Hoog-hoger-hoogst: De Arend! De raadselromp van Ottoland ... · Hoog-hoger-hoogst De Arend: van...

Nr. 11, november 2001

Maandblad over molens en hun opvolgers 4de jaargang, nr. 11

Hoog-hoger-hoogst:De Arend!

De raadselrompvan Ottoland

Witte zwanen zwartezwanen, witte zeilenbruine zeilen

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel.: 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland ƒ 97,50 (f 44,24) per jaar (incl. 6% BTW)

België: 1850 Bfr (f 45,86) per jaar (incl. 6% BTW)Overige landen Europa (f 58,99)Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molens Actueel 275

Zoeker 285

Hoog-hoger-hoogstDe Arend: van hoogste vlucht tot diepste val (1) 289J.S. Bakker

De raadselromp van Ottoland 293

Column: Verdachte meeling... 297WvdL

Witte zwanen zwarte zwanen, witte zeilen zwarte zeilen 298Arie Hoek

Papiermolen 300

Ambacht: Zie er maar eens te komen 301Pandsel

Redactioneel‘Bas, als jij zorgt voor het plaatje dan zorg ik voor het praatje!’ Dat was de af-spraak die ontstond uit een e-mail van tekenaar Bas Koster over de molen DeArend in Rotterdam. Koster schreef: ‘Die molen fascineert mij bijzonder, mededoor de geweldige omvang en hoogte. Ik ben bezig er een doorsnedetekeningvan te maken. Door via een foto, die ik eerst ingescand had, wat hoofdmatente herleiden kwam ik tot de conclusie dat de voetdoorsnede minstens 14 metergeweest moet zijn en de baliehoogte zo’n 23 meter.’ Nu had ik zelf deze molenaltijd ook al aangezien als een enorme reus, maar zowel Bas Koster als ik haddenaarzelingen omdat we beiden onafhankelijk van elkaar dachten dat we door deenig bekende foto van deze molen bij de neus werden genomen. De afspraakleidde tot uitvoerig archief-onderzoek door ondergetekende en dat leverde eenbijzondere molen en een bijzonder verhaal op. De Arend bleek nog groter danBas Koster al dacht. Zijn visie op deze molen is vastgelegd op de middenplaat.Vanwege de verhoudingen bleek het door die hoogte zelfs gewenst om er eenuitslaander van te maken... In het artikel wordt de reconstructie van de hoogte uiteen gezet waaruit toch vrij-wel zeker blijkt dat deze kolossale molen de hoogste ter wereld is geweest. In nogdrie of vier afleveringen komt de eigenlijke geschiedenis van de molen aan bod.De redactie vindt de ‘ontdekking’ van De Arend als grootste molen wel zo bij-zonder dat er besloten is om van de middenplaat overdrukken te laten makenop extra zwaar papier. Bijzonderheden over de bestelling vindt u in de adverten-tie in dit blad. De Arend is helaas niet meer onder ons. Het heeft niet veel gescheeld of DeJonge Sophia in Ottoland was ook dat lot beschoren geweest. Het weer op zijnvoet zetten van deze molen op 6 oktober was de aanleiding om niet alleen daar-bij stil te staan, maar ook bij de kwaliteiten van deze ‘vermomde wipkorenmo-len’, in feite niets anders dan een poging om de geheimen van deze molen tedoorvorsen. Arie Hoek uit Kinderdijk gaat in op de kleur van de zeilen op de Kinderdijkse mo-lens, tevens de aanleiding om iets van de molenaarspraktijk uit vroeger dagenvoor het voetlicht te halen.Grenzen zijn relatief. Het is voor iemand in Groningen wellicht veel aantrekkelijkom naar molens over de grens in Oost-Friesland te kijken dan om zich bezig tehouden met molens in Zeeland. Al eerder hebben wij als redactie de wens geuitom voor soortgelijke redenen ook aandacht te besteden aan molens die, tot pakweg honderd kilometer over de grens staan, hetzij in Duitsland, hetzij in België. Totop heden hebben wij dit nog maar weinig handen en voeten kunnen geven.Daar is nu verandering in gekomen: de heer Ridinius uit Leezdorf is bereid ons vanmolennieuws uit Oost-Friesland te voorzien. Daar zijn we erg dankbaar voor enmet ingang van dit nummer kunt u dus ook Oostfries molennieuws aantreffen.Dat is heel erg interessant, wan in die streek gebeurt op dit moment heel veel,een soort aaneenschakeling van wonderen. ‘Molensactueel’ ondergaat in ditnummer zo een belangrijke uitbreiding. Als er lezers zijn die ons uit andere grens-regio’s van molennieuws kunnen voorzien dan houden wij ons zeer aanbevolen! Graag wijzen wij u nog op een trieste ontwikkeling: in een maand tijd zijn er in Ne-derland niet minder dan (minstens?) drie molenrestanten gesloopt. In dit tempolossen de problemen zich vanzelf op... Meer hierover in Molensactueel.In combinatie met de vaste rubrieken is het novembernummer weer goed ge-vuld. Het wordt eentonig, een aantal zaken moet blijven liggen, maar wat in hetvat zit verzuurt niet!

JSBAfsluitdatum van de kopij voor het decembernummer van de Molenwereld: 9 november 2001; kort nieuws (Molensactueel) mag een weekje later.

Bijschriften omslag: zie pagina 303 van dit nummer.

2754de jaargang 2001 nr. 11

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Kennismakingsbezoek kroon-prinselijk paar en de molens

Tijdens het kennismakingsbezoek van prinsWillem-Alexander en zijn verloofde hebbenmolens ook een rol gespeeld.Het meest in het oog lopend was natuurlijkhet bezoek aan Kinderdijk op 1 oktober.Veel molens draaiden dankzij de vrij hardewind, evenals het vijzelgemaal van de Ne-derwaard, zodat ‘Kinderdijk’ zich van zijnbeste zijde liet zien. Overigens is het be-houd van de molens van de Overwaardwaarschijnlijk voor een heel groot deel tedanken aan een bezoek van de groot-moeder van prins Willem-Alexander, konin-gin Juliana, vijftig jaar eerder, op 28 juli 1951(‘het molengeheim van Soestdijk’, Molen-wereld 1998-2-38).Ter ere van het kennismakingsbezoek vanhet prinselijk paar leek het de maalploegvan De Passiebloem in Zwolle een leukegedachte om de molen, die langs de routestaat, te versieren en te laten draaien,maar dat plan viel op hret laatste momenthaast in het water. Tijdens het kruien echterkwam het kruirad zodanig los komen te zit-ten dat demonteren het verstandigste leeken er een beroep moest worden gedaanop het improvisatietalent van de mole-naars. Het laatste stukje is gekruid met be-hulp van een kettingtakel zodat het planwel kon worden uitgevoerd. De problemenmet het kruirad komen bepaald niet alseen verassing. Je zou kunnen zeggen dathet rad is stukgeplamuurd en gekit.Bij het bezoek van Willem-Alexander enMàxima aan Rotterdam op 8 oktober wasde korenmolen De Distilleerketel op z’n Rot-terdams mooigezet. In Groningen kwamen prins Willem-Alexan-der en zijn verloofde in Garnwerd. In de ge-meenteraad bepleitte VVD-raadslid Wol-tersom daarom een verfbeurt voor de mo-len die dat zijns inziens nodig had. Burge-

meester Dees van Winsum vond dit te vergaan: onkruid verwijderen en schone stra-ten was mooi genoeg. Het is een heel ver-schil met het bezoek van koningin Wilhel-mina aan de Zaanstreek in 1899. OliemolenDe Hoop van Wessanen in Wormer stondop de sloop te wachten. Toch liet Wessa-nen de molen ter ere van het hoge bezoekeen schilderbeurt geven, zodat hij er weernetjes bij stond. Kort na het koninklijk be-zoek werd de molen gesloopt!

Gift voor De Jonge Hendrik inDen Andel

Lionsclub Het Hogeland heeft 4000 guldenbeschikbaar gesteld voor de restauratievan de koren- en pelmolen De JongeHendrik in Den Andel, welke eigendom isvan de Molenstichting Winsum. De restau-ratiebegroting laat een totaalbedrag zienvan 230.000 gulden, waarvan 80% wordtgedekt door rijkssubsidie. In die begrotingzit nog een gast van 30.000 gulden, terwijlhet nog maar de vraag is of men er voordie 230.000 gulden uitkomt vanwege aller-lei kostenverhogende maatregelen. DeMolenstichting is dus bijzonder blij met deLionsgift. De Lionsclub had in samenwer-king met de gemeente een veiling geor-ganiseerd van kunstwerken die de ge-meente ooit had aangekocht via de BKR-regeling. De opbrengst van deze veilingwerd verdeeld over een aantal goededoelen, waaronder de Molenstichting Win-sum. De restauratie van de molen in DenAndel betreft vooral de balie, de kap enhet gevlucht.

Restauratie molen van Spijk delaatste ronde ingegaan

Een grote restauratie moet van de koren-en pelmolen Ceres in Spijk een visitekaartjevan de typische Groninger koren- en pel-molen maken; dit in combinatie met het optouw gezette pelproject. Zeven jaar gele-den is met de restauratie begonnen, maarnu is de laatste fase ingegaan. Op vrijdag21 september groef wethouder Huismanvan Delfzijl het eerste gat voor de aanlegvan een sprinklerinstallatie die de molenoptimaal tegen brand moet beschermen.De totale kosten van de aanleg van de in-stallatie bedragen ongeveer 80.000 gul-den, waarvan tactig procent door rijkssub-sidie wordt gedekt.

Meer geld in molenpot voorAmerikanen

Op grond van de bestaande subsidierege-ling keert de provincie Friesland 40.800 gul-den per jaar uit voor het onderhoud vanwindmolens. De provincie heeft dit bedragmet 35.000 gulden verhoogd tot 75.800 gul-den in verband met het aanwijzen van 52windmotoren tot monument. Een argeloze molenliefhebber zou hierinscheefgroei kunnen constateren: 35.000voor 52 ‘Amerikanen’ en 40.000 guldenvoor 126 klassieke molens. De laatste cate-gorie is bovendien uiteraard veel onder-houdsgevoeliger dan de eerstgenoemde.Aangezien evenwel beide categorieën ‘uitdezelfde ruif eten’ is er waarschijnlijk tochmeer geld beschikbaar voor het onder-houd van echte molens. Dat zal men indeze provincie wel naar waarde weten teschatten.

Plaatsing van het achtkant opDe Vlijt in Meppel

Op maandag 15 oktober werd met eengrote kraan door wethouder Jan Oldebes-ten het nieuwe achtkant op de onder-bouw van De Vlijt aan de Sluisgracht inMeppel gezet. Dat had eigenlijk een weekeerder moeten gebeuren, maar toen

Het twintig ton wegende achtkant van De Vlijt zweeft als een vroegtijdige kerst-klok naar zijn plaats (foto R. Kooiker).

276 4de jaargang 2001 nr. 11

MOLENSACTUEEL

moest men daar vanwege hhet weer vanafzien. Eerder was het dertien ton we-gende achtkant door molenmaker GrootRoessink uit Voorst op de kade in elkaargezet (zie Molenwereld 2001-9-226, 227).Als alles volgens plan verloopt dan wordtnog voor de Kerst de kap op de romp ge-plaatst en zullen in februari 2002 de roe-den worden gestoken. Sinds 1996 is deMeppelse woningcorporatie Wooncon-cept eigenaar van het molenrestant enook van het pand naast de molen waareen historisch centrum moet komen. Hetis overigens niet de bedoeling dat de mo-len weer binnenwerk krijgt, het gaat puurom een smaakmaker in het stadsbeeld.Daarmee is toch al een bedrag van 1,2miljoen gulden gemoeid.De voortvarendheid en de energie, waar-mee men in Meppel in korte tijd de her-bouw van twee molens wist te realiserendoet de vraag rijzen of men binnenska-mers al niet aan het nadenken is om destomp van de grootste Meppelse molen,De Hoop, te completeren. Deze molenbeheerste tot aan de onttakeling in 1912het Meppelse stadsbeeld vanuit het zui-den en zou het weer doen. Wellicht zouDe Hoop zelfs de grootste molen vanDrenthe zijn.

Stoomraderjacht bij De Wachterin Zuidlaren

De koren- en oliemolen De Wachter inZuidlaren bestaat 150 jaar. Dat heeft nietalleen geleid tot een door Ginie Arendsgeschreven gedenkboek, maar ook totde bouw van een stoomraderboot: DeJonge Wachter. De ‘grote’ Wachter is im-mers niet alleen een windmolen, maarzou men ook kunnen aanmerken als een

De romp van de Vlijt is weer compleetin de gedaante die de molen tot 1858bezat: achtkant. Na een brand werd hetbovendeel van de molen in 1859 ronden in steen herbouwd. Deze stenenromp werd in 1965 gesloopt (foto R.Kooiker).

stoommachinemuseum. Het jacht is elfmeter lang en vrijwel geheel door vrijwilli-gers gebouwd. De stoommachine in deboot is ook nieuw, gebouwd door een ge-specialiseerde firma. Het is de bedoelingom met de boot tochten over het Zuidl-aardermeer te maken. De kosten voor debouw zijn gedekt door sponsors. Het mo-del van de boot is dat van een jacht of di-rectievaartuig omstreeks 1900. Op zater-dag 27 september heeft Commissaris vande Koningin Relus ter Beek De JongeWachter gedoopt, terwijl Berend Botje diemiddag vanuit een hutkoffer in zijn roei-boot het eerste exemplaar van het ge-denkboek van de Wachter aan de heerTer Beek overhandigde. Men doet er inZuidlaren wel verstandig aan om BerendBotje niet tot kapitein van De JongeWachter te maken, anders zien ze hetjacht wellicht ‘nooit weerom’.

Heropening korenmolen De Leeuw bij Bathmen

Op 6 oktober stelden de heren A.S. Schol-ten, loco-burgemeester van Deventer, ening. G.J. Perfors, bestuurslid van de Stich-ting De Overijsselse Molen de korenmolenDe Leeuw in Oude Molen tussen Bathmenen Lettele weer in bedrijf. In feite bete-kende dit de afsluiting van een langdurigrestauratietraject dat in verschillende fa-sen meer dan tien jaar heeft geduurd. Zovroeg in de laatste fase vooral het herstelvan de romp aandacht: metselwerk enzolderbalken. Tevens is de spil vervangenen het kruiwerk aangepakt, warvoor zelfsde kap van de molen is gehaald. Hetwerk is uitgevoerd door molenmakerGroot Wesseldijk. De molen wordt bema-len door molenaar Tonny Moes, die naastde molen nog een andere passie heeft:oude motoren. Er zijn dan ook bij de mo-len verschillende exemplaren te zien, mo-

toren die ook door hem weer gerestau-reerd zijn. De Leeuw had trouwens vroe-ger ook een bijzondere motoraandrijvingop het spoorwiel waar de sporen nog vante zien zijn.

