in de dagelijkse praktijk. In de zorg sta je heel sterk open voor anderen, maar het is belangrijk dat je ook even bij jezelf kunt zijn om je indrukken te ordenen. Daardoor komt er ook weer ruimte om te zorgen. Het is net als bij het ademhalen: je kunt niet alleen in-ademen, je moet ook uitademen. Op moeilijke momenten is het nodig om je te bezinnen, zodat je eerst maar eens probeert te accepteren dat het

zo is. Dan vind je wel een eerste stap op de weg om uit de crisis te komen. Dat geldt voor onszelf net zo goed als voor onze gasten en hun familie. Dan kunnen we doen waar we voor zijn: mensen sterken om zichzelf te kunnen zijn, hen laten merken dat ze ertoe doen’.

Het afscheid van Ingrid laat velen niet onberoerd. Treffend in deze situatie is het citaat van Paul Kluwer, dat Ingrid uitspreekt in haar afscheidsrede:’ Liefhebben is zo verbonden zijn dat je ook los kunt laten’.

dem te zitten, en je dan toch innerlijk gedragen te voelen. ‘Uit Gods hand kan niemand vallen, heb ik toen mo-gen beleven’. Ze weet hoe belangrijk het is om naar iemand te luisteren, waar te nemen, wakker te zijn om kleine aanwijzingen te ontdekken, en daarbij toch ook altijd vrij te laten. Het is voor een ‘gast’ vaak moeilijk om onder woorden te brengen waar het écht om gaat, maar als dat lukt kan er meer ruimte ontstaan van binnen. Ook bij iemand die comateus is kan de geestelijk verzorger nog wat betekenen. Stil erbij zitten, zacht-jes liefdevol toespreken, aanraken, eventueel bidden om rondom de stervende ruimte te scheppen – dan vervaagt de frons op het gezicht, de onrust wordt minder. De kunst van het sterven is om ruimte te vinden om te durven loslaten. Door het model waarvoor gekozen is binnen de stuurgroep spirituele zorg, geënt op het model van Carlo Leget, en de scholing in gespreks-voering, is het moge-lijk aan te voelen waar nog spanning zit, de taal van de ander te spreken en begrip te tonen, zonder uit het oog te verliezen de persoon in zijn waarde te laten. Het is een menselijke reactie dat in de palliatieve fase levensvra-gen naar boven komen, over zelf-beschikking – wat wil je nog wel en wat hoeft niet meer - , over omgaan met lijden, afscheid nemen, schuld en vergeving en over geloven of juist

‘Als wij een situatie niet kunnen veranderen, juist daar wordt van ons verwacht om onszelf te veran-deren, namelijk te rijpen, te groeien, boven onszelf uit te groeien. En dat is tot in de dood mogelijk!’. Met dit citaat van Viktor Frankl besluit Ingrid Deij haar toespraak voor een volle zaal met mensen met wie zij zich verbonden weet. Een toespraak ter ge-legenheid van haar afscheid als geestelijk verzorger van Hospice Heuvelrug. Haar laatste betoog behelst een boodschap die zij de aanwezigen wil meegeven, over ‘innerlijk in evenwicht blijven’.Vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd verlaat Ingrid Deij na 12 jaar Hospice Heu-velrug. Nadat zij in 2001 binnen het hospice start als zorgvrijwilliger, wordt Ingrid in 2004 geestelijk verzorger, aanvankelijk als vrijwilliger, vanaf 2006 met een vaste aanstelling. Gedurende vele jaren is Ingrid niet alleen aanspreekpunt en vertrouwens-persoon voor de gasten, maar ook voor collega’s en vrijwilligers. Binnen het hospice heeft zij veel betekend.

Hospice Heuvelrug

Renée van der Maesen

4

Warm afscheid van Ingrid Deij

Het blijven voorlopig bijzondere tijden. Enerzijds zijn wij apetrots op wederom onze certificering als High Care Hospice! Een terechte beloning voor het vele werk dat werd en wordt verzet om onze hospicezorg op hoog niveau te houden.

