Het Ei Maart 2016

Redactie: Matthijs Sala en Kees Boerhout

Het Ei is het digitale periodiek van KCOV Excelsior en

verschijnt 4 keer per jaar

Pagina 1

Inhoudsopgave Voorblad Matthijs Sala

Voorwoord Redactie

In Memoriam Annette de Bruin Nada Pinteric en Maaike Miedema

Financie le zwanenzang van een penningmeester Aad Hofland

Cartoon van Hein de Kort Via Wim Zonneveld

Interview met Cees van Lente Kees Boerhout

Jong geleerd Cecilia Calo

Column Eigenwijs Kees Boerhout

Wopke’s Fotoimpressie Kees Boerhout & Wopke de Boer

De Parabel Matthijs Sala

Van Puntjes en Streepjes tot Balk Wim Zonneveld

Angela’s Stemvork Angela Muller & Kees Boerhout

Ledenverloop KCOV Excelsior Hillie Zwart

Een stukje muziekgeschiedenis Wim Zonneveld

Wopke’s Fotomoment Special Wopke de Boer & Kees Boerhout

Bach raakt je vol in ’t middenrif Via Henk de Waal

Mattha us Passion voor dummies Via Henk de Waal

Pagina 2

Voorwoord: verandering Een nieuwe Matthäus-Passion, een nieuwe dirigent, een nieuw EI! De afgelopen periode is gekenmerkt door verandering. De dirigentenwissel, het verscheiden van Annette de Bruin, de aanstaande wisseling van de wacht voor het penningmeesterschap: zij geven allen aanleiding tot contemplatie. Nu zijn de vastentijd en de Matthäus-Passion de uitgelezen mogelijkheden om daar aan toe te geven. In dit EI kunnen jullie wat dat betreft je hart ophalen. Gelukkig hebben we ook genoeg licht verteerbare bijdragen binnengekregen, en kunnen degenen die wat dieper in de muzikale stof willen duiken ook weer aan de slag. De redactie is heel blij met de blijvende stroom van suggesties en epistels. Wij hopen dat jullie enthousiast blijven insturen. De volgende editie zal in juni verschijnen, de deadline voor insturen is 22 mei 2016. Veel leesplezier! De redactie Terug

In Memoriam Annette de Bruin Op 12 januari is Annette de Bruin overleden na bijna een jaar van moedig strijden. Zij was lid van Excelsior vanaf voorjaar 2007 als sopraan, later was ze ook korte tijd alt. Die dinsdagavond op de repetitie hebben we haar herdacht in het aansteken van de kaars en met het zingen van het koraal ‘Wenn ich einmal soll scheiden, so scheide nicht von mir’ uit de Matthäus Passion. Vele koorleden waren aanwezig bij de afscheidsviering, zaterdag 16 januari in de Zuiderkerk. Op haar uitdrukkelijke verzoek zonder koorzang en zonder Bach. Een grote groep vrienden is, via de jaarlijkse uitvoering van ons koor waar zij in de afgelopen 25 jaar dan zong, zo aan hen verbonden, dat zij die jaarlijkse gebeurtenis zuiver wilde houden en gescheiden van elke herinnering aan de dag van haar begrafenis. Zo na lag Bach aan haar hart. Het was een mooie bijeenkomst, waarin de duiding werd gegeven door ds. Piet Kooiman, en veel herinneringen werden opgehaald. Twee koorleden willen graag hun herinneringen aan Annette met u delen:

Pagina 3

Annette de Bruin door Nada Pinteric (eerste sopraan) Ze is er niet meer. Annette is overleden. Ze wist in juni vorig jaar dat ze ongeneeslijk ziek was. Ze stuurde mij een mail waarin ze me op de hoogte stelde van de diagnose en daarbij zegde ze onze gezamenlijke zangles af. Ik was perplex. Annette was mijn koormaatje. We fietsten samen na de repetitie naar huis. Altijd alert was ze en geïnteresseerd hoe het met mij ging. Fietsend naast elkaar bespraken we mijn controles en behandelingen. Ze vertelde over haar dochters en over de excursies met haar leerlingen naar Parijs of naar een andere plaats in Frankrijk. We vonden allebei de generale van ons koor heel leuk en konden ons enthousiasme delen. Annette was ook mijn ‘duetmaatje’. We bereidden samen de herauditie voor. We kozen het Stabat Mater van Pergolesi uit. Annette zong de tweede stem. We oefenden bij mij thuis. Omdat ze dichtbij woonde, kon ze ‘tussen de bedrijven door’ naar me toe komen. Samen zingen was een plezier voor ons allebei. We zongen het eerste en het laatste deel van het Stabat Mater. Annette vroeg me (alert als ze was) of het zingen van het Quando corpus morietur emotioneel niet te moeilijk voor mij zou zijn maar wij wisten allebei dat muziek hoop geeft. Na de diagnose kreeg Annette chemotherapie. In die periode waren we via de app met elkaar in contact waarbij we onze ervaringen konden delen, nu als lotgenoten. In die tijd konden we nog een keer een wandeling door onze buurt maken. Het weer was slecht en het regende. Annette wachtte bij mij thuis tot haar man haar kwam ophalen. Dat was in september vorig jaar. We spraken over het concert van ons koor in november. Voor ons allebei was het duidelijk dat we deze keer niet mee zouden doen maar Annette uitte de wens om de Matthäus Passion in het voorjaar te zingen. Ik heb Annette in de periode voor de kerst nog thuis bezocht. Ze vertelde me hoe blij ze was met de bloemen en kaarten die ze van de koorleden had ontvangen. Ons gesprek ging over de chemo. Annette vertelde me dat ook de laatste therapie geen effect had op haar ziekte. Toch was ze dapper en strijdlustig. Ze had geen plannen voor de lange termijn maar ze had nog niet

Pagina 4

opgegeven. We spraken rustig met elkaar terwijl de zon naar binnen scheen. Het beeld van dit samenzijn met Annette in deze serene sfeer zal ik nooit vergeten. Haar laatste mail heb ik ontvangen een paar dagen voordat Annette overleed. Ze nam op een liefdevolle manier afscheid van me zonder het woord afscheid te gebruiken. Binnenkort zingen wij de Matthäus Passion. Ik weet zeker dat Annette geen moment uit mijn gedachten zal zijn.

Un océan d’amour door Maaike Miedema (2de Sopraan) Een oceaan van liefde, zo betitelden Annette, haar echtgenoot Jan en de beide dochters de tijd die aanbrak, nadat Annette voor de zomervakantie van 2015 te horen had gekregen dat zij ongeneeslijk ziek was. Een niet aflatende stroom van lieve kaartjes, bloemen, telefoontjes, appjes en hapjes golfde het huis binnen. Daarvan heeft Annette enorm genoten. Zij en haar man ondervonden van al deze uitingen van medeleven in de maanden van het ziekbed veel steun, zo vertelde goede vriend Piet Kooijman tijdens de herdenkingsbijeenkomst op 16 januari j.l. in een bomvolle Amsterdamse Zuiderkerk. Een liefdevolle sfeer die gedurende de hele dienst ook in de kerk voelbaar zou blijven. Bijvoorbeeld door de bijdrage van Annette’s zussen Ina en Cécile, die memoreerden welke grote rol muziek en zang altijd in het leven van Annet heeft gespeeld. Vrijwel bij iedere (familie) bijeenkomst werd gezongen en op vrijwel ieder willekeurig woord konden de drie zussen een lied improviseren. En hoe enorm trots zij waren toen Annette in 2011 solo mocht zingen in de Echo Aria van het Weihnachts Oratorium in de Grote Kerk van Monnickendam. Zelf kennen wij Annette natuurlijk van onze sopranensectie. Afkomstig van het Toonkunstkoor, was Annette altijd één van de meest toonvaste sopranen, begiftigd met een prachtige heldere stem. Alleen al vanuit muzikaal opzicht was het een genot om naast haar te staan. Zingen naast Annette was ook een plezier door haar oprechte interesse in anderen. Nooit op de voorgrond en

altijd de sfeer verrijkend met haar rustige en positieve aanwezigheid. Toen Annette op 16 januari de kerk uit werd begeleid door haar familie en leerlingen van het College Hageveld, waar zij ruim 25 jaar Frans doceerde, voelde je de leegte binnenstromen. Een oceaan van liefde, de slotzin van één van de ontroerende liederen die Annette voor de bijeenkomst zelf uitkoos.

