Redactie:

Matthijs Sala en Kees Boerhout

Het Ei November 2015

Het Ei is het digitale periodiek van KCOV Excelsior en verschijnt 4 keer per jaar

Pagina 1

Inhoudsopgave Voorblad Matthijs Sala

Voorwoord Redactie

In Memoriam Gerard van Hulzen Kees Boerhout

Muzikale anekdote: Requiem van Verdi Wim Zonneveld

Peteris Vasks, een kleine biografie Ievina Liepina

vertaling Matthijs Sala

Interview met Peteris Vasks uit NRC Joep Stapel

Wobke’s Foto Impressie Wobke de Boer/ Kees Boerhout

Column EIgenwijs Kees Boerhout

Verslag Koorbiënnale Haarlem 2015 Inger Veelo

Luistertip Juliet Arnon

Een bijzondere vakantie-ervaring Marius Stekelenburg

Verslag Masterclass John Rutte en Tenoren-uitje Joop Dorrestein

Aankondigingsanekdote Margriet van Maurik

Potentie Peter Wesly

Pagina 2

Voorwoord

Nog enkele dagen en dan is het zover: een magnifiek concert door KCOV Excelsior! Althans, daar gaan we voor met zijn allen. Iedereen heeft zo zijn eigen manier van voorbereiden, de ene draait de oefen-cd grijs, de ander gaat achter de piano zitten om de noten er in te rammen. Natuurlijk is er ook een enkeling die het allemaal komt aanwaaien tijdens de repetities, maar uiteindelijk zullen die noten gekraakt moeten worden. Hoge, lage, zachte en harde noten. Tellen, verminderde drieklanken, hemiolen, syncopen, het was weer flink zwoegen voor dit najaarsconcert. Als redactie waren we daarom blij verrast dat wederom een flinke hoeveelheid kopij binnenkregen. Zoveel zelfs dat Wim en het bestuur even respijt hebben gekregen. Die hebben in deze periode genoeg andere dingen aan hun hoofd. Want wellicht is het een beetje ondergesneeuwd tijdens onze muzikale reis door Fauré, Vasks en John Rutter, maar het bestuur is nog steeds onderbemand. Vandaar de serieuze kwinkslag op het voorblad. Dit nummer veel mooie verslagen van reis- en muziekervaringen, achtergronden en anekdotes. Kortom alles om je nog extra op te laden voor het concert. En natuurlijk ook nog om daarna nog even rustig te bladeren. Veel dank aan de enthousiaste inzenders, blijf ons aanschieten met ideeën, verslagen van uitjes of muzikale ervaringen en alvast heel veel plezier gewenst! Muzikale groet, Matthijs Sala en Kees Boerhout.

Het volgende nummer hopen we op 15 maart uit te brengen. Dead-line voor de copy is 1 maart.

Pagina 3

In Memoriam Gerard van Hulzen

Op maandag 17 augustus is één van ons, Gerard van Hulzen, overleden, na een ziekteproces van ongeveer een jaar. Gerard is 69 jaar geworden, en dat is niet oud in deze tijd. De strijd tegen zijn ziekte bracht hem met regelmaat in het ziekenhuis en deed hem nogal wat therapieën ondergaan tot nieuwe experimentele aan toe. Hoewel hij het moedig en positief droeg veranderde dat zijn leven volledig. Zijn atelier in het fort moest leeggehaald worden, dat was heel moeilijk omdat daar iets definitiefs in lag besloten. Gelukkig konden nog veel van zijn kunstwerken verkocht worden. Met Marijke aan zijn zijde werd het leven

bepaald door een strak ritme therapieën en ziekenhuisbezoek en vervolgens van rusten en medicijnen. Bezoek monterde hem op, en verschillende koorleden hebben hem opgezocht, maar kon niet te lang duren. Bij het afscheid nemen na een klein uurtje zag je hem denken ‘blijf nog even’, maar je wist dat hij dat daarna weer moest bezuren. Na enkele hoopgevende uitslagen bleef de trend toch neerwaarts gaan. Tot het niet meer kon. Het afscheid vond plaats op vrijdag 21 augustus in het Uitvaartcentrum in De Kwakel/Uithoorn in een dienst mede vorm gegeven door de Christengemeenschap. Naast vele leden van KCOV Excelsior waren ook velen van KCOV Amsterdam aanwezig. Gezamenlijk hebben we twee koralen uit de Matthäus Passion gezongen: ‘Befiel du deine Wege, und was dein Herze kränkt” en “Wenn ich einmal soll scheiden, so scheide nicht von mir! Wenn ich den Tod soll leiden, so tritt Du dann herfür!”, gedirigeerd door een van de beide dirigenten. Een aangrijpend moment voor Marijke en de familie, maar ook voor ons allemaal. Bij de aanvang van de koorrepetitie op dinsdag 25 augustus hebben we Gerard als KCOV Excelsior verband herdacht. Voorzitter Clemens memoreerde zijn openheid en vriendschap als mens als hij bij Gerard aan tafel zat, maar ook zijn inzet als lid en bestuurlid van Excelsior. En als

Pagina 4

stemvertegenwoordiger van de bassen heb ik iets mogen zeggen wat ik hier maar integraal opneem omdat het zo moeilijk samen te vatten is:

