Hoe ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren

Workshop ‘Hoe het gebruik van ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren’

Jos Cöp

Alles draait om woordenschat

Een beperkte woordenschat leidt bijna altijd tot slechte schoolresultaten (o.a. Anderson & Nagy, 1992 ; Biemiller, 2003).

Waarom woordenschatonderwijs?


Bij bijna alle vakgebieden op school speelt woordenschat een doorslaggevende rol.

Stahl, S.(1999)

Kinderen uit taalrijke milieus kennen op 3-jarige leeftijd 5 x zo veel woorden als kinderen uit taalarme milieus.


De verschillen worden daarna niet kleiner, maar groter.


Stahl, S.(1999)

BakerSimmons

& Kame'enui(1997)

Aantal woorden dat kinderen uit verschillende milieus per schooljaar leren loopt uiteen van 750 tot 3500 (2 tot 8 woorden per dag)




BakerSimmons

& Kame'enui(1997)

Dit heet ook wel het woordenschatgat: grote verschillen tussen milieus.



Er is geen vakgebied waarbij de verschillen tussen kinderen zo groot zijn.

BakerSimmons

& Kame'enui(1997)



Zeer grote verschillen in omvang van de totale woordenschat.

BakerSimmons

& Kame'enui(1997)

Enorme variatie in woordbetekenissen die bekend zijn, bijvoorbeeld door verschillen in interesse.


Ik zoek een camphone in slidemodel met micro SD uitbreidbaar geheugen, liefst met wifi en bluetooth.

Nou, dan zoek je toch lekker verder!


Enorme variatie in woordbetekenissen die bekend zijn, bijvoorbeeld door verschillen in interesse.

Het perspectief van de gelijke kansen: Is het woordenschatgat te dichten?


Perspectief van de talentontwikkeling: Iedere uitbreiding van de woordenschat laat onderwijskansen stijgen.


Neurale netwerktheorie: Neuronen zijn knooppunten in neurale netwerken. Knopen bevatten betekenisaspecten van woorden. …

Hoe leren kinderen woorden?

Video

Aanwezigheid en dikte van verbindingen tussen knopen bepalen de optimalisatie van het betekenisverleningsproces.


Video

Woorden leer je nooit in één keer. Losse woorden zijn moeilijk te onthouden. Woorden leren is construeren en verbinden.


Video

Bij expliciet leren wordt gerichte instructie gegeven en geoefend. Het gaat om het diep leren van relatief weinig woorden.

Expliciet woordenschatonderwijs

Bij impliciet leren is er minder aandacht voor gerichte instructie en oefening. Er komen veel woorden oppervlakkiger aan de orde.

Impliciet woordenschatonderwijs

• Expliciet woordenschat-onderwijs: gemiddeld 300 tot 600 woorden per jaar door directe instructie.

• Impliciete woordenschat-uitbreiding: 3000 tot 3500 woorden per jaar.

Carlisle (2002)

Stahl, K. (2008)



De meeste woorden leren kinderen zelf zonder instructie.

Carlisle (2002)

Stahl, K. (2008)




Vaardigheden en strategieën om zelf betekenis te achterhalen zijn zeer belangrijk.

Carlisle (2002)

Stahl, K. (2008)



Compleet woordenschatonderwijs is meer dan het aanleren van nieuwe woorden.

Cirkel van woordenschatonderwijs

Taalrijke omgeving: Zorg voor een uitdagende omgeving waarin kinderen veel nieuwe woorden tegenkomen.

Taalrijke omgeving

Taalrijke omgeving: Zorg voor een uitdagende omgeving waarin kinderen veel nieuwe woorden tegenkomen.


zoekenverdiepenkijken


Taalrijke omgeving: niet alleen fysiek maar ook digitaal!

Vaardigheden en strategieën: Leer kinderen hoe je de betekenis van onbekende woorden kunt achterhalen.


Vaardigheden en strategieën: Leer kinderen hoe je de betekenis van onbekende woorden kunt achterhalen.

Bron: Sleutelkaart Taal in beeld


Aanleren nieuwe woorden: het VSCC-model is effectieve maar ook intensieve aanpak.


