Home | Molenwereld - pagina's 3 2004...zwager Henk Klein Gunnewiek en Sjors Pijnappel, zoon van de...

Nr. 96, september 2006

Maandblad over molens en hun opvolgers 9e jaargang, nr. 9

Molens Rijnland

De molen van Enumatil: honderdjaar na de brandthuisgebracht

De Lakermolen inWarmond als bijzon-der experiment

Inhoud pagina

Molens Actueel 283

Forum: Oliemolennummer 297

‘t Betere Werk: Nogmaals de molen van Walderveen 297

NVVM-molenmakers actief 298

Molens Rijnland 299

De Lakermolen in Warmond als bijzonder experiment 304André van Noort

De molen van Enumatil: honderd jaar na de brand thuisgebracht 310E.G.M. Esselink

Uit ‘t Kijkgat 316

Grensmolens 317

Zoeker 318

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer.

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Redactie:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]

dhr. B.H.J. MolsProvincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk,Tel.: 06-50283248E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW).

Overige landen Europa (f 65,-)Andere landen prijs op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig.

Prijs losse nummers: in Nederland f 6,-; overig Europa f 7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50. Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing.

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle.

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn.

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2006 Stichting Molenwereld Moerkapelle.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Redactioneel

Niet alleen in de moderne tijd wordt er veel geëxperimenteerd metwindmolens. Ook de klassieke molens in vroeger tijden zijn niet aanexperimenten ontsnapt. Uitvinders zijn in het verleden op zoekgegaan naar nieuwe wegen. De Utrechtenaar Dorn Seiffen is zoiemand geweest. De molen met horizontale wieken die hij ontwierpbestaat nog, maar is al vrij snel weer veranderd in een normalemolen; deze molen van de Lakerpolder bij Warmond. In dit nummergaat André van Noort in op de wederwaardigheden van deLakermolen als experiment van Dorn Seiffen. Molens kwamen, molens gingen. Het was in augustus precieshonderd jaar geleden dat van de korenmolen in het GroningseEnumatil niet meer dan een rokende puinhoop overbleef. Het thuis-brengen van een onbekende foto van de afgebrande voorgangervan de toch herbouwde molen was voor Erwin Esselink de aanleidingom de gang van zaken rond de molen uit de doeken te doen. En tot slot wil Balie Kluiver emigreren met molen en al.

JSB

Afsluitdatum van de kopij voor het oktobernummer van Molenwereld: 8 september 2006.

Bij de omslag voorzijde: Van de molen met horizontale wieken zoalsdie Dorn Seiffen is ontworpen is deze tekening bewaard gebleven.(tekening Nationaal Archief, Den Haag, archief van de Inspecteurs vanWaterstaat voor 1850, inventarisnummer 1121).

Bij de omslag achterzijde: Rijnland, de molenschatkamer vanNederland. Molens zijn er, molens draaien er. Dankzij de inzet van devrijwillige molenaars zijn er die niet minder malen dan toen ze voorde polder nog in vol bedrijf waren! Zo nemen zij zelfs nu nog deelaan het regelen van de waterhuishouding in de polder. Zo’n molenaaris Kees de Haas van de hier afgebeelde Zweilander Molen onder OudAde. En hij is de enige niet (foto Kees de Haas, 14 augustus 2005).

Uw mooiste molenfoto ook in kleur op de achterpagina van deMolenwereld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooistemolenfoto’s graag met anderen willen delen. Inzending kan zowel per postals per e-mail. In het laatste geval is wel een voldoend hoge resolutievereist: minimaal 300 dpi. Inzending kan geen plaatsing garanderen. Er zijnper jaar immers maar elf mogelijkheden en bovendien streeft de redactienaar spreiding per regio en molentype. U kunt uw foto (‘s) insturen ofmailen naar de redactie van Molenwereld.

2839e jaargang 2006 nr. 9

A C T U E E LInformatie voor deze rubriek:

Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248

E-mail: bart68@planet .n l

In Memoriam Ing. P.W.E.A. vanBussel

Op 8 augustus overleed na een betrekke-lijk kort ziekbed Ing. P.W.E.A. van Bussel(Piet) op 80-jarige leeftijd. Op 14 augustuswerd door velen tijdens de drukbezochteuitvaartdienst afscheid genomen vandeze bijzondere man. Als zoon vanmolentechnicus Chris van Bussel kwam dejeugdige Piet al snel in aanraking metmolens en het maalderijbedrijf, want thuishad de familie van Bussel naast hetmolenbedrijf ook een motormaalderij.Piet gaf ook al gauw blijk van een brede,technische interesse, getuige zijn meer-voudige studie werktuigbouw, elektro-

techniek en bedrijfskunde. Daarnaasthad hij ook een uitgesproken belangstel-ling voor vliegtuigen en voor zeilen. Pietheeft ook serieus de bedoeling gehadom van molens zijn beroep te maken. Inde periode kort na de Tweede Wereld -oorlog heeft hij verschillende - vooralZeeuwse - molens met oorlogsschade,geïnventariseerd om vervolgens te advi-seren bij de wederopbouw/restauratie. Indiezelfde periode was hij ook nog kortwerkzaam in Engeland. Uiteindelijk washet zijn moeder die hem, gezien het aflo-pende karakter van het molenen maal-derijbedrijf, adviseerde om een beroepmet meer zekerheid te kiezen. Dat vondPiet inderdaad bij het EindhovenseNutsbedrijf (toch ook energie!). Hoewelniet beroepshalve maar zeker niet mindertoegewijd is Piet zijn hele leven actiefgebleven om de molens, zowel de wind-als de watermolens, te behouden. Hijdeed dit als adviseur van o.a. deMolenstichting Limburg en de provincieNoord-Brabant. Vaak gaf hij de aanzet totrestauratie van molens en als de zaakdan eenmaal op de rails stond trok hij zichweer bescheiden terug, maar hetbelangrijkste werk was dan verricht. Bijenkele molens is zijn betrokkenheid vanlangere duur geweest. In dit verbandmoet zeker de Collse Watermolengenoemd worden. Vanaf 1975 is dit weereen levende molen, die al weer meerdan 25 jaar door zijn zoon Edwin bemalenwordt (ook op deze manier heeft hij voorcontinuïteit gezorgd). Zelf nam hij hetinitiatief tot het oprichten van de stichtingdie er al jaren voor zorgt dat deze molenin goede staat verkeert; waarbij ook deomgeving (biotoop) niet uit het oog verlo-ren wordt! De kroon op zijn werk in ditverband was de volledige reconstructievan de oliemolen, die in 2003 weer ingebruik genomen werd. Piet was ooklange tijd meestermolenaar bij hetAmbachtelijk Korenmolenaarsgilde. Ookin heemkundeverband, zoals bij hetBrabants Heem en het Industrieel Erfgoedheeft hij het belang van het molenbe-houd uitgedragen. Ja, en dan natuurlijkzijn publicaties, die voor een belangrijkebijdrage hebben gezorgd voor het vast-leggen van kennis over de molens en hetmaalderijbedrijf. Het boek Korenmolenszou eigenlijk herdrukt moeten worden,want er is nog steeds veel vraag naar!Daarnaast mag zeker het boek De

Molens van Limburg niet onvermeld blij-ven; daar waar in andere gevallen meer-dere schrijvers een boek van kleinereomvang hebben afgeleverd, heeft hijalleen een werkelijk standaardwerkgeschreven. En niet alleen dat; beideboeken werden ook in eigen beheeruitgegeven om ook maar geen conces-sies te hoeven doen aan de inhoudelijkekwaliteit. Zo stond Piet met zijn lange erva-ring ook voor zijn eigen mening! Tenslottemag niet onvermeld blijven dat Piet ookzo’n vijftien raderen van gerestaureerdewatermolens heeft ontworpen. Daarbijgeen afbreuk doend aan het oorspronke-lijke ontwerp, hetzij in die gevallen waarhij op verzoek raderen ontwierp voormolens die weer beroepsmatig gingendraaien. Denk aan de Epener Volmolenen de Bovenste Molen in Mechelen,waarvoor hij raderen ontwierp met eenhoog rendement. En natuurlijk, dichterbij,het nieuwe rad voor de Genneper Molengetekend en, het tweede rad voor deCollse Watermolen; beide in zijn woon-plaats Eindhoven. Het is moeilijk om volle-dig te zijn, maar zeker is dat Piet van

Piet van Bussel als aandachtigetoehoorder tijdens een excursie van de vrienden van de PeellandseMolenstichting in de werkplaats vanmolenbouwer John de Jongh te Oerle(foto: G. Sturkenboom, 11 april 2006).

Het door Piet van Bussel ontworpenrad voor de Bovenste Molen inMechelen (foto jsb, 10 augustus 1978).

284 9e jaargang 2006 nr. 9

M O L E N S A C T U E E L

Bussel van grote betekenis is geweestvoor het molenbehoud in Nederland enBelgië, zowel voor windmolens, maarzeker ook voor watermolens. Vormen vanwaardering kreeg hij in de benoeming alsRidder in de Orde van Oranje-Nassau en -specifiek in mo len verband - met de oor -konde van de Stichting voor Vernuft enVolharding. Tot voor kort was de tachtig-jarige Piet nog ijverig bezig met zijnadvieswerk voor restauraties van molens,toen hij ernstige klachten kreeg aan zijnlongen. Deze ontnamen hem zijn energieen werden hem in korte tijd fataal. Eengewaardeerd voorvechter voor de mo -lens is uitgestreden. Ons medeleven gaatuit naar zijn vrouw, kinderen en kleinkinde-ren die hem met grote trots en dankbaar-heid zullen blijven herinneren. GerardSturkenboom.

Molen Vragender weer in derouw

En wéér stond en staat korenmolen DeVier Winden van ambachtelijk korenmole-naar Frans Gunnewick te Vragender, inde Gelderse Achterhoek, in de rouw.Frans’ dochter Marian, echtgenote vanHenk Klein Gunnewiek, sinds 1980 Frans’rechterhand op de molen, overleed opwoensdag 9 augustus, slechts 50 jaar oud.Op maandag 14 augustus werd ze vanuitde parochiekerk Onze Lieve VrouwTenhemelopneming te Beltrum, na eenindrukwekkende afscheidsdienst, bijge-woond door meer dan 500 dierbaren, tengrave gedragen. Een zee van bloemenvergezelde haar. Vader Frans kon ervanwege zijn zwakke gezondheid helaasniet bij zijn. Hij zat thuis, kijkend uit hetraam, zijn ogen gericht op zijn molen DeVier Winden, een molen in de rouw, eenmolen die als het ware met hem meetreurde.

Het leed dat het gezin Gunnewick in deloop der jaren trof is niet te bevatten. In1972 overleed zoon Anton, slechts 18 jaaroud, na een simpele amandeloperatie.Hij was een veelbelovende windkorenmo-lenaar, die zeker in de voetsporen van zijnvader en grootvader zou zijn getreden.Tien jaar later, in 1982, moesten Frans enzijn twee dochters Annie en Marian, veelte vroeg, afscheid nemen van hun vrouwen moeder Mina Gunnewick. De bekerwas nog niet leeg. In mei 1999 overleeddochter en zus Annie, 41 jaar oud. Metzwager Henk Klein Gunnewiek en SjorsPijnappel, zoon van de latere levensge-zellin van Frans, vormde ze een hechtvakbekwaam windkorenmolenaarstrio,waar Frans zo trots op ging. En nu zijnderde en op een na oudste kind en doch-ter, Marian, een oogappel die zo veelvoor hem en ook voor de molen bete-kende. Na de dood van Annie wasMarian heel vaak op de molen, bij haarman Henk en Sjors. Zij deed de boekhou-ding, hielp in de winkel en thuis bij vaderFrans en Truus. Pastoraal werker D. Juijn,die de uitvaartdienst leidde, memoreerdehet leven van Marjan heel treffend. Zekon genieten van de kleine dingen vanhet leven. Ze was hartelijk, spontaan,behulpzaam, belangstellend. Ze stondvoor iedereen klaar, thuis, in haarparochie, binnen haar familie- en vrien-denkringkring, in de molenwinkel. Zozullen haar dierbaren haar blijven herin-neren, of zoals we deze zomer op eengedenkplaat op een Frans kerkhof zotreffend zagen verwoord: Le souvenir estune fleur qui ne peut pas mourir: De herin-nering is een bloem die niet kan sterven.Ben Kloosterman.

Molenaar Jan de Visser overleden

De generatie molenaars van het oudestempel, of zoals de Duitsers in dit geval zotreffend zeggen ‘vom alten Schrot undKorn’ dunt sterk uit. Met hen verdwijnt eenschat aan ervaring en kennis over hetoude molenbedrijf. Ze hadden het alle-maal nog meegemaakt.Zo overleed op 24 juli in ‘Swerf-Rust’ teMiddelburg op 87-jarige leeftijd Jan deVisser, in leven molenaar van Meliskerke.Ook heeft hij met de molen van Grijps -kerke nog gewerkt. Zijn vader Simon deVisser was sinds 1914 eigenaar van demolen van Meliskerke. Deze werd opge-volgd door Job de Visser die maar eenjaar eigenaar is geweest. Tijdens de inun-datie van Walcheren in de oorlog stondde molen in het water, maar bleef wel inbedrijf. Dan wordt Jan op 14 juni 1945eigenaar. Hij heeft, in tegenstelling totveel van zijn Walcherse collega’s, nietlang op de wind gemalen. In 1954 wordtde windmolen stilgezet en wordt er verdergemalen met 30 pk ruwoliemotor die hetbinnenwerk van de molen aandrijft. Ookwordt er gemalen met een hamermolenin een apart pakhuis.Als De Visser zijn bedrijf beëindigt

verkoopt hij in 1984 de molen aan detoenmalige gemeente Mariekerke waar -na restauratie volgt. Zo bleef de molen, maar de molenaarging ‘de weg van alle vlees’. Na eenrouwdienst in het kerkgebouw van deGereformeerde Gemeente in Meliskerkevond op 27 juli de begrafenis plaats op deplaatselijke begraafplaats. jsb.

Vrijwillig molenaar Ab Raaphorstoverleden

Op 27 juli 2006 is op 74-jarige leeftijd (oud-)vrijwillig molenaar Ab Raaphorst overle-den. Ab heeft lange tijd met de Windlustte Wateringen gedraaid en gemalen endaar het werk geleerd. Ab was een laat-bloeier want hij begon pas rond zijn vijftig-ste als molenaar. Hij was een actief modelbouwer. Eenskreeg hij van zijn buurman een bouwpak-ket van een molen. Ab snapte iets niet enging met zijn probleem naar de molenvan Wateringen. Toen greep het ‘molen-virus’ hem. Sinds 1983 zat Ab samen metTon Zwinkels op molen De Vier Winden teMonster. Na het overlijden van TonZwinkels op 13 februari 2002 kreeg Ab ookproblemen met zijn gezondheid. Boven -dien was na het overlijden van Ton de loleraf, reden om op Nationale Molendag2003 definitief te stoppen na ruim twintigjaar met molens in de weer te zijngeweest. Daarna schoot GerardBarendse met twee leerlingen te hulp omde molen toch elke zaterdag te latendraaien. Ab kwam dan nog wel eenseven langs om te kijken en wat bij te klet-sen, totdat zijn overlijden hier definitiefeen eind aan maakte. Toby de Kok.

Geld voor onderhoud en restauratie molens

Gedeputeerde Staten van Fryslân heefteen subsidiebedrag beschikbaar gesteldvoor restauratieprojecten en cultuurhisto-rische projecten ten bedrage van intotaal 887.050 euro. Hiervan is eenbedrag van 416.954 euro bestemd voorde restauratieprojecten waaronder eendrietal molens. De restauratiebijdragenbetreffen De Hond te Paesens (5.965euro), De Olifant te Birdaard (8.789 euro)en ‘t Lam te Woudsend (13.374 euro).Voor de toekenning van een subsidie voor

De molen van Meliskerke (foto G.H.Varwijk).

De molen van de Slagtedijkster polderbij Finkum mist al meer dan een halveeeuw zijn kap en wieken. Dat zal nu,als alles goed gaat, binnenkort verande-ren (foto J.A. van Krimpen).



de cultuurhistorische projecten komeneveneens drie molens in aanmerking.Voor de restauratie van de molen van deSlagtedijkstermolen aan de Finkumer -vaart te Oude Leije tot volwaardigemolen, nu nog een romp, is aan de eige-naar De Fryske Mole een bedrag van60.000 euro toegekend. De kostenworden geschat op 250.000 euro. De molenromp van de Achlumermolen isook nog in goede staat en ook hier geldtdat door restauratie tot maalvaardigemolen het karakteristieke landschap, deruimtelijke omgeving, wordt versterkt.Voor de kosten van ruim 235.000 is eensubsidie ontvangen van 58.017 euro, uit tekeren aan eigenaar De Fryske Mole. Omde Amerikaan te Wolvega (RottigeMeente) te verplaatsen naar Goïngarijpen daar te reconstrueren (Molenwereld2006-5-160) heeft Staatsbosbeheer eenbijdrage gekregen van 9.648 euro.

Noordmolen te Azelo in bedrijfgesteld

Eind 2005 werd een toezegging ontvan-gen van een Europese subsidie voor derestauratie van De Noordmolen te Azelo(Molenwereld 2005-11-304). Op 30 juli isde watermolen op het landgoed Twickelweer in bedrijf gesteld. Waterrad,kademuur, schutdeuren, brug en dak zijnvernieuwd. Door leerlingen van het ROCte Amsterdam is in stijl een molenaarsver-blijf bij de molen gebouwd. Hierin bevin-den zich een toilet en keuken voor de 21(!) molenaars. De kosten hebben ruim200.000 euro bedragen en wordengedragen door Stichting Twickel, deEuropese Unie, de provincie Overijssel ende gemeente Hof van Twente. DeNoordmolen maakt verder onderdeel uitvan een educatief project rond de molenen hiertoe wordt op korte termijn eenlespakket opgesteld.