Onze bas Gerard is niet meer. Gevochten, moegestreden. We zullen zijn sonore diepe bas niet meer horen. Jarenlang mijn maat op ’t koor, we zaten altijd naast elkaar, onze stemmen matchten goed met elkaar. Al lange tijd geleden werd die stem wat minder. Vaak begon hij een kwartier na aanvang van de repetitie al te hoesten, kuchen, schrapen en halen. En als de zak drop van Henk dan niet snel genoeg doorkwam dan wisselden we al vroeg dropjes uit, hij keuteltjes (zo noemden we die) en ik pottertjes. Vaak heb ik tegen hem gezegd: Begin je nu al, gaat het wel goed met je keel? Ga toch eens een keer naar de dokter om je keel en longen te laten bekijken. Ja, dat zou hij doen. Tot we hoorden van een gebroken ruggenwervel, waarschijnlijk door een hoestbui… Fronsend keken we elkaar aan, kenners en niet-kenners, hoe kan dat? En we hielden ons hart vast. Al snel kwamen ernstiger berichten… Hij heeft gevochten tegen pijn en kuren, klampte zich aan elke strohalm vast, gesteund door Marijke die precies tijdschema’s en medicijnen in de gaten hield. Hij bleef positief en optimistisch. Als het kon kwam hij op de repetitie: ‘Ik wil de Matthäus Passion meezingen’, of was het nóg meezingen… Dat heeft hij nog kunnen doen, deels zittend, en met hem waren we daar blij mee. We verliezen in hem naast een warme diepe sonore 2e bas ook een oprecht en joviaal mens. Meelevend, zeer trouw op het koor, consciëntieus in zijn bestuurswerk en heel humoristisch. Op alle bassenborrels en excursies was hij van de partij en dan klonk zijn sonoriteit door in zijn lach. Behalve de laatste in juni, toen was het teveel en lukte het niet meer. We zullen onze Gerard missen! En wij? Wij blijven achter. Straks gaan we weer repeteren. En we gaan gewoon weer koffie drinken. Tsja, het leven gaat door, en dat is ook goed. Toch hebben we weer een dreun op onze kop gekregen. De derde in korte tijd op ons koor.

Pagina 5

Wie zijn wij, hoe staan wij in het leven? Want weer is gebleken dat de dingen en het leven niet vanzelfsprekend zijn. Wij, die zo langzaamaan zijn gaan denken dat de dingen en het leven maakbaar zijn, worden weer geconfronteerd met de eindigheid ervan. En wat doet dat met ons, hier en nú? Zelf wordt ik elk jaar weer bepaald bij en getroffen door de diepgang van de teksten van de Matthäus: “O Mensch, bewein…” , maar ook van Brahms: “Denn wir haben hie keine bleibende Stadt…”. Ik weet dat wij daar mogelijk anders over zouden kunnen denken. Maar het is goed om na te denken over die vragen, om fundament en zekerheid te vinden in ons uiteindelijk ten dode wankelend menselijk bestaan. Zekerheid in God. Gerard sprak daar niet vaak over, toch vertrouwde hij daar wel op. Daarom leggen we Gerard in Gods handen. Dat hij rust mag vinden in Zijn vrede.

………………………………………

Wij allen wensen Marijke alle kracht toe die ze nodig heeft. Want elk activiteit die je weer oppakt doet terug denken ‘de vorige keer was Gerard

Pagina 6

er nog bij’ en dat hakt er dan weer diep in. En als de aandacht van anderen weer verslapt komt de eenzaamheid harder op je af. Voor zover we kunnen hopen we om je heen te staan. Bovenal wensen we je Gods nabijheid toe. Kees Boerhout

Terug

Pagina 7

Muzikale Anekdote: Requiem van Verdi

Eind 2014 heeft een aantal leden van KCOV Excelsior ondersteuning gegeven bij twee uitvoeringen van het Requiem van Verdi door het Japanse Verdi Concert Choir o.l.v. dirigent Chosei Komatsu. Eén uitvoering in de Dr. Anton Philipszaal in Den Haag en de andere in het Concertgebouw in Amsterdam. Naast Excelsorianen zongen ook leden van KCOV Amsterdam, het Hoofdstadkoor en het Toonkunstkoor mee. Dat was een heel interessante belevenis.

Verwonderlijk was dat zo weinig Japanse zangers – zeker bij de dames – de Engelse taal machtig waren terwijl slecht een enkeling redelijk Duits sprak . Opvallend was dat de dirigent de luxe had van twee assistenten; één voor het technische deel (inzingen en repeteren) en de ander meer voor de sociale aspecten als eten, drinken en logistiek. Dirigent Chosei Komatsu was alleen bij de uitvoeringen aanwezig. Na het inzingen in de Dr. Anton Philipszaal ontstond een grote drukte in de omkleedruimte en bij de toiletten. Al vroeg had zich bij de toiletten van de dames een lange rij gevormd. Bij de heren ook, maar de lengte daarvan was te overzien. Na een kwartiertje had ik zelf een toilet te pakken en vlak nadat de deur was afgesloten, klonk er enig rumoer buiten, werd er driftig op ‘mijn’ deur geklopt en ‘Sir,Sir!’ geroepen. Omdat mijn nieuwsgierigheid groter was dan mijn nood opende ik de deur en onmiddellijk drong zich een kleine Japanse man naar binnen met de woorden: ‘Sorry Sir …. I forgot my nuts....’ Vervolgens liep hij driftig naar het handendroogapparaat waarop zijn partituur lag en met een big smile en gelach van de wachtenden, verdween hij weer tussen zijn makkers.

Dat ene lettertje verschil, maakte het lenigen van de nood veel leuker! Wim Zonneveld