Pagina 5

Ook op haar school, College Hageveld in Heemstede, is uitgebreid, in een volle aula, stil gestaan bij haar overlijden. Annette heeft 25 jaar bij Hageveld gewerkt als docente Frans. Daar klonk Bach en gelukkig konden Jan en de kinderen daarbij aanwezig zijn. De belangstelling bij de herdenkingsbijeenkomst op vrijdag 15 januari op Hageveld en bij de uitvaart op zaterdag 16 januari was overweldigend, zowel van (oud-)collega's, (oud-)leerlingen en ouders. Wij putten troost uit het volgende lied van Charles Aznavour.

Pagina 6

Terug

Financie le zwanenzang van een penningmeester De penningmeester in gesprek met zijn alter ego: Waarom ga je weg als penningmeester? Is er een einde aan de uitdaging gekomen? Na zes jaar en heel veel cijfertjes verder en met een goedgevulde strijdkas, is het tijd voor mij om als penningmeester te vertrekken. Zeg maar de houdbaarheidsdatum is in zicht en eigenlijk heb ik alles wat er zoal bij het koor gebeurt wel gezien. Misschien wel het voltooide leven van een penningmeester. In dat opzicht is er dus voor mij een einde aan de uitdaging. Maar ik moet het toch even kwijt: voor mij waren cijfertjes niet koud, saai en kil. Het ging er om welke muziek maak je er mee, wat is de interpretatie, wat is de goede dynamiek? Wat zijn de gedachten er achter geweest, hoe komt dat ze zijn zoals ze zijn, kunnen we daar wat mee voor de toekomst?

Pagina 7

Je hebt ongetwijfeld op basis van 6 jaar meedenken in het bestuur nog een boodschap voor KCOV Excelsior. Kun je ons nog bepaalde gedachten meegeven? Tja,…ik denk het wel, ik heb veel van de ontwikkelingen binnen het koor geleerd, maar ook erbuiten gekeken, nou ja, kijken…zien is meer dan kijken. Het gaat gedeeltelijk om een visie en aan de andere kant een waarschuwing voor valkuilen. Toch aarzel ik enigszins, want ik wil het bestuur niet voor de voeten lopen of over mijn graf heen regeren. Toch zal ik wel een poging wagen om wat aan te geven. Het zijn zeker zaken waarover binnen het bestuur veel wordt gesproken. Mogelijk is het wat belerend of moraliserend, maar toch…soms moet iets gezegd kunnen worden als het belang van het koor er mee gemoeid is.

Zorg voor een goed en adequaat bestuur, want de toekomstige ontwikkelingen vragen om stevige besluiten. Let op de samenstelling, graag wat meer diversiteit in de disciplines in het bestuur. Overigens is het huidige bestuur qua inzet en professionaliteit de afgelopen 2-3 jaar sterk gegroeid. En daarmee kan ik de leden feliciteren.

Houd goede feeling met de achterban van de leden: social events meet & greet, royalty concerten met hapje en drankje en nazit met musici en solisten. Onderhoud een goede communicatie met hen via de social media, maar ook gewoon in hard copy. Laat hen meepraten over het programma, dat kan gemakkelijk als je over hun e-mailadressen beschikt. Uiteindelijk is het de achterban van de leden die voor een groot gedeelte bepalend zijn voor het bezoek aan de concerten.

Blijf in het Concertgebouw zingen en dat geldt voor alle concerten die je uitvoert. Je hebt voor een dergelijk koor zalen van 800 en meer personen nodig en die zijn er niet in Amsterdam. Bovendien is het noodzakelijk dat je voor de subsidie van de gemeente Amsterdam het merendeel van de uitvoeringen in Amsterdam uitvoert. Ook het najaarsconcert blijft in het Concertgebouw mogelijk als je uitgaat van een klein orkest en een beperkt aantal solisten. Je kunt wel kleine concerten elders houden, maar dan blijf je wel tot instrumentale begeleiding zoals dat van een orgel beperkt.

Houd de kwaliteit hoog, juist omdat je een amateurkoor bent, je hebt te maken met professionele concurrentie in het Concertgebouw. Bezoekers zijn steeds meer gericht op kwaliteit en perfectie.

Kwaliteit en discipline gaan vaak hand in hand samen. Vergroot in alle geledingen de discipline t.a.v. aanwezigheid, thuisstudie, snelheid van instuderen, maar doe ook wat meer aan handhaving.

Wees trots op je koor, geniet van alle mogelijkheden dit het koor biedt. Het koor mag teren op een mooie Matthäus Passion traditie sinds 1953…in het Concertgebouw: qua akoestiek misschien wel de mooiste zaal van de wereld.

Het Concertgebouw zoomt in op een hoge bezettingsgraad en die heeft ze nodig om een sluitende begroting te krijgen. Het Concertgebouw streeft naar cijfers van boven de 80%. Andere beperkingen zijn: indien er minder dan 1000 personen zijn, worden er toch 1000 consumpties in rekening gebracht. En de vaste huur kent een minimum bedrag ongeacht het aantal bezoekers. Een ander nadeel is dat indien wij niet in staat zijn twee maanden voorafgaand aan de uitvoering meer dan 800 toegangsbewijzen te verkopen, het contract worden ontbonden, echter niet eerder dan nadat binnen 2 weken na die aankondiging alsnog het minimum van 800 wordt bereikt.

Pagina 8

Zorg voor meer leden en vooral ook voor verjonging. Toen ik aantrad als penningmeester had het koor 120 leden met een gemiddelde leeftijd van 56 jaar en nu 102 leden met een leeftijd van 62 jaar. Een goed aantal voor ons koor ligt zeker tussen 110-120 personen. Het kaartverkopend vermogen moet omhoog. De achterban van de leden is daarbij het meest belangrijk gebleken.

Je moet zeker geen projectkoor worden. Daar lijkt het soms wel op met een Matthäus Passion. Natuurlijk kun je wel bij een tekort van bepaalde stemsoorten personen als projectlid opnemen.

Overleg regelmatig of je nog twee keer per jaar de Matthäus Passion kunt uitvoeren, want ook dit jaar zijn er zestien uitvoeringen in Het Concertgebouw en dan wordt de spoeling dun. Probeer zoveel als mogelijk op zondagmiddag of zondagavond te reserveren. Ik weet dat dat niet altijd even gemakkelijk is en dat je soms lang moet wachten of er opties vrijvallen.

Ga allianties aan met goede jonge koren en met studenten van conservatoria: laat ze meezingen met de Matthäus Passion. Ondersteun ze met eventueel financieel. Mogelijk komen daarvan mensen permant naar ons koor. Of zoek in elk geval naar dit soort utdagingen.

