De Milieuboot - Op Sleeptouw 2013 Thema 9 - Het Kanaal Bossuit-Kortrijk tussen Bossuit en Zwevegem

Leerkracht

9-1

Het Kanaal Bossuit-Kortrijk:

varen tussen Bossuit en Zwevegem

9

Het Scheldestroomgebied

Het stroomgebied van de Schelde en haar bijrivieren beslaat een oppervlakte van 21 863 km² verspreid over 5 gewesten: het Franse Nord-Pas-de-Calais (31% van het stroomgebied), het Waalse gewest (17%), het Vlaamse gewest (43%), het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (1%) en de Nederlandse provincie Zeeland (8%). Bijna 10,5 miljoen inwoners leven vandaag in het Scheldestroomgebied. Met gemiddeld 477 inwoners/km² is het één van de dichtst bevolkte gebieden van Europa.

Het is ook een belangrijke industriële zone mét een wereldhaven, Antwerpen. De Schelde en haar bijrivieren werden bijgevolg voornamelijk ingericht voor de scheepvaart.

Het netwerk van waterwegen, met meer dan 250 sluizen en stuwen, is het dichtste ter wereld.

Het Kanaal Bossuit-Kortrijk, dat de Schelde in Bossuit met de Leie in Kortrijk verbindt, ligt in het Schelde-stroomgebied en heeft een totale lengte van 15,3 km. Het kanaal wordt gevoed met Scheldewater dat in Bossuit opgepompt wordt. Het water stroomt dus van Bossuit naar Kortrijk. Het kanaal wordt sedert 1998 ook gebruikt voor de productie van drinkwater. In 2011 vierde het kanaal zijn 150ste verjaardag!

Legenderivieren

landsgrens

regionale grens

deelbekkens

Scheldestroomgebied

N

0 km 40 km

Enkele cijfers

Het kanaal is gegraven tussen 1857 en 1861. Meer dan 1000 arbeiders groeven een traject van 15,3 km lang, 2,20 m diep, 10 m breed op de bodem en 16m breed aan de waterlijn. Ook bouwden ze 11 sluizen, 15 sluiswachterswoningen, 18 bruggen, het souterrain van 611m en een pomphuis in Bossuit. Deze gebouwen en kunstwerken zijn grotendeels opgetrokken uit baksteen, waarvoor de klei ter plaatse uitgegraven werd en nadien gebakken in tijdelijke veldovens langsheen het traject.

Door de Schelde met de Leie te verbinden, konden kolen langs een veel kortere weg naar de Leiestreek gebracht worden en werd de Noord-Franse en Henegouwse nijverheid op een snelle manier met de Noordzee verbonden. Door het graven van het kanaal werd immers een omweg van 130 km langs Gent

Het Kanaal Bossuit-Kortrijk

Thema 9 - Het Kanaal Bossuit-Kortrijk tussen Bossuit en Zwevegem De Milieuboot - Op Sleeptouw 20139-2

Loop van het water

Het water moet uit de Scheldevallei naar de Leie-vallei gebracht worden, over de waterscheidingslijn Schelde - Leie heen. De waterscheidingslijn tussen beide deelbekkens bereikt in Moen een hoogte van ongeveer 37 m boven de respectievelijke rivierniveaus. Er zijn dus grote niveauverschillen op het traject. Om deze niveauverschillen te over-bruggen werden oorspronkelijk 11 sluizen voorzien: 5 aan de kant van de Schelde en 6 naar de Leie toe.

Om het hoogteverschil tot een minimum te herleiden moest ook een tunnel (het ‘souterrain van de Keiberg’) gegraven worden tussen Moen en het gehucht Knokke. Deze tunnel werd in tonvorm gemetst met ter plaatste gebakken stenen en had een lengte van 612 m, een breedte van 5,70 m en een diepgang van 2,50 m. De maximale vrije hoogte boven het waterniveau bedroeg 4,50 m.

Vanaf het begin van de jaren ‘70 van de vorige eeuw werd het kanaal gemoderniseerd en aangepast aan schepen tot 1350 ton. Die aanpassingswerken bestonden uit een verbreding, verdieping en vermindering van het aantal sluizen. Hierbij verdween ook de tunnel.

Nu heeft het kanaal een breedte van ongeveer 50 m aan de waterlijn en zijn er 6 sluizen overgebleven: grote sluizen in Bossuit, Moen en Zwevegem en 3 kleine geklasseerde sluizen in Kortrijk.

De sluis van Bossuit brengt het water al 9,3 m hoger, de sluis van Moen nog eens 4,50 m.

Voorbij Moen stroomt het water langzaam naar de Leie: de volgende sluizen (de sluis van Zwevegem en de sluizen van Kortrijk) overbruggen een verlaging van het waterniveau met respectievelijk 8 m en 7,20 m.

