De historie van de vijf Mijzer HuizenInleiding

In de Mijzerpolder ligt een buurtschap met de naam 'de Vij I Mijzer Huizen'. Dit deelvan de Mijzen is bij mensen uit de omgeving een bekende plek. De Mijzen is een oudepolder, een stukje oud land temidden van de droogmakerijen en ruilverkavelingen. Erzijn veel sloten die met kleine boten te bevaren zijn. Het is een gebied van groot natuur-historisch belang waar veel broed- en trekvogels leven en veel inheemse planten voorko-men. Geen wonder dat dit laatste restje oud land grotendeels is aangekocht doorStaatsbosbeheer om het als reservaat in stand te houden. De bodem onder de grasmatbestaat voornamelijk uit veen; de veendikte is nog maar gering, ca. 40 tot 60 cm. Doorhet landgebruik is het veen vrijwel verdwenen. Zo'n 1000 jaar geleden maakte het Mij-zerveld deel uit van een uitgestrekt hoogveengebied, dat ruim boven het gemiddeld zee-niveau lag. De ontginning van het veen ten behoeve van de akkerbouw vond plaatsin de Middeleeuwen; zover men weet in de periode 800-1200. Hieromtrent is in onskatern reeds het een en ander gepubliceerd (zieo.a. Borger 1986 en Seelemeijer 1986).

\'rll

//, \

346

Koort I: Kadastrole koarí met perceelnummers.

Het in dit artikel beschreven gebied is ge-legen in de oosthoek van de Mijzerpolder;zie kaart 1.

Ik woon sinds 1979 in de buurtschap 'DeVijf Mijzer Huizen'. Door mijn be-langstelling voor de cultuur en natuur vandit gebied ben ik gaan onderzoeken hoedit gedeelte van de Mijzen de geschiedenisheeft doorstaan. Je begint dan bij het he-den en werkt terug in de tijd.Het begon bij de koopakte van ons huis.Daarin is te lezen waar en wanneer de vo-rige akte is verleden, enz. Zo kun je in hetarchief (gemeentearchief of streekar-chiel) de gezochte akten terugvinden, enzo kom je tal van jaren terug. Niet alleenarchiefstukken zeggen wat over het verle-den, maar ook weten oude eigenaren enburen veel te vertellen. Onze boerderij isgebouwd in 1948. De oude stolp die hierstond is in de oorlog verloren gegaan. Ditongeval werd eerder beschreven en ookweten de buren zich het voorval goed teherinneren. In de nacht van22 op 23 juni1943 werd een Britse bommenwerper van

het type Halifax, boven Berkhout neerge-schoten. Boven Oost-Mijzen explodeerdehet toestel en de brandbommen enwrakstukken stortten neer in de wijdeomgeving. Onder meer op de boerderijvan Johannes Rood. Deze boerderij, waarhet hooi net was binnengehaald, raakte inbrand en de bewoners rnoesten vluchten.De Duitsers kwamen al vroeg in de och-tend alle wrakstukken en stoffelijke over-schotten bergen. Er kwamen 6 beman-ningsleden van het vliegtuig om het leventerwijl één inzittende werd gered.

Eerder, in l92l kocht Johannes Rood deboerderij. Hij woonde in Spanbroek, wasbakker van beroep, maar werd nu boer inOost-Mijzen. Bij stukje en beetje heeft hijer nog een aantal percelen grasland bij ge-kocht. Z'n zoons namen het bedrijf in1958 over en hebben er geboerd Íot 1979.Daarna kochten wij de boerderij.

