Het belang en de samenstelling van gelijkgestelde periodes in de drie pensioenstelsels Een stand van...

7/26/2019 Het belang en de samenstelling van gelijkgestelde periodes in de drie pensioenstelsels Een stand van zaken

1/35

REP_CEP4_11186

AvenuedesArts4749Kunstlaan4749

1000

Bruxelles

1000

Brussel

email:[email protected]://www.plan.be

Het belang en de samenstelling vangelijkgestelde periodes in de drie

pensioenstelselsEen stand van zaken

Importance et composition des

priodes assimiles dans les trois

rgimes de pensionEtat des lieux

Mei Mai 2016

Hans Peeters

Guy Van Camp

Bureau

fdral

du

Plan

Analysesetprvisionsconomiques

FederaalPlanbureauEconomischeanalysesenvooruitzichten

CentredExpertisedespensions

Kenniscentrumpensioenen


2/35

Le Bureau fdral du Plan

LeBureaufdralduPlan(BFP)estunorganismedintrtpublic.

Le BFP ralise des tudes sur les questions de politique conomique, socioconomique et

environnementale. cette fin, le BFP rassemble et analyse des donnes, explore les volutions

plausibles,identifiedesalternatives,valuelesconsquencesdespolitiquesetformuledespropositions.

Sonexpertisescientifiqueestmiseladispositiondugouvernement,duparlement,desinterlocuteurs

sociaux,ainsiquedesinstitutionsnationalesetinternationales.LeBFPassuresestravauxunelarge

diffusion.Lesrsultatsdesesrecherchessontportslaconnaissancedelacollectivitetcontribuent

audbatdmocratique.

LeBureaufdralduPlanestcertifiEMASetEntreprisecodynamique(troistoiles)poursagestion

environnementale.

url:http://www.plan.beemail:[email protected]

Reproductionautorise,saufdesfinscommerciales,moyennantmentiondelasource.diteurresponsable:PhilippeDonnay

Federaal Planbureau

Het

Federaal

Planbureau

(FPB)

is

een

instelling

van

openbaar

nut.

HetFPBvoertbeleidsrelevantonderzoekuitopeconomisch,sociaaleconomischvlakenophetvlak

van leefmilieu. Hiertoe verzamelt en analyseert het FPB gegevens, onderzoekt het aanneembare

toekomstscenarios,identificeerthetalternatieven,beoordeelthetdegevolgenvanbeleidsbeslissingen

enformuleerthetvoorstellen.

Hetsteltzijnwetenschappelijkeexpertiseondermeerterbeschikkingvanderegering,hetParlement,

de socialegesprekspartners,nationaleen internationale instellingen.HetFPBzorgtvoor een ruime

verspreidingvanzijnwerkzaamheden.Deresultatenvanzijnonderzoekwordenterkennisgebracht

vandegemeenschapendragenzobijtothetdemocratischdebat.

HetFederaalPlanbureauisEMASenEcodynamischeOnderneming(driesterren)gecertificeerdvoor

zijnmilieubeheer.

url:http://www.plan.be

email:[email protected]

Overnamewordttoegestaan,behalvevoorhandelsdoeleinden,mitsbronvermelding.Verantwoordelijkeuitgever:PhilippeDonnay


3/35

REP_CEP4_11186

BureaufdralduPlan

CentredExpertisedespensions

AvenuedesArts4749,1000Bruxelles

FederaalPlanbureau

Kenniscentrum

pensioenenKunstlaan4749,1000Brussel

tl.:+3225077311fax:+3225077373email:[email protected]://www.plan.be

Het belang en de samenstelling van gelijkgesteldeperiodes in de drie pensioenstelsels

Een stand van zaken

Importance et composition des priodesassimiles dans les trois rgimes de pension

Etat des lieux

Mei Mai 2016

Hans Peeters, [email protected]

Guy Van Camp, [email protected]


4/35

REP_CEP4_11186

Inhoudstafel

1. Inleiding ........................................................................................................ 5

2. Gelijkgestelde periodes: algemene principes per stelsel ............................................ 6

2.1.Gelijkstellingen in het werknemersstelsel 6

2.2.Gelijkstellingen in het zelfstandigenstelsel 7

2.3.Gelijkstellingen in het ambtenarenstelsel 8

2.3.1. Algemene regels 9

2.3.2. Afwijkingen van de regels 9

3. Het belang en de samenstelling van gelijkgestelde pensioenopbouw ............................ 10

3.1.Identificatieproblemen 10

3.1.1. Het belang van gelijkstelling 10

3.1.2. Het type gelijkstelling 12

3.2.De loopbaanduur van werknemers, zelfstandigen en ambtenaren 13

3.2.1. De loopbaanduur van werknemers en zelfstandigen 13

3.2.2. De loopbaanduur van ambtenaren 15

3.3.Het belang van gelijkgestelde periodes 17

3.3.1. Het belang van gelijkgestelde periodes bij werknemers en zelfstandigen 17

3.3.2. Het belang van gelijkgestelde periodes bij ambtenaren 22

3.4.Een onderscheid naar type gelijkstelling 23

3.4.1. Bij recent gepensioneerde werknemers en zelfstandigen 23

3.4.2. Bij 30-jarige werknemers en zelfstandigen 25

3.4.3. Gelijkstelling naar type bij ambtenaren 27

4. Mogelijke conclusies met het oog op verder werk ................................................... 27

5. Referenties.................................................................................................... 29


5/35

REP_CEP4_11186

Lijst met grafieken

Figuur 1 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouw bij recent gepensioneerde mannelijke werknemers

en zelfstandigen 14

Figuur 2 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouw bij recent gepensioneerde vrouwelijke werknemers

en zelfstandigen 14

Figuur 3 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouw bij recent gepensioneerde mannen 16

Figuur 4 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouw bij recent gepensioneerde vrouwen 16

Figuur 5 Percentage recent gepensioneerde mannen naar percentage gelijkgesteld in loopbaan 17

Figuur 6 Percentage recent gepensioneerde vrouwen naar percentage gelijkgesteld in loopbaan 17

Figuur 7 Totaal aantal jaren gewerkt bij recent gepensioneerde mannelijke werknemers en

zelfstandigen, cumulatieve percentages 19

Figuur 8 Totaal aantal jaren gewerkt bij recent gepensioneerde vrouwelijke werknemers en

zelfstandigen, cumulatieve percentages 19

Figuur 9 Percentage gemiddeld gelijkgesteld in loopbaan bij mannelijke werknemers naar leeftijd en

geboortecohorte 21

Figuur 10 Percentage gemiddeld gelijkgesteld bij vrouwelijke werknemers naar leeftijd en

geboortecohorte 21

Figuur 11 Percentage gemiddeld gelijkgesteld in loopbaan bij mannelijke zelfstandigen naar leeftijd en

geboortecohorte 22

Figuur 12 Percentage gemiddeld gelijkgesteld in loopbaan bij vrouwelijke zelfstandigen naar leeftijd en

geboortecohorte 22

Figuur 13 Procentuele verdeling van type gelijkstelling over de loopbaan van in 2012 ingestoomde

rustgepensioneerde mannen 24

Figuur 14 Procentuele verdeling van type gelijkstelling over de loopbaan van in 2012 ingestoomde

rustgepensioneerde vrouwen 24

Figuur 15 Procentuele verdeling van type gelijkstelling over de loopbaan in 2011 bij mannen geboren in

1981 26

Figuur 16 Procentuele verdeling van type gelijkstelling over de loopbaan in 2011 bij vrouwen geboren in

1981 26Figuur 17 Verdeling van de gemiddelde duur van de ambtenarenpensioenloopbaan in werkelijke

diensten en gelijkgestelde periodes, volgens het geslacht, uitgedrukt in procenten (2011) 27


6/35


7/35

REP_CEP4_11186

1

Synthse

LeprsentrapportatralislademandedelaCellulestratgiqueduMinistredespensions.Ildonne

un

aperu

de

limportance

et

de

la

composition

des

priodes

assimiles

dans

les

diffrents

rgimes

de

pensionaussibienpourlespersonnespartiesrcemmentlaretraitequepourlespersonnesdgeactif.

Ilressortque,respectivementpourleshommesetpourlesfemmespartisrcemmentlaretraitedans

le rgime salari, 30 et 37 pour cent desjournes ouvrant un droit la pension sont desjournes

assimiles.Danslergimeindpendant,cetauxestrespectivementde3et5pourcent.Danslergime

delafonctionpublique,environ10pourcentdesdroitslapensionsontassimils.Ceschiffresfont

donc apparatre des diffrences notables en ce qui concerne limportance des droits assimils la

pensionchez lespersonnes rcemment retraites.En raisonde la spcificitdes trois rgimesetde

pratiques administratives diffrentes, ces disparits entre rgimes sont toutefois difficilement

interprtables.

Tantlestravailleurssalarisquelesfonctionnairesconnaissentdespriodesdemaladiequi,surleplan

administratif,sontencodesdelammemanirequedespriodesprestes.Toutefoisonnedispose

pasdedonnessurlimportancequantitativedecespriodes.Parailleurs,danslesrgimessalariset

indpendants,lensembledespriodesdemaladiesontprisesencomptedanslecalculdelapensionde

retraite. En dautres termes, les salaris et indpendants malades de longue dure continuent

constituer des droits la pension pendant cette priode de maladie. Dans la fonction publique en

revanche, les malades de longue dure sont, certaines conditions, mis la retraite pour cause

dinaptitude

physique

et

naccumulent

alors

plus

de

droits

la

pension.

