56 architectenweb magazine nummer 9 - april 2007 57

Echte schoonheid zit van binnenOp een markante hoek aan het water in het Amsterdamse stadsdeel De Baarsjes staat al ruim tachtig jaar een even markant gebouw. Recentelijk is de Vierde Ambachtschool door O-III architecten in samenwerking met IAA Architecten vakkundig omgetoverd tot het glazen hart van de wijk. Genomineerd voor de Nationale Renovatie Prijs 2007: Het Sieraad. Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Luuk Kramer, Jeroen Musch

Het Sieraad te Amsterdam door O-III architecten

situatieJeroen Musch

58 architectenweb magazine

Vanuit de lucht is de bijzondere ligging van Het Sieraad goed te zien

59nummer 9 - april 2007

waarin verschillende educatieve en sociale functies onder-dak zouden vinden. Het ROC huurde de onderwijsruimten en zou de school gaan delen met startende ondernemers, een restaurant en kunstenaarsateliers. De creatieve toon werd gezet door de Academie voor Musicaltheater van Frank Sanders, die inmiddels kleur en geluid geeft aan een deel van de eerste verdieping.

O-III architecten nam de uitdaging aan om binnen een beperkt budget met nog beperktere ontwerpvrijheid – het betreft hier tenslotte een Rijksmonument – het verwaar-loosde gebouw van buiten naar binnen om te toveren tot praalstuk van de Baarsjes. De ingrepen van O-III zijn allemaal in samenspraak met monumentenzorg uitge-voerd. Een van de vereisten van Monumentenzorg was dat de ingrepen van buitenaf slechts zeer beperkt mochten zijn. Het exterieur werd met aandacht gerestaureerd in Amsterdamse Schoolstijl, getuige de sierlijke smeedijzeren gevelverlichting, stijlvolle belettering en vakkundig gerestau-reerd beeldhouwwerk van Hildo Krop. In het gebouw zelf zijn oud en nieuw gecombineerd en heeft de oude schooltypologie met lange gangen een modernere uitstraling gekregen. Het binnenplein tenslotte is een geheel nieuwe ruimte, gevormd door oude muren maar helemaal opgebouwd uit moderne materialen.

de vernieuwing zit in het hart van het gebouw

Het Sieraad vanuit het zuidwesten gezien. Van buitenaf is de glazen kap niet zichtbaar.

De Vierde Ambachtschool of Edelsmedenschool werd in 1924 opgeleverd als bekroning van een grootschalige stadsuitbreiding in Amsterdam West, de ring ’20-‘40. De locatie is opmerkelijk:

het gebouw ligt op een vijfhoekige kavel in de uiterste zuidpunt van de Chassébuurt, onderdeel van stadsdeel De Baarsjes. Van bovenaf is duidelijk te zien dat het gebouw de kavel volgt in de vijfzijdige waaiervorm. De locatie wordt aan drie zijden omsloten door het water van de Kostverlorenvaart, de vierde ligt langs de drukke Postjesweg. De vijfde zijde is de naar binnen afgeronde voorgevel, met daarin de entree; deze wordt afgeschermd van de drukke weg door een plein-tje met hoge platanen en een kleurrijke bloemenkraam.

Toen het pand in 2002 vrij kwam voor herbestemming en de status van Rijksmonument kreeg, had stadsdeel de Baarsjes grote plannen voor het monumentale pand als een van de hoofdlocaties voor de sociale en eco-

nomische ontwikkeling in de wijk. Woningbouwvereniging Ymere kocht het pand en zette in samenwerking met het ROC Amsterdam en het stadsdeel de restauratie in gang. Het

idee was om van de Edelsmedenschool een ‘Community College’ te maken, een multifunctioneel centrum in de wijk De hoofdentree met beeldhouwwerk van Hildo Krop

Mira

nde

Phe

rnam

bucq

60 architectenweb magazine 61nummer 9 - april 2007

Gewoonlijk vernieuwt een pand zich in de loop der jaren van buitenaf, maar bij het Sieraad is het juist andersom; de vernieuwing zit in het hart van het gebouw.