Pagina 8

Terug

Pēteris Vasks, een kleine biografie

Verscheidene hedendaagse componisten hebben de fantasie van een breed publiek beroerd met de spirituele aspecten van hun muziek. Zo hebben de Georgiërs Kancheli, heeft Estland zijn Pärt, en voldoet Tavener Engeland in deze behoefte. Vanuit Letland is er Vasks. Het vergaand vergelijken van deze componisten is wellicht niet erg vruchtbaar, maar het valt op te merken dat al deze componisten een zelfde missie in muziek lijken te hebben. Muziek die de ziel streelt, het gemoed verkwikt en de geest verhelderd. Deze muziek herintroduceert een soort spiritualiteit in onze moderne seculiere maatschappij, en verbindt zielsverwanten met de snelheid van het licht van de sterren. Ook lijkt hun muziek, ondanks de spiritualiteit, niet van boven op ons neergedaald te zijn, maar lijkt zij verweven te zijn met de wereld om ons heen. Geboren op 16 april 1946, in het Letse stadje Aizputē, wist Pēteris Vasks al vanaf zijn zevende dat zijn leven in het teken van de muziek zou staan. Zijn vader heeft, als predikant zijnde, vanzelfsprekend het wereldbeeld van Vasks beïnvloed, het klinkt door in zijn interesse voor spiritualiteit, de ziel en de stem van het hart. Zijn muziek afkomstig van een plek waar verlichting met schone en sobere middelen wordt uitgedrukt vervult de grauwe gejaagde wereld met de boodschap van rechtvaardigheid, waarheid en de ultieme overwinning van het goede. Vasks is niet een overmatig productieve componist. Hij componeert bedaagd, met een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor elke klank. Het merendeel van zijn repertoire bestaat uit strijkkwartetten, concerten voor strijkers met orkest en koormuziek. Vasks heeft inmiddels een unieke internationale reputatie, en geniet bekendheid zowel in Letland als in het buitenland. Veel van zijn werken zijn tot stand gekomen door bijdragen van wereldberoemde muzikanten zoals Gidon Kremer, het Hilliard Ensemble en het Kronos Quartet. Zijn spirituele voorbeelden in de muziek zijn Lutoslawki, Penderecki, Crumb, Kancheli en Górecki, maar ieder werk van Vasks is gemaakt met de gaven van zijn hart.

Pagina 9

Pēteris Vasks heeft de meest prestigieuze muziekprijs van Letland driemaal gewonnen: in 1993 voor Litene, in 1997 voor zijn vioolconcert Distant Light (opgedragen aan Gidon Kremer) en in 2000 kreeg hij de prijs voor zijn Tweede Symfonie. Maar deze erkenning heeft zijn plichtsbesef ten opzichte van zijn beroep niet beïnvloed. “Ik ben gewoonweg een componist. Ik componeer zo oprecht mogelijk, en ben dankbaar als mijn muziek wordt gespeeld. Ik componeer voor de mensen, niet om het in een laatje te laten verstoffen. Het is Gods geschenk aan mij, en nederig accepteer ik zijn gift.” Vasks’ werk voor gemengde koren, net als zijn andere werken, zijn een kijk op gebeurtenissen, een portret van het tijdsgewricht. Kwaliteit boven kwantiteit is het streven. In midden jaren 70 durfden koren (met uitzondering van het vrouwenkoor ‘Dzintars’) zijn muziek niet uit te voeren. Vasks’ muziek kon niet op de goedkeuring van de Soviet Unie rekenen. Het moederland van Vasks met haar historie en landschappen leveren de onderwerpen en de emoties voor deze muziek. Dona nobis pacem (1996) is een compositie met twee versies. Vasks schreef de eerste versie voor koor en strijkorkest en een tweede voor koor en orgel. Dona nobis pacem ( ‘Geef ons Uw Vrede’) is het eerste opus waarbij Vasks in het Latijns durfde te schrijven: “Het merkwaardige aan Latijn is dat het in principe een dode taal is, maar tegelijkertijd heel levendig is in de kerk en in de muziek. Ik denk dat er slechts een aantal dingen goed uitgedrukt kunnen worden in het Latijn, maar die dingen kunnen dan ook weer niet worden uitgedrukt met andere talen. Dientengevolge ben ik er van overtuigd dat een componist de diepe noodzakelijkheid moet voelen zich te kunnen uitdrukken in deze taal.” Geef ons Uw Vrede: voor onze planeet, de mensheid, voor ieder van ons. Iedereen kan deze symbolische zin op een andere manier interpreteren. Vasks doet dat met maximale inspanning en concentratie op het idee zelf, en het resulterende geluid is verheven boven het alledaagse. Het is waarschijnlijk de spirituele kracht die niet taant, Het Is, Het Zal Zijn. Ievina Liepina 2001, vertaald vanuit het Engels door Matthijs Sala.

Pagina 10

Terug

Letse sterrennacht, in klanken. Interview met Peteris Vasks

Joep Stapel, NRC 6 augustus 2015 Peteris Vasks In de compositie ‘Plainscapes’ die op het Delft Chamber Music Festival klonk, roept Vasks meer de Letse natuur op dan de verscheurde Letse historie.

Peteris Vasks (1946) werd in de Letse stad Aizpute geboren als zoon van een predikant. Hij speelde al tien jaar contrabas toen hij in 1973 compositie ging studeren. Vasks combineert in zijn werk elementen van Letse volksmuziek en eigentijdse muziek. Zijn drie

symfonieën vormen een afspiegeling van de politieke ontwikkelingen in de Baltische staten en van hun effect op mens en milieu. Foto: Kurt van der Elst Wanneer je muziek wereldwijd zo veel gespeeld wordt als die van Peteris Vasks zie je wel eens een uitvoering over het hoofd. De Letse componist was blij verheugd om te horen dat zijn Plainscapes (2002) op deze week op het programma stond van het Delft Chamber Music Festival. Vasks (1946) brengt zoveel mogelijk tijd door in de afzondering van zijn zomerhuis, op zo’n 100 kilometer van Riga. Het simpele leven spreekt hem aan, vertelt hij aan de telefoon, en hier vindt hij de twee dingen die hij nodig heeft om te componeren: eenzaamheid en ongerepte natuur. Zijn internationale succes is uiteraard geweldig, haast hij zich te zeggen, en zeker voor iemand die zijn eerste halve eeuw doorbracht in de gigantische gevangenis van het Sovjetimperium behoort vrij reizen tot de wonderen van de wereld. Maar om zijn muziek te kunnen schrijven is het nodig dat hij zich terugtrekt. „Een ochtendwandeling, dan werken, ’s avonds nog een wandeling. Alle dagen zien er hetzelfde uit”, zegt Vasks tevreden.

