Hoe is het leven ontstaan?

!"#2N O V E M B E R 2 0 1 1

HOE ISHET LEVENONTSTAAN?

!"#2GEMIDDELDE OPLAGE 39.913.000VERSCHIJNT IN 83 TALEN

HOE IS HET LEVENONTSTAAN?

3 De belangrijkste vraagdie er is

4 Wat zegt het bewijsmateriaal?

7 Wat is logischer?

10 De zienswijze van de BijbelWat is er nodig vooreen gelukkig huwelijk?

12 Klimaatconferenties— Blijft het bij woorden?

14 Tingatinga — Kunst meteen glimlach

16 Toeval of ontwerp?De scherpe tandenvan de zee-egel

17 Jonge mensen vragenHoe kies ik goed amusement?

20 Mexico’s nationale drank

21 Het antwoord op mijn vragenover onrecht

24 Dengue — Een groeiendprobleem

26 John Foxe en zijn strijd tegenreligieuze intolerantie

29 Een blik op de wereld

30 Voor gezinsbespreking

32 Zijn grootvader waspas overleden

’KAN er in het menselijk bestaan een be-langrijker vraag zijn dan de vraag „Is er

een God?” ’ Met deze woorden sneed de gene-ticus Francis S. Collins een cruciale kwestieaan. Als er geen God is, bestaat er namelijkgeen hogere autoriteit, vooral als het om more-le zaken gaat, en zijn we op onszelf aangewe-zen.

De reden waarom veel mensen aan het be-staan van God twijfelen, is dat veel weten-schappers niet in God geloven. Maar dat eenidee populair is, betekent nog niet dat het waaris. Het volgende artikel gaat daar verder op in.

Helaas hebben veel religies tot de verwarringbijgedragen door dingen te leren die in strijdzijn met wetenschappelijke feiten. Een bekendvoorbeeld is het onbijbelse idee dat God dewereld een paar duizend jaar geleden in zesdagen van 24 uur heeft geschapen.

Velen geven de zoektocht naar de waarheidover het bestaan van God op omdat ze gecon-fronteerd worden met tegenstrijdige theorieenen filosofieen. Maar wat zou zinvoller — enbelangrijker — kunnen zijn dan een betrouw-baar antwoord te vinden op zo’n fundamentelevraag? Natuurlijk heeft niemand van ons Godgezien en waren we er niet bij toen het heelalen het leven ontstonden. Dus wordt onze me-ning in zekere zin bepaald door geloof, of wenu wel in God geloven of niet. Maar om watvoor geloof gaat het dan?

Echt geloof is gebaseerd op bewijzen

Geloof maakt — in ieder geval tot op zekerehoogte — een belangrijk deel uit van ons le-ven. We nemen een baan aan en gaan ervan uitdat we ons salaris zullen krijgen. We zaaien inde zekerheid dat de zaden zullen ontkiemen.We hebben vertrouwen in onze vrienden. Enwe geloven in de wetten die het heelal bestu-ren. Hierbij gaat het om een rationeel geloof

dat op bewijzen gebaseerd is. Zo is ook het ge-loof dat God bestaat op bewijzen gebaseerd.

De Bijbel zegt in Hebreeen 11:1: ’Geloof isde duidelijke demonstratie van werkelijkhedendie echter niet worden gezien.’ Ter illustratie:Stel dat u langs het strand wandelt en plotse-ling de grond voelt schudden. Vervolgens zietu dat de zee zich snel terugtrekt. U weet watdit betekent: er komt een tsunami aan. De aard-beving vormt samen met het water dat zich te-rugtrekt een „duidelijke demonstratie van wer-kelijkheden” die u nog niet ziet: de hoge golvendie eraan komen. Dat rationele geloof zet uertoe aan naar hoger gelegen terrein te vluch-ten.

Zo moet ook geloof in God een rationeel ge-loof zijn dat gebaseerd is op overtuigende be-wijzen. Alleen dan kan God, hoewel hij on-zichtbaar is, een realiteit voor u worden. Moetu een wetenschapper zijn om het bewijsmate-riaal te kunnen onderzoeken en afwegen? DeNobelprijswinnaar Vladimir Prelog erkende datzelfs „winnaars van de Nobelprijs niet meerover God, religie en leven na de dood wetendan andere mensen”.

Oprechtheid en een verlangen naar de waar-heid zullen u ertoe aanzetten het bewijsmate-riaal onbevooroordeeld te onderzoeken en uerdoor te laten leiden. Welk bewijsmateriaalis er?

DE BELANGRIJKSTE VRAAGDIE ER IS

Een boer is ervan overtuigd dat zadenzullen ontkiemen en groeien

3

4 Ontwaakt! november 2011

DIT TIJDSCHRIFT IS BEDOELD voor het hele gezin. Het laat zienhoe u het hoofd kunt bieden aan de problemen van deze tĳd. Het bevatnieuwsitems, vertelt over mensen in allerlei landen en wĳdt aandachtaan godsdienst en wetenschap. Maar het doet meer. Het blĳft nietaan de oppervlakte, maar wĳst op de diepere betekenis achter dehuidige gebeurtenissen; het blĳft daarbĳ altĳd politiek neutraal en kentgeen rassendiscriminatie. Het belangrĳkste is echter dat dit tĳdschriftvertrouwen opbouwt in de belofte van de Schepper dat hĳ een nieuwewereld van vrede en zekerheid tot stand zal brengen die het huidigegoddeloze, wetteloze samenstel van dingen binnenkort zal vervangen.

!"#$ Dit tijdschrift is niet voor de verkoop bestemd maar wordt verschaft als onderdeelvan een wereldwijd Bijbels onderwijzingswerk dat gesteund wordt door vrijwillige bij-dragen. Tenzĳ anders vermeld, is de gebruikte Bĳbelvertaling de Nieuwe-Wereldverta-ling van de Heilige Schrift — met studieverwĳzingen (uitgave 2004). De afkorting v.G.T.betekent „voor de gewone tĳdrekening”. G.T. staat voor „van de gewone tĳdrekening”.

Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and TractSociety of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer;25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483, and in England by Watch Tower Bibleand Tract Society of Britain, The Ridgeway, London NW7 1RN (Registered in Englandas a Charity). Uitgegeven door Wachttoren-, Bĳbel- en Traktaatgenootschap, Noord-bargerstraat 77, NL-7812 AA Emmen, Nederland. Christelĳke Gemeente van Jehovah’sGetuigen (Verantwoordelĳke uitgever: Marcel Gillet), Potaardestraat 60, B-1950 Kraai-nem, Belgi

¨e, PP-PB BRUXELLES X - BRUSSEL X No. 10/667. � 2011 Watch Tower

Bible and Tract Society of Pennsylvania. Alle rechten voorbehouden. Printed in Britain.

November 2011 Vol. 92, No. 11 Monthly DUTCH

STEL dat u op een afgelegen, onbewoondeiland bent. Terwijl u langs het strand

loopt, ziet u een rots waarin „John 1800” ge-krast is. Concludeert u dan dat die cijfers enletters het resultaat moeten zijn van erosie om-dat het eiland afgelegen en onbewoond is? Na-tuurlijk niet! U gaat er terecht van uit dat diedoor iemand aangebracht zijn. Waarom? Teneerste komt een serie duidelijk herkenbare cij-fers en letters normaal gesproken niet voor inde natuur. Ten tweede bevat de inscriptie bete-kenisvolle informatie, wat erop wijst dat er eenintelligentie achter zit.

In het dagelijks leven komen we informatietegen in allerlei codes, zoals braille of de let-ters van het alfabet, diagrammen, muzieknoten,gesproken woorden, gebaren, radiosignalen en

de binaire code van computerprogramma’s. Hetmiddel dat de informatie overbrengt kan varie-ren van licht en radiogolven tot pen en papier.Mensen brengen betekenisvolle informatie al-tijd in verband met een intelligentie — behalveals die informatie zich in een levende cel be-vindt. Volgens evolutionisten heeft die informa-tie zich op de een of andere manier vanzelf ont-wikkeld. Maar is dat ook zo? Sta eens stil bij hetbewijsmateriaal.

Kan complexe informatie zichvanzelf ontwikkelen?

Veilig opgeslagen in de kern van bijna elkelevende cel in uw lichaam bevindt zich een bij-zondere code die DNA wordt genoemd. Die isopgeslagen in een lang molecuul dat uit tweestrengen bestaat en de vorm heeft van een wen-teltrap. Uw DNA is te vergelijken met een re-cept of programma dat de vorming, de groei, hetonderhoud en de vermenigvuldiging aanstuurtvan de biljoenen cellen waaruit uw lichaam be-staat. De basiseenheden waaruit DNA bestaat,de nucleotiden, worden A, C, G en T genoemd,afhankelijk van de base� die ze bevatten. Netals de letters van het alfabet kunnen deze een-heden op allerlei manieren gecombineerd wor-den tot ’zinnen’: instructies die opdracht geventot replicatie en andere processen in de cel.

Het volledige informatiepakket dat in uwDNA is opgeslagen, wordt uw genoom genoemd.Bepaalde letterreeksen in uw DNA zijn uniekvoor u, want DNA bevat erfelijke gegevens, zo-als de kleur van uw ogen en huid, de vorm vanuw neus, enzovoorts. Eenvoudig gezegd is uw

� Elke nucleotide bevat een van de volgende vier basen:(A) adenine, (C) cytosine, (G) guanine en (T) thymine.

WAT ZEGT HETBEWIJSMATERIAAL?

Talen: Afrikaans, Albanees, Amharisch, Arabisch, Armeens, Bemba,Birmaans (Myanmar), Bislama, Bulgaars, Cebuano, Chichewa, Chinees(traditioneel)� (audio alleen in Mandarijn), Chinees (vereenvoudigd), Chi-tonga, Deens�, Duits��, Engels��, Estisch, Ewe, Fiji, Fins�, Frans��,Georgisch, Grieks, Gujarati, Hebreeuws, Hiligaynon, Hindi, Hongaars,Ibo, IJslands, Iloko, Indonesisch, Italiaans��, Japans��, Joruba, Kana-rees, Kinyarwanda, Kirgizisch, Kirundi, Koreaans��, Kroatisch, Lets, Lin-gala, Litouws, Lozi, Macedonisch, Malagasi, Malayalam, Maltees, Neder-lands��, Noors��, Oekra

¨ıens, Pedi, Pools��, Portugees��, Punjabi,

Rarotongaans, Roemeens, Russisch��, Samoaans, Servisch, Sesotho,Shona, Singalees, Sloveens, Slowaaks, Spaans��, Swahili, Tagalog�,Tamil, Thais, Tokpisin, Tongaans, Tsjechisch�, Tsonga, Tswana, Turks,Urdu, Vietnamees, Xhosa, Zoeloe, Zweeds�� Ook verkrijgbaar op cd.� Ook verkrijgbaar als mp3 op cd-rom.� Ook te downloaden als audiobestand op www.jw.org.

Wilt u meer informatie of een gratis Bijbelstudie? Schrĳf dannaar het plaatselĳke kantoor van Jehovah’s Getuigen. Een complete lijst metadressen vindt u op www.watchtower.org/address. Amerika, Verenigde Statenvan: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Australi

ë: PO Box 280, Ingleburn, NSW

1890. Belgi¨

e: rue d’Argile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Canada: PO Box 4100,Georgetown, ON L7G 4Y4. Curacao, Nederlandse Antillen: PO Box 4708, Willemstad.