Alternatief herstel funderingstoomgemaal Genemuiden

Het uit 1856 stammende stoomgemaalMastenbroek te Genemuiden is dringendaan restauratie toe. De ontdekte slechtestaat van de fundering zorgde echtervoor de nodige vertraging (Molenwereld2006-3-81). De Stichting Behoud Stoom -gemaal Mastenbroek verzocht architect

Kreek uit Deventer onderzoek te doennaar mogelijkheden om de fundering opeffectieve wijze te herstellen, aangezienvernieuwing van de houten funderingtechnisch onhaalbaar zou zijn. Bij de voor-gestelde oplossing blijft de fundering alshet ware continu onder water staan,waardoor verdere verrotting wordt voor-komen. Deze oplossing zorgt wel voor een

aanzienlijk hoger kostenplaatje dan ineerste instantie werd gedacht. DeRijksdienst voor de Monu mentenzorgheeft haar goedkeuring verleend aan deoplossing, die in het spraakgebruik ‘hetbadkuipmodel’ wordt genoemd. Destichting voert inmiddels besprekingenmet de Rijksdienst voor de Monumen -tenzorg, het Waterschap Groot Salland ,de provincie Overijssel en de gemeenteZwartewaterland om de vereiste 700.000euro op tafel te krijgen. Men hoopt ditjaar de financiering rond te krijgen, zodatin 2007 een start kan worden gemaaktmet het aanleggen van het ‘bassin’ rondhet gebouw.

De sterren staan voorlopig noggunstig voor de sterrenwacht inde molen van Hellendoorn

Stichting de Helderse Möln heeft beslotenpas in 2010 een uitspraak te doen overhet wel of niet maalvaardig maken vande Molen van Fakkert te Hellendoorn. Ditbetekent dat de Stichting Publiek s -sterrenwacht Hellendoorn voorlopiggebruik kan blijven maken van hunonderkomen in de molen. De gedwon-gen verhuizing werd twee jaar geledenaangekondigd (Molenwereld 2004-10-324/325) en betekende dat de sterren-wacht die momenteel gevestigd is op deeerste twee zolders op zoek moest naaralternatieve huisvesting. De huur werdopgezegd per 1 augustus 2005, maar destichting slaagde er niet in een geschiktnieuw onderkomen te vinden. Mocht deStichting de Helderse Möln uiteindelijkbesluiten niet tot het maalvaardig makenover te gaan, dan is de toekomst voor desterrenwacht op langere termijn verze-kerd.

Stichting Korenmolen Voorst opzoek naar financiën

Het is al weer ruim een jaar geleden datde Stichting Korenmolen Voorst op 8 juli2005 aan het College van B en W dedefinitieve begroting voor de restauratievan de molen van Van Hal overhandigde(Molenwereld 2005-9-266). Op 12 oktober2005 heeft de gemeente Oude-IJssel -streek de restauratievergunning aan destichting uitgereikt, waarmee de plannendefinitief zijn goedgekeurd. Het zoekennaar financiële middelen is kort daaropgestart en de stichting hoopt dat 2006 hetjaar van de waarheid wordt waarin desubsidies toegezegd worden. In totaal iser circa 400.000 euro nodig om de molente completeren, waarin na voltooiingonder andere een informatiecentrum zalworden ondergebracht. In februari 2006 isde stichting door de molenmakersfamilieBeckers uit Lievelde in natura gesponsord.Men heeft het bovenwiel afkomstig uit dekorenmolen van Lievelde aan de stichtinggegeven met het verzoek dit in primastaat verkerende bovenwiel bij de restau-ratie te hergebruiken.

De in 1851 gebouwde molen van deAchlumer Noorderpolder verloor in1954 zijn ‘hoofdtooi’. Al jaren wordt er gesproken over een restauratie dienu dan toch dichter bij dan ooit is(foto J.A. van Krimpen).

Het interieur van het stoomgemaal van de polder Mastenbroek bijGenemuiden is ronduit indrukwekkend.

De molen van Hellendoorn is in 1937uitgesloopt om silo’s voor het veevoe-derbedrijf van molenaar Fakkert in tebouwen. Het mag naar de begrippenvan toen al een wonder zijn dat demolen daarna uiterlijk compleet bleef.Later raakte de molen in verval, maarin 2001 volgde restauratie. Het binnen-werk bleef achterwege zodat de ster-renwacht de molen in 2002 kon huren(foto G.H. Varwijk).



Op 11 juli 2006 was het moment daar dathet bovenhuis van de Oudegeinse molente Nieuwegein na ruim twintig jaarherenigd werd met de ondertoren. Hetbovenhuis lag na de onttakeling in detachtiger jaren jarenlang in de werkplaats

van Verbij opgeslagen, terwijl de onderto-ren pas in 2003 op zijn nieuwe plek werdherbouwd. Molenmaker Verbij heeftdezelfde dag tevens de staart, trap enroeden aangebracht. Hiermee is derestauratie nog niet voltooid, aangezien

eerst duidelijkheid moet worden gescha-pen over het aan te leggen rondmaalcir-cuit waar de molen in gaat draaien. Op10 september is er een open dag bij demolen georganiseerd, die dan waar-schijnlijk weer kan draaien.

Het plaatsen van het bovenhuis en hetsteken van de roeden etc. bij deOudegeinse molen in Nieuwegein op11 juli (alle foto’s tenzij andersvermeld: Joop Vendrig).

Rechtsonder: aan het einde van de dag is de molen te Nieuwegein weer nagenoeg compleet (foto: K. Dolman, 11 juli 2006).

Bovenhu i s op onder to ren N ieuwege in gep laat s t



Overeenstemming herontwikke-ling terrein rond Molen van OudeHengel

De Molen van Oude Hengel te Oot -marsum wordt omgeven door een zage-rij. Al jaren zijn er plannen om het terrein teherontwikkelen en de zagerij elders teherhuisvesten (Molenwereld 2003-10-273).Op 27 juni is een definitief akkoord bereikttussen de familie Oude Hengel en deontwikkelingscombinatie AVG Projectenuit Borne en De Brug Projecten uitOmmen enerzijds en de gemeenteDinkelland anderzijds. Alvorens de plan-nen ten uitvoer worden gebracht zal mini-maal nog een jaar of anderhalfverstrijken. Wat de gevolgen zijn voor demolen op het 13.000 vierkante metergrote terrein is nog ongewis, feit is wel datde molen en het molenhuis zullen blijvenstaan en de zagerij eromheen volledig zalverdwijnen. In de plannen is voorzien inde restauratie van de molen. De project-

ontwikkelaars zullen het totale terreingaan exploiteren met uitzondering vaneen brede strook waarin de Molenbeeknieuwe kansen krijgt. Deze beek moetbovendien de toeristische functie verster-ken van de molen, die opengesteldwordt en weer moet gaan draaien. Ineen halve schil om de molen zijn ‘grach-tenpanden’ gepland met daarin appar-tementen voor de toeristische verhuur enachter op het terrein richting hetMolenbeekdal zijn zeven uiterst riantelandhuizen gepland voor de verkoop.

Restauratie van de Conordia inEde nu nabij

De bouwen monumentenvergunningvoor molen Concordia te Ede is al weerenige tijd geleden afgegeven (Molen -wereld 2005-10-305). Kort daarna is echterbesloten de plannen voor de molen tewijzigen en de molen in plaats van 3,75meter nog een meter extra (in totaal dus4,75 meter) te verhogen. Hiervoor moeteen gewijzigde vergunning aangevraagdworden. Vooruitlopend hierop heeft hetCollege van B en W al wel besloten185.000 euro beschikbaar te stellen, zodatde restauratie van de zeer vervallenmolen op korte termijn toch gestart kanworden. De restauratie van de molen ishet startschot voor het totale project,waarin ook de bouw van huizen betrok-ken is. Van de tot eind 2007 durenderestauratie bedragen de kosten zo’n550.000 euro, waarvan 50.000 euro doorde provincie Gelderland en 370.000 eurodoor het Rijk worden gefinancierd.

Kap De Hoop te Vorden weer opzijn plaats

De eind december 2005 gestarte restau-ratie van De Hoop te Vorden (Molen -wereld 2006-1-5) heeft 19 juli 2006 letterlijkhaar hoogtepunt bereikt. De maandennaast de romp bivakkerende, met nieuw

riet gedekte kap werd onder het oog vanveel belangstellenden weer op de rompgeplaatst. Naast het aanbrengen vannieuw riet zijn ook een aantal onderdelenvan de kap vernieuwd. De plaatsing vande kap werd, nadat de noodkap wasverwijderd, voorafgegaan door hetbinnen takelen van de nieuwe spil. Dekap is met het voorkeuvelens naar destraatkant gericht in afwachting van hetaanbrengen van de staart. Verder zijn inde molen de zolders gerestaureerd en isde stelling opnieuw aangebracht. Naarverwachting wordt de restauratie eind2006 volledig afgerond.

Vrijstellingsprocedure gestartterrein Maallust te Amerongen

Vanaf 21 juli is door het College van B enW van de gemeente Utrechtse Heuvelrugde aanvraag om vrijstelling ex artikel 19ter inzage gelegd voor het projectMolenterrein Amerongen (Molenwereld2006-2-42). Om het project te kunnenrealiseren heeft projectontwikkelaar VanWijnen Projectontwikkeling Oost hetcollege om bedoelde vrijstellingsproce-dure verzocht. Een van de centraalstaande punten is de romp van molenMaallust, die verplaatst zal worden en totmaalvaardige molen wordt gerestau-reerd. Daarnaast wordt een maalderijgereconstrueerd, waarvoor onderdelenvan de vroegere maalderij hergebruiktzullen worden. Tenslotte vindt de bouwplaats van circa 36 appartementen eneen ondergrondse parkeervoorzieninginclusief bergingen en bijbehorende voor-zieningen. De bezwaarperiode is op 31augustus afgelopen en nadien zal hetCollege van B en W, die het mandaat vande gemeenteraad hiertoe heeft verkre-gen, uitspraak doen betreffende de vrijstellingsprocedure en eventueel in ge -dien de bezwaren.

De molen van Oude Hengel teOotmarsum in september 1998, omgeven met stapels hout.

Zo komt de Concordia dus nooit terug.

De Het plaatsen van de kap op DeHoop in Vorden (foto: M. van denBerg, 19 juli 2006).



Zaagmolenstreek Noord-Hollandin wording?

Het ene project voor de bouw van eennieuwe (zaag)molen in Noord-Holland(Kolhorn, Heemskerk, Benningbroek) isnog niet uitgewerkt of er wordt weer eennieuw initiatief tot de oprichting van eennieuwe molen genomen. Directeur P.Blankendaal van Daalimpex bezit inTuitjenhorn een dierenpark en wil daareen nieuwe houtzaagmolen latenbouwen. De ruim een miljoen eurokostende molen is te vergelijken met de(eveneens grotendeels nieuw gebouw -de) molen te Anna Paulowna (eigendomvan aannemer Klaas de Leeuw). De plan-nen zijn in een vergadering van decommissie Ruimtelijke Zaken van degemeente Harenkarspel aan de ordegeweest. De raadsleden hebben zichpositief uitgesproken over de plannen,onder voorwaarde dat er geen perma-nente woonbestemming in de molenwordt gerealiseerd. Zowel de raadsledenals Blankendaal hadden zo hun ideeënover de molen, waarbij Blankendaal hetidee van de raadsleden om een schaal-model te bouwen niet zag zitten. Mochtde bouw in Tuitjenhorn niet doorgaandan kan Blankendaal wellicht iets beteke-nen voor het naarstig naar een zaagmo-len op zoek zijnde Industrieel Erfgoedparkte Uitgeest?

Nieuw Leven van de Wogmeermaalt roede af

Donderdag 20 juli is tijdens het malenopnieuw een roede gebroken. Na vijftigjaar dienst te hebben gedaan brak de

binnenroede, fabrikaat Burger, van molenNieuw Leven te Hensbroek, een van delaatst draaiende roeden van dit fabri-kaat. De buitenroede, eveneens vanBurger, werd in 2005 reeds vervangendoor een Vaagsroede. De exactetoedracht van de roedebreuk moet nogworden onderzocht.

Groen licht voor woningbouw bijDe Held Jozua te Zaandam

Ten behoeve van een grootschaligeverbouwing van het centrum vanZaandam is het Masterplan Inverdanopgesteld. Het College van B en W vande gemeente Zaanstad heeft op dinsdag20 juni ingestemd met het ontwerpbe-stemmingsplan. Het bestemmingsplangeeft aan binnen welke kaders hetnieuwe stadshart van Zaanstad gereali-seerd mag worden. Op 6 juli heeft degemeenteraad het bestemmingsplanvastgesteld, waarbij tevens enkele wijzi-gingen zijn aangebracht ten opzichtevan het ontwerp. De wijzigingen komenvoort uit een aantal van de ingediendebezwaren. Een van deze zienswijzen dietot correctie heeft geleid is een bezwaar-schrift van de Stichting Paltrokmolen DeHeld Jozua. Deze toch al sterk inge-bouwde paltrokmolen bevindt zichnamelijk in het te herontwikkelen gebied.Op zeventig meter afstand van de molenzou volgens het bestemmingsplan eenwoontoren van circa 45 meter hoog verrij-zen. In het uiteindelijk door de gemeente-raad goedgekeurde bestemmingsplanvervalt de geplande woontoren bij demolen, aangezien deze de wind voor demolen te veel belemmerd. Doordat degemeente Zaanstad wél rekening houdtmet haar culturele erfgoed is voorkomendat De Held Jozua zijn Amsterdamseevenknie De Otter achterna zou gaan.Het definitieve bestemmingsplan ligt toten met 13 september 2006 ter inzage.

Conservering molen vanGoidschalxoord begonnen

Op 7 september geeft wethouder JanCees Hage van de gemeente Binnen -maas het startsein voor het conserverenvan de molen van Goidschalxoord.Diverse onderdelen uit het molenrestantworden veilig gesteld en de romp wordtwind- en waterdicht gemaakt. DeHollandsche Molen nam het initiatief voordeze conservering, die betaald wordt uithet molenbudget van de BankGiro Loterij.De molen van Goidschalxoord staatbekend als het laatste in slechte staatverkerende molenrestant van de provin-cie Zuid-Holland. Het ontbreken vanonderhoud sinds de jaren vijftig van devorige eeuw is te zien; wat resteert aan deGoidschalxoordsedijk is een vervallenstenen romp met openliggende kap. Vanhet oude woonhuis naast de molen is eenbouwval overgebleven. Lange tijd leekhet erop dat deze molen verloren zou

gaan. Vijf jaar geleden pakte wethouderJan Cees Hage van de gemeenteBinnenmaas het initiatief op met maaréén doel: herstel van de enigeHeinenoordse molen. Een bouwhistorischonderzoek van De Hollandsche Molenwees uit dat het molencomplex uniekgenoeg is om te bewaren. Alle betrokkenpartijen kwamen tot overeenstemming:de Stichting Molencomplex Goidschalx -oord gaat zich inzetten voor een volledigherstel van de molen en de familieWeeda zorgt voor herbouw van dewoning in passende stijl. Omdat de tech-nische staat van de molenromp ronduitberoerd is, heeft De Hollandsche Molenhet initiatief genomen om eerst hetrestant te conserveren. Hierdoor wordtvoorkomen dat de molenas naar bene-den komt en de molen onherstelbaarbeschadigd raakt. De kosten van conser-vering worden gedekt door een bijdrageuit het molenbudget van de BankGiroLoterij. Alle partijen hebben dit voorstelenthousiast begroet en zo kan beginseptember eindelijk een aanzet gemaaktworden met het herstel van de molen vanGoidschalxoord. Vereniging De Holland sche Molen.

Veel werk aan Kinderdijksemolenwinkel

Met het slaan van een damwand voorhet afdammen van de waterlopen is derestauratie van molen nummer 1 van deNederwaard op 20 juni gestart. Hierworden werkzaamheden aan de waterlo-pen en de kap zullen uitgevoerd. Met hetsteken van een nieuwe roede in molennummer 3 van de Overwaard is de restau-

De gehavende Nieuw Leven van deWogmeer wacht noodgedwongen op een nieuwe roede foto: E. Zwijnenberg, 22 juli 2006).

De vervallen molen van Goidschalx -oord; met het woonhuis onder defamilie Kluit ooit het best verzorgdemolencomplex van de Hoeksche Waard(foto H. van Steenbergen).



ratie in ultimo juni voltooid. In week 24 zijntwee roeden gestoken bij molen nummer7 van de Nederwaard, waarvan een tervervanging van de in 2005 gebrokenroede. Het opnieuw rietdekken van dekap is de slotfase van de omvangrijkerestauratie van molen nummer 4 van deOverwaard. Op 12 juli zijn bij molennummer 7 van de Overwaard vijf veldenriet verwijderd, die daarna opnieuwgedekt zijn. Tenslotte werden schilder-werkzaamheden uitgevoerd aan DeBlokker (ondertoren) en molen nummer 8van de Nederwaard (as en wiekenkruis)en is molen nummer 6 van de Neder -waard voorzien van een nieuwe spuikasten zijn vangstukken ‘vervangen’. A. Hoek.

Rijkssubsidie voor de molen vanDe Regt in Nieuw-Lekkerland

De Rijksdienst voor de monumentenzorgheeft begin juli in het kader van de BRIM30.000 euro beschikbaar gesteld voorherstel van molenromp over de jaren 2006- 2012. Dat is gebaseerd op een bedragvan 50.994 euro aan subsidiabele kostenzodat de stichting die eigenaar is van demolen voor haar aandeel nog een 20.000euro moet opbrengen. Gezien op hettotaalbedrag dat nodig is voor de restau-ratie tot maalvaardige molen is het eenaanloop. Een aanloop die evenwel nietzonder betekenis omdat die duidelijkmaakt dat de restauratie geen hersen-

schim is en zodoende mensen en organi-saties stimuleert om hun steun aan ditproject te geven. Er gebeurt wat.Inmiddels hebben al meerdere organisa-ties, bedrijven en personen hun steungegeven, financieel of in natura zoals deStichting Landschapsplan Alblasserwaardde Vijfheerenlanden en het plaatselijketransportbedrijf Boer. De molen van DeRegt is een unieke molen, al ziet men erdit aan de buitenkant niet direct af. Het iseen molen met een boodschap als nala-tenschap van een uitzonderlijke mole-naar die zijn eigen weg ging. Het is tehopen dat deze molen dat verhaal weergaat vertellen, zoals dat ook eerder ditjaar en vorig jaar in dit blad te lezen isgeweest.