Van onze buurman, Arie Dekker, ver-kreeg ik nog enkele gegevens. Verder oost-

347

?".t

Kaart 2: Detail van De 5 Mijzer Huizen.

waarts ligt de Maria-Hoeve, vanaf Aven-horn gerekend de eerste boerderij. Zijnfamilie (O. Dekker), afkomstig uit Wog-num, kocht deze stolp in 1918.Verder heeft er nog een boerderij gestaanaan de oostzijde van de Maria-Hoeve;deze is in 1956 gesloopt zoals is beschre-ven in het standaardwerk van L. BrandtsBuys (er staat een foto van het dubbelevierkant op blz. 507). Deze boerderijwerd het laatst bewoond door de familieWillig.De zojuist beschreven boerderijen, waar-van er één is overgebleven, waren tamelijkgrote stolpboerderijen. Mogelijk zijn zeal vrij oud. De Beemsterkaart vit 1642(van Berckenrode) toont reeds een drietalboerderijen op deze plaats (zie kaartnr. 2). Of het om dezelfde boerderijengaat is nog onzeker. Volgens overleveringzou de boerderij van de familie Dekkerzelfs omstreeks 1568 gebouwd zijn en

348

2* -.\1-'4'q

H0 02-\

b ' )'b.

dienst hebben gedaan als gereformeerdeschuilkerk tijdens de 80-jarige oorlog.

Verder westwaarts, op onze tuin, heeftook een boerderij gestaan. Dat is te zienop een oude topografische kaart uit I 890.Daarover is tot heden nog geen archief-materiaal gevonden. Thans staat op vrij-wel dezelfde plaats een woonhuis, datwordt bewoond door buurman Arie Dek-ker. Verder naar het westen staan nog tweeboerderijen, n.l. een stolpboerderij, be-woond door de familie Blank en eennieuw gebouwde boerderij bewoond doorde familie Stam.

Bijgevoegde tabel geeft een overzicht vande bewoners van de Vijf Mijzer huizensinds 1900.

Alleen van de boerderijen op Oost-Mijzen nrs. 5 en 6zijnalwat meer histori-

VnnNt

Bewoners van de Vijf Mijzer huizen

nr. I 990 r 950 1920 1900

4

5

6

789

Fam. R. Dekker

Dhr. A. DekkerFa. S. BlankFam. Stam

Fam. P. Willig

Fam. A. Dekker

Fam. WilligFam. Stam

Jan Willig + NeeltjeSpaansO. Dekker

J. Rood

Fam. WilligFam. Stam

C. P. Spaans

Jan Doets +Maartje RolCees Groot +Elisabeth Poland

K. Ruiter

Het Mijzer-collectief Fam. J. Rood

sche gegevens bekend, zelfs tot ca. 1830.De komende winter zal daaraan verderworden gewerkt, evenals aan de voorge-

schiedenis van de andere 5 Mijzer huizen.

Harry E. Fabritius

Literatuur

W. Liglendog: Ursem's oudste verleden. Ceschiedenis van Ursem; 1988, blz. 226-232.G. J. Borger: Ursem: een oude veenontginning in het midden van West Friesland; 1986, blz. 152-154.H. E. Fabritius: De vogelrijkdom in de Mijzerpolder; 1986, blz. 169-175.B. Seelemeijer: Het oude land; 1985 I, blz. I19-131.M. Jansen: Niek Groot, de Dijkgraaf en het heemraadschap Mijzen; 1982, blz.31.B. Seelemeijer: Ursemmer- en Mijzerveld: oudhoevig land; 1982, blz. 36-50.L. Brandts Buys: De Iandelijke bouwkunsl in Hollands Noorderkwarlier, uitgave 1974, Srichting Histo-risch Boerderij-onderzoek, Arnhem. Kaart van de Mijzen in 1640, onderdeel van de grole kaart van deBeemsler van Berckenrode.Tiudie Dekker: Scriptie over de Mijzen, 1990.G. J. Borger: De Veenhoop, Amslerdam; 1975.P Schuurman: De Polder Mijzen; WFON 1929, blz. II3-119. De Ursemmervaart en de Mijzerkade, WFON1939, blz. ll5-121.H. Jsnse: Wespennesí Leeuwarden,3 dln.

349

De historie van de vijf Mijzer Huizen 2De periode 1850 tot 1920.

