Het Vitz-proletariaat

en de verkiezingen

Toen ik gisteravond van mijn poli naar huis reed

moest ik onderweg stoppen omdat ik werd opgebeld.

Ik parkeerde mijn wagen op het trottoir bij de kleine

Chinese winkel op de hoek van Plein van 12 Mei. Na

het gesprek bleef ik nog even zitten om te kijken naar

het toneel dat zich voor mijn ogen ontvouwde. Het

komen en gaan van buurtbewoners die hun

boodschappen kwamen doen. Winston Loe schreef

het dertig jaar jaar geleden zo mooi in zijn lied

“Paramaribo”:… pkin na sribikrosi e lon ga wenkri gi

den bigisma…. Dat Paramaribo waarover Winston

Loe dertig jaar geleden zong, met kinderen die ‘s

avonds in hun slaapkleren naar de winkel rennen om

nog wat te kopen bij Omu Sneisi, dat Paramaribo

bestaat nog steeds, besefte ik ineens.

Bij de Chinees op de hoek

Onder het afdakje van de winkel zaten groepen

mannen bij elkaar. Ze dronken bier en rookten

sigaretten. Aan de overkant stond een grote groep

mannen hetzelfde te doen, hangende op hun

geparkeerde auto’s. Voor zover ik kon zien, allen

creolen.

Drie meisjes van tien tot twaalf jaar liepen langs met

een jonge man en een jonge vrouw.. Ik schatte ze

op ongeveer achttien jaar oud. Ze kwamen van de

winkel en gingen naar huis. Ze hadden niet veel

gekocht, zag ik. Alleen een zak met puntbroden. De

jonge man, diepzwart, zoals dogla’s soms kunnen

zijn, lang, mager, met zijn haar in rasta-vlechtjes, liep

samen met de lichtbruine jonge vrouw, klein, mager,

met “krunje” roodbruin haar opgebonden tot een

grote bos op de top van haar hoofd. (“Krunje” is de

term die in mijn familie is uitgevonden om een type

haar te beschrijven dat het midden houdt tussen sluik

en kroes). De jongere meisjes hadden dezelfde

huidskleur en hetzelfde soort “krunje” haar, waaruit

ik concludeerde dat ze jongere zusjes waren van het

grotere meisje. Ik zat in mijn auto en keek naar ze.

Ik herkende dit beeld. Ik kende deze mensen, niet

persoonlijk, maar ik kende ze. Ik wist wat hier aan

de hand was.

Een verdwijnende cultuur

Ik heb in de jaren zeventig van de vorige eeuw, toen

ik nog studeerde, vier jaar gewoond aan de

Adrianusstraat. Een zijstraat van het Molenpad.

Dicht bij de Van ‘t Hoogerhuysstraat. Op de hoek

van de Adrianusstraat en het Molenpad stonden

twee Chinese winkels. Elke avond was het daar

dezelfde drukte, met dezelfde soorten mensen, in

dezelfde opstellingen, met dezelfde bedoelingen.

Maar aan de Adrianusstraat gebeurt het al jaren niet

meer. De Chinees waar ik meestal inkopen deed

vertrok naar Amerika en er groeien nu bomen in het

vervallen gebouw. De winkel aan de overkant

bestaat ook niet meer. De buurt is veranderd.

Verschillende bedrijven vestigden zich in de

omgeving en kochten bewoners uit. Vele

buurtvrienden vetrokken naar Nederland. In 1976

trouwde ik en verhuisde naar de Verlengde

Gemenelandsweg. De Chinese winkel op de hoek is

een verdwijnend stukje Surinaamse cultuur.

Wakamans in auto’s

Maar hier, bij het Plein van 12 Mei, bestaat dat stukje

Paramaribo nog. Een opvallend verschil is dat de

wakamans nu in auto’s naar de hoek komen. Aan de

poort van het huis naast de winkel hing een NDP

vlag. De bewoners, vrouwen en kinderen, hadden

stoelen op straat gezet. Een van hen, een dikke

mevrouw met een kam in het haar, schreeuwde

naar een man met een torenhoog kapsel van in

doeken gewikkelde rastavlechten, die op weg was

naar de winkel. Ik kon niet horen wat ze tegen elkaar

riepen omdat mijn ruiten gesloten waren. Maar ruzie

was het niet. Ze lachten. Kinderen liepen de poort in

en uit, kennelijk blij en opgewonden door dit moment

van samenzijn met hun moeders in het licht van de

lantaarnpaal. Een jong meisje hield een baby op

schoot. Het werd me niet duidelijk of de baby van

haar was of dat zij zelf ook tot de kinderen behoorde.