Pagina 11

In het voorgaande zitten de beide elementen besloten die Vasks’ muziek steeds hebben gekenmerkt: enerzijds de grootse natuur, anderzijds de wrede menselijke geschiedenis, die hij aan den lijve heeft ondervonden. Al benadrukt Vasks dat dat laatste thema met de jaren naar de achtergrond verdwijnt. „Ik zoek in mijn muziek naar harmonie, zoals ik die aantref in de natuur. De tragische en dramatische thema’s spelen veel minder een rol. Ik wil in klank een wereld oproepen die harmonischer is dan de wereld die ons omringt.” Vasks bewaart goede herinneringen aan de Nederlandse musici, zoals Amsterdam Sinfonietta, dat in 2012 samen met Sol Gabetta zijn Celloconcert in première bracht. Bovendien blijkt een van Vasks’ lievelingscomponisten een Nederlander: „Joep Franssens vind ik een geniaal”, zegt hij. „De cd van zijn koorwerk Harmony of the Spheres draai ik regelmatig. Vreemd dat iemand als Arvo Pärt wél wereldberoemd is en Joep Franssens niet.” Vasks’ eigen roem kwam relatief laat. Zoals zovele Sovjetkunstenaars had hij een ongemakkelijke relatie met het regime en werden zijn mogelijkheden ingeperkt door het IJzeren Gordijn. Vasks vertelt over de gewelddadige geschiedenis van zijn land in de twintigste eeuw: in twee wereldoorlogen lag Letland in de frontlinie, na de Duitse bezetting volgde de inlijving bij het Sovjetrijk en nieuwe Russische dreiging van Poetin. De historische dimensie mag nu in zijn werk minder prominent aanwezig zijn, de natuurevocatie is er alleen maar sterker om geworden. Vasks wordt wel vergeleken met Arvo Pärt, maar diens minimal music is slechts één facet van Vasks’ muzikale taal. Belangrijk voor hem is Sibelius, de Fin die de overweldigende noordse natuur in romantische klanken vatte. Iets vergelijkbaars heeft Vasks in Plainscapes gedaan met de natuur van Letland. „Net als Nederland is Letland vlak”, vertelt Vasks. „Maar hier heb je nauwelijks lichtvervuiling. Plainscapes gaat over zo’n geweldige sterrennacht die je in de omgeving van mijn zomerhuis kunt zien.” Wegstaren in die grootsheid is een meditatieve ervaring die Vasks verklankt heeft in sprankelende muziek, een speldenkussen van

Pagina 12

welluidende tonen. Dan volgt de zonsopgang en het ontwaken van de natuur, met fascinerende vogelimitaties door de zangers. Terug

Wobke’s Foto Impressie

“Wat is dit, Wopke?” “Oh…, niks bijzonders hoor, ik heb in de vakantie een cursus gevolgd…” “Wat was dat dan voor cursus, Wopke? “Een Cursus ‘Dictatorschap’ “ “Wàt…?! Maar zo bén jij toch helemaal niet, Wopke? “Nee…, vandaar” “Oh….” Terug

Pagina 13

Column Eigenwijs: Inzingen II

Om eerlijk te zijn: eigenlijk zou inzingen niet nodig moeten zijn, want een koorzanger zingt altijd! Er is de hele dag wel iets te zingen of te neuriën. Niet alleen in de spreekwoordelijke badkamer (want die klinkt zo lekker, dán krijg ik écht het idee dat ik het een beetje kan…), maar ook bij de radio, of dat nou Hazes is of Gregoriaans of Jantje Smit of Verdi of een Psalm of gewoon Bach . Gewoon tijdens de strijk, het aardappelschillen of op de werkvloer, als tenminste zenders als 538 of 3 niet alle ‘ruimte’ opeisen. Er is overal muziek en er zit altijd wel een liedje in. Soms blijft een bepaald lied of thema de hele dag in het hoofd hangen en is er een nacht slaap voor nodig om te herprogrammeren naar een ander lied of genre. Ik moet er wel bij zeggen: er kan enige murmurering optreden bij de huisgenoten die continu je geblèr bij de oefen CD aan moeten horen. Tenslotte zijn we koorzangers niet allemaal topsolisten die opname-waardig zijn, laten we wel eerlijk blijven... Het opzoeken van een bovenkamer is dan wenselijk. Buiten zingen is ook een goede optie, hoewel het op één plek blijven lichte probleempjes op kan leveren. In de tuin bijvoorbeeld wordt het moeilijk want dan zadel je de buren er mee op… Nee, dan op de fiets, dat is veel beter, dát zijn goede inzingmomenten! Ondanks het feit dat het wel een nadeel is dat je dan je muziek niet vast kunt houden, komt dat ook wel weer tegemoet aan de wens van Wim om eindelijk eens van dat boek los te komen. Kijken!! Maar voor omstanders is dat vele malen beter, want in feite ben je letterlijk en figuurlijk een voorbijganger. En ook nog vele malen meer te verkiezen boven een nieuwe Nederlander die in zijn Golf met open ramen voorbij scheurt om te laten horen hoe hard zijn basbeatboxen wel kunnen. Zal dát begrijpelijkerwijs een serie vertoornde blikken opleveren, een Bach, Brahms, Rutter of koralen zingende fiets zal zeker licht verwonderde glimlachjes bewerkstelligen. Iedereen voelt aan: ja logisch, die fiets is aan ’t inzingen, op weg naar koor!