Gaat Dekkermolentje De Ottervoor?

Het in 1975 op de voormalige molenaars-werkplaats van Van Beek gebouwdeDekkermolentje in Rijnsaterwoude is nabeëindiging van de werkzaamheden vande molenmakerij halverwege de negenti-ger jaren particulier bezit geworden. Dehuidige eigenaar wilde de molen bij dekoop in eerste instantie niet overnemen,maar mede dankzij de inzet van wijlenJ.C. Lunenburg kon afstoting van demolen destijds voorkomen worden. Metgemeentesubsidie is de molen toen inopdracht van de nieuwe eigenaar zelfsnog (eenmalig) gerestaureerd. Tussen -tijdse plannen om het molentje naar deoorspronkelijke standplaats te Hazers -woude-Dorp te laten verplaatsen liepenstuk. De huidige eigenaar wil de molen natien jaar alsnog kwijt en het ziet er naar uitdat Rijnsaterwoude dit monument gaatverliezen. De gemeente Jacobswoude isbereid om mee te werken aan overplaat-

sing van het zaagmolentje naar hetIndustrieel Erfgoedpark De Hoop inUitgeest, waaraan de eigenaar de molenzou willen schenken. Molenmaker Verbijheeft geopperd de molen over te willennemen en op eigen kosten te verplaatsennaar de werkplaats in Hoogmade. Dezemolen hoort in Rijnland te blijven. Ook deStichting Oud Leimuiden en Rijn -saterwoude deelt deze mening. DeStichting Industrieel Erf goedpark heeftgeageerd tegen deze ontwikkeling, dochwordt daarin niet gesteund door deRijksdienst voor de Monumentenzorg diezich tegen ver plaatsing naar Noord-Holland heeft uitgesproken.

Negende Rijnlandse molendagop 22 oktober

Voor de negende keer organiseren demolenaars van de Rijnlandse Molen -stichting de Rijnlandse molendag, dit jaarop zondag 22 oktober. Het is de bedoe-ling dat op deze dag een groot aantalvan de 43 molens van de stichting bijvoldoende wind zullen draaien en opengesteld zijn van 10.00 uur tot 17.00 uur.Nieuw dit jaar is de geheel gerestau-reerde en van de ondergang gereddemolen ‘t Poeltje in de Klaas Henne -poelpolder te Warmond, die in juni offi-cieel is geopend. De molen is te bereikendoor in Oegstgeest de borden Poelmeeren jachthaven Poelgeest te volgen.Tevens is de duiker onder de A4 in juniopengesteld zodat de Moppemolenweer volledig maalvaardig kan functio-neren. De Rijnlandse molendag is eenextra draaidag speciaal voor molenaars,want de molens draaien bij voldoendewind al iedere eerste zaterdag van demaand. Molens die dit jaar meedoen zijn:alle molens in Alkemade-Jacobswoude-

De molen van De Regt in Nieuw-Lekkerland, hopelijk zijn de dekzeilenbinnen niet al te lange tijd overbodig(foto jsb, 7 oktober 2004).

Het Dekkermolentje in zijn laatste dagen op de voormalige werkplaats van molen-maker Dekker in Hazerswoude (foto jsb 10 april 1974).



Warmond; Noordwijk- de Hoogewegsemolen, Voorhout - Hoop doet levenLeiderdorp- Achthovense molen enDoeshof molen, Koudekerk a/d Rijn-Hondsdijkse molen, Hazerswoude/Rijndijk-Groenedijksemolen, Oegstgeest- KlaasHennepoelmolen (‘t Poeltje). Aad Toet.

Restauratie molen SintAnthonypolder van start

Na jaren van voorbereiding ging met hetafnemen van de kap op 11 april derestauratie van de molen van de SintAnthonypolder bij Maasdam van start.Het restauratieplan is opgesteld door JanEeland van architectenbureau Roos &Ros. Over de restauratie voert Advies -

bureau Groen directie. Het molenmakers-werk en metaalwerk wordt uitgevoerddoor Vaags Molenwerken. Balm BV voerthet herstel van het muurwerk uit en Van

Brakel verzorgt het timmerwerk aanramen, deuren en zolders. In meerdereopzichten zal de restauratie een bijzonderkarakter hebben. Met zijn Pot-voeghouten, Pot-windpeluw,Pot-staartbalk, Pot-lange spruit, en niet tevergeten Pot-roeden, had de molen zomodel kunnen staan voor de catalogusvan de firma Pot. In het verleden is er alheel wat gelast aan deze onderdelen,maar deze reparaties zijn geen van allenduurzaam gebleken. Bij deze restauratieworden alle oude reparaties wegge-haald en worden er met klinknagelsnieuwe platen aangebracht. Het muur-werk heeft erg veel te lijden gehad ondervochtdoorslag. Vandaar dat de molen alsinds de jaren ‘30 van de vorige eeuwgepleisterd en geteerd is geweest, ditmocht niet baten. De molen heeft nu aande westzijde meerdere grote scheurenvanaf de begane grond tot de kapzolderlopen. Om de problemen definitief teondervangen worden nu de scheurengefixeerd en wordt er een laag spuitbe-ton aan de westzijde aangebracht. Dit iseen beproefde methode; 15 jaar gele-den werd de Groeneveldse Molen te Schipluiden op dezelfde manier

Nieuwe staartbalk voor de molen van de Sint Anthonypolder in de maak in dewerkplaats van molenmaker Vaags in Aalten (foto Vaags).

Vooralsnog geen reden tot feest voor de Meerburger molen zoals hier na de restauratie in juni 1997 (foto jsb).



hersteld. Omdat de voeghouten te slechtwaren om de kap in zijn geheel te lichten,en omdat er geen kraan van voldoendegrootte bij de molen kon komen, werd dekap in onderdelen gedemonteerd. Eerstwerd het gehele rietdek met spanten enal naast de molen neergezet. Vervolgenswerden de as en het bovenwiel uit demolen genomen en ten slotte volgde dekapbasis. P. Groen.

Verplaatsing Meerburgermolenopnieuw vast

De Rijnlandse Molenstichting zit al enkelejaren in haar maag met de verplaatsingvan de Meerburgermolen te Zoeter -woude-Rijndijk. De molen is ter plaatseniet te handhaven, vanwege uitgebreidebouwplannen, en in 2005 zou een nieuweplek zijn gevonden aan de Dobbe -wetering nabij Wassenaar (Molenwereld2005-7/8-236/237). Vanwe ge de aanlegvan een gasleidingnet had de molen alweg moeten zijn van zijn huidige plaats,maar de onderhandelingen met degemeente Wassenaar zitten muurvast.Ondanks eerdere toegezegde medewer-king van de gemeente is de kans klein dater op korte termijn een oplossing komt. Degemeente wil de molen dan maar tijdelijkopslaan, iets wat voor de RijnlandseMolenstichting onbespreekbaar is. Een fractielid van de gemeenteraad vanCapelle a/d IJssel heeft een briefgestuurd aan het College van B en W vandeze gemeente om de molen daar hetrecreatieschap Hitlandbos binnen telood sen.

Restauratie Molen De ArendZuidland afgerond

Nadat de restauratie op 16 juni was afge-rond is De Arend te Zuidland op 6 juli offi-cieel opnieuw in gebruik gesteld.Burgemeester Bouvy-Koene bedanktetijdens haar toespraak een aantalmensen voor hun bijdrage aan de molenen lichtte daarna de vang. De groten-deels door molenmakerij Herrewijnenuitgevoerde en circa 156.000 eurokostende restauratie werd mede mogelijkgemaakt dankzij Europese subsidie. Degenodigden, waaronder de buurtbewo-ners en groep 5 van basisschool DeAanwas, konden aansluitend rondgeleidworden door de molen. De werkzaamhe-den bestonden onder meer uit hetherstellen van lekkages in de molenromp,uitgevoerd door Bom & Breevaart B.V. uitGeervliet. Verder zijn een aantal balkkop-pen hersteld, zijn liggers en planken vande balie vervangen en zijn diverse werk-zaamheden aan trappen en vloerenuitgevoerd. Tijdens de voorbereiding vande restauratie werd door de molenaarsopgemerkt dat er voor toegang tot demolen recht van overpad bestond viagrond van derden. Door de bereidwilligemedewerking van de eigenaren is degemeente Bernisse eigenaar geworden

van deze grond, waardoor toegang totde molen gewaarborgd is.

Thools molenlief en -leed

In maart 2006 is (eindelijk) een aanvanggemaakt met de restauratie van de stan-derdmolen te Sint-Annaland (Molen -wereld 2006-5-164/165). De molen isrechtgezet en de kast rust weer op degerepareerde en deels vervangen stan-derd. In juli is de kast afgedekt met eenbeschermingsnet, waarachter werkzaam-heden aan de beplanking plaatsvonden.Verder zullen het bordes en het gaandewerk in orde worden gebracht, waarnade molen maalvaardig wordt gemaakt.De paraplu wordt van nieuwe dakbedek-king voorzien en als laatste worden deopnieuw geschilderde roeden gestokenen opnieuw opgehekt. Nadat de molen-berg geëgaliseerd en opnieuw ingezaaidis zijn de werkzaamheden in het najaarvan 2006 volledig afgerond. De ravage in De Korenbloem te Scherpe -

nisse daarentegen wordt met het verstrij-ken van de tijd al maar groter. Restauratievan deze sinds 1995 stilstaande molen isvooralsnog uitgesteld tot 2007 (Molen -wereld 2006-5-164/165). Aan de buiten-zijde tekent het intredende verval zich afaan het gevlucht, stelling en de staart.Het interieur oogt al niet veel beter en degemeente houdt de omgeving rond demolen niet (meer) bij. De afgebrokenvangstok ligt op de stellingzolder en zoeen stille getuige van de achteruitgang.Intussen is de molen nu wel beter afgeslo-ten om verder verval door vandalisme tebeperken.

Peelandse Molendag 2006 ingroter werkgebied

Op 1 oktober zullen ter gelegenheid vande tiende Peellandse Molendag zeker devolgende molens draaien en openge-steld zijn: Asten/standerdmolen (bij deviering van het 500-jarig bestaan inseptember krijgt deze molen ook een

‘t Nupke te Geldrop dit jaar voor het eerst van de partij op de Peelandse Molendag(foto: G. Sturkenboom, 15 juni 2006).



naam), Bakel/St. Willebrordus, Deurne/ -Holtens Molen, Gemert/De Bijenkorf,Lieshout/De Leest, Liessel/Volksvriend,Milheeze/Laurentia, Someren/De Victor,Vlierden/Johanna Elisabeth, Geldrop/’tNupke, Heeze/St. Victor. Beide laatstemolens doen voor het eerst mee aan dePeellandse Molendag vanwege recenteuitbreiding van het werkgebied van dePeellandse Molenstichting. Sinds een jaaris de samengevoegde gemeente Geld -rop-Mierlo een feit. Mierlo viel al onder hetwerkgebied en daarom nu ook denieuwe gemeente. Heeze-Leende isdaaraan toegevoegd vanwege deanders zo geïsoleerde ligging. Als laatstemolen doet ook mee De Roosdonck teNuenen (niet vallend onder Peelland,maar als twijfelgeval enthousiast mee -draai end op de eerste zondag in okto-ber). De openstelling is vanaf 11.00 tot16.30 uur. Uiteraard wordt gehoopt opvoldoende wind om de molens op zijnminst te laten draaien en als het even kanook daadwerkelijk te laten malen.Nadere informatie: J. Tielemans: 040-2863567 of G. Sturken boom: 040-2262602.

Aalstermolen terug bij en opweg naar af?

Eind 2005 leek het goed af te lopen voorde Aalstermolen te Aalst, de werkgroepAalstermole had de benodigde overna-mesom van 55.000 euro op tafel. Hiervanbetaalde de gemeente 25.000 euro enzegde de gemeente aanvullend eenbijdrage in de restauratie en het onder-houd toe van 35.000 euro eenmalig en5.000 euro structureel per jaar (Molen -wereld 2005-12-383). Het reddingsplanvoor de Aalstermolen aan de Raad -huisstraat was dus bijna in kannen en krui-ken. Ruim een half jaar later is deovername en restauratie stukgelopenaangezien geen overeenstemming konworden bereikt over de door de ge -meente aan de subsidieverstrekkingverbonden voorwaarden. De werkgroepen eigenaar Van Stekelenburg kondenhet onder meer niet eens worden over deopenstelling van de molen.De gemeente Waalre gaat nu juridischemogelijkheden bekijken om de eigenaareen bestuursdwang op te leggenwanneer deze in gebreke blijft de molenzelf te restaureren. De molen heeft immerseen monumentenstatus en is het eenbeeldbepalend object voor het dorp. Hetziet er naar uit dat de molen 20 jaar na degrote restauratie weer onderweg is naarde situatie van voor 1986.

Stichting De Kilsdonkse Molenverwerft snel financiën

Nadat de Stichting De Kilsdonkse Molenop 22 september 2005 officieel eigenaaris geworden van de restanten van DeKilsdonkse Molen te Beugt gaat dewerving van financiële middelen metgrote stappen vooruit. De gemeente

Bernheze heeft in juni een eenmaligeinvesteringssubsidie beschikbaar gesteldvan 60.000 euro. Met name de cultuurhis-torische, educatieve en toeristisch-recre-atieve waarden van het complex passengoed binnen het beleid van degemeente op dat vlak. Verder sluit hetproject goed aan bij de concrete plan-nen voor de natuur- en landschappelijkeontwikkeling in het gebied (aanleg vispas-sage, hermeandering van de Aa, aanlegecologische verbindingszone, landschap-pelijke versterking landgoed Zwanen -burg), aldus de gemeente in haarargumentatie. In juli heeft de provincieNoord-Brabant hier 600.000 euro aantoegevoegd en samen met nog teverwachten Ceres-gelden (468.000 euro)heeft de stichting circa 70 procent van debegrote 2,2 miljoen euro toegezegdgekregen. De subsidies zijn afgegevenonder bepaalde voorwaarden, waarvaneen de tijdslimiet is waarbinnen hetproject afgerond moet zijn: 31 december2008. Ultimo 2006 zal het Waterschap Aaen Maas de Aa omleiden naar de molenen vanaf februari 2007 zal de feitelijkerestauratie een aanvang nemen. Gelijk -tijdig met de restauratie van het complexwordt een beheerderswoning in de nabij-heid gerealiseerd.

Toekenning subsidie St. Antoniuste Eerde

Op 30 september 2005 heeft de StichtingEerdse Molen via de gemeente Veghelrijkssubsidie aangevraagd bij de provincieNoord-Brabant. Deze subsidieaanvraagwas naar aanleiding van de kort daar-voor verkregen status van rijksmonumentin de categorie te behouden molenromp(Molenwereld 2005-10-310/311). Om nogonder de oude subsidieregeling (BRRM) tekunnen vallen moest de aanvraag voor 1oktober zijn ingediend. Enige tijd geledenheeft Provinciale Staten van de provincieNoord-Brabant een ontwerpbesluit geno-men aangaande het Provinciaal Restau -ratie Uitvoerings Programma, waarin deSt. Antonius opgenomen is als één van detwaalf projecten die geselecteerd wasvoor subsidie. Na verwerking van de inge-diende zienswijzen is het PRUP definitiefdoor GS vastgesteld, wat betekent datde stichting een subsidie tegemoet kanzien van 205.850 euro. De stichting gaatzich de komende tijd bezighouden methet aanvragen van Europese subsidies eneen bouwvergunning en hoopt voor heteinde van 2006 te kunnen starten metfase 1 van de restauratie, die wordt uitge-voerd door Molenbouw De Jongh teVeldhoven.

Restauratie windmotorGenderen hangt af vangemeente

Volgens de een is het een hoop oudschroot, maar de geïnteresseerde vindtdat (het restant van) de windmotor bij

Genderen absoluut het opknappenwaard is. De molen heeft volgens deRijksmonumentenzorg voor de Monu -men tenzorg cultuurhistorische waardeen is van industrieel-archeologischbelang. Naast restauratie van de wind-motor moet een fietspad naar de molenworden aangelegd, waardoor de molenen de route er langs tevens een recre-atieve meerwaarde krijgen. De provinciewil de windmotor in 2010 onder handennemen, en de gemeente Aalburg steuntin principe de restauratie. De restauratie-kosten, voor een groot deel herbouwkos-ten, bedragen 228.000 euro en inclusiefde aanleg van een pad bedraagt hettotaalbedrag 366.600 euro. Hiervan wilhet Rijk 163.200 euro betalen, en betalenhet waterschap Rivierenland en deprovincie respectievelijk 25.000 (Molen -wereld 2005-12-385) en 138.400 euro. Degemeente Aalburg zou tenslotte eenbedrag van 40.000 euro bij moetendragen. Tijdens de bespreking van deKadernota 2007 op 27 juni waren demeningen binnen de gemeenteraadechter verdeeld, zodat de definitieveinstemming nog op zich laat wachten.

De Eerdse molen in zijn glorietijd, eentot in details verzorgde molen zoalsook het schilderwerk laat zien.