Ze was in ieder geval bedreven in het manipuleren

van het kind. Ze merkte dat ik naar haar keek en ze

keek brutaal terug. Ik startte de auto en reed weg. Ik

haalde het groepje meisjes met de lange zwarte

jongen in. Ik minderde vaart om hun gezichten te

kunnen zien. De jongeman had de gelaatstrekken

van een Hindostaan. Het jonge meisje had een mooi

popperig rond gezicht. Ik herkende haar als een van

mijn patiënten. Ik sloeg een zijstraat in en keerde de

auto. Ik reed opnieuw langs de winkel en zag op een

van de geparkeerde auto’s een NDP vlaggetje.

Het sub-proletariaat

Op wie zullen al deze mensen straks stemmen?

vroeg ik me af. In de afgelopen weken heb ik weer

veel moeten nadenken over de werking van klasse,

ras, beschaving en cultuur in onze samenleving en in

de politiek van de postkoloniale natiestaat. Vooral

de subklasse, het subproletariaat van

drugsverslaafden en hosselaars in de informele

sector, hield mij bezig. Ik ben nog niet zover dat ik

hierover een artikel kan schrijven, maar ik ben reeds,

misschien wat voorbarig, tot de slotsom gekomen dat

de 60% van de bevolking die onder de

armoedegrens leven, mogelijk een groter struikelblok

vormen voor onze nationale ontwikkeling dan de

populistische politici die hen manipuleren.

We weten van andere landen en uit de geschiedenis

dat het subproletariaat niet zelden een bondgenoot

was van reactionaire regiems en dictaturen. Door

hun gemarginaliseerde positie aan de rand van, of

zelfs helemaal buiten, de maatschappij, hebben zij

geen behoefte aan verhalen die gaan over

natievorming, solidariteit of klassenstrijd. Ze zijn

vaak tegen politieke acties om verandering te

bewerkstelligen. Stakingen en protestacties om

lonen en voorzieningen te verbeteren leiden tot

prijsverhogingen. Loonsverhogingen helpen de

werkloze niet. Tegen de prijsstijgingen die er het

gevolg van zijn hebben de meeste van deze mensen

geen verdediging. Misschien met uitzondering van

goud- en drugshandelaren en sexwerkers, die de

prijzen voor hun producten kunnen aanpassen.

Door hun gebrek aan organisatie en discipline zijn

velen van deze mensen vaak ongeschikt voor het

deelnemen aan politieke organisaties of voor het

houden van een reguliere baan.

Het Vitz-proletariaat

Het woord “lompenproletariaat”, dat Karl Marx en

Friedrich Engels gebruikten om deze grote, moeilijk

te definiëren groep aan te duiden, is ongeschikt in

onze situatie. Gezien de vele geparkeerde auto’s op

de hoek bij de Chinees, zouden we misschien beter

kunnen spreken van het “Vitz-proletariaat”, naar de

merknaam van de auto waarin veel “wakamans”

tegenwoordig rondrijden. Ik word al maanden

geplaagd door een jongeman die om de zoveel tijd

komt aanrijden in een zwarte Vitz en de ruiten inslaat

van auto’s van patiënten die voor mijn poli

geparkeerd staan. Binnen twee minuten is het

gedaan. Verschillende mensen zijn zo beroofd van

laptops en andere kostbare spullen. In het busje van

een jong stel met twee kleine zoontjes is in de loop

van enkele maanden twee keren ingebroken. Een

jonge vrouw die helemaal uit Commewijne komt en

ook het slachtoffer is geworden, heeft zich

uitgeschreven en komt niet meer naar mijn poli.. Ze

verloor haar laptop met belangrijke documenten van

haar werk.

