Het jaar van de Brusselaar

HET JAAR VAN DE

BRUSSELAARBRAL EN BXL IN 2015

2 BRAL EN BXL IN 2015 3

vzw BRALStadsbeweging voor BrusselMouvement urbain pour BruxellesAn urban movement for Brussels Zaterdagplein 13 Place du Samedi Bruxelles 1000 BrusselT 02 217 56 [email protected]

Dit is de eerste BRALpublicatie van 2016.Om u te abonneren op onze driemaandelijkste publicatie, surf naar: www.bral.brussels/abo

Les communications de BRAL se font dans la mesure du possible en

plusieurs langues. Pour des raisons pratiques, cette publication existe

uniquement en néerlandais. Si vous avez besoin d’explications en

français ou en anglais, n’hésitez pas à nous contacter !

Wettelijk depot = D/1969//2016/02V.U. april 2016: Sarah Hollander, Zaterdagplein 13, 1000 Brussel Foto’s: © BRAL, Bart De Waele (omslag, p20, p21), Hanne Van Reusel (Let’s make our own city p7), Commons Josaphat (p13, p14), Kristof Vadino (p22),. Grafische vormgeving: Ophelia Van Campenhout (www.nordicmaterial.com)

Twijfelen we nog over de komst van een megapark

op Thurn & Taxis? Wat is er zo uniek aan de tientallen

bewonersiniatieven die in Brussel als paddenstoelen uit

de grond schieten? Hoe laten bewoners van zich horen

over de nieuwe voetgangerszone in het centrum? Zijn er

nu eigenlijk Brusselaars die naar de rechtbank stappen om

een betere luchtkwaliteit te eisen? Hoe kan Brussel beter

bestuurd worden?

Hoewel de initiële opzet, geeft deze publicatie geen

exhaustief overzicht van de activiteiten van BRAL in 2015.

Daarvoor verwijzen we u door naar www.bral.brussels/2015.

Deze beknopte publicatie focust wel op onze speerpunten.

We willen hiermee zowel insiders als mensen met een

gezonde interesse voor Brussel en/of voor Bral inspireren.

Op de laatste pagina’s lees je ook met welke middelen BRAL

werkt en waar we ons geld aan besteden. Bestuurders Tom

Lootens en Sofie Vermeulen geven, bij wijze van inleiding,

een kritische kijk op de toekomst van het Brusselse

middenveld anno vandaag.

Veel leesgenot en tot op straat, tot in Brussel, tot in ons

kantoor (op 2 stappen van het de Brouckèreplein), tot op de

golven van de sociale media of tot op www.bral.brussels.


NA 22/3: NU iS HET AAN BRUSSELOp 22 maart 2016 gebeurde wat

we al een tijdje vreesden: de Brus-

selse luchthaven en metro werden

het doelwit van bandieten met

bommen. Veel gewonden; tiental-

len lieten het leven. Ergens onder-

weg. Veelkleurig en veeltalig Brus-

sel, de hoofdstad van Europa, staat

nu oog in oog met vele vragen

én meningen over het waarom.

Tom Lootens en Sofie Vermeulen,

bestuurders bij BRAL, overschou-

wen de situatie, met de blik en

ingesteldheid van echte midden-

velders.

Daags na de aanslagen riep onze premier Michel op tot solidariteit en eendracht. Het was een mooie hoopvolle boodschap in tegenstelling tot de oorlog-staal van de Franse premier Hollande na de aansla-gen in Parijs. Het is een boodschap waar het Brus-sels middenveld zijn twee mouwen verder voor kan opstropen en het is tevens een versterking van de oproep van de Grote Parade tot meer solidariteit en eenheid in diversiteit, die twee dagen voor de aan-slagen nog 25.000 mensen op de been bracht in Brussel.

Het valt ons immers moeilijk, dat in het zoeken naar antwoorden op dat ‘waarom’ van terrorisme, de woorden banditisme, werkloosheid, schoolachter-stand, rechten, plichten, waarden, vluchtelingen en asielbeleid, religie, cultuur en gemeenschap, vaak, quasi achteloos, op één hoop worden gegooid. Op-bouwwerk wordt eveneens snel in het verdomhoek-je der naïevelingen geduwd. Onterecht. De bruggen tussen burgers en overheden moeten meer dan ooit weer versterkt worden. Drastisch en met veel ver-schillende vormen en soorten. De middenvelder heeft hierin een cruciale rol te spelen, net als in het voetbal. Dat is ook waar BRAL voor gaat: Citizens in Action for Brussels.

[de middenvelder] ~ “De midden-

velder speelt tussen de verdedigers

en de aanvallers. Hij/zij beweegt het

meest – en geraakt daardoor sneller

vermoeid. In het middenveld zit de

spil van het spel. Wie het middenveld

beheerst heeft de meeste kans om

te winnen.”

Bijna twee jaar geleden vierden BRAL en IEB de ge-zegende leeftijd der wijsheid van 40 jaar. Toen blik-ten de voorzitters en twee stafmedewerkers terug op het ontstaan van beide stadsverenigingen. Ze hiel-den de uitdagingen van toen en nu tegen het licht. De impact van de vastgoedmarkt en economie op stadsontwikkeling en het belang van opbouwwerk op het terrein stonden duidelijk al vanaf het prille

begin centraal in de werking. Dat is ook vandaag nog zo.

VAN HOE NAAR WAAROM

Het ontstaan van dat Brusselse middenveld, dat zich bezighield met een beter Brussel voor iedereen, stond met de natte voeten in een drievoudige crisis. Terwijl onze maatschappij steeds meer kleurde en verstedelijkte, belandde de wereldeconomie in alge-mene (olie)malaise. Tijdens de afbrokkelende Belgi-sche welvaartsstaat, zat Brussel even in de politieke koelkast. De communautaire kwesties kwamen op het politieke voorplan, Brusselse wijken werden te vaak onterecht afgebroken. Er zijn teveel mensen die onterecht moesten verhuizen. Die Brusselisatie heeft zware littekens achtergelaten. Middenveldor-ganisaties gaven kleur aan de strijd tegen afbraak, pleitten voor meer bescherming van huisvesting, voor meer bewonersparticipatie. De zoektocht naar het hoe van een betere participatie, riskeert echter een belangrijke vraag naar de achtergrond te drin-gen: waarvoor willen we dan wel meer participatie?