Veel dank aan allen die dat wederom mogelijk hebben gemaakt. Tijdens onze ‘audit’ kregen wij op voorhand al complimenten!Anderzijds gaan de ontwikkelingen in de maatschap-pij en de zorgsector ook aan ons hospice niet voorbij. Nieuwbouwplannen zetten ons aan om onze visie en toekomstplannen aan te scherpen. Veranderingen en onduidelijkheden rondom financiering in de zorg nopen ons na te denken over hoe wij zo flexibel en robuust mogelijk kunnen blijven tegen onzekere om-standigheden. Wat er ook gebeurt, dit denken kan ons alleen maar sterker maken.

Het is tekenend voor de betrokkenheid, alertheid en vitaliteit van ons hospice, dat onze vrijwilligers én onze vaste medewerkers op eigen initiatief met denkvoor-stellen het bestuur benaderen.Parallel daaraan heeft ook de Lionsclub Zeist aange-boden om hun expertise beschikbaar te stellen om, in plaats van een incidentele gift, met ons mee te denken als ‘blijvende’ denktank. Wat kunnen we meer mobi-liseren, naast de denkkracht van het bestuur zelf? Wij zien uit naar al deze betrokken creativiteit om ons zo goed mogelijk op de toekomst voor te bereiden. On-derwijl blijft ons hospice ‘gewoon’ buitengewone high care zorg bieden aan onze gasten, met buitengewoon betrokken medewerkers en vrijwilligers om bijzondere aandacht te kunnen en te blijven geven aan hen die in ons hospice verblijven.

Van de Voorzitter

Godfried Bomans

Hospice Heuvelrug

Meer weten: ga naar www.hospice-heuvelrug.nl

6

opgericht; de Stichting Hospice Heuvel-rug heeft in december 2012 een klein bedrag, rechtstreeks ten laste van de eigen reserve, aan de nieuwe stichting gedoneerd ter bestrijding van de eer-ste kosten. Nadat in januari 2013 van de belastingdienst de erkenning van de ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling) is verkregen, is het restant van de bedoelde reserve overgeboekt op de rekening van de Stichting Steun-fonds Hospice Heuvelrug.

Hieronder treft u de staat van baten en lasten van de Stichting Steunfonds Hospice Heuvelrug over 2012 aan.

Baten:Nadelig saldo 2012 € 761,82

Totaal € 761,82

Lasten:Oprichtingskosten € 735,08Kamer van Koophandel - 24,08Bankkosten - 2,66

Totaal € 761,82

Jan Bakker, penningmeester

Miep

Lisa

Christiane

Het financiële boekjaar 2012 van de Stichting Hospice Heuvelrug is met een voordelig resultaat van € 4.351,69 afgesloten. De bijdra-gen van de ‘vaste’ donateurs daalden opnieuw (van € 39.880,98 naar € 36.845,47) en ook de ontvangen eenmalige bijdragen vertoonden een daling (van € 89.079,17 naar € 63.154,85). Deze dalingen baren het bestuur wel enige zorg; deze bedragen vormen de kern van het inkomen van de stichting. In het boekjaar mocht de stichting de eindafreke-ning van een erfstelling ontvan-gen en verder bijdragen van de Stichting Me Jane te Bussum, de Stichting Van Beuningen Fonds te Langbroek, de Soroptimisten te Zeist, Stichting De Boom te Woudenberg en de Van Dam Van Os Stichting te Nijkerk.Het stichtingsbestuur is eveneens zeer erkentelijk voor de bijdragen van een flink aantal kerkelijke gemeenten en parochies, die ons hospice in het collecterooster heeft opgenomen of op een an-dere manier een bijdrage leverde.Ook de grote en kleine bijdragen van particulieren en bedrijven droegen aan dit resultaat bij. Het stichtingsbestuur is alle donateurs en gevers zeer dankbaar voor hun bijdragen, die het mogelijk maken het hospice financieel te blijven ondersteunen en bij te dragen aan een optimale zorg voor de gasten.

