Hoe neem je waar?

Sirenekamp 2004

door Wouter van Reeven

Inhoud

✴ Magnituden✴ Informatie over objecten✴ Sterrenkaarten✴ Computerprogramma's

✴ Coördinaten✴ Monteringen van telescopen✴ Starhoppen✴ Digitale cirkels✴ Computer gestuurde telescopen

✴ Hoe haal ik zo veel mogelijk uit mijn telescoop?

✴ Vragen

Het Magnituden Systeem

✴ Ingevoerd door Hipparchos in de 2e eeuw BC

✴ Helderste sterren zijn m=1✴ Zwakste sterren zijn m=6

✴ Moderne schaal opgesteld door N.R. Pogson (1856) d.m.v. fotoëlectrische waarnemingen

✴ Ontdekte ook nog eens 6 planetoiden, maar dat terzijde...

Magnituden

✴ Per definitie geldt: 5 magnituden groter betekent 100 keer zwakker, ofwel 1 magnitude verschil is een helderheidsverschil van

✴ Dat wil zeggen, als mA=3.72, m

B=6.16, m

C=11.01

en mD=13.45, dan is

h.h.v.sterA en sterB

= h.h.v.sterC en sterD

= 2.5122.44 = 9.46

h.h.v.sterA en sterC

= h.h.v.sterB en sterD

= 2.5127.29 = 824

5100 2.512 want 2.5125 100

Kleur

✴ Kleur is de interpretatie van de hersenen van de golflengte of energie van licht

✴ Rood licht heeft een grote golflengte (~ 650nm) en weinig energie

✴ Blauw licht heeft een kleine golflengte (~ 450nm) en veel energie

Magnituden en kleur

✴ Johnson UBV systeem✴ Overige banden

RIJKLMN

✴ Kleurindex: magnitude verschil tussen twee banden, b.v. U-B, B-V

✴ Hoge kleurindex = rood object

✴ Lage kleurindex = blauw object

De totale helderheid vaneen dubbelster

✴ Kan berekend worden met

b.v. m1=3.60 en m

2=5.80, dan is

dus is de totale helderheid van de dubbelster m

tot=3.47

mtot m2 2.5log 100.4x m2 m1 1

mtot 5.80 2.5log 100.4x 5.80 3.60 1

mtot 5.80 2.5log 100.88 1 5.80 2.5x 0.934 3.47

Oppervlakte helderheid

✴ Intensiteit per eenheid van oppervlak (mag/asec2)

✴ met D grote as in 0.1', d kleine as in 0.1' en C een kleine constante

✴ b.v. NGC 123 met afmetingen 1.7' x 1.4' en m=13.3

✴ Dit is een GEMIDDELDE waarde!

sb m 5log D 2.5log D d 5.26 C

sb 13.3 5log 17 2.5log 17 14

5.26 0.11 14.1

Informatie over objecten

✴ Almanakken, zoals de Sterrengids✴ Catalogi, zoals Tycho, WDS, GCVS, Messier,

NGC (vele vele duizenden)✴ Boeken, zoals Burnham, DSFG✴ Tijdschriften, zoals UniVersum, Zenit, Sky&Tel.✴ Websites, zoals

- http://cfa-www.harvard.edu/iau/mpc.html- http://encke.jpl.nasa.gov/

- http://seds.org/- http://ngcic.org/- http://simbad.u-strasbg.fr/Simbad- http://nedwww.ipac.caltech.edu/

Sterrenkaarten

✴ Sterren zijn bolletjes, hoe groter hoe helderder✴ Symbolen voor objecten komen vaak overeen,

b.v.* dubbelster streepje door ster* variabele ster cirkel om ster* open sterrenhoop "dotted" cirkel* bolhoop cirkel met + erin* gasnevel contourlijnen* planetaire nevel cirkel met "spikes"* sterrenstelsel ellips

Even een testje...

Sterrenkaarten (2)

✴ Soms sterrenbeeldlijnen✴ Grenzen sterrenbeelden✴ Sterrenbeeldnamen

✴ Gridlijnen van Rechte Klimming en Declinatie✴ Soms Melkwegcontouren✴ Soms centrale lijn van Melkweg

✴ Sterren gekleurd✴ Deepsky objecten gekleurd✴ Aanduidingen wisselen, b.v. Messier vs. NGC

Software

✴ Hoge nauwkeurigheid in berekeningen posities zonnestelsel objecten

✴ Grote databases met planetoiden, sterren en deepsky objecten

✴ In grote mate configureerbaar voor tijd, plaats, coördinatensysteem

✴ In grote mate configureerbaar wat het afbeelden van sterren en overige objecten, alsmede hulplijnen etc. betreft

✴ Kan vaak telescoop en/of CCD camera besturen

Voorbeeld: NGC7000

Voorbeeld 2: NGC7320

Coördinaten

✴ Coördinaten op aarde zijn bolcoördinaten.