Sponsor Westermolen Dalfsen

De Stichting Westermolen Dalfsen heeftweer een sponsor kunnen begroeten. Eenplaatselijke warme bakker gaat de Stich-ting Westermolen jaarlijks steunen vooreen bedrag van duizend gulden in devorm van artikelen, eventueel aangevuldin contanten. Tijdens de Overijsselse Mo-lendag, op 1 september, werd daartoede daad bij het woord gevoegd door deaanbieding van linnen meeltasjes, be-drukt met de Westermolen en de tekst:‘Voedzame en gezonde Vechtdalgranen,speciaal voor u geselecteerd, met wind-kracht gemalen door vrijwillige mole-naars’. Eerder dit jaar werd de StichtingWestermolen al gesponsord door deplaatselijke Rabobank die twee maal dui-zend ansichtkaarten van de molen finan-cierde.De Westermolen heeft onderin de moleneen ‘winkeltje waar allerhande molenarti-kelen en uiteraard meel en bloem ver-krijgbaar zijn. De linnen meeltasjes zijndaar los verkrijgbaar of met inhoud, teweten 1 kg meel, 500 gram bloem en re-cepten voor het bakken van brood enmolenkoeken. De winkel wordt gerunddoor een groot aantal vrijwilligers, de zo-genoemde ‘molenhulpdienst’ (MHD). Tij-dens de Overijsselse Molendag kondende bezoekers ook aanzitten voor eenbrunch die door de MHD werd verzorgd.Ruim zestig bezoekers namen hieraandeel en minstens even zoveel bezoekers(er waren er meer dan 300!) genoten vaneen kop koffie met molenkoek. De kinde-

De Wachter met op de voorgrond DeJonge Wachter (foto H. Noot).

De Leeuw bij Bathmen bij de openingop 6 oktober 2001 (foto G.H. Varwijk).


MOLENSACTUEEL

Op woensdag 17 oktober is de stomp vande korenmolen van Finsterwolde met degrond gelijk gemaakt. Dat was het bittereeinde van een mooie droom van de voor-laatste eigenaar van de molen, de heer H.Zomer. Toen hij destijds de stomp had ge-kocht had hij grote restauratieplannen. Ominwateren van de muren te voorkomenheeft hij destijds een enorm plat dak op destomp gelegd. Bij de afbraak van eenoude boerderij in Finsterwolde heeft hij delegeringsbalken opgekocht met het doeldeze te gaan gebruiken voor de zoldersvan de molen. Ook heeft hij toen twintig-duizend klinkers gekocht om het tusse-nachtkant ermee op te metselen. De heerZomer heeft nog geprobeerd om de toen-malige gemeente Finsterwolde, welke lateris opgegaan in de gemeente Reiderland,enthousiast te krijgen voor zijn initiatief. Doorgeldgebrek van beide gemeenten zijn zijnplannen terzijde geschoven. Ook heeft Zo-

Korenmolen Finsterwolde:

van illusie tot ondergang

mer nog contact gezocht met de Vereni-ging Vrienden van de Groninger Molens inde hoop dat deze vereniging zijn plannen

De onderbouw van de Finsterwoldsemolen kort voor de afbraak. Voor dedeur: links eigenaar H. Zomer metrechts zijn zoon (foto H. Noot, 29 sep-tember 2001).

ging ondersteunen, maar deze had ergeen oren naar. Het plan om eigenhandigde molen weer op te bouwen liet hem ech-ter niet los. Toen de molenstomp van Mee-den destijds is afgebroken, heeft hij van ei-genaar maalstoel gekocht met de bedoe-ling deze in de molen van Finsterwolde teplaatsen.Toen uiteindelijk bleek dat de plannen vanZomer onuitvoerbaar bleken te zijn, heeft hijmet de twintigduizend stenen die bedoeldwaren voor de molen, de vroegere sarries-hut gereconstrueerd. Zo langzamerhand was de molenromp eenrotte kies in het centrum van Finsterwoldegeworden en dit was de gemeente Reider-land een doorn in het oog. In de nabijheidvan de stomp zijn er in de afgelopen jarenluxe vrijstaande woningen gebouwd en debewoners daarvan hadden niet zo’n floris-sant uitzicht. Daarop kocht de gemeentede grond, inclusief het molenrestant van de

heer Zomer met sloop als resultaat. Ook denagebouwde sarrieshut is tegen de vlaktegegaan want deze stond op grondgebiedvan de molenstomp. Vòòr de sloop heeftde heer Zomer de molengevelsteen nogweten veilig te stellen. Het vierregelige op-schrift luidt: Anno 1899 / J.O. P.D. / Aanne-mers H.S. / architect H.B. B.Ondanks de betrekkelijk jonge leeftijd hadde molen van Finsterwolde een oude ge-schiedenis. Al in 1628 stond hier een molen,ongetwijfeld een standerdmolen. In 1789werd op dezelfde plaats een nieuwe stan-derdmolen gebouwd. Deze molen brand -de op 22 juli 1899 na blikseminslag af enwas zo één van de laatste standerdmolensvan Groningen. De eigenaar, K. Okkens, lietop de plaats van de verbrande molendoor molenmaker Streuper uit Veendam

een nieuwe achtkante koren- en pelmolenmet 76 voet vlucht bouwen, mogelijk over-geplaatst van elders. Streuper kon dooromstandigheden het werk niet afmaken,waarna dit werd gedaan door zijn collegaHarm Willems Wiertsema uit Eexta. De initia-len J.O op de gevelsteen zijn ongetwijfelddie van Okkens (K. = Kobus, Koos = Jacobus= J.?), P.D. waarschijnlijk die van zijn vrouw. De laatste molenaar was H.J. Immenga enmet hem begint de nu voltooide onder-gang van de molen. In 1939 biedt hij in DeMolenaar de pelstenen uit de molen tekoop aan. Om te malen beschikt hij ookover een 24 pk gloeikopmotor, die hij in1946 te koop aanbiedt. De molen is dan zijnwieken al kwijt, want die verloor hij al op 4december 1944. Op 8 augustus 1951 krijgtImmenga een sloopvergunning voor deonttakelde molen, waarna de sloop in1953-1954 wordt uitgevoerd. De onder-bouw houdt het dan nog uit tot oktober2001.Het molenaarshuis, bewoond door de fami-lie Zomer, blijft evenwel de herinnering aande molen levend houden. Dit is gebouwd in1720. De kapspanten zijn gemaakt vanoude molenroeden! H. Noot/jsb.

Dorpsgezicht van Finsterwolde met de nog complete molen in 1932.

Het molenaarshuis te Finsterwolde vanomstreeks 1720 (foto H. Noot, 29 sep-tember 2001).

De kapconstructie met de molenroe-den (foto H. Noot, 29 september 2001).


MOLENSACTUEEL

ren mochten zelf een deegje rollen endat ter plekke laten bakken en natuurlijkzelf ook opeten. In de directe nabijheidvan de molen stond tijdens de OverijsselseMolendag een kleine versie van een Ne-derlands-Nicaraguaanse windmolen op-gesteld, die in Centraal Amerika dienstdoet voor het oppompen van (drink)wa-ter en voor irrigatie. Het is een eenvou-dige en goedkope windmolen geba-seerd op het touwpompprincipe (waar-van er in Nicaragua inmiddels al zon40.000 in gebruik zijn!) en is ontwikkelddoor de oud -Dalfsenaar Henk Holtslag diesinds vijftien jaar in Nicaragua werkzaamis. De rotor is op de touwpomp geplaatsten is voorzien van zes bladen met eendoorsnee van plm. 3,5 meter. De water-opvoercapaciteit ligt tussen de 3 en 4 ku-bieke meter per uur. Er zijn er inmiddels alzo’n 200 geplaatst. In het land is inmiddelseen molenbouwbedrijfje opgericht datgeheel zelfstandig deze zgn. ‘wind-touw-pompmolens’ fabriceert en installeert.Een uitstekende vorm van ontwikkelings-werk! B.G. Kloosterman.

Jubileumfeest in Denekamp

Op 14 oktober werd in Denekamp gevierdhoe 25 jaar geleden werd begonnen metde restauratie van de Sint Nicolaasmolen inDenekamp. Op dat moment was de situ-atie van de windmolens in de gemeenteDenekamp allerbelabberdst. De Sint Nico-laasmolen was vervallen tot een ruïne, demolens in Lattrop en Tilligte waren afge-zaagde rompen, terwijl de Börgelinkmolenin Denekamp ook niet meer dan een rompwas. Sindsdien is alles ten goede keerd. Drievan de vier molens zijn compleet maal-vaardig gerestaureerd, terwijl de restaura-tie van de Börgelinksmolen nu bijna vol-tooid is; voorwaar een indrukwekkende

Brunchen in de Westermolen in Dalfsen tijdens de Qverijsselse Molendag. Op deachtergrond de ‘bakkerij’ waar kinderen zelf een deegje mochten rollen. (foto B.G. Kloosterman).

prestatie. Onlangs ontving de molenstich-ting hiervoor nog een bedrag van 25.000gulden uit het landelijke Prins Bernhard Cul-tuurfonds. Eind oktober zou molenmakerWintels de nieuwe kap op de romp plaat-sen. Volgens afspraak zou de molen eindjanuari 2002 opleveren, maar dat wordtmisschien iets later.De vier molens zijn het eigendom van deMolenstichting Lattrop-Tilligte, terwijl deStichting Denekamper Molenvriendenhand- en spandiensten verleent en de mo-lens in Denekamp en daarbuiten promoot.Deze vereniging verzorgde ook het feest bijde Sint Nicolaasmolen als eerbewijs aan de

molenstichting en in het bijzonder de per-soon van Jozeph Derkman die wel eenheel groot aandeel heeft gehad in de revi-val van de Denekamper windmolens. Hijheeft ook een groot aandeel gehad in deopleiding van de vrijwillige molenaars zo-dat de molens ook daadwerkelijk draaien.

Renteloze lening voor molen De Zwaluw in Hasselt

Een van de bottlenecks bij het molenon-derhoud is het achteraf uitkeren van on-derhoudssubsidies. De moleneigenaar of -beheerder moet eerst de uitgaven doenen krijgt achteraf zijn geld. Als zo iemandgoed bij kas is hoeft dat geen probleemzijn. Veel molenstichtingen moeten nood-gedwongen de traditie van de polder- ofmolenmeester voortzetten (Hij is polder-meester, een uitdrukking in sommige stre-ken voor iemand die platzak is; een anderebetekenis is overigens: dronken). Door ge-brek aan liquide middelen moet men ta-ken laten liggen waardoor men in een ne-gatieve spiraal van oplopend achterstalligonderhoud terecht komt. Dat is iets waarniemand op zit te wachten. Om die redentrok de Stichting Korenmolen De Zwaluw inHasselt aan de bel bij de gemeente envroeg om een aflossings- en rentevrije le-ning bij de gemeente. Het College van B &W wil dit verzoek inwilligen. Het is iets datnavolging verdient, liefst structureel.

Te korte roeden voor molen De Wippe in Hellendoorn

Grote schrik in Hellendoorn, toen bleek datde nieuwe roeden maar liefst 1,40 m te kortwaren. Direct wezen beschuldigende vin-gers in de richting van de molenmaker die

De korenmolen De Wippe in Hellen-doorn met de te korte roeden (fotoing. G.J. Perfors).

De Wippe toen die nog de molen vanFakkert was omstreeks 1970: geensprake van te korte roeden.


MOLENSACTUEEL

de maat niet goed genomen zou hebben.Anderen stelden dat de oude roeden ookal te kort waren. Beide beweringen zijn uitde lucht gegrepen.De roeden zijn in opdracht van de molen-maker gemaakt door Vaags, nummers 41en 42, met een lengte van respectievelijk21,4 en 21,3 m. Die maat komt vrijwel over-een met wat er in Molens in Overijssel staat.Dit boek uit 1971/1972 geeft een vlucht van21,50 m, terwijl De wind- en watermolens inOverijssel uit 1995 een vlucht van 20,90geeft. Als het al een meetfout is dan heeftzo ongeveer iedereen verkeerd gemetenen dat is daarom hoogst ongeloofwaardig.Foto’s wijzen uit dat de oude roeden beslistniet te kort waren. Waarschijnlijk is er sprakevan een combinatie van factoren die welheel ongelukkig is uitgepakt. Daardoorkwam de as aan de hals hoger te liggenmet het zeer ongewenste resultaat. Inmid-dels zijn de problemen opgelost en zijn deroeden aan beide einden verlengd. Demolen is dus ‘gegroeid’.Zulke fouten zijn in het verleden meer voor-gekomen. Dankzij zo’n abuis kon molen 2van de Overwaard in Kinderdijk de groot-ste molen van Nederland worden. Toenook daar de roeden te kort bleken zijn zeverleng, waardoor de vlucht opliep tot29,56 m. Een dergelijk eer is voor de molenin Hellendoorn niet weggelegd.

Beurt voor De Wicher bij Kalenberg

De spinnekopmolen De Wicher bij Kalen-berg, een reconstructie uit 1982 van een indeze streek uitgestorven type, ondergaatzijn eerste grote beurt. Het kapbeschotwordt geheel vervangen, terwijl twee kap-spanten worden vernieuwd en twee an-dere worden gerepareerd. Verder wordt ereen nieuw halslager geplaatst en wordende waterlijsten gerepareerd. Eerder dit jaaris het kruirad grotendeels vernieuwd even-als de windassen van de sluisjes. De werk-zaamheden worden uitgevoerd door vrij-willig molenaar Hans Elzenaar voor zijnwerkgever Staatsbosbeheer, die ook eige-naar van de molen is. Met het herstel is eenbedrag van ongeveer 15.000 gulden ge-moeid.

Kunstgrepen in Groesbeek

De Zuidmolen in Groesbeek moet een res-tauratie ondergaan. De kosten hiervanworden geraamd op een kleine drie ton.Nu wil het geval dat de gemeente Groes-beek geen rijksmonumenten subsidieert.Dat moet het rijk zelf maar doen. Dat is eengriezelig geluid, omdat monumentenbe-houd toch heel vaak gebaseerd is op ver-deling van de lasten, waardoor die lastenvoor alle betrokken te dragen zijn. Jaren-lang is deze stelregel de sleutel geweestvoor succesvol molenbehoud. Op eenkwaad moment kwamen provincies op hetonzalige idee dat rijksmonumenten nietvoor niets monumenten van het rijk warenen zo stelde men dat het rijk zijn eigen zaak-

jes maar moest opknappen. Blijkbaar zijn erook gemeenten als Groesbeek die de-zelfde kronkelredenering hebben overno-men. Want daarbij wordt voor het gemakvergeten, dat het bewuste monument welin die gemeente staat en de ‘baten’ dusook allermeest ten goede komen aan deinwoners van die gemeente. Het betekentwel dat de financiering van een restauratieer door bemoeilijkt wordt, want er valt im-mers een gat in de begroting. Dat gold ookvoor de Zuidmolen en om de restauratietoch doorgang te laten vinden kwam menop het lumineuze idee om de jaarlijkse on-derhoudssubsidie over vijftien jaar maar inéén keer beschikbaar te stellen hetgeeneen bedrag van 18.000 gulden opleverde.Desondanks zijn er raadsleden die vindendat deze oplossing de stelregel van het nietsubsidiëren van rijksmonumenten door-kruist. Uiteindelijk beslist de raad

Molen De Kraai is kreupel

Zaterdag 22 september 2001, een mooieheldere lucht en een mooie matige Noord-westerwind; een perfecte dag om eenslekker te gaan draaien (of fietsen). Delange schoren waren eigenlijk al ruim aanvervanging toe, maar molenmaker Jan Wil-ten (Rijn en Zon - Utrecht) zou zorgen voorvervanging ervan in begin oktober, dusmoet je die periode ertussen nog evenoverbruggen ... Bij het kruien van het zuid-westen naar ‘t noordwesten ging allesgoed tot het laatste stukje. Na het verleg-gen van de kruiketting en het met delierweer spanning opzettend klapte de staartineens zo’n 10 a 15 cm naar de romp toe.Ja hoor, de linker schoor ineens in een helerare bocht gevouwen (las-stuk was noggoed alleen de rest niet).