Hiernaast treft u de staat van baten en lasten van de Stichting Hospice Heuvel-rug over 2012 aan. Op de balans van 31 december 2012 is een bedrag van € 89.851,-- opgenomen als aangegane verplichting voor het jaar 2013.

Het stichtingsbestuur is blij dat er nog steeds een gezonde financiële basis aanwezig is, waardoor nu en in de na-bije toekomst de te verwachten hoge kosten kunnen worden betaald. Daar-om is het ook van groot belang dat de inkomsten op peil blijven. De bijdragen van onze vaste donateurs zijn daarbij belangrijk. Als u donateur wilt worden of als u uw donatie wilt verhogen, kunt u dat schriftelijke doen naar Postbus 955, 3700 AZ Zeist, per e-mail via info@hospice-heuvelrug.nl, via onze website www.hospice-heuvelrug.nl (klik op

Vrienden – Aanmelden als donateur) of telefonisch via 0315 640416.

Het bestuur van de Stichting Hospice Heuvelrug heeft er om administratief - technische redenen voor gekozen om naast de Stichting Hospice Heuvelrug de Stichting Steunfonds Hospice Heu-velrug op te richten. Dit om de reserves, die inmiddels zijn opgebouwd voor een nieuwe huisvesting van het hospice en de (her)inrichting daarvan af te zonderen en veilig te stellen. Deze nieuwe stichting is in december 2012

Financiële verantwoording van de Stichting Hospice Heuvelrug over het jaar 2012Baten:Donaties € 36.845,47Eenmalige bijdragen, giften en legaten € 63.154,85Overige baten € 111,35Rente € 11.276,48

Totale baten € 111.388,15

Lasten:Bestuurs- en administratiekosten € 3.140,66Kosten public relations € 9.660,22Kosten geldwerving € 135,50Salariskosten, kosten vrijwilligers, scholing en overige personeelskosten € 65.185,43Kosten inrichting € 10.429,21Kosten verpleeg- en verzorgingsmateriaal en -middelen € 2.983,20Overige kosten € 10.345,24Tegemoetkoming eigen bijdragen aan (nabestaanden van) gasten € 125,00Wijziging aangegane verplichtingen € 5.032,00

Totale lasten € 107.036,46Voordelig saldo € 4.351,69

Totaal € 111.388,15

Het Utrecht Symptoom Dagboek

De dagen voorafgaande aan de op-name hier in het hospice waren heel zwaar en inspannend. Ze is vandaag gekomen. Haar kinderen hebben haar weggebracht. Ze waren heel behulp-zaam. Ze zijn nu weg en langzamer-hand komt ze bij van alle inspanningen. Ze krijgt iets te eten en te drinken en verzucht vervolgens: het lijkt wel of ik in de hemel ben gekomen. Tineke Cremer

InleidingHet Utrecht Palliatie Centrum (van het UMC) heeft in het kader van een onderzoek een meetinstrument ont-wikkeld om klachten en psychosociale problemen van de gasten beter in kaart te kunnen brengen. Onder de naam Utrecht Symptoom Dagboek heeft deze methode als doel om nog beter te signaleren hoe de gast zich voelt en wat de zorgvraag op dat moment is.

WerkwijzeHet USD is een vragenlijst waarop 13 symptomen/klachten staan, die veel voorkomen bij gasten in het hospice. Het is mogelijk om als gast zelf nog een symptoom/klacht toe te voegen. Het USD wordt twee keer per week ingevuld door de gast zelf, eventueel met hulp van de verpleegkundige. Het invullen van dit USD neemt 1 tot 5 minuten in beslag. Door de verpleeg-kundige wordt dagelijks de vragenlijst Utrecht Symptoom Dagboek voor de Zorgverlener het USD-Z bijgehouden. Als de gast niet meer in staat is om het USD in te vullen wordt alleen door de verpleegkundige dagelijks het USD-Z ingevuld.