Blijf ook benchmarken met de SAO (St. Samenwerkende Amsterdamse Oratorium-verenigingen) en met eventuele andere Oratoriumverenigingen over delen van hun organisatie, uitvoeringen et cetera. Probeer niet altijd het wiel zelf uit te vinden, maar blijf met elkaar in gesprek.

En als laatste: hoe houd je de klassieke muziek van die Oratoriumverenigingen uitvoeren levend voor jongeren. Dat laatste vraagt om out-of-the-boxdenken.

Nou, dat is nogal wat. Dat is het zeker. In een bestuur ben je permanent bezig met de continuïteit van het koor, neem je besluiten en risico’s die over grote bedragen gaan, dus moet je zorgvuldig blijven afwegen wat nog wel en niet meer kan. Gelukkig is het de afgelopen jaren in financieel opzicht voor de wind gegaan en kunnen we bedragen reserveren voor zaken die mogelijk kunnen voortvloeien uit de hierboven genoemde visie en valkuilen. Ik begrijp dat je het behoorlijk druk hebt gehad met het penningmeesterschap en ik begrijp ook dat het niet alleen maar om cijfertjes ging. Kom je nu niet in een zwart gat terecht? Ha, ha, die vraag heb ik weleens meer gehad. Nee hoor, ik ben altijd wel bezig en ik doe nog zo’n 20 uur vrijwilligerswerk en dat hoop nog een aantal jaartjes vol te houden. En natuurlijk ook nog een aantal jaren genieten van alle mooie muziek die wij gaan uitvoeren. Was het moeilijk een vervanger voor je te vinden? Daar was aanvankelijk wel twijfel over, maar er zijn gelukkig toch altijd weer leden die de verantwoordelijkheid als koorlid oppakken. Ik heb bewondering voor mijn opvolger: de alt Wendelmoet Zinkstok. Zij heeft zich in korte tijd al veel van de financiële administratie eigen gemaakt. Ik heb er dan ook volledig vertrouwen in dat zij een heel goede penningmeester gaat worden. Wil je tot slot nog iets meedelen? Ah…toch het laatste woord, ik miste het al. Het is dat je zo aandringt, eh… en ja, eigenlijk vergeet ik iets heel belangrijks. Ik wil graag een ieder uit de diverse besturen bedanken voor de

Pagina 9

samenwerking. Ik hoop dat ik het niet al te moeilijk voor jullie heb gemaakt en als dat af en toe wel zo was, dan had dat waarschijnlijk een reden. In het bijzonder wil ik ook Inger Veelo bedanken die met mij de inkoop en verkoop van de muziek efficiënter en inmiddels zonder winkeldochters heeft georganiseerd. En verder wil ik alle koorleden bedanken voor het trouw betalen van de contributie. Het is altijd weer gelukt om alle contributies in december van elk jaar binnen te krijgen. Als laatste wens ik een ieder nog mooie muzikale jaren toe. Aalsmeer, 7 maart 2016 Aad Hofland

Terug

Pagina 10

Cartoon via Wim Zonnenveld

Terug

Pagina 11

Interview met Cees van Lente Interview met projectgastzanger Cees van Lente Een vergelijking tussen toen en nu Hoe ben jij bij Excelsior beland en hoe lang ben jij lid geweest ? Tsja, op een dag besloot ik dat ik wilde zingen in een koor. Nog diezelfde week ontmoette ik op een verjaardag iemand die enthousiast bij Excelsior zong, de rest is geschiedenis…, want de sfeer beviel me wel. Ik heb op het koor gezeten van 2003 tot 2007. Toen was ik genoodzaakt mijn lidmaatschap te beëindigen omdat mijn vriendin en ik zo’n 7 maanden van het jaar in Frankrijk gingen wonen. Maar sindsdien heb ik wel 9 x als gastzanger de MP helpen uitvoeren. Sinds dit jaar ben ik gepromoveerd van gastzanger tot betalende projectzanger, een grote eer. Hoe heb je de eerste periode ervaren ? Ik weet wel nog dat ik bij mijn allereerste repetitie moeite had om aansluiting te vinden. Het wemelde van de gesloten subgroepjes en niemand bemoeide zich met je. Een tamelijk eenzame ontgroening. Totdat Joke als gastvrouw na drie weken op me afstapte en vroeg hoe het me beviel. Heb ik nooit vergeten, Joke! Ik had toen al een idee om bijvoorbeeld ergens in de ruimte, aan de rand van die gezellige groepjes, een plek te creëren voor nieuwe leden, met een bord: "trefplek feuten" of iets dergelijks.... Wat kun je van die beginperiode nog herinneren ? Ik zal nooit vergeten hoe ik kippenvel kreeg van de eerste keer dat het koor een koraal inzette en ik daar middenin stond! Verder staat mij mijn eerste concert bij: Mendelsohn’s Elias (de ‘Urfassung’, het verdwenen manuscript dat door Thijs Kramer op een rommelmarkt in Engeland op de kop was getikt). Magistraal!! Bemerk je verschillen tussen toen en nu ? En is mijns inziens wezenlijk niet veel veranderd in het koor, op de dirigenten na dan. De romp van het bassencohort is nog steeds aanwezig, inclusief de snoepjesdelende Henk als samenbindende factor. Om mij heen zie ik bij de tenoren, alten en sopranen wat nieuwe gezichten, maar ook daar is de aanblik vertrouwd. Ik vind wel de sociale sfeer wat opener dan toen. Als ik nu als projectzanger de Matthäus kom zingen is het een thuiswedstrijd. Heel erg leuk om iedereen weer terug te zien. Ik zit nog teveel in Frankrijk om weer vast lid te worden, maar het kriebelt wel. Ik heb gehoord dat jij ook Het Ei gedaan hebt ? Jaja, en ik constateerde dat Het Ei nog steeds bestaat, dus mijn hart springt op van vreugde!