Het kanaal is bevaarbaar met schepen van 1350 ton tot vóór Kortrijk. Omwille van de drie oude, kleine maar charmante sluizen in Kortrijk kunnen alleen schepen tot 300 ton het hele kanaal afvaren.

Waterkwaliteit

In het kanaal mag niet geloosd worden omdat het kanaalwater gebruikt wordt voor de productie van drinkwater. Beken monden niet uit in het kanaal, maar ze duiken eronderdoor om uit te monden in de Leie of de Schelde. Hierdoor krijgt het water de tijd om zichzelf te zuiveren. De waterkwaliteit van het Kanaal Bossuit-Kortrijk verbetert dus nadat het Scheldewater in Bossuit in het kanaal is gepompt. In Bossuit heeft het water nog een matige kwaliteit, in Kortrijk een goede tot zeer goede kwaliteit!

De verbetering van de waterkwaliteit is zelfs te zien en te ruiken. Het stijgende zuurstofgehalte maakt dat er veel vis in het kanaal zit. Daardoor zien we ook het aantal watervogels, zoals futen en reigers, sterk toenemen naarmate we verder richting Kortrijk varen. Drinkwaterproductie ‘De Gavers’ in Stasegem

Het drinkwaterproductiecentrum ‘De Gavers’ pompt Scheldewater uit het Kanaal Bossuit-Kortrijk. Het water ondergaat in het waterproductiecentrum een voorbehandeling tot het de kwaliteit van zwemwater bereikt. Het wordt dan afgevoerd naar de Gavervijver voor een verblijftijd van vier maand. Als laatste zuiveringsstap gaat het water terug naar het productie- centrum voor de nabehandeling. Per dag wordt hier ongeveer 30.000 m3 drinkwater geproduceerd.

vermeden en duurde de reisroute 8 dagen minder lang!Veel van de dorpjes langs het kanaal zijn als het ware in twee gesneden door het graven van het kanaal. De huizen staan dus dicht langs de oever.

Overlangse doorsnede van het kanaal

De Milieuboot - Op Sleeptouw 2013 Thema 9 - Het Kanaal Bossuit-Kortrijk tussen Bossuit en Zwevegem 9-3

Natuur

De heuvel, die de waterscheidingslijn vormt tussen het Leie- en het Scheldebekken, werd bij de verbreding van het Kanaal Bossuit-Kortrijk doorgesneden. Zo ontstonden brede taluds, de Vaarttaluds, die nu een bijzonder zeldzame flora herbergen. Op de linkeroever (LO) grazen Shetlandpony’s. Aan beide zijden van het kanaal wordt ook een stuk van de vroegere spoorlijn Kortrijk-Avelgem (Moen) als natuurgebied beheerd. Het Orveytbos in Moen is oorspronkelijk een stapeling van klei, uitgegraven bij de aanleg van het kanaal. Op de ondoordringbare klei zijn poelen ontstaan die rijk zijn aan amfibieën en waar watervogels hun voedsel zoeken.

Oude kanaalloop ter hoogte van het Orveytbos in Moen

Op een klein deel van het kanaal is harde recreatie, zoals jetski en motorboten, toegelaten. Roei- en kano-verenigingen hebben ook een plaats gevonden aan het kanaal. In Zwevegem en Harelbeke is er een intense activiteit op het water en vinden ook wedstrijden plaats.

Dat het kanaal een druk bevist water is, bewijzen de vele hengelaars. Algemeen voorkomende vissoorten zijn zeelt, snoek, blankvoorn, baars, brasem, snoek-baars, paling, karper en kroeskarper. Tijdens de week zijn er vooral recreatieve hengelaars, in het weekend wedstrijdhengelaars.

Kanaalpark Bossuit-Kortrijk: een toekomstvisie

Het Kanaal Bossuit-Kortrijk is op vele vlakken belangrijk voor de regio. De voorbije jaren werkte de Provincie West-Vlaanderen samen met Leiedal als ontwerper aan een visie op de toekomstige ontwikkelingen van het Kanaal Bossuit-Kortrijk en zijn nabije omgeving. De visie streeft naar een maximale integratie van functies op en naast het water zoals economie, recreatie, natuurontwikkeling, landschap, ecologie en waterwinning. Ze kwam tot stand na overleg met veel verschillende partners: gebruikers van het kanaal, bewoners, landbouwers, recreanten, politici en ambtenaren.

Varen tussen Bossuit en Zwevegem

Onze tocht start ter hoogte van de sluis van Bossuit. Dit is een van de grootste sluizen van Vlaanderen. Schepen worden hier 9,3 m omhoog gebracht. Scheldewater wordt hier in het kanaal gepompt door 4 pompen. De pompen werken automatisch: als het waterpeil in het kanaal te veel zakt, slaan ze aan. Een groot deel van het opgepompte water wordt gebruikt voor de productie van drinkwater in het drinkwaterproductiecentrum ‘De Gavers’ in Stasegem. Het centrum van Moen, deelgemeente van Zwevegem, ligt op de rechteroever (RO), vlak langs het kanaal.