Lamesuredanslaquelleunedistinctionselonletypedassimilationpeuttretabliepourlespersonnes

rcemmentpartieslaretraitevarieselonlergimedepension.Encequiconcernelespersonnesparties

rcemmentlaretraitedanslergimesalari,ilestimpossibledtablirunedistinctiondtailleparce

que,danslepass,lespriodesassimilesnontpastdfiniesdefaonunivoque.Ainsi,environun

tiersdesdroitsassimilslapensiondanscegroupeconsisteendespriodesimpossiblesidentifier

selon le type. Les priodes assimiles identifiables dans le rgime des travailleurs salaris sont

principalementdespriodesdechmage(respectivement24et42pourcentdespriodesassimiles

chez les hommes et les femmes), de chmage avec complment dentreprise (23 et 7 pour cent) et

dincapacitdetravail(maladie,invalidit,maladiesprofessionnellesetaccidentsdutravail)(14et13pour cent).Lespriodesdinterruptionde carrire etde crdittemps, lespriodesnon prestesde

travailleurstempspartielavecmaintiendesdroitsetleservicemilitairesontquantitativementmoins

importantes.Pourlespersonnesrcemmentpartieslaretraitedanslergimeindpendant,ilestpar

contre possible doprer une distinction dtaille selon le type dassimilation. Dans le rgime des

travailleurs indpendants, les principales priodes assimiles sont les priodes de maladie et

dinvalidit(47pourcentchezleshommes,86pourcentchezlesfemmes).Viennentensuitelespriodes

dtudes(respectivement41et14pourcent)etdeservicemilitaire(12pourcentchezleshommes).Chez

lespersonnespartiesilyapeularetraitedanslergimedelafonctionpublique,lespriodesassimiles

nonconsidres

comme

des

services

effectifs

sont

constitues

principalement

de

divers

types


8/35

REP_CEP4_11186

2

dabsencesnonrmunresoupartiellement rmunresquisontpropresaustatut.Cesdiffrentes

assimilationsnesontpasidentifiesselonletypedanslesdonnesdisponibles.

Encequiconcernelapopulationdgeactif,nousdisposonsuniquementdedonnessurlimportance

despriodesassimilesrelativesauxcarrireseffectuesavantlgede50ansdanslergimesalariet

dans lergime indpendant.Enrevanche,nousnedisposonspasdedonnesrelativesaux tranches

dgesuprieuresouaurgimedelafonctionpublique.Chezlestravailleurssalaris,onconstatequ

lgede30ans,respectivement21et30pourcentdelacarriredeshommesetdesfemmesestconstitu

depriodesassimiles.Ceschiffressontde22et32pourcentlgede40ans,puisde22et33pour

centlgede50ans.Chezlesindpendants,cespourcentagessonttousinfrieurs1pourcent.Lefait

que limportance de lassimilation soit plus faible chez les indpendants dge actif que chez les

personnesdepuispeu laretraitepeutsexpliquernotammentpar lesmodalitsdassimilationdes

priodes dtudes. En effet, une telle assimilation ncessite le paiement dune cotisation de

rgularisationquipeuttreversejusqulafindelacarrire.

Sinousnouslimitonslagnrationlaplusjeune(30ansen2011)pourlaquellepratiquementtoutes

lespriodesassimilespeuventtreventiles selon le typedassimilation,onconstateque,chez les

personnesrelevantdurgimesalari,lespriodesassimilessecomposentprincipalementdepriodes

dechmage(respectivement77et66pourcentdupaquettotaldepriodesassimileschezleshommes

etlesfemmes)etdemaladieetdinvalidit,ycomprislecongdematernit(respectivement13et24

pour cent). Les priodes dinterruption de carrire/crdittemps, les accidents de travail/maladies

professionnelles, lescongsthmatiquesetlespriodesdtudesrgularisessontmoins frquentes.

Danslergimeindpendant,lespriodesassimileslgede30anssontexclusivementdespriodes

de

maladie

et

dinvalidit.

Enfin, ces donnes relatives aux carrires des personnes dge actif permettent de tirer quelques

enseignements quant lvolution de la part des priodes assimiles pour un certain nombre de

gnrations.Ilesttoutefoisplusdifficiledeprocderunecomparaisonentregnrations.Ainsi,on

constatenotammentque,chezlespersonnesayantunecarriredanslergimesalariseulement,lapart

despriodesassimilesaugmenteaveclgedanslagnrationlaplusge(annedenaissance1951).

Cette part reste plutt constante en fonction de lge pour les gnrations plusjeunes (annes de

naissance1961,1971et1981),mais,endbutdecarrire,elleestsuprieurecelledelacohortelaplus

ge. Dans le rgime indpendant, la part des assimilations augmente avec lge, mais reste

relativementfaible,mmeungeplusavanc.


9/35

REP_CEP4_11186

3

Synthese

Het voorliggende rapport werd geschreven op vraag van de strategische cel van de Minister van

Pensioenen.

Het

geeft

een

overzicht

van

het

belang

en

de

samenstelling

van

de

gelijkgestelde

periodes

indeverschillendepensioenstelselsenditzowelvoorderecentgepensioneerdenalsvoordebevolking

opactieveleeftijd.

Uitdegepresenteerdecijfersblijktdatrespectievelijk30en37percentvandepensioenopbouwvan

mannenenvrouwen,dierecentmetpensioengingeninhetwerknemersstelsel,wordtgelijkgesteld.In

het zelfstandigenstelselbedraagt dit aandeel respectievelijk 3 en 5 percent. In het stelsel van de

ambtenareniszon10percentvandepensioenopbouwgelijkgesteld.Debeschikbarecijferslatendus

belangrijke verschillen zien in het belang van de gelijkgestelde pensioenopbouw van recent

gepensioneerden.Omwillevandeeigenheidvandedriestelselsendeonderscheidenadministratieve

praktijken,zijndezeverschillentussendestelselsechtermoeilijkinterpreteerbaar.

Zowel werknemers als ambtenaren kennen ziekteperiodes die administratief op dezelfde manier

gecodeerdwordenalsgewerkteperiodes.Overhetkwantitatiefbelangvandezenietgewerkteperiodes

bestaangeen cijfers.Periodesvanziektewordenbijwerknemers enzelfstandigenmeegeteldbijde

berekeningvanhetrustpensioen.Delangdurigziekewerknemersenzelfstandigenblijvengedurende

deze ziekteperiode dan ook verder pensioenrechten opbouwen. In het stelsel van de ambtenaren

worden langdurig zieken onderbepaalde voorwaarden op pensioen gesteld wegens lichamelijke

ongeschiktheidwaarnazegeenverderepensioenrechtenopbouwen.

De mate waarinbij de recent gepensioneerden een onderscheid kan worden gemaakt naar type

gelijkstellingverschiltnaargelangdeonderscheidenstelsels.Bijrecentgepensioneerdewerknemersis

een gedetailleerd onderscheid niet mogelijk omdat in het verleden niet alle gelijkgestelde periodes

eenduidigwerdenafgebakend.Metnamebestaatzonderdevanallegelijkgesteldepensioenopbouw

indezegroepuitniet te identificerengelijkstellingen.De identificeerbaregelijkgesteldeperiodesbij

werknemersbestaanvoornamelijkuitwerkloosheid(respectievelijk24en42percentgelijkstellingbij

mannen envrouwen),werkloosheidmetbedrijfstoeslag (23en7percent) enarbeidsongeschiktheid

(ziekte en invaliditeit,beroepsziekten en arbeidsongevallen) (14 en 13 percent). Minderbelangrijke

gelijkgestelde periodes zijn loopbaanonderbreking en tijdskrediet, nietgewerkte periodes van

deeltijdsewerknemersmetbehoudvanrechtenenlegerdienst.Bijrecentgepensioneerdezelfstandigeniseengedetailleerdonderscheidnaartypegelijkstellingwelmogelijk.Inhetzelfstandigenstelselisde

belangrijkste gelijkgestelde periode ziekte en invaliditeit (47 percentbij mannen, 86 percent bij

vrouwen), gevolgd door gelijkstelling van studieperiodes (respectievelijk 41 en 14 percent) en

gelijkstellingvanlegerdienst(12percentbijmannen).Bijrecentgepensioneerdeambtenarenbestaathet

belangrijkste aandeel van de gelijkgestelde periodes, die niet gelijkgesteld worden aan werkelijke

diensten,uiteenamalgaamvanonbezoldigdeofdeelsbezoldigdeafwezighedendiestatuutspecifiek

zijn.Dezeverschillendegelijkstellingenwordenindebeschikbaregegevensnietverderonderscheiden

naartype.


10/35

REP_CEP4_11186

4

Voor wat debevolking op actieve leeftijdbetreft, hebben we enkel cijfers over hetbelang van de

gelijkstellingbijwerknemersenzelfstandigenvoorwatdeloopbaantotenmetdeleeftijdvan50jaar

betreft.Gegevensoveroudere leeftijdsgroepenofoveractieveambtenarenzijnnietbeschikbaar.Bij

werknemersvindenwedatop30jarigeleeftijdrespectievelijk21en30percentvandeloopbaanvan

mannen

en

vrouwen

is

gelijkgesteld.

Op

40

jarige

leeftijd

bedragen

deze

cijfers

22

en

32

percent

en

op

50jarigeleeftijd22en33percent.Bijzelfstandigenliggendezepercentagessteedsonderde1percent.

Dathetbelangvangelijkstellingbijdezelfstandigenopactieveleeftijdheelwatlagerligtdanbijrecent

gepensioneerden kan mogelijks worden toegeschreven aan de gelijkstelling van studieperiodes.

Dergelijke gelijkstelling veronderstelt immers hetbetalen van eenbijdrage en dezebijdrage wordt

allichtpasgestortopheteindevandeloopbaan.

Beperkenweonstotdejongstecohorte(30jaarin2011)waarvoorvrijwelallegelijkgesteldeperiodes

eenduidigkunnenwordengenterpreteerd,danvindenwebijwerknemersdatgelijkgesteldeperiodes

voornamelijkbestaanuitperiodesvanwerkloosheid (respectievelijk77en66percentvanhet totale

pakket aan gelijkgestelde periodesbij mannen en vrouwen) en ziekte en invaliditeit inclusief

moederschapsrust (respectievelijk13 en24percent).Minderbelangrijkegelijkgesteldeperiodes zijn

loopbaanonderbreking/tijdskrediet, arbeidsongevallen/beroepsziekten, themaverloven en de

regularisatie van studieperiodes. Bij zelfstandigen bestaat de gelijkstelling op 30jarige leeftijd

uitsluitenduitperiodesvanziekteeninvaliditeit.