Het gebouw is in lagen rondom het vijfhoekige open hart gesitueerd. Het centrale trappenhuis bevindt zich in de entreehal. Vanaf dit punt bestaat er de keuze om direct de met ijzeren ornamenten bezette trap te beklimmen, langs het moderne glaskunstwerk, of om toch een van de deuren links of rechts door te gaan, die direct toegang bieden tot de rondgaande gang op de begane grond. De lange gangen volgen de vijfhoekige vorm van de kavel en het gebouw en liggen gestapeld in drie verdiepingen rond het binnen-plein. De lokalen, deels in gebruik als bedrijfsruimte voor creatieve ondernemingen, liggen aan weerszijden van de gangen en bieden ofwel zicht op het binnenplein, ofwel uitzicht naar buiten.

In het gehele interieur dienen eenvoudig materiaalgebruik en grijstinten als neutrale achtergrond; de inrichting en de gebruikers zullen kleur en schittering aan de lange gangen en lokalen geven. De klassieke ‘schoolsfeer’ is dankzij de lange galmende gangen, de hoge plafonds en de paneel-deuren nog steeds voelbaar, maar de eigentijdse toevoegin-gen zijn open en eerlijk toegepast. De originele terazzovloe-ren zijn waar mogelijk is hersteld, maar de vloerafwerking in de gangen pretendeert niet ouder te zijn dan hij werkelijk is – namelijk spiksplinternieuw. Ook de opvallende hoek-verlichting en de vierkante lichtarmaturen die door het hele gebouw hangen, zijn overduidelijk van onze tijd.

Vanuit de gang op de begane grond zijn verschillende brede en smalle openingen naar het binnenplein gemaakt. Dat het plein het domein is van het hier en nu, is prachtig verbeeld in een kleine, onopvallende toegang tot het binnenplein, die volledig uit staal bestaat en zich met kracht door de oude

muren lijkt te hebben gesneden. Zodra je de ouderwetse schoolgangen verlaat en het binnenplein opstapt, is de sfeer anders; open, licht en modern.

Het plein is bestraat met donkergrijze steen en ligt voor de helft op dezelfde hoogte als de gangen op de begane grond. Halverwege zakt het niveau in een royaal gebaar een paar treden naar beneden, zodat de tweede helft ruim een meter lager ligt. De uiterste randen zijn rondom nog een stukje lager geplaatst, zodat de ramen van het souterrain en daar-mee het niveau van het oorspronkelijke binnenhof zichtbaar blijven – een eis van Monumentenzorg. De muren rondom zijn van gele bak-steen en de in klei-nere ruiten onder-verdeelde vensters, zo typerend voor Amsterdamse Schoolarchitectuur, hebben lichtgekleurde kozijnen. Waar ooit een glas-in-loodraam zat en later de muur van een gymzaal, hangt een enorm glazen kunstwerk van Niek Kemps. Het laat licht vanuit het bin-nenplein door tot in het centrale trappenhuis en fungeert als blikvanger op het plein.

Het plein is het domein van het hier en nu

De volledig stalen doorgang naar het binnenplein

het dak

1 glazen kap

2 hoofdtrappenhuis

3 noodtrappenhuis

4 klaslokalen

5 koffiehoek

6 toiletten

7 bedrijfsruimtes

8 restaurant

9 binnenplein

10 keldertrap

11 hoofdentree

12 openbare ruimte

PROJECT BELICHT | HET SIERAAD

3e verdieping

2e verdieping 1e verdieping

Begane grond

Het hoofdtrappenhuis met glaskunst van Niek Kemps

Doorsnede

4 43

4

4

44

5

2

4

4 4

4

6

3

2

7

7

7

7

9

10

6

8

12

8

2

11

12

62 architectenweb magazine 63nummer 9 - april 2007

Gerelateerd op architectenweb.nl

De armatuur Square Moon backlit, ont-worpen door Luc Vincent, heeft inmiddels opvolgers gevonden in de Skin Moon en de Square Moon Exterior. Het concept van fluorescent licht gevat in een vierkant frame, is hierbij intact gebleven.Modular Lighting Nederland b.v.