Duitsland: D-65617 Selters. Frankrijk: BP 625, F-27406 Louviers Cedex. Groot-Brittanni¨

e:The Ridgeway, Londen NW7 1RN. Indonesi

ë: PO Box 2105, Jakarta 10001. Itali

ë: Via della

Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Nederland: Noordbargerstraat 77, NL-7812 AA Emmen.Nieuw-Zeeland: PO Box 75142, Manurewa, Manukau 2243. Portugal: Apartado 91,

P-2766-955 Estoril. Spanje: Apartado 132, 28850 Torrejón de Ardoz (Madrid). Suriname:

PO Box 2914, Paramaribo. Zuid-Afrika: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740.

Ontwaakt! november 2011 5

genoom te vergelijken met een enorm grote bi-bliotheek met recepten voor elk deel van uw li-chaam, en u bent het eindproduct.

Welke afmetingen heeft deze ’bibliotheek’?Het genoom is zo’n drie miljard letters of nu-cleotiden lang. Als het op papier gezet zou wor-den, zou het volgens het HGP, het project dathet menselijk genoom in kaart heeft gebracht,zo’n tweehonderd telefoonboeken van duizendpagina’s vullen.

Die feiten doen denken aan een bijzonder ge-bed dat zo’n drieduizend jaar geleden in de Bij-bel werd opgetekend: „Uw ogen zagen zelfs hetembryo van mij, en in uw boek waren alle delenervan beschreven” (Psalm 139:16). De schrijvervan die psalm wilde uiteraard geen wetenschap-pelijke uitspraak doen maar Gods ontzagwek-kende wijsheid en macht illustreren. Toch washet beeld dat hij met eenvoudige woorden schet-ste verrassend nauwkeurig. Wat een contrastmet de mythologie en het bijgeloof in andereoude religieuze geschriften!

Wie heeft de bibliotheek samengesteld?

Als we het logisch vinden dat de inscriptie„John 1800” afkomstig is van iemand met intel-ligentie, geldt dat dan niet voor de informatie inDNA, die oneindig veel complexer en betekenis-voller is? Informatie is informatie, onafhanke-lijk van de vindplaats en de manier waarop diewordt overgebracht. De computerwetenschap-per en chemicus Donald E. Johnson zei datdoor natuur- en scheikundige wetten geen com-plexe informatie kan worden voortgebracht enook geen systemen om die informatie te verwer-ken. En hoe complexer een informatiepakketis, hoe meer intelligentie er nodig is om het te

ontwikkelen. Een kind zou „John 1800” kunnenopschrijven. Maar alleen een bovenmenselijkeintelligentie zou in staat zijn de code van het le-ven te schrijven. Het is volgens het tijdschriftNature zelfs zo dat met elke nieuwe ontdekking„de complexiteit van de biologie lijkt toe te ne-men”.

De schat aan complexe informatie in DNAtoeschrijven aan toevallige, ongeleide processengaat in tegen de logica en de menselijke erva-ring.� Om dat te kunnen geloven, is wel heelveel geloof nodig.

Evolutionisten hebben in hun pogingen omGod uit beeld te halen, conclusies getrokken dielater fout bleken te zijn. Neem bijvoorbeeld deopvatting dat zo’n 98 procent van ons genoom

� Er wordt beweerd dat evolutie het gevolg is van mutaties.Het volgende artikel gaat daar kort op in.

Als het DNA vané

én cel van uw lichaam

uitgerold zou worden, zou het zo’n tweemeter lang zijn. Als u het DNA uit debiljoenen cellen in uw lichaam zou halenen de strengen achter elkaar zou leggen,zou de totale lengte volgens sommigeschattingen bijna 670 keer de afstandtussen de aarde en de zon en terugbedragen. Met de snelheid van het lichtzou het zo’n 185 uur kosten om die totaleafstand af te leggen.

HOE LANG IS UW DNA?


uit ’junk’ bestaat — oftewel een bibliotheek volrecepten met miljarden nutteloze woorden.

Is het wel junk?

Biologen hebben lang beweerd dat DNA eenrecept was voor de productie van eiwitten enverder niets. Maar na verloop van tijd werd dui-delijk dat slechts zo’n 2 procent van het genoomde code voor eiwitten bevat. Wat is het doel vande resterende 98 procent van het DNA? Van ditDNA werd „onmiddellijk aangenomen dat hetevolutionaire junk was”, zei John S. Mattick,hoogleraar moleculaire biologie aan de Univer-siteit van Queensland (Brisbane, Australie).

De term junk-DNA wordt toegeschreven aande evolutionist Susumu Ohno. In een artikelover dit onderwerp schreef hij dat het reste-rende DNA bestond uit „overblijfselen van mis-lukte experimenten van de natuur. De aarde isbezaaid met fossiele overblijfselen van uitgestor-ven soorten. Moet het ons dan verbazen dat onsgenoom vol overblijfselen van uitgestorven ge-nen zit?”

Welke invloed heeft het concept junk-DNAgehad op de studie van de genetica? De mole-culair bioloog Wojciech Makalowski zegt datdit concept „wetenschappers er over het alge-meen van weerhield onderzoek te doen naarniet-coderend [junk-]DNA”. Toch waren er en-kele wetenschappers die „ondanks het risico be-lachelijk gemaakt te worden, onderzoek dedennaar onpopulaire gebieden. Dankzij hen begonde opvatting over junk-DNA (...) begin jaren ne-gentig te veranderen.” Hij voegt eraan toe dathet DNA dat toen junk werd genoemd, nu doorde meeste biologen „als een genetische schat-kamer” wordt gezien.

Volgens Mattick is de theorie over junk-DNAeen klassiek voorbeeld van een wetenschappe-lijke traditie „die objectieve feitenanalyse in deweg staat”. „Dat men de volledige implicatieshiervan niet heeft begrepen,” zei hij, „zou wel-eens de geschiedenis kunnen ingaan als een vande grootste vergissingen op het terrein van demoleculaire biologie.” Wetenschappelijke feitenmoeten vastgesteld worden op grond van bewijs-materiaal en niet op grond van de heersende

opinie. Wat zegt recent bewijsmateriaal over defunctie van junk-DNA?

Wat junk-DNA doet

In een autofabriek staan machines die onder-delen produceren. Die onderdelen zijn te ver-gelijken met de eiwitten in een cel. De fabriekheeft daarnaast machines en systemen nodigom deze onderdelen in elkaar te zetten en omte controleren wat er op de lopende band ge-beurt. Iets soortgelijks gebeurt er in de cel. Envolgens onderzoekers is dat nu precies de func-tie van junk-DNA. Veel van dit DNA bevat hetrecept voor een klasse complexe moleculen dieregulerend RNA worden genoemd. Dat RNAspeelt een belangrijke rol in de ontwikkeling, derijping en het functioneren van de cel.� Mathe-matisch bioloog Joshua Plotkin zegt in het tijd-schrift Nature: „Alleen al het feit dat dit bijzon-dere RNA bestaat, wijst erop dat ons begrip vande meest fundamentele dingen (...) ongelofelijkbeperkt is.”

Een fabriek heeft ook goede communicatie-systemen nodig. Datzelfde geldt voor de cel.Tony Pawson, celbioloog aan de Universiteitvan Toronto (Canada), legt uit: „De informatie-uitwisseling in cellen verloopt via informatie-netwerken en niet via eenvoudige, afzonderlijkepaden”, wat betekent dat het hele proces „on-eindig veel complexer” is dan voorheen werd ge-dacht. Volgens Leonid Kruglyak, geneticus aande Universiteit van Princeton, „zijn veel van demechanismen en principes die het gedrag in decel en tussen de cellen aansturen nog steedseen mysterie”.

Bij elke nieuwe ontdekking over de cel blijkthet niveau van organisatie en complexiteit noghoger te zijn dan werd aangenomen. Waaromhouden zo veel mensen dan toch vast aan hetidee dat het leven en het meest complexe in-formatiesysteem dat de mens kent, ontstaan isdoor een willekeurig evolutionair proces?

� Recent onderzoek wijst erop dat lange niet-coderende RNA-moleculen behoorlijk complex zijn en zelfs essentieel voor eennormale ontwikkeling. Onderzoekers hebben ontdekt dat er ver-band bestaat tussen defecten in deze moleculen en allerlei ziek-ten, zoals kanker, psoriasis en alzheimer. Wat eerst junk werd ge-noemd, zou weleens de sleutel kunnen bevatten tot de diagnoseen behandeling van verschillende ziekten!


NIEMAND was erbij toen het leven op aarde begon. Ookheeft niemand ooit gezien dat de ene levensvorm in de

andere evolueerde, bijvoorbeeld een reptiel in een zoogdier.�Daarom moeten we op het beschikbare bewijsmateriaal af-gaan om conclusies te trekken over het ontstaan van het le-ven. En het is belangrijk dat we dat bewijsmateriaal voor zichlaten spreken en niet proberen het te laten zeggen wat onsgoed uitkomt.

Veel atheısten zien wetenschappelijk onderzoek echter doorde bril van het materialisme: de leer dat materie de enige be-gin- en eindoorzaak is van alles wat bestaat. „We zijn a priori(...) het materialisme toegedaan”, schreef de evolutionist Ri-chard C. Lewontin. „Dat materialisme is absoluut, want we

kunnen geen Goddelijke Voet tussende deur toelaten.” Daarom omarmenmaterialisten het enige alternatief datze hebben — evolutie.

Ook gelovige mensen hebben somsvooroordelen die hun kijk op weten-schappelijke feiten vervormen. Zoalsal eerder werd gezegd, houden som-mige creationisten vast aan het onjuis-te denkbeeld dat God de wereld eenpaar duizend jaar geleden in zes let-terlijke dagen geschapen heeft. Vanuitdat vooropgezette idee proberen zehet bewijsmateriaal naar hun hand tezetten om het bij hun extreem letter-lijke uitleg van de Bijbel te laten pas-sen. (Zie het kader „Hoe lang is een’dag’?” op blz. 9.) Mensen die pleitenvoor zo’n extreme interpretatie van deBijbel of van wetenschappelijk onder-zoek, zullen geen overtuigende ant-woorden vinden als ze op zoek gaannaar bewijzen voor hun geloof.

Welke kijk stemt overeenmet alle feiten?

Sommige evolutionisten gelovenhet volgende als het gaat om de oor-sprong van de complexe moleculenwaaruit levende organismen bestaan:

� Hoewel de bioloog Ernst Mayr overtuigd evo-lutionist is, erkende hij dat „het fossielenarchiefvol hiaten zit” omdat nieuwe levensvormen plot-seling verschijnen.

WAT ISLOGISCHER?

1. Basiselementen hebben zich op de een of andere maniersamengevoegd tot eenvoudige moleculen.

2. Die moleculen hebben zich toen in precies de goedevolgorde aaneengeregen tot DNA, RNA of eiwitten met decapaciteit om de informatie op te slaan die nodig is om de ta-ken uit te voeren die essentieel zijn voor leven.

3. Op de een of andere manier hebben de moleculen despecifieke ketens gevormd die nodig zijn om zichzelf te kun-nen repliceren. Zonder replicatie is evolutionaire ontwikke-ling of zelfs leven onmogelijk.

Hoe hebben de moleculen die voor het leven nodig zijnzich gevormd en hun bijzondere capaciteiten ontwikkeld zon-der dat er een intelligente ontwerper aan te pas kwam? Evolu-tionair onderzoek heeft geen overtuigende uitleg of antwoor-den kunnen geven op vragen over het ontstaan van het leven.Personen die de doelbewuste tussenkomst van een Schepperontkennen, schrijven in feite goddelijke krachten toe aan mo-leculen en blinde natuurkrachten.