St. Victor weer in de oude kleuren

Hoewel in 1983/84 grondig gerestaureerden sindsdien wekelijks op zaterdag inbedrijf, was er in 2001 sprake van oplo-pend achterstallig onderhoud van degemeentelijke molen St. Victor in Heeze.Dit was al ingezet na de gemeentelijkeherindeling in midden van de jaren ‘90. Zowerd er jarenlang géén gebruik gemaaktvan de BROM-subsidiemogelijkhedenondanks de dringende aanbevelingen inde jaarlijkse inspectierapporten van deMonumentenwacht. Ook de Rijksdienstvoor de Monumentenzorg rapporteerdeal in 1996 en later in oktober 2001 diversegebreken waarbij ook dringende advie-zen werden genoteerd. Door de publici-teit te zoeken werden steunbetuigingenvan verschillende kanten ontvangen enwerd uit een ‘burgerinitiatief’ in 2002 de‘Stichting Vrienden van molen St. Victori.o.’gevormd. De drie bestuursledenbewerkten de gemeentelijke politiek enbereikten met veel geduld, maar ookdoorzettingsvermogen, dat er in 2003 eeneerste ‘behoudende, stabiliserende engevaar wegnemende’ onderhoudsbeurtkon worden uitgevoerd. Daarna werd in2005 in 10 weken tijd ‘groot onderhoud’uitgevoerd (Molenwereld 2005-5-159),waarbij de romp weer volledig werdbezet zoals tot 1983 het geval was. Ditwerd toch beoordeeld als een beterewaterafstotende bescherming voor dezeromp die in het verre verleden (1862 en1904) twee grote branden heeft door-staan. En nu dan, medio 2006, is nauitwerking van de stuclaag de romp weerin de zwart-witte kleurstelling terugge-bracht zoals de molen die zeker vanaf degrote opknapbeurt (met verbusseling) in1942 heeft bezeten. In de afgelopen 3jaar heeft de gemeente Heeze-Leendevoor in totaal ruim 250.000 euro weer een

in goede staat verkerende molen. Dittotale bedrag werd volledig voorgefi-nancierd! Restauratiesubsidie in het kadervan de BRRM is in 2005 wel aangevraagd,maar nog niet toegewezen. De bovenge-noemde Vrienden hebben begin 2006ook nog een meerjarenonderhoudsplanaangeleverd, waarmee stabiliteit verze-kerd lijkt .......Helaas, de Vrienden hebbenonlangs een bedankbriefje van degemeente ontvangen voor hun gele-verde inspanningen. Hun verdere hulpwordt niet meer nodig geacht. Maar hetmeerjarenonderhoudsplan is afgewezenen er is tot op heden geen subsidieaan-vraag in het kader van de BRIM inge-diend. Gerard Sturkenboom.

Molen Fleur te Zevenbergenverkocht

Op 1 augustus is molen Fleur te Zeven -bergen van eigenaar verwisseld. Met hetvertrek van bewoner P. Witkamp (Molen -wereld 2006-5-168) heeft eigenaar W.Toonder, initiatiefnemer van de com -pletering tot draaivaardige molen, demolen verkocht aan G. Falandt uitSchiedam. De nieuwe eigenaar heeftlaten weten niet zelf de molen te gaanbewonen, maar als investeerder op zoekte zijn naar een nieuwe bewoner die demolen zo mogelijk ook kan laten draaien.Mocht er geen bewoner gevondenkunnen worden dan wil de nieuwe eige-naar vanuit de molen kunst gaan verhu-ren.

Verbouwing Franse Molen metvallen en opstaan

De restauratie van De Fransche Molen teValkenburg is regelmatig inzet van discus-sie, met als gevolg dat er veel gepraatmaar weinig vooruitgang geboekt wordt.Zo zijn de bezwaren over de glazen erker(Molenwereld 2006-1-8/9) door degemeente van de hand gewezen. HetCollege van B en W van Valkenburg aande Geul wil de glazen erker in de zijgevellegaliseren, nu de regionale monumen-tencommissie een positief advies heeftuitgebracht en loopt daarmee vooruit opeen oordeel van de Rijksdienst voor deMonumentenzorg. Tegen de glazen erkerdie bij de renovatie door eigenaarCoppes Bouw is aangebracht werdbezwaar gemaakt door de WerkgroepNiks aan de Hand, die de restauratie vanhet eeuwenoude complex kritisch volgt.Volgens hen past de erker niet in de stijlvan de verder schitterend gerestaureerdewatermolen.

In ‘t kort

- Stichting Beheer en Behoud vanPoldermolencomplex De Goliath heeftvoor een symbolisch bedrag De Goliathte Uithuizermeeden overgenomen vande Stichting Groninger Molens en is daar-

mee (als enige) Stichting Het GroningsLandschap te snel af (Molenwereld 2006-7/8-237).- Met de sloop van de oude houtzagerij teHolwierde verdwijnt de laatste herinneringaan de in 1945 verwoeste molen DeHoop.- In juni is de (door velen omstreden)verhoging van Molen Edens te Win -schotenmet het los zagen van het funda-ment en het nadien plaatsen van vijzelsonomkeerbaar geworden.- De gemeente Boarnsterhim laat de sinds2003 wiekloze poldermolen De Borg bijGrouw restaureren. - De Amerikaanse windmotor te Swichumverhuist naar Wirdum en wordt gelijktijdiggerestaureerd.- Op 22 juli is het 100-jarig bestaan gevierdvan de molen te Makkum (Dr) ; het feestwerd op 8 juli voorafgegaan door eenklusdag die werd uitgevoerd door eengroep Drentse vrijwillige molenaars. - Het College van B en W van Meppelheeft 4 juli besloten om 8.000 eurobeschikbaar te stellen voor verbeteringvan de werkomstandigheden van de vrij-willigers van de Sterrenberg in Nijeveen.- In juli heeft het plein rond korenmolen DeLeeuw te Lettele een renovatie onder-gaan, waarbij stenen uit de ‘oude’Holterweg zijn verwerkt.- Eind juli zijn tijdens graafwerkzaamhedenzijn de restanten van een watermolen teGaanderen blootgelegd, de laatstbe-kende stond hier tot omstreeks 1919/1920. - Op 2 augustus is tijdens het kruien eenkorte schoor van molen de Leyen teStaphorst afgebroken. - In juli heeft molenmaker Groot Wesseldijkvan de molen te Braamt de windpeluwvervangen en de koppen van de voeg-houten hersteld.- De gemeente Neerijnen kan deMolenstichting Gelders Rivierengebiedvooralsnog niet helpen met het voorfi-nancieren van restauratie aan de tweewipmolens te Hellouw.- Na plaatsing van de kap is De Beijenkorf

De Sint Victor staat weer als vanouds zwart-wit te stralen (foto: G. Sturkenboom, 5 augustus 2006).

De voorbereidingen die Molen Edenszijn volgende verhoging zullen doenondergaan zijn in volle gang. (foto: W. Jans, 15 augustus 2006).



Molenkalender 2006

24 juni tm 23 september: Expositie Vanmolens en mensen (SIMAV).9 september: Friese Molendag.9 september: Overijsselse Molendag.9 en 10 september: Open Monumen -tendag.26 september: Symposium Schermer.1 oktober: Limburgse Molendag en Peel -landse Molendag.7 oktober: Ruilbeurs Dordrecht.7 en 8 oktober: Molenweekend Noord-Holland Zuid.21 oktober: Regionale Molendag Alblas -serwaard en Vijfheerenlanden.11 november: Molendag Tielerwaard.

Molenkalender buitenland 2006

15 oktober: Provinciale Molendag Oost-Vlaanderen (B).

te Maurik in juni eveneens voorzien vannieuwe roeden.- In mei is het herstel van de romp van dePiepermolen te Rekken ter hand geno-men.- Den Olden Florus te Terschuur is uit deverkoop gehaald van de opstallen vande familie Mulder. - Op 16 augustus heeft Vaags Molenbouwde oude windpeluw van de molen vanVorderman te Wenum laten zakken;tevens wordt de molen voorzien vannieuwe roeden.- Om meer betrokkenheid te creëren bijde gestarte herbouw van De Windhondte Soest is op het bouwterrein een tijdelijkinformatiecentrum ingericht. - Het College van B en W van degemeente Niedorp heeft 7 juli bekendge-maakt voornemens te zijn een monumen-tenvergunning te verlenen voorrestau ratie van Molen De Ster teBarsingerhorn, die eerder ondanksbezwaren toch als molenrestant op derijksmonumentenlijst is geplaatst (Molen -wereld 2005-10-303).- Eind mei is voor de Vijfhuizer molen bijHaarlem een ontsluitingsweg gerealiseerdin het kader van het recreatieprojectPoelpolder. Het pad sluit in de nabije

toekomst aan op een om de molen teleiden wandelpad langs de Ringvaartvan de Haarlemmermeer.- Op 10 juli is het zeskant van Het JongeSchaap te Zaandam in elkaar gezet en ishet boventafelement aangebracht.- Op 21 juli is de vangstok van De VierWinden te Monster vervangen door eennieuw exemplaar. - Molen De Nolet te Schiedam is (even-eens) het voorwerp van geluidsmetingenom te bepalen of de molen daadwerke-lijk de geluidsoverlast veroorzaakt, waar-over omwonenden klagen. - Op 29 juni heeft de gemeente Landerdingestemd met de Kadernota 2006,waarin opgenomen dat de gemeentevanaf 2008 35.000 euro wil bezuinigendoor de drie molens te Zeeland af testoten. - De gemeente Boekel heeft de hulp vaneen mediator ingeroepen om te bemid-delen bij het conflict over de verplaatsingvan de Boekelse standerdmolen. - Aan De Vos in Heense Molen is in juli inopdracht van de gemeente Steenbergenschilderwerk uitgevoerd een nieuwe verf-laag. - De gemeente Roosendaal heeftNispense bewoners met een kluitje in hetriet gestuurd (Molenwereld 2006-7/8-242/243). In juli heeft het College van B enW aangegeven dat er vanwege geldge-brek voorlopig geen restauratie aan deMolen van Aerden te Nispen uitgevoerdwordt.- Eigenaar Thijssen laat de molenromp tePrinsenbeekopnieuw voegen,waar mee het voort-bestaan van deromp in elk gevalver zekerd is of er welof geen toekomstigerestauratie plaats-vindt (Mo len wereld2006-3-86/87).- Op 8 mei zijn tervervanging van dePannevis-roedennieuwe gelaste roe -den gestoken op deAurora te Baexem.

De te vervangen windpeluw van de molen van Vorderman inWenum wordt gestreken (foto: A. Nibbelink; 16 augustus 2006).

De opbouw van het zeskant voor Het Jonge Schaap in Zaandam (foto Martin Bus).

De stomp van de molen van Jacobs in Milsbeek staat te koop (foto H. VanSteenbergen, 5 augustus 2006).



Molenzeilen als bijzondere blikvangers

Sommigen gruwen ervan, maar meer en meerworden molenzeilen gezien als basis voor eenkunstobject of als blikvanger bij bijzondere activi-teiten. Zo zijn in 2006 bij een drietal molens deauthentieke zeilen tijdelijk verruild voor minder alle-daagse exemplaren. Vanaf 24 juni 2006 zijn de vierzeilen van De Graanhalm te Burgh-Haamstedeomgetoverd tot het Don Quichot-kunstproject vanAnna Blom. Dit gebeurde aansluitend op jaarlijkseKunst schouw. De gekleurde zeilen zijn tot het eindevan de zomer te bewonderen. Ter gelegenheidvan het Rembrandtjaar 2006, waarin stil gestaanwordt bij het geboortejaar (15 juli) 1606 toen Rem -brandt van Rijn als molenaarszoon geboren werdin de Weddesteeg in Leiden zijn de zeilen van stan-derdmolen De Put beschilderd. De vader vanRembrandt bezat op een steenworp afstand vanDe Put een standerdmolen, genaamd De Romein.In het kader van het 650-jarig bestaan vanWoudrichem is de Nooit Gedagt uitgerust mettwee witte zomerzeilen, voorzien van het logo vande in augustus en september te houden jubileum-festiviteiten.

De molen van Haamstede met de molenzeilen-kunst van Anna Blom (foto P.J. Landegent).

De molen van Woudrichem met de wervingvoor 650 jaar stad.

Molen de Put met de ‘Rembrandt’- zeilen(foto: P. Pijnnaken, 8 april 2006).


M E U L F R A N S

Meulfrans: Van oorsprong Zeeuwse uitdrukking voor onbegrijpelijke taal of schrift: ‘Het lijkt welmeulfrans’. Frans slaat terug op de Franse taal en meul uiteraard op molen. De uitdrukking hangtsamen met het vreemde cijferschrift dat molenaars op de zakken schreven en door de buiten-wacht niet werd begrepen.Spoorwiel algemeen: kamwiel met kammen in het draaivlak; speciaal: groot wiel op de spil in dekorenmolen voor het aandrijven van de stenen.IJzerbalk: balk met het lager voor een spil.Steenspil: spil die de bovenste molensteen (loper) aandrijft; synoniemen: staakijzer; klauwijzer.Overring: de dragende ring waarop de hele molenkap is bevestigd. Deze ligt los op de kruirollenzodat de kap op de wind kan wordengezet.Penbalk: balk in de kap waarin het achterste lager van de molenas ligt.Gordingen: horizontale verbindingen tussen de spanten van de molenkap.

Haanhout: koppelstuk tussen twee tegenover elkaar staande kapspanten.

Kuip: staande rand onder de molenkap die deze op zijn plaats houdt via de overring.

Forum

Met stijgende ergernis heb ik hetbovenbedoelde artikel proberen te

lezen in de laatste uitgave van “DeMolenwereld”, een “Themanummer” nogwel dat, bijgevolg, 25 pagina’s van de 43pagina’s van de totale uitgave inneemt! Die ergernis is vergelijkbaar met die van“Baliekluiver” zoals hij die op zijn laatstebladzijde verwoord onder de kop“Dictatuur”, alleen zou ik mijn ergernis hethoofdje “De mateloze arrogantie van dekenner” willen meegeven of, misschienbeter nog, “De absolute minachting vooronze lezers”! U bent daar toch afhankelijk van? Zonderhen heeft uw blad toch geen bestaans-recht? Waarom maltraiteert u hen dan! U gebruikt in dit artikel, en ik geef maareen bloemlezing, de volgende termen: “Slagwerk, dubbele oliemolens, koller-gang, vuister, laden met de slaghei,bovenslag- en onderslagmolen, slagpers,twee blokken met elk zeven stampers enheien, loshei, standerdoliemolen, in dekast, wipoliemolen, de laad, stampersmet potten eronder, dubbelwerks, voor-en naslagwerk, anderhalf oliewerk, belt-molens, druiperij, spoorwiel, strooptafel,kaak, buul, twee banken, schelrad,onderbonkelaar, steenwiel, spoorwiel,kantstenen, wentelwiel, vuisten van destampers en de heien, stalen schenen,varkenswielen, overwerker, spinbol, ligger,strijkers, jongen, koningsstrijker, steenwer-vel, taats van de spil, karen, bulen, slag-blok, laad, jaagijzers, kussens en scheien,haren, stuitblokken, blokstutten, bintlaag,onderree, beitels, pottenblok, schorttouw,schortkneppel, heineut, ruimend kruien,kaak, bolster, geschort, haren, gestroopt,kluiten, pletwals, dubbele engelse plet,hamermolen, Girard turbine. Ruim 60 woorden, uitdrukkingen en

Oliemolennummeraanduidingen die niet in het Alge meenBeschaafd Nederlands voorkomen, bijhet niet kennen er van het lezen van uwtijdschrift onmogelijk maken en bewijzenhoe juist mijn twee hier boven aangege-ven kwalificaties van uw pennevrucht is.

Hoogachtend, Ronald de Heer

Het is altijd weer bijzonder moeilijk om hettaalgebruik van een blad af te stemmenop dat van de lezer. De gemiddelde lezerbestaat niet en wat voor de een te hooggegrepen is, is voor de ander bijna priet-praat. Vooral een artikel met veel techni-sche termen wordt dan al snel eenhordenloop met een grote kans op uitval.Het valt niet mee hierin een guldenmiddenweg te vinden. Toch stelt deredactie zich op het standpunt dat -uitzonderingen daargelaten - iemandzonder veel specifieke molenkennis hetblad met plezier moet kunnen lezen.Daarom voelt de redactie terecht aan -ge sproken en neemt dit ook ter harte, niet

alleen in de wetenschap van het gevaardat een deel van de lezers afhaakt, maarook de wetenschap dat er inmiddelsmeerdere ‘foute’ molenwoorden inge-burgerd zijn of de betekenis vergleden is.Andere woorden zij in de vergetelheidgeraakt. Het kan daarom geen kwaadom per bladzijde in een apart kader bijwat bijzondere termen stil te staan. Dezerubriek krijgt de naam *‘Meulfrans’, tevensde eerste term in deze rubriek. jsb.

Naar aanleiding van de foto van deverongelukte molen in Walderveen in

Molenwereld 2006-7/8-246 stuurde deheer Frans Rutten uit Rijswijk een hierbijafgedrukt berichtje uit het AmersfoortschDagblad/De Eemlander van 19 februari1916 over het ongeluk. Naar aanleiding van de artikelen en dereactie van Dick Zweers heeft hij zijnaantekeningen van het bezoek destijdsgeraadpleegd en schrijft:‘Op het achtkant troffen we een flinkaantal opschriften in potlood aan, metFries aandoende namen en jaartallenvan vóór 1911. De vorm van de ramen isvroeger meer vierkant geweest. Op desteenzolder bevinden zich in de stijlenkepen van twee oorspronkelijk hiertegengeklampte binten. Thans liggen er bovenhet spoorwiel twee binten in de stijlen

gekeept, waartussen de ijzerbalken voorde steenspillen liggen. Aan de kap vielen de volgende zakenop: - Overring samengesteld, opgebouwd

uit drie lagen (kruiend op slakken). - Penbalk met toognagels vastgezet in

de voeghouten. - Kapspanten opgebouwd uit drie lagen

(eiken), op elkaar gespijkerd metgesmede nagels.

- Sommige gordingen samengesteld uittwee lagen, eveneens eiken.

- Haanhout op “noordelijke wijze”beschulpt.

- De kuip eveneens opgebouwd uitmeerdere lagen.

Met de kennis van de foto van de veron-gelukte molen zou het interessant zijn dekap nog eens opnieuw te bekijken. Ik

vermoed, dat de oorspronkelijke kapwerd gehandhaafd. Misschien zijn ersporen van reparatie terug te vinden?Overigens ben ik van mening, dat kap enachtkant inderdaad niet bij elkaar horen,de kap is duidelijk te groot.’