Opbasisvanloopbaangegevensvanpersonenopactieveleeftijdkunnenwetotslotietslerenoverde

evolutievanhetaandeelgelijkgesteldeperiodesover eenaantalgeneraties.Eenvergelijking tussen

cohortenblijktmoeilijker.Zokanonderanderevastgesteldwordendatbijdezuiverewerknemershet

aandeel

gelijkstellingen

stijgt

met

de

leeftijd

binnen

de

oudste

cohorte

(geboortejaar

1951)

daar

waar

dit

aandeelvoordejongerecohorten(geboortejaren1961,1971en1981)eerderconstantblijftinfunctievan

deleeftijd,maarzichbijaanvangwelsitueertopeenhogerniveaudandatvandeouderecohorte.Bij

zelfstandigengroeithetbelangvandegelijkstellingenmetdeleeftijd,maarhetaandeelblijftookop

latereleeftijd,relatieflaagliggen.


11/35

REP_CEP4_11186

5

1. Inleiding

In deze nota schetsen we voor de verschillende pensioenstelsels eenbeeld van hetbelang en de

samenstellingvandegelijkgesteldeperiodes.Dezeperiodeswordenindezenotagedefinieerdalsniet

gewerkteperiodesdiepensioenopbouwgenereren.Hetkanhierzowelgaanomperiodesdievolledig

vergoedwordendoordewerkgever(vb.hetgewaarborgdloonbijwerknemers)alsperiodesdienietof

slechts gedeeltelijk worden vergoed (vb. werkloosheid, al dan niet metbedrijfstoeslag). Daarmee

hanterenweeenruimeredefinitiedanveelalgebruikelijk is.Meestalwordengelijkgesteldeperiodes

beperkttotdeperiodesdienietofdeelsvergoedwordendoordewerkgever.Dergelijkeinperkingheeft

echtereerderadministratievedaninhoudelijkeredenenenbemoeilijktdevergelijkingtussendestelsels.

Dooreenbeeld te schetsenvanhetbelangende samenstellingvangelijkgesteldepensioenopbouw

reikenweinformatieaandiedesolidariteitsfunctievandegelijkgesteldeperiodeskanhelpenmeten.

Naastgelijkgesteldeperiodesbestaanerooknoganderebelangrijkevormenvansolidariteitbinnenhet

Belgische pensioensysteem. Denk hierbij onder meer aan de afgeleide rechten en de onder enbovengrenzendiegehanteerdwordenbijdepensioenberekening.Deherverdelendewerkingvanhet

volledige pensioensysteem kan dus niet enkel en alleenbeoordeeld worden opbasis van de hier

bestudeerdegelijkgesteldeperiodesalleen.

DeaanleidingvoordezenotawaseenvraagvanhetBegeleidingscomitvanhetKenniscentrumvoor

Pensioenen (KCP) (13 november 2015) om een aantal beschikbare gegevens met betrekking tot

gelijkgesteldeperiodesteinventariseren.1Gegevenhetreedsbeschikbaremateriaallaatdezevraagzich

meerconcreetvertalenalsvolgt:

1.

Watishetbelangvangelijkstellingindetotalepensioenopbouw,naargeslachtentypegelijkstelling,vooreengroepdierecentisingestroomdinhetpensioensysteem?

2. Watishetbelangvangelijkstellingindetotalepensioenopbouw,naargeslachtentypegelijkstelling,voordebevolkingopactieveleeftijd,ingedeeldinleeftijdsgroepenvan10jaar?

Bijhetbeantwoordenvandezevragenzalbijzondereaandachtbesteedwordenaanhet feitdatde

mogelijkhedenomgelijkstellingenteidentificeren,varirendoorheendetijd.

Hoewel de klemtoon in deze nota ligt op het kwantitatieve aspect van de gelijkgestelde periodes,

wordendemogelijkhedenomterapporterenoverdezeperiodesgedrevendoordeverschillen inde

reglementeringdievantoepassingisbinneniedervandezestelsels.Omdezeredenbehandelenweindeeerstvolgendesectiedepensioenwetgeving.Insectie3presenterenwedekwantitatievegegevens

metbetrekking totbovenstaande vragen 1 en 2. Tot slot formuleren we in sectie 4 een aantal

aanbevelingenmethetoogoptoekomstigonderzoek.

1 Voorwerknemersen/ofzelfstandigenbestaathetbelangrijkstemateriaalwaaroverwebeschikkenuitinformatiediewerdaangeleverd door RVP, Sigedis en RSVZ aan de Pensioencommissie 20202040 (zie RVP, Sigedis en RSVZ, 2013). Dezeinformatie werd aangeleverd in drie delen (2.1, 2.2 en 2.3). Andere informatie is terug te vinden in antwoord op eenparlementairevraag(zieVr.enAntw.Kamer20142015,7september2015,149155(Vr.nr.54P.DEROOVER))ofwerddoor

deRSVZ

overgemaakt

aan

het

KCP

(zie

Priodes

assimiles

2004

2014.xls).

Voor

ambtenaren

wordt

vooral

gebruik

gemaakt

vanJanvierenJanssens(2014)envandehiervoorgeciteerdeparlementairevraag.


12/35

REP_CEP4_11186

6

2. Gelijkgestelde periodes: algemene principes per stelsel

Gelijkgestelde periodes worden in deze nota gedefinieerd als nietgewerkte periodes die

pensioenopbouwgenereren.Deperiodesdieonderscheidenwordenendeberekeningswijzevande

gelijkgesteldepensioenopbouwverschiltalnaargelanghetpensioenstelselwaarinhetpensioenwordt

opgebouwd.Deregelgevingwordtdaaromafzonderlijkperstelselbehandeld.2

Erkanbijaanvangvandezesectieookopgemerktwordendatgelijkgesteldeperiodeseenverschillende

invloedkunnenhebbenopdetoegangtothetrechtendehoogtevanhetberekendepensioenbedrag.

Zo heeftde recentebeslissing om de diplomabonificatiesvanambtenaren af tebouwen, enkel een

invloed op de toegang tot het recht en niet directop hetberekende pensioenbedrag.3In wat volgt

bespreken we steeds de regels die van toepassing zijnbij debepaling van de hoogte van het

pensioenbedrag.

2.1.

Gelijkstellingen in het werknemersstelsel

Inhetwerknemersstelselkanopbasisvandewetgevingeenlimitatievelijstvangelijkgesteldeperiodes

wordenopgesteld.Opdiemanierwerdenineentechnischenotadiewerdopgesteldin2013tenbehoeve

vandePensioencommissie20202040 (Technischenota,2013)40verschillendegelijkgesteldeperiodes

onderscheiden in het werknemersstelsel. Belangrijke gelijkgestelde periodes zijn periodes van

werkloosheid (aldannietmetbedrijfstoeslag),ziekte/invaliditeit,arbeidsongeschiktheid tengevolge

vaneenarbeidsongevalofberoepsziekte,loopbaanonderbrekingoftijdskrediet,periodeswaarineen

thematischverlofwordtopgenomen(veelalouderschapsverlof),nietgewerkteperiodesvandeeltijdse

werknemers

met

behoud

van

rechten

en

periodes

van

inactiviteit

die

gratis

worden

gelijkgesteld

(deze

gelijkstellingisnietopgenomeninbovenvermeldelijst).Dezelaatste,atypische,vormvangelijkstelling

houdt in dat de rechten van een individu met minstens 285 VTEdagen pensioenopbouw in een

kalenderjaar(i.e.91%vaneenvolledigjaarinde6dagenweek)automatischwordenverhoogdtoteen

volledigVTEjaarpensioenopbouw(RVP,SigedisenRSVZ,2013,deel2.1,p.5).Specifiekvoormannen

diehun loopbaanaanvingenvoor1995 isverderdegelijkstellingvan legerdienstvanbelang,voor

vrouwendegelijkstellingvanperiodesvanmoederschapsrust.

Omtebepalenofiemandrechtheeftopeengelijkgesteldeperiodealswerknemerdientdezeinderegel

tewerkgesteldtezijnalswerknemerophetmomentdatdegelijkgesteldeperiodezichaandient.Een

belangrijkeuitzonderinghieropbetreftdegelijkstellingvanlegerdienst.Dezeperiodewordtimmers

ookgelijkgesteldalsmenbinnendedriejaarnadelegerdiensttewerkgesteldwordtalswerknemer.Een

andere uitzonderingbetreft studieperiodes: indien deze studieperiodesbinnen de 10jaren worden

geregulariseerd, worden deze periodes gelijkgesteld. Omdat het regulariseren debetaling van een

bijdrage veronderstelt, worden studieperiodes vaak afzonderlijk aangeduid als geregulariseerde

periodesinplaatsvangelijkgesteldeperiodes.Indezestudiewordenzealseengelijkgesteldeperiode

2 EengedetailleerdeenrecentebesprekingvandewetgevinginzakegelijkgesteldeperiodesvoorwerknemersenzelfstandigenisterugtevindeninhetPraktijkboekSocialeZekerheid(zieondermeerPutenVerdeyen,2015).Eengelijkaardigebespreking

voorambtenarenisterugtevindeninJanvierenJanssens(2014,sectie2.1.3.3).3 Voorheen was de verschillende invloed van gelijkgestelde periodes op de toegang tot het recht en de hoogte van het

pensioenbedragveelminderuitgesproken(zieJanvierenJanssens,2014,sectie2.1.3.3,p.51e.v.).


13/35

REP_CEP4_11186

7

gedefinieerd omdat de beschikbare cijfers geen onderscheid toelaten tussen gelijkgestelde en

geregulariseerdeperiodes.