Maar wat tonen de feiten aan? Uit het bewijsmateriaal blijktdat moleculen zich juist niet tot complexe levensvormen ont-wikkelen. De natuurwetten dicteren dat complexe zaken — ma-chines, huizen en ook levende cellen — na verloop van tijd ver-vallen.� Maar volgens evolutionisten is het tegenovergesteldeook mogelijk. Het boek Evolutieleer voor Dummies zegt datevolutie kon plaatsvinden omdat de aarde ’energie ontvangtvan de zon, en deze energie de kracht vormt voor de toenamein complexiteit’.

Er is natuurlijk energie nodig om iets te creeren wat com-plex is, bijvoorbeeld om van bakstenen, hout en spijkers eenhuis te maken. Maar die energie moet zorgvuldig in banen ge-leid worden omdat ongecontroleerde energie verval juist ver-snelt, net zoals de energie van de zon en het weer het vervalvan een gebouw kunnen versnellen.� Mensen die in evolutie

� Dit verval heeft te maken met wat wetenschappers de tweede hoofdwet vande thermodynamica noemen. Eenvoudig gezegd houdt deze wet in dat orde denatuurlijke neiging heeft om tot wanorde te vervallen.� DNA kan veranderd worden door mutaties, die bijvoorbeeld veroorzaakt kun-

nen worden door straling en bepaalde chemische stoffen. Maar mutaties leiden niettot nieuwe soorten. (Zie het artikel „Is evolutie een feit?” in de Ontwaakt! van sep-tember 2006.)

Dingen die nietonderhouden worden,hebben de neigingte vervallen

Sommige wetenschap-pers zijn bang dat hetmenselijk genoom degene-reert als gevolg van eenopeenstapeling van muta-ties of onvolkomenheden.Als dat zo is, zou het deopvatting ondermijnen datwe evolueren of ons verderontwikkelen. Maar als Godhet menselijk genoom heeftgeschapen, waarom zittener dan fouten in? De Bijbelvertelt ons iets wat buitenhet terrein van de weten-schap ligt: dat menselijkeonvolmaaktheid het gevolgis van zonde of ongehoor-zaamheid aan God. ’Dooré

én mens is de zonde de

wereld binnengekomen endoor de zonde de dood’,staat in Romeinen 5:12. Alshet genoom degenereert, isdat dus een argument tegenevolutie en v

ó

ór de Bijbel.

Betekent dit dat het ge-noom alleen maar verderzal degenereren? Nee, wantGod heeft beloofd om in tegrijpen en alle schade dieonze stamouders hebbenveroorzaakt, ongedaan temaken. Ons genoom zal dusgeperfectioneerd wordendoor onze Schepper enniet door blinde evolutie(Openbaring 21:3, 4).

EVOLUTIE OFDEGENERATIE?


geloven, kunnen niet overtuigend verklaren hoe energie zo ge-richt kan worden dat er complexe dingen ontstaan.

Maar als we het leven en het heelal zien als het werk vaneen wijze Schepper die een „overvloed van dynamische ener-gie” heeft, biedt dat wel een verklaring — niet alleen voor decomplexiteit van de informatiesystemen van het leven, maarook voor de nauwkeurig afgestemde krachten waardoor ma-terie beheerst wordt, van gigantische sterrenstelsels tot mi-nuscule atomen (Jesaja 40:26).�

Geloof in een Schepper stemt ook overeen met de nu alge-meen geaccepteerde opvatting dat het heelal een begin heeftgehad. „In het begin schiep God de hemel en de aarde”, zegtGenesis 1:1.

Nieuwe ontdekkingen maken de leer van het materialismesteeds moeilijker te verdedigen, en sommige atheısten zijnhierdoor van mening veranderd.� Een aantal van hen is totde conclusie gekomen dat de wonderen van het heelal eenzichtbaar bewijs zijn van de „onzichtbare hoedanigheden” en„eeuwige kracht” van de Schepper, Jehovah God (Romeinen1:20). Het is de moeite waard u hier verder in te verdiepen,want het antwoord op de vraag hoe het leven ontstaan is,heeft verregaande consequenties.�

� Zie het boek Is er een Schepper die om u geeft?, uitgegeven door Jehovah’sGetuigen.� Zie het artikel „Ik ben als atheıst opgevoed” in de Ontwaakt! van november

2010.� Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in de brochures Is het leven

geschapen? en Vijf belangrijke vragen over het ontstaan van het leven, uitgegeven doorJehovah’s Getuigen.

Gods macht en zijnandere eigenschappenzijn zichtbaar inhet heelal

In de Bijbel wordt hetwoord dag voor verschillen-de tijdsperiodes gebruikt.In Genesis 2:4 wordt bij-voorbeeld over de helescheppingsperiode van zes’dagen’ gesproken als „dedag waarop Jehovah Godaarde en hemel maakte”.Elke dag besloeg blijkbaareen behoorlijk lange tijds-periode. Het is interessantdat terwijl de Bijbel spe-cifiek het einde van deeerste zes scheppingsdagenvermeldt, er niets in wordtgezegd over het einde vande zevende dag. Waaromniet? Omdat die dag nogsteeds niet voorbij is(Genesis 2:3; Hebree

¨en

4:4-6, 11).

HOE LANG ISEEN ’DAG’?


IN DEZE wereld, waarin normen en waardencontinu veranderen, hechten mensen niet

veel waarde meer aan het huwelijk. Veel stellenblijven samen totdat ze op elkaar uitgekekenzijn of er problemen ontstaan — soms niet eensgrote problemen — en dan gaan ze uit elkaar.Helaas zijn de kinderen daar vaak de dupe van.

Voor mensen die de Bijbel kennen, komtdeze ontwikkeling niet als een verrassing. DeBijbel voorzei over „de laatste dagen”, de tijdwaarin we nu leven, dat de meeste mensen deeigenschappen zouden missen die nodig zijnom een gezin bijeen te houden, namelijk echteliefde en trouw (2 Timotheus 3:1-5). Maakt uzich zorgen over deze uitholling van normenen waarden en het effect ervan op gezinnen?Hecht u veel waarde aan het huwelijk?

Dan zult u het interessant vinden te lezenwat de Bijbel hierover zegt, want de beproef-de adviezen daaruit zijn nog steeds een hulpvoor echtparen. Sta bijvoorbeeld eens stil bijvijf principes die bijdragen tot een gelukkig hu-welijk.�

Vijf succesfactoren

(1) Zie het huwelijk als een heilige verbintenis.

Zoals uit Jezus’ woorden hiernaast blijkt, be-schouwt hij net als de Schepper, Jehovah God,het huwelijk als heilig. Dat wordt beklemtoonddoor Gods rechtstreekse raad aan een aantalmannen uit de oudheid die zich van hun vrouwlieten scheiden om met een jongere vrouw tetrouwen. God zei: ’Je bent de vrouw met wie jeop jeugdige leeftijd trouwde, ontrouw gewor-den. De Heer zelf is getuige geweest dat je

� Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in De Wacht-toren van 1 februari 2011.

DEZIENSWIJZEVAN DE BIJBEL

Wat is er nodig vooreen gelukkig huwelijk?

’Hij die hen heeft geschapen, heeft hen van

het begin af als man en als vrouw gemaakt

en heeft gezegd: „Daarom zal een man zijn

vader en zijn moeder verlaten en zich

hechten aan zijn vrouw, en de twee zullené

én vlees zijn.” Wat God derhalve onder

é

én

juk heeft samengebracht, brenge geen mens

vaneen.’ — Uitspraak van Jezus Christus,

opgetekend in Mattheüs 19:4-6.


haar trouw beloofde, toen ze je vrouw werd.’Daarna deed God de krachtige uitspraak: „Ikverafschuw het wanneer iemand zijn vrouwverstoot” (Maleachi 2:14-16, De Nieuwe Bijbel-vertaling). Het huwelijk is dus niet iets waarGod licht over denkt; het kan hem echt ietsschelen hoe man en vrouw elkaar behandelen.

(2) Neem als man je verantwoordelijkheid. Alshet gezin voor belangrijke beslissingen staat,moet iemand de eindverantwoordelijke zijn.De Bijbel wijst die rol toe aan de man. Efe-ziers 5:23 zegt: „De man is het hoofd van zijnvrouw.” Maar dat is geen vrijbrief voor autori-tair gedrag. Een man moet bedenken dat hijen zijn vrouw „een vlees” vormen en dat hij res-pect voor haar moet hebben en met haar moetoverleggen als het om dingen gaat die het ge-zin betreffen (1 Petrus 3:7). De Bijbel zegt dat’mannen hun vrouw behoren lief te hebben alshun eigen lichaam’ (Efeziers 5:28).

(3) Wees als vrouw een steun voor je man. DeBijbel beschrijft de vrouw als een „tegenhan-ger” van haar man (Genesis 2:18). Ze levertdus een belangrijke bijdrage aan het huwelijk.Ze is geen concurrente van haar man maar on-dersteunt hem liefdevol en bevordert daarmeede vrede binnen het gezin. In Efeziers 5:22staat: „Vrouwen, erken het gezag van uw man”(NBV ). Maar stel dat ze het niet met hem eensis. Dan kan ze zich vrij voelen om haar meningte geven, maar wel op een respectvolle manier,net zoals ze dat van haar man mag verwach-ten.

(4) Wees realistisch. Onnadenkende of on-vriendelijke woorden, financiele problemen,een ernstige ziekte of de stress van het opvoe-den van kinderen kunnen het huwelijk onderdruk zetten. De Bijbel zegt daarom openhar-tig dat het huwelijk „moeite en zorg” met zichmeebrengt (1 Korinthiers 7:28, Groot NieuwsBijbel). Maar problemen hoeven een huwelijkniet te verzwakken. Als twee mensen van el-kaar houden en door hun studie van de Bijbelwijsheid hebben gekregen, hebben ze alles wat

ze nodig hebben om problemen op te lossendie hun relatie onder druk kunnen zetten. Watkunt u doen als u die wijsheid niet hebt? Inde Bijbel staat: ’Schiet iemand van u te kortin wijsheid, dan moet hij God blijven vragen,want hij geeft aan allen edelmoedig en zonderverwijt’ (Jakobus 1:5).

(5) Blijf elkaar trouw. Weinig dingen zijn zofunest voor een huwelijk als seksuele ontrouw,wat voor God de enige geldige reden is vooreen echtscheiding (Mattheus 19:9). In de Bij-bel staat: „Houd het huwelijk in ere, in alle om-standigheden, en houd het echtelijk bed zuiver,want overspeligen en echtbrekers zal God ver-oordelen” (Hebreeen 13:4, NBV ). Hoe kunnenechtparen voorkomen dat ze in de verleidingkomen vreemd te gaan? De Bijbel zegt: „Laatde man zijn vrouw geven wat haar toekomt,maar laat ook de vrouw hetzelfde doen ten op-zichte van haar man” (1 Korinthiers 7:3, 4).

Sommigen vinden deze principes misschienachterhaald, maar uit de resultaten blijkt dathet zin heeft om zich eraan te houden. Iemanddie in alle aspecten van het leven op God ver-trouwt voor leiding, zal het volgende ondervin-den: „Hij zal stellig worden als een boom, ge-plant aan waterstromen, die zijn eigen vruchtgeeft als het de juiste tijd ervoor is en waar-van het gebladerte niet verwelkt, en al wat hijdoet, zal gelukken” (Psalm 1:2, 3). Het toepas-sen van Gods raad draagt beslist bij tot een ge-lukkig huwelijk.