ZELF STAD MAKEN

BRAL gaat altijd op zoek naar goeie voorbeelden om uit te leren. We doen dit zoveel mogelijk in samen-werking met bewoners, activisten, opbouwwerkers, sociologen, geschiedkundigen, economen, politico-logen en geografen. De verbetering van het demo-cratisch proces van stadsplanning is een continue zoektocht waarbij we experiment op terrein moeten combineren met onderzoek. Een verfrissende kruis-bestuiving! Overal ter wereld wordt vandaag geëx-perimenteerd bottom-up projecten, andere ontwerp-methoden in stadsplanning, opbouwwerk in wijken, met waterbeheer, wijkbudgetten en -raden, moestui-nen, etc. BRAL werkte het afgelopen jaar ook inten-sief samen met elf burgerinitiatieven in het project Selfcity. Uit de praktijk ontstond een grondige ana-lyse, en veel goesting om de grenzen verder te ver-kennen.

Maar stadsontwikkeling is een complex beest: zoe-


ken naar manieren waarop wij – burgers - zeggen-schap hebben in de complexe tango van markt en overheid, is niet altijd een passionele dans vol over-gave. De vele overheden in Brussel creëren in vele gevallen een politiek vacuüm. Lange tijd heeft het middenveld de kracht van de grijze zones kunnen gebruiken - daar waar tijd en ruimte is voor expe-riment. In een leegstaand gebouw, op tijdelijke on-gebruikte site of op een vergeten pleintje. Daarbij vergaten we soms dat we als middenvelders samen op het zelfde Brusselse veld staan. En dat we best een wedstrijdstrategie hebben voor dat beter Brus-sel. Met ieder z’n rol, z’n achilleshiel en uitblinkend talent.

“De verbetering van het democra-

tisch proces van stadsplanning is

een continue zoektocht waarbij

we experiment op terrein moeten

combineren met onderzoek. Een

verfrissende kruisbestuiving!”

Met onze leden en achterban hebben we gekozen om op volgende prioriteiten te focussen: gezondere lucht voor alle ketjes door een duurzamere mobiliteit, een grotere betrokkenheid tussen beleid en burgers en een meer inclusieve sociale en groene economie voor onze stad. Het zijn de sleutels van het meerja-renproject van BRAL. Het is een duidelijke strategie gefundeerd op een sterk verhaal.

TiJD VOOR KRiJTJES

Net als zovele stadsbewegingen, blaast BRAL leven in dat verhaal. Maar dat kunnen we alleen samen met ieder die van Brussel houdt, met verenigingen, bewoners, overheidsmedewerkers, onderzoekers en private actoren. BRAL wil hier meer dan ooit haar schouders onder zetten. Zodat 2016 nog meer dan ooit het jaar van álle Brusselaars blijft. Zodat de voe-dingsbodem van zo’n vreselijke aanslagen verbrok-kelt, elders en hier.

En daarom is het tijd voor wat John Lennon. En een paar dozen krijtjes, aan de Beurs, waar ooit de bo-termarkt stond. Krijtjes in verschillende kleuren, als symbool voor een collectieve creativiteit. Dezer dagen is het Beursplein de plaats om te rouwen, om bruggen te bouwen die zo nodig zijn, in een stad waar iedereen een beetje van ergens anders komt. Laat ons des te meer samen in het krijt treden, voor Brussel. Laat ons de vele verhalen vertellen en een nieuw collectief geheugen bouwen, voor een stad die rechtvaardig is, voor iedereen, in elke wijk, over alle administratieve, symbolische en taalgrenzen heen.

Sofie Vermeulen en Tom LootensBestuursleden van BRAL

1. Lees het dubbelinterview met BRAL en IEB ‘40 jaar actie

voor een beter Brussel’: http://bral.brussels/nl/artikel/40-

jaar-actie-voor-een-beter-brussel

2. Vermeulen, S. (2015). Chapter 4 : Urban governance in Brussels & Chapter 5: Policies, planning system & instruments. In : The Brussels Canal Zone. Negotiating visions for Urban Planning. Brussel : VUBPRESS.

BRAL EN BXL iN 2015

BRAL EN BXL IN 2015 9

EEN pUBLiEK pARK VOOR THURN &TAXiS

GOVERNANCE EN PARTICIPATIE Dat er binnenkort een groot park komt aan Thurn & Taxis (T&T), dat is te danken aan de inzet en de creativiteit van de bewoners, aan een welwillen-de administratie, maar ook met BRAL droegen we ons steentje bij. Want al sinds het manifest “T&T : TouT Pu-bliek” in 2006, vragen we samen met de buurtbewoners, comités en ande-re organisaties een park van 10 ha.

Er wordt ook gebouwd op de site, al is de coherentie tussen de verschillende plannen echter vaak zoek. Dit lieten we begin 2015 nog eens duidelijk weten met een persbericht en een duidelijke boodschap: “BRAL vraagt om geen vergunning af te geven voor het nieuwe kantoorgebouw voor de Vlaamse Ge-meenschap, zolang er geen coherent plan is voor de belangrijkste woonzone op de site T&T”. Mét succes: de grond naast het Maritiemstation waarop onge-veer 900 woningen moeten komen, wordt globaal

De eerste realisaties op de site van T&T worden eindelijk zichtbaar. Dit zorgt voor een hernieuwde interesse van veel bewoners.

Die betrokkenheid is nodig, want de volgende jaren staat er nog heel wat te gebeuren op de site.


hertekend en de Brusselse Bouwmeester mag aan kwaliteitscontrole doen. Stevig lobbywerk met een duidelijk resultaat. De leefkwaliteit van de buurtbe-woners zal er wel bij varen.

GEEN TOEGANG

En dat we altijd waakzaam moeten zijn, bewezen we ook enkele maanden later, toen de regularisatie van de eerste fase van het park in openbaar onderzoek ging. Opvallend: er stonden geen ingangen op aan-geduid! We gingen aan de alarmbel hangen en licht-ten de omwonenden en lokale organisaties in. We gingen onze bezwaren samen toelichten bij de offi-ciële overlegcommissie.. Een blitzactie die loonde: er komt een toegang aan het Laekenveldplein. Dat goed nieuws werd publiek gemaakt op een debat dat we hierover in oktober organiseerden op de site (150 aanwezigen in het Pakhuis op T&T), in samen-werking met JES vzw: ‘Welke toekomst voor Thurn & Taxis?’ Want op die toekomst hadden we nog lang geen zicht. Informatie verstrekken, bewoners het woord geven en in debat gaan met de (privé-)eige-naar en de beleidsmakers, het zou veel meer moeten gebeuren in de grote Brusselse stedenbouwdossiers.