Was het eerste artikel nog erg eigentijds dat behandeld werd in de inleiding over devijf Mijzer Huizen (1991, p. 346), ditmaal dienen als uitgangspunt drie notariële aktenin de periode 1850 tot 1920 waarin de familie Dekker een grote rol speelt (Bijlage I).

In 1918 koopt Olof Dekker uit Wognumde boerderij met grasland, kadastraal be-kend als Avenhorn nr. 99 (nu huisnr. 5) ende nummers 55, 56, 57, 61, 62, 63, 66, 67en 68 van de weduwe Doets in 1918. Bo-vendien koopt hij in 1920 de boerderij metgrasland, kadastraal bekend als Aven-horn nr. 98 (nu huisnr. 6) en de nummers,60, 48, 49, 50, 5l en 52 van CornelisGroot.Inmiddels was de familie Dekker verhuisdvan Wognum naar Oost-Mijzen nr. 5. In1921 verkoopt hij deze boerderij met eendeel van het land (nr. 98+60 ged. +61ged. +62) aan Johannes Rood uit Span-broek. Rood kocht in 1922 nog enkele per-celen grasland, o.a. het buitendijkse boe-zem-hooilandje in de ringvaart; (ziekaartje) fig. 4. Perceel Oost-Mijzen nr. 4(kadastraal nr. 73, de eerste boerderij van-af Avenhorn) werd in die tijd bewoonddoor de familie Jan Willig, die boerde inde uiterste hoek van Oost-Mijzen. Tezelf-der tijd stonden er nog twee boerderijenwestelijk van de drie oude boerderijen,(nrs. 73, 7 4 en 7 5). ln nr. 77 woonde fami-lie C. Spaans en in nr. 78 de familie K.Stam. Het huis van A. Dekker stond ertoen nog niet. Dat werd gebouwd in 1957.Het kadastrale nr. 76 was toen nog zonderboerderij. Vervolgens beschrijf ik de situ-atie in 2 eerdere perioden.

Periode I 1885-1905

Het betreft in de eerste plaats 'onze boer-derij' omdat daar thans het meeste vanbekend is. In 1905 werd deze boerderijmet land (nr. 6, kadastraal 98) in hetopenbaar geveild; Cornelis Groot was dekoper. Het ontroerend goed was eigen-

dom van een Duitse familie, waarvan deeigenaar kort tevoren was overleden. Hetbetrof de Duitse koopman TheodorusFranciscus Oldenkott uit Ahaus (in Prui-sen). De koper Cornelis Groot woondewaarschijnlijk al met zijn vrouw Elisa-beth Poland in de boerderij. M'n buur-man Arie Dekker weet zich dit stel nog teherinneren. Ze waren erg op zichzelf, be-moeiden zich weinig met de buren, maak-ten vaak ruzie en hadden geen kinderen.Nu kunnen we de vraag stellen: hoe komteen Duitser uit Pruisen nu aan eigendom-men in Oost-Mijzen? Datzal ik in het kortbeschrijven. Theodorus Oldenkott werdeigenaar van de boerderij en het land op2l oktober 1885. Hij was handelaar,koopman en geldschieter, hield kantoorin Amsterdam waar een neef van hem dezaken in Nederland regelde. In 1883 hadeen bewoner van Oost-Mijzen een geldbe-drag van Í 22.000,- geleend van Olden-kott voor de periode van 5 jaar. E,r is nietmakkelijk te achterhalen waar dat geldvoor nodig was. De lener heette Jan BraasGzn., oud 55 jaar, beroep veehouder, wo-nend Oost-Mijzen kadastraal 75 en'/6met twee boerderijen, waarvan hij er éenbewoonde. Waarschijnlijk had hij geldnodig voor een flinke investering wantf 22.000, was in die tijd een groot be-drag. Maar na 2 jaar (in 1885) kon JanBraas helaas niet meer aanziln betalings-verplichtingen voldoen en al zijn bezittin-gen moesten in het openbaar geveildworden, zoals in het contract stond be-schreven. Het grootste gedeelte van de on-roerende goederen kwam zodoende inhanden van T.E. Oldenkott; slechts éénperceel grasland wordt gekocht doorKlaas Ruiter, wonende Oost-Mijzen nr. 9

391

(kadastraal 78). Het betrof 16 hectaregrasland, dat f 20.000,- opbracht en 2boerderijen (de oude: kadastraal nr. 75 ende nieuwe nr. 76) die / 3.000,- opbrach-ten. Hiermee kon de schuld betaald wor-den.