Bij opname in het hospice wordt aan de gast schriftelijk toestemming gevraagd voor het gebruik van de gegevens voor het onderzoek door het Utrecht Palliatie Centrum.

DoelBinnen het multidisciplinair overleg van Hospice Heuvelrug wordt de informatie aangeleverd door de gast, via de rappor-tage en via de aanwezige zorgverleners.Hoe breder het plaatje hoe beter op de situatie kan worden ingespeeld. Ervaring van welbevinden (of niet) van een gast hoeft niet altijd te corresponderen met datgene wat zorgverleners signaleren.Door het gebruik van het USD hopen wij als verpleegkundigen een beter inzicht te krijgen in wat er precies speelt bij de gast. Wat zijn de belangrijkste klachten en wat verdient de prioriteit. Doordat wij als ver-pleegkundigen een beter beeld krijgen van de situatie wordt onze inbreng in het multidisciplinair overleg versterkt. Het zal de communicatie met de gast ook verbeteren. Door de symptomen uit te vragen krijgt de gast ook meer zicht op zijn/haar eigen situatie.

Sinds 24 januari 2013 is het verpleegkun-dig team gestart met het gebruik van het Utrecht Symptoom Dagboek.

Shirley Verweij

H O S P I E T J E

“Veel problemen kunnen worden opgelost

door er helemaal geen probleem van te maken.”Paul van den Bergh

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Eind april startte Emmie Bakker (coördinator vrijwilligers) weer een introductiecursus voor de voorlopig laatste lichting nieuwe vrijwilligers. Vier avonden, alle verschillend van karakter maar in wezen er op gericht hoe wij kun-nen bijdragen aan een menswaar-dig sterven.Op de eerste avond vormden onze eigen ervaringen met verlies en afscheid nemen het vertrekpunt, waarbij de verlieservaring in de breedste zin van het woord genoemd werd. Ook op het verlies van een baan, een vriendschap, een kinderwens etc. kan een proces van rouwverwerking vol-gen. De vraag was of en hoe deze ervaringen een rol spelen in ons werken in het hospice.

De tweede avond werd ingevuld door Christiane Voit en Ingrid Deij. Zij schetsten een helder beeld van hun werk als hulpverlener naasten, respectievelijk geestelijk verzorger. Op deze avond stond het begrip

-spiritualiteit- centraal. Wat betekenen vragen rondom -zingeving- in het proces van sterven voor de sterven-

Horizontaal:1. Op welk huisnummer van de Arnhemse Bovenweg is Hospice

Heuvelrug gevestigd.2. Hoe heet de nieuwsbrief van Hospice Heuvelrug.3. Hoeveel gastenkamers telt Hospice Heuvelrug.4. Vaste columniste van de nieuwsbrief van Hospice Heuvelrug.5. In Hospice Heuvelrug wordt dag en nacht complexe verpleeg-

technische en complementaire zorg verleend. Hoe heet een dergelijk hospice.

6. Hoeveel vrijwilligers telde Hospice Heuvelrug in april 2013 ongeveer.

7. Hoeveel verpleegkundigen telde Hospice Heuvelrug in april 2013.8. Wat is de afkorting van Stichting Hospice Heuvelrug.9. In welke plaats is Hospice Heuvelrug gevestigd.10. Hoe heette de nieuwsbrief van Hospice Heuvelrug voordat het

zijn huidige naam kreeg.11. Met hoeveel kamers is Hospice Heuvelrug destijds gestart.12. Hoeveel jaar bestond Hospice Heuvelrug op 1 maart 2013.13. Welk keurmerk heeft Hospice Heuvelrug.