Het is ook niet zonder reden dat we zo’n publiek de-bat samen met JES organiseerden. JES heeft een gewortelde werking met de jonge ketten uit de om-liggende wijken. Naast de verschillende betrokken politici, de Brusselse Bouwmeester en de eigenaar nam ook de jeugdraad van Molenbeek het woord op het debat. Dat was een meerwaarde.

BLiJVEN STRiJDEN

Al werd de feestvreugde toch een kleine beetje ge-temperd: hét grote plan bleek toch nog niet afge-werkt en dus kregen we het niet te zien. De privé-ei-genaar kondigde wel aan dat het park toegankelijk zal blijven - al voelen we dat dit een blijvende strijd zal zijn - en dat er scholen op de site komen. Daarvan zijn we nu ook zeker. Het is duidelijk dat de Brusselaars in het algemeen en de omwonenden in het bijzonder met veel inte-

resse naar deze belangrijke site blijven kijken. De aanwezigen waren duidelijk opgetogen met de ant-woorden op hun vragen. De eerste realisaties wor-den eindelijk zichtbaar op het terrein, wat ongetwij-feld een verklaring is voor de hernieuwde interesse. Deze debatavond zette dan ook een nieuwe dyna-miek in gang, van mensen die zich betrokken voelen bij de site, op plannen broeden en klaar staan wan-neer de plannen een nieuwe fase intreden. BRAL is er om ze daarin te begeleiden.

BRUSSEL BETER BESTU-REN De planning en de ontwikkeling van grote stadsprojecten loopt niet altijd van een leien dakje. Hoe kunnen der-gelijke grote projecten – denk maar aan Thurn & Taxis, de Josaphatsite,

Schaarbeek-Vorming - sneller gere-aliseerd worden? Hoe kun je burgers meer betrekken? Hoe kunnen admi-nistraties beter met elkaar samen-werken? De Brusselse regering buigt zich er ook deze legislatuur over en lijkt er iets op te hebben gevonden: binnenkort houdt ze twee gloednieu-we Brusselse instellingen boven het doopvont: het Brussels Planbureau (BPB) en de Maatschappij voor Ste-delijke Inrichting (MSI), als onderdeel van het Territoriaal Platform. Een ge-beurtenis waar we alles van willen weten en waar we via gericht lobby-werk en grondige analyse de over-heid op nog betere ideeën proberen te brengen.

GOVERNANCE EN PARTICIPATIE

Hoe pak je als overheid complexe stadsprojecten zoals bijvoorbeeld Thurn & Taxis, de Josaphatsite of Schaarbeek-vorming aan?

Voorbeelden uit andere steden leren dat een goede coördinatie en een doordachte participatie altijd essentieel zijn.


ONMiSBAAR pLAN

Een nieuw ‘bureau’ en een nieuwe ‘maatschappij’ kan misschien wel een goed idee zijn, maar onder-tussen zitten we ook nog altijd te wachten op ons Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling of GPDO. Dat plan is sinds 2011 in voorbereiding en nog altijd niet geland. We betreuren dit. Ondanks de talrijke studies en opdrachten is de vorige regering nooit verder geraakt dan de fase van het ‘eerste ont-werp’. En dat terwijl het eind 2014 nog een van de grote werven van de regering was. Niet dus. Sterker nog, in zijn recente beleidsverklaring rept minis-ter-president Rudi Vervoort met geen enkel woord meer over dat GPDO.

Een globaal stadsplan dat de lijnen uitzet blijft noch-tans een onmisbaar instrument. Alleen al om de sa-menhang tussen al de projecten te garanderen en die ook te enten op een stevige visie op mobiliteit en een groen netwerk. Globale uitdagingen zoals de klimaatwijziging en luchtkwaliteit verdragen geen versnipperde aanpak. Of het BPB en het MSI zullen helpen om bijvoorbeeld complexe stadsprojecten anders aan te pakken, valt nog te bezien.

LiCHTEND VOORBEELD

Laat ons ondertussen wat inspiratie gaan opdoen in andere steden. Hoe behandelen ze daar complexe projecten? In Turnhout bijvoorbeeld, waar het moge-lijk was om een typische reconversie van een oud industriegebied in het centrum van de stad te sturen van bij de eerste wilde plannen tot bij de uitvoering. We leerden de valkuilen en de schietgeweren ken-nen waar zo’n ‘complex’ project mee te maken krijgt en ook wat er nodig is om effectief iets te realiseren.Het belang van continuïteit en kwaliteitsbewaking tussen planning en uitvoering bijvoorbeeld. We leer-den ook dat er in Vlaanderen als eens iets fout gaat en langer duurt dan gedacht. Bleef nog hangen: lie-ver een lange tijd tussen plannen en uitvoering la-ten, dan toe te geven aan de druk om snel te gaan, en dus met een slecht project te eindigen.

TEST-CASE KANAALpLAN

Een andere gelegenheid voor de Brusselse regering om aan te tonen dat ze het vanaf vandaag anders kunnen aanpakken, was de doorstart van het Ka-naalplan. Na het nodige voorbereidende werk liet de Brusselse regering in februari het plan effectief te water. We leerden dat er geld en mensen worden vrij-gemaakt om van alles in beweging te zetten. Maar wat er nu juist zou moeten bewegen, blijft vaag. We bekijken het positief en zien zowel op het terrein als op plan nog véél marge voor verbetering. Een goe-de selectie van een reeks ‘proeftuinen’ in die zone is belangrijk. Maar nog belangrijker is een openheid en bereidheid van de overheid om het in deze nieu-we fase anders aan te pakken.

De ambitie van het Kanaalplan om industrie met wo-nen te vermengen is ambitieus. Dit vraagt doordacht maatwerk, maar is niet altijd opportuun. En nog een algemene waarschuwing: de uitwerking van de toe-komstvisie op de kanaalzone – nochtans goed voor 17.5% van het gewest en 370.000 inwoners - gebeurde en petit comité, waardoor veel actoren zich niet echt betrokken voelen bij het plan. Ze eigenen het zich niet toe, omdat ze het niet samen hebben kunnen uitwerken. En wil er ook maar iéts gerealiseerd ge-raken, dan zijn die toe-eigening en samenwerking essentieel. Er is dus een volledig nieuwe manier van werken nodig nu het concreet lijkt te worden. En ja-wel daar zijn we weer, een goede coördinatie/projec-tregie én een doordachte participatie zijn daarbij ab-soluut essentieel. In dit opzicht is het opvallend dat ze niet wachten tot de oprichting van het BPB in 2016 maar alvast een mini versie ervan creëren om de projecten in de Kanaalzone te coördineren. Wij hopen alvast dat de regering er, samen met Bouw-meester, inventief te werk gaat en inspiratie opdoet voor de werking van het het BPB. We’ll see.