De lange schoren van De Kraai zijn erwel eens eerder beroerd aan toe ge-weest, zoals voor de restauratie van1958 die hier net is begonnen. De mo-lenmakers Brandhorst & Lindhoutbrengen het nieuwe windpeluw op zijnplaats.

Op deze manier blijven de defecten de res-tauraties ruim voor lopen. Daarom is het tehopen dat voor De Kraai er ook een beterewind gaat waaien. Zeker nu de andere mo-lens van Schuurman gerestaureerd zijn (DeRuiter-Vreeland), worden (Geesina-Groe-nekan)of in vergaande planning zijn (DeHoop-Loenen a/d Vecht) kan De Kraai alslangst beroepsmatig bemalen molen (vande vier) toch niet achterblijven ... Dat heeftzij (en zeker de familie Schuurman, West-broek) niet verdiend. M.D. Ekelschot.

Provinciale MolentoogdagNoord-Holland

Op zaterdag 13 oktober hield de provin-ciale molencommissie haar vierde toog-dag voor molenaars, molenbeheerders,moleneigenaren en molenbestuurders; dit-maal op de salonboot Kennemerland, af-gemeerd bij de molen De Adriaan. Tijdensdeze dag werd het in opdracht van demolencommissie door molenconsulentNico Jurgens gemaakte molenrapport ge-presenteerd en overhandigd aan gedepu-teerde Neef. Dit rapport is een inventarisa-tie van de staat van alle Noord-Hollandsemolens met daaraan toegevoegd de no-dige aanbevelingen. Nico Jurgens vers-trekte een toelichting op het rapport. Hetblijkt met de staat van de meeste Noord-Hollandse molens nogal mee te vallen alzijn er ook enige crepeergevallen. Om demolens in goede staat te houden en ach-teruitgang te voorkomen met er wel meergeld op tafel komen; naar raming 1,2 mil-joen gulden per jaar, zeg maar gemiddeld9.000 per molen. Zo zou het totaalbudgetvoor maal- en draaipremies opgetrokkenmoeten worden van drie naar vijf ton. Dooroptimaal en efficiënt onderhoud moetenkostbare restauraties voorkomen worden.In zijn beantwoording deelde de heer Neefmee dat er uit rijksgelden voor monumen-tenzorg over drie jaar 3,5 miljoen gulden ex-tra wordt uitgetrokken voor molenrestaura-ties.‘s Middags werd er een vaartocht op hetSpaarne gemaakt naar de molens De Een-hoorn en De Hommel, waarna een bezich-tiging van De Adriaan volgde. Bovendienwas er de gelegenheid om een videofilmover de herbouw van deze molen te bekij-ken.

Bouw woonmolen bij Anna Paulowna

Het bloed kruipt waar het niet gaan kan bijaannemer Klaas de Leeuw uit ‘t Zand. Hetbedrijf vindt zijn wortels in een molenma-kersbedrijf, dat onder meer in 1894 de mo-len P van de Zijpe- en Hazepolder na brandherbouwd heeft. Ook nu nog doet DeLeeuw molenwerk, vooral in de kop vanNoord-Holland. Zo kwam Klaas de Leeuwop het idee om voor zichzelf een woonmo-len te bouwen. Aanvankelijk liet hij daarbijzijn oog vallen op Niedorp waar in het ver-leden twee zaagmolens stonden. Zo wildehij op een historisch verantwoorde plaats


MOLENSACTUEEL

een zaagmolen bouwen om die te gaanbewonen. De Leeuw wist de hand te leg-gen op het achtkant van de in 1935 ontta-kelde molen De Zilvermeeuw van de Lau-werpolder bij Uithuizen. Dit achtkant wasdoor het waterschap afgestaan voor deherbouw van een korenmolen in Molenrij,maar dit grootschalige project liep op nietsuit en zo kon het achtkant naar Noord-Hol-land verhuizen. Helaas kon politiek Niedorpniet enthousiast worden voor zijn plannenen vandaar dat De Leeuw zijn aandachtverlegde naar Anna Paulowna. Daar kwamhij terecht bij de Kneeskade aan het OudeVeer en in augustus-september begon menmet het heien voor de nieuwe molen. Bij hetheien bleek een van de twintig meter langeheipalen niet de grond in te willen. Hij bleekte stuiten op funderingsrestanten. Die ble-ken van een watermolen te zijn die ooit deOostpolder bemaalde, een deel van de in1846 drooggemaakte Anna Paulownapol-der, en hier aan de Kneeskade stond. In1911 besluit de Anna Paulownapolder omde twee stoomvijzelgemalen om te bou-wen tot centrifugaalpompgemalen metzuiggasmotoren. Als dit werk is uitgevoerddan worden vier van de vijf overgeblevenvijzelmolens in 1913 voor sloop verkocht. Aleerder, in 1881 was molen ‘1’ verongelukt.Als alles volgens plan verloopt dan wordtde molen zelf volgend jaar gebouwd zodatna negentig jaar op deze plaats weer wie-ken zullen draaien.

Kap geplaatst op strijkmolen C

Begin maart 1999 werd strijkmolen C vande voormalige Raaksmaatboezem onderAlkmaar-Oudorp door brand zwaar be-schadigd. Begin 2001 werd in de werk-plaats van molenmaker Poland in Broek opLangedijk de nieuwe kap klaargemaakt.Op vrijdag 28 september werd de vijftienton zware kap op de molen geplaatst. Datbebeurde met twee kranen, een van 60 eneen van 45 ton. Het bleek namelijk niet mo-gelijk om met nog zwaarder materiaal ophet pad bij de molen te komen. De roedenworden in een later stadium gestoken. Vrij-willig molenaar Aggie Fluitman zal de mo-len gaan bewonen en bemalen.

De Zoeker maalt roe af

Op maandag 22 oktober brak omstreekeen uur onder het malen de binnenroe vande oliemolen De Zoeker in Zaandam bij deaskop af. Volgens De Molens van Noord-Holland is dit nog een Potroe, no. 629. DezePotroe zou dan uit 1870 of daaromtrentmoeten dateren en daarmee tot maan-dag 22 oktober een van de oudste nogwerkende Potroeden van Nederland zijn.Deze roe is oorspronkelijk gemaakt voor DePoelsnip van Duyvis en werd na het veron-gelukken van De Zoeker in 1925 in die mo-len gestoken. In de loop van zijn 130-jarigbestaan moet deze roe welhaast meerdan honderdmiljoen omwentelingen heb-ben gemaakt. Afgeschreven was hij ookwel, want hij zal nieuw bij Pot een bedrag in

de orde van grootte van vierhonderd gul-den gekost hebben. Voor zijn opvolger zalaanzienlijk dieper in de buidel moete wor-den getast.De molen voerde tijdens de breuk op debinnenroe geen zeil, terwijl op de buiten-roe met twee duikers werd gemalen. Ge-lukkig waren er geen persoonlijke onge-lukken te betreuren en bleef het afgebro-ken end hangen waardoor de schadebeperkt bleef. Wel beschadigde het val-lend end een eind van de buitenroede.Op dinsdag 23 oktober werden de restenvan de gebroken roe met een kraan opeen ponton verwijderd.Het ongeluk gebeurde precies een weekvoor het bezoek van prins Willem-Alexan-der en zijn verloofde aan de ZaanseSchans.

Voltooiing restauratie De BleekeDood gevierd

De restauratie van de korenmolen DeBleeke Dood in Zaandijk is op een oor nagevild. Dit is op 28 september, aan de voor-avond van de Zaanse Molendag, gevierdin een bijeenkomst op de molen. Het is eenkostbare restauratie geweest die zich overlange tijd heeft uitgestrekt. Er is dan ook eenbedrag van 450.000 gulden mee gemoeidgeweest. Het werk is uitgevoerd door Mo-lenmakerij Saendijck en dat is in feite in dub-bel opzicht een thuiswedstrijd geweest voordit bedrijf aangezien firmant G. Smit in hetmolenhuis van De Dood woont. De Dood is in meer dan een opzicht eenopmerkelijke molen. Hij moet bij zijn bouwde grootste Zaanse molen zijn geweest.Met zijn bouwjaar 1656 is hij de oudste nogbestaande achtkante baliekorenmolen.Die combinatie van grootte en hoge ou-

derdom vindt men terug in een buitenge-woon zware constructie, waarschijnlijk om-dat men door gebrek aan ervaring het ze-kere voor het onzekere nam. In dat opzichtis hij de tegenhanger van de elders in ditnummer beschreven Jonge Sophia die quaconstructie haast zijn tegenpool is.Ondanks die zware constructie moest demolen grondig worden aangepakt. Met hetwerk is in 1999 begonnen. Zo is de molenrechtgezet en zijn er tafelementen vervan-gen. Het rechtzetten was vanwege deslappe Zaanse veenbodem geen sine cure.Verder is al het kleedhout vervangen. Ookhet binnenwerk is weer compleet in ordegemaakt en de molen heeft nu zijn oor-spronkelijke indeling weer. Molensteenma-ker Hans Titulaer leverde niet minder dandrie koppel stenen. Zelfs de windassen voorhet openleggen van de stenen zijn weer inere hersteld. Opvallend is dat deze windas-sen een teruglooppal missen, maar dat is zote zien ook oorspronkelijk zo geweest.Voor de geschiedenis van deze molen ver-wijzen wij naar de serie ‘Vier meter molen-landschap’, Molenwereld 2000-11-250e.v.). Al met al is De Dood een opmerkelijkemolen en zeker niet alleen voor de Zaans-treek. Landelijk gezien is hij een vroeg voor-beeld van een kapitale korenmolen. Demolen is een bezoek meer dan waard enook voor de fijnproever valt hier nog veelopmerkelijks te zien, dat helaas het bestekvan deze rubriek te buiten gaan.Tijdens de bijeenkomst op 6 oktober werduitvoerig stilgestaan bij de restauratie doorir. J.J. de Zeeuw, dijkgraaf van het water-schap Geestmerambacht en voorzittervan de provinciale molencommissie. Uiter-aard vertolkte de heer C. Knijnenberg, devoorzitter van De Zaansche Molen, ook devreugde bij het tot stand komen van dezerestauratie.

De Bleeke Dood, de oudste bestaandeachtkante baliekorenmolen van Neder-land.

Een van de drie windassen voor hetopen leggen van de steen.


MOLENSACTUEEL

Jaarverslag 2000 molenaars ‘De Haas’ in Benthuizen

De Haas in Benthuizen is eigendom vanStichting Molen De Haas waarbij het dage-lijks beheer is toevertrouwd aan de Vereni-ging Benthuizer Molenaars. In de praktijkblijkt dit een zeer efficiënt omgaan met demolen op te leveren die nagenoeg iederezaterdag van 10.00 tot 16.00 uur draait ente bezoeken is. Verder wordt er ook wel opgewone werkdagen gedraaid afhankelijkvan de mogelijkheden van de vrijwilligemolenaars. Daarnaast zijn er ook regelma-tig extra activiteiten om en met de molen.De maalploeg voor De Haas bestond in1999 uit zes leden, terwijl er twee actieveaspirant-leden zijn, molenaars in opleiding.In 2000 was de molen op 92 dagen in be-drijf, in totaal 424 uur. Er wordt daadwerke-lijk gemalen voor de eigen winkel ver koop,terwijl er dankzij de medewerking vanVeevoe derbedrijf Van der Bijl uit Koudekerknog meer gemalen wordt. In totaal ginghet om een vier ton. Er werden ruim 200.000asomwentelingen gemaakt en de molenwerd door zo’n 1400 mensen bezocht. Inde molen winkel werd goed 600 kg meelverkocht.De vereniging voert zelf veel onderhoudaan de molen uit, ook in het afgelopenjaar. Een ieder jaar terugkerend fenomeenis de zogenaamde Korenmolenloop tussende korenmolens van Zoetermeer en Bent-huizen.

Restauratie korenmolen ‘s-Gravenzande duurder

Door allerlei onvoorzien meerwerk valt derestauratie van de korenmolen van ‘s-Gra-venzande ongeveer anderhalve ton duur-der uit. Aanvankelijk was uitgegaan vaneen bedrag van 1,2 miljoen gulden, nukomt er goed 162.000 gulden bij. De mo-lenstichting legt hiervan 65.000 gulden zelfop tafel, voor het overige doet men eenberoep op de gemeente. Daarnaast gaatde gemeente ook nog eens vier ton uitge-ven aan de inrichting van het molenterreinen andere gewenste voorzieningen. Hetterrein krijgt een ‘park- en tuinachtig’ uiter-lijk. Of dit de sfeer is die bij een bedrijfsmo-len past moet nog blijken. Niet alleen hoogopgaand geboomte hoeft een molen toteen ‘tuinkabouter’ te maken. (Zie over ditfacet van de molenbiotoop De Molenaar1995-10-72 e.v.)

Molenromp Baarland gesloopt

In het februarinummer van de Molenwe-reld werd al gemeld dat het voortbestaanvan de romp van de korenmolen van Baar-land aan een zijden draad hing. Dat is nuniet meer het geval, want de molenromp isinmiddels voor sloop verkocht en in sep-tember opgeruimd. De bij de sloop vrijge-komen ijsselsteentjes zullen elders herge-bruikt worden. De molen van Baarland had veel weg vanDe Hoop in Wemeldinge Na een brand in

De molenromp van Baarland in zijn nadagen.

Zeeuws landjuweel: de korenmolen van Baarland in zijn gloriejaren.

1917 werd de molen tot op de luizolder ge-sloopt. Dat was niet de eerste brand in zijnbestaan: ook tussen 1871 en 1901 is hij eenkeer uitgebrand of afgebrand.Het komt er wel op neer dat de molenwaarschijnlijk langer als romp dan als mo-len heeft bestaan.Natuurlijk rechtvaardigde de zeer slechtetoestand van de romp en het gebrek aanuitzicht op herstel de sloop, maar daarmeeis weer een stuk herkenbare molengeschie-denis weggevallen in het zo mooie land-schap van de ‘Zak’ van Zuid-Beveland.

Weer een witte molen in Cadzand?

De romp van molen Nooitgedacht vanCadzand was tot aan de brand van 1974gewit. Dat was niet altijd zo geweest, van-daar dat bij het herstel van de uitgebrande

molen werd besloten om de buitenkantschoon metselwerk te laten; zoals voor deoorlog. Nu lijdt de Cadzandse molen aande ‘stenenmolenziekte’: vochtdoorslag. DeStichting Molenbehoud West-Zeeuws-Vlaanderen wil de molen nu weer voorzienvan een witte verflaag in de hoop dat ditantwoord biedt op het vochtprobleem.Daartoe is toestemming gevraagd aan deRijksdienst voor de Monumentenzorg. Diewil daar vooralsnog geen toestemmingvoor geven in afwachting van het lopendonderzoek naar de bestrijding van vocht-doorslag (zieMolenwereld 2001-10).

Restauratie van de kap van deAalburgse molen vrijwel gereed

De kap van de korenmolen De Twee Ge-broeders in Wijk en Aalburg is op het bo-venwiel na geheel gereed. Om dit moet


MOLENSACTUEEL

nog een nieuwe voering en twee velgstuk-ken gemaakt worden. Ook moet er eengeheel nieuwe gang kammen worden ge-stoken. Het is de bedoeling dat de kap inzijn geheel vervoerd gaat worden vanafde werkplaats van de Gebr. Straver aan deProvincialeweg-Zuid in Almkerk naar demolen op de Maasdijk in Wijk en Aalburg.Maar wanneer is nog niet bekend, omdatde rest van het kruiwerk, zoals de keerkuip,kruivloer en houten rollen eigenlijk ook ge-heel vernieuwd zouden moeten worden.