Periode II 1848-1867

In deze periode is een hoofdrol weggelegdvoor de familie Braas (zie bijlage II). JanBraas Gzn werd geboren omstreeks 1828als zoon van Gerrit Braas Jzn en AntjeVeldboer. Zij woonden in de boerderij opOost-Mijzen, kadastraal bekend ondernr. 73, de eerste boerderij vanaf Aven-horn.

Omstreeks 1850 werd Oost-Mijzen be-woond door de gebroeders Braas; er wa-ren toen 3 boerderijen, nl. de kadastralenummers 73,74 en 75. Daarover zal hetvolgende artikel handelen. In 1855 kochtJan Braas op een veiling, uit de boedel-scheiding van zijn oom, wijlen PieterBraas, de kapitale huismanswoning, ka-dastraal nr, 75, thans 'Onze boerderij',alsmede 3 stukken 'buitenland', de ka-dastrale nummers 76,77 en 78 en enkelestukken grasland. Op de boerderij, ka-dastraal nr. 74 woonde zijn oom AriënBraas (de boerderij van Dekker, nu) en inde eerste boerderij woonde zijn vaderGerrit Braas. Deze laatste overleed in1865 en de gehele boedel werd verdeeldonder zijn echtgenote en kinderen. JanBraas erfde alleen grasland, nl. de perce-len, kadastraal Avenhorn nrs. 48, 49,50,5l en 52. De echtgenote van Gerrit Braasbleef op de boerderij wonen.

In 1885 was de situatie in Oost-Mijzen ietsveranderd. Op de boerderij kadastraal nr.74 woonde familie Jan Doets, op de boer-derij kadastraal nr.73 woonde de familieCornelis Spaans en de buitendijkse grondten westen van de kadastrale nrs. 75 en 76,te weten nr. 77 (waar nu Sijf Blank woont)was ook in eigendom en gebruik van Cor-nelis Spaans.

Harry Fabritius

-

392

\**

f,

Kadastrale silualie von de boerderijen in Oost-Mijzen in 1922. Nr 76 werd pas in 1957 gebouwd. Met destippellijn worull het buitendijkse boezem hooilandje aangegeven.

aj{

Kadastrale situatie van de landerijen in 1867.

393

Bijlagen

Nr. I Overzicht notariële akten 1885-1921

I 14 november 1918, notaris verhoeff in Avenhorn; olof Dekker czn uit wognumkoopt de boerderij oost-Mijzen nr. 5 met grasland van Maartje Rol, weduwe vanJan Doets, op een veiling in Avenhorn. verwijzingen naar 5 jan. 1897 (verhoeff,Avenhorn) en 12 april 1890 (Pan, Avenhorn).

2 3 november 1920, notaris Verhoeff in Avenhorn; olof Dekker czn uit oost-Mijzenkoopt de boerderij Oost-Mijzen nr. 6 met grasland van Cornelis Groot, weduwnaarvan Elisabeth Poland. verwijzingen naar l8 oktober 1905 (Nieuwland, De Rijp)en 8 juli 1888 (Pan, Avenhorn).

3 l0 maart 1921, notaris Gottmer in Obdam; Olof Dekker Czn verkoopt zijn boerderijoost-Mijzen nr. 6 met grasland rechtstreeks aan Johannes Rood czn uit Span-broek. Verwijzing 3 nov. 1920 (Verhoeff Avenhorn).