Auteurs: Steyn Van Assche en Hilde Geens - [email protected], [email protected]

COMMONS JOSApHAT: BEWONERS TONEN AL-TERNATiEFVoor de eerste keer sinds lang kan het Brussels Gewest een grondreserve helemaal alleen vorm geven. Zonder

rekening te moeten houden met de desiderata van een privé-promotor. Noem het gerust een ideale situatie om te experimenteren en een am-bitieuze, duurzame wijk te bouwen. Commons Josaphat - een collectief van buurtbewoners, activisten, stu-denten, vrijwilligers - vraagt om deze gelegenheid aan te grijpen om hier de wijk van de toekomst, un quartier en commun te bouwen. Maar hoe ver zal de overheid hierin willen gaan?

De Josaphatsite is een grotendeels braakliggend terrein op de grens tussen Schaarbeek en Evere, op een boogscheut van het Meiserplein. Dit oud spoor-wegterrein van 24 h is eigendom van het Brussels Gewest.

Dit is dus de ideale situatie voor de overheid om te experimenteren, om nieuwe concepten uit te pro-

GOVERNANCE EN PARTICIPATIE

De Josapahatsite in Schaarbeek is de ideale testcase om samen met bewoners te onderzoeken hoe Brussel bestuurd kan worden als een gemeengoed.


beren en een ambitieuze wijk te bouwen. Van een privé-ontwikkelaar verwacht je namelijk niet altijd veel experiment, tenzij dit ergens een duidelijke winst zou opleveren. Dit experiment zou dus kun-nen (en moeten) een echt antwoord bieden op de so-ciale, economische en ecologische uitdagingen van Brussel.

COMMONS?

Vandaag experimenteren veel Brusselaars al met vormen van ‘gemeengoed’: gemeenschappelijke aankoopgroepen, collectief wonen, collectieve tui-nen, kindercrèches in zelfbeheer, hacker spaces, Community Land Trusts, coöperatieve supermark-ten, coöperatieven voor energieproductie, gemeen-schappelijke kranten, .... Commons Josaphat – een collectief dat sinds 2013 de steun krijgt van BRAL - gaat nog verder.

Dit collectief wil voortbouwen op deze verschillen-de ervaringen. We geloven dat de Josaphat-site een innoverende voorbeeldwijk kan worden, die beant-woordt aan ecologische, economische en sociale uitdagingen. Een wijk die ja zegt tegen coöperatie, samenwerking en lokale economie; een wijk die solidaire, interculturele en intergenerationele dy-namieken creëert, een wijk die de nadruk legt op leefkwaliteit. We laten ons hierbij inspireren door inspirerende voorbeelden als Kalkbreite in Zurich, Freiburg, Letchworth en nog vele andere.We zien op de Josaphat-site graag een wijk ontstaan waar ook de publieke ruimte collectief beheerd

wordt. Waar de straten en pleinen als ontmoetings-plaatsen gebruikt worden, en waar maatschappelij-ke debatten kunnen ontstaan.

We moeten samen op zoek naar hoe Brussel be-stuurd kan worden als een commons, een gemeen-goed. Om inspiratie op te doen organiseerden we in 2014 een ideeënoproep, gericht aan alle Brusselaars. Deze meer dan 50 inzendingen, samen met de tien-tallen discussies tijdens ateliers en (internationale) uitwisselingen op de site, hebben niet alleen de vi-sie op de site bepaald, maar ook het collectief zelf gevormd.

HUiSVESTiNG ALS

GEMEENGOED

In september stelden we die visie voor op een pu-blieksdag op de Josaphat-site. De tekst kreeg de titel Josaphat en commun. D’une réserve foncière à un quartier en bien commun. We gaan hieronder kort even in op enkele van de ideeën.

Zo geeft Commons Josaphat een beeld van hoe de huisvesting op Josaphat kan gebouwd en beheerd worden als gemeengoed, waar mensen zelf en col-lectief hun woningen uitdenken en bouwen, met aandacht voor gemeenschappelijke ruimtes en een goede energie-performantie. We zien op de Josap-hat-site graag een wijk ontstaan waar ook de publie-ke ruimte collectief beheerd wordt. Waar de straten en pleinen als ontmoetingsplaatsen gebruikt wor-

den, en waar maatschappelijke debatten kunnen ontstaan.

Economische activiteiten krijgen ook een centrale plaats in de toekomstige buurt. Om van bij het begin een gemeenschappelijke, lokale, groene economie te stimuleren, stelt Commons Josaphat voor om te starten met een incubator of centrum voor coöpe-ratieven, waar startende initiatieven gestimuleerd en begeleid worden met aandacht voor de lokale noden en mogelijkheden. Een coöperatief bouwbe-drijf bijvoorbeeld, opgericht door Brusselaars, zou dan de collectieve woonprojecten op de site kunnen bouwen. En waarom geen coöperatieve supermarkt? We vragen ook dat van bij de start initiatieven ont-staan die een circulaire korte-keten-economie op schaal van de wijk, en daarbuiten, realiseert.

De visie van Commons Josaphat gaat natuurlijk ook over groene ruimte, over mobiliteit en energie, en ook over publieke voorzieningen.

VANAF TiJDELiJK GEBRUiK

Josaphat en commun realiseer je niet van de ene dag op de andere. In het plannings- en uitvoerings-proces moet er voldoende ruimte gegeven worden voor wat we noemen commoning. De samenwerking tussen overheid, burgers en privé-actoren moet van bij de start vorm gegeven worden, zowel in de acti-viteiten die plaatsvinden op de site als in het beheer ervan. Commons Josaphat stelt dan ook voor om tijdelijk gebruik van de site mogelijk te maken, een ideale manier om alle partners rond een gemeen-schappelijk project bijeen te krijgen. Dat tijdelijk gebruik kan dan in co-beheer worden begeleid. Op deze manier creëer je een vertrouwensbasis en kun-nen mensen ervaring opdoen, nog voor er effectief moet gebouwd worden.

WEiNiG RUiMTE

In december 2015 stelde het gewest, samen met ver-tegenwoordigers van Schaarbeek en Evere, haar vi-sie op de ontwikkeling van de Josaphatsite voor. Die

gaan ze in een zogeheten Richtschema gieten: het Gewest wil er 1.800 woningen, er wordt plaats vrij-gehouden voor productieactiviteiten, voor publieke functies (school, crèche, park, speeltuinen, ...?) en voor handelsactiviteiten.