Pagina 14

Zelf ben ik in een bevoorrechte positie. Ik moet op mijn wekelijkse fietstocht naar koor onder het Rijksmuseum door. Dat is werkelijk een heerlijke ervaring, alsof je een grote Kathedraal binnenkomt. Wat klinkt daar het ‘Ach Herr, lass dein lieb Engelein’ uit de Johannes fantastisch! Regelmatig kijken toeristen verwonderd of geamuseerd om…, nou en? Overigens hebben andere musici deze akoestiek ook ontdekt. Een zeer vaardige accordeonist speelt met enige regelmaat de beroemde Toccata en Fuga in D van Bach of razend moeilijke delen uit de Vier Jaargetijden van Vivaldi. Daar stap je voor af! Of een fluitist, een saxofonist, een gitarist, een bandje, of een Himalaja-kwartet met diepe hoorns inclusief gebedsmolens, of een violiste of een zangeres, teveel om op te noemen. Die hebben trouwens allemaal een tas, zak, doos of hoed ‘voor het geld’ voor zich staan. Kijk, dat doe ik nou weer niet…. Maar je begrijpt dat ik hun optreden / broodwinning niet met mijn inzingbeleid wil doorkruisen. Ik weet het, er is jarenlang gesteggeld over die fietsonderdoorgang: wel of niet open gesloten / open / gesloten / open / gesloten / enz. Hete koppen en rondvliegende plukken al of niet kunstminnend haar… Nu begrijp je dat ik steeds een groot voorstander ben geweest. Ik verdenk het bestuur van Excelsior ervan dat ze achter de schermen heimelijk invloed heeft uitgeoefend op deze positieve beslissing. En nu pas realiseer ik me welk een belangrijke rol het Rijks speelt in de beoogde kwaliteitslag van Excelsior. Inzingen moet!! Kees Boerhout Terug

Verslag Koorbiënnale Haarlem 2015

Al een paar keer was ik als vrijwilliger betrokken bij de Internationale Koorbiënnale te Haarlem. De 8e editie werd gehouden van 26 juni t/m 5 juli 2015 en voor de 2e keer vond ook een deel ervan in Amsterdam plaats. Het thema dit keer was: Zingen midden in de samenleving: Waarom zingen mensen samen? Om hun levens te vieren, hun doden te herdenken, om elkaar te verleiden of verhalen te vertellen. En ook dit keer

Pagina 15

bracht de Biënnale oude en nieuwe muziek van het allerhoogste niveau op de mooiste locaties, waarbij de grenzen tussen de uitvoerenden en het publiek vaak helemaal wegvielen. Hoewel ik al verscheidene keren met het amateurzangers-concert mee deed, moest voor deze 8e editie voor ‘t eerst auditie gedaan worden voor dit Festivalkoor. Voor de Missa Salisburgensis à 53 voci (1682) werden uit 85 auditerenden uiteindelijk 48 amateurzangers uitgekozen voor de 2 koren, en daarnaast 4 groepen van instrumentalisten. Dit bijzondere en zelden uitgevoerde werk werd ten gehore brachten als openingsconcert op 26 juni in de Grote of St. Bavokerk in Haarlem. (Hoewel de componist onbekend is hebben recente studies aangetoond dat het vrijwel zeker een werk van Heinrich Ignaz Franz von Biber moet zijn. Na eerder te zijn toegeschreven aan Orazio Benevoli en Andreas Hofer, Biber’s tijdgenoten en bekenden, wordt nu vrij algemeen geaccepteerd dat het van Biber zelf is. Red.). Deze mis werd voorafgegaan door een a-capella uitvoering door het Festivalkoor van Bruckners: ‘Locus Iste’ o.l.v Béni Csillag, daarna zongen wij de mis samen met het beroemde Engelse koor ‘The Sixteen’ o.l.v Harry Christophers. Super om mee te mogen maken!. De volgende (zaterdag)middag gaven The Sixteen nog een prachtig concert: ‘Soelaas en hoop’; koorwerken van renaissancemeesters vol troost en contemplatie. En meteen na afloop werd het koor naar Schiphol gebracht. Verscheidene moesten namelijk de volgende dag (zondag) al weer in hun kathedraal de zondagsmis zingen. Want hoewel The Sixteen een beroepskoor is, zijn het allemaal parttimers en hebben ze overal nog andere koren, om zo redelijk hun brood te kunnen verdienen. Maar de Biënnale ging natuurlijk na deze spetterende opening door: men kon intekenen voor workshops over meerstemmige Corsicaanse zang, over koorregie of over muziek betrokken bij de Missa Criolla of over leren koken m.b.t. Occitaanse keuken. Aansluitend aan die workshop: ‘Lief en Leed uit Corsica’ met o.a. drinkliederen, en ging men diezelfde dag aan tafel om dat in praktijk te brengen tijdens het diner chantant.

Pagina 16

En de workshop rond de Missa Criolla werd op zondagavond 28 juni afgesloten door een bijzonder indrukwekkende uitvoering van genoemde mis door Musica Temprana. Diezelfde zondag waren er overdag hofjesconcerten door heel goede amateurensembles in verschillende hofjes en andere mooie Haarlemse plekjes van ongeveer een half uur. Gelukkig was het droog en er was veel animo om van het ene evenement naar het andere te lopen of te fietsen. Een ander evenement heette: ‘This is your life’. Presentator Lex Bohlmeijer vroeg aan toehoorders naar belangrijke levensmomenten en aansluitend zong Capella Amsterdam toepasselijke koormuziek. Een heel indrukwekkende voorstelling werd gebracht door St. Salvator’s Chapel Choir: ‘The Night of the Unknown Soldier’. Hierbij sprak een verteller over de zinloze strijd om de Turkse Dardanellen in 1915, waarbij duizenden Britse, Franse, Australische, Nieuw-Zeelandse en natuurlijk Turkse soldaten omkwamen, in feite zonder enig strategisch doel. Bij indrukwekkende zwart-wit beelden van dit ‘schuldige landschap’ zong het koor liederen van o.a. Brahms, Stanford, Dupré en Rheinberger, afgewisseld door een Turks-Arabische vocalist, die liederen in het Turks, Arabisch en Koerdisch zong. Indrukwekkende voorstelling over de volslagen zinloosheid van oorlog… Een vaste traditie is intussen de Korennacht geworden. Op 3 juli kwamen om 22.00 uur zo’n 240 mensen met de fiets naar de Grote Markt. Daar werden ze in 4 groepen verdeeld en fietsten ze achter een paar ‘gidsen’ aan naar een voor hen onbekende locatie. Daar gekomen werden ze onthaald op een verrassend koorconcertje van ruim 1 kwartier, waarna men weer verder trok naar de volgende locatie. Toen iedereen alle locaties af was geweest fietste iedereen naar de Oude Bavo Kerk waar badend in kaarslicht afsluitend een prachtig concert gegeven werd door het Nederlands Kamerkoor. Voor de 2e keer sloeg de Koorbiënnale haar vleugels uit naar Amsterdam voor een samenwerking met het Muziekgebouw aan ’t IJ. Daar was de