Pagina 12

Want het redactiewerk voor Het Ei vond ik toentertijd een leuke klus (in eendrachtige samenwerking met Angelique Broerse, Mirjam Vonk en Irma Roovers). Het Ei werd nog gelegd in de vorm van een degelijke papieren versie, maar als ik naar de huidige digitale versie kijk vind ik die ook geweldig goed verzorgd! Ik ben benieuwd hoeveel mensen dit lezen momenteel. Dat kan ik natuurlijk checken aan het aantal leden dat langs komt om te vragen wié er voor gezorgd heeft dat ik toen lid ben geworden… Vallen je interpretatieverschillen op ? Ik heb in mijn lidmaatschapsperiode (en daarna) kennis mogen maken met drie erg verschillende dirigenten. Thijs Kramer vond ik een goede dirigent, aangenaam buitenissig en met een mooi soort droge humor. Toen hij tijdens een repetitie telkens weer alleen de behaarde voorhoofden van de bassen zag vroeg hij aan de conciërge “Heb je een scheerapparaat voor me, dan kan ik de koppen van die bassen kaalscheren”… Maar in mijn ogen was hij wel een beetje cerebraal en conservatief in zijn interpretaties; hij onderdrukte de tempi, de MP duurde ongeveer een kwartier langer dan nu. Wim van Herk was eigentijdser, dynamischer, en dus sneller. Hij had een goede stem en ook veel kennis van stemtechniek, waar je iets van kon leren. Hij had duidelijk hoge ambities en bracht m.i. vaart in het koor. Ik vond de uitvoering van de MP vorig jaar bijvoorbeeld een mooie kwalitatieve uitschieter, werkelijk top. Maar per saldo heb ik elk jaar als ik weer aantrad niet echt veel verandering waargenomen bij Excelsior. De sfeer en de muzikale performance is naar mijn mening stabiel gebleven. Af en toe vond ik de sfeer een beetje bedaagd, een beetje saai misschien wel, totdat ik dit jaar weer binnenkwam...... Ik vind Ger Vos een werkelijk fantastisch dirigent in die zin dat hij mij, en volgens mij de meesten van het koor, erg inspireert en uitnodigt om een mooie prestatie neer te zetten. Hij houdt iedereen goed bij de les, schudt de gelederen op ongedwongen en humoristische wijze wakker, is didactisch ijzersterk, geeft regelmatig positieve feedback en zorgt voor een beetje lol, passie en enthousiasme in de zangbuiken, vooral bij het inzingen. Is je verder nog iets opgevallen of wil je het koor nog iets meegeven ? Zoals gezegd beleef ik altijd veel plezier bij het elk jaar weer zingen van de MP. Maar wat mij toén en ook nú nog altijd heeft beziggehouden is de kaartverkoop. Een amateurkoor als Excelsior moet altijd financieel de eindjes aan elkaar knopen, dus waarom verkopen de leden niet zelf meer kaartjes? Het heeft mij altijd verbaasd dat niet iedereen zich daar verantwoordelijk voor voelt. Het kan toch niet zo zijn dat er leden zijn die geen enkele kaart verkopen. Waarom niet een bindend commitment voor elk lid om twee kaarten per concert te verkopen? Hoe moeilijk kan het zijn om die te slijten aan je vrouw/man, je familie, buren, vrienden en beste kennissen...... Of geef een koorlid korting op de contributie als hij/zij meer dan 12 kaarten verkoopt of geef projectzangers gratis toegang als ze bijvoorbeeld 15 kaarten weten te verkopen..........(!) Bedankt Cees! Kees Boerhout

Terug

Pagina 13

Jong geleerd

Voorlopig nog maar niet hoor, want wat gaat het allemaal fijn!! Maar is dit geen beeldige dirigent in dit filmpje? Wellicht is dit onze dirigent voor de (wel verre) toekomst? https://www.youtube.com/watch?v=i7W3ICpONVs&sns=em Maar ook onderstaande link is verbazingwekkend! Kijk naar dit filmpje van een jonge dirigent van 7 jaar: http://www.youtube.com/watch_popup?v=BNNFtlF9CDE Cecilia Calo

Terug

Column Eigenwijs: Van de bok vallen… Door Kees Boerhout Afscheid nemen is een hele kunst. Meestel draait het dan om het wanneer? Maar ook het hoe is een regelmatig terugkerende vraag. Want rond beide doen zich problemen voor, heel vaak in combinatie. Meestal betreft dat beslissingen omtrent het met pensioen gaan uit een baan of functie, maar ook in besturen, verenigingen, redacties en hobby’s kan het gebeuren. Te lang doorgaan, geen afscheid kunnen nemen, niet in staat zijn het stokje over te dragen. En dat heeft bijna altijd met leeftijd te maken. Meestal omdat het nog zo goed gaat, denken onmisbaar te zijn, het veel beter te weten dan de jongere garde, zoveel ervaring te hebben, of... is het de angst voor het ‘en dan’? De gevolgen zijn ingrijpend, omdat ruzies en conflicten escaleren en vaak onoplosbaar zijn geworden en dus de vraag over het hoe van een afscheid al niet meer aan de orde kan komen. In de muzikale wereld komt dit regelmatig voor. Omdat artisticiteit een krachtige drijfveer is wordt ten onrechte gedacht of onuitgesproken gevoeld dat er geen grens aan is. Je komt dat met enige regelmaat tegen bij dirigenten die tot hoge leeftijd doorgaan. Het ego maakt verkassen of stoppen onmogelijk. Dat ego wordt ook door impresariaten en concertprogrammeurs gezien als vorm van standvastige artistieke kracht, omgeven door een zweem van onaantastbaarheid. Ditzelfde geldt overigens ook voor zangers en solisten, hoewel daar jonge aanstormende talenten eerder de zalen veroveren omdat het publiek zich graag spiegelt aan jong en nieuw… Een ‘fraai’ voorbeeld is de dramatische maar eigenlijk ziekelijke eigenwijsheid van Maria Callas die tijdens een operavoor-stelling in de Scala de hoge C niet meer haalde en uitgejouwd werd door het publiek (er zijn pakkende opnamen te vinden op YouTube waarop het rumoer in de zaal nadrukkelijk te horen is). Ook bij dirigenten komt dat uiteraard voor. Eind januari 2015 zakte Israël Yinon in elkaar tijdens een concert en is letterlijk Van de Bok gevallen. Was hij nog maar 59 jaar, dus werd dat

Pagina 14

niet veroorzaakt door hoge leeftijd, in februari 2012 werd de 81-jarige minder bekende dirigent Gerard van der Weerd tijdens een concert onwel en stierf op de Bok. Van veel dirigenten weten we dat ze tot hoge leeftijd doorgaan, dan wel gevraagd worden; soms vraag je je af… Is Bernard Haitink daarbij dan nog een goed voorbeeld, maar wat te zeggen van de laatste fasen van het artistieke leven van Herbert von Karajan, Pierre Boulez, en recent nog Frans Brüggen (en er is een veel langere lijst op te sommen). Deze zijn weliswaar niet op de Bok gestorven maar wel er vlak naast.., want die hadden nog een volle concertagenda. Nou zou je kunnen zeggen: wat is er nou mooier om in het harnas te sterven. Het heeft wel iets heroïsch, iets martiaals, in de volle strijd gesneuveld in dienst van muziek… En je laat een onuitwisbare indruk achter! Om het wat breder te trekken: wat regelmatig voorkomt is dat niet alleen leeftijd maar ook andere redenen aanleiding geven tot verstoring van verhoudingen en onderhuidse of openlijke conflicten, en derhalve tot vragen over een afscheid. Verstoorde relaties, tegengestelde visies op arbeidsorganisatie en toekomstontwikkelingen, vaak tussen botsende groepen. Vaak blijken generatietegenstellingen een rol te spelen. Harde koppen die uit betweterigheid of zelfbehoud niet meer over de kern van de zaak onderling kunnen overleggen en daarmee bewerkstelligen dat ‘de andere partij’ dan maar moet vertrekken. Kortom, het is zaak om wijs te zijn. Allereerst in de bereidheid om verhoudingen, ondanks tegengestelde visies, toch goed en bespreekbaar te houden. Maar ook wijs zijn in de zin van op tijd afscheid te nemen. Dat speelt vooral rond de pensioengerechtigde leeftijd in een baan of functie, maar ook voor stichtingsbesturen, (sport)verenigingen (denk aan Blatter….), en wellicht ook hobby’s (en zelfs voor vrijwilligerswerk…). Wijs zijn in het op tijd stoppen als ‘het’ op gegeven moment niet meer helemaal lukt. Liefst stoppen op een relatief hoogtepunt..? En zo mogelijk in een goede sfeer. Sommige mensen snakken ernaar, maar het moet eerlijk gezegd worden: ook afscheid nemen en met pensioen gaan is een hele kunst! Voor je er erg in hebt val je in een zwart gat, als je niks doet tenminste. Ineens ben je niemand meer. Natuurlijk is dat onzin, maar het is wel degelijk waar dat je je vertrouwde maatschappelijk positie met de daarbij behorende verantwoordelijkheden kwijt bent. Dat kan heel abrupt gaan, en daar zit je dan. Om van andere neveneffecten in gezondheid, het wegvallen of veranderen van relaties en dergelijke nog maar niet te spreken. Op het met pensioen gaan, of breder: afscheid nemen, moet jezelf voorbereiden, moet je dus plannen. Als je vraagt aan iemand die met pensioen gaat: “Wat ga je doen?” dan wordt je vaak vreemd aangekeken, “Wat bedoel je?”. Je moet dus nieuwe invullingen gaan zoeken voor de openvallende tijd! Daar moet wel een ding bij gezegd worden: het hoe van het afscheid is van cruciaal belang! Hoe de verhoudingen ook hebben gelegen, of en hoe conflictsituaties wel of niet zijn opgelost, een afscheid in welke vorm dan ook is van groot belang voor het welbevinden van alle partijen. Tenslotte heb je er vele jaren prettig gewerkt, ben je ergens tientallen jaren lid van geweest en je actief ingezet, heb je een lange periode meegezongen, zijn er goede relaties en mogelijk zelfs vriendschapsbanden gelegd. Dan kan het niet zo zijn dat een botsing in de laatste fase de frase oplevert: ’Ik wil je/hem/haar/jullie/de zaak/de club nooit meer zien!’ Om geen onverkwikkelijke en onopgeloste nagels aan doodskisten achter te laten is het dan altijd goed om ergens, later als