Gezien de druk op de Brusselse woningmarkt, is het interessant dat de klemtoon op wonen ligt. Ook het aantal het aantal geplande sociale huurwoningen - de geviseerde 24% ligt boven het Brussels gemiddel-de - lijkt ambitieus. Maar toch krijgen we op esseni-tiële vragen vandaag nog geen antwoord.

Is de geplande dichtheid voor de site wel haalbaar? Worden er genoeg scholen en publieke ruimte voor-zien? Daarover is vandaag nog geen duidelijkheid. En wat zijn juist de plannen met de grondeigen-dom? Als 56% van de woningen gebouwd zal worden door privé-investeerders, kan de overheid dan nog eigenaar van de grond blijven? En als we rekening houden met het feit dat de publieke koopwoningen gebouwd door de gewestelijke ontwikkelingsmaat-schappij citydev.brussels op termijn ook geprivati-seerd worden, zal op termijn makkelijk 72% van de woningen in privéhanden vallen. Veel ruimte voor commoning schiet er dan niet meer over.

EN NU ?

Ook al heeft het gewest noch Commons Josaphat, noch de buurtbewoners, bij de opmaak van het richtschema betrokken, toch zien we zeker nog vol-doende pistes om onze visie te realiseren. Maar het is voorlopig nog afwachten hoe ver het gewest wil gaan om hier een innovatieve voorbeeldwijk te bou-wen. Het openbaar onderzoek van het richtschema zou normaal gezien in 2016 moeten starten. Com-mons Josaphat en BRAL zullen alvast Josaphat en Commun blijven verdedigen.

Auteur: An Descheemaeker - [email protected]


SELFCiTy: BEWONERS BOVEN Brussel is een rijke stad. Rijk aan be-wonersinitiatief bedoelen we. Brus-selaars sparen, ruilen en delen sa-men. Ze beheren plekken en panden. Vrijwilligersinitiatieven dragen zo veel bij tot het maatschappelijk welzijn. Ze houden een belofte in van een nieu-we organisatie van de samenleving, zowel op vlak van economie als wat

GROENE EN SOCIALE ECONOMIEbetreft democratie. Met gebruik in plaats van bezit, coöperatie in plaats van competitie en co-beheer in plaats van representatie.

We hebben dit nieuwe fenomeen in 2015 grondig be-studeerd, met 10 Selfcity Ateliers, de Selfcity Day en via een samenwerking met elf heel diverse collec-tieven. We zien dat Brusselaars uit alle lagen van de bevolking actief zijn bij dit soort groepen. Soms is de steun van professionele organisaties wel essentieel.

MEER CONTROLE

Wat hebben we hieruit geleerd? Veel groepen ont-staan uit frustratie, omdat ze het beu zijn dat de dingen niet vooruit gaan. Liever dan te eisen dat anderen iets organiseren, beginnen ze er zelf aan. De overheid speelt hier best op in door zichzelf op-nieuw uit te vinden, in de rol van facilitator of regis-seur. Het bestuur kan een kader creëren waarbinnen bewonersinitiatief kan open bloeien, zonder daarom

De bewonersinitiatieven die in Brussel als paddenstoelen uit de grond schieten zijn niet zomaar wat gerommel in de marge. Ze maken deel uit van een internationale trend en hebben een belangrijke economische waarde.

haar verantwoordelijkheid af te stoten. Op die ma-nier kunnen overheid en bewoners samenwerken om maatschappelijke problemen (armoede, dure huisvesting, verspilling, gebrek aan sociale cohesie, ....) aan te pakken.

Helaas zien we een tegenovergestelde tendens: de overheid wil meer controle, bureaucratie stijgt en de macht blijft bij enkele personen. Het middenveld krijgt steeds minder ruimte. In plaats van in te spe-len op reële behoeften van mensen en te werken van onderuit, redeneert de overheid nogal eens dat men-sen zich maar moeten aanpassen aan haar aanbod.

NiEUW SOORT BRUSSEL

Hoe kan deze prille stroming van bewonersgroe-peringen groeien en bijdragen tot een vernieuwing van onze democratie en onze economie? Want die vernieuwing is nodig. We stoten op alle mogelijke manieren op onze grenzen (economisch, ecologisch, sociaal,...) Eén grote beweging van Brusselse bewo-nerscollectieven is allicht niet haalbaar en zelfs niet wenselijk maar misschien kunnen groepen wel een coalitie vormen rond een gemeenschappelijke agen-da. Selfcity heeft alleszins getoond dat samenwer-kingen gemakkelijk ontstaan. Van onderuit groeit er een informeel netwerk tussen bewonerscollectie-ven die elkaar steunen en sterker maken.

Allemaal samen moeten we dit stuk van de samen-leving ook zichtbaarder maken. Collectieven die meer communiceren over hun verwezenlijkingen, kunnen anderen inspireren.

iNTERNATiONALE TREND

Het is ook heel belangrijk om te tonen dat deze dyna-miek niet zomaar wat gerommel in de marge is, dat het niet enkel thuishoort in de lifestylepagina’s van uw krant. De vele initiatieven die de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond schieten maken deel uit van een internationale trend en hebben een belang-rijke economische waarde. Mensen vullen hun loon bijvoorbeeld aan met dingen die ze ruilen of met

groenten uit de moestuinen. Bovendien zorgen vrij-willigersinitiatieven voor leerprocessen (collectief en/of individueel) en empowerment: Mensen leren zich organiseren en worden er sterker van.

Deze ‘beweging van onderuit’ in de schijnwerpers zetten? We zijn er alvast mee begonnen. Selfcity bood een aantal collectieven de kans om een film of boekje uit te brengen. En met de Selfcity Ateliers, een expositie (Ambassade van de Vrijstaat Selfcity) en een drietalige publicatie (Selfcity, overzicht en analyse van een nieuwe generatie bewonersinitia-tieven) geven we deze initiatieven een duwtje in de rug. Ook www.selfcity.brussels trekt de aandacht. De volgende jaren zullen we deze boodschap nog krachtiger doen weerklinken in het publieke de-bat.