Realisering houtzaagfunctie vanHoltens molen Deurne in stroom-versnelling

Op vrijdag 21 september 01 heeft de direc-teur van houthandel Holten in Deurne, dhr.Gerard van Calis, een stuk grond geschon-ken aan de stichting Holtens molen. Dit ge-beurde symbolisch door de aanbiedingvan de schenkingsakte aan de voorzittervan het comité van aanbeveling van demolen, burgemeester Daandels en aan devoorzitter van de stichting Holtens molendhr. v.d. Boomen.Reeds geruime tijd ontwikkelt het bestuurvan Holtens molen samen met de muldersplannen om naast de reeds bestaandefuncties van graan malen en olieslaan ookde laatste ontbrekende functie, namelijkhoutzagen op windkracht aan de molentoe te voegen. Hiermee wordt de molendan een in Europa uniek museum van klein-schalige industrie uit de vorige eeuw.Een grote handicap voor de realisering vandeze plannen vormde het ontbreken vanvoldoende ruimte om de houtzagerij tekunnen bouwen. De molenbelt stond n.l.pal tegen de werkplaats van houthandelHolten.Kortgeleden besloot directeur Van Calisechter tot een forse modernisering van zijnbedrijf. Een van de onderdelen hiervanvormde de sloop van de oude werkplaats.In dit kader besloot Van Calis een stukgrond te schenken aan de molen, zodat er

De nieuwe kap voor de molen vanWijk en Aalburg in opbouw bij dewerkplaats van de Gebr. Straver inAlmkerk (foto C. van Rijthoven).

letterlijk ruimte ontstaat voor de realiseringvan de zagerij. Uiteraard zijn het bestuur ende mulders zeer verheugd met deze geste.Burgemeester Daandels, de voorzitter vanhet comité van aanbeveling, was dan ookonmiddellijk bereid om de acte mede inontvangst te nemen. Stichting Vriendenvan Holtens molen.

Start restauratie korenmolen Oudemolen

De in 1846 gebouwde korenmolen teOude Molen, toen gemeente Fijnaart, nuMoerdijk, werd in september 1967 ontta-keld door molenmaker Piet van Beek uitRijnsaterwoude. Met moleneigenaar DeLint was afgesproken dat de onttakelingmet gesloten beurzen zou geschieden. Zonam Van Beek al het binnenwerk, inclusiefhet bovenwiel mee en bleef in Oudemoleneen kale romp met kap staan (Kan iemandons inlichten over de lotgevallen van dezeonderdelen?). In 1993 kocht het echtpaarP. Groenewoud de molen met het huis vanfamilie De Lint. Daarna vonden de familieGroenewoud en Brabantse molenliefheb-bers elkaar om tot restauratie van de mo-len te komen. Dit leidde tot de oprichtingvan de Stichting De Oude Molen die in2000 de molen in eigendom verkreeg. In-middels was ook de papierwinkel in ganggebracht voor de restauratie, zoals vergu-ningen en subsidieaanvragen. Op dit mo-ment zijn al formaliteiten afgerond en is op-dracht gegeven voor de restauratie gege-ven aan molenmaker John de Jong uitVeldhoven. Deze restauratie zal in delenworden uitgevoerd en onder het voorbe-houd dat de financiën het toelaten.Op zaterdag 3 november heeft de officiëlestart van de restauratie plaatsgevonden.De kap van de molen is met een (gespon-sorde) kraan van de firma Heeren op de

De molen van Oudemolen in 1973.

grond gezet en vervangen door een tijde-lijk nooddak. Vervolgens zal dan, i.v.m. de naderendewinter, op zijn vroegst in het komend voor-jaar de molen ‘in de steigers’ gaan vooreen grondige opknapbeurt van het met-selwerk, waarna de rest volgt. Wordt ver-volgd dus.

Seuntiëns blijft vechten voorKeersopper Molen

In 1982 kreeg de heer P. Seuntiëns uit Veld-hoven vergunning van de toenmalige ge-meente Riethoven voor de herbouw vande Keersopper Watermolen. Dit liep op eendrama uit (zie Molenwereld 1999-6-130, 131en 2001-4-96). Riethoven ging op in Berge-ijk. De nieuwe gemeente wilde niet mee-werken aan de herbouw van de molenwaarvoor de vergunning inmiddels in 1991ingetrokken was. Seuntiëns zette toch door,waarna de inmiddels gestorte molenfun-dering in april 2000 met bestuursdwangwerd verwijderd. Het belangrijkste argu-ment tegen de reconstructie was de lig-ging van de molen binnen de stankkcirkelvan een naburige varkenshouder. Wiedenkt dat Seuntiëns zich door de treurigegebeurtenissen uit het veld heeft latenslaan heeft het mis. Vorige maand heeft hijopnieuw de aanvraag voor een bouwver-gunning voor de reconstructie van deKeersopper Molen ingediend. Aangezienhet gesternte nog precies hetzelfde is als bijde vorige aanvraag is de kans op een ver-gunning niet groot. Aan de andere kantzouden er heel wat gemeenten zijn die zichin hun handen zouden knijpen bij een der-gelijk particulier initiatief. Hopelijk komt mener daarom nu wel uit.

Schilderij gevonden van voor-ganger korenmolen Ulvenhout

De Korenbloem aan de Molenstraat in Ul-venhout is met zijn bouwjaar 1909 een be-trekkelijk jonge molen. Daarvoor stond ereen standerdmolen die met het bijbeho-rende woonhuis in de nacht van 7 op 8maart 1909 afbrandde. Tot voor kort was ervan deze standerdmolen geen afbeeldingbekend. Kort geleden ontmoette mole-naarszoon Theo van der Westerlaken eenoud-inwoner van Ulvenhout die hem ver-telde dat hij een oud schilderij had met eenmolen waarvan zijn vader altijd zei dat hetde molen van Ulvenhout was. Volgensklopte dit niet, want De Korenbloem is eenstenen molen en die op het schilderij is vanhout. De zaak was snel kortgesloten: Het isde houten voorganger van de bestaandeKorenbloem. Deze molen stond oorspron-kelijk als de Vossenbergse Molen op deGoudberg bij Strijbeek. Door de BelgischeOpstand in 1830 verloor de molen eengroot deel van zijn klanten, want hij kwamtegen de grens erg excentrisch te staan.Om die reden verplaatste molenaar FransDiels de molen in 1835 naar de Molenstraatin Ulvenhout, waar hij het tot de brand van1909 uithield.


MOLENSACTUEEL

Toch teruggave BTW herbouwNooitgedagt Woudrichem

De herbouw van de korenmolen Nooitge-dagt in Woudrichem is een heel mooi voor-beeld van een geslaagde reconstructievan een verdwenen molen. In 1996 was deop 21 april 1945 opgeblazen korenmolenvan Woudrichem herbouwd. Aan die her-bouw hing uiteraard een flink prijskaartjevan een bedrag van met zes nullen, uiter-aard voor de komma. Van dit prijskaartjeeiste de Staat der Nederlanden een flinkdeel op in de vorm van BTW. Nu zijn er con-structies mogelijk waardoor het mogelijk isom de BTW terug te vorderen. Dat is volko-men legaal en ook in Woudrichem wasmen die weg ingeslagen. De belasting-dienst Dordrecht ging hier mee akkoord,maar de belastingdienst Breda, waar menna een grenswijziging onder raakte, niet.(zie Molenwereld 2000-1-6). De StichtingNooitgedagt, de eigenaar van de Woer-kumse molen protesteerde tegen dezegang van zaken en wilde de terugontvan-gen BTW niet weer retourneren richting fis-cus. Het gerechtshof in ‘s-Hertogenboschheeft op 21 augustus 2001 uitspraak ge-daan en bepaald dat de Stichting de BTWniet terug hoeft te betalen. Het ging omeen bedrag van 185.000 gulden en dat isniet mis. Uiteraard durfde het stichtingsbe-stuur met het terugontvangen bedrag han-gende de uitspraak niets te doen. Nu dekou van de lucht is wil het stichtingsbestuurmet dit geld in de molen investeren.

Inbedrijfstelling Janssenmolen inOirsbeek

Op zaterdag 6 oktober stelde burgemees-ter F. Beckers van de gemeente Schinnende Janssenmolen in Oirsbeek weer in be-drijf. De molen is niet alleen gerestaureerd,maar er zijn ook aanpassingen aange-bracht ter vergroting van de belevings-waarde voor het publiek. Zo is er een trap-lift gemaakt voor rolstoelgebruikers en is debestrating aangepast. Ook zijn er enige zit-banken bij de molen geplaatst. Een infor-matiebord en brochures moeten de be-langstelling voor de molen vergroten. Welhoopt vrijwillig molenaar Schols dat er nogenige bomen bij de molen zullen verdwij-nen zodat de windbelemmering minderwordt.

‘Stoom aan de Zaan’

Tot 25 november loopt er in het Molenmu-seum in Koog a/d Zaan een tentoonstellinghoe stoommachines in de Zaanstreek derol van de windmolens overnamen. Dit pro-ces is heel erg ingrijpend geweest: tech-nisch, economisch en sociaal. Molensmaakten plaats voor fabrieken; aanvanke-lijk nog als het ware ‘molens met stoomma-chines’, later als grote industriële com-plexen die in niets meer herinnerden aande molens van weleer dan hooguit degrondstof en het product. ‘Stoom aan deZaan’ laat in foto’s en documenten deze

ontwikkeling in een notendop zien. Voor ie-mand die eens verder wil kijken dan zijnmolenneus lang is, gaat hier toch een heelandere wereld open; enerzijds in verbin-ding met de molens van weleer, anderzijdsin de ontwikkeling naar de moderne indus-triële samenleving. ‘De Zaan van de mo-lens’ is weergaloos, de Zaan van de fabrie-ken eigenlijk ook, maar wat een hemels-breed verschil.Een collectie speelgoedstoommachinesmet hun toebehoren laat een andere kantvan de ‘verstoming’ zien.Ter gelegenheid van de tentoonstellingwerd een brochure van 12 pagina’s in vier-kleurendruk uitgebracht, De ‘verstoming’van het Zaanse windmolenbedrijf. Dezebrochure is tegen de prijs van ƒ 10,- voor le-den en ƒ 15,- voor niet-leden van De Zaan-sche Molen verkrijgbaar bij het Molenmu-seum.

Tentoonstelling Jan Lunenburg inZevenhuizen

Zaterdag 27 oktober heeft in het HistorischCentrum ‘Ons Verleden’ te Zevenhuizenweer een nieuwe tentoonstelling het dag-licht gezien. Het betreft een nieuwe opstel-ling van de tentoonstelling van Jan C. Lu-nenburg. Dit keer is het werk wat direct van‘zijn’ hand is gekomen, en wel een deelvan door hem zelf gemaakte pentekenin-gen en aquarellen die hij heeft gemaakt inde jaren 1960 tot 1990.Jan C. Lunenburg is in de ‘molenwereld’ inen rond Zevenhuizen-Moerkapelle geenonbekende geweest, temeer omdat hij inde oorlogsjaren veel tijd heeft doorge-bracht op de molens langs de Rotte. Zijngrote passie was molens en het verzame-

len van foto’s en boeken daarvan; als-mede het maken van pentekeningen enaquarellen, zo zijn ook van hier uit de regioexemplaren te bewonderen.Deze tentoonstelling is door het bestuur ge-kozen, omdat zij deze prachtige collectiegraag aan het grote publiek wil laten zien.Verder is er in het museum nog te zien detentoonstelling van de droogmakerijenrond de Rotte met de vele molens die hierooit gestaan hebben.De tentoonstelling is geopend op dinsdag-avond 27 november van 19.00 tot 21 uur enop zaterdag 15 december van 13.30 uurtot 16.00 uur. Historisch centrum ‘Ons Verle-den’ is gevestigd aan Tweemanspolder 15in Zevenhuizen.

Uitzicht vanuit de kap van de bovenmolen van de Tweemanspolder tijdens de inun-datie in de oorlog. Fragment van een tekening van Jan Lunenburg.

In ‘t kort

� Gedeputeerde Staten van Groningenhebben 11.000 gulden beschikbaar ge-steld aan de Molenstichting Oldambt voorhet herstel van het gevlucht - met name dekleppen - van de molen De Dellen bijNieuw-Scheemda.� Sinds kort staat De Jonge Jan in Uithuizen‘s avonds tot elf uur in het volle licht van vierschijnwerpers. Het is het resultaat van eensuggestie die vrijwillig molenaar Ben Pop-pen deed bij een bezoek van het collegevan Eemsmond.� Korenmolen De Vlijt in Diever moet her-stel ondergaan. Dit betreft hoofdzakelijk debij de restauratie in 1980 aangebrachtefokken die in slechte staat verkeren. Methet herstel is een bedrag van ruim 20.000gulden gemoeid.� Oud-journalist P.R. van der Molen heefteen brochure samengesteld over de Twic-kelse zaagmolen bij Delden. De brochure is

MOLENSACTUEEL


De oude romp en de nieuwe kap voor de molen van de Etersheimer Braakpolder; links de waterloop in wording (foto H. vanSteenbergen).

voor ƒ 3,95 verkrijgbaar bij deze gewezenmolen, nu zagerij.� Al meer dan tien jaar wordt er gepraatover restauratie van de in augustus 1960onttakelde korenmolen van Massier bijNieuwleusen. Veel schot zit daar niet in,maar het verval gaat wËl verder. De ge-meente heeft nu overleg gevoerd met defamilie Massier om nog verder verval tevoorkomen.� De gemeente Nunspeet heeft de restau-ratie van de vervallen korenmolen van El-speet toch weer op de begroting gezet,ondanks dat men tot op heden nog niet totovereenstemming is kunnen komen met deeigenaar.� De opbouw van de molen van de Eters-heimer Braakpolder bij Etersheim verlooptvoorspoedig. De nieuwe kap ligt naast hetachtkant.� Woensdag 17 oktober kreeg de Twuyver-molen bij Sint Pancras in het kader van eenrestauratie een nieuwe windpeluw. Tevenszijn de roeden gestoken. Als alles volgensplan verloopt dan is de molen over eenjaar weer klaar.� Het waterschap De Oude Rijnstromenheeft in september 75.000 gulden beschik-baar gesteld voor herstel van de Putmolenbij Aarlanderveen. Aan de molen is sindshet voorjaar gewerkt en hij is ook alweer inbedrijf. Maar er moet nog meer gebeuren.De totale kosten voor het werk aan de mo-len bedragen 150.000 gulden.