■ architectenweb.nl/bp8083/

Square Moon

Fresco heeft een harmonieuze uitstra-ling. De lichte tinten en subtiele kleur-contrasten doen denken aan de fresco´s uit de Renaissance. De kleuren passen bij de materialen en strakke lijnen die in de moderne architectuur worden toege-past. Forbo Flooring

■ architectenweb.nl/bp8082/

bouwproduct

Voor Eric Paardekooper is architectuur een manier van denken, erop gericht een belevingswereld te creëren die meer is dan een antwoord op de vraag. Hij leest graag de Volkskrant omdat die lekker knispert. OIII architecten

■ architectenweb.nl/n9093 /

Eric Paardekooper

Het designcentrum Post Köln in de gelijk-namige Duitse stad is een voorbeeld van het hergebruik van een oude structuur. De overblijfselen van een karakteristieke stationskap zijn getransformeerd tot een expositiecentrum, met een ondergrond-se garage onder het gebouw. OIII architecten■ architectenweb.nl/p5155/

Voor de verstandelijk gehandicapte bewoners van buurtschap Craeyenburch is een ontmoetingsgebouw met bele-vingstuinen (BEO-tuinen) ontwikkeld. Bij de herinrichting van het terrein zijn ook de bestaande kinderboerderij en manege geïntegreerd. OIII architecten

■ architectenweb.nl/p6843/

Ook een kijkje nemen in Het Sieraad? Bekijk dan snel de virtuele tour van het gebouw op architectenweb.nl!

■ architectenweb.nl/n9100/

opdrachtgever | Ymere, Amsterdam architect | OIII architecten, Amsterdam (www.o-drie.nl) ontwerp | Eric Paardekooper Overman m.m.v. Jeroen Spee en Harry Abels (IAA Architecten) interieurarchitect | Eric Wezenberg bouwmanagement | PRC Bouwcentrum, Bodegraven constructeur | Royal Haskoning, Nijmegen installatie-adviseur | Deerns, Rijswijk bouwfysica | DGMR, Arnhem restauratieadviezen | Architectenbureau Fritz, Bussum kunsttoepassing | Niek Kemps, Amsterdam / Wenduine (B) aannemer | BAM Amsterdam realisatie 2006

portret van...

projectportfolio

Post Köln

Het Sieraad

bouwproduct

Fresco BEO-tuinen

projectportfolio

virtuele tour

1 rand-oplegbalk, HE 180B

2 hoofdspant, koker K.450x150x10

3 gordingen, ÿ139.7x10 met 15 mm zeeg (6500-5800 mm lang)

4 kolomarm, conische buis ÿ320-140 t=8

5 glaspanelen, geisoleerd glas 12-15-6.6.2

PROJECT BELICHT | HET SIERAAD

De glazen kap die het binnenplein overkoepelt, is speciaal voor het project ontworpen. De glaskap rust op ranke kolommen van hout en staal, opgesteld in dezelfde lijn als de pleinbrede, iets rondlopende traptreden. De kolommen, net als de kap zelf speciaal voor dit project ontworpen, ver-takken zich bovenaan en dragen bijna het volledige gewicht van de enorme glazen schelp; een praktische overweging, omdat de binnengevels van het gebouw het extra gewicht niet zouden kunnen dragen. De kap is het pronkstuk van de renovatie en vormt een knap staaltje ingenieurskunst.

Het is de bedoeling dat het binnenplein als de transparante spil van alle activiteiten in het Sieraad gaat fungeren. De traptreden en het niveauverschil blijken een gouden greep; aanvankelijk had O-III architecten het plein in zijn geheel op het niveau van de begane grond willen plaatsen, wat zonder twijfel een minder dynamisch en levendig eindresultaat had gehad. Nu trekt het plein activiteit aan en fungeert het bijna als podium; met aan alle zijden openingen naar de gangen rondom en de koffiehoek die vanaf de eerste en tweede verdieping als een theaterloge uitzicht biedt op het met glas overdekte binnenplein, lijkt het alsof de musicalstudenten elk moment hun kunsten op het schoolplein kunnen gaan vertonen. Met deze geslaagde ingreep in het achterhoofd is het des te teleurstellender dat bij het inboeten van de kenmerkende gele bakstenen muren een fout is geslopen die te duur is om te herstellen en waar Monumentenzorg blijkbaar niet zo’n punt van heeft gemaakt: hoewel de proef-monsters de juiste gele kleur hadden, steekt het nieuwe metselwerk opvallend af bij de oude stenen.

In Het Sieraad is de juiste balans is getroffen tussen behou-den en vernieuwen, restaureren en renoveren. Het ontwerp is al eens vergeleken met een prachtig oud sieradendoosje, dat je voorzichtig openmaakt en waarin, o verbazing, een glazen parel blijkt te liggen. Een treffender omschrijving kan ik eigenlijk niet verzinnen. Een glazen parel in stenen bakje.

De houten pijlers dragen bijna het volledige gewicht van de glaskap

1 2 3 4

5