WAT DENKT U?

˘ Hoe denkt God over echtscheiding?— Maleachi 2:14-16.

˘ Hoe hoort een man zijn vrouw tebehandelen? — Efezi

¨ers 5:23, 28.

˘ Wat voor wijsheid is er nodig vooreen gelukkig huwelijk? — Psalm 1:2, 3.


SOMMIGE wetenschappers zeggen dat onzeplaneet ziek is en koorts heeft. Volgens hen

nadert de temperatuur op aarde het zogenoem-de omslagpunt: de subtiele grens waarbij eenkleine stijging in de temperatuur „een drastischeverandering in het milieu kan veroorzaken dieweer een veel grotere stijging in de temperatuurop aarde tot gevolg heeft”, zegt de Britse krantThe Guardian.

Hoe is het zover gekomen? Kan de situatienog teruggedraaid worden? Kunnen mensen weleen oplossing vinden voor de opwarming van deaarde? En dan hebben we het nog niet eens overalle andere grote problemen waarmee de mens-heid geconfronteerd wordt.

Veel wetenschappers denken dat mensen zelfin grote mate tot het probleem hebben bijgedra-gen, onder andere door de industriele revolutie.Die leidde tot een toename in het gebruik vanfossiele brandstoffen, zoals kolen en olie. Een an-dere factor is buitensporige ontbossing. Bossenzijn de longen van onze planeet. Bomen absorbe-

ren bepaalde broeikasgassen die verantwoorde-lijk zijn voor de opwarming van de aarde. Maardoor grootschalige houtkap blijven die gassen insteeds grotere hoeveelheden in de atmosfeer ach-ter. Om deze problemen aan te pakken, hebbenwereldleiders klimaatconferenties georganiseerd.

Het Kyotoprotocol

In 1997 werden in het protocol of verdrag vanKyoto nieuwe doelstellingen vastgelegd in ver-band met de CO2-uitstoot. Met de onderteke-ning van het protocol verplichtten de landen vande Europese Unie en 37 andere geındustrialiseer-de landen zich ertoe hun uitstoot ten opzichtevan het niveau van 1990 met gemiddeld 5 pro-cent omlaag te brengen, en dat over een perio-de van vijf jaar, van 2008 tot 2012.

Maar het Kyotoprotocol had een aantal ernsti-ge gebreken. Het werd bijvoorbeeld niet geratifi-ceerd door de Verenigde Staten. En opkomendeindustrielanden zoals China en India legden nietvast met welk percentage ze hun uitstoot zou-den terugdringen. Toch zijn de Verenigde Sta-ten en China alleen al verantwoordelijk voor zo’n40 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot.

De klimaattop van Kopenhagen

Het doel van de klimaattop van Kopenha-gen (COP15�) in december 2009 was het Kyoto-protocol te vervangen en met ingang van 2012nieuwe, bindende afspraken te maken. De con-ferentie werd bijgewoond door vertegenwoordi-gers van 192 landen, onder wie 119 staatshoof-den. COP15 stond voor de volgende belangrijkeuitdagingen:

1. Het maken van juridisch bindende af-spraken. Ontwikkelde landen zouden misschienweigeren akkoord te gaan met de noodzakelijke

� De Conferentie van Partijen (COP) wordt op geregelde ba-sis gehouden op grond van het VN-Raamverdrag inzake klimaat-verandering (UNFCCC).

KlimaatconferentiesBlijft het bij woorden?

„De wereld moet zich verenigen in de strijdtegen de klimaatverandering. De meeste weten-schappers zijn het erover eens dat niets doentot meer droogte, honger en volksverhuizingenzal leiden, waardoor er de komende jaren meerconflicten zullen ontstaan.” — Barack Obama,

president van de VS.

Earth

:N

AS

A/Th

eV

isib

leE

arth

(http

://vis

ible

earth

.nasa.g

ov/);

Bara

ck

Ob

am

a:ATTIL

AK

ISB

EN

ED

EK

/A

FP

/G

etty

Images

uitstootlimieten en het was de vraag of de groteontwikkelingslanden bereid waren de toenamein de uitstoot van broeikasgassen terug te drin-gen.

2. Het financieren van een duurzame oplos-

sing. De ontwikkelingslanden zouden jarenlangmiljarden dollars nodig hebben om de toenemen-de gevolgen van het broeikaseffect te bestrijdenen over te stappen op schonere technologie.

3. Het opzetten van een systeem voor con-

trole op de uitstoot. Dat zou afzonderlijke lan-den helpen om zich aan de uitstootlimieten tehouden. Het zou ook garanderen dat ontwikke-lingslanden het geschonken geld zouden gebrui-ken voor het doel waarvoor het bestemd was.

Is het gelukt om hier afspraken over te ma-ken? De onderhandelingen verliepen zo moei-zaam dat zelfs een veel minder ambitieuze over-eenkomst niet haalbaar leek. In de laatste urenvan de conferentie werkten de leiders van 28 lan-den met veel moeite een intentieverklaring uit:het Kopenhagen-akkoord. Dit akkoord werd vol-gens Reuters formeel aanvaard met de vrij niets-zeggende woorden: ’De conferentie neemt notavan het Akkoord van Kopenhagen.’ Met anderewoorden, het werd aan de landen zelf overgela-ten wat ze ermee zouden doen.

Wat nu?

Inmiddels zijn er nieuwe conferenties gehou-den en er zullen er nog meer volgen, maar veelmensen zijn sceptisch. „De planeet zal steedswarmer worden”, zei Paul Krugman, columnistbij de New York Times en winnaar van de Nobel-prijs voor de Economie. Maar al te vaak win-nen politieke en economische voordelen op kortetermijn het van milieufactoren op lange termijn,wat een stimulans is om op dezelfde voet door tegaan. „Als je het verzet wilt begrijpen tegen maat-regelen om het klimaat te redden, kijk dan waarhet geld heen gaat”, aldus Krugman. Hij schreefook dat de daadkracht rondom de klimaatveran-dering om zeep geholpen werd door „de gebrui-kelijke combinatie: hebzucht en [politieke] laf-heid”.

De opwarming van de aarde is in sommigeopzichten te vergelijken met een orkaan. Meteo-rologen kunnen de kracht van een orkaan meten

en de eventuele baan ervan behoorlijk nauwkeu-rig in kaart brengen, wat heel nuttig is voor demensen die zich in die baan bevinden. Maar allewetenschappers, politici en zakenlieden bij el-kaar kunnen een orkaan niet tegenhouden. Het-zelfde lijkt op te gaan voor de opwarming van deaarde, wat doet denken aan de volgende woor-den in de Bijbel: ’Het is niet aan de aardse menszijn weg te bepalen. Het staat niet aan een mandie wandelt, zelfs maar zijn schrede te richten’(Jeremia 10:23).

God zal een eind makenaan de opwarming van de aarde

De Bijbel zegt dat „de Formeerder van de aar-de en de Maker ervan (...) haar niet louter voorniets heeft geschapen” (Jesaja 45:18). Er staatook in: „De aarde blijft altijd bestaan” (Prediker1:4, De Nieuwe Bijbelvertaling).

God zal niet toelaten dat de aarde onbewoon-baar wordt. Hij zal ingrijpen en een eind makenaan het falende menselijke bestuur en aan dege-nen die geen respect voor de aarde hebben. Tege-lijkertijd zal hij alle mensen die integer zijn enecht moeite doen om zijn goedkeuring te krijgen,in leven houden. Spreuken 2:21, 22 zegt: „De op-rechten zijn het die op de aarde zullen verblij-ven, en de onberispelijken zijn het die erop zul-len overblijven.” Over slechte mensen die Godniet trouw zijn wordt gezegd: „Zij zullen van deaarde zelf worden afgesneden.”

Een broeikasgas is een element inde atmosfeer dat warmtestraling absorbeertvan het oppervlak van de aarde. Veel vande gassen die bij moderne industri

¨ele

processen worden uitgestoten in deatmosfeer, zijn broeikasgassen. Het gaatonder andere om CO2, cfk’s, methaan endistikstofmonoxide. Alleen al de uitstootvan CO2 bedraagt elk jaar meer dan25 miljard ton. Uit onderzoek is geblekendat de hoeveelheid CO2 in de atmosfeersinds het begin van het industri

¨ele tijdperk

met 40 procent is toegenomen.


„TINGATINGA laat ons de wereld zien doorde ogen van een kind: grappig, vrolijk

en kleurig”, schrijft Daniel Augusta, mana-ger van de belangenvereniging van tingatinga-kunstenaars. De schilderijen gaan over hetdierenleven en de cultuur van Afrika en voor-al van Tanzania, waar de kunstvorm zijn oor-sprong vond.

De stijl is vernoemd naar de bedenker er-van, Edward Said Tingatinga, die geborenwerd in 1932. Hij groeide op in een dorp in hetzuiden van Tanzania, en het landschap en dewilde dieren daar maakten duidelijk veel in-druk op hem. Toen hij een jaar of 25 was, ver-liet hij zijn ouderlijk huis op zoek naar werken een hogere levensstandaard. Later verhuis-de hij naar Dar es Salaam, de hoofdstad vanTanzania, waar hij werk vond als tuinman. Detalentvolle Edward trad ’s avonds op als mu-zikant en danser, en met zijn optredens werdhij zelfs beroemd.

Het jaar 1968 was een keerpunt in zijn le-ven. Hij kreeg een overheidsbaan bij een zie-kenhuis in Dar es Salaam. Die baan gaf hemde tijd om de levendige herinneringen en in-drukken uit zijn kindertijd om te zetten inzijn eigen kunstvorm: tingatinga. Edward hadgeen speciale kwasten en verven, maar haaldezijn materialen bij de plaatselijke ijzerhandel.Als verf gebruikte hij bijvoorbeeld fietslak enals doek nam hij stukken hardboard met eengladde kant, wat ideaal was voor het makenvan glanzende schilderijen.

Zijn stijl was eenvoudig. Op zijn schilde-rijen stond altijd maar een figuur, een felge-kleurd en enigszins gestileerd Afrikaans dier,en voor de achtergrond gebruikte hij een oftwee kleuren. Hij voegde er geen landschapof andere details aan toe.

Edward liet enkele familieleden en goedevrienden toekijken terwijl hij aan het schilde-ren was. Al snel werden sommigen van hen

TingatingaKunst met een glimlach


zijn leerlingen, en zijn stijl werd steeds popu-lairder.

Vanaf het allereerste schilderij werd de tin-gatingakunst gekenmerkt door uitgesprokenkleuren en eenvoudige figuren met duidelij-ke contouren. Maar door de jaren heen heeftde stijl zich verder ontwikkeld. Er kwamensteeds meer details en figuren bij. Tegenwoor-dig staan de schilderijen vaak vol mensen,dieren en allerlei voorwerpen.

Inspiratiebronnen

De tingatingakunst heeft een onuitputtelij-ke inspiratiebron: de Afrikaanse planten- endierenwereld in al haar vormen en kleuren— antilopen, apen, buffels, giraffen, leeuwen,nijlpaarden, olifanten, zebra’s en andere die-ren, en ook bloemen en bomen. Een populai-re achtergrond is de hoogste berg van Afrika,de Kilimanjaro, in het noordoosten van Tan-zania.

Op moderne tingatingaschilderijen wordenook de mensen en de cultuur van Afrika vast-gelegd. Ze beelden bijvoorbeeld een drukkemarkt af, een bezoek aan een plaatselijk zie-kenhuis of gewoon een dorpstafereel.