Pagina 15

acceptatie een beetje is ingetreden, een voor alle partijen helend soort afscheid te bewerkstelligen. Anders zouden we als mens zelf Van de Bok vallen, en dat valt hard!

Terug

Wobke’s Foto Impressie

Wat is dit nou weer Wopke? Ja goed hè, ik speel James Bond in een spannende film? Ooh? Kan jij dat dan, acteren? Joh, ik doe niet anders, met een beetje cursus en een set aanwijzingen lukt dat best! Of doe je het vanwege die hete vrouw daar? Ja mooi hè? En ze kan ook nog goed zingen! Maar wat vindt je vrouw Judith daar nou van? O, die doet niet zo moeilijk hoor! Juist ja…, ja..ja…

Terug

Pagina 16

De Parabel Door Matthijs Sala Een groot oratoriumkoor is een soort klassieke middenpartij. Een leider, een bestuur, (kamer)leden, ideologische vleugels, verkiezingen, opkomst, public relations, de parabelen kun je zo uittekenen. Er zijn slecht weinig onderdelen van het reilen en zeilen van een politieke partij waarvoor er geen evenknie te vinden valt bij een oratoriumkoor zoals het onze. Een interne enquêtecommissie wellicht. Het leidt geen twijfel dat er de afgelopen maanden (zowel na het Najaarsconcert als daarvoor) veel rumoer is (geweest) omtrent de beslissingen die door de dirigent, het bestuur en aparte leden zijn genomen. Het repetitieproces was (nog) moeizamer dan voorgaande jaren en zowel leden als dirigent hebben de ervaring gehad niet gehoord te worden in hun bezwaren, suggesties en aansporingen. Het zelfverkozen ontslag van Wim, hoewel dit in eerste instantie als een uiterste consequentie werd geponeerd, heeft een schokgolf teweeggebracht in het KCOV. De amplitude is weliswaar gedempt, maar uitgedoofd is deze beving nog zeker niet. In dit stuk wil ik door middel van een parabel met een klassieke middenpartij (denk CDA/PvdA) proberen iets van de mist die over de afgelopen periode ligt weg te blazen. Niet om schuldigen aan te wijzen, maar om ervoor te zorgen dat we als koor op een heldere manier kunnen kijken naar drijfveren, verwachtingen en verantwoordelijkheden die de verschillende elementen van ons koor hebben. De Partij-/Artistiek leider Een partijleider wordt gekozen voor zijn visie, het vermogen om zowel partijleden als stemmers te binden aan een Visie. (Visies als het terugkeren naar de roots/moderniseren van de sociaal-democratie kan je makkelijk vergelijken met het omarmen van klassiekers/moderne muziek.) Zijn of haar vermogen om met ervaring en kunde enthousiasme te genereren en een gevoel van verbintenis met de Visie te bewerkstelligen is essentieel voor een succesvolle partij. Er treed ook een wisselwerking op tussen partij en leider. Als het goed gaat met de partij gaat het goed met gevoel van verbintenis met de Visie bij leider en leden. Als het minder gaat met de partij wordt er meer getwijfeld en is het gevoel van verbinding minder. Politieke Vleugels Elke klassieke middenpartij heeft linker en rechter vleugels, die in de PvdA zijn bekend, zo ook de ARP en KVP-vleugels van het CDA. Het ene lid voelt zich meer verbonden met sociale kant, de andere met het verhaal van verandering. De samenhang van een partij hangt af van de mate waarin de leden van beide/alle vleugels zich verbonden en gerepresenteerd voelen door de Visie van de leider en het beleid van het bestuur en de partij an sich. Veel koorleden vinden het heerlijk om Bach te zingen en deze passie gecombineerd met het hoge niveau van onze MP is de voornaamste reden op lid te zijn van Excelsior. Andere leden vinden de MP ook heerlijk om te zingen maar halen nog meer voldoening uit het zingen van ander uitdagend repertoire. Hoewel deze belangen niet hoeven te botsen is het (studie)tempo voor de Najaarsconcerten reden tot twijfel voor sommigen. De een wil ambitieuzer en consciëntieuzer, de ander overweegt slechts bij de MP aan te schuiven als projectzanger(es). Een scheuring in een partij leidt tot kleinere partijen en magere verkiezingsresultaten.

Pagina 17

Bestuur Over partijbesturen hoor je weinig, behalve als het fout gaat bij verkiezingen of als de leider ter discussie komt te staan. Dan komt er een mix van paniek, schuiven met poppetjes, vergaren van steun en profileringsdrang naar boven. We zagen het na Ennëus Heerma bij het CDA, en zien/zagen het ook bij andere grote politieke partijen. Een bestuur is de verbinding tussen leider en leden. Als de leider zich niet gesteund voelt door het bestuur leidt dat tot een (acute) crisis. Als leden/vleugels zich niet gerepresenteerd voelen door het bestuur of de Visie van de leider, leidt dat uiteindelijk tot een langdurige crisis. Voor dat laatste is het van belang dat de leden zichzelf uiten en/of aandragen voor bestuurlijke taken. Want achter de schermen worden bergen verzet door een te klein keur mensen. Leden Het succes en de levendigheid van een partij ligt niet alleen aan de Visie en kunde van de leider en het niet aflatende organisatorische werk van een bestuur en vrijwilligers. De inzet en de wil van de leden om zich te bemoeien met de partij en al haar facetten is nog belangrijker. In gesprek gaan met de buitenwereld om nieuwe leden te werven of om publiek te enthousiasmeren bij verkiezingen zijn essentieel voor een vitale partij. De parabel voorbij KCOV Excelsior is een prachtig koor met een goed geluid, met mensen die zich vol inzetten op muzikaal en organisatorisch niveau. Toch zit het in zwaar weer. Wellicht niet op financieel gebied, maar op andere vlakken valt er genoeg achter de oren te krabben. Het vertrek van Wim is/was met de kennis van nu wellicht beter te plaatsen/te voorspellen, maar deze uiterste consequentie had niet bewaarheid hoeven worden wanneer alle spelers iets anders gespeeld hadden. Het is voor alle partijen heel wrang dat het gelopen is zoals het is gelopen. Het enige wat we hier als positiefs uit zouden halen is dat we op een open en heldere manier gaan praten over een bestendige muzikale toekomst voor ons koor. Met Ger hebben we wederom een man met passie op de bok staan, en met Gerrie als onze jonge vertrouwde steun en toeverlaat achter de vleugel zou niet ons moeten tegenhouden om ons motto eer aan te doen. Excelsior, excelsior…. Excelsior!