Het bericht in het AmersfoortschDagblad/De Eemlander van 19 februari 1916 over het ongeluk.

Nogmaals de molen van Walderveen‘ t B e t e r e We r k


NVVM-mo lenmake r s ac t i e f

In juli hebben wij aan de standerdmolenvan Bourtange steenbalk vervangen. Eindvorig jaar is de in 1980 gereconstrueerdemolen stilgezet vanwege de slechte staatvan deze balk. In verband met de vervan-ging is het gevlucht verwijderd en de kastopgeschoord.

De uitgesloopte Ambachtsmolen bijOudorp krijgt zijn hart weer terug, andersgezegd zijn binnenwerk. Omdat er geenkraan over het dijkje kan komen, is de spildoor de deur gegaan. Er is zodoendeveel handwerk, ‘ellebogenstoom’ aan tepas gekomen.De molen van Kloetinge is inmiddels doorons van een nieuwe windpeluw met*voorkeuvelens voorzien.

M E U L F R A N S

Steenbalk: zware horizontale balk in destanderdmolen die het grootste deel vande molenkast draagt en waaraan de kastis opgebouwd.Voorkeuvelens: betimmering van de mo -len kap aan de kant van de wieken. Denaam hangt samen met keuvel of kovel,een soort kap. Het komt in feite neer opvoorkap.Windpeluw: zie pag. 297.

De opgeschoorde standerdmolen vanBourtange in verbandmet de vernieuwingvan de steenbalk (foto Hout- en bouwmaterialenhandelPontMeyer).

De nieuwe*steenbalk gaat

de molen in(foto Hout- en

bouwmaterialen-handel

PontMeyer).

Het steken van de nieuwe spil in deAmbachtsmolen is geen sine curegeweest (foto J.K. Poland B.V.).

De molen van Kloetinge tijdens het vervangenvan de *windpeluw. De oude is er uit en de asis opgestempeld (foto J.K. Poland B.V.).

8ste jaargang 2005 nr. 12

C O L O F O N

Rijnlandse MolenstichtingTorenlaan 102215 RW Voorhout

Tel. 0252-245353Fax 0252-245385Bankrekening no. 5665.47.163K van K Leiden S 165575

De Rijnlandse Molenstichting is opgericht op 11 maart 1959

Waar draait het bij de Rijnlandse Molenstichting om:

- Om de molens

Wij herstellen en onderhouden molensin Rijnland. Al onze molens wordendoor vrijwillige molenaars bemalen,waarbij wij ernaar streven om dezemolens zo mogelijk en zo nodig in tekunnen zetten voor de bemaling.

- Om het landschap

Wij bewaren het karakteristiekeHollandse landschap voor nu en later.Bij dat landschap horen de molen enhun omgeving.

“Molens Rijnland” is een uitgave vande Rijnlandse Molenstichting enverschijnt eens per kwartaal in hetmaandblad “Molenwereld”.

De Veendermolen,als vanouds

A

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N G2999e jaargang 2006 nr. 9

Als vlaggenschepen de jongste en degrootste schepen van een vloot zijn

dan is de Veendermolen een vlaggen-schip voor de Rijnlandse Molenstichting.Met zijn bouwjaar 1934 jong, met zijnvlucht van 27,35 groot, sterk, mede dank-zij onze stichting in staat van nieuw enbemand met enthousiaste molenaarsmet verantwoordelijkheisgevoel. Het zijnallemaal factoren geweest waardoor hetHoog heemraadschap van Rijnland hetaandurfde om de tijdens de bouw vaneen nieuw gemaal geen noodgemaal teinstalleren maar de windmolen weer alsvanouds zijn taak liet doen. Tijdelijk kon enwerd de polder weer geheel met wind-kracht benalen. Hieronder doet molenaarPieter den Haan verslag van zijn ervarin-gen.

Van half maart tot eind april van dit jaarhad ik het voorrecht om de polder metde Veendermolen als vanouds weervolledig op de wind te bemalen inverband met de vervanging van het elek-trisch gemaal. Dat vond ik een bijzondereen leerzame ervaring, mogelijk gemaaktdoor een dankzij de Rijnlandse Molen -stichting in prima staat verkerendeVeendermolen en door het zijdens deRijnlandse Molenstichting en het Water -schap betoonde vertrouwen. En natuurlijkhet weer... Zonder wind begin je niet veel!

Afspraken

Eerst waren uiteraard de nodige afspra-ken gemaakt. Desnoods moest er continugemalen kunnen worden, en dat kon ikaanbieden dankzij de steun van collegamolenaars Jan Verhaar en Ruud Bax vande Kager en de Hoogmadense molen.Hoewel ik wel iets met mijn werk konschuiven, zat daar voor mij anders weleen beperking. Verder moesten weafspreken om bij het malen zo preciesmogelijk de aan- en afslagpeilen van hetgemaal aan te houden en om meteen tebellen als we het niet zouden redden. Datis allemaal niet nodig geweest omdat hetweer erg heeft meegewerkt: niet al teveel water en wanneer nodig voldoendewind. Het zou ook onze eer wel erg te nazijn geweest, en Jan Verhaar zei al dat wehet water desnoods met emmers zoudenwegwerken! Dat ik mij aan de door het gemaalgehanteerde peilen moest houden leekmij eerst nogal een beperking. Want ik

De malende Veendermolen is van verre zicht-baar in het wijde Rijnlandse polderland. Dehoogte van de molen ten opzichte van depolder laat zien dat de molen het water hoogop moet voeren (foto Pieter den Haan).

De molenvijzel ‘schroeft’ het water metersomhoog (foto Pieter den Haan).

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N G300 9e jaargang 2006 nr. 9

was er bang voor daardoor vooral vaak,en steeds maar kort te moeten malen,vooral omdat de Veenderpolder inverschillende niveau’s is ingedeeld en demolen alleen het vrij kleine onderstegedeelte afmaalt. Maar dat kwam eigen-lijk wel aardig uit. Daardoor was hetmalen heel behoorlijk te combineren metmijn dagelijkse werk. Ik begon ‘s morgenvaak zodra er wind was of tegen zessenen dan was ik er als het een beetje doorkon lopen meestal zo om een uur of 9 alaardig uit; lager (voor)malen mocht enhoefde niet. Dan hoefde ik meestal nieteens zo heel veel vroeger naar huis omaan het eind van de dag nog wat temalen, en dat was veelal niet nodig. Het

heeft ‘s nachts niet veel gewaaid en ikheb maar één of twee keer wat laterdoor hoeven malen.Zo begon ik op 28 maart met malen, op28 april was het afgelopen. Toen had ik almeer dan een week niet gemalen omdatde polder toch naar zomerpeil moestrijzen terwijl er niets viel en het gras volopwater trok, of zoals boeren zeiden: ‘In hetvoorjaar is ieder grassprietje een molen-tje’. In die maand is er ca 48 uur gemalen,waarvan ongeveer 26 uur gezwicht, derest rondvol, en daarnaast 12 uur uit z’nwerk gedraaid, over de periode totaalongeveer 56.000 omwentelingen. Ik hebde regenmeter niet zo precies bijgehou-den, maar al malende dacht ik dat als

het land redelijk nat is 1 mm een uur rede-lijk doormalen is.

Vakmanschap

Als vrijwillig molenaar draai en maal ik alzo’n zeventien jaar redelijk geregeld metde molen, maar het was toch een apartesensatie om op deze manier te mogenruiken aan het ‘echte’ molenaarsbe-staan. De wetenschap dat de molen eralleen voor staat, en dat het aan demolenaar is om het op te lossen maakthet toch wel heel anders, en veel interes-santer. Ik realiseer mij dat ik het door hetweer erg gemakkelijk heb gehad maarhet inschatten van hoe snel de polder rijst,wanneer je dat het handigste weg kankrijgen (malen met de wind van gisterenlukt niet...) kweekt toch weer meerrespect voor de molenaars die er echtalleen voor stonden en hier en daar nogstaan. Ik ging er toch iets anders doormalen. Hoe ze dat vroeger deden op deVeender met een grotere vijzel, houtengevlucht en zonder fokken....dat moettoch een hele klus zijn geweest. Het boei-endste vond ik om nu eens zonder auto-matisch gemaal te zien hoeveel ereigenlijk gemalen moet worden om depolder op peil te houden, en om weer enwind en de in verband met mijn werkbeschikbare tijd zo optimaal mogelijk teproberen te combineren met het malen.Dat was vroeger ook al zo, want van Leenvan den Berg, de laatste beroepsmole-naar, hoorde ik al dat hij voor zijn verdien-sten toch grotendeels afhankelijk was vanandere werkzaamheden dan het malen.Hij baggerde en werkte in de bouw enmaalde dus graag ‘s-nachts. Al met al heb ik alles bij elkaar toch meermoeten malen dan ik had gedacht, maarhet smaakt naar meer ! Het waterschapen de molenstichting waren tevredenomdat de periode perfect is verlopen ende molen heeft laten zien dat deze dank-zij de Rijnlandse Molenstichting vollediginzetbaar en heel bruikbaar is. Ik hoop datdie tevredenheid kan leiden tot het inoverleg bepalen van een iets grotere rolvan de Veender in de waterhuishouding.En tenslotte: De Veender, wat een molen!!!

De maand juli was droog, kurkdroog. Eris nauwelijks een spetter regen geval-

len. Dan augustus, regen op regenbui;het hoost bij tijd en wijle. Zo breken beidemaanden records. Over de eerste drieweken van augustus viel dubbel zoveelregen dan normaal in deze tijd van hetjaar. Het liep uit op wateroverlast her ender. De bemalingsinstallaties van dewaterschappen werkten op volle toeren,maar men kon het water veelal niet voorblijven. Dat was het sein om in Rijnland -en niet alleen daar - de aloude windmo-lens hun partij weer mee te laten blazen. De oude windmolens lijken thuis te horenin de tijd van de trekschuit en de kroon-

tjespen en in onze hightech eeuw nauwe-lijks meer te bieden hebben dan monu-mentale waarde en landschapversiering.Toch is dat kortzichtig. De oude molenvij-zels en schepraderen kunnen heel watwater verzetten. Sinds jaar en dag zijndaar formules voor bekend. Als we dieeens loslaten op een van onze grootsteschepradmolens, de Boterhuis molen, danblijkt die nog heel wat in de kast tehebben. De snelheid van de molen wordtaltijd gerekend in ‘einden’, dat wilzeggen het aantal keren per minuut dateen wiek molen de molenromp passeert.Als de Boterhuismolen aan de Zijl 40einden maakt - en dat is weinig - dan kan

hij toch wel zo’n 35 m3 /min. opmalen.Dat is 35.000 liter. Bij 80 einden, wanneerde molen flink doorloopt dan is dat uiter-aard 70 m3 /min. en bij tijd en wijle zullenwel eens 120 einden worden gehaald,goed voor meer dan 100 m3 /min.Natuurlijk moet de molen prima in ordezijn, evenals de watergangen. Naast demolen moet ook de molenaar op zijn taakberekend zijn en... het moet waaien! Nu is de Boterhuismolen een van degrootste molens, maar ook de kleintjeskunnen nog heel wat. Neem de Hoopdoet Leven bij Voorhout. Als we bij dezemolen met dezelfde snelheden aan hetrekenen gaan dan komen we uit op 7, 14

In 1999/2000 onderging de Veendermoleneen zeer grote restauratie, waarbij o.a. devijzel werd verlengd. Dit was nodig alsaanpassing op het verlaagde polderpeil.Zonder deze restauratie had de molen nooitmeer voor de bemaling kunnen zorgen. Ditvoorjaar werd zodoende de juistheid vandeze kostbare ingreep onderstreept (fotoJ.L.J. Tersteeg).

De Veendermolen is in meer dan een opzichteen bijzondere molen. Niet alleen is het eenvan de laatste nieuw gebouwde molens vanRijnland (1934), maar ook het model van deromp is vreemd: de bruine ronde romp isgetailleerd gemetseld op de witte achtkanteonderbouw van zijn voorganger. De geschie-denis van de molen is uitvoerig beschrevenin Molenwereld 2001-3.

Re g en , w i n d e n . . . w a t e r mo l e n !

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N G3019e jaargang 2006 nr. 9

Grauw en nat in de Lagenwaardse polder bij Koudekerk. Molen en gemaal zijn naast elkaar volopin bedrijf. Samen ben je sterker dan alleen (foto Ruud Bax).

Ondanks een geblesseerde molenaar Ruud Bax was deHoogmadese molen dankzij de medewerking van collega’s tochin vol bedrijf en droeg zo zijn steentje bij. Rechts op de achter-grond is de Blauwe Molen zichtbaar, een kast van een molen.Vanwege de waterstaatkundige situatie kan hij niets presteren enstaat stil (foto Ruud Bax).

en 21 m3 /min. Ook dat zijn respectabelehoeveelheden, respectabel genoeg omer gebruik van te maken in noodsituaties.Daarom zijn er afspraken gemaakt tussenhet Hoogheemraadschap van Rijnland,de Rijnlandse Molenstichting en de mole-naars om direct in te springen met demolens wanneer dat gewenst of nodig is.En zo’n situatie was erin augustus. Er komteen seintje van Rijnland de molenaarsworden ingelicht en de molens worden inbedrijf gesteld. Zo zijn er na de hevigeregenbuien van 14 en 15 augustus nietminder dan twintig molens van de stich-ting in bedrijf gekomen en de molenaarshebben al het mogelijke gedaan om hetwaterbezwaar te verminderen. Met huninzet en hun molens hebben zij hunbijdrage geleverd om nat Rijnland weerzo snel mogelijk van het water te bevrij-den, ook al is de wind niet altijd optimaalgeweest.Met deze actie is - niet voor het eerst -bewezen dat de molens in noodgevallenhun partijtje nog kunnen meeblazen. Datheeft men inmiddels ook elders ingezien.Zo heeft men recent in Friesland hetRijnlandse voorbeeld gevolgd en eenaantal molens als noodgemalen aange-wezen.Inmiddels hebben de afspraken zo hunwaarde bewezen en blijken hetHoogheemraadschap, de stichting en demolenaars op basis van die afsprakengoed te kunnen samenwerken. Het is vooralle partijen een stimulans om op dezeweg voort te gaan. Er zijn in Rijnland nogsteeds molens die wel kunnen draaienmaar geen of onvoldoende water verzet-ten. Dat is niet in alle gevallen op telossen, maar de inzet van de molenaarsen het vertrouwen van het Hoogheem -raadschap zijn een stimulans voor destichting om het bij die molens waar hettoch wel weer zou kunnen toch alles opalles te zetten om er weer werkendemolens van te maken. Helpt u mee?

De Vlietmolen bij Hoogmade is ook van de partij. Van 1956 tot2002 was deze grootste wipmolen van Rijnland uitgeschakeld.Door de grote restauratie van 2001-2002 is hij in deze omstan-digheden ook weer van nut en helpt het gemaal links een flinkehand.Bij buiig weer is het voor de molenaar dubbel opletten, de molenmag niet ‘aan de haal gaan’ in een stormvlaag. Vandaar twee inplaats van vier wieken met zeilen. Bij een opkomende bui heb jedie sneller weg dan vier halve. Aan de andere kat is het de eervan de molenaar te na om dit te snel te doen (foto Ruud Bax).

BONHelp ons de molen en daarmee ons landschap te bewaren. Wij hebben uw hulp hard nodig. Het gaat ons daarbij niet alleen om geld, maar ook om uw steun als sympathisant. Donateur worden mag natuurlijk ook! Uw gift wordt uitsluitend aan de molens besteed, onze stichting werkt geheel pro deo.

� Ik geef mij daarom op als donateur van de Rijnlandse Molenstichting. Mijn jaarlijkse bijdrage bedraagt:

� e 20,- (minimum bijdrage)

� e ............ (door uzelf vast te stellen)

p.s. giften en donaties aan de Rijnlandse Molenstichting zijn aftrekbaar van uw inkomstenbelasting.

Naam: .......................................................................................................................................................

Adres: ........................................................................................................................................................

Postcode: .................................. Woonplaats: ...................................................................................

Datum: ..................................... Handtekening: .................................................................................

S.v.p. deze bon uitknippen of kopiëren,

invullen en in envelop versturen naar de:

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N GTorenlaan 10 2215 RW Voorhout

Laat de

molens

draaien

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N G302 9e jaargang 2006 nr. 9

Molenmaker Verbij is in het achterlig-gende kwartaal druk bezig geweest metonderhoud aan onze molens. Ze horen erpico bello bij te staan en natuurlijk ooktechnisch in prima staat.Van vrijwel alle molens zijn de bliksemaf-leider en de brandblussers gecontroleerd.Zo nodig is er meteen klein herstelwerkuitgevoerd. Voor de bliksemafleiders vanenkele molens zijn er meer aanpassingennodig, deze werkzaamheden zullen in hetkomende jaar worden uitgevoerd. Enverder aan:- De Adermolen aan de Ringvaart van deHaarlemmermeer bij de Boerenbuurt:Van het vorig jaar vernieuwde wieken-kruis zijn alle wiggen nog een keeraangehaald. Ook is de rest van hetgaande werk gecontroleerd en waarnodig afgesteld.

- De Boterhuismolen aan de Zijl ten noor-den van Leiden: Van de deze molen is

de betimmering aan de voorzijde vande kap vernieuwd Ook het brugdek vande voorwaterloop is vervangen en er zijnwat kleine klussen uitgevoerd.

- De Buurtermolen aan de Kagerplassenbij Rijpwetering:In de werkplaats is hetmateriaal voorbewerkt voor het herstelvan het stormbint van deze molen enook ligt er een nieuwe windpeluw klaar.

- De Doesmolen aan de Does bijHoogmade: De hele molen is geschil-derd. Tijdens dit werk bleek het noodza-kelijk om enig herstel aan hetwiekenkruis uit te voeren (paar heklat-ten, een nieuw windbord), alsmedereparatie van enkele kozijnen en er iseen nieuw raam geplaatst.