Vanaf het begin heeft tingatinga getalenteer-de Afrikanen de kans gegeven zich te uiten.Tegelijkertijd leverde het een welkome aanvul-ling op hun inkomen op. De kunstenaars heb-ben zelfs een collectief gevormd in Dar esSalaam. Sommigen van hen houden nog vastaan de traditie om met fietslak te schilderen.Edward Tingatinga is in 1972 overleden, maarals hij nog had geleefd, zou de populariteit vanzijn kunstvorm ongetwijfeld een grote glim-lach op zijn gezicht hebben gebracht.

1.1hoortbijF2.2hoortbijE3.3hoortbijA4.4hoortbijC5.5hoortbijB6.6hoortbijD7.290.0008.C

ANTWOORDENVANBLZ.30EN31

˘ De zee-egel heeft vijf tanden waarmeehij in rotsen een nis uitboort om zich inte verbergen. Ondanks al dat geschuuren geschraap blijven zijn tanden scherp.„Dat kunnen we niet zeggen van desnij- en slijpinstrumenten die wij kennenen gebruiken”, zegt Pupa Gilbert, hoog-leraar natuurkunde aan de Universiteit vanWisconsin-Madison (VS). Wat is hetgeheim van de zee-egel?

Wetenswaardigheid: De tand van dezee-egel bestaat uit kristallen die dooreen soort cement aan elkaar gehecht zijn.Maar „er zijn vastgestelde breekpunten inde tanden ingebouwd”, merkt Gilbert op.Op deze plekken zit organisch materiaaldat minder robuust is — vergelijkbaar metperforaties in een vel papier — waardoor

de afgesleten lagen van de tand daarmakkelijk kunnen afbreken en er eennieuwe, scherpe punt vrijkomt. Omdat detand aan de ene kant blijft doorgroeien enzichzelf aan de andere kant scherpt, wordthij nooit bot. Gilbert noemt de tand van dezee-egel „een van de weinige natuurlijkestructuren die zichzelf scherpen”.

Deze ontdekking is vooral interessantvoor ontwerpers van gereedschap. Intheorie zouden ze op basis hiervangereedschap kunnen ontwikkelen datzichzelf scherpt. „Het zit hem in demethode die de zee-egel gebruikt”, zegtGilbert.

Wat denkt u? Is de bijzondere tand vande zee-egel door toeval ontstaan of is hijontworpen?

TOEVAL OF ONTWERP?

De scherpe tandenvan de zee-egel

Zee-egel

Vijf tanden

Groeiende tand

Kalkplaat

Gescherpte tand

Both photos: Courtesy of Pupa Gilbert/University of Wisconsin-Madison


Als je christen bent, ben je selectief als hetom ontspanning gaat. Je gaat niet gewoon af opwat anderen van films, boeken en muziek vinden.Waarom niet? Omdat er vaak geweld, seks enspiritisme in voorkomen — onderwerpen die jemoet vermijden. Toch is er wel goed amusementte vinden. De vraag is alleen hoe.�

Weetje. In India worden vaak meer dan duizend films perjaar uitgebracht — veel meer dan in welk ander land maar ook.

Wat moet je vermijden? In veel films worden normen ge-promoot die tegen de Bijbel ingaan. Vaak bevatten ze sceneswaarin seks, geweld of paranormale dingen voorkomen. Maarde Bijbel zegt dat we niet eens over geweld of obscene dingenmogen praten en veroordeelt alles wat te maken heeft met spi-ritisme (Kolossenzen 3:8; Deuteronomium 18:10-13).

Hoe kun je selectief zijn? „Als er in de trailer verkeerde din-gen zitten, ga ik de film niet bekijken.” — Jerrine�.

„Ik zal nooit naar een film gaan omdat een ander zegt datdie zo goed is, tenzij ik zeker weet dat hij of zij dezelfde nor-men en waarden heeft als ik.” — Caitlyn.

„Als ik in de bioscoop naar een film zit te kijken en er ko-men dingen in voor waar ik me niet prettig bij voel, dan loopik weg.” — Marina.

„Om meer te weten te komen over de inhoud van een film,kijk ik op een site waar je kunt opzoeken of er seks, geweld ofgrof taalgebruik in voorkomt.” — Natasha.

Tip: Zoek naar films waarbij de kans kleiner is dat er verkeer-de dingen in voorkomen. Masami zegt: „Ik hou heel erg vankostuumdrama’s die op klassieke literatuur gebaseerd zijn.”� Ontwaakt! spreekt zich er niet over uit of bepaalde films, boeken of muziek goed

of slecht zijn. Het doel van dit artikel is je te helpen je geweten door de Bijbel te latenvormen en je door Gods normen te laten leiden (Psalm 119:104; Romeinen 12:9).� Sommige namen in dit artikel zijn veranderd.

JONGEMENSENVRAGEN

Hoe kies ikgoed amusement?

Kruis je favorietefilmgenre aan.

M Komedie

M Drama

M Actie/avontuur

M Sciencefiction

M Iets anders

Vraag je af:

Maken de films waar iknaar kijk het makkelijker ofmoeilijker om me aan Godsgeboden in verband metseks, geweld en spiritismete houden?

FILMS BOEKEN MUZIEK


Weetje. Alleen al in de Verenigde Staten worden elke weekmeer dan duizend boeken uitgegeven.

Wat moet je vermijden? Ook in veel boeken worden nor-men gepromoot die tegen de Bijbel ingaan. Soms komt er ex-pliciete seks in voor of hebben ze een spiritistisch thema. Maarde Bijbel zegt: „Laat hoererij [seks buiten het huwelijk] en al-lerlei onreinheid of hebzucht onder u zelfs niet ter sprake ko-men” (Efeziers 5:3). Er staat ook in dat Jehovah een hekelheeft aan spiritisme (2 Koningen 17:17).

Hoe kun je selectief zijn? „Als ik op zoek ben naar eengoed boek, lees ik wat er op de achterkant van het boek staaten blader ik het door. Als ik iets zie wat niet door de beugelkan, koop ik het niet.” — Marie.

„Toen ik wat ouder werd en zelf na ging denken, begreep ikhoe belangrijk het was om naar mijn geweten te luisteren. Alsik tot de conclusie kwam dat een boek niet goed was omdathet niet overeenkwam met Gods manier van denken, las ik nietverder.” — Corinne.

Tip: Lees ook eens andere soorten boeken. „Ik merk dat klas-sieke literatuur me veel meer boeit dan moderne romans”, zegtLara (17). „De bewoordingen, de manier waarop de karakterszijn uitgewerkt, de plots — dat vind ik geweldig!”

VRAAG HET JE OUDERS

Wat is er in het amusement veranderd sinds jullie jongwaren? En wat is er volgens jullie ouders veranderd sindsde tijd dat zij jong waren?

Kruis je favoriete soortboeken aan.

M Fictie

M Non-fictie

M Klassieke literatuur

M Iets anders

Vraag je af:

Komt in de boeken die ikleuk vind vaak gedrag voordat God afkeurt?

FILMSBOEKEN

MUZIEK

“Veel boeken en films k´

unnengewoon niet als je je aan denormen van de Bijbel wilt houden.Maar als ik iets vind wat daar nietmee in strijd is, kan ik er echtvan genieten.

”Adrian


Weetje. Vier grote platenlabels geven samen zo’n 30.000 al-bums per jaar uit. Dat vertegenwoordigt ongeveer 70 procentvan de wereldwijde omzet.

Wat moet je vermijden? Veel moderne muziek kan nietdoor de beugel. Seksueel getinte teksten en videoclips kunnenhet extra moeilijk voor je maken om je seksuele verlangens on-der controle te houden (1 Korinthiers 6:18). Leigh (21) zegt:„Veel muziek moedigt aan tot gedrag dat tegen de normen vande Bijbel ingaat, en de beat maakt dat mensen erop willen dan-sen — en dan bedoel ik niet de Engelse wals.”

Hoe kun je selectief zijn? „Ik denk erover na of ik me zouschamen als volwassen christenen mijn muzieklijst zouden be-kijken. Dat helpt me te bepalen naar wat voor muziek ik welen niet kan luisteren.” — Leanne.

Tip. Wees bereid om andere genres te proberen. Robertozegt: „Mijn vader houdt van klassieke muziek, dus als kindhoorde ik dat vaak. Doordat ik meer over klassieke muziek teweten kwam en ook piano leerde spelen, ging er een wereldvoor me open!”

De amusementsindustrie heeft er alleen maar voordeelvan als je je door de Bijbel gevormde geweten negeerten gewoon kiest voor de films, boeken en muziek diepopulair zijn.

MEER INFORMATIEZie hoofdstuk 31 en 32van het boek Wat jongemensen vragen — Praktischeantwoorden, Deel 2, uitgegevendoor Jehovah’s Getuigen.

Meer artikelen uit de „Jongemensen vragen”-serie vind je opwww.watchtower.org/ypo

Kruis je favorietemuziekgenre aan.

M Rock

M Klassiek

M Jazz

M R&b

M Hiphop

M Iets anders

Vraag je af:

Maakt de muziek waar iknaar luister het makkelijkerof moeilijker om mijnseksuele verlangens ondercontrole te houden?

FILMS BOEKENMUZIEK

“Sommige soorten muziekkunnen je nieuwsgierig makennaar dingen die je als christenmoet vermijden. We willen niettegen ons geweten ingaanalleen maar omdat een liedjezo lekker klinkt.

”Janiece

˘ Toen de Spaanse conquistadores beginzestiende eeuw in Mexico aankwamen, maak-ten ze kennis met een plaatselijke drank,pulque, die gemaakt werd uit het gegiste sapvan de agave. Pulque heeft net als bier eenlaag alcoholgehalte. Het bevat ook plantaardigeeiwitten, koolhydraten, vitaminen en mineralen,en daarom wordt het in veel gebieden alsaanvulling op de voeding gezien.

De Spanjaarden, die gewend waren alcoholbij hun maaltijden te drinken, begonnen hetagavesap al snel te distilleren tot mescal.Deze sterkedrank werd de voorloper vantequila. Tegenwoordig zijn er tientallen tequila-distilleerderijen in Mexico. Ze producerenjaarlijks bijna 200 miljoen liter tequila, en40 procent daarvan is bestemd voor de export.

De drank is vernoemd naar de plaats Tequilain de droge hooglanden van de staat Jalisco inhet westen van Centraal-Mexico. In dit gebied

wordt de blauwe agave� verbouwd, een vetplantdie familie is van de lelie. Het duurt wel twaalfjaar voordat een agave volgroeid is, en tijdensdat proces absorbeert de plant veel mineralen.Bij de oogst worden de stekelige bladerenweggesneden, waardoor alleen het ananas-vormige hart overblijft, de pina. Dit hart, datgemiddeld vijftig kilo weegt, bevat het voed-zame sap. Er is zo’n zeven kilo pi

ña nodig om

é

én liter tequila te produceren.

Veel Mexicanen drinken tequila puur met eenbeetje zout en een schijfje limoen. Buitenlan-ders kennen vaak eerder de margarita, eencocktail van tequila, limoensap en sinaasappel-likeur, geserveerd met gestampt ijs in een glaswaarvan de rand in zout is gedoopt. Tequila�wordt in zo’n negentig landen verkocht enis daarmee een van de bekendste export-producten van Mexico.