Ophetmomentvandepensioenberekeningwordteen fictief loon toegekendaaneengelijkgestelde

periode.Omditfictiefloonteberekenenmaaktmenveelalgebruikvanhetlaatstverdiendeloon.Om

hetfictiefloonvanngelijkgesteldedagineenbepaaldjaartebepalen,deeltmenhettotaleloonvan

hetjaar dat de periode van de gelijkstelling voorafgaat, door het totaal aantal dagen van datjaar.

Vervolgenswordthet fictief loon (grotendeels)aangepastaande inflatiediezich in tussentijdheeft

voorgedaan.Somswordthetfictiefloonookforfaitairvastgelegd.Eenforfaitairloonwordtondermeer

toegekend aan nietgewerkte periodes van deeltijdse werknemers metbehoud van rechten zonder

inkomensgarantieuitkering.

Wemerken ten slotteopdat, tengevolgedeeenheidvan loopbaan,periodesvanpensioenopbouw

(gewerkte maar ook gelijkgestelde periodes) voor individuen met een lange loopbaan buiten

beschouwingkunnenblijvenbijdeberekeningvanhetpensioen.Hetaandeelvandegelijkgesteldeperiodesbinnendevolledige loopbaankandusverschillenvanhetaandeelvande loopbaandie in

aanmerkinggenomenwordtvoordeberekeningvanhetpensioen.

2.2. Gelijkstellingen in het zelfstandigenstelsel

Netalsbijwerknemerskaneenlimitatievelijstwordenopgesteldvanhetaantalgelijkgesteldeperiodes.

In bovenvermelde technische nota (Technische nota, 2013) worden 11 periodes onderscheiden.

Belangrijkegelijkgesteldeperiodeszijnperiodesvanziekte/invaliditeitenvoormannendelegerdienst.

Net

als

in

het

werknemersstelsel,

vereisen

een

aantal

periodes

dat

bijkomende

bijdragen

worden

betaald.Dergelijkebijdragebetalingisondermeervereistvoorperiodesvanvoortgezetteverzekering

ofvoorstudieperiodes.Integenstellingtotinhetwerknemersstelsel,kunnendezelaatsteperiodestot

ophetmomentvanpensioneringwordengeregulariseerd.

Merkopdatdevoorwaardenomeengelijkstellingvanlegerdiensttegenieteninhetzelfstandigenstelsel

stringenterzijndaninhetwerknemersstelsel.Netalsinhetwerknemersstelselheefteenzelfstandige

rechtopeengelijkstellingvan legerdienstalshijeenzelfstandigeberoepsactiviteituitoefendeophet

momentdatdelegerdienstbegon.Indieneenmanopdatmomentgeenzelfstandigewasmaarinde

periode na legerdienst wel, dan heeft deze ook recht op een gelijkstelling maar enkel indien de

zelfstandigeactiviteitplaatsvindtbinnende180dagennaheteindevandelegerdienst(bijwerknemers

isdatdriejaar;cf.2.1).

Bijzelfstandigenwordtaandegelijkgesteldeperiode,ophetmomentvandepensioenberekening,een

fictiefinkomentoegekend.Voorgelijkgesteldeperiodesdiezichsituerenvr1984isditinkomengelijk

aanhetforfaitairinkomendatookwordttoegekendtijdensperiodesvanberoepsactiviteit.Vanaf1984

isdehoogtevanhetfictieveinkomenafhankelijkvanhettypegelijkstelling.Somswordteenforfaitair

inkomenmeeinrekeninggebracht(vb.periodesvanlegerdienst),inanderegevallenwordtgekeken

naardereleberoepsinkomstendievoorafgaanaandegelijkstelling(vb.bijziekte/invaliditeit).


14/35

REP_CEP4_11186

8

Net alsbij werknemers impliceert de eenheid van loopbaan dat niet elke gelijkgestelde periode

noodzakelijk meetelt in de pensioenberekening. Omwille van de aflopende volgorde in de in

aanmerkinggenomenloopbaanjaren, i.e.eerstjarenindepubliekesector,danalswerknemerenten

slottejarenalszelfstandige,kanmenbovendienverwachtendatingevalvangemengdeloopbanendeze

inperking

voor

de

jaren

als

zelfstandige

belangrijker

is

dan

voor

de

pensioenopbouw

in

andere

stelsels.

2.3. Gelijkstellingen in het ambtenarenstelsel

Ambtenarenbekleden een ambt. Bij dit ambt hoort een rechtspositieregeling (het statuut) die de

individueleloon enarbeidsvoorwaarden,inclusiefdeprincipesvansocialebescherming,vastlegt.4Dit

contrasteertmetwerknemersinhetalgemeenencontractantenindepubliekesectorinhetbijzonder.

Werknemers tekeneneencontract.Derelaties tussendewerknemerendewerkgever,endesociale

beschermingvandewerknemer,wordengeregeldviahetarbeidsrechtenhetsocialezekerheidsrecht.

In vergelijking met de andere stelsels, kent het ambtenarenstelsel een aantal particulariteiten. Zo

wordendeaanneembarediensten(ditzijnperiodesdieeenpensioenaanspraakopleveren)inderegel

uitgedruktinmaanden(endusnietintermenvandagenzoalsbijwerknemersofinkwartalenzoalsbij

zelfstandigen)(JanvierenJanssens,2014,p.50).

Typischvoorhetambtenarenstelsel isookdatdegelijkgesteldeperiodesdieeenpensioenaanspraak

opleverennergenslimitatiefwordenopgesomd(JanvierenJanssens,2014,p.51).Hetisimmersveeleer

de rechtspositieregeling dan wel de pensioenwetgeving die de gelijkstelling regelt. Zodra de

toepasselijkerechtspositieregelingeenbezoldigdeafwezigheidgelijksteltmetdienstactiviteit,neemtde

pensioenreglementering

de

betrokken

periode

van

afwezigheid

immers

op

als

een

werkelijke

dienstprestatie(JanvierenJanssens,2014,sectie2.1.3.3.1.5).Hetbelangvanderechtspositieregelingin

dezemateriekanverdergellustreerdwordenaandehandvantweevoorbeelden.

Eeneerstevoorbeeldbetreftdebehandelingvanziektedagenbijverschillendeoverheidswerkgevers.In

gevalvanziektewordthetloonvaneenambtenaar(netalsbijeenwerknemeroverigens)tijdenseen

eersteperiodedoorbetaald.Daarwaarbijwerknemersdezeperiodevangewaarborgdloonbeperktis

totmaximaal1maand,wordtbijambtenarenditzogenaamdeverlofwegensziektebepaaldopbasis

vaneenkredietaanziektedagendatwordtopgebouwd tijdensde loopbaan.Demanierwaaropdit

kredietwordtopgebouwdvarieertevenwelvanwerkgevertotwerkgever.Terillustratie:bijdeFederale

overheid enbij de Vlaamse lokale besturen wordt bijvoorbeeld een krediet van 21 werkdagen

opgebouwd per 12 maanden dienstancinniteit; in het onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

bedraagt dit 30 kalenderdagen per 12 maanden sociale ancinniteit; ambtenaren van de Vlaamse

overheidtenslottehebbenoverheeldeloopbaaneenkredietvan666ziektedagen(Lambrechts,2015,

p.45).Deregelsvoorde invullingvanderelevanteancinniteitkunnenverderookverschillenvan

werkgevertotwerkgever.

Eentweede illustratiebetreftdeverlovenvoorafgaandaandepensionering.Tergelegenheidvande

progressieve verhoging van de vereiste minimumleeftijd voor het verkrijgen van een vervroegd

rustpensioen

van

de

overheidssector

heeft

de

Pensioendienst

voor

de

Overheidssector

(PDOS)

in

2012

4 ZieonderandereAertsenJanvier(2015,pp.68)vooreenverdereuitwerkingvanhetbegriprechtspositieregeling.


15/35

REP_CEP4_11186

9

een inventaris opgemaakt van de op dat ogenblik bestaande systemen van dergelijke verloven

voorafgaandaandepensioneringdiebijalleoverheden enoverheidsinstellingenbestondenophet

momentvandepensioenhervormingvandecember2011.Indezeinventariswerdenmeerdanduizend

rechtspositieregelingengedentificeerd.5

Eenandereparticulariteitvanhetambtenarenstelselbetreftdeberekeningvandepensioenopbouw

tijdenseengelijkgesteldeperiode.Zowordengelijkgesteldeperiodes,vanzodrazezijnaangenomen,

opdezelfdemaniergewaardeerdalsdewerkelijkediensten,terwijlvoorwerknemersenzelfstandigen

veelalgewerkt wordt met een fictief loonof inkomenuit een activiteitsperiodediedeperiode van

gelijkstellingvoorafging.

Omwillevanhetontbrekenvaneenlimitatievelijstmetgelijkgesteldeperiodesbesprekenweinwat

volgtenkeldealgemeneregelsdievantoepassingzijnoverallerechtspositieregelingen(2.3.1)alsook

eenaantaluitzonderingenopdezeregels(2.3.2).

2.3.1.

Algemene regels6

Alleverlovenmetbehoudvanbezoldigingzijnaanneembaarvoorhetpensioenenwordenindefeiten

gelijkgesteld met werkelijke diensten. Ook de meeste onbezoldigde afwezigheden die met

dienstactiviteitwordengelijkgesteld,zijnaanneembaar.Deonbezoldigdeafwezighedendienietmet

dienstactiviteitwordengelijkgesteldkomenperkalenderjaarvoormaximaal1maandinaanmerking.

Periodesvandisponibiliteit,ofterbeschikkingstelling,tenslotte,genererenpensioenopbouwvoorzover

ereenrechtopeenwachtgeldbestaat.

2.3.2.