Van kleiput naar stortplaats

Een vroegere kleiwinningsput op LO was ooit een echt watervogelparadijs, maar is nu een stortplaats van IMOG (de Intercommunale Maatschappij voor Openbare Gezondheid) dat instaat voor de afvalverwerking in het gewest Kortrijk. Naast een stortplaats heeft IMOG hier o.a. ook plaats voor compostering, een sorteercentrum voor grof vuil en houtafval en een zonnepanelenpark. Er werd een groenscherm aangelegd en water van de stortplaats wordt eerst natuurlijk gezuiverd (door o.a. rietvelden), voor het onder het kanaal door naar de Schelde wordt afgeleid.

IMOG

Thema 9 - Het Kanaal Bossuit-Kortrijk tussen Bossuit en Zwevegem De Milieuboot - Op Sleeptouw 20139-4

De Milieuboot - Op Sleeptouw 2013 Thema 9 - Het Kanaal Bossuit-Kortrijk tussen Bossuit en Zwevegem 9-5

Het beleid van IMOG is erop gericht het afval optimaal te sorteren en opnieuw te gebruiken zodat storten en verbranden tot een minimum worden beperkt.

Met het aangrenzende Kanaal Bossuit-Kortrijk wil Imog het vervoer over water promoten en bouwde daarom een loskade ter hoogte van de site. Diverse materialen zoals houtplaketten, biomassa, onderwaterbodem, granulaten, compost, strooizout en dergelijke kunnen via deze weg aan- en afgevoerd worden.

We zetten onze weg verder en varen de sluis van Moen binnen. Tijdens de versassing brengt de sluis ons schip 4,5m omhoog.

Vaarttaluds

Het kanaal is ingesneden in het landschap. De hellingen vormen een apart natuurreservaat, de Vaarttaluds. De brede taluds van het Kanaal Bossuit-Kortrijk zijn pas in de jaren ‘70 ontstaan door verbredingswerken aan het kanaal. De vervanging van de tunnel (het ‘souterrain van de Keiberg’), door een brede geul zorgde ervoor dat de dieper liggende lagen aan de oppervlakte kwamen. Hierdoor komen er zeldzame planten en dieren voor, zoals orchideeën, hazelwormen en kamsalamanders.

De Vaarttaluds in Moen

Voormalige elektriciteits- en stoomcentrale in Zwevegem

Herbestemming elektriciteitscentrale Zwevegem

Op LO komen we langs de vroegere elektriciteits- en stoomcentrale van Zwevegem. Vroeger leverde de centrale elektriciteit aan Oost- en West-Vlaanderen. In 1954 werd beslist om de centrale van Ruien te bouwen langs de Schelde. De koelcapaciteit van het kanaal was nl. te klein om de centrale van Zwevegem verder uit te breiden. De centrale van Zwevegem bleef tot 2001 wel stoom produceren, o.a. gebruikt voor de verwarming van het zwembad van Zwevegem.

Nu wordt er door vzw Transfo volop gewerkt aan een herbestemming, waarbij functies zoals cultuur, toerisme, recreatie, wonen, sport, bedrijvigheid,... in een aangenaam kader verweven worden. De oude gebouwen van de elektriciteitscentrale worden momenteel gebruikt voor buitensport-activiteiten (touwenparcours) en als fuifzaal.Ter hoogte van het ontmoetingscentrum de Brug, een voormalige weverij, wordt veel aan watersport gedaan. In het ontmoetingscentrum huizen een 15-tal sport-, jeugd- en recreatieclubs, waaronder de Koninklijke Sobeka Kanoclub Zwevegem. Voor hen werd een aangepaste kade voor kano’s aangelegd.

Watertoren van Bekaert met daarvoor de aanlegplaats van de milieuboot in Zwevegem

Bekaert Het centrum van Zwevegem ligt op LO, niet vlak langs het kanaal. Langs het kanaal is hier vooral industrie te vinden. Sinds het einde van de 19de eeuw is Zwevegem een industriegemeente. In 1880 werd er de Bekaertfabriek (LO) opgericht door Leon Bekaert. Dit bedrijf produceert een brede waaier aan producten op basis van metaaldraden en is nu bekend over de hele wereld. Het bedrijf neemt water uit het kanaal, heeft een eigen watertoren en een waterzuiveringsinstallatie. Op het terrein van Bekaert werden onlangs ook wind-molens geplaatst.We meren aan ter hoogte van Bekaert.