Toyota Vitz

Om dit tegen te gaan heb ik een man in dienst

genomen om op de auto’s te letten. Hij is bekend in

de buurt als manusje van alles. Hij maakt tuinen

schoon, wiedt onkruid en doet boodschappen. Toch

heeft de autoinbreker in zijn zwarte Vitz al weer twee

keer zijn slag kunnen slaan omdat mijn wachter te

laat was of even was weggeboord. De job bij de poli

is zijn eerste vaste baan in zijn vijfenzestigjarige

leven en hij heeft moeite met de discipline die

daarvoor nodig is.

Het “open systeem” van het Vitz-proletariaat

Extreme armoede, hongersnood, gekleed gaan in

lompen, permanente werkloosheid en dakloosheid,

zijn in Suriname geen massale verschijnselen. Het

Vitz-proletariaat is een “open systeem” met

verbindingen naar de arbeidersklasse en de

middenklasse.

Het is meer dan een arbeidsreserveleger waarmee

de kapitalisten de prijs van de arbied laag kunnen

houden. Het is ook een vergaarbak van kansloze en

beschadigde mensen, die nooit ergens werk zullen

vinden. Het subproletariaat laat zich ook niet precies

afgrenzen door de armoedegrens. Materiële

armoede is niet de enige bepalende factor. Een

drugsdealer kan geld hebben, maar je kunt hem

moeilijk rekenen tot de middenklasse. Hij blijft deel

van de leefwereld van het subproletariaat.

Mensen gaan heen en weer tussen subproletariaat

en werkende klasse.

Een gepensioneerde onderwijzeres komt regelmatig

langs op de poli om geld te vragen. Ze heeft wel haar

eigen woning, maar ze is een gast in haar eigen huis

sedert haar dochter met man en 4 kinderen bij haar

introk. Die waren uit hun huis gezet. De medische

problemen waarmee ze naar de poli komt hangen

nauw samen met de spanningen die gepaard gaan

met deze situatie. Gepensioneerde ambtenaren

lopen een grote kans af te glijden in het

subproletariaat. Maar meer nog de kinderen van

deze ambtenaren. In het vervallende huis van Pa en

Ma wonen nu hun kinderen en kleinkinderen. Er

worden bittere vetes uitgevochten tussen broers en

zusters over het huis. Niet zelden neemt een broer

of zus uit Nederland de macht over, met het gevolg

dat de bewoners moeten verhuizen. Complexe en

informele (niet “erkende”) verwantschapsrelaties

dragen bij aan grote onduidelijkheden over

nalatenschappen.

Geld zoeken

Elke dag komen mensen geld bij me zoeken op de

poli. In de afgelopen maanden is het aantal

toegenomen. Er zijn twee mannen bij van wie een

been is geamputeerd. Eén is een veteraan van de

binnenlandse oorlog en de ander verloor zijn been na

een ongeval met een cirkelzaag. Er komt ook een

psychisch gestoorde vrouw van middelbare leeftijd.

Zij schrijft met grote hanepoten schoolschriften vol

over een jongere neef, die haar seksueel misbruikt in

haar erfwoning. Elke week krijg ik een schoolschrift

of een paar uit een schrift gescheurde blaadjes van

haar. Haar enige zoon, die in de goudvelden werkte,

is daar enkele maanden geleden door onduidelijke

oorzaken overleden. Hij was in de twintig. In de

groep geldzoekers zit er één Hindostaan, een

drugsverslaafde. Vorig jaar zat hij een paar weken

in de gevangenis. Ik gaf zijn moeder ziektebrieven

om te voorkomen dat hij ontslagen zou worden als

ambtenaar.

Risicogroepen

Mensen van alle etnische groepen komen terecht in

het subproletariaat, maar Afro-Surinamers zijn

oververtegenwoordigd in deze sociale categorie.

Hindostanen en Javanen hebben familiestructuren

en maatschappelijke organisaties die functioneren

als vangnetten voor mensen, die dreigen te vallen in

de poel van het subproletariaat. Ook Creolen

hebben die, maar door allerlei oorzaken zijn hun

vangnetten minder effectief.

Alleenstaande moeders vormen een belangrijke

risicogroep. Ze hebben onzekere banen als

dienstmeisje, winkelbediende, bejaardenverzorger of

zijn losse arbeiders. Ze hebben tussen jobs

doorgaans wekenlang geen werk. Jonge vrouwen

vervallen soms tot prostitutie of semi-prostitutie.

Het proces van afglijden naar het subproletariaat

heeft een psychopathiserende of criminaliserende

invloed op mensen die daarvoor vatbaar zijn.