� Van de 136 agavesoorten in Mexico worden er verschillendegebruikt voor de productie van pulque en andere alcoholischedranken. Maar voor tequila wordt alleen de blauwe agave gebruikt.� Een matig gebruik van alcohol wordt in de Bijbel niet veroor-

deeld (Psalm 104:15; 1 Timotheüs 5:23). De Bijbel veroordeelt wel

overmatig drankgebruik en dronkenschap (1 Korinthiërs 6:9, 10;

Titus 2:3).

Mexico’sNATIONALE DRANK


IK BEN in 1922 geboren in Halle, een staddie meer dan 1200 jaar oud is. Halle ligt

zo’n tweehonderd kilometer ten zuidwestenvan Berlijn en was een van de eerste bolwer-ken van het protestantisme. Mijn zusje, Kathe,werd in 1923 geboren. Mijn vader zat in het le-ger en mijn moeder zong in het theater.

Van mijn vader heb ik het sterke verlangenmeegekregen om onrecht te bestrijden. Toenhij het leger verliet, opende hij een winkel. Om-dat de meeste klanten arm waren, liet hij zeuit medelijden op krediet kopen. Maar doordie nobele instelling ging hij uiteindelijk fail-liet. De ervaring van mijn vader had me moe-ten leren dat het bestrijden van ongelijkheid enonrecht veel moeilijker en gecompliceerder isdan het lijkt. Maar jeugdig idealisme laat zichnu eenmaal niet makkelijk temperen.

Ik heb het artistieke talent van mijn moedergeerfd. Zij was ook degene die Kathe en mij inde wereld van muziek, zang en dans introdu-ceerde. Ik was een vrolijk kind, en mijn zus enik hadden een geweldig leven — tenminste, tot1939.

Een nachtmerrie begint

Toen ik een jaar of vijftien was, ging ik naarde balletschool. Daar leerde ik onder andere de

Ausdruckstanz, waarvan de choreografe MaryWigman de grondlegger was. Voor deze dans-vorm moet een danser zijn of haar gevoelens inde dans kunnen uitdrukken. Ik ging ook schil-deren. Mijn vroege tienerjaren waren dus span-nend en leerzaam. Het was een gelukkige tijdtotdat in 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbrak.En in 1941 kregen we nog een schok te verwer-ken: mijn vader overleed aan tbc.

Oorlog is iets verschrikkelijks. Hoewel ik paszeventien was toen de oorlog begon, dacht ikdat de wereld gek was geworden. Heel veel ge-wone burgers lieten zich meeslepen door denazihysterie. Later kregen we te maken metontberingen, dood en verderf. Ons huis raaktebij een bombardement zwaar beschadigd en tij-dens de oorlog zijn meerdere familieleden vanons omgekomen.

Toen in 1945 de oorlog voorbij was, woon-den mijn moeder, Kathe en ik nog steeds inHalle. Inmiddels was ik getrouwd en had ik eendochtertje, maar ik had geen goed huwelijk.Mijn man en ik gingen uit elkaar en ik werkteals danseres en schilderes om mezelf en mijndochtertje te onderhouden.

Het antwoordop mijn vragenover onrechtVERTELD DOOR URSULA MENNE

Zolang ik me kan herinneren, is het mijn wens

geweest dat iedereen eerlijk en rechtvaardig

behandeld zou worden. Die wens leidde er

zelfs toe dat ik in de DDR in de gevangenis

belandde. En uitgerekend daar vond ik het

antwoord op mijn vragen over onrecht.


Na de oorlog werd Duitsland in vier zonesverdeeld, en onze stad viel in de zone die doorde Sovjet-Unie werd bestuurd. We moestendus wennen aan een communistisch regime.In 1949 werd de naam van het oostelijke deelvan Duitsland, waar wij woonden, veranderdin DDR.

Het leven onder het communisme

In die periode werd mijn moeder ziek enmoest ik haar verzorgen. Ik kreeg een kantoor-baan bij de plaatselijke overheid. Ondertussenkwam ik in contact met jonge dissidenten, diede aandacht wilden vestigen op de misstanden.Een jongen mocht bijvoorbeeld niet naar deuniversiteit omdat zijn vader lid was geweestvan de nazipartij. Ik kende hem goed omdat wevaak samen musiceerden. Ik vond het niet eer-lijk dat hij werd gestraft voor iets wat zijn vadergedaan had. Ik raakte steeds meer betrokkenbij de dissidenten en besloot mee te doen aandemonstraties. Op een keer hing ik zelfs pam-fletten aan de buitentrap van het plaatselijkegerechtsgebouw.

Mijn rechtvaardigheidsgevoel werd nog ver-der geweld aangedaan door brieven die ik alssecretaresse van het Regionale Vredescomitemoest typen. Ik heb ook meegemaakt dat hetcomite om politieke redenen communistischpropagandamateriaal naar een oudere man inWest-Duitsland wilde sturen zodat hij onderverdenking zou komen te staan. Ik was zo ver-ontwaardigd over de oneerlijke behandelingvan die man dat ik de pakketjes in het kantoorverstopte. Ze zijn nooit verstuurd.

Hulp van „de gevaarlijkste van allemaal”

In juni 1951 kwamen twee mannen mijn kan-toor binnen en zeiden: „U staat onder arrest.”Ze brachten me naar een gevangenis die be-kendstond als Roter Ochse. Een jaar later werdik beschuldigd van staatsondermijnende activi-teiten. Een student had me aangegeven bij deStasi, de geheime politie, vanwege de pamflet-ten die ik eerder had aangeplakt. De rechtszaakwas een schijnvertoning. Niemand besteeddeenige aandacht aan mijn verdediging. Ik werd

tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld. In dieperiode werd ik ziek en kwam ik in een zieken-zaal terecht met zo’n veertig andere vrouwen.Toen ik al die diep ongelukkige mensen zag,raakte ik in paniek. Ik rende naar de deur enbegon er met mijn vuisten op te bonken.

„Wat moet je?”, vroeg de bewaker.„Laat me eruit!”, schreeuwde ik. „Zet me

desnoods in een isoleercel, maar haal me hieralsjeblieft weg!” Natuurlijk ging hij daar nietop in. Kort na dit voorval viel het me op dateen van de vrouwen anders was dan de rest. Zestraalde een innerlijke rust uit. Daarom ging ikbij haar zitten.

„Weet je wel zeker dat je bij me wilt zitten?”,vroeg ze tot mijn verbazing. Ze voegde eraantoe: „Ze vinden mij de gevaarlijkste van alle-maal omdat ik een Getuige van Jehovah ben.”

Ik wist toen nog niet dat Jehovah’s Getui-gen als vijanden van de communistische staatwerden beschouwd. Maar ik wist wel dat tweeBijbelonderzoekers (zoals de Getuigen vroegerwerden genoemd) geregeld bij mijn vader kwa-men toen ik nog klein was. Ik kon me zelfs her-inneren dat mijn vader gezegd had: „De Bijbel-onderzoekers hebben gelijk!”

Ik was zo blij dat ik deze lieve vrouw, BertaBruggemeier, had ontmoet dat ik begon te hui-len. „Wil je me meer over Jehovah vertellen?”,vroeg ik. Vanaf dat moment brachten we veeltijd samen door en praatten we met elkaar overde Bijbel. Ik leerde onder andere dat de wareGod, Jehovah, een God van liefde, gerechtig-heid en vrede is. Ik leerde ook dat hij alle scha-de die door slechte, tirannieke mensen wordtveroorzaakt, ongedaan zal maken. „Nog maareen korte tijd en de goddeloze zal er niet meerzijn”, zegt Psalm 37:10, 11. „De zachtmoedigendaarentegen zullen de aarde bezitten, en zij zul-len inderdaad hun heerlijke verrukking vindenin de overvloed van vrede.”

Ik word vrijgelatenen vlucht naar het westen

In 1956 werd ik vrijgelaten nadat ik iets meerdan vijf jaar in de gevangenis had gezeten. In-

middels had ik twee dochters, Hannelore enSabine. Vijf dagen na mijn vrijlating vluchtteik samen met hen naar West-Duitsland. Daarscheidde ik van mijn man en legde ik opnieuwcontact met de Getuigen. Door mijn studie vande Bijbel ging ik inzien dat ik een aantal dingenmoest veranderen om mijn leven in overeen-stemming te brengen met Jehovah’s normen.Ik bracht de nodige veranderingen aan en werdin 1958 gedoopt.

Later hertrouwde ik, dit keer met een Ge-tuige van Jehovah, Klaus Menne. We haddeneen heel goed huwelijk en kregen samen tweekinderen, Benjamin en Tabia. Helaas is Klauszo’n twintig jaar geleden bij een ongeluk omhet leven gekomen, en ik ben nooit meer her-trouwd. Ik put veel troost uit het besef dat dedoden een opstanding zullen krijgen tot levenin een paradijs op aarde (Lukas 23:43; Hande-lingen 24:15). Ik ben ook erg blij dat alle viermijn kinderen Getuige van Jehovah zijn.

Door mijn studie van de Bijbel heb ik ge-leerd dat alleen Jehovah in echte gerechtig-heid kan voorzien. In tegenstelling tot mensenhoudt hij rekening met alle omstandigheden enmet onze achtergrond — factoren die voor men-sen vaak niet zichtbaar zijn. Dit besef geeft meinnerlijke rust, vooral als ik onrecht zie of mee-maak. In Prediker 5:8 staat: „Indien gij enigeonderdrukking van de onbemiddelde en het ge-welddadig wegnemen van recht en van recht-vaardigheid ziet in een rechtsgebied, verbaasu niet over de aangelegenheid, want iemanddie hoger is dan de hoge waakt.” Met „iemanddie hoger is” wordt onze Schepper bedoeld.„Alle dingen liggen naakt en openlijk tentoon-gesteld voor de ogen van hem aan wie wij re-kenschap hebben af te leggen”, zegt Hebreeen4:13.

Hoe ik op mijn leven terugkijk

Soms vragen mensen me hoe het leven on-der het regime van de nazi’s en de commu-nisten was. Het was in beide gevallen nietmakkelijk. En zoals voor alle menselijke rege-ringsvormen geldt, hebben deze regimes bewe-

zen dat mensen zichzelf nu eenmaal niet kun-nen besturen. De Bijbel zegt naar waarheid dat„de ene mens over de andere mens heeft ge-heerst tot diens nadeel” (Prediker 8:9).

Toen ik nog jong en naıef was, dacht ikdat mensen een rechtvaardige regering kondenbrengen. Nu weet ik wel beter. Alleen onzeSchepper kan ervoor zorgen dat er een recht-vaardige wereld komt. Hij zal dat doen door dewereld van alle slechte mensen te bevrijden enhet bestuur over de aarde in handen te gevenvan zijn Zoon, Jezus Christus, die de belan-gen van anderen altijd boven die van zichzelfstelt. Over hem zegt de Bijbel: „Gij hebt recht-vaardigheid liefgehad en wetteloosheid gehaat”(Hebreeen 1:9). Ik ben heel dankbaar dat Godme tot deze geweldige en rechtvaardige Koninggetrokken heeft, en ik hoop voor eeuwig onderzijn bestuur te leven!