Pagina 17

afsluiting met een bijzonder indrukwekkende uitvoering van het Rundfunkchor Berlin, ‘Human Requiem’ genaamd. Met alle toehoorders los door de grote zaal van Muziekgebouw verspreid (schoenen uit!!), zong dit koor begeleid door vierhandig piano, al bewegend, soms met behulp van trapezes en in steeds wisselende groepen tussen ons door bewegend, ‘Ein Deutsches Requiem’ van Brahms. Onvergetelijk. Ook als je het (bijna) uit je hoofd kent, zingt alles in en om je … Ik was gelukkig, dit mee te kunnen maken. En voor mij een prachtige afsluiting van (weer) een heel bijzonder Internationale Koorbiënnale. Inger Veelo

Terug

Luistertip

Voor wie ook nieuwsgierig is geworden door de solfègelessen: hier een kijk- en luistertip. Wat is muziek? Die grote vraag wordt fantastisch beantwoord door Leonard Bernstein in zijn op Harvard University gegeven Norton Lectures. Zes stuks die je kan zien op YouTube. Gewoon zijn naam en de Norton Lectures intypen. Zelden zie je nog zo'n erudiete man die dingen zo aanschouwelijk en goed kan uitleggen. Van harte aanbevolen. Als je ze te pittig vindt zijn er ook lectures voor kinderen, niet te versmaden. Juliet Arnon

Terug

Een bijzondere vakantie-ervaring: Rome – Amsterdam op de

fiets!

Pagina 18

Kees vroeg mij om een stukje te schrijven over onze fietstocht van Rome naar Amsterdam. Ik heb heel lang na moeten denken of er wel iets over te vertellen was, want echt spectaculaire dingen zijn er niet veel gebeurd. Waarom nu speciaal in juni fietsen zullen jullie vragen? Waarom niet wachten tot in juli de koorrepetities over waren. De reden was dat het in juli, en met name in augustus, heel warm kan zijn in Italië en vol en heet in Rome. Ik was in 1991 naar Santiago de Compostela gefietst en ik herinnerde mij hoe slopend de hitte kan zijn. Verder moet je het noodlot niet al te veel tarten, ik ben inmiddels 24 jaar ouder geworden.

We hadden bedacht dat we het beste met de trein naar Rome konden gaan en vandaar naar Amsterdam fietsen in plaats van andersom. Rome zou dan nog relatief leeg en koel zijn en wij zouden het voorjaar met ons mee naar het noorden nemen. Het bleek echter al behoorlijk druk te zijn in Rome en het weer was nu ook weer onvoorspelbaar. In Italië was het uitzonderlijk warm, daarna kwam er in de Alpen regen en ergens in Baden-Württemberg begon de zon weer te schijnen. Toch was onze keus niet slecht, wij kwamen veel tegen-liggers tegen (de meeste mensen fietsen van Amsterdam naar Rome) en die vertelden dat ze veel regen, en soms zelfs sneeuw hadden gehad. Al met al reden genoeg om toch maar vroeg te vertrekken. De achterstand bij de repetities van Rutter, Fauré en Vasks kon ik met behulp van de elektronica inhalen. Ik vraag mij daarom af waarom het bestuur een extra zangtest heeft gepland voor sommige leden. Waarom dit wantrouwen, wat wil je testen, hoe wil je testen en mag het bestuur wel plotseling, zonder enig overleg of enige aankondiging zoiets opleggen. Maar dit terzijde. (het laatste woord is hier nog niet over gezegd…; red.)

Pagina 19

Het idee om naar Rome te fietsen - het werd dus van Rome naar Amsterdam - kwam van twee jonge vrouwen, wereldfietsers, die vol enthousiasme over hun tocht naar Rome vertelden. Ze volgden daarbij de Reitsma-route, een route van Amsterdam naar Rome die over fietspaden en mooie kleine weggetjes ging. Het leek mij mooi om ook zo iets weer eens te doen, maar dan wel vóór mijn zeventigste verjaardag, het leek mij niet verantwoord langer te wachten. Dit keer ging ik niet alleen, mijn vrouw Jacqueline ging mee. De eerste dag liep al volledig in het honderd. De Duitse machinisten gingen staken. Niet allemaal, er reden nog wel een paar, vooral lokale treinen. Daarom gingen wij nu eerst met de trein naar Venlo en namen daarna allerlei treintjes richting München waar wij op de nachttrein naar Rome zouden stappen. We kwamen tot Stuttgart, verder konden we niet. We gingen op zoek naar een camping maar die konden wij niet vinden. Na vele uren zoeken namen wij tegen middernacht uiteindelijk maar een hotel naast het station. Het alternatief was bij de zwervers in de gangen van het station te gaan slapen, dit trok ons niet aan. De volgende dag was de staking voorbij. Het treinverkeer kwam langzaam op gang en ruim op tijd kwamen wij in München aan om een dag later dan gepland naar Rome af te reizen. De fietsen gingen in een speciaal compartiment. We ketenden ze vast en haalden de bagage eraf en namen die mee naar onze coupé. De coupé moest ’s nachts ook op slot vanwege allerlei dieven die ook met de trein mee zouden reizen. De volgende dag kwamen we redelijk op tijd in Rome aan en fietsten we naar de camping die ten noorden van de stad lag. Fietsen in Rome was voor ons geen probleem, als je in Amsterdam kan fietsen kan je overal fietsen. De volgende dagen besteedden wij aan het bekijken van Rome. Het weer was over het algemeen goed alleen was er midden in de week een echte Italiaanse wolkbreuk. We waren op dat moment in een museum, toen wij bij de tent terug kwamen bleek er een modderstroom door het voorste deel van onze tent getrokken te zijn…