✴ De coördinaat gemeten langs de evenaar heet "lengte" en loodrecht erop, richting een van de polen, heet "breedte"

✴ Coördinaten Utrecht:52° 05' N 5° 08' E

✴ Coördinaten Sirene:44° 00' N05° 29' E

Azimuthaal stelsel

✴ Gemeten in lokaal systeem van de waarnemer, dus afhankelijk van locatie waarnemer en tijd

✴ Azimuth gemeten vanaf Noord, via West, Zuid en Oost langs de horizon

✴ Hoogte gemeten vanaf de horizon tot aan zenit (=pool)

Equatoriaal stelsel

✴ Gemeten op de hemelbol, dus vast

✴ Rechte Klimming gemeten langs hemelevenaar in uren. Lentepunt = 0h, Herfstpunt = 12h

✴ Declinatie gemeten vanaf hemelevenaar tot aan hemelpolen

Altazimuthale monteringen

✴ Beweegt telescoop in horizontaal coördinaten systeem

✴ Bekend van de "dobson" telescopen

✴ Voor: - compact- licht- makkelijk zelf bouwen

✴ Na:- lastig volgen- beeldveld draait

Equatoriale monteringen

✴ Beweegt in equatoriaal coördinaten systeem

✴ Voor:- makkelijk volgen- geen beeldveldrotatie

Na:- moet goed uitgericht worden op hemelpool- grote telescoop betekent grote zware montering- moeilijker zelf bouwen

Starhoppen

✴ Techniek om zonder digitale cirkels of computersturing een telescoop op een object te richten

✴ Vereist kennis van het telescoopsysteem- Beeldveld en grensmagnitude zoeker- Beeldveld en grensmagnitude oculairs- "Vertaling" beeldveld naar kaart en terug

✴ Heeft veel oefening nodig om het snel te kunnen

Starhoppen voorbeeld 1 : M13

Starhoppen voorbeeld 1 : M13

Equatoriaal Azimuthaal

Starhoppen voorbeeld 2 : M57

Starhoppen voorbeeld 2 : M57

Azimuthaal

Equatoriaal

Starhoppen voorbeeld 3 : NGC7331

Digitale cirkels

✴ Stellen je in staat om coördinaten van object in te stellen zodat telescoop goed gericht is

✴ Goede uitlijning op pool vereiste

✴ Referentiepunt aan de hemel nodig

Computer gestuurde telescopen

✴ Voer een objectnaam in en *zoemmm* je telescoop staat erop gericht!

✴ Kan zowel met handcomputer (Meade, Celestron etc) of met PC (SkyMap, TheGuide, XEphem)

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Ken je telescoop- weet hoe groot het beeldveld van de zoeker is- weet welke vergrotingen en beeldveldgroottes je oculairs geven- weet ongeveer tot hoe zwak je kunt gaan met je telescoop

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Bereid je waarnemingen voor- bepaal welke sterrenbeelden je kunt zien- maak een lijstje met op te zoeken objecten- leg alles klaar en zorg er voor dat je niks vergeet, zoals kaarten, telescoop, assecoires, rode lamp, papier, ooglap etc

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Ken je weg aan de hemel- leer in ieder geval wat van de bekendste sterrenbeelden kennen- neem een draaibare sterrenkaart oid mee- zorg ervoor (lijstje) dat je weet welk object waar staat, of dat je weet waar je dat kunt opzoeken

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Neem de tijd om aan het donker te wennen

✴ Zorg ervoor dat je zo min mogelijk licht in je ogen krijgt

✴ Pas perifeer waarnemen toe

✴ Gebruik een ooglap of een donkere doek over je hoofd

✴ Neem de tijd om waar te nemen (15 - 30 minuten)

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Laat je telescoop goed afkoelen

✴ Gebruik een variatie aan vergrotingen

✴ Wees uitgerust✴ Zorg voor een

confortabele waarneemhouding

Hoe dit alles toe te passen?

✴ Bekijk het waar te nemen object vooraf op foto's

✴ Noteer of teken je waarnemingen

✴ Vergelijk je waarnemingen met die van anderen

✴ Vergelijk je waarnemingen met foto's na je waarnemingen

Vragen