Afwijkingen van de regels7

Bepaaldeperiodeswordenbijdeberekeningvanhetambtenarenpensioen,behoudensuitzonderingen,

beperkttotmaximaal20percentvandewerkelijkediensten(i.e.dienstendievergoedwordenaan100

percentvandewedde).8Deze regelwordt,onderbepaaldevoorwaarden, toegepastbijondermeer

periodesvanloopbaanonderbrekingenarbeidsregimeswaarinvierdagenperweekofhalftijdsgewerkt

wordt.

Voordehiervoorgeciteerdearbeidstijdregelingenwordenbovendienveelalbijkomendebeperkingen

opgelegd.

Zo

worden

deze

periodes

normaal

slechts

aangenomen

tot

maximaal

60

maanden

in

een

volledigeloopbaanenopvoorwaardedatdeambtenaardegebruikelijkepensioenbijdrage,berekend

opdeweddediehijzougenotenhebben,gestortheeft(JanvierenJanssens,2014,sectie2.1.3.3.1.2).

TotslotkanopgemerktwordendatalsgevolgvandeZesdeStaatshervormingonbezoldigdeverloven

entijdvakkenvandisponibiliteituiteenrechtspositieregelingeerstviaeenkoninklijkbesluitmoeten

toegevoegdwordenaanderelevantewet,alvorenszemeegenomenkunnenwordenindeberekening

vanhetrustpensioen.

5 ZieinditverbandhetwerkbladF12TABELDispoVVAPvanbijlage2bijCPH20202040(2015).6 DezesectieisgebaseerdopJanvierenJanssens,2014,sectie2.1.3.3,p.51e.v.7 DezesectieisgebaseerdopJanvierenJanssens,2014,sectie2.1.3.3,p.51e.v.8 Voorbepaaldeindividuenwordenhogerepercentagestoegepast(zieJanvierenJanssens,2014,voetnoot228).


16/35

REP_CEP4_11186

10

3. Het belang en de samenstelling van gelijkgesteldepensioenopbouw

Recentbeschikbaargesteldeinformatiemaakteennieuwekwantificeringvandegelijkgesteldeperiodes

mogelijk.Opbasisvandezeinformatiepresenterenweinwatvolgtcijfersoverdeloopbaanduurvan

werknemers,zelfstandigenenambtenaren(3.2),overhetaandeeldaarindatwordtgelijkgesteld(3.3),

alsook over hetbelang van de verschillende types gelijkstelling (3.4). Vooraf moet echter worden

verduidelijktdatdeadministratievepraktijkeeneenduidigeinterpretatievandezegegevensingrote

mateverhindert(3.1).

3.1. Identificatieproblemen

Een aantal identificatieproblemen maken het onmogelijk om voor elk van de drie pensioenstelsels

vergelijkbareenaccuratecijfersweertegevenoverhetbelangvandegelijkstelling(3.1.1),alsookover

hettypegelijkgesteldeperiode(3.1.2).

3.1.1. Het belang van gelijkstelling

Zoalsgezegd,wordteengelijkgesteldeperiodeindezenotagedefinieerdalseennietgewerkteperiode

diepensioenopbouwgenereert.Dezebrededefinitiebrengteen identificatieprobleemmetzichmee

omdatbepaaldenietgewerkteperiodesindebeschikbaregegevensbronnennietkunnenonderscheiden

wordenvangewerkteperiodes.Ditidentificatieprobleemverschiltvanstelseltotstelsel.

Inhetwerknemersstelselwordennietgewerkteperiodeswaarinhetloonwordtdoorbetaald,aangeduid

als een gewerkte periode. 9 Dit maakt dat periodes van gewaarborgd loonbij ziekte niet worden

geregistreerd als een gelijkgestelde periode maar dat volgens onze definitie wel zouden zijn. Ook

periodesvanjaarlijksevakantiewordensinds2003voorallewerknemersindeprivatesector,envoor

bepaalde contractanten in de publieke sector, 10 geregistreerd als gewerkte periodes terwijl deze

periodesvolgenseenbrededefinitievangelijkstellingookalseengelijkgesteldeperiodezoudenkunnen

wordenaangeduid.Omdatvakantieperiodes echterwettelijkverplichtzijn endusallewerknemers

jaarlijksvakantieopnemen,lijkthetonsevenwelzinvolleromjaarlijksevakantieaanteduidenalseen

gewerkteperiode.

Inhetzelfstandigenstelseldoeteengelijkaardigidentificatieprobleemzichnietvoor.Welmoetopgemerktwordendatnietgewerkteengewerkteperiodesgegevendeeigenheidvanhetzelfstandigenstatuut

moeilijk te onderscheiden zijn. Een kwartaal wordt als gewerkt aangeduid indien hiervoor een

minimalebijdragewerdbetaald.Ditwiluiteraardnietzeggendatdezelfstandigeindezeperiodenooit

werdverhinderdom(bijvoorbeeldtengevolgeziekte)zijnzelfstandigeactiviteituitteoefenen.Voor

periodesvanvoortgezetteverzekeringzijnwewelzekerdatdezelfstandigeactiviteitwerdstopgezet,

omdatstopzettingvandeactiviteiteenexplicietevoorwaardeisomeenberoeptekunnendoenopdeze

verzekering.

9 Mingiedi(2013)gaatverderinopdemogelijkhedenomperiodesvangewaarborgdloonbijwerknemersteidentificeren.10 Voorcontractantenindepubliekesectordieactiefzijnbijeenplaatselijkeofprovincialeoverheid,isdezeextracoderingpas

invoegevanaf1januari2005tengevolgedeinvoeringvandeDmfAPPl.


17/35

REP_CEP4_11186

11

Inhetstelselvandeambtenarenworden,zoalsvermeld,bepaaldeafwezighedengeregistreerdalseen

periode van dienstactiviteit. Dit is in het bijzonder het geval voor periodes van ziekte. De

administratievebehandelingvandezeziekteperiodesgenereert,zelfsophetniveauvandetotaleduur

vandegelijkstelling,drieeffectendiedevergelijkbaarheidmetdeanderestelselsonmogelijkmaken:

Deafwezigheid

wegens

ziekte

wordt

maar

zichtbaar

van

zodra

het

verlof

wegens

ziekte

is

uitgeput

(Janvier enJanssens,2014,p.54).Deperiodewaaringebruikwordtgemaaktvanverlofwegensziekteendieperdefinitiewordtgelijkgesteldmeteenperiodevanwerkelijkedienstisongelijkverdeeldoverambtenarenonderlingenkaneenlangereaaneensluitendeperiodebetreffendanbijwerknemers.11

Eenperiodevanlangdurigeafwezigheidwegensziektekanleidentotdeambtsneerleggingwegenslichamelijkeongeschiktheidentotdeopnamevaneenziektepensioen(Lambrechts,2015,p.59).Deperiodes,voorafgaandaandeopnamevanditziektepensioen,wordenadministratiefverwerktbijde berekening van het ziektepensioen en verdwijnen als het ware uit de gegevens over depensioenberekeningvanhetreguliererustpensioendieindezenotawordengeanalyseerd.

Eenmaal opgenomen in het stelsel van de ziektepensioenen wordt de loopbaan (toch voor hetbetreffende ambt) afgebroken terwijl werknemers en zelfstandigen tijdens een periode vanziekte/invaliditeitverderpensioenrechtenopbouwentotaandepensioengerechtigdeleeftijd.Louteromwillevandezeredenzalde loopbaanduurvaneen langdurigziekeambtenaarkorterzijndandezevaneenvergelijkbarelangdurigziekewerknemerofzelfstandige.

Lambrechts (2015)presenteertzowelcijfersoverhetmotiefvanpensioenopnamealscijfersoverhet

gemiddeldaantalziektedagenenpercentagesvanminimaleafwezigheidwegensziektevoorbepaalde

overheidswerkgevers.Uitdegerapporteerdecijfersblijktdattussen2006en2014tussende12%ende

16% van alle pensioengerechtigden, instroomde in het globale ambtenarenpensioenstelsel wegens

lichamelijkeongeschiktheid (Lambrechts,2015,p.53). De cijfersdie indezebron geciteerdworden

inzakehetziektegedragvanambtenarenbijeenaantalonderscheidenoverheidswerkgevers,illustreren

datafwezighedenwegensziektediegelijkgesteldwordenmetwerkelijkediensten,bijalleonderzochte

overheidswerkgeversvoorkomen.Netzoalsbijwerknemers,zoumenduseenvertekendbeeldkrijgen

vandegelijkgesteldeperiodesalsmenenkelzoukijkennaardeperiodesdieadministratiefkunnen

afgezonderdwordenvandewerkelijkediensten.

Voor watbetreft het ambtenarenstelsel moet nogbijkomend worden opgemerkt dat het aandeel

gelijkgesteldeperiodesindetotaleloopbaanpastenvollekanwordenbeoordeeldophetmomentvan

pensionering.Hetisimmerspasdandatkanwordenbepaaldofbepaaldeperiodesaldannietingeperkt

worden

ten

gevolge

de

20

procent

gelijkstellingsregel

(cf.

2.3.2).

Het

bestaan

van

deze

regel

bemoeilijkt

danookdebeoordelingvanhetbelangvandegelijkstellingenopactieveleeftijd.

11 Inhetambtenarenstelselkandebetrokkenelangdurigafwezigzijnalvorensdezeafwezigheidadministratiefidentificeerbaarwordt.Inhetwerknemersstelselkanditniet.Inprincipezoueenwerknemer,netalseenambtenaaroverdeloopbaaneenerglangeperiodevanafwezigheidvanziektekunnenhebbendiewordtgeregistreerdalseengewerkteperiode.Hiertoezoudeperiodevanziekteechtermoetenzijnopgesplitstinverschillendekleinereperiodesdietelkensonderbrokenwordendoor

eenwerkhervatting.Weveronderstellendateenperiodevanlangdurigeafwezigheidvakervoorkomtdaneenopeenvolgingvan korte periodes van ziekte. Bijgevolg gaan we ervan uit dat een gelijkgestelde periode wegens ziekte in hetambtenarenstelselvakerdaninhetwerknemersstelselwordtgeregistreerdalseengewerkteperiode.