4 l8 oktober 1905, notaris Nieuwland in De Rijp; cornelis Groot koopt op een veilingin Schermerhorn de boerderij Oost-Mijzen nr. 6 met grasland van de erven Olden--kott. Verwijzing 2l oktober 1885 (Pan, Avenhorn).

5 2l oktober 1885, notaris Pan te Avenhorn; Theodor oldenkott verkrijgt uit eenopenbare verkoping de boerderij oost-Mijzen nr. 6 met grasland, tot die datum ineigendom van Jan Braas Gzn in Oost-Mijzen. Verwijzingen l9 februari 1867 (PanAvenhorn), l5 januari 1855 (Lippets, Hoorn) en l2 juli 1848 (Bouwen Geel, Graft).

Nr. II Overzicht notariële akren 1848-1867

I 12 juli 1848, notaris Bouwen Geel te Graft; Jan Braas Gzn. erft enkele percelen gras-land en een huismanswoning in de Polder Mijzen (hij was nog minderjàrig en wóon-de bij zijn vader in Oost-Mijzen nr. 4 en erfde van wijlen zijn moeder Antje Veldboerresp. zijn grootvader Pieter Veldboer).

2 l5 januari 1855, notaris Meinardus Reinerus Lippets, Hoorn; Jan Braas Gzn kooptop een veiling een deel van de onroerende goederen, gelegen in oost-Mijzen, vanwijlen zijn oom Pieter Braas; o.a. een kapitale huismanswoning (kadastraal Aven-horn nr.75) + 3 perceeltjes'buitenland'(nrs.76, 77 en78) en de Halve Ven (nr.60) en de Ven (Schermerhprn nr. ll7); Totale koopsom / ll.l00, -.3 l9 februari 1867, notaris Joan cornelis Pan, Avenhorn; Jan Braas uit oost-Mijzenerft bij acte van zijn scheiding na het overlijden van zijn vader Gerrit Braas enkelepercelen grasland (kadastrale nr.s 48 t/m 52) zie kaartje, fig. 5.

In 1855 gaat Jan Braas waarschijnlijk wonen in de boerderij (kadastraal nr. 75, nu onzeboerderij). Hij laat een boerderij bouwen op wat nu onze tuin is (nr.76, buitenland)in de periode tussen 1855 en 1885. op de topografische kaart van 1879 en van lg92staat heel duidelijk een boerderij op onze huidige moestuin, ter plaatse van het woon-huis van A. Dekker.

a

394

De historie van de vijf Mijzer Huizen 3

De periode 1800 tot 1850

Waren de beide eerdele artikelen geschreven temg werkend vanLrit het heden. ilp -urond var.t

een reeks notariële akten, clitrlaal staan enkele generaties van het -ueslacl.rt Braas centraal. te

beginnen in 1 800.

Jan Gersen Braas wurdt lret eerst -{enoer.r.rdin het "Protocol ovel vaste goederen enIripotlreek over OostMijse. ll9l", hetbetrefi het jaar 1800. Jan Gersen is clan éénvan de schepenen van Oost-Mi.jzen. Sche-penen werkten in een rechtsgebiecl en warenbelast rnet het toezicl.rt op de goecle ot'de enrret onroerend goecl transacties. Jan Braaswoonde toen nog in Berkhout en was ir.r

1793 getlouwcl met Treijntje Knijn, waarook hun eerste kinclelen geboren zijn. Oor-spronkeli.lk kwaur hi.j uit Wornrel alwaar hij26 augustns 1763 geboren was.ln 180 I koopt hi.j twee percelen grasland inOost-Mijzen van Pieter Zanclber-u uit Mede-rnblik en woonachtig in Oost-Mijzen. Ken-neliik had Pieter claar een boelenbedriif.Enkele jaren lang is het rr-rsti-u rond defi-9Lrur van Jan Braas. Een aantal .iaren later,in ltt14, wordt hi.l weer genoerncl in eennotariële akte. waarbij een boerdeli.j nretbijbehorend weiland worclt verkocht. Hij isdan eigenaar van een belendend perceel teweten de eerste boerderij vanaf Avenhorngczien (p. 39I). Jan is blijkbaar een goedeboel want in dezelÍde akte wordt ook wei-land aan hem velkocht, het betreff'en nutwee percelen. Ook in ltl22 koopt Jan weerland zoclat lanszaau.r aan zi.jn bezit -troeit.hr nraart ltt27 overli.ydt Jan Braas en éénrnaancl latel zi.jn vloLrw Tli.jntje Kni.yn. Hetgehele bezit dat Jan opgeboLrwcl had worcltverdeeld onder zi.jn acht kinderen. De er'Íè-nis heefi clan een waarcle van l304tl gLrlden