- De Googermolen aan de Ringvaart vande Haarlemmermeer bij Oude Wetering:Van deze molen zijn de roeden doorge-haald en is enig teerwerk uitgevoerd,onder andere aan het ondereinde vande vijzel. Ook het hek rond het molenerfis plaatselijk hersteld.

- De Grosmolen ook, aan de Does bijHoogmade: Ook op deze molen is deschilder bezig geweest, al het hogewerk is opnieuw geschilderd. Tevens zijnde beide ravensluiken in de kap vervan-gen.

- De Lageveensemolen aan de Trekvaarten de spoorlijn bij Lisse: Ook deze molenkreeg een schilderbeurt van bovenhuis,gevlucht en staartwerk en er werd enigklein onderhoud uitgevoerd.

- Lijkermolen 2 aan de Koppoel bijRijpwetering: Deze molen is in zijn geheelgeschilderd. Tevens is er een nieuwewipstok aangebracht. Bij uitvoering vanhet schilderwerk bleek een lange schoorzodanig slecht, dat direct is besloten omdeze te vervangen om de maalvaardig-heid van de molen te garanderen.

- De Zwanburgermolen aan de Leede bijWarmond: Van deze molen is de gehelevang vervangen, inclusief het ijzerwerk.

- De Zweilandermolen bij de Kaag -sociëteit: Vooruitlopend op een com -plete schilderbeurt is er hersteluitge voerd aan het wiekenkruis en de

De overige molensvoorkant van de kap. Tevens is hetgehele gaande werk gecontroleerd enwaar nodig afgesteld.

Het zomerseizoen is in de molenmakerijvanwege het weer de schildertijd. Hier krijgtde Grosmolen een schilderbeurt. De om hethek heen geslagen zeilen en de van dewieken uitgenomen windborden maken alop kilometers afstand wat er aan de hand is(foto Verbij Hoogmade).

M E U L F R A N S

Stormbint: de wand van het bovenhuisvan een wipmolen aan de kant van hetwiekenkruis.Windpeluw: zware balk in de kap van demolen die het grootste deel van de as ende wieken draagt. synoniem; windpeul(Zaanstreek).Ravensluiken: luiken ter weerszijde van deaskop in de molenkap, waardoor men opde dwars staande roede en de askop kanklimmen. synoniem; ravensblinden.Wipstok: de uit de kap stekende stokwaarmee de vang (de ‘rem’ ) wordtbediend; synoniem: vangstok.Lange schoor: schuine balk uit de staartvan de molen. De staart is het stelsel vanbalken aan de molenkap waarmee demolen op de wind wordt gezet.

Schilderbeurt voor Lijkermolen 2. De zwarebalk boven ‘Anno 1780’ is de windpeluw;daarboven: de luiken ter weerszijden van deaskop alias de ravensblinden (foto VerbijHoogmade).


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

Molema V.O.F.Heiligerlee 0597-591660

De Gelder Favier B.V.Sliedrecht

0184-425040

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-421568

Herrewijnen VOF Spijkenisse0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & KorverMiddenbeemster 0299-683743

J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Anbo B.V. Alkmaar 072-5110025

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


DE LAKERMOLENin Warmond

als bijzonder experiment

André van Noort

De Lakermolen omstreeks 1900 in dewintertijd. De Lakerpolder werd ‘s winters niet bemalen en staat op deze schitterende foto werkelijk blank. De molen in het kruis, de zeilen afgehaald en de eindborden afgenomen;in andere polders een zomerbeeld (foto collectie Jan Mulder).

BBij de meeste windmolens draaien de wieken in een (vrijwel) verticaal vlak. Dat is niet per se noodzakelijk. Al in een ver verleden kwamen molens met horizontale

wieken voor. Ze zijn al van voor honderden jaren bekend inhet Midden-Oosten. Ook in Europa is er geëxperimenteerdmet dit soort molens. Wie nu de molen van de Lakerpolder,een eiland in de Kagerplassen, bekijkt ziet daar niet aan afdat ook die het voorwerp van zo’n experiment is geweest.

Tijdens mijn naspeuringen in de notariëlearchieven van Warmond ontdekte ik bijtoeval een bestek uit 1830 voor het veran-deren van de horizontale windwatermo-len in de Lakerpolder te Warmond in eenverticale windwatermolen. Onderzoeknaar deze horizontale molen leidde toteen interessant verhaal uit de geschiede-nis van Warmond.Het experiment met de horizontale wind-watermolen heeft bij molenliefhebbers degemoederen al flink beziggehouden. In1993 verscheen een studie van H.P.Moelker uit Ruinen en al snel daarnakwam C.A. van Hees in hetzelfde jaar meteen publicatie in de novembereditie vanhet blad “Molens”. Beide auteurs gaanuitgebreid in op de bouw van de bijzon-dere molen, maar ze zeggen weinig overhet verdwijnen ervan.

Dorn Seiffen

De horizontale windwatermolen was eenuitvinding van Willem Frederik DornSeiffen. Van jongs af aan had hij grotebelangstelling voor werktuigbouwkunde.Hij had het boek Jongmans onderwijs vanKnoop gelezen en vond daarin dat menlang tevergeefs gezocht had naar demogelijkheid om de wieken van de wind-molens horizontaal te laten draaien. Ditmoet worden gezien als een molen in devorm van een helikopter.Dorn Seiffen liep steeds met de gedachte

portret

9e jaargang 2006 nr. 9 305

Tekening van een molen naar het idee van DornSeiffen, bewaard in het Nationaal Archief in Den Haag.De molen is uitgerust met een normaal staand scheprad. Op de spil zit een grote bonkelaar die eenonderwiel op de wateras aandrijft. De overbrenging, deenige in de molen, tegenover gebruikelijk twee, is ongeveer 2 op 1, zodat het scheprad twee maal zoveelomwentelingen maakt als de wieken. Op de spil zit eensoort horizontale vangschijf welke volgens hetzelfdesysteem werkt als een normale vang. De kap is beweeg-baar op een soort zetel en draait met de wieken mee.De molen heeft twee roeden en daarmee vier wieken.De bovenste roede zit 3 voet (circa 90 cm) boven deonderste en staan haaks op elkaar. Het probleem bij eenhorizontale molen is de gelijke kracht van de wind opde gaande en de komende wiek, dat wil zeggen dewind duwt de wiek links van de molenromp net zohard naar achteren als die rechts, met - in theorie - alsresultaat stilstand! Een voorwaarde om met succes tekunnen werken is dat de wiek die arbeid moet verrich-ten maximaal wind vangt en de tegenoverliggende wiekminimaal omdat die immers tegenhoudt. Dorn Seiffenloste dit op door de roede in lengte richting te latendraaien. Dat is op de tekening zichtbaar. Bij de wiekrechts staan het hek verticaal, links horizontaal, ten zienaan de hekgaten in de roe. Ook is een dubbele lageringzichtbaar met schenen, op dezelfde manier als bij eenhouten as. Hoe een en ander in zijn werk ging is uit detekening niet op te maken. De wieken hebben ookzeilen die lijken te werken als een soort rolgordijn. Dezeilen zijn immers van buitenaf nauwelijks bereikbaar.Het is nauwelijks voorstelbaar dat deze molen over eenlangere periode probleemloos blijft werken. (tekeningNationaal Archief, Den Haag, archief van de Inspecteursvan Waterstaat voor 1850, inventarisnummer 1121).

Fragment van de kadastrale minuutkaart uit 1813 van deLakerpolder. Nederland maakt dan nog deel uit van het Fransekeizerrijk en de tekst op de kaart is dan ook Frans: ‘Moulin auLaker Polder’. De molen staat op de kaart recht voor de watering;dit in tegenstelling van de bestaande molen die iets oostelijker staat(N.B. de kaart is niet georiënteerd).


Er is nog een tweede tekening bewaard gebleven met de molen van Dorn Seiffen.Deze tekening wijkt technisch nogal af van de andere. Zo is de bonkelaar op de spilaanzienlijk kleiner. Ook de overbrenging is anders, ongeveer 3 op 2. Doordat deonderbonkelaar nu minder ruimte eist kan het scheprad een plaats in de molenkrijgen. Dat is bij de molen van de andere tekening nauwelijks voorstelbaar. Debovenste roe ligt veel hoger in de kap en de vangconstructie is veel schematischerweergegeven dan op de andere tekening. Merkwaardig is de windwijzer op de kap:overbodig! Op deze tekening een wat cryptisch aandoende vermelding: Geteekenddoor S. Paddenburg, gecopieerd, naar de copie van P. Eckhardt, door L.W. Varossieau, en naar dievan Varossieau, gecopieerd door J. van den Ouweelen (laatste naam niet duidelijk leesbaar)(tekening Nationaal Archief, Den Haag, archief van de Inspecteurs van Waterstaatvoor 1850, inventarisnummer 1121).

ooit een dergelijke molen te ontwikkelen,maar door zijn drukke werkzaamheden -hij had een tabakskerverij, een snuifmolenen een aardewerkfabriek in Utrecht -kwam daarvan in eerste instantie weinigterecht totdat hij door ziekte zijn werk-zaamheden moest staken. Hierdoor kreeghij tijd zijn wens in vervulling te laten gaan. In 1807 begon hij aan zijn uitvinding tewerken. Daarvoor schakelde hij deWarmondse timmerman en molenmaker

Simon Paddenburg in.1 Paddenburg(1774 - 1827) was geen onbekende opgebied van molenbouw. Zo had hij in1805 de Zwanburgermolen te Warmonden in 1806 de Stadspoldermolen te Leidengebouwd.2

In 1809 was het ontwerp gereed en werdde toenmalige minister van waterstaat,baron Twent van Raaphorst, in kennisgesteld. De baron vond de nieuwe molenvan groot ‘gewigt’ voor de volksvlijt en de

landbouw. Hij bracht koning LodewijkNapoleon van Holland op de hoogte enadviseerde hem de uitvinder een subsidietoe te kennen. De koning besloot op 28mei 1809 een subsidie van maar liefst9.000 gulden beschikbaar te stellen onderde voorwaarde de molen in het groot tebouwen en door deskundigen te latenkeuren.

Lakermolen

De nieuwe molen verrees in de Huyster -weerderpolder onder Wassenaar. In 1810was de molen maalvaardig. Een commis-sie begaf zich naar de molen om hetgeheel te inspecteren op deugdelijkheid.Door het vertrek van Lodewijk Napoleonin 1810 werd het subsidiebedrag nietuitgekeerd. Teleurgesteld liet Dorn Seiffende molen vervolgens afbreken.3

Dorn Seiffen gaf de moed niet op. Na hetvertrek van de Fransen in 1813 wendde hijzich tot koning Willem I met het verzoekde toegekende subsidie van LodewijkNapoleon over te nemen. Deze ging op 1oktober 1815 akkoord. Hoofdinspecteurvan waterstaat C. Brunings jr. werd belastmet het onderzoek.4

Voor de bouw van de horizontale wind-watermolen werd gekozen voor deLakerpolder te Warmond. Dit poldertjelag als een eiland in de Kagerplassen. Hethad een oppervlakte van 33 morgen en450 roeden (circa 25 ha) en werd dooreen vijzelmolen bemalen. De keuze voordeze polder zal voor een groot deel temaken hebben gehad met eerderge-noemde Simon Paddenburg. Hij zal depoldermeesters van de Lakerpolderongetwijfeld goed gekend hebben zodathij hen gemakkelijk kon overhalen ommet het experiment in zee te gaan. In ditverband is het interessant te vermeldendat Dorn Seiffen in zijn brief van 15september 1822 molenmaker Padden -

Een Rijnlands juweeltje aan de randvan de Lakerpolder met een bijzonderegeschiedenis (foto jsb 22 augustus1996).

9e jaargang 2006 nr. 9 307

De Lakermolen in 1952 met ervoor de beide eigenaren: N. van Schie (r) en S. VanSchie (l) (foto coll. J.L.J. Tersteeg).

burg prijst voor het feit dat hij hen demond wist te snoeren.5

De poldermeesters vroegen aan hetHoogheemraadschap van Rijnlandvergunning om in plaats van de oudevijzelmolen circa drie roeden ten zuidwes-ten van die molen een horizontale wind-watermolen met scheprad te plaatsen.

Deze vergunning werd op 23 mei 1818verleend.6

In oktober 1821 was de molen gereed.Begin januari 1822 was het zover dat ereen inspectie kon plaatsvinden. Op 6januari 1822 stelde molenbouwerPaddenburg zich in verbinding meteerdergenoemde Brunings. Hij nodigde

hem uit een bezoek aan de molen tekomen brengen. Paddenburg had er uitliefde voor het vaderland aan gewerkt enbovendien verlangde zijn goede vriendDorn Seiffen zeer naar de uitkomst van deinspectie.7

Waardering

Door allerlei omstandigheden werd deinspectie pas in juni 1822 uitgevoerd. Debouwer van de molen, de al eerdergenoemde S. Paddenburg, had verzochtde inspectie uit te stellen omdat er eerstnieuwe zeilen aangebracht moestenworden en er moest bovendien vol -doende wind zijn om de molen te ziendraaien. Op 26 augustus 1822 werd demolen opnieuw door Brunings geïnspec-teerd. Hij werd daarbij vergezeld door L.van Heusden, opzichter bij de werken inde droogmakerijen. Van Heusden waseen kundige man op gebied van molen-bouw en Brunings wilde daarom graagzijn mening horen. De bevindingen vanBrunings werden in december 1822 in eenrapport bestemd voor de Minister vanBinnenlandse Zaken en Waterstaat uitge-bracht.Het rapport en twee bewaard gebleventekeningen geven een interessant beeldvan de molen. De uitvinding van DornSeiffen had horizontale wieken met eenvlucht van 38 voeten. Volgens Bruningswas de inrichting van de molen zeereenvoudig en daardoor niet kostbaar. Demolen had geen bovenas, bovenwiel,bovenschijfloop of bonkelaar. De roedenwaren boven elkaar in de staande spilgestoken. De kap van de molen draaidegewoon mee. Aan de onderkant van de spil zat een wielwaarmee het scheprad met behulp vaneen tweede wiel aangedreven werd. Hetis dan ook terecht dat Johan Bakker inMolenwereld nr. 10 (oktober 1998) deaanwezigheid van een horizontaalscheprad ontkent. Noch uit de tekenin-gen, noch uit het rapport kan wordenopgemaakt dat deze molen een horizon-


taal scheprad had. Er was dus geensprake van een horizontaal schepradzoals Bicker Caarten dat in zijn boek overde stenen Rijnlandse poldermolenssuggereert.8

De zeven ingelanden van de polderwaren over het algemeen zeer tevredenover de uitvinding. In een brief van 25september 1822 geeft Paddenburg devisie van deze mensen weer. Hoofd -ingeland mr. Jan Hendrik Siberg, eigenaarvan tien morgen, vijf hond en vijftigroeden land in de Lakerpolder en tevenseigenaar van de buitenplaats Groot-Leerust in Warmond, had geen bezwaren.Hij was tevreden over de toestand waarinzijn land verkeerde en hij had geenbehoefte een nadere inspectie te doen. De Graaf van Bijland, eigenaar van zevenmorgen en tweehonderd roeden, wasniet aanwezig, maar Paddenburg was ervan overtuigd dat hij geen bezwarenhad. De polder was immers snel droogge-malen en het land had veel hooi opge-bracht.Adolf Wolters, eigenaar van vier morgenen tweehonderd roeden en tevens eige-naar van de buitenplaats Oostergeest inWarmond, waagde zich niet een boot-tocht naar de molen te ondernemen envertrouwde geheel op de kunde van demolenbouwer.Het r.k. armbestuur van Warmond, eige-naar van drie morgen en driehonderdroeden, was zeer tevreden over de snelleuitmaling en Teunis Does, eigenaar vantwee morgen en honderd roeden, waserg blij met de grote hoeveelheid hooidie het land na de uitmaling door denieuwe molen had opgeleverd. En deerfgenaam van de weduwe Gerson uitLeiden liet zich er niet aan gelegen.De enige die tegensputterde was boerJan van Egmond, eigenaar van viermorgen. Hij had met name bezwaartegen de wijze van bemaling. VolgensPaddenburg was hij tegen iedere vormvan vernieuwing. Paddenburg noemdehem een vlegel die geprobeerd had demolenaar te verleiden de oude molen telaten malen zodat hij kon zeggen dat nietde nieuwe molen het water zo snel uit depolder had gemalen. Paddenburg washem voor geweest door de oude molenonbruikbaar te maken.