°

Met Hannelore enSabine nadat wenaar West-Duitslandwaren gevlucht

Een recente foto vanmij met Benjamin enzijn vrouw, Sandra


DE OVERHEID in Mexico maakt zich te-recht zorgen over muggen die ziekten over-

brengen. Deze hinderlijke insecten kunnen eengevaarlijk virus verspreiden dat dengue veroor-zaakt, een potentieel levensbedreigende ziekte.In Mexico werden er in 2010 meer dan 57.000mensen door getroffen. Mexico is maar eenvan de ruim honderd landen waar de ziek-te veel voorkomt. Volgens schattingen van deWereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn erwereldwijd jaarlijks wel vijftig miljoen geval-len van dengue en loopt ongeveer twee vijfdevan de wereldbevolking het risico de ziekte tekrijgen. Gezondheidsorganisaties hebben daar-om programma’s opgestart ter bestrijding vande Aedes aegypti-mug, die het denguevirus over-brengt.�

Dengue komt het meest voor in tropischeen subtropische klimaten, met name tijdens hetregenseizoen en na natuurrampen zoals orka-nen of overstromingen. Dat komt doordat vrou-welijke Aedes-muggen overal eitjes leggen waarze stilstaand water vinden.� Omdat veel men-sen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebiedwater opvangen en opslaan in betonnen water-� In sommige landen wordt het virus ook verspreid door an-

dere muggen, zoals de Aedes albopictus (tijgermug).� Aedes-muggen gaan meestal niet verder dan een paar hon-

derd meter van hun broedplaats vandaan.

reservoirs, doen gezondheidsdeskundigen deaanbeveling de reservoirs af te dekken. Datvoorkomt dat die een broedplaats voor muggenworden. De verspreiding van deze muggen kanook worden voorkomen door geen dingen ophet erf te laten rondslingeren waar water in kanblijven staan, zoals oude autobanden, blikken,bloempotten en emmers.

Diagnose en behandeling

Dengue wordt vaak niet herkend omdat desymptomen ervan lijken op die van griep. Maarvolgens de WHO kan het om dengue gaan alsiemand koorts heeft in combinatie met huid-uitslag, spierpijn, pijn achter de ogen en hevi-ge pijn in de gewrichten. Dat laatste is de re-den waarom de ziekte ook wel knokkelkoortsgenoemd wordt. De koorts houdt vijf tot zevendagen aan.

Er bestaat nog geen geneesmiddel voor den-gue. Meestal kan het thuis worden behandelddoor veel te rusten en veel te drinken. Er moetwel goed in de gaten worden gehouden of er bijde patient geen hemorragische koorts (DHF)of dengue-shocksyndroom (DSS) optreedt.Dat zijn potentieel dodelijke complicaties diezich kunnen voordoen nadat de koorts is af-genomen en de patient zich lijkt te herstellen.Wat zijn enkele van de symptomen? Hevige

DENGUEEEN GROEIEND PROBLEEM

„De gezondheidsraad van Morelos (...) en de ge-meentelijke gezondheidsdienst van Emiliano Zapatareiken dit certificaat uit aan de Koninkrijkszaal vanJehovah’s Getuigen (...) voor hun inspanningen omeen schone omgeving te cre

¨eren zonder broed-

plaatsen voor denguemuggen.”

Sou

rce:C

ou

rtesy

Marc

os

Teixe

irad

eFre

itas

buikpijn, aanhoudend braken, neus- en tand-vleesbloedingen, zwarte ontlasting en rood-paarse onderhuidse blaren. Bij de symptomenvan DSS horen bovendien nog rusteloosheid,dorst, een klamme, bleke huid en een heel lagebloeddruk.

Helaas hebben antibiotica geen effect om-dat dengue een virusinfectie is en geen bacte-riele infectie. Denguepatienten kunnen ook be-ter geen ontstekingsremmers zoals aspirine enibuprofen gebruiken, omdat die het risico opbloedingen vergroten. Er bestaan vier stammenvan het denguevirus en het is mogelijk de ziek-te meer dan eens te krijgen.

Als u dengue hebt opgelopen, zorg dan voorvoldoende rust en drink veel. Blijf ook zo veelmogelijk onder een muskietennet om te voor-komen dat u opnieuw door muggen gestokenwordt en de ziekte zich verder verspreidt.

Hoe kunt u in het algemeen voorkomendat u door muggen wordt gestoken? Draag be-dekkende kleding en gebruik insectenwerendemiddelen. Hoewel muggen op elk moment vande dag kunnen steken, zijn ze ongeveer twee

uur na zonsopgang en twee uur voor zonson-dergang het actiefst. Onder een geımpregneerdmuskietennet slapen biedt extra bescherming.

De tijd zal leren of er een vaccin tegen den-gue ontwikkeld zal worden. Maar uiteindelijkzal Gods koninkrijk een eind maken aan alleziekten. De tijd komt waarin de volgende pro-fetie vervuld zal worden: „Hij [God] zal elketraan uit hun ogen wegwissen, en de dood zalniet meer zijn, noch rouw, noch geschreeuw,noch pijn zal er meer zijn. De vroegere dingenzijn voorbijgegaan” (Openbaring 21:3, 4).

Mogelijke broedplaatsen1. Autobanden

2. Dakgoten

3. Bloempotten

4. Emmers en teilen

5. Lege blikken en vaten

Voorkom muggenbetena. Draag bedekkende kleding en gebruik

insectenwerende middelen

b. Slaap onder een muskietennet

1

2

34

5

a

b


EEFT de mensheid iets van de geschie-denis geleerd? Het is interessant ommet die vraag in gedachten het verhaalte lezen van John Foxe, een Engelsmandie de pen opnam in de hoop dat zijn

lezers de onuitsprekelijke wreedheden van zijntijd zouden veroordelen.

De verslagen van Foxe, die hij schreef in detijd van de Reformatie, hadden eeuwenlang eenkrachtige uitwerking op het Engelse volk. Hijdeed er ruim 25 jaar over om zijn boek, Acts andMonuments of the Church, te voltooien. Er is welgezegd dat alleen de Engelse Bijbel meer invloedheeft gehad op de Engelse taal en cultuur.

Een turbulente tijd

John Foxe werd in 1516 of 1517 in Boston (En-geland) geboren. Dat was in de tijd dat MaartenLuther volgens de overlevering zijn 95 stellin-gen op een kerkdeur in Wittenberg (Duitsland)spijkerde. Foxe, geboren in een rooms-katholiekgezin, verscheen dus op het toneel toen de her-vormers de autoriteit en leerstellingen van de ka-tholieke kerk aanvochten.

Hij ging naar de Universiteit van Oxford, waarhij onder andere Grieks en Hebreeuws studeer-de. Dat stelde hem in staat de Bijbel in deoorspronkelijke talen te lezen. Daardoor begonhij kennelijk te twijfelen aan het katholieke ge-loof. Zijn collega’s vermoedden dat hij zou over-gaan op het protestantisme en meldden dit aanhet universiteitsbestuur. Vanaf die tijd werd hijscherp in de gaten gehouden.

Nadat hij in 1543 zijn doctoraat had behaald,stond hij op de nominatie om tot priester gewijd

te worden. Maar hij weigerde dat omdat hij nietachter het verplichte celibaat stond. Daardoorkwam het tot een climax. Op verdenking vanketterij — wat hem het leven had kunnen kos-ten — verliet hij in 1545 de universiteit en gafdaarmee een veelbelovende academische carrie-re op. Hij werd huisonderwijzer bij een gezinin de buurt van Stratford-upon-Avon (Warwick-shire). Daar trouwde hij met Agnes Randall.

Agnes, die uit het nabijgelegen Coventrykwam, vertelde hem over een weduwe die Smith(of Smythe) heette en die haar kinderen de tiengeboden en het Onzevader had geleerd. Ze haddat alleen niet in het Latijn gedaan maar inhet Engels. Voor deze ’misdaad’ kwam ze op debrandstapel, samen met zes mannen tegen wieeen vergelijkbare beschuldiging was ingebracht.Omdat mensen woedend waren over dit groveonrecht, verspreidde de plaatselijke bisschop hetgerucht dat de slachtoffers deze straf hadden on-dergaan vanwege een ’grotere zonde’. Ze zoudenop vrijdag en andere vastendagen vlees hebbengegeten.

Hoe kwam het dat de martelaren gedeeltenvan de Bijbel in het Engels kenden? Zo’n 150jaar eerder was de Bijbel ondanks tegenstandvan de kerk vanuit het Latijn in het Engels ver-taald door John Wyclif, die ook rondtrekkende

John Foxeen zijn strijdtegen religieuzeintolerantie

B

ook

of

Martyrs

Fro

mFoxe

' '''s

'’

predikers had opgeleid. Deze predikers, de lol-larden�, hadden met de hand geschreven delenvan de Bijbel bij zich en lazen die aan de men-sen voor. Het parlement probeerde daarom eeneind te maken aan hun werk. In 1401 werd ereen wet aangenomen die bisschoppen het rechtgaf ketters gevangen te zetten, te martelen en opde brandstapel te brengen.

Omdat Foxe bang was gearresteerd te wor-den, verhuisde hij met zijn gezin naar Londen,waar hij zich later ging inzetten voor de pro-testantse zaak. Hij vertaalde traktaten van Duit-se hervormers en traktaten die in het Latijn ge-schreven waren in het Engels. Hij schreef zelfook enkele traktaten.

Daarnaast begon hij aan het samenstellen vaneen geschiedenis van de lollarden in Engeland,die hij in 1554 voltooide. Het was een klein boekvan 212 pagina’s in het Latijn dat werd uitge-geven in Straatsburg (nu een deel van Frank-rijk). Het was in feite het eerste deel van zijn Acts

� Zie het artikel „De lollarden, moedige bijbelpredikers” inDe Wachttoren van 1 november 1980.

and Monuments of the Church. Vijf jaar later be-sloeg de geschiedenis meer dan 750 pagina’s opfolioformaat.

De dodelijke gevolgen van intolerantie

Tijdens de Reformatie werden er in Europaduizenden mannen, vrouwen en kinderen afge-slacht. In 1553 kwam Maria Tudor in Engelandop de troon, een streng katholieke koningin diebekend kwam te staan als Bloody Mary. Het En-gelse parlement had in 1534 alle banden metRome verbroken, maar zij was vastbesloten En-geland weer onder de autoriteit van de paus tebrengen. Tijdens haar vijfjarige bewind werdenzo’n driehonderd mannen en vrouwen, onder wieprotestantse kerkleiders, op beschuldiging vanketterij op de brandstapel gebracht. Vele ande-ren stierven in de gevangenis.

Foxe overleefde deze periode omdat hij kortna Maria’s kroning met zijn gezin naar Basel(Zwitserland) was verhuisd. In 1559, een jaar na-dat Maria’s protestantse zus Elizabeth tot konin-gin was gekroond, ging hij samen met anderebannelingen terug naar Engeland. In datzelfde

John Wyclif zond rondtrekkende predikers uit, de lollarden

Fro

mth

eb

ook

Th

eC

hurc

hof

En

gla

nd

:A

His

tory

for

the

Peop

le,1

90

5,Vol.

II

jaar had Elizabeth de Akte van Suprematie�opnieuw ingesteld, waardoor ze de hoogste be-stuurder van de kerk was geworden. Als reactiedaarop werd ze in 1570 door paus Pius V geex-communiceerd. Kort daarna kwamen er inter-nationale samenzweringen tegen Engeland aanhet licht, waaronder complotten om de protes-tantse koningin te vermoorden. Als gevolg daar-van werden honderden katholieken van hoog-

� D.H. Montgomery zegt in zijn boek The Leading Facts ofEnglish History dat het parlement in 1534 de Akte van Supre-matie aannam, „waarin Hendrik onvoorwaardelijk tot absoluuthoofd van de kerk werd uitgeroepen. Ontkenning daarvan werdopgevat als hoogverraad. Toen de koning de akte ondertekende,schoof hij met een pennenstreek duizend jaar oude tradities aande kant, en Engeland trad moedig op de voorgrond met een na-tionale kerk die zich onafhankelijk verklaarde van de paus.”

verraad beschuldigd en in opdracht van Eliza-beth terechtgesteld.