Jonge mannen vormen de harde kern van het

subproletariaat. De gevangenissen en cellenhuizen

puilen uit van ze.

De goudvelden

De goudvelden verschaffen aan duizenden jonge

mannen werkgelegenheid. Ik ken een paar uit de

buurt die al jaren in het binnenland zijn en nooit naar

de stad komen. Ik weet niet of we deze groep nu

kunnen rekenen tot de werkende klasse. Ik denk van

niet. De werkende klasse bestaat pas als de mensen

zich als zodanig organiseren en naar buiten treden in

de maatschappij. Werk doen voor een baas maakt

je nog niet tot een lid van de werkende klasse. De

meeste arbeiders in de goudvelden hebben geen

vakbond en de arbeidsinspectie beschermt ze niet

tegen gevaarlijke en ongezonde omstandigheden.

Behalve de werknemers van IAMGOLD kunnen de

meeste goudzoekers volgens mij het beste gerekend

worden tot het subproletariaat, ook al hebben ze

werk en worden ze daar naar verhouding redelijk

voor betaald.

In de goudvelden

Uitslag verkiezingen in handen van het

subproletariaat

Het lot van Suriname ligt bij de komende

verkiezingen voor een groot deel in handen van het

subproletariaat. De traditionele politieke partijen van

de middenklasse moeten deze groep stemmers

wegtrekken van de NDP. In deze zal niet de zorg

over morele en grondwettelijke kwesties de doorslag

geven. Uiteindelijk zal de doorslag geven of de

mensen genoeg geld hebben om zichzelf en hun

kinderen te onderhouden. Voor een groot deel van

het subproletariaat zijn de stijgende prijzen bijna

letterlijk dodelijk. Maar een ander groot deel is in

staat, om met inkomsten die druppelen uit de

informele sector (goud en drugs, prostitutie, smokkel,

wapenhandel), de prijsstijgingen te compenseren.

Of het de traditionele partijen lukt hangt af van de

impact van de goudvelden en de informele

economie. Als de “wakamans” op de hoek bij de

Chinese winkel genoeg geld hebben om te geven

aan de vrouwen die met hun kinderen voor de poort

zitten, dan zullen ze misschien niet geneigd zijn hun

stemgedrag te veranderen en te stemmen op de

traditionele burgerlijke partijen, die hun taal niet

spreken, hun leven niet begrijpen en eigenlijk op ze

neerkijken. Met wat geld van de mannen aan de

overkant, in combinatie met kinderbijslag en de AOV

van oma en ook nog een voedselpakket van de NDP,

zijn deze vrouwen misschien wel tevreden. Waarom

zouden ze anders een NDP vlag aan hun poort

hangen?

Geen ontwikkeling zonder verheffing van het

subproletariaat uit de armoede

Wat er ook gebeurt, wie de verkiezingen ook winnen,

zolang meer dan de helft van de bevolking leeft

onder de armoedegrens, zullen we dit land nooit

kunnen opbouwen. Het enorme subproletariaat is

een permanent gevaar voor de maatschappij

vanwege haar gebrek aan organisatie, discipline en

loyaliteit tegenover de samenleving. Nationale

ontwikkeling is onmogelijk zonder de opheffing van

het subproletariaat, opheffing vooral in de zin van

verheffing. De vraag is of de burgerlijke politieke

partijen straks als ze de macht hebben, wat

waarschijnlijk lijkt, deze keer werkelijk ervoor zullen

zorgen dat de gemarginaliseerden, de mensen aan

de rand van de maatschappij, worden opgenomen in

de nationale samenleving. Dit is in de eerste plaats

een proces van politieke participatie en zeker geen

zaak van het uitdelen van pakketten.

Er is een enorm onbenut potentieel en grote

levenskracht in het subproletariaat. Het tableau bij

de Chinese winkel bij het Plein van 12 Mei was vol

met goed gevoede, goed gehumeurde, seksueel

actieve, procreërende mensen. Wat zou het mooi

zijn als al hun kinderen konden opgroeien tot

volwaardige burgers met verantwoordelijkheid voor

zichzelf, hun familie, hun buurt en voor de republiek.

Paramaribo 21 mei 2020

Wim Bakker, voorzitter SetiSRnan, wjbakker@sr.net