�Op maandag 15 oktober is de stomp vanmolen 4 van de Binnenwegsepolder aande Achterlaan onder de Kruisweg, ge-meente Bleiswijk, geheel gesloopt in ver-band met de aanleg van de HSL. Op degeschiedenis van deze polder, de molenen diens sloop hopen we in een volgendnummer uitvoerig terug te komen. � De provincie Zuid-Holland heeft geld be-schikbaar gesteld voor de restauratie vande vervallen korenmolen van Oostvoorne,een der laatste crepeergevallen onder demolens in Zuid-Holland. Het gaat om eenbedrag van 467.756 gulden, verspreid overdrie jaar.� De molenmakers zijn aan het werk ge-weest op de molens van de Tweemanspol-der onder Zevenhuizen. Molen No. 1 heeftwwn nieuwe korte schoor gekregen, molen2 een nieuw buikstuk in de vang, terwijl Re-nofors/Conserduc de voeghouten aanmolen No. 3 heeft aangestort.� Op verzoek van de Vereniging DeZeeuwse Molen is in het bestemmingsplanvoor Krabbendijke in de molenbescher-mingszone een maximale beplantings-hoogte opgenomen.� De gemeente Reimerswaal heeft 50.000gulden uitgetrokken voor een opknap-beurt van de molen van Rilland-Bath. Demolen wordt voorzien van een specialewitte verflaag die de molen ook moet be-schermen tegen inwateren, want daarheeft ook deze molen last van.

� Op 26 september werd de nieuwe kapop de molen De Grenswachter in Luyksge-stel geplaatst. Deze molen wordt gerestau-reerd door molenmaker Coppes uit Berg-haren. Er moet nog veel werk gebeuren endaarom is de opening pas gepland op Na-tionale Molendag 2002.

Molenkalender

10 november: Molendag Tielerwaard.10 maart: Molendag Land van Cuijk.

Tentoonstellingen

16 februari - 31 december 2001: ‘Wind/ -Kracht/Metingen’ in museummolen DeNieuwe Palmboom, Noordvest 34, Schie-dam.8 september - 25 november 2001: Expositie‘Stoom aan de Zaan’ in het Molenmuseumte Koog a/d Zaan.vanaf 27 oktober 2001: Werk van Jan Lu-nenburg in het Historisch Centrum Ons Ver-leden te Zevenhuizen.


De ‘Zoeker’ uit het oktobernummer, de Noord-Hollandseweidemolen, heeft geen reactie opgeleverd.Hierbij plaatsen we een nieuwe, een tijdschriftfoto welke vol-gens het onderschrift een molen van de polder Herwijnenzou zijn. Dit is naar alle waarschijnlijkheid niet het geval.Welke molen is het dan wel?Let op de merkwaardige plaats van de voorwaterloop.

Reacties a.u.b. te richten aan de redactie van de Molen-wereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail [email protected]

Zoeker

‘t Betere Werk

Middeleeuwse windmolens en de euroBij de bespreking van Windmill Technology in Flan-ders in the 14th and 15th century is een niet onbe-langrijk detail weggevallen bij de vermelding vande prijs, namelijk de munteenheid. De prijs ‘16,-‘ be-treft geen guldens maar euro.

jsb.


MOLENSACTUEEL

In deze rubriek wil de redactie nieuwsop nemen van molens tot pakweg 100km over de grens. De molens net overde grens in België en Duitsland zijn voorde inwoners van de Nederlandse

GRENS MOLENS

grensprovincies wellicht veel interes-santer dan molens aan de andere kantvan Nederland. Bovendien hopen wijzo bij te dragen tot een stuk blikveld-verruiming want in de genoemde lan-den gebeurt er op molengebied heelerg veel, zoveel dat je soms het gevoelbekruipt dat Nederland op molenge-bied links en rechts wordt ingehaald. Zodeelde Harmannus Noot mee dat inOost-Friesland sinds 1988 niet minderdan 28 rompen en stompen in ere zijnhersteld!

Jubileum in Bagband

Bagband ligt vijftien kilometer ten zuid-oosten van Aurich. Bij dit dorp staat naarOostfriese bergrippen een vrij kleine,maar wel oude molen, gebouwd in 1812.De molen is eigenlijk altijd eigendom ge-weest van de familie Bohlen die hem al-

tijd goed onderhouden heeft. Zo werd in1988 de molen nog gerestaureerd. Tochwerd de last van de molen voor deze fa-milie te zwaar en nadat kort na de restau-ratie van 1988 de molen bij zware stormenbeschadigd was, zag zij financieel geenkans meer om de molen ook in de toe-komst goed te blijven onderhouden. Opinitiatief van de plaatselijke burgemeesterAlbert Kroon werd in 1991 een molenver-eniging in het leven geroepen die in sa-menwerking met de gemeente de molenbeheert. De vereniging organiseert maal-en bakdagen en stelt de molen openvoor bezichtiging. De molen ziet er uit omdoor een ringetje te halen en heeft zelfsde verdwenen zelfzwichting weer terug-gekregen. Op zaterdag 29 septemberwerd het tienjarig bestaan van de vereni-ging gevierd, waarbij Albert Kroon de ge-schiedenis van de molen uiteen zette.

Windroosherstel voor WestgasterMühle in Norden

De Westgaster Mühle in Norden is eenprachtige molen die met zijn molenaars-huis een indrukwekkend complex vormt.De molen heeft een week of zes zijn wind-roos moeten missen wegens vernieuwingvan de windroosbok. Op 4 oktober kreegde molen zijn windroos terug en kan demolen weer draaien. De kosten van deoperatie bedroegen een kleine 20.000DM. De kosten kwamen voor een derdevoor rekening van eigenaar GerhardCampen, een derde voor rekening vande molenvereniging en een derde voorrekening van de zogenaamde Mühlen-pool, een samenverwerkingsverband vande Landkreis Aurich en de gemeenten inde Landkreis.

Rehabilitatie voor korenmolenvan Warsingsfehn

Het landschap van Warsingsfehn, onge-veer tien kilometer ten noordoosten vanLeer doet sterk denken aan dat van deveenkoloniën. Aan een voor dit gebied zotypische vaarten staat de korenmolen vanWarsingsfehn, de laatste molen van de ge-meente Moormerland en gebouwd in

1886. Helaas is deze forse molen in 1967onttakeld tot een kale romp met kap enas. In 1988 werd er een plaatselijke molen-vereniging in het leven geroepen die zichhet lot van deze molen aantrok. In 1991werd de kap gerenoveerd. De kosten er-van, 40.000 mark, kwamen geheel uit par-ticuliere middelen. In 1996 kreeg de molenweer een balie en werden de plaatijzerensilo’s naast de molen verplaatst; Kosten160.000 mark. Monumentenzorg, de ge-meente en het Amt für Agrarstruktur droe-gen hierin bij. In 2000 werd de nieuwewindroos geplaatst, die de kap nu al op dewind houdt, ook al ontbreekt het gevlucht.In september zegde minister Uwe Bartelsvan Nedersaksen geld toe en dat deedook het Lottogesellschaft. In combinatiemet de bijdragen van de gemeente en demolenvereniging moet het mogelijk zijn omniet alleen de kap, maar ook de wieken telaten draaien.Daarmee is de molenvereniging nog nietwaar men zijn wil. Op het verlanglijstjestaat nog het vervangen van de golfpla-ten rompbedekking door riet en het weerop de wind kunnen malen met een kop-pel stenen.De molen wordt nog steeds gebruikt doormolenaar Frerich Bohlen, die er een vee-voederbedrijf annex fouragehandel heeften met zijn vrouw Gisela een winkel metecologische producten drijft.

De molen van Warsingsfehn zoals dieer in 1976 bij stond.

De molen van Bagband in augustus1972: met spruiten en windroos.


Spectaculair molenherstel inWesteraccum

In 1872 werd in Westeraccum een grotekorenmolen gebouwd die in 1916 af-brandde. In de stomp werd nu een meel-fabriek ingericht die tot 1980 in bedrijfwas. Na het faillisement van molenaarZimmermann werd de Raiffeisenbank vanWerdum de eigenaar van het molenres-tant. Na jarenlang vergeefs naar eennieuwe eigenaar gezocht te hebbenvond men die uiteindelijk in 1990 in depersoon van Onno Poppinga uit Dornum.Poppinga zette zich met grote moed enveel energie in voor de herbouw van de

Het achtkant uit Ihlienworth kant en klaar voor de molenin Westeraccum (foto H. Redinius, coll. H. Noot).

De molen van Wes-teraccum als meel-fabriek in 1977.

molen. De bedrijfsgebouwen aan de mo-len kregen een woon- of kantoorfunctie.In 1999 werd op de onderbouw weer eenachtkant gezet. Dat was afkomstig vande molen Ihlienworth bij Cuxhafen die alsinds 1961 buiten bedrijf en onttakeld was.In verband met de aanwezigheid van debijgebouwen moest de onderbouw enigemeters verhoogd worden, zodat de on-derbouw nu een verdieping hoger werd.Daarmee wordt de Westeraccumer mo-len volgens Poppinga de hoogste vanOost-Friesland en onttroont de ‘rivalen’ inAurich en Hagen. Op 14 september is nude kap op de molen geplaatst. Het hoeftgeen betoog, dat deze grote molen hetopen landschap achter de Waddenkustzal beheersen.

MOLENSACTUEEL


De Arend: van hoogste vlucht tot diepste val (1)

HOOG-HOGER-HOOGST

De kwestie van de grootstemolen is betrekkelijk

onomstreden: daarvoor moetje in Schiedam zijn.

Onttroning dreigt door herstel van de in 1929

onttakelde molen De Hoopin Princenhage bij Breda.Deze molen is inderdaad

tientallen jaren de hoogste geweest.

Of is dit een kwestie vanoverleven maar niet van

bouw geweest?

De Arend spiegelt zich in de Schiedamsevest. Het gebouw achter de molen is de‘Gemeentelijke Wasch-, Bad- en Zweminrichting’ (het witte deel in de vest is hetzwembad). De twee panden erachter zullen, gelet op de bouwstijl, wel een brande-rijachtergrond hebben gekend. Uiterst rechts een duiker die de Schiedamsevest metde Zalmhaven verbindt. De straat die men rechts inkijkt (met het koetsje) is hetVasteland/Westzeedijk. Van al deze gebouwen is geen steen op de andere gelaten(foto collectie gemeentearchief Rotterdam).

Al sedert jaren koester ik de gedachte dateen paar Rotterdamse molens plus moge-lijk een Amsterdamse het winnen van demolen van Princenhage. Zo vertelde mole-naar Arie Kluit (1900-1971) van De Noord ophet Oostplein in Rotterdam dat de molenDe Hoop op de Coolsingel (op de plaatswaar nu de beurs staat) nog een zolder ho-ger was dan De Noord. De baliehoogtevan laatstgenoemde, in 1954 afgebrandemolen, was volgens een opmetingsteke-ning uit 1943 16,20 m bij een vlucht van28,24 m. Dit betekent dat de baliehoogtevan De Hoop in de buurt van de 21 m moethebben gelegen. Foto’s bevestigen die

veronderstelling, te meer daar de vluchtbekend is. Op 10 juli 1891 is voor deze mo-len namelijk bij Pot een binnenroe besteldmet een lengte van 96 voet (27,18 m). Dezekreeg nummer 1714. Op 6 augustus 1900werd een buitenroe besteld, 27,25 m lang(no. 1875) De Hoop was in vlucht dus eenmeter kleiner dan De Noord, maar won hetruimschoots in baliehoogte. De wiektop vanDe Hoop bevond zich dus 49 m boven hetplaveisel van de Coolsingel! Pas door desloop van De Hoop in 1920 kon de molenvan Princenhage de hoogste worden: balie20,54 m, top van de wiek 47,10 m bovenstraatniveau. Als hoogte molen van Neder-

J.S. Bakker

Portret


land nu geldt volgens Het Nederlandse Mo-lenbestand De Noord in Schiedam met18,20 m balie en 26,60 m vlucht, totaal 45m, hooguit enkele tientallen centimetersmeer dan zijn Rotterdamse naamgenoot.Wie het langste leeft heeft alles!De ijverige Rotterdammers hebben met desloop van De Hoop in 1920 de op dat mo-ment grootste molen ter wereld om zeepgeholpen. De grootste haven zal meerperspectief geboden hebben.

Hoger, hoogst

Het is echter zeer de vraag of De Hoopvanaf de bouw in 1736 recordhouder was.Op basis van een foto, de enig bekende, isde veronderstelling aannemelijk dat demoutmolen De Arend bij de Schiedamsepoort nog hoger is geweest. Niet zo lang geleden kwam tekenaar enmolenliefhebber Bas Koster ook tot de con-clusie dat De Arend wel eens de hoogstevan Nederland zou kunnen zijn geweest,een overtuiging die schrijver dezes deelde.Hij werkte aan een reconstructietekeningen had berekend dat de baliehoogte vanDe Arend 23 m moet zijn geweest, bij eenbreedte aan de basis van niet minder dan14 m. Koster berekent de vlucht op 26,60

PLAATS MOLEN BALIE VLUCHT TOTAAL Begin Eind

Rotterdam Arend 25,50 27,50 53 1798? 1891 Rotterdam Hoop 22,62 27,25 50 1891 1920 Princenhage Hoop 20,54 27,00 47 1920 1929 Schiedam Noord/Vrijheid 18,20 26,60 45 1929 heden

Molen De Noord op het Oostplein metrechts de Goudsesingel omstreeks 1935.De Noord had zijn grote hoogte nietin een keer gekregen. Hij was in deloop van zijn bestaan aanmerkelijk ver-hoogd. Het raam met de halfronde af-sluiting net onder de balieschoren wasoorspronkelijk een baliedeur!

De hoogste molen, een kwestie vanoverleven (tekening Bas Koster).

m. Dit is te weinig. Dankzij de bewaard ge-bleven gegevens van Pot weten we datde vlucht 27,46 m is geweest. De wiektopvan deze molen lag dus meer dan vijftigmeter boven straatniveau!Bas Koster en schrijver dezes besloten dehanden ineen te slaan om de tekening vanDe Arend aan te kleden met zijn geschie-denis; het gaat immers om (hoogstwaar-schijnlijk) de hoogste molen ter wereld, al-hoewel er in het Rotterdamse ook nog po-tentiële concurrenten zijn, als is beter tespreken van zijn geweest. De Hoop noem-den we al, maar zijn buurmolens, De Pelik-aan en De Oranjeboom waren evenminverre van kleine jongens zoals bijvoorbeelduit tekeningen van Gerrit Groenewegenblijkt, de achttiende-eeuwse scheepstim-merman die niet alleen schepen, maar ook


zijn stad met een griezelig perfecte precisieheeft weergegeven.En dan is er nog De Stenen Molen in Am-sterdam... De aloude controverse Rotter-dam-Amsterdam mocht eens niet mee-spelen.

De foto

Er is eigenlijk maar één foto van de Rotter-damse moutmolen De Arend bekend, zijhet in twee varianten omdat de plaats vande erop staande mensen verschilt. Nu iseen foto toch een ongelukkig hulpmiddelom de hoogte van een molen te bepalen,omdat de wetten van het perspectief zor-gen voor een - soms heel erg grote - verte-kening van de werkelijkheid. Als de foto opgrote afstand genomen is dan is die verte-kening minimaal. Op die enige foto van DeArend ‘valt hij erg achterover’. De verteke-

ning is dus groot en dat maakt het extramoeilijk om echt iets zinnigs te zeggen. Gelukkig zijn er nog twee harde feiten, zon-der welk het onmogelijk zou zijn om dehoogte van deze reus onder de reuzen teachterhalen:Dankzij het feit dat eigenaar Van Elsen opde valreep nog een roe bij Pot besteldeweten we de vlucht precies: 27,46 mEn verder was de raad van de stad Rotter-dam zo vriendelijk om in haar resolutiën-boek vast te leggen hoe wijd de molen opde begane grond buitenwerks moest zijn:50 voet. Nu hanteerde men toen de Rijn-landse voet van 0,314 m. Daarom moet DeArend aan de basis 15,70 m wijd zijn ge-weest.Dat is alles. Verder zullen we het hoofdza-kelijk met die met bloed gevoede hardeschijf moeten doen plus nog wat hulpmid-delen in het verlengde hiervan.Op de afdruk van de foto die ik van DeArend heb gebruikt is de basis van 50 voetteruggebracht tot 34 mm. Wanneer er doorhet perspectief geen vertekening zou zijndan zou, op grond van diezelfde foto debaliehoogte (15,70 : 0,034) x 0,052 = 24,01 mgeweest. Dat moet vanwege het perspec-tief (wat ver weg is lijkt kleiner) meer ge-weest zijn; de foto geeft immers de schijn-bare werkelijkheid.Nu wordt er voor perspectiefcorrectie welmet een waarde van 7% gewerkt. Nu is datnatte vingerwerk, maar er rest niet veel an-ders. De baliehoogte zou dan 25,69 m zijngeweest. Dat is ongelooflijk hoog, zo’n ze-ven meter meter meer dan de Schiedamsemolens die nu als de hoogte ter wereld gel-den! Met de vlucht van de foto kunnen we nietsbeginnen, omdat de vertekening door hetperspectief enorm is. Gelukkig weten wedie precies 27,46 m, zodat de totalehoogte ruim 53 m moet hebben bedragen!

