Hoogbegaafde kinderen:

onderwijsinterventies sterke en hoogbegaafde leerlingen

Tessa Kieboom, Kathleen Venderickx & Annemie Willemse

Exentra: expertisecentrum rondom hoogbegaafdheid

1. WAT IS HOOGBEGAAFDHEID? Hoogbegaafdheid is niet enkel een zegen.

Ongeveer 16 % behaalt een universitair diploma, maar:

30% met een IQ > 130: vallen uit op school en op het werk.

60% met een IQ > 140: vallen uit op school en op het werk.

Er speelt een erfelijke factor: ouders herkennen vaak zichzelf.

IQ-testen zijn in opdracht van het leger gemaakt: wie kunnen we opofferen? Vanaf

ongeveer eind 1800 kon men intelligentie meten.

Amerikaanse prof Renzulli: hoogbegaafdheid is niet enkel een kwestie van een hoog IQ.

Hoogbegaafdheid omvat ook volgende aangeboren vaardigheden: een grote dosis

creativiteit en motivatie.

o Motivatie: vaak op enkele specifieke vlakken en niet voor alles. Het kan dus dat het

kind in de klas op sommige vlakken uitvalt en niet gemotiveerd is.

o Creativiteit: flexibel denken, ‘out of the box’ denken, andere humor.

o Hoe groter deze 3 factoren, hoe groter het hoogbegaafd potentieel wordt.

Men is er ook achter gekomen dat er 3 belangrijke beïnvloedende factoren zijn: het

gezin, zijn peers en de school. Wanneer deze 3 factoren een steunende, motiverende rol

uitoefenen, vergroot dit weer het HB potentieel.

Vier vaak voorkomende eigenschappen van hoogbegaafde mensen:

rechtvaardigheidsgevoel, kritische ingesteldheid, gevoeligheid en de lat hoog leggen.

o Rechtvaardigheidsgevoel: regels ten alle tijden naleven en andere hierop aanspreken.

o Gevoeligheid: stressgevoelig, angsten, versterkt bewust van alles. Hoogbegaafde

mensen hebben relatief meer tijd nodig om dingen te verwerken (bijv. kat dit sterft).

Ze kunnen mensen ook snel inschatten.

o Kritische ingesteldheid: gaan vaak spontaan analyseren en de minpunten blootleggen.

o De lat hoog leggen: perfectionistisch, als ik het doe dan doe ik het heel goed (let op:

faalangst!).

Wanneer 1 van de 3 beïnvloedende factoren niet meewerkt / tegen zit, verwijderen de 3

aangeboren vaardigheden zich verder uiteen en kan het potentieel verloren gaan. Hoe

meer deze voordelig inspelen, hoe groter het potentieel.

Normaalverdeling intelligentie

Samenvatting

2. WAT KAN JE ALS LEERKRACHT DOEN?

Beginsituatie

Dieet gekregen (op honger blijven zitten, niet uitgedaagd) of uitgedaagd? Wel of geen

kangoeroeklas? Motivatie of moetivatie?

Interventies

Differentiatie naar boven en verbreding: meer uitdaging bieden. Dit heeft de voorkeur!

Versnellen: leerstof van een hoger jaar aanbieden of een leerjaar verhogen.

Kangoeroeklas klasextern: apart aanbod.

Hoogbegaafden moeten ook leren omgaan met moeilijkere leerstof om bepaalde

studievaardigheden aan te leren. Ze moeten zich leren inspannen én leren falen.

Hoe differentiëren?

Schappen in de basisleerstof + ander uitdagender werk moet.

Je maakt dit visueel duidelijk voor hen door oefeningen uit het klasboek te schrappen.

Bijv. 1 kolom maken i.p.v. 3, de laatste 2 schrappen. Boodschap hierbij: omdat jij 2

kolommen minder hoeft te maken, ga jij ook nog dit maken (uitdagender werk).

Zo komt het werk ook niet over als ‘extra’. Niet extra bovenop al het andere werk.

Indien mogelijk: voor meerdere leerlingen toepassen. Bijv. voor de sterkste rekenaars.

Aandachtspunten bij kangoeroeklas

Door aan gerichte klasdifferentiatie te werken, is een kangoeroeklas enkel nog nodig voor

volgende onderdelen: sociaal-emotioneel functioneren, werkhouding sturen en leren

studeren.

Aandachtspunten bij versnellen

Heb oog voor het sociaal-emotioneel functioneren: door het kind in een hoger leerjaar te

zetten, kan dit in gedrang komen. Zal het kind op sociaal-emotioneel vlak aansluiting

vinden met de klasgenoten?