Terug

Van Puntjes en Streepjes tot Balk

Het ontstaan van de muzieknoten Naar: Muziekwetenschap Universiteit Utrecht Eric Jas en C. Grootendorst Amsterdam Bewerkt door Wim Zonneveld

De oudste pogingen om muziek te noteren dateren uit de laatste twee eeuwen voor Christus. De muzieknoten die wij nu gebruiken gaan terug tot de notatie van het Gregoriaans, de eenstemmige muziek van de westerse kerk.

Pagina 18

De tekens die in de negende en tiende eeuw werden gebruikt om dit repertoire te noteren, waren niet veel meer dan puntjes, horizontale, verticale en gebogen streepjes , waaruit de toonduur en toonhoogte niet afleesbaar waren. De notatie diende alleen als geheugensteun voor zangers die de melodieën al kenden. Latere versies van dit ‘neumenschrift’ (grieks: Noëma=vinger/handbeweging) werden steeds vaker op een notenbalk genoteerd, waardoor de toonhoogte preciezer konden worden vastgelegd.

De handbewegingen van de dirigent die gekoppeld waren aan de lettergrepen gaven boven en onder de notenbalk de hoogte en laagte aan van de noten aan. Zonder deze aanwijzingen zou deze muziek zeer eentonig en saai klinken. Gregoriaanse muziek was meer gezet naar het taalgebruik dan naar exacte muziekwetenschappen met een duidelijk maat en tijdverdeling De puntjes en streepjes ontwikkelden zich tot ronde, vierkante en ruitvormen voor de noten, die aan de basis van onze huidige muzieknotatie ligt.

Vanaf de 13e eeuw werd bij de muzieknoten ook een afgemeten toonduur aangegeven en werden daardoor ook meerdere verschillende nootvormen noodzakelijk. De ontwikkeling die toen werd ingezet leidde uiteindelijk tot het huidige notenschrift. Het duurde echter zo’n 250 jaren, tot de symbolen zo ontwikkeld werden en echt begonnen te lijken op

de muzieknoten die wij vandaag de dag gebruiken. Zie deze ontwikkelingen van het notenschrift in een overzicht hieronder.

Pagina 19

10e eeuw 11e eeuw 11e eeuw 12e / 13e eeuw 13e eeuw 14/15e eeuw 16e-17e eeuw 18e eeuw 19e eeuw tot heden

Pagina 20

Terug

Angela’s Stemvork

Door Kees Boerhout Wie heeft er een absoluut gehoor? Ja, dat hangt af van hoe absoluut je het absoluut neemt. Beter om toch maar een instrument te nemen. Of een stemvork. Angela heeft een wel heel bijzondere stemvork… En een wel heel oud maar beproefd apparaat. Bijzonder is dat het vooral rond Kerst en Nieuwjaar uitermate geschikt is. Bij goede hittebronnen draait het gelijkmatig en de staafjes wekken via de belletjes een zachte maar gave toon op. Het is een D, maar wel alle vier dezelfde D. Wat wil je nog meer? Wat een gave ‘stemvork’! ’t Is wel een heel gedoe met de kaarsen, dat wel. Maar dan heb je ook wat bijzonders!

Terug

Pagina 21

Ledenverloop KCOV Excelsior Door Hillie Zwart

Vertrokken leden sinds november 2015: Karin van Tol (1e sopraan) Wim van Vlieden (1e bas; tijdelijk) Marianne Mullens (2e sopraan) Virginio Papa (1e tenor) Angèle Etoundi Essamba (2e alt) Syvia Henstra (1e sopraan) Ineke van Zandbergen (1e alt) Vertrekken per 1 april 2016: Brigitte Heering (1e alt) Donna Döpp (1e sopraan) Philip Todd (2e bas; tijdelijk vanwege langdurig verblijf in Afrika) Nieuwe leden: Anette van der Heijden (2e alt) Guusje van der Ven (1e tenor) Lief en Leed: Sybille Osburg (1e alt) ligt op dit moment in het ziekenhuis. Wie haar een kaart wil sturen, hier is haar adres: Kolkgriend 193, 1356 BP Almere. Doen!!

Terug

Een stuk muziekgeschiedenis Door Wim Zonneveld “Muziek is een onschuldige luxe, feitelijk niet nodig voor ons bestaan, maar een grote verbetering en bevrediging van het gehoor”, aldus musicoloog en matig componist Charles Burney in 1776. Begin 18e eeuw sprak Andreas Werckmeister over muziek als “een godsgeschenk…, waarvan men zich alleen te Zijner ere aan moest bedienen”. De uitspraak van Burney staat haaks op die van Werckmeister en laat in een notendop zien hoe het 18e eeuwse denken veranderd was onder invloed van de idealen van de zogenaamde Verlichting:

Tegen bovennatuurlijke religie en de macht van de kerk

Pagina 22

Voor natuurlijke religie en praktische zedelijkheid Voor gezond verstand en toegepaste wetenschap Voor individuele vrijheid, gelijke rechten en algemene ontwikkeling

Wat waren de gevolgen voor het denken over muziek? Een radicale vereenvoudiging in de muziek. Muziek moest ‘natuurlijk’ en weinig gecompliceerd zijn en aangenaam voor de gewone luisteraar. Maar deze vereenvoudiging hangt niet alleen samen met de nieuwe idealen van de Verlichting, maar evenzeer met de opkomst van een nieuw, muzikaal ongeschoold, burgerlijk publiek. Muziek moest op een eenvoudige manier communiceren: behagen en ontroeren zijn de gebruikte termen destijds. Bach’s muziek (denk aan de Kunst der Fuge) gold als 'gelehrt', uiterst ingewikkeld en doorwrocht: ingewikkelde polyfonie en harmonische complexiteit. Deze ingewikkelde manier van componeren raakte in de loop van de 18e eeuw in diskrediet en werd de grote Bach een ouderwets man. Zijn zonen noemden hem ‘de oude pruik’.

Oud en nieuw tegenover elkaar Belangrijk kenmerk van de 'gelehrte' muziek is continuïteit. Luister eens naar het begin van het derde Brandenburgse Concert van Johann Sebastian Bach.

Beluister deze muziek in deze link: https://www.youtube.com/watch?v=QLj_gMBqHX8 Belangrijk kenmerk van de ‘nieuwe’ muziek is afgebakendheid. Luister maar eens naar het begin van Mozart’s Jupiter symfonie.

Beluister deze muziek in deze link: https://www.youtube.com/watch?v=zK5295yEQMQ

Technisch gesproken kun je het volgende opmerken:

In de nieuwe muziek zijn er duidelijke cadensen terwijl de cadens in de 'gelehrte' muziek vaak 'overspeeld' wordt;

Bach presenteert een muzikale gedachte en werkt deze uit via sequensen zonder dat er sprake is van periodiciteit in de melodievorming. In de nieuwe muziek wordt de regelmatige voorzin-nazingedachte uiteindelijk uitgangspunt.

Pagina 23

Daarnaast valt aan te geven dat homofonie in de nieuwe muziek een graag gebruikte compositietechniek is, terwijl de 'gelehrte' muziek -globaal gezien- een polyfone opzet heeft. Toch moeten we met het onderscheid voorzichtig zijn: niet altijd is het onderscheid tussen polyfonie en homofonie duidelijk!