18/35

REP_CEP4_11186

12

3.1.2. Het type gelijkstelling

Dematewaarineenonderscheidkanwordengemaaktnaartypegelijkstellingverschiltnaargelanghet

jaarwaarindegelijkstellingplaatsvondalsooknaargelanghetpensioenstelsel.

Inhetstelselvanwerknemerswordthettypegelijkstellingdoordepensioenadministratiegedentificeerd

opbasis van loopbaancodes. Op dit moment zijn deze loopbaancodes heel erg gedetailleerd (vb.

loopbaancode 319 duidt op een gedeeltelijke onderbreking van de loopbaan door een voltijdse

werknemer voor de verzorging van een zwaar zieke). In het verleden werden met n enkele

loopbaancode evenwel meerdere soorten gelijkstelling aangeduid. Vooral onder loopbaancode 000

werdenallerhandegelijkstellingenaangeduiddievantoepassingwarenoparbeiders.Zoomvattedeze

loopbaancodeaanvankelijkzowatallebelangrijkegelijkgesteldeperiodes: legerdienst,werkloosheid,

volledig brugpensioen, jaarlijkse vakantie, ziekte/invaliditeit en tijdelijke arbeidsongeschiktheid

wegensarbeidsongevalofberoepsziekte.Hetispasvanafmiddenjaren1990dateenmeergedetailleerd

onderscheid naar type gelijkstelling mogelijk wordt. Vanaf 1996 wordt werkloosheid en volledigbrugpensioenafzonderlijkgeregistreerd,vanaf1997ziekte/invaliditeit,envanaf2003/2005 tengevolge

de multifunctionele aangifte DmfA/DmfAPPl wordt ook de jaarlijkse vakantie en tijdelijke

arbeidsongeschiktheidwegensarbeidsongevalenberoepsziekteafzonderlijkaangeduid.

Hetisbijgevolgpasvanafeindjaren1990envooralvanaf2003/2005dathetmogelijkwordtominhet

werknemersstelseleenaccuraatonderscheidtemakennaartypegelijkstelling.12Enzelfsnunogkunnen

nietalletypesvangelijkstellingafzonderlijkwordenaangeduid.Wegavenreedsaandatbijvoorbeeld

deperiodevangewaarborgdloonnietkanwordenonderscheidenvaneengewerkteperiode.Maarook

het onderscheid tussen periodes van ziekte/invaliditeit en periodes van moederschapsrust (beide

wordenaangegevenonderloopbaancode023)werdindezecoderingtotophedennietgemaakt.

Voor wat het stelsel van de zelfstandigenbetreft, zijn we niet op de hoogte van een vergelijkbaar

identificatieprobleem. We veronderstellen dan ook dat de gelijkstellingen op een constante wijze

doorheendetijdgecodeerdworden.

Zoals gezegd kunnen in het ambtenarenstelsel periodes van afwezigheid wegens ziekte moeilijk

afzonderlijkwordengedentificeerd(sectie3.1.1.).Dezeidentificatiekanopditmomentnietopbasis

vaneencentraalrepertorium(zieLambrechts,2015,pp.2023).BijdemultifunctioneleaangiftesDmfA

en

DmfAPPl

wordt

immers

geen

onderscheid

gemaakt

tussen

gewerkte

dagen

en

afwezigheden

wegens

ziekte met volledigbehoud van de wedde. Dit is een logisch gevolg van het feit dat de huidige

gegevensstromen binnen de sociale zekerheid zijn opgevat op basis van de bestaande

informatiebehoeftenvanOpenbareInstellingenvanSocialeZekerheid.Degeciteerdebrontoontwel

aan dat de niet gecentraliseerde personeelsregisters van onderscheiden overheidswerkgevers

informatiebevattendietoelaatomziekteperiodesvanafdeeerstedagvanziekteteidentificeren.

12 ZiePeeters,DonvilenKnapen(2014)voormeerinformatieoverdeidentificatieproblematiekbijwerknemers.


19/35

REP_CEP4_11186

13

3.2. De loopbaanduur van werknemers, zelfstandigen en ambtenaren

Ominzichttekrijgeninhetbelangvandegelijkgesteldeperiodeswordtineenvolgendesectiedieper

ingegaanophetpercentagegelijkstellingindeverschillendestelsels.Dezepercentageszeggenevenwel

nietsoverdetotaleduurvandeperiodevangelijkstelling.Vandaardatweeersteenbeeldschetsenvan

de totale loopbaanduur van werknemers, zelfstandigen en ambtenaren. Omdat de cijfers over de

loopbanen van ambtenaren moeilijk vergelijkbaar zijn met die van werknemers en zelfstandigen,

wordenzeafzonderlijkbesproken.

Idealiterzoudendevoorgestelderesultatenhierrekeninghoudenmetalleregelsdiewordentoegepast

ophetmomentvandeberekeningvanhetpensioenendusbijvoorbeeldnatoepassingvanhetprincipe

van de eenheid van loopbaan zijn. Debeschikbare gegevens laten niet toe om dezebenadering

systematischtevolgen.Inprincipestellenwedaaromresultatenvoordiegebaseerdzijnopdevolledige

loopbaan,zonderverderetoepassingvandepensioenrekenregels.Decijfersvandereedsvernoemde

parlementairevraag

(zie

referentie

in

noot

1)

worden

voor

wat

het

stelsel

van

de

werknemers

betreft,

welgeproduceerd na toepassing van eenaantalvan deze pensioenrekenregels, in hetbijzonder de

toepassingvanhetprincipevaneenheidvanloopbaan.

3.2.1.

De loopbaanduur van werknemers en zelfstandigen

Omdelengtevandeloopbanenvanwerknemersenzelfstandigenteonderzoeken,baserenweonsop

gegevensdiewerdenaangeleverddoordeRVP,SigedisenRSVZ(2013,deel2.1).Dezegegevenshebben

betrekkingopindividuendiein2011voordeeerstekeereenrustpensioenalswerknemerofzelfstandige

ontvingen.13Zon71percentvandezepopulatiebestaatuitvoormaligewerknemers(51.270individuen),

25 percent had een gemengde loopbaan als werknemer en zelfstandige (17.946 individuen). Een

minderheid had uitsluitend een loopbaan als zelfstandige (3.115 individuen, i.e. 4 percent). Bij de

werknemersis50percentman,bijdegemengdeloopbanenisdat60percentenbijdezelfstandigen57

percent.

Figuren1en2gevendeloopbaanduurweervandeomschrevenpopulatierecentgepensioneerdenvr

de toepassing van de eenheid van loopbaan in samengedruktejaren. Figuur1 heeftbetrekking op

mannen, figuur2bevat informatie over vrouwen. De gerapporteerde loopbaanjarenbetreffen dus

samengedruktejaren.Voordeloopbaanalswerknemerwordenallevoltijdsequivalente(VTE)dagen

pensioenopbouw

opgeteld

en

gedeeld

door

14.040

(i.e.

45

VTE

jaren

pensioenopbouw

geteld

in

een

zesdagenweek).Bijdezelfstandigenwordenallekwartalenpensioenopbouwgedeelddoor180(45jaar

maal4kwartalen).Uiteraard isditslechtsnmanierom loopbanenvoor testellen.Voorbepaalde

doeleindenishetmeeraangewezenomeenloopbaanopeenanderemaniersamentevatten.Omslechts

nvoorbeeldtegeven:omtoegangtehebbentothetvervroegdpensioenmoeteenwerknemerin2016

minstens een loopbaanvan40jaarhebben.En loopbaanjaarwordtdaarbijgeteldals njaarmet

13 Meer specifiek betreft de populatie alle individuen die in 2011 voor het eerst een rustpensioen ontvingen uit hetwerknemersstelselenzelfstandigenstelselendiebovendiengeenrechtenhebbenopgebouwdinhetambtenarenstelsel,inhetbuitenlandengeenonvoorwaardelijkpensioenontvingenalszelfstandigezonderdatdeloopbaanisgekend(zieRVP,Sigedis

enRSVZ

2013,

2.1,

p.

4).

We

merken

hier

ook

op

dat

de

selectiecriteria

voor

werknemers

in

de

eerder

geciteerde

parlementaire

vraag,zeervergelijkbaarzijn,maarbetrekkinghebbenopeenanderkalenderjaar,metnamehetjaar2012.


20/35

REP_CEP4_11186

14

minstens n derde van een VTEkalenderjaar pensioenopbouw. Iemand die vier opeenvolgende

kalenderjarennderdevaneenVTEkalenderjaarpensioenopbouwheeft,zaldusvierloopbaanjaren

hebben volgensdeze telling maar slechts n loopbaanjaarals wordtgekekennaar samengedrukte

jaren.14

Webekijkeneerst figuur1.DeXas toonthetcumulatiefaantaljarenpensioenopbouw,deYashet

percentagegepensioneerdemannen.Deoranjestippellijntoontdeloopbaanvanwerknemers,devolle

grijzelijndievanzelfstandigen.Degestreepteblauwelijnduidtdeloopbanenaanvanindividuendie

inbeidestelselseenpensioenhebbenopgebouwd.Defiguurtoontdat90percentvandevoormalige

werknemers een loopbaan heeft van 37 samengedruktejaren of meer:bij de zelfstandigen en de

gemengdeloopbanenheefteenzelfdepercentageeenloopbaanvan33jaren.Dehelftvandemannelijke

voormaligewerknemersheefteen loopbaanvan45samengedruktejarenofmeer.Bijdevoormalige

zelfstandigenendegemengdeloopbanenisdat42jaarofmeer.Slechts11percentvandevoormalige

zelfstandigenen22percentvandepersonenmeteengemengdeloopbanenhebbeneenloopbaanvan

45samengedruktejaren.