Cognitief: sluit het op cognitief vlak nu aan?

Belang van een ontvangende leerkracht.

Versnellen heeft een tijdelijk effect, voorzie daarom ook nog steeds differentiatie en

verbreding want dit zal op een gegeven moment toch terug nodig zijn.

3. SECUNDAIR ONDERWIJS In het secundair onderwijs worden er vaak minder initiatieven genomen terwijl ook hier

differentiatie noodzakelijk is. Eventueel ook klasexterne werking of versnellen.

In het secundair onderwijs moet je vooral naar het profiel van de leerling kijken: is het een

presteerder of onderpresteerder? Wanneer het kind op dat moment een onderpresteerder is,

kan extra uitdaging hun doen afhaken. Zij die eerder presteerders zijn, hebben dan weer baat

bij extra uitdaging. Zo leren ze ook omgaan met moeilijkere leerstof.

Klasexterne werking

Draaideurmodel: voor bepaalde lessen naar een andere klas gaan om daar mee te volgen.

Uit de klas halen.

Eigen of opgelegd project.

Aantal lesuren per week.

Coach is noodzakelijk!

Bijkomend vak in een andere richting.

Versnellen

Bijv. het 5de en 6de jaar samennemen en dan centrale examencommissie doen.

Opgelet met profiel.

Aanmoedigen bij leerhonger.

Moeilijk contact klasgenoten.

4. AANDACHTSPUNTEN LEERKRACHT Begrip en (h)erkenning voor de hoogbegaafde leerling.

Stop met vooroordelen. Dit komt bij de leerling over als uitlachen.

Geen 2 hoogbegaafde leerlingen zijn dezelfde.

5. KANGOEROEKLAS

Ontstaan kangoeroeklas

Binnenklasdifferentiatie is er al:

o Remediëring

o Uitbreiding (compacten, ander werk…)

Nood aan andere onderwerpen, werkwijzen, werkvormen…

Voorwaarden kangoeroeklas

Nood aan…

o Visie.

o Draagvlak.

o Selectieprocedure: niet enkel LVS of door-testen wiskunde.

Organisatie

o Vast lokaal met ruimte voor expressie en groeimogelijkheden.

o Naslagwerken, ICT, bouwmateriaal, spellen…

o Budget?

Selectieprocedure kangoeroeklas

Sidi 3: dit zijn vragenlijsten die leerling, leerkracht en ouders moeten invullen. De

gegevens worden verwerkt waaruit een vermoeden van hoogbegaafdheid afgeleid wordt.

Zorgcontinuüm (SOL school online, ondernomen acties…): oplijsten van signalen die op

hoogbegaafdheid kunnen wijzen.

LVS / doortesten (alle leerlingen krijgen de 10 moeilijkste vragen uit het LVS van het

daarop volgende jaar, indien 5/10 of meer krijgen zij de volledige LVS-test van het daarop

volgende jaar).

Afname IQ?

Verloop kangoeroeklas

DUUR: 2 lesuren per leerjaar/per week.

WANNEER PLANNEN?

o Op dat moment geen nieuwe leerstof aanbrengen i.d. klas, maar leerstof dat

gemakkelijk of niet in te halen is.

o Door ouders laten goedkeuren (lessen zal missen, moet inhalen).

Invulling kangoeroeklas

6. MEERVOUDIGE INTELLIGENTIE (MI)

‘Met talenten aan de slag’ An Jacobs, Abimo.

‘Meervoudige intelligentie’ An Jacobs, www.supermegaknap.be

‘Meervoudige intelligentie’ slo, www.talentstimuleren.nl

‘Meervoudige intelligentie’ www.migent.be

‘Het gat in de haag. Meervoudige intelligentie’ (KS) Die Keure

‘Jij hebt talent!’ Zonneland, 02/09/2011

‘Acht intelligenties. Elk kind is slim’ Klasse voor ouders, sept. 2009

Executieve functies Dawson & Guare

Denkvaardigheden Gedragsvaardigheden

Werkgeheugen

Plannen / prioritisering

Organisatie

Time management

Metacognitie

Responsinhibitie

Emotieregulatie

Volgehouden aandacht

Taakinitiatie

Doelgericht gedrag

Flexibiliteit

‘Executieve functies en mogelijke interventies om de ontwikkeling van executieve

functies te bevorderen’ Prodia, Algemeen Diagnostisch Protocol, 2015.

‘Slim maar…’ Dawson & Guare, 2012.