en iedere elfgenaanr ontvangt in waarde claneen bedrag van 163 I gulden. Slechts vi.lfkinderen erven ook daadwerkelijk onroe-rend goed in de volnr van een boerdelij of

weiland. De drie broers in het gezin erveneen boercleli.j nret bi-jbehorend graslancl en 2dochtels, vernroecleli.jk getlouwcl ulct een

boer, erven allecn land. Voor cle drie overi-ge ckrchtels is er alleen nog geld te verclelenen zi.j ontvangen dan ook het bedrag van163 | gulclen. clat in clie ti.jcl een l.reel aardi-uesorn ge lcl was.De boercleli.jcr.r wrlrden als volgt vercleeld:De eel'ste boerderi.j. waar vacler Jangewooncl heeÍt, wordt nu bewooncl clorlrGellit Braas. geboren in ltt02 te Berkhout.Deze boelcleril kleeg latel l.rct kaclastlalerturnrner 7J.De tweecle boerdelij gin-u naar AriitenBraas, -ueboren in ltt06 te Oost-Mi.jzcn. Ditpand wolclt nu bewooncl cloor de ÍirmilieDekker en hecft hct kadastlale numnrer 74.Tenslotte de dercle boercleri.j in bezit kwanrvan Pieter Braas, kaclastraal nurnmer 75 en

rnonrenteel bewoont door ortclergetekencle.De zoon van Gerrit Braas, weer een Jan.erÍde in 11355 een deel van het bezit van zi.jnoclrn Pieter. n.l. cle boercleri.j nr. 7-5 en enke-le percelen weilancl (p. 392). Bovenclienerfde Iri.j van dezelÍclc oom Pieter enkelepercelen buitenland (nls. 76. 77 cn 7u) encnkclc pelcelen weilancl. In 1885 was cle

financiële noocl bi.j Jan Braas zo l.toog reste-gen clat hi.i zi.in -uehele bezit heeÍi nroetenverkopen. Reecls in 1900 bli.ikt geen enkeleafstanrrnelin-u van cleze uitgebreicle lanriliein Oost-Mi.lzcn tc wonen. Een tirmilie dievri.jwel een eeuw lang het -uezicht bepaalclevan clit kleine buurtschap.

451

IIa.

Een kort genealogisch overzicht van drie generaties Braas.

Jan Gersen BRAAS, geb. Wormer 26-8-1163, overl. Oost-Mijzen 3-l82l ,tr.1793 Treijntje KNIJN, overl. Oost-Mijzen 4-1827 .

Uit dit huwelijk:l. Gerrit, geb. Berkhout 1802, volgt IIa.2. Ariaen, geb. Oost-Mijzen 1806.3. Pieter, overl. 1855.

Gerrit BRAAS, geb. Berkhout 1802, overl. Oost-Mijzen 1865, tr. AntjeVELDBOER. overl. 1848.Uit dit huwelijk:l. Jan, geb. I 828.

Harry Fabritius

7) CerritBrazrs

Kl Ariaen Braas

ffi PieterBraas

l\N\ Geertje Braas

ll-ll Klaas Harnrens

'. -ï

'./g:i')./

i'i:',:l t

Ei ge ntl un s s i tuut i e in tle V ijfitt i.j:.e rh u i -.e rt t ttrt sÍ re e ks