Pagina 20

Rome is een mooie stad er zijn veel leuke plekjes maar om mee te kunnen praten moet je in ieder geval toch wel zaken als het Pantheon, het Colosseum en het Vaticaans Museum bezoeken. Het Pantheon was eind mei, toen wij er waren, al overvol net als het Colosseum en het Vaticaans Museum. Het kostte mij ook moeite om hier volledig van te genieten omdat mijn gedachten uitgingen naar al die mensen die in dat Colosseum werden afgeslacht terwijl het publiek steeds uitbundiger werd. En in het Vaticaans Museum werd je langs een grote hoeveelheid kunst geleid die de pausen in de loop der eeuwen ‘verzameld’ hadden. Hoe kwamen zij eraan? Verzamel geen schatten op aarde, mijn Calvinistische opvoeding speelde mij parten. De kleine pleintjes, markten, en kerken waar de tand des tijds zorgvuldig aan geknaagd had spraken mij meer aan. Hier voelden wij ons als mens meer thuis.

Na een week gingen we op de fiets richting noorden. We moesten door de Apenijnen dat een aaneenschakeling is van kleine gemene bergjes. Het landschap was prachtig, de temperatuur hoog. De berg op was het hard trappen en vaak ook naast de fiets lopen. We moesten goed drinken, vooral water, eventueel gemengd met mineralen, maar een

stevige pot bier was ook nooit weg, supercarburante! Bergaf was het andere koek. Dan kon je je laten gaan. Eerst remden we nog veel, het werd steeds minder. We hadden valhelmen op en gelukkig ging het steeds goed. Met name de eerste dag was zwaar. We moesten nog het goede ritme krijgen en op het eind van de dag bleek de camping die we hadden uitgezocht gesloten te zijn. Gelukkig troffen wij in een café een paar mensen die een hotel voor ons reserveerden in een dorp, 5 kilometer verderop en een paar honderd meter hoger gelegen, de laatste loodjes wogen erg zwaar. We sliepen heerlijk die nacht. In onze tent sliepen we meestal ook heerlijk. Voor deze reis hadden wij een lichtgewicht Hillenberg tent, donzen slaapzakken en hele prettige slaapmatjes, die we

Pagina 21

aan onze slaapzakken vast konden maken, aangeschaft. Als het donker werd gingen we slapen en we hadden geen televisie en geen internet wat de nachtrust ook bevordert. Het klinkt misschien gek, maar toen wij in Amsterdam aankwamen waren wij volledig uitgerust en topfit.

Pagina 22

We kwamen door Assisi, een prachtige stad; Ravenna, met buiten Ravenna een schitterende kerk; de Povlakte met een reservaat met flamingo’s; langs de Adriatische kust; door Cesenatico waar mijn tante heel veel jaren geleden haar huwelijksreis vierde; en langs Florence waar het operaseizoen nog niet was begonnen. Daarna kwamen wij in Trento waar we een groot fort zagen op een berg, fort Wohlgemuth dat de grens markeerde met het oude Habsburgse rijk. Het karakter van het landschap veranderde, het weer trouwens ook, het werd kouder en regenachtig. Kort daarna kwamen wij in Bozen waar voornamelijk Duits wordt gesproken. We waren nog in Italië maar eigenlijk Italië al uit. In de Alpen moesten wij twee passen over, de Reschenpas en de Arlbergpas. Omdat de Arlbergtunnel

gerenoveerd werd mochten we op de Arlbergpas niet naar boven fietsen, wel naar beneden. We gingen naar boven met een busje en naar beneden ging het vanzelf. We beleefden daar wel de meest angstige momenten van de hele tocht. De pasweg ging ook door een tunnel, die tunnel was een paar kilometer lang en behoorlijk donker. We gingen vrij stijl naar beneden, de auto’s reden vlak achter ons aan en overal om ons heen was lawaai en geraas van de motoren van de auto’s en vrachtauto’s die ons tegemoet kwamen en achter ons aanreden. Na deze tunnel moesten we even bijkomen. We reden op de Zwitsers-Oostenrijkse grens, we kregen echter geen Zwitserleven gevoel omdat

Pagina 23

het weer steeds slechter werd. Het werd elke dag weer de vraag: fietsen we door of stoppen we ermee. Het moest tenslotte wel leuk blijven. Het Duitse gebied Baden-Württemberg leek niet erg welvarend, veel leegstaande huizen in de dorpen. Campings waren er niet veel en hotels waren vaak nog dicht omdat het seizoen pas in juli begon. We fietsen een heel stuk langs de Rijn. Am Rhein war es schön, er waren weer volop eettenten en café’s en inmiddels was het ook weer zonnig geworden. We

kwamen Nederland weer binnen in Midden Limburg. We fietsen tenslotte via Nijmegen, de Betuwe en door het Gooi richting Amsterdam. Het was een mooie reis, het smaakt naar meer. Marius Stekelenburg

Terug

Verslag Masterclass John Rutter en het Tenorenuitje: ‘Van de

kerk, in de Kuil’

Het is nog vroeg in de middag in Soest wanneer ik me aansluit bij de wachtenden op het kerkplein van de Petrus en Pauluskerk. Er heerst een verwachtingsvolle opgetogenheid. De stralende najaarszon nodigt mij uit om eens goed rond te kijken en te genieten van het moment. Enkele Excelsiortenoren komen aangeslenterd. De groep is bijna compleet…. De tenorenuitjes die ik meemaakte, gingen meestal over de natuur en vooral ook over vogeltjes. Dat lag nogal voor de hand want opvallend veel tenoren hadden daar verstand van. Tenorenuitjes gingen over mezen, winterkoninkjes, merels, roodborstjes, maar ook over vogelgeluiden die doen denken aan ‘een nat scheidsrechtersfluitje’, poelifinario’s en kyrie-lijstertjes.