Controleren

Consolideren

Semantiseren

Voorbewerken

Toetsen, 2 à 3 keer

Inoefenen, 7x herhalen

Betekenis uitleggen

Motiveren, netwerk openen

Bron: Verhallen en verhallen, 2000

Wie heeft voor welke woorden directe instructie nodig?


Controleren

Consolideren

Semantiseren

Voorbewerken

Toetsen, 2 à 3 keer

Inoefenen, 7x herhalen

Betekenis uitleggen

Motiveren, netwerk openen

Bron: Verhallen en verhallen, 2000

Mc Cardle (2004)


Woordenschatinstructie met behulp van de computer is in sommige gevallen effectiever dan traditionele instructie.



Interessante vraag: Wat zijn dan die kenmerken van effectieve woordenschatsoftware? (volgt later!)

Mc Cardle (2004)

Toepassen nieuwe woorden: Zorg ervoor dat kinderen op een functionele manier nieuwe woorden gebruiken.


Toepassen nieuwe woorden: Zorg ervoor dat kinderen op een functionele manier nieuwe woorden gebruiken.

presenterendiscussiërenschrijven


Werkvormen op het internet

Mailen en chatten

informatie bekijken, publiceren en delen

presentaties bekijken, publiceren en delen

foto’s bekijken, publiceren en delen

video’s bekijken, publiceren en delen

podcasts en screencasts maken

mindmaps maken online informatie verzamelen

Web 2.0 en de daarmee samenhangende interactiemogelijkheden heeft geleid tot veel bruikbare werkvormen op internet.

Werkvormen op het internet

Mailen en chatten

informatie bekijken, publiceren en delen

presentaties bekijken, publiceren en delen

foto’s bekijken, publiceren en delen

video’s bekijken, publiceren en delen

podcasts en screencasts maken

mindmaps maken online informatie verzamelen


Interessante vraag: Wat zijn dan die kenmerken van effectieve woordenschatsoftware? (volgt nu!)

Effectieve woordenschatsoftware

Mc Cardle (2004)

film: helpdesk book

Wat is complexer?

Is leren vanaf een scherm wel complexer dan vanuit een boek? Het is maar hoe je het bekijkt…

Video

Niet alle software die iets doet met woordbetekenissen is woordenschatsoftware.

Zoek de verschillen:appels - peren


6 kwaliteitskenmerken


• Didactiek op basis VSCC-model• Individuele woordselecties• Veel aandacht effectieve leertijd• Gerichte uitleg van woorden• Veelzijdige semantisering• Resultaten direct zichtbaar

Gebruiksvriendelijke software

… is niet vanzelfsprekend.

Video

Computerstress

… kan gevaarlijk zijn.

Video

Wel of niet methodegebonden?


Wel of niet methodegebonden?


Taal:

Taal in beeld

Zin in Taal

Taal Actief

Taaljournaal

Taaltrapeze

Lezen:

Veilig leren lezen *

Tussen de regels

Ondersteboven van lezen

Groep 1 - 2:

Schatkist

Niet methodegebonden:

Woordenstart (gr 1-2)

Woorden vangen (gr 1-2)

Taalfanfare (gr 3-8)

Didactiek op basis van VSCC-model

Uit: Computerprogramma Woordenschat Taaljournaal

Voorbewerken met de computer heeft veel beperkingen. Het blijft meestal beperkt tot een verhaal beluisteren en een rij met woorden verzamelen.


Uit: Taalmethode Zin in Taal

Voorbewerken kan effectiever in een voorafgaande mondelinge activiteit. Het gebeurt vaak vanuit de methode of een speciaal boekje dat hiervoor gemaakt is.


Goede software bevat instructie (semantisering). Toetsende oefeningen zijn om te controleren. Ze leiden nauwelijks tot leren. Ken je het woord niet, dan leer je niets.

Het aantal woorden in de software

20.000 woorden en definities! (?)

Minimaal enkele honderden woorden. Verder is het rendement veel belangrijker dan het aantal.


20.000 woorden en definities! (?)