De Hoop aan de Coolsingel was eenandere enorme Rotterdamse stadsmo-len. Men is druk bezig met het dem-pen van het laatste stuk van de Cool-singel. Het betekent ook dat de molenbezig is met het malen van zijn laatsteeindjes. In 1920 werd hij na een lang-durig onteigeningsproces in opdrachtvan de gemeente Rotterdam geslooptdoor een combinatie van molenslopers:Gebr. De Boer, Gebr. M.J. & W. Breed-veld en S. de Waard uit Hendrik-Ido-Ambacht: de drie grootste molenslo-pers van Nederland! De Hoop had nietminder dan zes koppel stenen en driebuilen! Op 28 mei werd met de sloopbegonnen.

De Hoop in Princenhage, waarvan de onttakelde romp wacht op herstel, was van1920 tot 1929 de hoogste molen van Nederland. Als het aan de eigenaar ligt danwordt hij het binnenkort weer.

Stapje verder

Het perspectief is en blijft de grote spelbre-ker. Tien meter er naast zitten is niet denk-baar, maar één of twee meter zoveel temeer. Nu maakt dat waarschijnlijk niet uitvoor de faam van De Arend als hoogstemolen ter wereld, een roem die hij overi-gens pas 110 jaar na zijn verscheiden krijgt.Zou het daarom niet mogelijk zijn om nogwat verfijning aan te brengen in het onder-zoek naar de hoogte van De Arend?Nu is het zo, dat, in tegenstelling tot het-geen velen denken, dat de groei van dehedendaags kennis niet zozeer is te dankenaan toegenomen IQ maar meer aan hetmogen voortborduren op de wetenschapvan eerdere generaties. Kortom, uw en mijnzeventiende en achttiende eeuwse voor-ouders waren niet dommer dan u of ik. An-ders gezegd; ook zij zijn uitgegaan van heelrationele uitgangspunten, ook voor debouw van molens. Zo zal men voor de ba-sismaten van een molen - en zeker van zo’ngrote - zijn uitgegaan van ‘mooie’ getallen,omdat dit nu eenmaal makkelijk werkt.Zo is het bekend dat de romp van de Aeo-lus in Vlaardingen volgens het bestek tach-tig voet uit de vloer moet zijn. De voorge-schreven wijdte voor de ‘toren’ van DeArend - vijftig voet - wijst in diezelfde rich-ting. De ashoogte van deze molen moetvolgens de hierboven gevonden waarde39,25 m zijn geweest. De afstand tussen deas en de bovenkant van het metselwerkvan de romp zal circa twee meter hebbenbedragen. De stenen romp moet dan on-geveer 37,25 m hoog zijn geweest. Als webedenken dat 120 voet 37,68 m is dan magheel gevoeglijk worden aangenomen datvoor de romp van De Arend is uitgegaanvan een hoogte van 120 voet van uit devloer, zoals men bij de Aeolus is uitgegaanvan 80 voet. De romp van De Arend was


dus anderhalf keer zo hoog als die van DeAeolus...De baliehoogte van De Arend moet dusiets meer dan 25 m zijn geweest uitgaandevan een romphoogte van 120 voet. Hetzou weer mooi uit komen: 80 voet balie is 80x 0,312 = 24,12 m. Het sluit trouwens boven-dien nog eens makkelijk aan bij een mole-naarsuitdrukking die je tot in de vorigeeeuw kon horen: ‘Die of die molen heeftzoveel voet balie (of stelling).’

Molens in mooie maten

Het klinkt allemaal heel erg aannemelijk,maar het ritselt van de veronderstellingen.Het zou mooi zijn als er wat meer zekerheidwas. Die is er inderdaad. Zo is De Palmboomin Schiedam aan de basis 12,25 m breed. InSchiedam gebruikte men toen ook de Rijn-landse voet: 40 voet komt dan overeen met12,56 m. Het verschil is dermate miniem datmen er rustig op afgaan dat bij de bouwvan deze molen is uitgegaan van eenwijdte van 40 voet. De romp van deze mo-len is 28,15 m. Het verschil met 90 voet be-draagt minder dan tien centimeter!

Bas Koster heeft inmiddels een plan ge-maakt voor de reconstructie van De Ka-meel in Schiedam (zie Molenwereld 1999-11). Ook deze maten zijn volledig inpasbaarin het voetensysteem. Hij is daarbij uitge-gaan van een (historische!) diameter van9,2 m Dat komt weer uitstekend overeenmet 30 voet (9,42 m in Rijnlandse voeten.Voor de romphoogte is de afwijking nogminder. Koster geeft 25 m, 80 voet is 25,12 m.De vlucht van de Schiedamse molens laatzich trouwens ook heel simpel herleiden toteen ‘mooie’ voetmaat: 26,60 m komt vrij-wel overeen met 85 voet (26,69 m).In De Kyck over den Dyck zien we een va-riant van een mooie voetmaat. Die op debegane grond ook veertig voet, alleen nietbuitenwerks, maar binnenwerks en nietvanuit de vloer, maar op de plaats waar deromp ‘uit de fundering komt’. Dat maaktvoor het ‘principe van de mooie maten’niets uit. Het is zo, dat zelfs nu, na alle ver-zakkingen en werkzaamheden, de molen-romp 90 voet is, op minder dan 2 cm na...Met andere woorden: hij past helemaal inde familie, met complimenten aan de ar-chitect bij de laatste restauratie, die waar-schijnlijk niet van die voetmaat is uitge-gaan. Fingerspitzengefühl heet zoiets.Zo weinig foto’s als er van De Arend zijn, zo-veel zijn er aan De Hoop op de Coolsingel.Aangezien van deze molen de vlucht be-kend is kunnen we dankzij die vele foto’shier goed gaan rekenen. Om een lang ver-

De Noord in Schiedam is nu de hoog-ste molen van Nederland, maar evenalsde molen van Princenhage is hij ‘er eentijd tussen tussenuit geweest’, want van1937 tot 1962 stond hij er ook als eenkale romp bij. Tussen 1937 en 1962nam buurmolen De Vrijheid de hon-neurs waar. Het verschil in hoogte tus-sen beide molens is minimaal.

De Aeolus in Vlaardingen: bestekteke-ning van de Schiedamse molenmakerDaniél van der Pauwert uit 1789. Deromp moest vanaf de begane grond 80voet hoog zijn. Deze molen heeft nueen baliehoogte van 15,50 m, terwijl 50voet 49,68 cm is...

Reconstructietekening van De Kameelin Schiedam door Bas Koster. Deze in1715 gebouwde molen behoorde tot deeerste generatie brandersmolens. Hijwas aanmerkelijk kleiner dan de lateregeneraties Schiedamse moutmolens. Demolen werd in 1865 door storm zeerzwaar beschadigd, waarna de romp in1868 werd gesloopt. Er zijn plannenom de molen op het Doelenplein te reconstrueren.

haal kort te maken: de romphoogte iswaarschijnlijk 110 voet of 34,5 m geweest.De berekende baliehoogte komt op 22,62m. Dit stemt redelijk overeen met de aan-vankelijk geschatte maat van 21, 22 m. En22,6 m komt redelijk overeen met 70 voet:21,98 m). Voor de wijdte van de molen aande basis komen we op basis van foto’s toteen berekende diameter van 12,35 m, ter-wijl 40 voet 12,56 m is. Als men zich daarbijrealiseert dat de vermenigvuldigingsfactorvanuit de foto zo rond de 900 is dan magmen over een zo miniem verschil niet val-len!Natuurlijk geeft dit alles geen absolute ze-kerheid. Daarvoor zijn de marges te grooten is het beschikbare feitenmateriaal temager. Het zou mooi zijn dat er hier of daareen bestek of een bouwtekening van eender genoemde molens bewaard zou zijn.Wat dat betreft is het helaas met de be-drijfsmolens droevig gesteld. In het verlengde hiervan kun je nog meerafvragen. Heeft men zich voor de indelingin zolders ook aan ‘redelijke’ voetmatengehouden? Eén ding staat wel als een paal boven wa-ter gedurende kortere of langere tijd is DeArend de hoogste molen van Nederlandgeweest, mogelijk vanaf de bouw af.


De raadselrompvan

OttolandDe Jonge Sophia in Ottoland nog in vol bedrijf, malend bij noordwestenwind. Detwee deuren op het ondertafelement staan beide open. Rechts van de molen hetpand voor de stoommachine etc., links het woonhuis (foto coll. drs. H.A. Visser).

Op zaterdag 6 oktober kreegde spectaculaire reddingsac-tie van de korenmolen vanOttoland (zie Molenwereld1999-12-244, 260, 261 ) eenvervolg: het achtkant, dat in1999 dankzij een bliksem-snelle en alerte reactie vanmolenliefhebbers uit de Al-blasserwaard in november

1999 van de kettingzaag wasgered werd op zijn nieuwe,gemetselde, onderbouw ge-zet. Het bood tevens de ge-legenheid om de molen be-ter te bekijken en dat wasweer goed voor raadsels ge-

noeg en te over.

In het bovengenoemde artikel in de Mo-lenwereld is al het nodige gezegd over degeschiedenis en de constructie van de mo-len, maar daar is nog heel wat aan toe tevoegen. Het achtkant van De Jonge Sop-hia is opvallend licht van bouw, zo licht, dathet eigenlijk onmogelijk is dat de stenen opde tussenzolder hebben gelegen. Nu wasde molen niet groot, hetgeen blijkt uit debestelling van een Potroe. In 1883 besteldede molenaar, C. Kooiman, een binnenroemet een lengte van 19,75 meter. Het werdroede 1389 die 28 heklatten had, waarvande eerste 1,40 m uit het midden zat. Er wa-ren twee zeilarmen ter hoogte van heklat 8en 14. De roe werd gestoken door de be-kende molenmaker A. van der Haven uitNoordeloos.

Indeling

In Ottoland stond de molen aan en ten zui-den van de Dwarsgang, een watering diede Ammerse Boezem en de Smoutjesvlietverbond. De gemetselde onderbouw daar,en nu ook weer de nieuwe, had maar eentoegangsdeur en wel op het oosten. Dat isvoor een grondzeiler heel vreemd, want alsde wind op die deur staat dan draaien dewieken daar ook. Dat is levensgevaarlijk endus moet er wel een bittere noodzaak voorzijn geweest. De conclusie ligt voor dehand: aan de westkant zat in de onder-bouw een halve zolder, waarop de stenenlagen.Uit foto’s blijkt dat er op het ondertafele-ment twee deuren stonden, een aan denoord- en een aan de zuidkant. Uit de fo-to’s blijkt dat bij de deur aan de zuidkantgeen buitentrap staat, die aan de noord-kant wel, waarschijnlijk was dit een lossesteektrap. Verder was er op het westen inhet achtkant een vrij groot kistraam en hadde deur in de onderbouw een bovenlicht.De molen blijkt een neuten kruiwerk te heb-ben bezeten.

De in 1940 gesloopte Haarmolen vanHaarzuilen. Deze molen heeft minstensdrie deuren op het ondertafelement.De molenaar staat, als zijn Stolwijksecollega, in de deuropening. Zijn positiemaakt duidelijk dat dit een wipkoren-molen met een verdiepte vloer moetzijn geweest (foto coll. drs. H.A. Vis-ser).


De Jonge Sophia vanuit het zuiden. De trap bij de deur ontbreekt; mogelijk is hetdie welke bij de zakkenbank staat. Rond de molen zakken: op de zakkenbank, on-der een dekzeil. Voor een vrij druk bedrijf moet De Jonge Sophia een lastig te be-malen molen zijn geweest. De binnenroe is van ijzer, de buitenroe is van hout. (foto coll. drs. H.A. Visser).

Wipmolen

Al eerder suggereerde ik de relatie vandeze molen met de wipkorenmolen, een inde Krimpenerwaard, Alblasserwaard enVijfheerenlanden vrij veel voorkomend,maar nu verdwenen molentype. Bij dezemolens zie je ook vaak een vrij hoge ge-metselde onderbouw met deuren zonderbuitentrappen in de toren. Je zou haastkunnen stellen: De Jonge Sophia is een wip-korenmolen, vermomd als achtkant. Hier-onder zullen nog meer argumenten hier-voor worden aangevoerd.Jammer genoeg was er geen tijd voor eengoed onderzoek van de oude bakstenenonderbouw in Ottoland. Deze onderbouwis direct gesloopt na het weghalen van hetachtkant. Bovendien was die onderbouwaan de binnenzijde bepleisterd. Het bete-kent dat we moeten raden naar sommige

details. Hierboven werd al gesuggereerddat de stenen op een halve zolder lagen.Maar op welke hoogte lag die zolder? Een ding kunnen we gelukkig wel aanne-men; namelijk dat die hoogte is ingegevendoor de praktijk van het molenaarsbedrijf.Die praktijk eist efficiënt werken, zowel nu alstoen. Door dit uit het oog te verliezen verspiltmen tijd, geld en energie. Gelukkig zijn ereen paar foto’s van wipkorenmolens be-waard gebleven die ons goed op weg hel-pen, waarvan vanaf een foto van de molenaan de Tentweg in Stolwijk veel informatiebiedt. We mogen de molenaars van toendankbaar zijn dat zij de tijd genomen heb-ben om te poseren voor de fotograaf envoor de brik voor de molen, want juist datmaakt het mogelijk conclusies te trekken. Het nut van de traploze deuren hoogteblijkt onmiddellijk: Men kan een wagen totpal naast de molen rijden. Het voorzetten

De omstreeks 1917 gesloopte korenmo-len van Stolwijk. Hij stond aan en tenwesten van de Tentweg, ongeveer 300m ten zuiden van de Bovenkerkseweg.De molen heeft minstens twee deurenop het ondertafelement. De molen isniet alleen als wipkorenmolen merk-waardig. Ook de staartconstructie isheel bijzonder. Die heeft veel weg vaneen standerdmolen.