Verdere bewerking van deze cijfers leert ook dat voormalige werknemers met een zuivere

werknemersloopbaan gemiddeld 44jaar pensioenopbouw hebben, terwijl dit in het geval van een

gemengde loopbaan als werknemer en zelfstandige 41jaar is en voor personen met een zuivere

loopbaanalszelfstandige40jaar.

Bijvrouwenstellenwemeervariatievastdanbijmannen(ziefiguur2).Inallestelselshebbenvrouwen

kortereloopbanenmaarhetverschilisvooralduidelijkbijdezuiverezelfstandigen.90percentvande

voormalige werknemers met een zuivere loopbaan als werknemer of met een gemengde loopbaan

hebben een loopbaan van respectievelijk 6 en 7jaar of meer (10percent heeft dus minder dan 6/7

loopbaanjaren).Bijdezelfstandigenheeft90percent2ofmeerloopbaanjaren(10percentheeftbijgevolg

14 Deinditdocumentgeciteerdebron(RVP,SigedisenRSVZ2013,deel2.1)bevatookcijfersomdehiergepresenteerdefiguren

tebaserenopanderejaartellingen.Figuren1en2zoudenineenalternatievetellingvoorgesteldkunnenwordenalsjarendieminstens n derde vaneen VTEjaar omvatten. Zie in dit verband in de geciteerdebronop p. 11 (werknemers), p. 40(gemengdeloopbanen)enp.67(zuiverezelfstandigen).

Figuur 1 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouwbij recent gepensioneerde mannelijkewerknemers en zelfstandigen

Bron: p. 24 (figuur 2.1), p. 51 (figuur 2.1) en p. 72 (figuur 2.1) van RVP, Sigedisen RSVZ (2013, deel 2.1)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0 10 20 30 40 50

%recentgepensioneerdemannen

cumulatief aantal jaren pensioenopbouw

WN WN+ZS ZS

Figuur 2 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouwbij recent gepensioneerde vrouwelijkewerknemers en zelfstandigen


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0 10 20 30 40 50

%recentgepensioneerdevrouwen

cumulatief aantal jaren pensioenopbouw

WN WN+ZS ZS


21/35

REP_CEP4_11186

15

minderdan2loopbaanjaren).Dehelftvanderecentgepensioneerdevrouwenmeteenzuivereloopbaan

alswerknemerkenteen loopbaanvanminstens35samengedrukte loopbaanjaren;bijdegemengde

loopbanen (26 loopbaanjaren) maar vooralbij de zuivere zelfstandigen (14 loopbaanjaren) zijn de

loopbanenkorter.Eenvolledigepensioenopbouwisbijiederegroepuitzonderlijk:respectievelijk13,4

en

2

percent

van

de

vrouwen

met

een

zuivere

werknemersloopbaan,

een

gemengde

loopbaan

en

loopbaanalszelfstandigekenneneenloopbaanvan45samengedruktejarenofmeer.

Gebruiken we dezelfde gegevens opnieuw om gemiddeldes teberekenen, dan zien we dat een

voormaligwerkneemstergemiddeld30jaarpensioenopbouwheeft,eenrecentgepensioneerdevrouw

meteengemengdeloopbaan26jaareneenvoormaligezelfstandigevrouw18jaar.

Merkopdatbovenstaandecijferseenbelangrijkeonderschattingkennenvandebeperkteloopbanen

vanvrouwen.Wanneerbinneneengezinhetalleenstaandenpensioenvandepartnermethetlaagste

pensioeninkomenminderdan25percentbedraagtvanhetalleenstaandenpensioenvandepartnermet

het hoogste pensioeninkomen, ontvangt deze laatste een gezinspensioen. Debehandeling van hetpensioenvandepartnermetde laagstepensioeninkomstenverschiltnaargelangdepensioenstelsels

waarbinnen de verschillende pensioenrechten van het koppel zich bevinden. Wanneer de

pensioenrechtenvandetweepartnerszichbinnenverschillendepensioenstelselssitueren,wordthet

kleine pensioen uitgekeerd en wordt het gezinspensioen van de kostwinner met dit kleine

pensioenbedragverminderd.Wanneerdepensioenrechtenvanhetkoppelzichbinnenhetzelfdestelsel

bevindenvalthetkleinepensioenechterwegenwordthetgezinspensioenvandekostwinnervolledig

uitgekeerd. In dit laatste geval zijn de korte loopbanen van vrouwen niet opgenomen in de hier

gepresenteerdecijfers.

3.2.2.

De loopbaanduur van ambtenaren

Voorambtenarenbeschikkenweovergegevensinzakedeloopbaanduurvooreenaantalonderscheiden

sectoren.15Indegerapporteerdecijferswordendealgemeneadministratie,hetonderwijsendefensie

onderscheiden.Netzoalsvoorwerknemersenzelfstandigen,tonenwedecumulatieveverdelingvan

hetaantaljarendatinaanmerkinggenomenwordtbijdepensioenberekeningvooreengroepvanrecent

gepensioneerdeambtenaren(ziefiguren3en4).

15 DegegevensdiewehiergebruikenwerdendoordePDOSaangeleverdaanhetFPBinhetkadervandelangetermijnprojectiesdiedoorhetFPBwordenuitgevoerd.Hetgaathierspecifiekomambtenarendieeenrustpensioenhebbenopgenomen in2011.


22/35

REP_CEP4_11186

16

De inbovenstaande figuren getoonde cijfers gaan gebukt onder een aantalbeperkingen die de

vergelijkingmetdeanderestelselsbemoeilijken.Zowerdendegegevensvandeloopbanenvan15jaar

enkorterallemaalgeaggregeerdinnklasse.Bovendienzijndegebruiktecijferseenaggregatieover

individuenmeteenzuivereloopbaaninhetgegevenstelselendezemeteengemengdeloopbaan.Voor

deanderestelselswordenwenietgeconfronteerdmetdezebeperking.Voorvrouwenzijnerindesector

defensie, invergelijkingmetdeanderebronnen,ookrelatiefweinigobservaties,watdezeverdeling

danookstatistischminderbetrouwbaarmaakt.Tochlijkendegegevensinfiguur3tesuggererendat

deloopbaanduurvanmannelijkeambtenarenglobaalgenomenkorterisdandievanwerknemersenzelfstandigen (vergelijk met figuur1). Zo hebben tussen de 20% en de 30% van de mannelijke

ambtenaren een loopbaan van minder dan 35jaar, daar waar ditbij werknemers en zelfstandigen

minder dan 10% is. Bij vrouwen lijkt de situatie omgekeerd. Tussen de 20% en de 30% van de

vrouwelijkeambtenarenhebbeneenloopbaanvanminderdan30jaar.Bijvrouwelijkewerknemersen

zelfstandigenvarieertdittussende40%ende70%(vergelijkfiguur2enfiguur4).Hetspreektvoorzich

datditvermoedenbestverdergestaafdwordtmetgegevenswaarinderesultatenvoorambtenarenmet

eenzuivereeneengemengdeloopbaanonderscheidenworden.Totslotillustrerenfiguren3en4ook

dateraanzienlijkeverschillenzijninzakeloopbaanprofielbinnendepubliekesectorinzijngeheel.

Vermits debron die gebruikt werd voor de schets van de loopbaanprofielenbij ambtenaren geen

informatie bevat met betrekking tot het aandeel gelijkstellingen in zijn globaliteit of het type

gelijkstelling,makenweinhetverdereverloopvandezetekstgebruikvananderecijfersdieweliswaar

geengedetailleerdeverdelingenomvatten.

InJanvierenJanssens(2014,pp.5659)wordthetgemiddeldaantalinaanmerkinggenomenmaanden

gerapporteerdopbasisvanallepensioenendiezijningegaanineengegevenjaar.Dezecijfersworden

gerapporteerdnaargeslachtenperkalenderjaarvoordeperiode2003totenmet2013.Zoalsvoorde

anderestelselshernemenweookvoorambtenaren,waarmogelijk,decijfersvan2011envullenwedeze

eventueel aan met cijfers voor andere kalenderjaren. De geciteerde bron toont dat mannelijkeambtenarendiein2011metpensioengingen,gemiddeld419aangenomenmaandenhadden(i.e.34,9

Figuur 3 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouwbij recent gepensioneerde mannen

Bron: PDOS (gegevens lange termijnprojecties van het FPB), verwerking FPB

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

15 20 25 30 35 40

%recentgepensioneerdemanne

n

cumulatief aantal jaren pensioenopbouwadministratie onderwijs defensie

Figuur 4 Cumulatief aantal jaren pensioenopbouwbij recent gepensioneerde vrouwen

Bron: PDOS (gegevens lange termijnprojecties van het FPB), verwerking FPB

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

15 20 25 30 35 40

%recentgepensioneerdevrouwen

cumulatief aantal jaren pensioenopbouwadministratie onderwijs defensie


23/35

REP_CEP4_11186

17

samengedruktejaren).Voorvrouwenbedroegdit388maanden(32,3jaren).Hetglobaalgemiddelde

bedroeg404maanden (33,7jaren).Daarbijkanopgemerktwordendatdevariatie in loopbaanduur

tussen2003en2013vrijbeperktis,maardatdecijfersvoor2011zichsituerenaandebovengrensvan

allegeobserveerdewaarden.

3.3. Het belang van gelijkgestelde periodes

Zoalsbleekuitsectie3.1,kaneengelijkgesteldeperiodeindestelselsvanwerknemersenambtenaren

niet steeds eenduidig worden afgezonderd van een gewerkte periode. We vermoeden dat dit

identificatieprobleembijwerknemersbeperkterisdanbijambtenaren.Daaromwordendepercentages

gelijkstellingbijwerknemersenzelfstandigenwelmetenigeomzichtigheidvergeleken,maarworden

depercentagesvanambtenarennietindezevergelijkingbetrokken.Depercentagesvanwerknemers

enzelfstandigenwordensamengepresenteerdinsectie3.3.1.,dezevanambtenareninsectie3.3.2.