de, de naasten en/of de omgeving? Ook nu werd de focus verbreed met aandacht voor het sterfproces bij verschillende geloven en culturen.Naast voorbeelden uit de praktijk was ook het aanbod van diverse litera-tuur inspirerend en vormde deze een uitnodiging tot verdere verdieping. De derde avond begon met de af-spraken rond schoonmaken, inkopen

en hygiëne. Daarna oefenden we met de praktische verzorging op bed. En tot slot wees Emmie ons nog op aandacht voor de kamer, de houding van de gast en de wijze waarop we eten / drinken aanbieden. Het lijken soms details maar ze zijn van groot

belang voor de kwaliteit van de zorg.De laatste avond werd verzorgd door twee haptotherapeuten. Het accent

lag vooral op de tiltechniek. Hoe kun je een gast draaien, helpen opstaan, lopen, zitten, op zodanige wijze dat het voor de gast comfortabel is. En hoe begrens je jouw eigen belast-baarheid.

Eind van de avond sloot Emmie de cursus af. Onder het genot van een bubbeltje en een knabbeltje werden de certificaten uitgereikt en was er voor ieder een heel mooie roos die zich thuis veelbelovend mocht ope-nen. Samenvattend kwamen we tot de conclusie dat deze introductiecur-sus ons uitermate bewust maakte van de veelzijdigheid van het werk in het hospice, en werden we ons bewust van het feit dat je eigen persoon en ‘rugzak’ hier een belangrijke rol in spelen. Het vraagt voortdurende oefening in waarneming, verzorging, verbreding en verwerking.

Pauline Rang

Introductiecursus voorjaar 2013

14. Noem een complementaire zorg van Hospice Heuvelrug.15. Wat gebeurt er op zondagmiddag in Hospice Heuvelrug.16. Een complementaire zorg van Hospice Heuvelrug, die aan de

gasten wordt aangeboden voordat deze gaan slapen.

Vul alle 16 woorden in. Bij goede invulling ontstaat in de gele verti-cale balk een bekend woord.Breng de letters van de vakjes met de letters A t/m L over naar de corresponderende vakjes in de horizontale balk.Het woord dat verschijnt in die horizontale balk is de oplossing van de puzzel. De oplossing is een koude gemalen lekkernij voor de gasten van het hospice.

Stuur die oplossing vóór 1 december 2013 onder vermelding van uw naam, adres en woonplaats per e-mail naar info@hospice-heuvelrug.nl.Onder de goede inzenders worden vijf boekjes: “Leven tot het einde” van Miep de Putter verloot.Over deze puzzel kan niet worden gecorrespondeerd.

G

B

F

I

L

K

D

L

F

I

H

J

C

E

A

F

H

‘Actie aan het bed’

Hospice Heuvelrug 9

A B C D E F G H I J K L

Eva en Martijn

In gesprek over toen en nu

Wietske van Rijcke­vorsel en Joke Tel

In 2000 keerden we na 8 jaar Engeland te-rug in Nederland, deze keer voorgoed, om-dat Martijn vervroegd met pensioen ging. In 2001 zijn we in Woudenberg beland.Het kostte wat tijd om aan deze situatie te wennen en weer nieuwe levensinvullende bezigheden te vinden, naast huis, tuin en keukenbeslommeringen.

Mijn hospiceMet mijn verleden als verpleegkundige trok de zorg en voelde ik dat de tijd nu rijp was om me verder te verdiepen in de zorg rondom het stervensproces en de dood zelf. Na hier en daar informatie ingewonnen te hebben om mijn keuze te bepalen voor aan huis werken of in een hospice, viel mijn keuze op Hospice Heuvelrug .In juni 2005 mocht ik aan het werk. In eerste instantie wat bibberig, maar ik voelde me al gauw op mijn plek. De samenwerking met collega - vrijwilligers, verpleegkundigen, de contacten met de gasten, ik vond het fan-tastisch. Er was harmonie, gezelligheid, veel respect voor de gasten en voor elkaar. Een heel fijne plek om te zijn en te werken.