‘Coachen van kinderen, Executieve functies in de klas, Slim maar…’ Arja Kerpel, wij‐

leren.nl, wij‐spelen.nl

‘Op expeditie met Zoekie’ www.schoolaanzet.nl

‘Executieve functies trainen door spelletjes spelen’ Monique Schaminée, Festival van

Talent, 2015

‘Executieve functies’ Speloteek, Begeleidingscentrum campus, Het Anker.

Bottom-up, Top-down

BOTTOM-UP TOP-DOWN

Werking in de klas: opbouwend Werking bij hoogbegaafden: besluit

uitwerken naar oefeningen

‘Top‐down denken thuis en op school’Lisanne van Nijnatten, Edu&ik, 2015, www.edu‐en‐

ik.nl

‘Top‐down’www.slimpuls.nl

‘Top‐down leren onmogelijk uit te leggen als je niet weet wat bottom-up leren is’

Arie van Kessel, 2008.

Taaldenken >< beelddenken

TAALDENKEN BEELDDENKEN

2D, op volgorde Werking bij hoogbegaafden 3D, doen

‘Taaldenken versus beelddenken’www.kindertalenten.nl, You Tube

‘Beelddenken’Mirthe van der drift, You Tube

‘Beelddenken in de praktijk’www.kindinbeeld.nl/films

‘Beelddenken, visueel leren en werken’naslagwerk + werkboek

Marion van de Coolwijk, 2014

‘Beelddenken, wat is dat nou eigenlijk?’Lisanne van Nijnatten http://edu‐en‐ik.nl

‘Kijk en luister naar ‘Beelddenkers’: Ik ben niet bom, ik hep taalent!’ Lieve Van Beeck

‘De Survivalgids Beelddenken’Annick Beyers & Sandra Kleipas

Taxonomie van Bloom

‘Hogere orde denkopdrachten’ Lisanne van Nijnatten, Edu&ik, www.edu‐en‐ik.nl

‘Blooming lessen’ SLO Informatiepunt onderwijs & talentontwikkeling, www.talentstimule

ren.nl

‘Exelentiebevordering door middel van onderzoekend en ontwerpend leren’ www.schoola

anzet.nl

‘Hogere Orde Denkopdrachten’ www.slimpuls.nl

‘Op expeditie met Zoekie’ www.schoolaanzet.nl

Integratiematrix

Rij = domein

Kolom = hogere orde

denkvragen Bloom

Denkprofielen

‘Denkprofielen (Sternberg)’ SLO, www.talentstimuleren.nl

‘Denkprofielen’ Op expeditie met Zoekie www.schoolaanzet.nl

Denksleutels

‘Denksleutels’ Tony Ryan

‘Denksleutels’ MinkaDumont, www.denkenindeklas.nl

Uitwerking van een Bloom-les

Filosoferen

‘Filosoferen met hoogbegaafde kinderen: Interessant én therapeutisch’& ‘Filosoferen met

kinderen’Lisanne van Nijnatten, Edu&ik, www.edu‐en‐ik.nl

‘Filosoferen met kinderen’Nel de Theije‐Avontuur & Leo Kaniok

‘Doorvraagkaartjes om te gebruiken bij filosofische gesprekken’ www.filosofiejuf.nl

Zijnsluik

‘Presentation Prof dr Tessa Kieboom’ nov.2013, www.youtube.com

‘Hooggevoeligheid (de theorie)’Renata Dabrowski, www.ieku.nl

Vaste mindset >< groei-mindset

‘Carol Dweck: doorzettingsreacties en hulpeloze reacties’ Eduratio, www.eduratio.be

‘Mindset’www.gelukkighbkids.nl

‘Mindset’Op expeditie met Zoekie, www.schoolaanzet.nl

‘Taakgerichte feedback geven’ Tine Bos

‘Handleiding / werkboek mindset’www.talentenlab.nl / www.fixiegrowie.nl

Doelen en vaardigheden lijst

Na het thema

Presentaties

Rapport + zelfevaluatie: leren leren, leren denken, leren leven

Oudercontact

7. UITBREIDING >< KANGOEROEWERKING

UITBREIDING KANGOEROEWERKING

Interessante sites

SLO (Specifieke lerarenopleiding), www.talentstimuleren.nl

School aan zet, www.schoolaanzet.nl • Slimpuls,www.slimpuls.nl

Novilo

Wetenschapsknooppunt

Nemo

Festival van Talent

Plusklas unique

Encyclopedoe

Symbaloo

Webje.yurls.net

Tip Tile online

Webpaden

…