Van LieshoutVan Lieshout(2006)(2006)

CorstiaensenCorstiaensen(2007)(2007)

Een rendement van 30% is gemiddeld. Met veel aandacht voor effectieve leertijd (leertijd besteden aan woorden die je nog niet kent) lijkt 50-60% haalbaar te zijn.

Aantallen aangeboden woorden zeggen niet zoveel. Het gaat om het rendement.


Van LieshoutVan Lieshout(2006)(2006)

CorstiaensenCorstiaensen(2007)(2007)

Een rendement van 30% is gemiddeld. Met veel aandacht voor effectieve leertijd (leertijd besteden aan woorden die je nog niet kent) lijkt 50-60% haalbaar te zijn.

Individuele woordselecties


Woordselecties in software kunnen flexibel zijn. ’Vaste’ selecties kunnen tot gevolg hebben dat kinderen teveel bezig zijn met reeds bekende woorden.


Kinderen kunnen zelf aangeven of ze een woord wel of niet kennen. Bekende woorden hoeven alleen getoetst te worden. De meeste tijd moet naar de onbekende woorden.

Uit: Computerprogramma Woordenschat Taal in beeld


Het programma kan starten met een voortoets. Op basis hiervan kan kunnen of de basiswoorden of de extra woorden worden aangeboden.

Uit: Computerprogramma Woordenschat Schatkist

Effectieve leertijd

Het aantal malen dat een woord in spellen terugkomt, kan instelbaar zijn. Zo wordt het evenwicht bepaald tussen ‘diep’ leren en het aantal aangeboden woorden.



Effectieve leertijd

Woorden waarbij kinderen veel fouten maken tijdens het oefenen, kunnen extra terugkomen. Hierdoor wordt de leertijd effectief gericht.

Gerichte uitleg van woorden

Woorden kunnen op een veelzijdige manier (beeld, geluid, omschrijving, contextzin, relatieschema) uitgelegd (gesemantiseerd) worden met een woordenhulp.

Uit: Computerprogramma Woordenschat Zin in taal

Uit: Computerprogramma Woordenstart


Voor jongere kinderen kunnen woorden uitgelegd worden met een eenvoudig beeldwoordenboek: tekening, foto, geluid.


Een (beeld)woordenboek kan ook ingebouwd zijn in een spel. Bij toetsende oefening is er uiteraard geen hulp.

Uit: Computerprogramma Woordenschat Taal / lezen


Woorden kunnen, met name voor jongere kinderen, ook uitgelegd worden in de feedback. Bij een fout wordt naast het woord ook een omschrijving gegeven als uitleg.

Uit: Computerprogramma Woordenschat Schatkist

Invalshoeken semantisering

Instructie en oefeningen worden rijker als er meer invalshoeken van het woord gebruikt worden. Denk aan omschrijving, contextzin, tekening, foto, geluid, synoniem, antoniem, rijm, woordrelaties.


Resultaten direct zichtbaar

Via de leerkrachtmodule kan gericht teruggekoppeld worden (tot op woordniveau) wat de vorderingen van iedere leerling zijn.


Resultaten direct zichtbaar

Met software kun je ervoor zorgen dat leerlingen hun woordenschat zien groeien. Ook kan een ‘cadeau’ volgen bij een bepaalde score. Bijv. een mop of een bonusspel.


Mede dankzij het digitale schoolbord wordt het gebruik van ict organisatorisch steeds flexibeler. Experimenteer!

Organisatievormen en de computer

Individueel leren

Samenwerkend leren

Begeleidleren

Een voorbeeld

http://www.taalinbeeld.nl/zwijsen/show/id=195084

Video

• Ga uit van de cirkel van het woordenschatonderwijs en bekijk wat ICT kan bijdragen aan:

de taalrijke omgeving; vaardigheden en strategieën; aanleren nieuwe woorden; gebruiken nieuwe woorden.

• Kies voor woordenschatsoftware die gemaakt is op basis van de 6 kwaliteitskenmerken en experimenteer met organisatievormen.

Hoe het gebruik van ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren

Ga voor de presentatie, de films, het artikel en meer naar: http://allesdraaitomwoordenschat.blogspot.com

Terugblik en meer informatie

Hoe ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren

Education

Transcript of Hoe ICT het woordenschatonderwijs kan verbeteren