Ons hospiceIn oktober 2012 werd bij Martijn alvleesklier-kanker geconstateerd en reeds in een ver gevorderd stadium met uitzaaiingen naar de longen. De schrik, de zorg alles tegelijk op je bord en de vraag: “Wat nu?” Voor ons geen vraag. Martijn wilde geen chemo en dat begreep ik. We zijn het alternatieve cir-cuit in gegaan wat tijdelijk verlichting gaf en

Aan het woord zijn Wietske van Rijckevorsel en Joke Tel, twee

‘oudgedienden’ van Hospice Heuvelrug. Toen Wietske en Joke jaren geleden hun werkzaamhe-den voor het hospice beëindigden, waren beiden ervan overtuigd dat ze definitief afscheid hadden genomen. Op dat moment konden ze niet bevroeden, dat ze anno 2013 allebei de banden met het hospice weer zouden aanhalen, zij het in een andere, vrijwillige functie als begeleider van een intervisiegroep. Het voelde direct vertrouwd als het warme bad dat ze jaren geleden achter zich had-den gelaten.

Wietske en Joke, beiden verpleegkun-digen van het eerste uur van Hospice Heuvelrug en van ‘de oude stempel’. Gedreven, met een idealistische inslag, hard werkend, barstensvol inspiratie en goede voornemens. Voor Joke was het even wennen om te werken onder haar dochter Ellen, die als coördinator het hospice des-tijds had opgestart en vormgegeven. Joke: “Ik gaf toen een cursus ‘Sterven, hoe doe je dat?’ en ‘Rouwverwerking’, maar ik miste de praktijk om te kun-nen voelen en ervaren en mijn eigen grenzen op te zoeken. Ik had een sol-licitatiegesprek met Prof. Kuijten, die vond de samenwerking van moeder en dochter lastig”.Wietske: “Ik had gewerkt bij de Stichting Focus, in de gehandi-captenzorg en als vrijwilliger in de terminale thuiszorg. Ik kreeg een tip dat ze op het hospice in Zeist een verpleegkundige zochten. Ook ik had een sollicitatiegesprek met Kuijten, die het gevoel had dat ik met het aanvaarden van deze baan

daardoor ook tot op zekere hoogte een ‘goede’ kwaliteit van leven. Eind januari hoorden we dat de tumor zich had uitge-breid. Ook toen met weinig woorden besloten te stoppen met iedere vorm van therapie en daarna was de keuze voor het hospice snel gemaakt. Mar-tijn werd op 4 februari opgenomen. Hoe ellendig ook, toch waren we allebei ‘blij’ dat er een plekje was en dat zelfs kamer 4 bij aankomst beschikbaar bleek. Ik had iets met kamer 4. Het is een plezierige ruime kamer met een ‘rustig en groen’ uitzicht.Mijn ervaring om nu niet als vrijwilliger, maar als vrouw van Martijn (gast) in het hospice rond te lopen was natuurlijk anders, maar tegelijkertijd ook zo vertrouwd. Het heeft mijn waardering en overtuiging voor het bestaan van een hospice alleen maar verdiept en versterkt. De privacy die we kregen en alle liefdevolle zorg en aandacht was voor ons het allerbelangrijkste wat we nodig hadden.Elke dag weer zei Martijn mij hoe blij hij was dat hij in het hospice was. Hierdoor en wetende dat hij in goede handen was ging ik ‘s avonds met een gerust hart naar huis, vertrouwend op alles en iedereen.Toen de toestand van Martijn verslechterde werd er een bed voor mij klaar gemaakt bij hem op de kamer en kon ik bij hem blijven slapen. Op 15 februari 2013 in de vroege ochtend is Martijn in mijn bijzijn op

mijn kinderen onverzorgd achterliet”, lacht ze.