Auteur: Piet Van Meerbeek - [email protected]


BEWONERS ANALy-SEREN DE ViJFHOEKBRAL stond eind 2014 mee aan de wieg van het Platform Pentagone, een groep van wijkcomités, organisa-ties en individuen. De bedoeling was vooral om informatie uit te wisselen en om met één stem te kunnen spre-

ken in het dossier over de heraanleg van de centrale lanen en alles daar-rond (plannen voor parkings, nieuw mobiliteitsplan, ...). Een uitdaging, maar voorwaar geen makkelijke op-dracht. Het dossier is très chaud en roept veel uiteenlopende menin-gen op. Met het team analyseren we voortdurend de plannen en we toet-sen af met onze leden en organisa-ties uit ons netwerk.

Door deel te nemen aan een officieel participatietra-ject (georganiseerd door de Stad) en verschillende bewonersvergaderingen houden we de vinger aan de pols. De verschillende publieke momenten en communicaties in de pers tonen dat het stadsbe-stuur er in 2015 niet in slaagde haar communicatie en haar ideeën op een correcte en coherente manier uit te voeren. Door dit ad hoc beleid en het gebrek aan transparantie en ook evaluatie van de plannen,

BETERE LUCHTBETERE LUCHT

Het debat over de toekomst van de Vijfhoek woedt sinds de invoering van de voetgangerszone in alle hevigheid. Bral zoekt naar evenwicht en dialoog.

lopen de gemoederen soms hoog op, ook bij de be-woners uit verschillende wijken onderling.

BADWATER

BRAL probeert waar mogelijk te faciliteren, en be-houdt de strategie: het kind (de voetgangerszone) niet met het badwater (het circulatieplan met vele tekortkomingen) weggooien. Een boodschap die we in september via de pers nog eens benadrukken, met de nodige reacties en een vurig debat over de toekomst van de binnenstad als gevolg. Wij tonen ons positief over de plannen voor de centrumlanen, maar blijven vragen om meer dialoog en een profes-sionele communicatiestrategie. We maken dus dui-delijk dat we tevreden zijn met de huidige politieke beslissing over de voetgangerszone. We namen tij-dens de vorige zomers niet voor niets deel aan Pic Nic the Streets.

CONSTRUCTiEVE

FELLOW

We blijven dus heel kritisch over de werkwijze van de Stad Brussel en over het circulatieplan. We zien het als onze rol om het debat op een constructieve manier te voeren, waarbij we medestanders zoeken in onze strijd voor een duurzaam Brussel. We doen dit op drie manieren.

In het kader van het openbaar onderzoek voor de heraanleg van de centrale lanen organiseren we met de coördinatiegroep van Platform Pentagone een bijeenkomst, waarin we heel wat bewoners onze be-denkingen meegeven en waar we uitleggen op wel-ke manier ze zich als burgers kunnen laten horen in het dossier. Het is uit deze vergadering dat er een nieuwe groep zich organiseert rond het ambitieuze idee om een ‘alternatief plan voor de Vijfhoek’ op te maken. BRAL beslist om deze groep mee te onder-steunen (zie verder).

Terzelfdertijd start Bral een samenwerking met de VUB in de vorm van een Fellowship. Samen met en-

kele onderzoeksgroepen gaan we de effecten van politieke beslissingen voor de voetgangerszone en circulatieplan monitoren en evalueren.

En we experimenteren. Onder meer met een publi-catie over de voetgangerszone, waarin we onze idee-en en standpunten in de vorm van een ‘bouwpakket’ gieten. We zoeken hiermee interactie op, door lezers te vragen om via wat knip- en plakwerk ons hun ideeën te geven. We vestigen met deze publicatie dus de aandacht op het feit dat er nog veel ruimte is voor positieve alternatieven en dat de tijd is ge-komen om met constructieve voorstellen te komen.

pLAN B-XL: BEWONERS

FACiLiTEREN

De groep die zich na de plenaire vergadering van Platform Pentagone vormt, geeft zichzelf onder-tussen een nieuwe naam: PLAN B-XL. PLAN B-XL streeft naar een ruimtelijke vertaling van een reeks alternatieve ideeën voor Brussel-centrum. Die idee-en centreren zich rond een gemeenschappelijk op-gestelde visie op hoe het centrum van Brussel zou moeten evolueren: rond een structurerend voetgan-gers- en fietsnetwerk eerder dan rond gemotoriseerd verkeer bijvoorbeeld. Of wat kan je nu eigenlijk con-creet doen om de autodruk in het centrum naar be-neden te halen? En dat toerisme en evenementen een plaats verdienen in het centrum, daar zijn we het over eens, maar hoe verlicht je de druk? Brus-sel-centrum moet in de PLAN B-XL-visie ook meer een laboratorium zijn voor deelinitiatieven en buurt-economie. Hoe ga je hierrond concreet te werk? Met een groep van ruim 20 Brusselaars proberen we deze en andere ideeën uit beelden. De bedoeling is om op korte termijn een bijdrage te leveren aan het debat, door te focussen op ideeën die realiseerbaar zijn op korte (3 jaar – 2018) en middellange (10 jaar - 2024) termijn. Alles krijgt een plaats op de website www.planb-xl.org. Codewoorden: samenwerking, positie-ve alternatieven, participatie, beleidsbeïnvloeding.

Auteur: Joost Vandenbroele - [email protected]


ZONALE HEFFiNG Op DE AGENDAAls het van u zou afhangen, wanneer en hoe zou u het taxeren van autover-keer invoeren? Met deze vraag lanceren we dit jaar ons voorstel om vandaag te starten met een zonale heffing in Brus-sel. Onder socio-economische partners bestaat een breed draagvlak voor een snelle invoering van de slimme kilome-terheffing voor personenwagens. Lo-gisch. Onze gezondheid lijdt immers on-der het teveel aan autoverkeer. En ook de gezondheid van de economie gaat er onder gebukt. En toch is er geen enkele deadline voor de invoering in zicht. Het kalf ligt politiek gebonden, ergens tus-sen de kip en het ei, en tussen de regio’s in.

BETERE LUCHT

Daarom adviseren wij (zie onze publicatie “Het kind van de rekening”) om rekeningrijden op een snelle maar gefaseerde manier in te voeren. Ons advies voor een zonale heffing in de zones best bereikbaar met openbaar vervoer, overstijgt daarbij het techno-logische en politiek communautaire onderscheid tussen een stadstol en een slimme kilometerheffing.Het advies van Bral sluit ook aan bij de aanbevelin-gen van de OESO, die aangeeft dat het te verkiezen is om in eerste instantie een zonale heffing in de ste-den in te voeren en vervolgens, in tweede instantie, een slim heffingssysteem in de rest van het land. Het milieu-effectenrapport (MER) van het Brussels Lucht-Klimaat- en Energieplan (LKEP), deze zomer nog in openbaar onderzoek, herinnert u ook aan deze aanbeveling.