Premie

Zowel Brunings als Paddenburg hebbener alles aangedaan om de premie van9000 gulden voor Dorn Seiffen in dewacht te slepen. Zo wees Brunings in zijnrapport op het feit dat de molen zo goedgewerkt had waardoor in de zomer van1822 koeien in de Lakerpolder geweidkonden worden, hetgeen daarvoornimmer gebeurd was, en was Padden -burg zelfs bij Koning Willem I op bezoekgeweest om de uitvinding toe te lichten.Paddenburg had er belang bij want ineen brief van 11 maart 1823 spreekt hij dewens uit dat de geloofsgenoten van zijngoede vriend de lutheraan Dorn Seiffen

Op deze foto uit 1968 komt goed tot uiting dat de molen geen ‘platte zij’ heeftzoals de meeste stenen schepradmolens met een buitenscheprad tegen de molen. In de ‘horizontale wiekentijd’ was dat ook niet nodig (foto coll. J.L.J. Tersteeg).

hem met de herbouw van de afge-brande lutherse kerk in Amsterdamzouden willen begunstigen.9 Padden -burg’s actie had succes. Bij KoninklijkBesluit van 12 mei 1823 werd aan DornSeiffen genoemde premie toegekend.10

Dat was toen een heel hoog bedrag. Daarna is het een poosje stil rondom demolen van Dorn Seiffen. Blijkbaar verliepalles naar wens. Bij brief van 2 juli 1826verstrekte het polderbestuur van deLakerpolder aan de inspecteur van hetkadaster in Zuid-Holland gegevens overde polder. Interessant is dat hierin ietsgezegd wordt over de bouwkosten vande molen. De molen werd in tien jaarlijksetermijnen van ieder 253 gulden en 75cent afbetaald. Gedurende tien jaar ginghiervan jaarlijks 30 gulden af vanwege deoude molen, die door Paddenburg voor300 gulden overgenomen was. De totalebouwkosten waren (f 2537,50 B f 300,-) f2237,50. Dat was veel geld, maar daarstond tegenover dat de onderhoudskos-ten gedurende tien jaar hierbij inbegre-pen waren.11

Genormaliseerd

Op 19 februari 1830 vond ten overstaanvan de Warmondse notaris Klaas Koningde openbare aanbesteding van deLakermolen plaats. Concreet betekendedit het veranderen van de horizontalemolen in een verticale molen. Interessantis het bijgevoegde bestek. Hieruit kanworden opgemaakt dat men de stenenromp of toren gewoon liet staan. Daarinmoesten twee openingen voor de buiten-deurkozijnen worden gemaakt en op deplaats waar zich het deurkozijn bevond,moest een lichtkozijn komen. De overigeruimte moest worden aangevuld metdezelfde soort steen. Verder moesten vande toren drie lagen worden weggebro-ken.De opdrachtgevers waren poldermees-ters en boeren Willem Janszoon Koot uitWarmond en de eerdergenoemde JanCorneliszoon van Egmond uit Alkemade.Zou Van Egmond nu toch zijn zin hebbengehad? Gezien het voorgaande was hijde enige ingeland, die geen voorstander


van het experiment van Dorn Seiffen enPaddenburg was.Het werk werd uiteindelijk aangenomendoor Cornelis Dobbe, meestertimmermanuit Sassenheim, voor een bedrag van1300 gulden. Zijn borgen waren meester-timmerman Johannes Guldemond enmeestermetselaar Gerrit Mijnders, beideafkomstig uit Hillegom. Vermeldenswaardis dat Timotheus Paddenburg, meester-timmerman te Warmond en zoon vaneerdergenoemde Simon Paddenburg,zich ook ingeschreven had, maar hijkwam uiteindelijk niet voor de klus inaanmerking.12

Noten:1 H.P. Moelker, De molen van W.F. Dorn Seiffen (Ruinen

1993).

2 Riet van der Linden en Rinus Vrind, De voorouders

van Riet van der Linden deel 3 Paddenburg (z.p.

1997).

3 Voor de bouw van de horizontale windwatermolen in

de Huysterweerderpolder is gebruik gemaakt van de

resten van een afgebrande molen. Van Hees stelt in

zijn artikel dat de molen pas in 1815 afgebrand is en

dat er in de geraadpleegde archieven nimmer een

spoor van het experiment gevonden is. Zie: C.A. van

Hees, Experiment in de Lakerpolder. In: Molens, nr. 32

(november 1993) blz. 7 en 8.

4 H.P. Moelker, De molenY.

5 Nationaal Archief, Archief inspecteurs van waters-

taat voor 1850, inv. nr. 1121.

6 Oud Archief Rijnland, inv. nr. 271 (Consentboek).



8 A. Bicker Caarten, Stenen poldermolens in Rijnland

(Zaltbommel 1981) blz. 88.



10 H.P. Moelker, De molenY.

11 Nationaal Archief, Archief Inspecteur Kadaster Zuid-

Holland 1823 B 1832, inv. nr. 6.

12 Notarieel Archief Warmond, inv. nr. 28, aktenr. 17.

13 Archief Gemeente Warmond, inv. nr. 211.

In Molenwereld 1998-9-190 werd deze foto uit 1897 van de ‘Lepelmolen’ als‘Zoeker’ geplaatst en vervolgens thuisgebracht als de Lakermolen, 1998-10-212 en1998-11-237. De zichtbare vernieuwing van de bovenste helft van de romp heeftniets uit te staan met de verbouwing in 1830 maar met een vernieuwing van hetbovendeel van de romp in 1889.

Blijkbaar werkte het experiment van DornSeiffen niet naar alle tevredenheid, wantals de molen wel gewerkt had, zou hij nietdoor een gewone verticale molenvervangen zijn. Het aflopen van het 10-jarig onderhoudscontract kan hierin eengrote rol gespeeld hebben. Het wasimmers een prima aanleiding om eennieuwe molen te bouwen. Een andereaanleiding was wellicht een zware storm,die op dinsdag 24 november 1829 buiten-gewoon veel schade in Warmondaanrichtte. Verscheidene polders warendoor het hoge water ondergelopen.Hierdoor was zelfs de weg tussen de

Herenweg naar de Rijksstraatweg in deWarmonderdamse Polder onbegaan-baar geworden.13 Het is mogelijk dat demolen van Dorn Seiffen door die stormbeschadigd is geraakt. Het experiment van Dorn Seiffen moeteen bijzonder gezicht geweest zijn in eenlandschap waar slechts verticale wind-molens stonden. Het is te hopen dat erooit een schilderij of een tekening opduiktwaarop deze bijzondere molen in zijnomgeving te zien is.

Willem J. Weissenbruch (1864-1941),evenals zijn vader en leermeester J.H. Weissenbruch een bekend landschapsschilder, legde ook deLakermolen op het doek vast. Zijngrote kracht lag in mooie wolkenluch-ten boven typische Hollandse land-schappen en waterpartijen. Ditschilderij is daar buiten twijfel eengoed voorbeeld van. De molen op deachtergrond moet die van de KleineHemmeerpolder zijn.


De mo len van Enumat i l :honderd jaar na de brand thuisgebracht

De onbekende molen zoals die in 1992 in de rubriek ‘Wie brengt me thuis’ in De Molenaar heeft gestaan. De locatie is duidede-lijk dezelfde, de molen niet.

E.G.M. Esselink

In De Molenaar, 1992-11 stond in ‘Wie brengt me thuis?’een onbekende achtkante stellingmolen uit het noorden vanhet land, waarschijnlijk Groningen. Hoewel er voldoende

herkenningspunten zijn is dit zoekplaatje nooit thuisgebracht.Bijna vijftien jaar later is het alsnog gelukt

De situatie na de brand in augustus1906 met de afgebrande molen en tweevolledig uitgebrande panden naar eentijdschriftfoto van 26 augustus 1906.Links is het hek van de draaibrug overhet Hoendiep te zien.RRecent kwam ik een ansichtkaart tegen,

die tot de oplossing van dit zoekplaatjeleidde. Deze ansicht is van het dorpEnumatil, even ten westen van de stadGroningen, en toont het dorp met hetHoendiep en de molen. Het gaat duidelijkom hetzelfde dorp, alleen de molen isanders en staat bovendien op een ietsandere plek. De huidige molen Eben-Haëzer is gebouwd in 1907 na het afbran-den van een voorganger in 1906. Daaruitkan geconcludeerd worden dat deonbekende molen de verbrande voor-ganger is. Misschien is dit wel de enigefoto, waarop de afgebrande molen involle glorie te zien is.

Bouw

De brand is dit jaar precies honderd jaargeleden, reden om wat uitgebreider bijdeze molen stil te staan. Op 6 juli 1834krijgt Kornelis Willems Hofman vergunningvoor de bouw van een pelmolen. Van


beroep is hij pelmolenaar. Later wordt demolen ook als korenmolen ingericht. Ietsnoordelijker eveneens aan de westzijdevan het diep laat hij in 1845 een oliemolenbouwen, maar die was ten tijde van hetmaken van de foto al niet meer aanwe-zig. Deze molen werd tussen 1890 en 1900afgebroken en in Peize als korenmolenherbouwd. In 1869 wordt Jan GerritsBoerma eigenaar van de molen en hijlaat de stenen onderbouw met 4,5 meterverhogen voor een betere windvang.Boerma is getrouwd met GeertruidaWillems Hofman, waarschijnlijk een nichtvan de oprichter van de molen. In 1889erft hun zoon Kornelis Rienks Dijkstra demolen. Kornelis was een zoon uit eeneerder huwelijk van Geertruida WillemsHofman en Rienk Tjerks Dijkstra, pelmole-naar te Briltil.

Brand

Op zaterdag 4 augustus 1906 raakt demolen in brand. In die tijd wordt de molengehuurd door Kornelis’ schoonzoonJakob Jan Vink. Op zondag 5 augustusmaakt Het Nieuwsblad van het Noordenmelding van de brand: Enumatil. 4 aug.Hedenmiddag geraakte vermoedelijkdoor het warm loopen van de as, demolen van den heer Vink alhier, inbrand. Het vuur was zoo hevig dat ooktwee belendende perceelen, eenwooning van de heer Vink en een vande heer Boutsema vlam vatten. Tegendeze vuurzee was de kleine brandspuit,die spoedig op het tooneel van denbrand verscheen niet opgewassen,zoodat men bij het verzenden van ditbericht vreest, dat de brand zich nogverder zal uitbreiden.

Dorpsgezicht van Enumatil met de nieuwe molen. Wellicht heeft de naam van demolen te maken met de herbouw na brand. Eben-Haëzer; een naam ontleend aande Bijbel: ‘Tot hiertoe heeft ons de Heere geholpen’, 1 Samuël 7 : 12.

Een uitgebreid verslag volgt dinsdag 7augustus: In ons vorig nummer hebbenwe reeds een en ander gemeld van deramp, die het dorpje Enumatil getroffenheeft. Hedenmorgen hebben we eenseen onderzoek in loco ingesteld. Deplaats van den brand biedt een treuri-gen aanblik.Het steenen onderstuk vanden molen staat er nog zwart geblakerddoor de vlammen, evenals de hoofd-zaak van de muren der twee belenden-den huizen der heeren Dijkstra enSteenhuizen, bewoond door Bousema,timmerman en winkelier. Zaterdag mid -dag ongeveer half een, terwijl de

molenknecht, die in de onmiddelijkenabijheid woont, aan tafel zat, sloegplotseling de vlam uit den molen onge-veer ter hoogte van de molensteenen.Men vermoedt dat de molen warmgeloopen is in die buurt, maar weetdienomtrent niets met zekerheid. Doorden krachtigen Westenwind aangewak-kerd, stond het rieten dak van denmolen in een ommezien in brand en hetbrandende riet werd door den windmeegesleept, tengevolge waarvan detwee huizen oostelijk van den molenspoedig vlam vatten. De brandspuit vanEnumatil was spoedig ter plaatse, maar

De situatie zoals die nu in Enumatil is, honderd jaar na de brand (foto H. Noot, 6 juli 2006).


Nog altijd vormt de molen in Enumatil een markant punt in het dorpsbeeld (foto H. Noot, 6 juli 2006).

kon aan den molen weinig beginnen. Zehield zich dan ook meer bezig met dehuizen. Molen en huis van den heerDijkstra stonden op de gemeenteZuidhorn. Alle drie perceelen zijn afge-brand. In het huis van Bousema is ooknog hooi verbrand, dat daar geborgenwas door de heeren Veenstra enHoolsema. De inboedel van Dijkstra isbijna geheel gered. Bousema heeftslechts het huisraad kunnen redden uit

De molen van Oostrum aan het Schapendijkje nabij Dokkum. Op de foto is duide-lijk te zien dat het achtkant boven de stelling is betimmerd met horizontale delen(foto coll. jsb).

één kamer; winkelopstand, gereed-schappen, hout, enz zijn verbrand. Hetduurde echter niet lang of aan deOostzijde van het diep begon de brandzich uit te breiden. Het huis van denkastelein Ter Veer begon door vonkenen hitte vlam te vatten en dreigdeweldra in brand te zullen gaan. Weldrakwamen nu ook brandspuiten aan vanZuidhorn, de Leek en den Horn. Deburgemeester der gemeente Leek, jhr.

Van Panhuys was de spuit vooruitge-sneld en bracht de regeling dermanschappen in orde. Toen de spuitaankwam kon direct met het werktuig,dat zeer flink werkte, worden begonnenen ook de andere spuiten bepaaldezich thans meer tot bescherming derhuizen aan de Oostzijde van hetHoendiep. Om half twee was het eenzeer kritiek moment. Aan de Westzijdebrandde het geducht, aan de Oostzijdebegonnen de huizen van de heerenkastelein Ter Veer, Hamming, Van Til ende boerderij van den heer Wieringa hieren daar vlammetjes en rook tevertoonen. Door het werk der brandspui-ten wist men evenwel dit alles spoedigte blusschen. De inboedels warennatuurlijk reeds lang uit de huizenweggehaald of ingepakt. Om drie uurwas het grootste gevaar voorbij en debrandspuit van Hoogkerk, die nog bijnaaan Enumatil is toegeweest, kon terug-keeren. Men heeft nog een telegramnaar Groningen gestuurd om de stoom-spuit, maar die is niet meer noodiggeweest. Omtrent de verzekeringenkunnen we nog het volgende meedee-len: De molen, eigenaar de heer Dijkstra,in huur bij den heer Vink, was verzekerdvoor f. 6000,- bij de Onderl. Brandmij vanwindmolens voor de prov. Groningen;het huis van den heer Dijkstra voor f. 3000,- bij “Neerlandia” te Scheve -ningen; de inboedel voor f. 1000,- bij deHollandsche Brand- en Levensverz. mij te


De molen van Enumatil zoals hij er na het ongeval van 1 november 1951 bijstond.Op de buitenroe is duidelijk de remklep te zien waar Kits in 1949 over schreef. Ookde stroomlijnneus is goed zichtbaar; in feite hetzelfde als de *halve verdekkering.Bij de restauratie van 1966 is de zelfzwichting etc. weggerestaureerd; historischgezien jammer, te meer daar de molen in Enumatil altijd zelfzwichting heeft beze-ten (foto Groninger Molens, Groningen 1958).

Amsterdam. Het winkelhuis, eig. de heerS. Steenhuizen, in huur bij den heer A.Bousema, voor f. 4000,- bij “de Neder -landen” te ‘s-Gravenage, de inboedel,winkelvoorraad, etc f. 1375,- bij dezelfdemij. Ergerlijk werd genoemd de houdingvan de mannen der Zuidhorner spuit, diemet twee ploegen kwam. De eeneploeg was pas bezig met spuiten of deanderen gingen op onderzoek uit, of eriets was te genieten van het goede deraarde. Bier, wijn, drank, alles was vanhun gading, zoodat de mannen in ‘tlaatst niet heel vast meer ter beenwaren en de menschen, die toch reedsin angst zaten, brutaliseerden. Dehouding der mannen van de anderespuiten was uitstekend en correct inalles. Aan de tegenwoordigheid vangeest van een broeder van den kaste-lein Ter Veer is het misschien voor een

De band tussen Kits en zijn werkgevermoet wel bijzonder goed zijn geweest.Na het overlijden van Ipema liet Kitsdeze rouwadvertentie in De Molenaarvan 24 mei 1950 plaatsen, een hoogstzelden voorkomend verschijnsel.

deel te danken, dat geen grootereongelukken geschieden. Hij betwistteaan de vlammen met mannenmoed elkstukje van het dak van het huis. Was ditin brand geraakt, het onheil was niet teoverzien geweest. Enumatil lag destijds indrie gemeenten: Oldekerk, Zuidhorn enLeek. De molen en het huis van Dijkstravielen onder de gemeente Zuidhorn.

Herbouw

Dijkstra verkoopt in januari 1907 een stukvan zijn erf en de stenen van de afge-brande molen aan de broers Willem enJan Zorge. Met deze stenen wordt eennieuwe onderbouw opgetrokken, die eenmeter of twintig naar achteren komt testaan. Men vond het blijkbaar veiliger omde nieuwe molen wat verder weg van de

bebouwing op te trekken. MolenbouwerHazenberg uit Briltil herbouwt de molenmet het achtkant van de koren- enpelmolen, die aan de noordzijde van deZuider Ee stond bij het Schapedijkje inOostrum (nu Dokkum) stond. Deze molendateerde van 1718 en was tot 1898 eigen-dom van Jan Dijkstra, neef van KornelisRienks Dijkstra.

Constructie

Wat vreemd is dat het achtkant op heteerste gezicht eigenlijk te groot lijkt voorde nieuw opgetrokken onderbouw. Deachtkantstijlen zijn namelijk gedeeltelijkingemetseld in de muur en dat geldt ookde ondereinden van de veldkruisen. Niets is minder waar! Een en ander is hetgevolg van een constructiewijziging. InOostrum was het onderste deel van hetachtkant met hout afgetimmerd. Inverband met de verplaatsing is men inEnumatil voor de nieuwe onderbouwbegrijpelijk uitgegaan van de wijdte vande molen in Oostrum. Mogelijk is aanvan-kelijk ook in Enumatil het onderste deelook met hout afgetimmerd geweest, of ishet althans de bedoeling geweest. Toenmen, direct bij de bouw of desnoods later,in plaats van hout overstapte op metsel-werk had men een probleem. Want erwas namelijk geen ruimte buiten heteigenlijke achtkant om de muren op demetselen. Zo ontkwam men er niet aanom de onderste delen van stijlen en krui-sen in te metselen.Een andere opvallende bijzonderheid ishet spoorwiel. Aan de constructie(kamgaten) is te zien dat het om eenverbouwd bovenwiel gaat.In Gelderland en aangrenzende gebie-den is het vrij gebruikelijk dat bij acht-kante stellingmolens de stenen op destellingzolder liggen. In het noorden is juist


dat weer uitzonderlijk. Het is ook inEnumatil het geval. Het kan te makenhebben met een pelmolenverleden ofmet de inzichten van de molenaar overbedieningsgemak.