Ze begonnen aan hun verpleegkun-dige taken in het hospice in een peri-ode dat er nog geen sprake was van palliatieve zorg. Twintig jaar geleden werd er niet over sterven gesproken, het was zelfs een taboe. De behan-deling van patiënten was gericht op herstel, en niet op overlijden. Niet alleen voor de patiënt, maar ook voor de familie, was het een bewustwor-dingsproces dat iemand niet meer beter zou worden. Dit vergde heel veel energie van de verpleegkun-digen, die werden gezien als slecht nieuws brengers. Er waren in die tijd al veel vrijwilligers en als een gast overleed, werden de vrijwilligers gebeld om afscheid te komen nemen. Het gebeurde toen vaak dat familie huilende vrijwilligers uit de kamer zag komen. Joke: “De valkuil was dat je er geen idee van had wat voor impact het sterven op je emotionele gevoelens had. Ook

68- jarige leeftijd in alle rust overleden.

Het waren intense en heel dierbare dagen, voor ons beiden, voor onze kinderen / kleinkinderen, familie en vrienden. Wat wil je nog meer?

Niets meer.Er is alleen maar Dankbaarheid.

Eva Werker-Zweerts

voor de vrijwilligers werd hier te wei-nig aandacht aan besteed”. Wietske weet zich te herinneren dat er in die begintijd begeleiding werd aange-boden door twee vrijwilligers van het Helen Down instituut. Er was geen tijd voor geestelijke nazorg. “Naast de medische verzorging hadden de verpleegkundigen o.a. de taak om de familie te begeleiden, de herden-kingsbijeenkomsten te organiseren en de geestelijke verzorging te bewa-ken”, memoreert Wietske.

Al pratend komen de verhalen bovendrijven. Over hoe het kleine team van verpleegkundigen loyaal was naar elkaar, hoe op avonden en desnoods ‘s nachts altijd een beroep kon worden gedaan op de huisarts Rian van Kessel, hoe de gasten die zich aanmeldden eerst thuis werden opgezocht door de verpleegkun-digen, hoe een verpleegkundige in nauwe samenwerking met één vrijwilliger samen een dienst deed, en hoe de nachtdiensten werden

Mijn hospice... ...ons hospice

Mijn ervaring als vrijwilligster en als echtgenote van een ‘gast’ (mijn man Martijn) in Hospice Heuvelrug.

Hospice Heuvelrug

“Leven is leren sterven.”(Seneca)

Hij is 90 jaar. Heeft een zeer goed contact met zijn twee dochters, die vaak bij hem komen. Daar geniet hij met volle teugen van. Nu hij stervende is wil hij ze niet meer zien. Hij wil het zijn dochters besparen dat hij sterft. Zijn dochters vinden dat verschrikkelijk. Eén dochter respecteert die wens, de andere doet dat niet en blijft de hele tijd bij hem zitten, muisstil. Ze is blij dat ze deze beslissing heeft geno-men. Op enig moment moet ze naar het toi-let. Als ze terugkomt is haar vader overleden. Tineke Cremer

H O S P I E T J E

Hospice Heuvelrug

‘t Zonnetje is een uitgave van de Stichting Hospice Heuvelrug en verschijnt in de regel tweemaal per jaar.