We leveren met ons standpunt een constructieve bijdrage om op een pragmatische manier vooruit-gang te maken in het dossier. Daarom ondernemen we een uitgebreide “roadshow” langs een reeks be-leidsmensen (regering, oppositie, bedrijfswereld, .... ). We geven hen de wegbeschrijving voor deze snelle middenweg.

Het advies van BRAL (en dat van de OESO): eerste een zonale heffing in de steden en dan een slim heffingssysteem in de rest van het land.

SLECHTE LUCHT-KWALiTEiT: BRUSSE-LAARS REAGEREN

Tijdens de zomer van 2015 kon elke Brusselaar zijn of haar mening geven over het Brussels Lucht-Kli-maat- en Energieplan (LKEP). Ook in de verschil-lende gewestelijke overlegcommissies waar Bral lid van is (de mobiliteitscommissie, de milieuraad en de gewestelijke ontwikkelingscommissie), geven we onze opmerkingen bij dit plan. We zijn niet mals in ons oordeel.

EEN pLAN VOOR EEN pLAN

Volgens de Brusselse regering is dit het strategische plan om haar doelstellingen en verplichtingen inza-ke luchtkwaliteit, klimaat en energie na te komen. Maar de eerste versie van dit plan lijkt vooral op .... een plan om een plan te maken. Veel goede intenties, maar weinig concreets om op afgerekend te worden. Geen nood! We werkten aan een advies met de hulp van andere leden van de overlegcommissies en met een pak burgers, bijvoorbeeld met de goed georga-niseerde groep mensen van Clean Air Bxl. Ons be-zwaarschrift diende als inspiratie voor tientallen anderen, zo bleek uit de vele reacties en vragen die we kregen. Het is wachten tot 2016 op de tweede versie van dit

plan om de definitieve engagementen van het Gewest te evalueren.

OVER LUCHT NAAR DE

RECHTBANK?

Er gaat nochtans een ernstig dreigingsniveau uit van de luchtkwaliteit, die volgens internationale bronnen dit jaar in Brussel 632 vroegtijdige overlijdens op haar geweten zal hebben. Al jaren geleden deed Bral een symbolische “opkuis” door te gaan fijn-stofzuigen niet ver van de uitgang van één van de Brusselse tun-nels. Tunnels die elke dag honderdduizenden auto’s de stad in zuigen.

Het beleid inzake luchtkwaliteit laks noemen is een understatement. Er bestaat een onderliggende con-sensus over de maatregelen die moeten genomen worden, maar de wegen van de politiek zijn ondoor-grondelijk, en de maatregelen blijven zweven in een

BETERE LUCHT


universum waar tijd, timing en deadlines nauwe-lijks lijken te bestaan.

DEAD-LiNE

Meer dan 600 vroegtijdige overlijdens is blijkbaar geen voldoende “dead-line” (pun intended) om het beleid tot actie te dwingen. Client Earth, een NGO bestaande uit juristen, neemt daarom de juridische verdediging van haar cliënt Aarde op zich. Er be-staan Europese luchtkwaliteitsnormen verankerd in richtlijnen, omgezet in nationale wetgeving, en België respecteert die normen niet. Volgens die wet moet Brussel minstens een duidelijk plan hebben – met een timing, prioriteiten, én deadlines – om die normen “as soon as possible” te halen, en is enkel het uiteindelijk resultaat van het beleid van tel. Op onze informatievergadering rond het Lucht-Kli-maat en Energieplan nodigen we ook Client Earth uit om hun werking en de mogelijke juridische hefbomen uit te leggen. Verschillende aanwezigen oordelen juridische stappen nuttig en noodzakelijk om extra druk uit te oefenen op het Brussels beleid. Samen met Client Earth, andere Brusselaars en or-ganisaties, bestuderen we verder de juridische mo-gelijkheden. De stilte voor de storm die de lucht zal zuiveren?

#DiESELGATE

Ook voor de uitstoot van auto’s bestaan er normen, die vastliggen in wetten. Maar al jaren vervalsen

autoconstructeurs de uitstoottesten. Op die groot-schalige fraude reageren de Europese instellingen door de normen dan maar lakser te maken. Uw ge-zondheid en die van uw kinderen is verkocht aan de automobielindustrie.

Samen met Europese NGO’s zoals Transport & En-vironment (T&E) en European Environmental Bu-reau (EEB) organiseren we eind 2015 een actie aan de Europese raad, wanneer als gevolg van #dieselgate de uitholling van de NoX uitstootnormen voor auto’s worden besproken. En we koppelen het lokaal Brus-sels beleid aan de relevante Europese regelgeving door de volksvertegenwoordigers in het Brussels parlement te confronteren met de positie van hun partijcollega’s in het Europese parlement.

For the record: zowat alle Belgische Europarlemen-tairen zullen uiteindelijk stemmen in het belang van de gezondheid van de mensen die ze vertegen-woordigen, zelfs al gaan ze daarmee in tegen het standpunt van hun Europese moederpartij. Alleen CD&V stemt loyaal aan Angela Merkel en de belan-gen van de auto-industrie (samen met het Vlaams Belang). Voilà, dat moet in de analen van 2015. We zullen het niet vergeten.

In ieder geval, er komt steeds meer actie voor een be-tere luchtkwaliteit, dus stay tuned in 2016 voor meer, en… join us!

Auteur: Jeroen Verhoeven - [email protected]

ACHTERBAN

LEDEN

STAF

RAADVAN

BESTUUR

ViSiE Op BRUSSEL:

ACTiE! BELEiD!COMMUNiCATiE!

WiE ZiJN WE?Bral is een vzw en een ledenvereniging. Dat betekent dat onze leden en onze Algemene Vergadering mee de richting van BRAL bepalen. Die leden (80 organisaties en individuen en 7 bestuursleden) zijn in constante interactie met de staf van BRAL (7 in totaal, goed voor 6 VTE).

BRAL is ook een beweging, een Brusselse stadsbeweging, omdat we in onze dagelijkse werking willen inspelen op wat er bougeert in Brussel. We doen dit door te netwerken, altijd samen met onze leden en onze achterban.

BRALHOE?

Van bij ons ontstaan kan BRAL werken dankzij overheidssubsidies.

Het is een teken van een gezonde democratie dat de overheid het

middenveld en vooral ook haar kritische kijk op het beleid subsidieert.