De molen in 1949

In oktober 1928 wordt de molen verkochtaan L. Ipema en W. Elema, maar defirmanaam blijft Gebroeders Zorge. In 1945 komt E. Kits als knecht op de Eben-Haëzer. Hij beschrijft zijn molen in De Molenaarvan 26 januari 1949: ‘Deze molen, die deZuidelijke molenaars wel niet zullenkennen, is een achtkante stelling-molen.Deze is zeer hoog, men heeft namelijkde stelling pas op een 25 voet hoogte;boven de stelling is tot op de kap eenhoogte van 35 voet. De roeden, welkevoorzien zijn van zelf zwichting, zijn 75voet. De roeden zijn niet voor zien vanstroomlijnsysteem, wel is op de buiten -roede, vanaf de roe tot aan de voor-zoom de achterkant rond gemaakt,waardoor deze veel lichter draait.Hieraan zijn kortgeleden nog 2 bordengemaakt, welke met de zelfzwichtingmede draaien en daarmede zijnverbonden, wat een hele verbetering is.Dit spreekt van zelf, daar men daardoorde molen veel beter in de hand heeft,namelijk hij sterke wind en licht *gemaal.In de molen liggen 2 paar volle stenen,l7ders, voor de wind, terwijl er nog eenpaar kleine lig gen (1,20) die electrischgedreven worden. Verder is er nog een

mengmachine van 1000 kg inhoud. Indat bedrijf worden alleen veevoedersverwerkt en verhandeld.Deze molen is omstreeks 1838 opge-bouwd en in 1906 wegens warmlopenvan de as afgebrand, doch in 1907 weerherbouwd.Er zijn 5 zolders, nl. meel-, maal- en stel-ling-zolder; de zolder hoger en dekapzolder. De ste nen liggen op de stel-lingzolder. De eigenaar is de heerIpema, die de molen in 1907 heeft over -genomen van Geb. Zorge, doch dezaak bleef onder de naam van Geb.Zorge.Ik zelf ben werkzaam op deze molensinds 1945, voorheen was ik 3 jaar werk-zaam op een electrische korenmolen!’

Ongeval

In 1950 overlijdt molenaar L. Ipema. Inhetzelfde jaar, op 1 september, wordt J.A.Hummel eigenaar. Een jaar later komt de

Twee achtkantstijlen met kruis van de molen van Enumatil; zo op het oog nietsbijzonders. De stijlen staan op peulhouten, zoals in het noorden veelal het geval is.(foto H. Noot, 6 juli 2006).

Het onderste deel van de stijl en vanhet veldkruis verdwijnen in het metsel-werk. Met een houten beschot aan debuitenzijde zou zo’n bijzondere situatieniet voorkomen. (foto H. Noot, 6 juli2006).


molen buiten bedrijf na een ongeval. Op1 november 1951 stortte namelijk tijdensherstelwerkzaamheden de stelling metdrie mannen die er op stonden neer. Demolen heeft daarna tot de restauratievan 1964/1965 zonder stelling gestaan. In 1964 koopt de gemeente Zuidhorn demolen van molenaar Hummel. Sinds degemeentelijke herindeling van 1 januari1990 is de gemeente Leek eigenaar.

M E U L F R A N S

Gemaal: Een overbekende molenterm, maar met meerdere betekenissen hetgeen verwarring in de hand werkt. Ook verkeerd gebruik komt voor.Soms is de betekenis alleen af te leiden uit het zinsverband. 1. De meest voorkomende betekenis is: machinale bemalingsinstallatie voor polders. (N.B. Nooit voor bedrijfsinstallaties; in dat geval maalderij of ook

wel malerij.)2. De aard van een bemalingsinstallatie in de zin van: de polder ruimde haar windgemaal op (kan meerdere molens omvatten).3. De hoeveelheid maalwerk op een korenmolen: een druk gemaal, slap gemaal.4. De aard van het werk in de zin van bestemming: boerengemaal, bakkersgemaal.5. De aard van het werk in de zin van belasting van de stenen. In deze betekenis gebruikt Kits de term ‘licht gemaal’. De stenen worden dan niet

zwaar belast en de molen krijgt daar gemakkelijk een onregelmatige gang. De kleppen temperen dat.

Peulhout: In westelijk Nederland staan de stijlen van een molenromp als regel op een tafelement (muurplaat). In het noorden en oosten van het landstaan de stijlen veelal op houten klossen, peulhouten. Peul is afgeleid van peluw, kussen.

Verdekkering, halve: oudste vorm van het wieksysteem Dekker, waarbij de wieken gestroomlijnd zijn door het aanbrengen van gebogen platen tussende roede en de voorzoom. De windborden blijven op hun plaats. Het sluit visueel prachtig aan bij het oude tuig. Helaas is het vrijwel overal wegge-restaureerd. De Groenendijkse Molen in Hazerswoude-Rijndijk is een der weinige die het nog heeft.

Het spoorwiel van de Eben-Haëzer met de kamgaten uit een eerder verleden alsbovenwiel. (foto H. Noot, 6 juli 2006).

Is op zoek naar een kleine elektrische maalstoel (met stenen van circa 60 cm doorsnede) voor demonstraties in onze bakkerij.

U kunt contact opnemen met J.J. Huijbregts, tel. 06-26064705

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

A L M E N U MHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen

‘ t B e t e r e W e r k

Storende fout

In Molenwereld 2006-7/8 is eenstorende fout geslopen. Daar staatop blz. 235 dat de begrafenis vanmevrouw Vellekoop op zaterdag 3mei heeft plaatsgevonden. De heerL. Middelkoop attendeerde eropdat dit zaterdag 3 juni moet zijn;waarvan acte.


U i t ‘ t k i j k g a t

Met de muziek mee...

Eindelijk begrijp ik het, eindelijk. Dat ‘het’is de deregulering. Ik heb mij op mijn

*BRIM-huiswerk voor Monumentenzorggestort. Een andere rijksdienst wil ons doengeloven dat ze het niet leuker kunnenmaken, maar wel makkelijker. Deze rijks-dienst maakt ons hardhandig duidelijk datleuker niet hoeft en makkelijker nergensvoor nodig is; een moleneigenaar moetvooral niet denken dat hij voor zijn plezierop de wereld is.Minder regels wil onze overheid. Dat klopt:ze verwijzen de *BROM en de *BRRM naarhet ‘vuilnisvat der historie’ en in plaatsdaarvan één BRIM: het aantal regels opdit vlak is dus gehalveerd. Dat die nieuwe regeling niet uitmunt ingebruiksvriendelijkheid moet maar op dekoop toegenomen worden, om over derest maar te zwijgen. Met de moed der wanhoop heb ik mijvoor mijn molen op deze rijstebrijberggestort. Het is dat ik die subsidie hardnodig heb, maar anders... Kan het danniet anders? Al zuchtend, zwetend, ploeterend energerend worstelde ik verder. Opeens

schoot mij een oplossing; dé oplossing tebinnen. Dezer dagen las ik namelijk in dekrant dat een musicus zijn orkest wildeverhuizen van Amsterdam naar Bordeauxuit onvrede met het Nederlandse subsidie-beleid. Het gras is in Frankrijk groener in diezin dat men de inspanningen van hetorkest blijkbaar hoger waardeert en betervertaalt in subsidies.Dat is het: de molens verplaatsen, naarVlaanderen om precies te zijn. Daarhebben ze een systeem dat uitmunt inhelderheid. Vaste percentages van hetVlaamse gewest, de provincie en degemeente en een restant voor de eige-naar dat alleszins redelijk is. Ja, dat is het!Binnen de kortste keren had ik het in mijnogen goed voor elkaar. De molens van deKinderdijk gaan naar De Moeren, waar zezo op de Noordzee kunnen uitmalen. Demolens van Schiedam kunnen mooi eenplaats krijgen op de wallen van Brugge;zijn ze daar ook af van het gemekker overde bomen. Oostende krijgt alleNederlandse paltrokken vanwege devroegere zaagmolencompagnie aldaar.Zo streepte ik in Nederland de een na deandere molen weg en gaf ze stuk voorstuk een plaats in Vlaanderen. Daar besef-fen ze tenminste dat de liefde voor eenmolen niet van een kant kan komen.Wel heb ik mij nog even afgevraagd ofeen dergelijke verhuizing cultuurhistorischwel kan. De molens van Schiedam horentoch bij de geschiedenis van Schiedam?

Mijns inziens moet men daar niet zwaaraan tillen. Het Dekkermolentje in Rijn -saterwoude mag van de gemeente tochook zo Rijnland uit naar een andereprovincie? Het leek wel alsof er toestem-ming was voordat iemand wist wat erspeelde. In een tijd van Europese integra-tie mag je dan toch niet moeilijk overdoen over een molenverplaatsing naarVlaanderen. Ster ker nog, het versterkt dieEuropese integratie; zo ontstaat eenechte Europese cultuur! Wat voor eenorkest kan moet toch ook voor een molenkunnen. Ik werd steeds enthousiaster bijhet idee. Ik heb ‘Pip, Prup en Brimmetje’en wat dies meer zij rap aan de kantgeschoven en een brief geschreven naarZeist om mijn molen aan te melden vooreen eventueel pilot-project EuropeseMonumenten Integratie (EMI).

Balie Kluiver

M E U L F R A N S

BRIM: voor de liefhebber: BesluitRijkssubsidiëring InstandhoudingMonumenten.BROM: voor de liefhebber: BesluitRijkssubsidiëring OnderhoudMonumenten.BRRM: voor de liefhebber: BesluitRijkssubsidiëring Restauratie Monumenten.


Kap geplaatst op de Westmolenvan Greetsiel

Op 4 juli jongstleden is de nieuwe molen-kap geplaatst op de westelijke van debeide ‘Zwillingsmühlen’ van Greetsiel. In-middels zijn ook de roeden gestoken en ishet Greetsieler molenduo weer com -pleet. Opvallend is het ver naar voren uit-steken van de voeghouten zodat hetwindpeluw, de hoofddrager van hetzware gevlucht wel erg ver naar buitenkomt te liggen. Alles moet wel bijzondergoed gemaakt zijn, wil dit in de toekomstgeen problemen geven.De molen bestaat dit jaar 150 jaar en dat

is met een feest op 23 juli gevierd. De oos-telijke molen, de molen van Schoof, heeftin maart nieuwe roeden gekregen zodatde Verein zur Erhaltung der Zwillingsmüh-len bijzonder tevreden is. Deze verenigingdie zich beijvert voor het behoud van debeide molens heeft op dit moment onge-veer 125 leden.

Heimatverein Leezdorf viert het25-jarig bestaan

Op 20 april 1981 werd de HeimatvereinLeezdorf officieel eigenaar van de molenen in feite is dit ook de echte start van devereniging. In mei werd daarom het 25-jarig bestaan van de vereniging die opdit moment ruim zestig leden telt gevierdmet een dorpsfeest. Bij die gelegenheidnam de vereniging een wapen aan, dat -hoe kan het anders - de molen voorstelt.

Nieuwe balie voor WestgasterMühle

De Westgaster Mühle in Norden trekt min-der de aandacht dan de Gnurre- of deDeichmühle, de twee bij elkaar staandereuzen die Norden tot het Schiedam vanOost-Friesland maken. De WestgasterMühle is zowel als molen op zich en alscomplex het bekijken meer dan waard.Gerd Campen, oud-burgemeester vanNorden en sinds 1988 eigenaar doet alleser aan om de molen in goede staat tehouden. Dit voor jaar is de molen voorzienvan een geheel nieuwe balie door mo-lenmaker Haß uit Norden. Daarmee is eenbedrag van 62.000 euro gemoeid ge-weest. Campen moest hiervan zelf eenderde opbrengen, de rest kwam van de‘Mühlenpool’ van de Landkreis Aurich, degemeente en de molenvereniging. Demolen heeft niet alleen zijn windroos,maar ook zijn zelfzwichting behouden. Al-les bij elkaar opgeteld is deze molen nogaltijd uitgerust als een Oost-Friese molen inde bloeitijd, inclusief een completebloem maalderij en een Deutz-diesel -motor (‘Als de wind niet waait: Deutz-die-selmotor draait’). Dat is een complimentwaard. Een winkel met biologisdche re-gio-produkten en een ‘Teestube’ moetenvoor inkomsten zorgen voor het behoudvan de molen. Een grote groep vrijwilligershoudt de molen draaiend, letterlijk en fi-guurlijk

Hoop voor molen Uttum?

De molen van Uttum is al tientallen jareneen zorgenkind voor liefhebbers van deOost-Friese molens. Zijn geschiedenisweerspiegelt die van een sterk mole-naarsbedrijf zoals daar meer voorkomt.Vanaf de bouw in 1856 tot 1903 bemaal-den drie generaties Neelen de molen,daarna volgden twee generaties Hed-dinga tot 1970. Omstreeks 1900 kreeg demolen zelfzwichting en een windroos, ter-wijl tien jaar later een benzinemotor werdgeplaatst in een aparte machine kamer.Met een omstreeks 1930 geïnstalleerdegenerator kon men zelf stroom opwek-ken. De molen was evenals de hierbovengenoemde Westgaster Mühle bijzondercompleet ingericht met een bloemmaal-derij met walsenstoelen. De walsenstoelwas nog van het oudste systeem met por-celeinen walsen. Helaas is het alles vergane glorie. In 1957werd er voor het laatst op de wind gema-len, daarna trad het verval in. In 1976stond de molen er uitgesproken haveloosbij. In 1979 verkocht de familie Heddingahet molencomplex. In 1980 werd met eennooit voltooide restauratie begonnen. Deopen liggende romp en de kap werdenweliswaar herstel, maar tot nieuwe wie-ken, laat staan nieuw leven in de molenkwam het niet. Het grote molenhuis werdveranderd in vakantieappartementen ende molen ingericht als café-restaurant.Dat laatste kon zich niet bewijzen en slooteind 2002.Toch gloort er nu hoop voor de molen. Eris een dorpsvernieuwingsprogrammaaangenomen, waarin ook het herstel vande molen is opgenomen. Bovenaan hetwensenlijstje staat de restauratie van demolen.

Niedersachsen

Duitsland

In juli 1976 was de molen van Uttumeen ruïne. De molen had toen nogallerlei inmiddels verdwenen, bijzon-derheden als de verstevigingsring omde as. Zeer opmerkelijk was de adelaar(op een molensteen?) in de inmiddelsgesloopte machinekamer.

De molen van Uttum in april 1995. De molen is nauwelijks te vergelijkenmet de situatie in 1976. Ongetwijfeld ishet voortbestaan van deze molen tedanken aan de onvoltooide restauratie,maar deze heeft bepaald niet alleengoeds gebracht. In feite is de bijzonderemolen met de restauratie de nek omgedraaid. Let ook op de adelaar op denu gesloopte machinekamer. Hopelijkkomt er een herkansing (foto H. Noot).

ZOEKER


Over de ‘Zoeker’ uit het vorige nummerschrijft molenaar Leo Witteman van

de Nekkermolen: het ‘is naar alle waar-schijnlijkheid de ondermolen van dedroogmakerij de Purmer, en dan metname van de Monnikendammergang,voorheen No. 10, maar na de omnumme-ring in 1845 werd deze molen No. 8. Dezemolen was tot de sloop in 1909-1910schepradmolen gebleven. Volgens hetJaarboek No. 18 wordt in 1869 door hetpolderbestuur besloten om het schepraddat belangrijk herstelwerk behoeft onderhanden te nemen dat in 1870 wordt uitge-voerd. Op de foto, waarschijnlijk uit 1879-1885 is goed te zien dat het om eenschepradmolen gaat, terwijl de middel- enbovenmolen vervijzeld waren. Het wieken-kruis van molen No. 7 is niet te zien, dit komtdoor de lange belichting van de grote pla-tencamera van de fotograaf. De laatstemolenaar was Adrianus Rijkenberg (zoon),geboren op 1 januari 1876.’Ook de heer Esselink uit Delft komt bij de Purmer uit: ‘Opvallend aan de onbe-kende Noordhollandse binnenkruier in Mo-lenwereld 2006-95 is de op Zaanse wijzebeschilderde askop en de met wolkjes be-schilderde windpeluw. Dit was gebruikelijkin de Zaanstreek en de streek direct noor-delijk ervan. Ik vermoed dat het een molenvan de Purmer betreft. Met de molen opde achtergrond zou de Zoeker deel uit

kunnen maken van een mo-lengang. Van de vijftien molens, die dePurmer bemaalden (en laterzeventien) waren er in 1909nog negen over, die toenvoor afbraak verkocht wer-den. Dit betrof drie driegan-gen, te weten de tweedegang bij Edam, de Stinke-vuilsgang bij Monickendamen de Verzette gang bij Il-pendam. De ‘Zoeker’ lijkt megeen molen van de tweedegang bij Edam, dus als heteen Purmermolen is, dan zouhet een molen van de Stinke-vuilsgang of Verzette gangkunnen zijn.’ Beide herenworden hartelijk bedanktvoor hun uitvoerige en doel-treffende reactie.

Hierbij een nieuwe ‘Zoeker’.Het is een oude ansichtkaart,maar wel een die enorm bewerkt is, omniet te zeggen, mee gerommeld is. De mo-len lijkt veel op de in 1952 gesloopte molenvan de Noorder Olingerpolder bij Tjams-weer, maar door alle gerommel blijft diteen vraag. Zo is het gevlucht gespiegeld. Isde foto gespiegeld afgedrukt? Om die re-den drukken we de foto twee maal af; bo-

ven: als de originele kaart en onder als‘ontspiegeld’. Uiteraard houden we onszeer aanbevolen voor de juiste oplossing.Reacties a.u.b. te richten aan de redactievan de Molenwereld, Moerdijkstraat 39,2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail: [email protected].

BON

iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatischverlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 47,50 per jaar (incl. 6% BTW).Overig Europa ƒ 65,- per jaar (incl. 6% BTW).Overige landen op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs in Nederland van de Stichting Molenwereld ontvangen hetblad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 62,50

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 49,-, voor een half jaar ƒ 24,50. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v. 1 januari 2006

� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Tel.:..............................................Fax:...........................................E-mail:........................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

De

�

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2 Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

Waage Naak 106019 AA Wessem

Postbus 5018 6097 ZG Heel

T: 0475 - 56 33 42 F: 0475 - 56 33 43

- Molenroeden, Waterraderenen toebehoren

- Engineering en projecten

- Hoog- en slijtvaste materialen produkten en lastechnieken

- Service en montages

Home | Molenwereld - pagina's 3 2004...zwager Henk Klein Gunnewiek en Sjors Pijnappel, zoon van de...

Documents

Transcript of Home | Molenwereld - pagina's 3 2004...zwager Henk Klein Gunnewiek en Sjors Pijnappel, zoon van de...