Als reactie op de ingewikkelde, 'gelehrte' muziek van de barok ontstonden er twee muzikale stromingen: Stroming 1: Style galant of wel Rococo De rococomusicus schrijft korte, sierlijke (= sterk versierde) muziek van een aangenaam en onderhoudend karakter. Het is een verfijnde, elitaire kunst. De clavecimbel- en orgelmuziek van François Couperin en voor een deel van Carl Philipp Emanuel Bach (een zoon van Johann Sebastian Bach). Luister eens naar de ‘Allemande l'Auguste’ (1er Ordre = suite) van François Couperin: https://www.youtube.com/watch?v=2sBrnNNmuFY En luister eens naar het ‘Un poco andante’ uit een fluitconcert van Carl Philipp Emanuel Bach: https://www.youtube.com/watch?v=JFVYk-KoEdA Stroming 2: Empfindsamkeit 'Empfindsam' kun je het beste vertalen met gevoelig. De empfindsame stijl bereikt haar hoogtepunt in de jaren 1760-1770 en loopt in zijn uitingen parallel aan de literaire beweging Sturm und Drang met Goethe en Schiller als belangrijke vertegenwoordigers. De Sturm und Drang van het begin van de jaren zeventig is op te vatten als een verheviging van wat zich in de Empfindsamkeit al aankondigde. Het is de tijd van de ontdekking van het heftige persoonlijke gevoel (vgl. Goethe's "Werther", gepubliceerd in 1774). De belangrijkste representant van de Sturm und Drang in de muziek is C.P.E. Bach, de tweede zoon van Johann Sebastian. Zijn klaviersonates en -fantasieën en zijn sinfonia's zijn voorbeelden van een nieuwe gedrevenheid: geen zwoele versieringen of zoete en zangerige melodieën, maar dynamische contrasten, chromatiek, plotselinge modulatie en uitbarstingen: grillig en onvoorspelbaar. Ook Mozart en Haydn hebben, alvorens in de jaren tachtig ‘klassiek’ te worden, in de jaren zeventig een Sturm und Drang-periode gehad. Denk aan de bekende Abschieds-symfonie in fis klein (!) van Haydn. Luister eens naar het ‘Allegro’ uit de sonate in E klein van Carl Philipp Emanuel Bach: https://www.youtube.com/watch?v=-89lFo833Z0 Terug

Pagina 24

Wopke’s Fotomoment Special Wat is dit voor geks Wopke? Ja, als fotograaf valt je dat natuurlijk op hè. Maar vertel! Nou, kijk maar. Wie trekt er nou dat soort idiote sokken aan naar de koorrepetitie? Van wie zijn die dan? En ja hoor, ’t zal Kees wel weer zijn, die is met z’n 70 ook nooit volwassen geworden. Hij is recent in Cappadocië geweest, kijk maar op die sokken. “Ik heb ze van mijn vrouw gekregen”, zei hij. “En Het Ei vroeg om bijzondere vakantie-ervaringen”

Terug

Bach raakt je vol in ’t middenrif Dit (bewerkte) artikel komt uit de eenmalige glossy Matthäus en is eerder gepubliceerd in Trouw op 1 februari 2016 en geschreven door Koos van Noppen. Het is aangedragen door 1e bas Henk de Waal. Waardoor raakt de Matthäus-Passion zoveel mensen? Liturgiewetenschapper Ad de Keyzer kwam niet los van deze vraag, en schreef een lijvig boek over Bachs meesterwerk. ‘Alles in een kerkdienst heeft met het leven te maken.’ “Wat is het belangrijkste woord in de Matthäus-Passion?” Halverwege het gesprek stelt Ad de Kyzer deze vraag. Hij grijpt naar de partituur op tafel en begint koortsachtig te bladeren. “Nou?” “Eh…” “Het allerbelangrijkste woordje in de hele Matthäus is totaal onbetekenend”, doceer hij, terwijl hij een paar pagina’s omslaat… ja, daar is het, geel gearceerd: “Ach.” Oké. Ach. De uitroep van verlangen, hartstocht. De beweging van het hart. “En het rijmt op Bach.” Pretoogjes. Het gesprek met Ad de Keyzer (1952) vindt plaats in het klooster Mariënburg in Den Bosch, waar de Nijmeegse theoloog drie dagen in de week werkt. De kloostergemeenschap Mariënburg

Pagina 25

is naar elders vertrokken. Het interieur van het monumentale pand wordt leeggehaald, de boel wordt overgenomen, er komen collegezalen. Het is onbedoeld een passende setting voor het gesprek. Want daarin stellen we juist vast dat veel vormen van christendom in ons land zijn verdwenen of een zieltogend bestaan leiden. Intussen verslaat Bach met zijn Matthäus-Passion zijn tienduizenden, jaar in jaar uit. Rara. “Achter de façade van dat geseculariseerde Nederland gist er van alles. En Bach weet daar met zijn muziek in te roeren”, zegt De Keyzer. “Veel mensen hebben niet met de kerk en het geloof; ze hebben er intellectuele bezwaren tegen, noem maar op. Maar dan zitten ze op een avond bij een uitvoering van de Matthäus-Passion en bam! Die muziek raakt hen vol in het middenrif en ze zijn tot tranen geroerd.” Aan De Keyzers liefde voor de Matthäus-Passion, die de basis vormde voor zijn boek ‘Bachs grote passie’, gaat nog iets vooraf: de eerste kennismaking met de muziek van Bach. “Kerstavond, Arnhem, 1960. Ik was een jochie, zong in een jongenskoor. Wekenlang hadden we het koraal van Bachcantate 147 ’Wohl mir dass ich Jesum habe’ ingestudeerd, a capella. Nu tijdens de uitvoering, hoorden we voor het eerst met begeleiding. Toen de organist de triolen inzette: ta-da-da-da-da-da… en wij invielen, was het, om met Louis van Dijk te spreken, alsof ik met windkracht 12 tegen de muur werd geblazen. Ik was helemaal van de kaart.” Het duurde desalniettemin nog een hele tijd voordat De Keyzer voor het eerst de Matthäus-Passion hoorde. “Dat was jaren later, in de tweede klas van het kleinseminarie. Ik was verslingerd geraakt aan Bach en had mezelf orgel leren spelen. Met een paar jongens van het internaat gingen we naar een uitvoering in de Grote Kerk in Apeldoorn, waar Aafje Heynis zong. We zaten op de goedkope plaatsen op de galerij, achterin, dus veel konden we niet zien. Ik vond het lang duren en kreeg in de loop van de avond slaap.” “Maar ik herinner me ook dat ik vanaf het allereerste begin dacht: hier moet ik de partituur van zien. Die fascinatie is ook altijd gebleven. Als ik een stuk hoor, wil ik de partituur in handen hebben om mee te lezen: Wat gebeurt hier? Zo’n eerste bladzijde van de Matthäus-Passion… dat deze muziek überhaupt op papier staat! Het openingskoor, een eenvoudig e-klein-akkoord, wat is er nu simpeler dan die paar nootjes. Maar wat daar dan op volgt. Ongelofelijk. Dat raakt je aan alle kanten. Ik moet die muziek niet meer in de auto draaien. Te gevaarlijk!” De fascinatie voor de Matthäus-Passion is altijd gebleven, ook tijdens zijn loopbaan in de theologie. Sterker: werk en hobby bleken elkaar wonderlijk aan te vullen en te versterken. Twintig jaar lang gaf De Keyzer door het hele land cursussen over de Matthäus-Passion. “Daar kwam altijd gemotiveerd publiek. Ze kwamen niet voor mij maar voor Bach. Ze genoten van zijn muziek en wilden er meer van weten. Ik deelde de teksten uit, liet hen fragmenten luisteren en stelde de vraag die steeds terugkeerde: Wat hebben wij nu gehóórd? Dus niet: ik zal het u uitleggen wat we zojuist hebben beluisterd, want dan zou het een verstandelijk-theologisch betoog worden. Ik wilde juist insteken op de ervaring, de emotie. Want dat doet Bach, ontdekte ik gaandeweg. Hij raakt je niet onder je hersenpan, maar in je middenrif.”