Het is noodzakelijk om een publiek debat te voeren over beleids-

maatregelen of over het gebrek eraan. Het is ook nodig om je als po-

liticus/a te kunnen baseren op de verschillende kanten en meningen

in de samenleving.

BRAL toonde in 2015 veel veerkracht. De overheid kondigde bezuinigingen aan en deze werden ge-leidelijk aan toegepast. Maar dankzij besparingen, extra projecten en overtuigingskracht, slaagden we er toch in om op het einde van het jaar de nodige inkomsten te verzekeren.

Daarnaast maakten we in 2015 ook werk van een ver-steviging van onze eigen inkomsten door een beleid uit te werken rond giften. Met een kleine 3000 EUR giften met daarbovenop onze lidgelden (1.700 EUR) zetten we hierin een eerste stap. Hartelijk dank aan onze schenkers!

Ons totale werkingsbudget van om en bij de 400.000 EUR hebben we in 2015 verzameld met voornamelijk subsidies van verschillende overheden. Bijna 45% van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 34% van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC), en 14% van de Federale Overheid.

Niet al deze subsidies zijn structureel. Soms gaat het om subsidies voor specifieke projecten. Ook al is die grens niet altijd scherp te trekken.

• Sinds 2007 ontvangen we 137.000 EUR structure-le financiering van de VGC

• Tot 2014 ontvingen we 45.000 EUR financiering voor onze basismissie milieu. In 2015 was dit 38.250 EUR

• Sinds 2000 ontvangen we van sociaal fonds Mari-bel middelen voor ongeveer 1 VTE

• Tot 2014 ontvingen we 9.800 van FOD milieu. Voor 2015 was dit 8.800 EUR

De overige bedragen zijn allemaal projectsubsidies (ruim 170.000 euro in 2015) en moeten dus jaarlijks, of tweejaarlijks, onderhandeld worden met de overheid.

Voor twee prioriteiten uit onze meerjarenplanning werden twee nieuwe projecten gefinancierd. Het Selfcity-project werd gesteund door de Koning Bou-dewijnstichting. En onze nieuwe werking rond lucht-kwaliteit werd gesmaakt op het gewestniveau. In 2016 en 2017 kunnen we hierop verder werken dankzij een nieuwe samenwerking met de VUB in een internati-onaal project en dankzij een extra steun van de Nati-onale Loterij.

KBS selfcity�

Diversen

Vlaams Gewest subsidies

Federale Subsidies�

Gemeenschapssubsidies

Brussels Gewest subsidiesSecretariaatskosten

Projectkosten

Personeelskosten

iNKOMSTEN 2015 UiTGAVEN 2015


ONZE LEDEN(01/2016)

AANGESLOTEN VERENiGiNGEN (+ vertegenwoordigers)

Beursschouwburg (Tom Bonte en An Vandermeulen)

Beweging B-H-V (Emma George)

Brukselbinnenstebuiten vzw (Anne Brumagne en Bert De Bisschop)

Brussel Natuur vzw (Harry Mardulyn)

Brussels Ouderenplatform (Ivan De Naeyer)

Buurthuis Bonnevie vzw (Marie-Claire Migerode)

Buurtwinkel Aneessens (Eric Reyntjens)

CCN Vogelzang CBN vzw (Peter Vanbellinghen)

City Mine(d) vzw (Jim Segers en Sofie Van Bruystegem)

Comité ter verdediging van de bewoners van Brussel-Centrum (Jo

Struyven)

Coördinatie Zenne (David Kuborn)

CyCLO vzw (Liesbeth Driesen en Alain Vandenplas)

Cycloperativa (Yanick d’Otreppe)

De Groene Wandeling Neder-Over-Heembeek vzw (Benoît Elleboudt

en Jean-Pol Van Steenberghe)

Fietsersbond vzw - Brussel (Roel De Cleen)

G.A.Q. vzw – Brussel Noord-Oostwijk (Christian Dekeyser en Gaëtan

Van der Smissen)

GEBOV/GUTIB (Bernard De Coster)

GC De Markten (Isolde Boutsen)

Maritiemcomité - Havenwijk (Rose-May Liebaert)

Natuurpunt vzw - Brussel (Bart Hanssens)

Omwonenden Jourdan vzw (Christine Goyens)

Pétitions-Patrimoine vzw (Frederik Depoortere)

Regionaal Landschap Pajottenland en Zennevallei (Alwin Loeckx)

Ressources asbl (Patris Cécile)

Transports Collectifs Net (Olivier Servais)

Tournesol-Zonnebloem (Eline Deblander)

Vereniging Leopoldswijk en Europese wijk van Brussel vzw (Renée

Coen)

Wijkcomité Anneessens (Werner De Bus)

Wijkcomité Helmet (Evelyne Coulier)

Wijkcomité Neerpede blijft! (Johan Van Waeyenberge en Steven De

Ridder)

Wijkcomité OLV-Ter-Sneeuw (Mark De Meyer)

iNDiViDUELE LEDEN:

Myrna Banks

Ginette Bauwens

Leo Camerlynck

Etienne Christiaens

Ann De Cannière

Stefan De Corte

Daan Demey

Pierre Demol

Luk De Raeve

Ghily De Raeve

Lewis Dijkstra

Hans Eelens

Didier Erwoine

Nicolas Goubau

Sarah Hollander

Erik Hulsbosch

Robert-Hans Kaukewitsch

Philippe Laporta

David Leyssens

Tom Lootens

Kristel Maasen

Albert Martens

Tom Smeets

Fabien Stiénon

Thierry Timmermans

Judith Vaes

Gerben van den Abbeele

Dirk Van de Putte

Rien Van de Wall

Elke Van Empten

Georges Vanhamme

Henk Van Hellem

Wim Van Roy

Sofie Vermeulen

Carolien Zandberghen


yOU 6 BRAL?

Je kunt ons helpen om van Brussel een duurzame stad te maken.

Alle info op bral.brussels/doemee

You can help us to turn Brussels into a sustainable city.

For information click on bral.brussels/joinus

Vous pouvez nous aider à rendre Bruxelles plus durable.

Toutes les infos sur www.bral.brussels/participez

Abonneren op onze driemaandelijkse BRALpublicatie?

You’d like to subscribe to the quarterly BRAL-publications?

Vous souhaitez vous abonner à nos publications trimestrielles?

bral.brussels/abo

Het jaar van de Brusselaar

Documents

Transcript of Het jaar van de Brusselaar