vanaf de wagen op het tafelement kan zoheel gemakkelijk, ook vanwege de hoogtetussen wagen en tafelement; nog hogerzou vrij zwaar worden. Vandaar ook datmen bij deze molens waarschijnlijk metlosse steektrappen werkte, die men wegkon halen aan de kant waar men met eenwagen kon of wilde rijden. Dit is waarschijn-lijk ook in Ottoland het geval geweest.De ‘Stolker’ molenaar binnen staat beslistniet op de begane grond, want daarvoorstaat hij te hoog. Hij staat, licht gebogen,met zijn armen over elkaar op zijn gemakleunend op het ondertafelement. De con-clusie is dat hij dan waarschijnlijk op dehalve zolder staat waar de stenen liggen.Die zolder moet dus ongeveer een kleinemeter onder het tafelement gelegen heb-ben. Dit maakt de man binnen het fysiekmogelijk om de zak vanaf het tafelementop het bankje bij het kaar te krijgen. Hij ishiervoor niet te benijden, maar het is wel tedoen. Afgaande op de mansfiguren is destenen onderbouw van deze wip ongeveertwee meter hoog, zodat er vanaf de be-gane grond tot aan de halve zolder eenruim meter over blijft. Ook dat is heel goedte doen; vergelijk de hoogte van de half-zolders in de Schiedamse molens. Verder is er ook een tekening bewaard ge-bleven van molenaar P. de Leeuw denBouter die leefde van 1770 tot 1848. Die te-kening is bijna fotografisch precies enwaarschijnlijk ook gemaakt in een wipko-


Molenaar P. de Leeuw den Bouter(1770-1848) zittend op een zak voor dehalfzolder van zijn (helaas onbekendemolen). De tekening biedt veel details.Let ook op zijn schoeisel: muilen.

renmolen. Ook deze tekening bevestigt debovengenoemde gedachtengang. De korenmolen van Ottoland heeft hoogst-waarschijnlijk een soortgelijke constructiegekend.Het zou mooi zijn als het verhaal van dehoogte ook zo mooi zou kloppen als bij demolen van Stolwijk. Dat is echter te mooiom waar te zijn. De afstand vloer tot tafele-ment is 1,50 m. Nu kan het zijn, dat de borst-wering op de halve zolder wat minderhoog is geweest dan in Stolwijk, maar erkan ook nog een (gedeeltelijk) andere op-lossing hebben meegespeeld. Het is be-kend, dat er wipkorenmolens zijn geweest,waar de toren net boven het maaiveld lagen de zolder met de stenen mitsdien ookdaar net boven. In dat geval had menvoor de halve zolder een soort kelder ge-maakt van ongeveer een meter diep diedan ruimte bood voor de maalbak met dezak eronder. Zo is bijvoorbeeld de situatiegeweest bij de Haarmolen in Haarzuilens.Zo zou het ook mogelijk zijn, dat men bij deoostdeur van de molen in Ottoland bijvoor-beeld een of twee treedjes af moest om opde maalvloer te komen. Bij al deze molens heeft de draagbalk voorde spil waarschijnlijk deel uitgemaakt vande halfzolder, wellicht was hij de voorkantervan en liepen van deze balk de zolder-balken naar de muren.Ja, inderdaad, De Jonge Sophia was ge-woon een vermomde wip. De Alblasser-waardse molenmakers waren vertrouwdmet dit type korenmolen en hebben bij debouw van De Jonge Sophia die traditio-nele constructie ‘vertaald’ naar een acht-kant. Het was een constructie die voor eengrondzeiler zeker voordelen bood. Boven-dien kon men met een vrij licht achtkant

volstaan omdat het eigenlijke maalwerkverankerd lag in de solide stenen onder-bouw. Dat dit constructiemodel in de Alblasser-waard een hardnekkig bestaan leidde be-wijst de korenmolen van Streefkerk die infeite ook volgens dit concept is gebouwd,al ligt de situatie in deze baliemolen na-tuurlijk geheel anders.

Raadsels

Wie evenwel in het achtkant van De JongeSophia deze theorie overduidelijk beves-tigd dacht te zien kwam wel helemaal be-drogen uit, waaronder de schrijver dezes.De stellige verwachting was dan ook om inhet achtkant van De Jonge Sophia netjesde sporen terug te vinden van de plaatsenvoor de staakijzers of voor de ijzerbalenwaar ze in gedraaid hebben. Tot stommeverbazing was daar geen enkel spoor vante vinden; helemaal niets, maar dan ookniets wat daar op wees. Er is natuurlijk een juweel van een oplossingvoor: De Jonge Sophia had maar één kop-pel stenen dat, als in een standerdmolen,rechtstreeks vanaf het bovenwiel werdaangedreven. Het probleem is echter, datde molen volgens overlevering twee kop-pel stenen had ... èn uiteraard een spoor-wiel. Hoe dit dan allemaal gezeten heeft isvolstrekt onduidelijk. In theorie zou onder-aandrijving mogelijk zijn, maar dat is nietaannemelijk. Ook zou bijvoorbeeld éénkoppel door de wind en het andere via

een stoommachine aangedreven kunnenzijn, maar ook dit is niet logisch. Hopelijk ver-schaft een oude hinderwetvergunning nogwat informatie.

Behoud

Een ding is wel duidelijk: De Jonge Sophia iseen wel heel bijzondere molen die zijns ge-lijke niet kent. De historische waarde is danook buitengewoon groot. Zijn behoud en

De kraan plaatst het achtkant op dedieplader.

De Jonge Sophia in 1924 met de molenaarsfamilie Kooiman c.s. Links de oostdeurop de begane grond en rechts de deur op het tafelement met de buitentrap. Let opde bijzondere constructie van de ver naar buiten stekende staart; dit in verband metde toegankelijkheid van de molen via de deuren, zowel beneden als op de tafele-menten (foto coll. A. Hoek).


De aankomst: de oostdeur, waarschijnlijk oorspronkelijk een boven- en onderdeur,is afgezaagd. Boven de deur zat nog een bovenlicht.

herstel gaat dat van vele andere com-plete molens te boven. Toch heeft zijnvoortbestaan aan een zijden draadje ge-hangen. Molenfotograaf Henk van Steen-bergen hoorde echt op de valreep, het al-lerlaatste nippertje van de sloopplannen.(‘Volgende week gaat-ie plat’) Hij sloegalarm en dankzij de belangeloze inzet vanmolenmakers, vrijwillige molenaars, trans-portbedrijf Boer en anderen werd het ‘vol-gende week gaat-ie plat’ omgezet in ‘julliekrijgen een week om hem weg te halen’en kon men in november 1999, eigenlijkzonder geld, maar met veel goede wil enin vliegende haast, dit zo bijzondere acht-kant veilig stellen bij het ooievaarsdorp Lies-veld in Groot-Ammers. Eerst werd het achtkant provisorisch op pla-ten neergezet. Toen de hectiek van de red-dingsoperatie achter de rug was werdende lijnen voor de toekomst uitgezet. Het isde bedoeling dat de molen een vasteplaats krijgt bij het ooievaarsdorp. In eersteinstantie wil men de romp van De JongeSophia herstellen en als expositieruimte ge-bruiken. Maar dat is niet het einddoel. Datis natuurlijk weer een complete en ma-lende windmolen. Voordat het zover is zul-len er nog heel wat problemen opgelostmoeten worden. Het moeizaamste daar-van zal bestaan uit het bijeensprokkelenvan voldoende euro’s. Voorlopig komt DeJonge Sophia nog op geen enkele monu-mentenlijst voor, zodat er uit die hoek voor-alsnog geen geld is te verwachten. Aan deandere kant is het ook weer zo, dat hettoch wel heel bijzondere karakter van dezemolen - de vermomde wip - als unicum een

plaats op de monumentenlijst rechtvaar-digt en om die reden (hopelijk) in de lijn derverwachting ligt. De Jonge Sophia staat in de gemeenteLiesveld. Dit is een plattelandsgemeente

De romp reist rijzend naar zijn plaats.

met niet minder dan tien molens op haargrondgebied. Als men zich realiseert datdaar bovendien ook nog eens wordt ge-praat over de completering van het Streef-kerkse molencomplex met twee wipmolensdan is het duidelijk dat men vanaf de kantvan de gemeente om puur financiële re-denen ook niet staat te springen, al zal menhet initiatief op zich toejuichen. Het is hetbekende probleem van een kleine ge-meente met veel monumenten. In de ko-mende jaren is voor de bestaande tien mo-lens al 2,3 miljoen gulden nodig (zie Molen-wereld 2001-9-214).Toch ware het alleszins te wensen, dat erwegen en middelen worden gevondenom deze zo bijzondere korenmolen uit Ot-toland weer te completeren.

Stap in de goede richting

Men heeft zich door de te verwachtenmoeilijkheden over restauratie niet uit hetveld laten slaan. Dat het een moeizameklus zou zijn was immers vanaf het eerste be-gin in november 1999 al duidelijk. De eerstestap voor herstel was een nieuwe plaatsvoor de molen. Die werd gevonden bij hetooievaarsdorp, ongeveer 200 meter ten zui-den van de provisorisch standplaats. Na hetheien werd de betonfundering gestort, ter-wijl in september de nieuwe onderbouwwerd gemetseld door metselaar/vrijwilligmolenaar A. Schouten, waar zo’n 7500 ste-nen in gingen. Het ondertafelement van deoude molen was zo slecht dat hiervoor een


Het moderne molenleven

Fase 2 is afgesloten en goed afgedektwacht De Jonge Sophia op fase 3: restauratie en inrichting als expositie-ruimte.

Molenaars en

ooievaarsVolgens een Duits molenraadsel hoeftmen niet bang te zijn dat ooievaars demolen voor de bouw van een nest zul-len kiezen.

- Waarom bouwt een ooievaar geennest op een molen?- Omdat hij bang is dat de molenaarde eieren steelt.

Het raadsel hangt samen met de re-putatie van de molenaar als dief enoplichter. Toch is een uitzondering ophet raadsel. De standerdmolen in hetDuitse Freren, graafschap Lingen, 50km ten zuidoosten van Emmen had totzijn omwaaien op 1 april 1940 een ooi-evaarsnest op de kap. Hij was toen aljaren buiten bedrijf. De Alte Mühle van Freren met¸ooie-

vaarsnest

Verdachte meeling…

Een aspect dat ik als ondernemer nog steeds niet goed on-der de knie heb is – naast het ontbreken van een goed ge-voel voor publiciteit - de zogenaamde acquisitie, ofwel hetzoeken van nieuwe klanten of andere afzetmogelijkhedenvoor mijn producten. Eigenlijk ben ik een soort onderne-mer tegen wil en dank, want mij overkomt doorgaansmeer dan ik onderneem. Dat heeft dan weer te maken methet feit dat ik het liefst met een windmolen maal en derest als (al dan niet aangename) bijzaken beschouw. Datlaatste is natuurlijk helemaal niet waar, maar het is eeneuvel waar wel meer collega’s van mij aan lijden.Onlangs besloot ik in een bui van grote overmoed om diteuvel te verhelpen. Samen met een paar collega’s ging ikom de tafel zitten in een poging om nieuwe klanten tezoeken. Dat laatste viel al niet mee, want onze oorspron-kelijke klantenkring (de ambachtelijke bakkerijen) ver-dwijnt momenteel als sneeuw voor de zon. Een ander pro-bleem was het ontbreken van goed promotiemateriaal.Komt ieder aan de weg timmerend bedrijf tegenwoordigmet glimmende luxe folders op de proppen, bij ons soortarmlastige bedrijfjes ontbreekt simpelweg het geld om der-gelijk blits materiaal te laten vervaardigen. Ook niet blits:onze vervoermiddelen: Stel nu dat we een nieuwe poten-tiële klant zouden vinden, dan konden we toch onmoge-lijk met die oude verroeste ‘molenbusjes’ bij zo’n klantverschijnen…We brainstormden een aantal avonden voordat we de op-lossing hadden gevonden. Onder het motto ‘Wat van verkomt is lekker’ besloten we ons op de buitenlandse marktte gaan richten. Als Nederland in het buitenland als ‘mo-lenland’ bekend was, dan zou er zeker een markt zijnvoor ‘Nederland Molenproductenland’. Een aantal pro-blemen hadden we en passant opgelost: Omdat de afstan-den toch te groot waren, hoefden we nergens meer metonze molenbusjes te verschijnen en het ontbreken vangoed promotiemateriaal hadden we (dachten we) ruim-schoots gecompenseerd doordat we echt meel op zoudengaan sturen per post!Begin oktober was alles in kannen en kruiken: Via de posthadden we reeds een aantal enveloppen met meel naar hetverre buitenland gestuurd en per spoor zouden we onze‘grote slag’ gaan slaan. Al onze meelmonsters hadden we(lekker centraal) op station Lelystad afgeleverd en – ge-stoken in een grote zak – zou dit per spoor de weg naaronze nieuwe afnemers gaan vinden…

Het liep anders: Miltvuur stak de kop op en iedereen werdgewaarschuwd voor verdachte post met wit poeder. Datuitgerekend onze ‘meelpakjes’ als zeer verdacht zoudenworden bestempeld, hadden we een paar dagen eerder na-tuurlijk niet kunnen vermoeden. Angstvallig werd stationLelystad ontruimd en wat daar bleek, wisten wij natuur-lijk al veel eerder: nee, dit was geen miltvuur, dit was ‘ietsanders’….Nu weet u het ook: het was gewoon meel dat helaas zijnweg naar al die potentiële buitenlandse afnemers nooit zalvinden. Op één aspect heb ik mijzelf in ieder geval over-troffen: Plotseling bleek ik een zeer fijn neusje voor publi-citeit te hebben.

WvdL

nieuw werd gemaakt. Op de valreep wasalles klaar en kon de molen aan zijn tweedeleven beginnen. Met rijplaten was een langpad gemaakt van de weg naar de onder-bouw. Op 6 oktober werd met een kraanhet achtkant op een dieplader gezet envervolgens werd koers gezet naar denieuwe onderbouw. Daar zette de kraanhet achtkant op de onderbouw. Ook dit karwei kon dankzij vrijwel dezelfdeploeg die in 1999 het achtkant redde weermet een minimum aan kosten worden uit-gevoerd. Een compliment aan deze wer-kers van het laatste uur (in Ottoland) en heteerste uur (in Groot-Ammers) is dan ook al-leszins op zijn plaats. In feite is men tochblind voor de uitkomst aan de slag ge-gaan, maar wel doeltreffend. Juist datgeeft ook vertrouwen voor de toekomstvan De Jonge Sophia.

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

A L M E N U MHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen

298

Witte zwanenzwarte zwanen,witte zeilenbruine zeilen

Witte zwanenzwarte zwanen,witte zeilenbruine zeilen

Arie Hoek


‘t Betere Werk

Overwaardmolens malend in 1946 met een zuidwestenwind, duidelijk nog met dewitte zeilen.

In de Molenwereld van juni stond eenmooie foto van de zesde molen van deOverwaard met zijn splinternieuwe wittezeilen. Er werd gesuggereerd dat de wittezeilen wel in de loop van de tijd vervan-gen zouden zijn door de bekendeoranje/rode en bruine zeilen waar mende afgelopen jaren mee heeft gemalen.Aan de hand van een paar foto’s is weleen tijdsdatering te maken tot wanneermen heeft gemalen met de witte zeilen.Zo is er een foto uit de jaren twintig,waarop de molens van de Overwaardstaan te malen met lichte zeilen, terwijldat ook het geval is op een foto van om-streeks 1946, zodat men vermoedelijk totaan de buitengebruikstelling van deOverwaardmolens met witte zeilen ge-malen heeft.Voor de Nederwaard molens lag dit an-ders, toen men deze molens in 1941 op-nieuw in gebruik nam hadden ze al eenbehoorlijk lange tijd stil gestaan. Toch wer-den de oude witte zeilen die jaren op zol-der hadden gelegen weer voorgehan-gen, maar ze waren in een dermateslechte conditie (verstikt) dat ze spontaanuit de lijken scheurden. Daarom werdenze in de loop van 1942/43 werden ver-vangen door bruine zeilen. Die bruine zei-len waren van een zulk stug doek dat alsze nat geworden waren ze met een stokweer in fatsoen geslagen werden!Daarentegen maalde de korenmolen

Overwaardmolens malend met een zuidwestenwind in de jaren ‘20, duidelijk zijn dewitte zeilen te herkennen.

van De Regt met twee witte en tweebruine zeilen en ook de molens van pol-der Nieuw-Lekkerland kenden dit feno-meen.