Pagina 26

Bach maakte de cantates en de passionen voor de kerkdienst, de liturgie, vertelt De Keyzer. “Maar denk niet dat de teksten daarmee helemaal los staan van het leven. Alles in een kerkdienst heeft met het leven te maken. Kyrië is Syrië. Liturgie gaat over de shit van deze wereld, over de ervaringen van mensen, daar is niks heiligs aan. “Neem dat woordje ‘ach’ waar we het al over hadden. Of, nog zo’n ogenschijnlijk onbeduidend woordje als ‘o’, uit de eerste zin van het openingskoor in het openingskoraal. ‘O Lamm Gottes, unschuldig’. De uitroepen ‘ach’ en ‘o’ zijn vertolkingen van een diep zuchten, een beweging van het hart. Dat is heel herkenbaar. “In de teksten en de muziek van Bach worden mensen op hun ervaringslaag aangesproken. Om een voorbeeld te geven: iedereen kent de ervaring tekort te schieten, het gevoel ernstig te hebben gefaald. Je moet het onder ogen zien, erkennen, accepteren. Met die levenservaring in onze bagage horen we de aria ‘Erbarme dich’ en die raakt ons, omdat we beseffen hoezeer we zelf erbarmen nodig hebben. ‘Erbarme dich’ raakt bij ons die snaar van ‘ik wil niet zijn wie ik ben’, onze worsteling met ons tekort. Petrus heeft Jezus driemaal verloochend; Jezus confronteert hem met zijn tekort. Petrus onderkent en erkent zijn falen, al gaat dat via diepe ervaringen. Dat is voor ons heel herkenbaar.” “Daardoor is het ook verklaarbaar dat mensen zeggen dat ze troost en steun putten uit het luisteren naar de Matthäus-Passion. De muziek van Bach helpt om te kunnen omgaan met levenservaringen. Dat ‘omgaan’ kun je niet uit een studie leren. Dat wordt je ervaringsgewijs gegeven, gegund. Het is iets passiefs, het stijgt boven jezelf uit. Tegelijk is het heel concreet, want het is een ervaring. Als je er met de ogen van verwondering naar kijk, kom je in de buurt van transcendentie, God of het goddelijk; in elk geval iets dat veel groter is dan jezelf.” ‘Bachs grote Passie; een spriritueel-liturgisch benadering van de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach’ van Ad de Keyzer is verschenen bij uitgeverij Adveniat. Terug

Mattha us Passion voor dummies Matthäus-Passion voor dummies

Door Mark Roos in het AD van 2 april 2015. Dit artikel is aangedragen door Henk de Waal. De feiten Hoewel ook de componisten Jacob Obrecht (in 1471), Orlando di Lassus (1575), Heinrich Schütz (1666), Egon Kracht (2002) en nog tientallen anderen Matthäuspassies hebben gecomponeerd, is die van Johann Sebastian Bach (1685-1750) de enige die wereldfaam heeft vergaard. Historici zijn het niet helemaal eens, maar naar alle waarschijnlijkheid heeft Bach de Matthäus-Passion in 1727 gecomponeerd. De eerste uitvoering was vermoedelijk 2 jaar later, op Goede Vrijdag in de Thomaskirche in Leipzig. De eerste jaren was Bach niet tevreden met de partituur en bracht hij verschillende wijzigingen aan. De versie uit 1736 wordt algemeen gezien als Bachs eindversie.

Pagina 27

De lengte van de Matthäus-Passion wisselt per dirigent. Om een indruk te geven: de versie van de Amerikaanse dirigent Leonard Bernstein uit 1962 duurde 137 minuten, die van de Nederlandse Bachkenner en dirigent Anthon van der Horst uit 1957 duurde 201 minuten. De compositie De Matthäus-Passion vertelt het lijdensverhaal van Jezus Christus met behulp van twee orkesten en twee zangkoren. Een belangrijke rol is weggelegd voor de evangelist, een tenor die het verhaal vertelt. Eigenlijk kan je de Matthäus-Passion vergelijken met een hoorspel, waarin verschillende stemmen verschillende personages vertolken. Naast Jezus (bas) zijn er discipelen als Petrus en Judas (bassen), Pilatus (bas), zijn vrouw (sopraan), enkele dienaressen (sopranen en alten) en getuigen (tenor en bas). Symboliek en wiskunde In de MP zit meer verborgen symboliek dan in een heel seizoen Wie is de mol? Zo heeft Bach allerlei cijfers verwerkt in het stuk. Een klein voorbeeldje: de Passie kent veertien koralen (kerkelijke liederen) en er wordt veertien keer tekstueel naar het hart verwezen. Het getal 14 verwijst naar de naam Bach, want als je de getalswaarden van de letters van zijn naam – 2 (B), 1 (A), 3 (C), 8 (H) – bij elkaar optelt, krijg je 14. Wetenschappers hebben ook ontdekt dat Bach zijn geboorte- en sterfdatum in het stuk heeft verwerkt. Nog meer hogere wiskunde: de MP bestaat uit 27 passages waarin het evangelie wordt gezongen en 27 overige stukken. Het getal 27 staat bij Bach voor de Drie-Eenheid van Vader-Zoon-Heilige Geest (3x3x3=27). De 27 stukken tekst afkomstig uit het evangelie bestaan uit in totaal 729 maten, wat weer het kwadraat is van 27. De uitvoeringen Nederland telt naar schatting 180 uitvoeringen van de Matthäus-Passion. Er zijn kleinschalige amateurversies, meeslepende megauitvoeringen, ingekorte versies, meezingversies, authentieke, theatrale en moderne varianten, kinderversies en zelfs een tangoversie met Jan Rot en Pearl Jozefszoon. Het is voor een groot deel te danken aan dirigent Willem Mengelberg dat de Matthäus een Nederlandse traditie is geworden. Rond 1900 begon hij met grootschalige uitvoeringen, waarbij hij het stuk moderniseerde en aanpaste. Ondanks aanvankelijke protesten werd Mengelbergs Matthäus een jaarlijkse terugkerende belevenis. De bekendste vandaag de dag is de versie die om het jaar op Goede Vrijdag wordt uitgevoerd in de Grote Kerk in Naarden. De laatste jaren onder leiding van Jos van Veldhoven; een evenement dat traditiegetrouw druk wordt bezocht door BN'ers en politici. Ook de uitvoeringen in het Amsterdamse Concertgebouw, in de Leidse Pieterskerk en de tourneeversie van Pieter Jan Leusink zijn befaamd. De ervaring Vraag het aan een gemiddelde fanatieke Matthäusganger en je krijgt altijd eenzelfde soort reactie. De Matthäus-Passion is geen stuk om naar te luisteren, je moet het ondergaan. En het liefst in een kerk. Door zijn dramatiek neemt het als het ware bezit van de luisteraar. Terug