Waarneming

Hoe het werkt, wat er mis kan gaan,

en wat expertise doet

Edward de Haan

University of Amsterdam

Zien

oog

oogzenuw

hersenen

beeld

opgeslagen beelden

registratie

transport

verwerking

zien

herkenning

Visuele illusies I

De illusie van perifeer zien.

Voorbeelden van invulling van het perifere

visuele veld op basis van het centrale veld.

Visuele illusies II

De illusie van centraal zien:

• contouren

• orientatie

• beweging

• stabiliteit

Visuele illusies III

De illusie van de bewuste verwerking van de

visuele informatie.

• McGurk illusie

• Subliminale waarneming

Deze actieve, automatische verwerking van de

visuele informatie gebeurt dus onbewust; u

heeft er zelf geen weet van.

• bijv. subliminale perceptie.

Subliminale waarneming

Vraag 1: welke van deze twee achthoeken zag u net?

Subliminale waarneming

Subliminale waarneming (met maskering)

Vraag 1: welke van deze twee achthoeken zag u net? 50%

Vraag 2: welke van deze twee achthoeken vindt u 75%

het mooist?

Subliminale waarneming (met maskering)

Visuele illusies IV

De illlusie van veridicaliteit/betrouwbaarheid:

• verander-blindheid

• aandachts-blindheid

Veranderings-blindheid

Aandachts-blindheid

20

Het visuele systeem in ons brein is dus geen passieve

camera, maar geeft een actieve interpretatie van de

visuele buitenwereld.

Deze actieve verwerking van de visuele informatie

gebeurt automatisch; u kunt het niet stoppen.

De bewust waarneming is afhankelijke van de

onbewuste, automatische verwerking en is slechts

deels betrouwbaar of veridicaal.

Freud (1910) The origin and development of psychoanalysis.

American Journal of Psychology, 21, 181-218.

Neurologie

Hughlings-Jackson (1876)

Hoe zit het nu met het onbewuste?

Visuele stoornissen I

• zien in het blinde veld

*

Pöppel (1972): meten van

oogbewegingen in patienten in

patienten met visuele velddefecten

Cowey (2010) Blindsight forced-choice experiments

Aanwijzen.

Ja/Nee response: flicker, hoek, beweging, kleur

frontaalkwabpariëtaalkwab

temporaalkwab

occipitaalkwab

cerebellum

CGL

V3A

V3

V2

V1VP

V4v

V8

V7

MT/V5

inferotemporaalcortex (IT)

V7V3AV3V1V2VPV4vV8

Optischezenuw

Chiasma

Radiatio

V1

Hoe zit het nu met het onbewuste?

Visuele stoornissen II

• Visuele primitieven

28

Patienten met schade aan het

achterste deel van het brein

kunnen stoornissen hebben in

de waarneming van:

• kleur

• beweging

• hoek

30

Dissociatie tussen bewust waarneming en het

plannen van een beweging

• Patient kan de hoek waaronder een lijn staat niet

meer bewust waarnemen.

• Patient kan wel een kaart op de bus doen.

Hoe zit het nu met het onbewuste?

Visuele stoornissen III

• Prosopagnosie

Forced-choice herkenningstest: 65/128 = 50,7%

Prosopagnosie

Jimmy Carter

Bill Clinton

Ronald Reagan

George Bush

Obama Barack

Semantisch priming experiment

Bill Clinton

Reactietijden voor response “bekend” of “onbekend”

or

Sommige patienten met prosopagnosie laten

een zelfde priming effect zien van namen die ze

wel bewust kunnen herkennen en gezichten die

ze niet kunnen herkennen

RTs

related unrelated

face-prime

name-prime

Er bestaan dus goede aanwijzingen voor

automatisch, onbewust verwerking van

visual informatie

• bij gezonde mensen (illusies)

• patienten

• op verschillende niveau’s;

– blind en toch visuele informatie registreren.

– partiele uitval voor de perceptive van lijnhoek

maar wel adequaat naartoe bewegen.