Redactie:Tineke Cremer, Lena Dekker, Maria Hoefnagels, Renée van der Maesen, Aloys ter Steege, Mirella Bijvoet (eind-redactie)

Vormgeving en productie: Ter Kuile Design, Bosch en Duin

Stichting Hospice HeuvelrugBestuur: Drs M.M. van Heemstra voorzitterJ. Bakker penningmeester Drs A.F.M. ter Steege bestuurslidDrs J-j. Treffers bestuurslidDrs W.H. Muijlwijk bestuurslidM.G.T. Bijvoet bestuurslid

Telefoon: 0315 - 640 416 (penningmeester)

Bank: ING 73.33.663, Rabo 39.52.33.801

Hospice HeuvelrugArnhemse Bovenweg 803708 AH ZeistTelefoon: 030 - 698 4280Fax: 030 - 698 4288E-mail: info@hospice-heuvelrug.nlwww.hospice-heuvelrug.nl

Colofon

12

VERVOLG VAN PAGINA 11

gedraaid door één vrijwilliger die in geval van nood een verpleegkundige van Heerewegen kon oproepen. Ook vonden er door verpleegkundigen en vrijwilligers verhitte discussies plaats over euthanasie. Hierbij kwamen veel onverwerkte zaken en godsdienstige overwegingen naar boven. Joke is van mening dat deze discussies begrip creëerden voor andermans opvattingen en hebben bijgedragen aan een stabiel draagvlak.

Nadat Ellen was gestopt als coördi-nator volgde een periode waarin de energie op was en de idealistische denkbeelden leken te wankelen. Dat gevoel veranderde toen Lisa Reiter werd aangesteld als coördinator Hos-pice, die daadkrachtig te werk ging, grenzen en orde op zaken stelde, en structuur bood. Dat gaf een nieuwe impuls. Onder Lisa werd het hospice uitgebreid van 4 naar 6 gastenka-mers, er kwam extra personeel met een duidelijke taakafbakening en specialisatie. Joke werd als coördina-tor vrijwilligers aangesteld en werd verantwoordelijk voor werving van en cursussen voor vrijwilligers. Haar didactische vaardigheden kwamen hierbij prima van pas. Er werden voorlichtingsavonden over euthana-sie gehouden. Langzaam maar zeker kreeg ook landelijk de palliatieve zorg vorm en werd het bekend in ziekenhuizen.

Wietske ging na 9 werkzame jaren in het hospice met vervroegd pensioen en werkte daarna nog één dag als oproepkracht toen het hospice 10 jaar bestond. Joke belandde met een burn-out in een diep dal, “ik zat op de bodem van de put” en krabbelde weer omhoog door een kinderdroom

te verwezenlijken: ze ging beeld-houwen, hetgeen haar innerlijke vervulling verschafte. En wat ze nooit gedacht hadden, begeleiden ze nu ieder 1x per 6 weken een discus-siegroepje van vrijwilligers. Wietske:

“Met de groep had ik afgesproken dat ik 3x op proef zou komen om te zien of het wederzijds zou bevallen. Het klikte direct en doordat ik objectief kan luisteren en intunen op voorko-mende situaties, blijkt het in de prak-tijk voor iedereen van toegevoegde waarde te zijn”. Joke denkt hier hetzelfde over, “er moet ook altijd iets voor jezelf te halen zijn”. Ze constateren dat de afgelopen jaren veel is bereikt, met als bekro-ning het keurmerk Palliatieve Zorg. De kookgroep deed haar intrede en kreeg door vrijwilliger Jannie ter Voort gestalte onder het motto ‘koken vanuit het hart’. Er was geïn-vesteerd in een geestelijk verzorger en een hulpverlener naasten, beide functies zijn uitermate waardevol. Negatief punt vinden ze de vele administratieve taken die de ver-pleegkundigen moeten verrichten om hun handelingen te legitimeren.

“Dat vergt veel tijd, die ten koste gaat van de gasten”.

Terugblikkend en in het heden kijkend zijn zowel Wietske als Joke ervan overtuigd dat hun missie van destijds is geslaagd: het neerzetten van een krachtig en flexibel hospice, waar de gast zo zelfstandig mogelijk en in haar of zijn eigen waarde wordt gelaten, waar liefdevolle verzorging en ondersteuning wordt geboden en waar het sterven geen eenzaam proces meer is.

Renée van der Maesen & Lena Dekker