Zowel de katholieke als de protestantse kerkwas ver afgeweken van wat Jezus Christus hadgeleerd. Hij had namelijk gezegd: „Blijft uw vij-anden liefhebben en blijft bidden voor hen dieu vervolgen” (Mattheus 5:44). Omdat beide ker-ken dit duidelijke gebod negeerden, bezorgden zehet christendom een slechte naam — een ontwik-keling die in de Bijbel voorzegd was. De apos-tel Petrus schreef dat er door toedoen van men-sen die zich uitgaven voor christenen ’schimpendover de weg der waarheid zou worden gesproken’(2 Petrus 2:1, 2).

Foxe voltooit zijn werk

In Engeland begon Foxe aan een uitgebrei-de editie van zijn geschiedenisverslag. Sommigenvan zijn lezers zijn misschien ooggetuige geweestvan bepaalde gebeurtenissen die hij beschreef.De eerste editie in het Engels, die zo’n 1800 pa-gina’s en een aantal houtsneden omvatte, ver-scheen in 1563 en werd meteen een succes.

De tweede editie volgde zeven jaar later. Diebestond uit twee delen en had ruim 2300 pagi-na’s en 153 illustraties. Het jaar daarop gaf deanglicaanse kerk opdracht om in alle Engelsekathedralen en de huizen van kerkelijke hoog-waardigheidsbekleders een exemplaar van hetboek naast de Bijbel te leggen zodat bediendenen bezoekers het konden inkijken. Al snel volg-den parochiekerken hun voorbeeld. Dankzij deillustraties, die een diepe en blijvende indrukmaakten, was het een boek waar zelfs mensendie niet konden lezen iets aan hadden.

Inmiddels had Foxe zich aangesloten bij de pu-riteinen, protestanten die vonden dat het niet vol-doende was zich af te scheiden van de kerk vanRome. Ze leerden dat elk spoortje van het ka-tholicisme verwijderd moest worden — een stand-punt dat hen ironisch genoeg in conflict brachtmet de anglicaanse kerk, die veel katholieke ge-bruiken en leerstellingen had overgenomen.

John Foxe stelde in zijn werk veel van de reli-gieuze gruweldaden uit zijn tijd aan de kaak. Zijngedachtegoed zou nog eeuwenlang bepalend zijnvoor de manier waarop de Engelsen over religieen politiek dachten.

� Classic Vision/age fotostock

Terwijl de katholieke kerk tegen deReformatie streed, waren er in Europamannen zoals Jean Crespin� die detailsvastlegden over de vervolging en demartelaren in hun land. Daarom werd Actsand Monuments of the Church ook wel „Hetmartelaarsboek van Foxe” genoemd. Toen erherziene en verkorte edities begonnen teverschijnen, werd de onoffici

¨ele titel bekender

dan de titel die Foxe zelf gekozen had.

� Zie het artikel „Het boek der martelaren van Jean Crespin”in de Ontwaakt! van maart 2011.

HET MARTELAARSBOEKVAN FOXE


Natuurrampen in 2010Een grote verzekeringsmaatschappij meldde dat er in 2010

wereldwijd 950 natuurrampen hebben plaatsgevonden, tegeneen jaarlijks gemiddelde van 785 over de afgelopen 10 jaar. Devijf grootste rampen waren de aardbevingen in Chili, Chinaen Haıti, de overstromingen die een groot deel van Pakistantroffen, en de hittegolf in Rusland, waar tienduizenden slacht-offers vielen als gevolg van de hitte en luchtvervuiling. BovenNoord-Europa hing de aswolk van een vulkaan in IJsland, dieweinig rechtstreekse schade aanrichtte maar het luchtverkeerbijna volledig stillegde. In Australie veroorzaakten twee zwa-re hagelbuien omgerekend meer dan 1,4 miljard euro schade.De Londense Telegraph zegt: „De totale schade, met inbegripvan verliezen die niet door een verzekering werden gedekt,bedroeg 91,7 miljard euro, tegenover 35,3 miljard euro scha-de in 2009.”

Waren de neanderthalers net als wij?„De lang bestaande opvatting dat neanderthalers inferieur

waren aan de Homo sapiens is langzaam aan het veranderennaarmate er steeds meer nieuwe vaardigheden aan hen wor-den toegeschreven waarvan we dachten dat die uniek warenvoor ons”, stond in de New Scientist. Uit recente ontdekkin-gen blijkt dat neanderthalers schuilplaatsen bouwden, haar-den aanlegden, vuur maakten, kleren droegen, eten kookten,gereedschap maakten, en lijm om speerpunten aan schach-ten te bevestigen. Er zijn ook aanwijzingen dat ze voor zie-ken zorgden, symbolen kenden, sieraden droegen en hun do-den begroeven. Volgens Erik Trinkaus, hoogleraar fysischeantropologie aan de Washington-universiteit in Saint Louis(Missouri, VS), „waren neanderthalers mensen en hadden zewaarschijnlijk dezelfde geeste-lijke vermogensals wij”.

EEN BLIK OP DE WERELD

In Duitsland zijn 7 op de10 baby’s al online. Oudersmaken een profiel en e-mailadresvoor ze aan of zetten foto’s ofecho’s op internet. Maar expertsdringen aan op voorzichtigheid,want foto’s op internet kunneneen kind zijn hele leven blijvenachtervolgen. — BABY UND FAMILIE,

DUITSLAND.

Volgens overheidsstatistiekensterven in Rusland elkjaar zo’n 14.000 vrouwenals gevolg van huiselijkgeweld. — RIA NOVOSTI, RUSLAND.

Sneeuw die op de MountEverest tussen de 6858 en7752 meter hoogte valt, bevathoeveelheden arsenicumen cadmium die voordrinkwater als gevaarlijkworden beschouwd. Deoorzaak van de vervuiling wordtbij de mens gezocht. — SOIL SURVEY

HORIZONS, VS.

De enige firma in Chinadie toestemming heeft ombijbels te drukken, heeftonlangs zijn 80 miljoenstebijbel geproduceerd. Defirma drukt 1 miljoen bijbels permaand — een vierde van dewereldwijde productie. — XINHUA,

CHINA.

’Iets meer dan 10 procentvan de volwassen Ameri-kanen die katholiek zijnopgevoed, verlaat de kerk.’— NATIONAL CATHOLIC REPORTER, VS.

VOOR GEZINSBESPREKING

Welk plaatje hoortbij welke Bijbeltekst?

Lees Prediker 2:3-10. Trek een lijn van elkplaatje naar het vers dat erbij hoort. Kleurde plaatjes in.

1. Vers 3

2. Vers 4

3. Vers 5

4. Vers 6

5. Vers 7

6. Vers 8

A B

C D

E F

˘ De antwoorden staanop blz. 15

GESPREKSONDERWERP: Was Salomo echtgelukkig met alles wat hij voor zichzelf gedaan had?HINT: Lees Prediker 2:11. Wat betekent „ijdelheiden een najagen van wind”? Waar word je echtgelukkig van? HINT: Lees Lukas 6:38; Handelingen20:35.

OM ALS GEZIN TE DOEN: Lees Prediker 3:1-8.Laat elk gezinslid een van de dingen die in deverzen genoemd worden op een briefje schrijven.Doe de briefjes in een doos. Laat iemand er daneen briefje uit halen en zonder iets te zeggenuitbeelden wat er op het briefje staat. De rest vanhet gezin moet raden wat er wordt uitgebeeld.

Ga naar www.jw.org als je extraprintjes wilt maken van deze rubriek30 Ontwaakt! november 2011

Verzamel en leer Uitknippen, dubbelvouwen en bewarenJO

ZE

FB

IJB

EL

-K

AA

RT

11

J O Z E F

De eerstgeboren zoon van Jakob en Rachel(Genesis 35:24). Zijn jaloerse halfbroersverkochten hem als slaaf. Hij was ongeveerdertien jaar een slaaf en gevangene inEgypte. Toch nam hij geen wraak. Hij vergafzijn halfbroers, die veel spijt hadden (Genesis50:15-21). Hoewel hij ver van huis was,eerde hij Jehovah door hard te werken,betrouwbaar te zijn en op seksueel gebiednetjes te leven (Genesis 39:1-23).

VRAGEN

A. Vul de zin aan. Jozefs halfbroers noemdenhem „die ��” en verkochten hem als slaaf voor�� zilverstukken.

B. Toen Potifars vrouw Jozef onder druk zette omseks met haar te hebben, zei hij resoluut: ’Hoe zouik deze grote slechtheid kunnen begaan en . . .’

C. Waarom wilde Farao dat Jozef de tweedebestuurder van Egypte werd?

ANTWOORDEN

A. Dromer, 20 (Genesis 37:19, 28).

B. ’. . . in werkelijkheid zondigen tegen God?’(Genesis 39:9)

C. Hij wist dat Gods geest Jozef „beleidvol enwijs” maakte (Genesis 41:38-41).

Mensen en landen7. Ik heet Anietie en ik ben zeven. Ik woon in Nigeria.Hoeveel Getuigen van Jehovah zijn er ongeveer inNigeria? Zijn dat er 190.000, 290.000 of 390.000?

8. Waar woon ik? Zet een rondje om de goede letter.Zet een stip op de plaats waar jij woont. Dan kun je zienhoe ver Nigeria bij jou vandaan is.

Zoek hetplaatjeKun je deze plaatjes in dittijdschrift vinden? Vertel ietsover elk plaatje.

40

26

v.C

hr.

Adam

gesc

hapen

Leefd

ero

nd

17

00

v.C

hr.

1n.C

hr.

98

n.C

hr.

Laats

teB

ijbelb

oek

gesc

hre

ven

Van Dothanmeegenomennaar Egypte

Dothan

EGYPTE

A

B

CD

˘ Een man schreef aan het Mexicaansebijkantoor van Jehovah’s Getuigen: „Ik bengeen Getuige van Jehovah, maar ik vind jullietijdschriften erg interessant. In een van detijdschriften werd gesproken over de brochureWanneer iemand die u dierbaar is, sterft. Dattrok mijn aandacht, want mijn grootvader ispas overleden. Ik zou graag acht van diebrochures willen hebben voor mijn familie omze te troosten.”

In deze brochure staan antwoorden op

vragen als: Hoe verwerk ik mijn verdriet?En welke hoop is er voor de doden? Er wordtin uitgelegd wat de Bijbel over de dood en detoestand van de doden zegt. De brochure gaatook in op Gods belofte dat Jezus Christus dedoden tot leven zal brengen op een aardewaar geen slechtheid meer is en die veranderdis in een paradijs.

U kunt de brochure aanvragen door de bonin te vullen en naar een van de adressen opbladzijde 5 te sturen.

Zijn grootvader was pas overleden

Q Graag zou ik vrijblijvenddeze brochure ontvangen.

Taal:

��

Q Neem contact met meop in verband met eengratis Bijbelcursus bijmij thuis.

Naam ��

Adres ��

Postcode ��

Plaats ��

WanneerWanneeriemand die uiemand die udierbaar is,dierbaar is,

sterft . . .sterft . . .

www.watchtower.org g11 11-O

Hoe is het leven ontstaan?

Documents

Transcript of Hoe is het leven ontstaan?