– onbewuste herkenning van bekende gezichten.

Emotie: Herkenning van gelaatsuitdrukkingen

Emotieherkenning

SUBLIMINAAL

SUPRALIMINAAL

-26

-22

-18

-14

-10

-6

-2

2

6

10

14

18

22

Att

en

tio

nal-

bia

s s

co

re (

ms)

Masked Unmasked

Bij gezonde proefpersonen is er geen verschil in de ’vertraging’ bij

subliminaal of supraluminaal aangeboden emotionele gelaatsuitdrukkingen

Emotieherkenning

Heeft die onbewuste informatie effect?

Beslissen (speltheorie)

Heeft die onbewuste informatie effect?

Beslissen (speltheorie)

Kortom

• Het brein is een actief system.

• Het brein probeert telkens te voorspellen wat er om ons

heen gebeurd.

• Het brein doet dit automatisch en vaak zonder introspectie.

• Deze onbewuste informatie beinvloedt ons denken en

gedrag.

Is dit erg?

• Efficient (parallele processen)

• Effectief (veel dingen wil of kun je helemaal niet bewust

beslissen)

Waarom is het goed om dit te weten?

• Helpt normaal gedrag te begrijpen

• Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras)

• Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet

helpen (bijv. geheugentraining)

Johansson et al, 2005 45

Keuze-blindheid

46

Waarom is het goed om dit te weten?

• Helpt normaal gedrag te begrijpen

• Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras)

• Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet

helpen (bijv. geheugentraining)

Capgras syndroom

Waarom is het goed om dit te weten?

• Helpt normaal gedrag te begrijpen

• Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras)

• Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet

helpen (bijv. geheugentraining dmv computerspelletjes)

Maar bijvoorbeeld “errorless learning”, een methode

gebaseerd op impliciet geheugen, werkt wel.

Geheugentraining dmv computerspelletjes

De taxateur als expert waarnemer

fMRI: herenactiviteit bij het herkenning van gezichten, auto’s

en vogels in een auto-expert en een vogelaar.

Is visuele expertise categorie-specifiek

of is er een generiek systeem

Is visuele expertise categorie-specifiek

of is er een generiek systeem

Maar, expertise effecten generaliseren vaak niet naar andere

subcategorieen, zoals ander rassen bij gezichtsherkenning, of old

timers en moderne auto’s bij “petrol heads”.

Is visuele expertise categorie-specifiek

of is er een generiek systeem

Verschillende soorten visuele expertise

Patienten met een selectieve stoornis in de visuele

herkenning van bekende gezichten, bekende schapen, of

voor zelfs een bepaald schapenras (Welsh verus Irish).

Verschillende soorten visuele expertise

Adriaan de Groot

De expertise van de schaakgrootmeester

Grootmeesters en amateur-schakers keken 5 secs naar

een gangbare schaakstelling en naar een stelling waar de

stukken willekeurig op het bord geplaatst waren.

De grootmeesters reconstrueerde de schaakstelling veel

beter, maar de randomstelling met eenzelfde foutenmarge

als de amateurs.

Verschillende soorten visuele expertise

Ook de vogelaar gebruikt informatie over de tijd van het

jaar, de geografische locatie, de boom, en hoe hoog de

vogel in de boom zit.

Kennis stuurt het zien en herkennen

Gulden snede

(a+b)/a = a/b = φ

In kunstwereld is er dus ook een langlopende discussie over

esthetische universalia: kun je de appreciatie van kunst begrijpen uit

cognitief neurowetenschappelijke principes (“het zien”) of moet je

ook cultuurhistorische kennis meenemen (“de kennis”)?

Een gecombineerde benadering

Bullot & Reber, psycho-historical framework for the science of art

appreciation, Behavioral and brain sciences (2013) 36, 123–180

Historische kennis, visuele expertise, en de

ervaring van bekendheid en verrassing

Een gecombineerde benadering

Uiteindelijk willen we natuurlijk het brein begrijpen