Pagina 24

Vandaag zal het anders zijn: een ‘Singing-day’ met John Rutter en na afloop een etentje in Bar-Eetcafé ‘De Kuil’. Uit de kerk, in de Kuil dus. In de kerk wachten enkele honderden zanglustigen. Er hangt een levendige sfeer. We nemen plaats bij andere tenoren. Wanneer Rutter ons verwelkomt, en zich daarbij lijkt te verwonderen over het grote aantal aanwezige tenoren (!), is de toon snel gezet. Hier staat een nog levende, wereldberoemde componist die met charme, zonder kouwe drukte, voor een boeiende middag wil zorgen. De muziek die hij heeft uitgekozen past naadloos. In een aangenaam tempo laat hij ons kennismaken met een achttal hoogst toegankelijke composities, geeft daarbij ‘tips & tricks’ en vertelt anekdotes vanuit zijn praktijk en……vanuit zijn leven. In prachtig Engels, bij tijd en wijle doorspekt met humor en poëzie, vertelt hij over zijn, soms wereldse (Fukushima), maar meestal godsdienstige motieven voor het schrijven van een compositie. Het lukt hem daarbij om zijn verhalen, die hij zo vaak zal hebben verteld, fris en integer te houden.

Ik kijk om me heen en zie glunderende en genietende Excelsiortenoren… Het binnenvallende zonlicht verfraait het tafereel. Wanneer hij de tijd rijp acht, soms na enig corrigeerwerk (‘Please sopranos, I want to hear more Julie Andrews!’) beklimt Rutter de kansel en dirigeert zijn sprankelende

Pagina 25

meesterwerkjes: ‘A flower remembered’, ‘All bells in paradise’, ‘Blow, blow, thou winter wind’, ‘Candlelight Carol’, ‘Christ is the morning star’, ‘Look at the world’, ‘Look to the day’ en ‘The Lord bless you and keep you’. Zijn laatste dirigeerbeweging gaat altijd gepaard met een diepe buiging naar het zingende volk, gevolgd door een uitbundig ‘Wonderful!’ In de pauze blijkt dat Rutter zijn muziek weerspiegelt, d.w.z. toegankelijk en vriendelijk is. Enkele tenoren kunnen daarover meepraten want in hun Magnificat-partituur wenst hij hen ‘best wishes’ voor het najaarsconcert toe (zal dat deze tenoren helpen….?). De ‘Singing-day’ wordt afgesloten met een vredig ‘The Lord bless you and keep you’. Na een laatste ‘Wonderful!’ dankt hij alle aanwezigen en m.n. ook Annemieke Jussen. Haar pianobegeleiding was (hoe kan het anders met zo’n naam?) van de bovenste plank. Het valt mij op dat velen zacht zingend de kerk verlaten, de uitbundig stralende zon tegemoet…:

Look at the world, everything all around us: Look at the world and marvel every day. Look at the world: so many joys and wonders, So many miracles along our way.

Ik mijmer wat… Misschien moeten we in een wereld waarin zoveel mis gaat het vaker hebben over ‘joys & wonders’ en vooral ook daarover zingen… Een groepje Excelsiortenoren en een enigszins ‘verdwaalde’ sopraan gaan op weg naar ‘de Kuil’ waar hen een vriendelijke gastheer wacht. Het wordt een gezellige nazit met biefstukjes, zalmpjes, een omeletje, een biertje, een wijntje, eenvoudig maar met smaak bereid. We zijn met elkaar in gesprek en blijken vooral ook eenstemmig te zijn over de kwaliteit van het uitje.

Pagina 26

Onderweg naar huis zing ik stilletjes…:

'Taking the time to enjoy each moment; Tasting the fruits spread along your way, Look to the day, look to the day.... '

Joop Dorresteijn Terug

Aankondigingsanekdote

Op zondagmiddag 4 oktober volg ik met nog ongeveer dertig medekoorleden een masterclass van John Rutter in een volle Petrus & Pauluskerk in Soest. Terwijl ik daar zit, zie ik een kans om ons concert van 7 november aan te kondigen. Hier zitten de Rutter fans en dat is dan toch een doelgroep.

Pagina 27

In de pauze laat ik ‘mijn’ Magnificat door Rutter signeren. Dat doet hij met de woorden “My best wishes”en zijn handtekening. Ik vraag hem of ik ons concert van 7 november in het Concertgebouw mag aankondigen. We zingen immers een van zijn ’major works’, de “Magnificat”. Hij stemt daar volledig mee in en lachte me toe. De gong gaat als teken om weer te beginnen. Ik loop naar de microfoon op het podium maar daar staat de organisator van de masterclass, Paul Snoek. Ik vertel hem dat ik van Rutter toestemming heb om ons concert aan te kondigen. Maar hij antwoordt: “Nee, daar kan ik niet aan beginnen, er zijn hier meer koren die hun concert met Rutterwerken willen aankondigen en die heb ik allemaal nee moeten verkopen”. Op het moment dat ik op mijn plaats maar weer inneem pakt Rutter de microfoon en zegt “Waar is die mevrouw die een concert wil aankondigen?”. Ik loop snel naar voren en kondig ons concert in het Engels aan. Daarna wordt er geroepen of ik het ook nog in het Nederlands wil aankondigen. Ondertussen zie ik de organisator gebaren dat ik op moet schieten. Ik weet niet of de aankondiging effect heeft maar ik hoop dat het op z’n minst een paar kaarten voor de verkoop oplevert. Margriet van Maurik Terug

Potentie

Nu wij binnenkort een Magnificat ten gehore gaan brengen, komt er een oude herinnering bij mij boven. Af en toe doe ik iets aan de muzikale opvoeding van mijn vriendin. Ditmaal had ik haar meegesleurd naar een uitvoering van het Magnificat van Bach. Ze gedroeg zich voorbeeldig totdat, na het hartverscheurend smekende Et misericordia eius, het koor het machtige Fecit

Pagina 28

potentiam inzette, en vriendin mijn concentratie meende te mogen verstoren door mij toe te fluisteren: “Dit is het Viagralied”. Mijn vernietigende blik was voldoende om haar voor de hand liggende commentaar te onderdrukken bij het daarop volgende Deposuit potentes. Peter Wesly Terug