Het bovenstaande verhaal van Arie Hoekis heel overtuigend. Toch moet men alshet gaat om het malen met witte zeilenheel voorzichtig zijn. De kans dat men erop basis van een enkele foto grondignaast zit is verre van denkbeeldig. Het isnamelijk zo, dat nieuwe zeilen stug kon-den zijn. Als men die direct zou verven,dan verergerde men de kwaal en wer-den ze helemaal moeilijk te hanteren. Datkwam het molenaarsgenot niet tengoede. Men loste dit op door eerst eenseizoen met de blanke zeilen te malen zo-

Nederwaardmolens malend uit hetwesten in 1941. Duidelijk zijn de wittezeilen van molen nummer 4 en 5 teherkennen. Bij de staart van de molenstaat wijlen mijn opa en bij het speel-molentje wijlen mijn vader. Zelfs hetspeelmolentje had witte zeiltjes, ge-maakt van meelzakjes afkomstig uitbakkerij Stam uit Kinderdijk.


H.J.A van Vugt MolensteenfabriekZomereik 10 5682 HH Best (NL)Tel\Fax: (+31) (0) 499-395454

MOLENSTENENMolensteenfabriek Van Vugt levert u naar keuze massieve maalstenen of stenen met een zachte uitslag. Ze worden vakkundig afgewerkt, prima gescherpt en goed onder de rij gebracht.

Wij kunnen u ook van dienst zijn met:

� nieuwe Duitse blauwe stenen;� kunst- en sierstenen;� het scherpen van molenstenen;�deskundige informatie.

Bel voor inlichtingen vrijblijvend met:

dat ze dan goed soepel werden. Daarnapas werden de zeilen geverfd. Zo kan bij-voorbeeld de korenmolen van De Regtbest met een stel nieuwe zeilen hebbengemalen en een stel oude. Alleen aan dehand van meerdere foto’s kan men dusbetrouwbare conclusies trekken. In demeeste gevallen zal het bij witte zeilen blij-

Nederwaardmolens in 1946, malend uithet westen, nu is te zien dat de zeilendoor bruine exemplaren zijn vervan-gen, of zoals mijn vader altijd zei: ‘eenzootje planken’.

ken te gaan om een stel nieuwe.Over oude zeilen gesproken: toen de mo-len De Hoop van Speelman van de Delft-weg naar de Kleiweg werd verplaatstkwamen ook de zeilen te voorschijn,waarmee de molen tot 1945 had gema-len. Molenaar Niek de Vreede knaptedeze okergeel geverfde zeilen op enverfde ze opnieuw. Zo kwamen ze, nabijna dertig jaar rust, in 1972 weer in actie.Die rust plus verf van zo’n dertig jaar hadde zeilen niet soepeler gemaakt. Ik kwamveel bij ‘Gist- en Spiritusstad’, want ikwerkte er toen in de buurt, en heb heelwat keren de zeilen weggeslagen. Ik voelbij wijze van spreken, mijn polsen nog!

PAPIERMOLEN

Korenmolen De Distilleerketel in Delfshavenis het middelpunt van het nieuwe kook-boek van Gerard Keijsers en Peter PaulKlapwijk. De molen dateert oorspronkelijkuit 1727, werd in 1985 elf meter verderopherbouwd en is tegenwoordig de enigovergeblevene van de veertien molens dieDelfshaven ooit rijk is geweest. Inmiddelsheeft de Rotterdamse wijk zich ontwikkeldtot een smeltkroes van meer dan honderdnationaliteiten. De Distilleerketel verander -de mee onder alle buitenlandse invloedenen geldt tegenwoordig als multicultureleontmoetingsplek. Hier komen internatio-nale buurtgenoten langs om ingrediëntenin te slaan voor gerechten uit hun land vanherkomst. Hier vertellen ze elkaar ook hunervaringen in dit ‘vreemde’ land van mo-lens, tulpen en klompen. Waarbij ieder er zozijn eigen gedachten over die ‘nuchtere,gastvrije en tolerante’ Nederlanders op nahoudt. Hoe denken buitenlanders nou‘echt’ over ons land, wat missen ze uit hunmoederland en wat is hun favoriete ge-recht? Deze vragen brachten journalist Ke-ijsers en fotograaf Klapwijk op het idee omopnieuw een bijzonder boek te maken. Indertig interviews houden buitenlanders uitdertig verschillende landen ons een spiegelvoor. Bij elk interview is een recept uit eenandere buitenlandse keuken opgenomen,waarvoor het gemalen graan van De Distil-leerketel telkens het hoofdbestanddeelvormt. De recepten en verhalen zijn kleurrijkgeïllustreerd door de sprekende portrettenvan fotograaf Klapwijk, die zelf iedere za-terdag in De Distilleerketel werkt. Als mole-naar om precies te zijn. De molen en haarrol tussen akker en bakker heeft een voor-name plaats in het boek gekregen door

middel van een actuele zwart-wit fotore-portage en historische foto’’s. “Uit allewindstreken” is een boek over koken, mo-lens en culturen. Een kookboek met inter-views en tegelijkertijd een journalistiek boekvol recepten. Voor de kok die graag leesten de lezer die graag kookt. ‘Uit Alle Wind -

streken’ is de opvolger van ‘Van Alle We-reldzeeën’, het eerste kookboek van Keij -sers en Klapwijk. Gerard Keijsers.

Gerard Keijsers en Peter Paul Klapwijk: UitAlle Windstreken (Rotterdam 2001) 160bladzijden; ca 45 foto’s in kleur en 45 inzwart/wit; gebonden isbn 90 806773-2-9Prijs: ƒ 39,95 / 18,13 tot 31 december 2001daarna / 19,95 (inclusief 6% BTW) Een deelvan de opbrengst van Uit Alle Windstrekenkomt ten goede aan de draaiende molensvan Nederland. Bij aanschaf van tien of meer exemplarengelden aantrekkelijke gestaffelde kortin-gen (molenwinkels!) Nadere informatiehierover bij de uitgever.‘Uit alle windstreken’ is verkrijgbaar bij deboekhandel of rechtstreeks te bestellen bijde uitgever: Handelsonderneming Erix(t.a.v. Anne van Eijk) Straatweg 70, 3051 BJRotterdam, telefax 010 2189220, tel. 010-4183477 / 06 22511911.

‘Uit alle Windstreken’Internationaal Kookboekvan korenmolen De Distilleerketel, Delfshaven


Speciale aanbieding voor abonnees van de Molenwereld

Grote poster van de grootste molen!!!De Rotterdamse moutmolen De Arend was met 53 meter de hoogste molen van Nederland. Van dit toppunt van de molenwereld maakte tekenaar Bas Kostereen schitterende reconstructietekening voor de Molenwereld. Die is afgedrukt in het oktobernummer van 2001. Van deze tekening is er speciaal voor onze abonnees en donateurs een poster gemaakt op extra zwaar papier in een formaat van 63 bij 29,7 cm uiteraard volledigin kleur.

Deze poster is tegen onderstaande prijzen alleen verkrijgbaar voor onze abonnees en donateurs!!!

Nederlandse abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van ƒ9,50 op postrekening 4506935 of bankrekening 3750.30.867 t.n.v. Stichting Molenwe-reld te Moerkapelle.

Belgische abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van BEF 195op postchequerekening 000-1746998-28 t.n.v. Stichting Molenwereld te Moerkapelle.Duitse abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van DM 9,50 oprekening 0 362 734 439 bij de Postbank Essen (BLZ 360 100 43) t.n.v. J.S. Bakker te Moerkapelle.

Abonnees in andere Europese landen kunnen de poster bestellen door het overmaken van netto ƒ 10,70 op de Nederlandse postrekening 4506935 of bankrekening 3750.30.867 t.n.v. Stichting Molenwereld te Moerkapelle.

Na ontvangst van het bedrag wordt de poster u zo spoedig mogelijk in een koker toegezonden.

ZIE ER MAAR EENS TE KOMEN!A M B A C H T

Een goede toegankelijkheid, mooie

entree, passende ontsluiting, verant-

woorde erf inrichting en meer van dit

soort fraai en nogal eens overdreven

taalgebruik, wordt gehanteerd bij het

beschrijven van de directe omgeving

van een aansprekend, belangrijk, of al-

leen maar duur gebouw. Uiteraard die-

nen gebruikers, leveranciers, schoon-

makers, rolstoelers en wie er ook maar

wat te zoeken heeft, een gebouw ge-

woon binnen te kunnen komen. Een

vanzelfsprekende zaak, niet waar?

Waarom geldt dat dan niet (meer)

voor korenmolens? Het valt Pandsel de

laatste jaren op dat hij steeds vaker

molens bezoekt die alleen over een

nostalgisch paadje van boerengeeltjes

te bereiken Zijn, korenmolens wel te

verstaan. Afgezien van die witte raaf

onder de korenmolens die voor de

aan- en afvoer van goederen geheel op

het water was aangewezen, kun je stel-

ten dat alle korenmolens bereikbaar wa-

ren voor paard en kar. De molens die tot

(en na) de Tweede Wereldoorlog draai-

den, waren zonder meer prima toegan-

kelijk voor vrachtwagens. In de loop van

de tweede helft van de vorige eeuw ver-

dween hier en daar het besef dat koren-

molens uitsluitend bedrijfsgebouwen wa-

ren, sterker nog, open machines. In plaats

van het geheel gericht zijn op efficiënt,

nuttig, gebruik - wat eigen is aan een in

bedrijf zijnde molen - is langzaam aan

een romantisch gekleurd beeld ontstaan

rond sommige korenmolens, waarin oude

beroepsmolenaars zich absoluut niet her-

kennen! Een molen was een werktuig,

geen statussymbool of ‘pronkjuweel’, het

gebruik was er aan alle kanten van af te

lezen. Wat een toeren moeten molenma-

kers soms uithalen om een vrachtwa-

gen met hout gelost te krijgen in de

molen. Vijftien of twintig keer het mo-

lenpaadje open aflopen met een

steekwagen om een ton graan te be-

zorgen, is een verschijnsel dat in de

bloeitijd van de korenmolens onbe-

kend was. We willen molens graag als

werkende monumenten behouden en

doorgeven aan het nageslacht, maar

het is een reëel gevaar dat hetgeen

we doorgeven, niet meer hetgeen is

wat wij gekregen hebben, maar nog

slechts een fraaie huls. Ook het mole-

nerf dient bij het behoud betrokken te

worden, als deel van de biotoop, maar

ook als deel van de molen, een écht

pad hóórt bij een échte korenmolen,

ook in de 21-ste eeuw.

PANDSEL


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder Favier B.V.Tricht 0183-353508

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

Bij de omslag voorzijde: Op 6 oktober zette een

kraan het achtkant van de korenmolen De Jonge

Sophia op zijn nieuwe onderbouw bij Groot-Am-

mers.

Bij de omslag achterzijde: Korenmolen De Palm-

boom in Schiedam, met zijn baliehoogte van 16,90

m niet zo hoog als De Noord en De Vrijheid (de

balie respectievelijk 18,2 en 18,1 m boven straatni-

veau), maar De Jonge Sophia kan bij deze molen

bijna onder de balie staan, terwijl De Arend tien

meter hoger was dan De Palmboom! Ondanks hun

verschil in grootte hebben De Palmboom en De

Jonge Sophia gemeen, dat zij beide als molen tien-

tallen jaren niet in tel zijn geweest en dat sceptici

hebben gemeend dat het nooit wat zou worden.

Op 17 april 1993 maalt De Palmboom weer, nu de

Jonge Sophia nog.

De Palmboom is een uitzonderlijke korenmolen,

maar De Jonge Sophia is dat net zo goed, mis-

schien nog wel meer. Het is te hopen dat eerlang

deze molen ook in bedrijf kan worden gesteld en

staat te malen met de vlag op de kap.

BON

iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver-lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW) .België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW)

Duitsland: DM 120Overige landen op aanvraag.De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bijeen minimum-donatie van ƒ 125,-.

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 100,-, voor een half jaar ƒ 50,-. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v.1 Januari 2002.

� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Tel.:..............................................Fax:...........................................E-mail:........................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

De

�

Speciale aanb

ieding!!!

Nu abonneren

...

dan krijgt u de

in 2001

nog te verschi

jnen

nummers geheel

GRATIS!

Biotoopprijs 2001In een bijeenkomst van het gemeentebestuurvan de gemeente Stein met de MolenstichtingLimburg in het kasteel van Elsloo heeft hetGilde van Vrijwillige Molenaars op zaterdag 13oktober de Evert Smit-biotoopprijs uitgereiktaan de gemeente Stein. Deze gemeente krijgtde prijs voor het behoud en het verbeterenvan de molenomgeving bij de standerdmolenvan Urmond (zie Molenwereld 2001-2-39). In 1995 is in aansluiting op de biotoopcam-pagne door het bestuur van Het Gilde van Vrij-willige Molenaars het idee opgevat om – inaanvulling op de noodzakelijke negatieve be-richtgeving over de molenbiotoop – ook opeen positieve manier aandacht voor de bio-toopproblematiek te vragen. Dit heeft geresul-teerd in het toekennen van een jaarlijkse bio-toopprijs aan een gemeente of instelling diezich verdienstelijk heeft gemaakt op het ge-bied van de zorg voor de molenbiotoop.De prijs is tot nu toe vijf maal uitgereikt:1995: gemeente Geldermalsen1996: gemeente Domburg1997: de heer G. de Vries, Uitgeest1998: gemeente Almelo 1999: niet toegekend2000: Molenstichting Alblasserwaard, en na-tuur- en landschapsvereniging Den Hâneker

De onderscheiding is in 1999 vernoemd naarde heer Evert Smit, die op 15 december vandat jaar is overleden. Als ëén van de eerstenheeft hij het belang van een goede molenbio-toop ingezien voor het behoud van molens alslevende monumenten. Jarenlang heeft hij aanhet hoofd gestaan van de biotoopwacht, eenlandelijk netwerk van biotoopwachters, waar-mee de verslechtering van diverse molenbio-topen tijdig kan worden gesignaleerd en ineen aantal gevallen kon worden voorkomen.Het Gilde gaat tijdens bovengenoemde bij-eenkomst de prijs uitreiken. Gerard Sturken-boom, voorzitter, en Hein Steinz, belast met debiotoopportefeuille, zullen aan de burgemees-ter van de gemeente de Evert Smit-biotoop-prijs overhandigen. Dit gaat in de vorm vaneen oorkonde en een bedrag van ƒ 1000,- gul-den.

Gilde van vrijwillige molenaars

Bijschriften omslagfoto’s:

Hoog-hoger-hoogst: De Arend! De raadselromp van Ottoland ... · Hoog-hoger-hoogst De Arend: van...

Documents

Transcript of Hoog-hoger-hoogst: De Arend! De raadselromp van Ottoland ... · Hoog-hoger-hoogst De Arend: van...