3.3.1.

Het belang van gelijkgestelde periodes bij werknemers en zelfstandigen

Webesprekeneersthetbelangvangelijkstellingbijderecentgepensioneerdebevolking.Daarnageven

weeenoverzichtvandegegevensdiebeschikbaarzijnoverdebevolkingopactieveleeftijd.

a.Gelijkstelling bij de recent gepensioneerde bevolking

Figuren5en6geven,voordepopulatiedieindevorigesectiewerdomschreven,hetpercentagevan

deloopbaandattenminstewerdgelijkgesteldvrdetoepassingvandeeenheidvanloopbaan.Figuur5

heeft

betrekking

op

recent

gepensioneerde

mannen,

figuur

6

bevat

informatie

over

vrouwen.

Zoals

blijktuitbeidefigurenverschilthetpercentagegelijkstellingsterktussendestelselseninzekeremate

ooktussenmannenenvrouwen.

Figuur 5 Percentage recent gepensioneerde mannennaar percentage gelijkgesteld in loopbaan


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

%recentgepensioneerdemannen

cumulatief % gelijkgesteld in loopbaan

WN WN+ZS ZS

Figuur 6 Percentage recent gepensioneerdevrouwen naar percentage gelijkgesteld inloopbaan


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

%recentgepensioneerde

vrouwen

cumulatief % gelijkgesteld in loopbaan

WN WN+ZS ZS


24/35

REP_CEP4_11186

18

Figuur 5 toont vooreerst dat nagenoeg alle recent gepensioneerde mannen met een (gedeeltelijke)

loopbaan als werknemer minstens eenbeperkt percentage gelijkgestelde pensioenopbouw kennen.

Allicht hangt dit gegeven samen met het feit dat legerdienst wordt gelijkgesteld en dat de meeste

mannenuitdehieronderzochtecohorte legerdienstverrichtten.Uiteraardzalhetmerendeelvande

zuivere

zelfstandige

mannen

ook

legerdienst

hebben

verricht.

Dat

deze

laatsten

vaker

geen

enkele

gelijkstelling hebben, kan mogelijk worden toegeschreven aan de strengere voorwaarden inzake

gelijkstelling van legerdienst (zie sectie 2.2). De figuur laat verder zien datbij 67 percent van de

voormaligewerknemersminstens1/5devande loopbaan isgelijkgesteld(ofnog,dat33percent het

complementvan67percent minderdan20percentheeftgelijkgesteld).Bijdegemengdeloopbanenis

ditslechts42percent,bijdezelfstandigen9percent.Voorrespectievelijk16,9en2percentbestaatmeer

dandehelftvandeloopbaanuitgelijkstellingen.

Ookbijvrouwenstellenwevastdatdemeerderheidvandevoormaligewerknemersenigevormvan

gelijkstellingkent.Dithoeftnietteverwonderenaangezieninhetstelselvanwerknemersperiodesvan

moederschapsrust worden gelijkgesteld. Bij zelfstandige vrouwen vinden we een hoger percentage

zonderenigevormvangelijkstellingdanbijwerknemers.Ookzelfstandigevrouwenkunnenweliswaar

eenvergoedingwegensmoederschapsrustontvangenmaardezeinactiviteitsperiodewordtnietapart

geregistreerdmethetoogopeeneventuelelateregelijkstelling.Menblijftindezeperiodeofwelgewoon

aangeslotenalszelfstandige,watdanverderepensioenopbouw impliceert,ofmen isgedurendeeen

bepaaldeperiodenietlangeraangeslotenalszelfstandigeenbouwtdangeenverderepensioenrechten

op. Deze praktijk verklaart mede dat gelijkstellingen bij zelfstandige vrouwen minder vaak

geobserveerd wordendanbij vrouwelijkewerknemers.Respectievelijk62,53 en 32 percentvan de

vrouwenmeteenloopbaanalswerknemer,eengemengdeloopbaanofeenloopbaanalszelfstandige

heeftminstens

1/5de

van

de

loopbaan

gelijkgesteld.

Het

percentage

vrouwen

met

meer

dan

de

helft

van

deloopbaangelijkgesteldbedraagtrespectievelijk27,21en17percent.

DegegevensaangeleverddoorRVP,SigedisenRSVZ (2013,deel2.1) latenook toegemiddeldes te

berekenen.Dezegegevensgevenaandatdeloopbaanvanwerknemersgemiddeldvoor30/37percent

(mannen/vrouwen)wordtgelijkgesteld.Bijdegemengdeloopbanenbedraagtdit16/24percent,bijde

zuiverezelfstandigen3/5percent.Merkopdatdezecijfersgebaseerdzijnopeenvergelijkingvaneen

geaggregeerd aantal gelijkgestelde dagen en een geaggregeerd aantal dagen pensioenopbouw.

Individuenmeteenlangeloopbaanzullendusimplicieteengrotergewichthebbendanindividuenmet

eenkortereloopbaan.

(Cumulatieve) percentages geven een inzicht in het belang van gelijkgestelde periodes in de

verschillende stelsels. Ze zeggen echter niets over het absoluut aantal loopbaanjaren dat wordt

gelijkgesteld.Daarom tonendevolgende twee figurenhetcumulatiefaantalgewerktejarenvoorde

reeds omschreven populatie van recent gepensioneerden. Een vergelijking tussen deze figuren en

figuren1en2overdetotaleloopbaan,geeftonsmeerinzichtinhetabsolutebelangvangelijkgestelde

periodes.Tegelijkertijdtoontdezevergelijkingaaninwelkemateverschilleninloopbaanduurtewijten

zijnaangewerkteperiodesdanwelaangelijkgesteldeperiodes.

Webekijkeneerstfiguur7,i.e.desituatievanrecentgepensioneerdemannen.Defiguurtoontvooreerst

aandatdezuiverezelfstandigendelangsteloopbanenhebbenindienweenkelkijkennaargewerkte


25/35

REP_CEP4_11186

19

periodes.Dehelftvandezemannenheefteenloopbaanvan41samengedruktegewerktejarenofmeer;

6percentheeft45samengedruktegewerktejaren.Dezecijfersverschillenweinigvandecijfersdiede

totalepensioenopbouwweergaven(dehelftheefteenloopbaanvan42jaarofmeer,11percentheeft

eenloopbaanvanminstens45jaar).Bijzuiverewerknemersenbijmannenmeteengemengdeloopbaan

zijn

de

verschillen

wel

groot.

Bij

werknemers

heeft

90

percent

een

loopbaan

van

ten

minste

16

gewerkte

jaren(inclusiefgelijkgesteldejarenbedroegditcijfer37jaren).Ofandersgezegd:10percentheefteen

loopbaanvanminderdan16gewerktejaren.Dehelftvandemannenkaneenloopbaanvanminstens

32jarenaantonen.Slechtsnpercentheeft45samengedruktegewerktejaren,daarwaardehelftvan

devoormaligewerknemerseenloopbaanvan45samengedruktejarenpensioenopbouw(gewerkteen

gelijkgestelde periodes samen) kon aantonen. Bij de gemengde loopbanen vinden we gelijkaardige

verschillen.

Gebruikenwedegegevensdieaandebasisliggenvanfiguren7en8omgemiddeldesteberekenen,

dan vinden we dat een voormalige mannelijke werknemer gemiddeld 30jaar heeft gewerkt (in

vergelijkingmet44jaarpensioenopbouw), een recentgepensioneerdemet een gemengde loopbaan

heeftgemiddeld34jaargewerkt(vgl.met41jaarpensioenopbouw)eneenvoormaligezelfstandige39

jaar(vgl.met40jaarpensioenopbouw).Hetverschiltussenhetgemiddeldaantalloopbaanjarenvan

een gepensioneerde mannelijke werknemer en het gemiddeld aantal gewerktejaren is met andere

woorden14jaar.Bijdegemengdeloopbanenisdat7jaar,bijdevoormaligezelfstandigen1jaar.

Bijvrouwenstellenwemindervariatievastdanbijmannen(ziefiguur8):dezuiverewerkneemstersen

devrouwenmet eengemengde loopbaankennen eennagenoeg identiekeverdelingvanhetaantal

gewerktejarenterwijlhetverschilmetzuiverezelfstandigenmoeilijkerteinterpreterenis.Inelkgeval

maakt

een

vergelijking

met

figuur

2

duidelijk

dat

bij

vrouwen

de

verschillen

in

loopbaanduur

tussen

werknemers/gemengde loopbanen enerzijds en zelfstandigen anderzijds grotendeels zijn terug te

brengentothetbelangvangelijkgesteldeperiodes.

Figuur 7 Totaal aantal jaren gewerkt bij recentgepensioneerde mannelijke werknemers enzelfstandigen, cumulatieve percentages


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0 10 20 30 40 50

%recentgepensioneer

demannen

cumulatief aantal jaren gewerktWN WN+ZS ZS

Figuur 8 Totaal aantal jaren gewerkt bij recentgepensioneerde vrouwelijke werknemersen zelfstandigen, cumulatieve percentages


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0 10 20 30 40 50

%recentgepensioneer

devrouwen

cumulatief aantal jaren gewerktWN WN+ZS ZS


26/35

REP_CEP4_11186

20

Gebruiken we dezelfde gegevens opnieuw om gemiddeldes teberekenen, dan zien we dat een

voormaligwerkneemstergemiddeld19jaarheeftgewerkt(invergelijkingmet30jaarpensioenopbouw),

een recent gepensioneerde vrouw met een gemengde loopbaan heeft eveneens gemiddeld 19jaar

gewerkt (vgl.met26jaarpensioenopbouw)eneenvoormaligezelfstandige17jaar (vgl.met18jaar

pensioenopbouw).

Het

verschil

tussen

het

gemiddeld

aantal

loopbaanjaren

van

een

gepensioneerde

werkneemsterenhetgemiddeldaantalgewerktejarenbedraagtdus11jaar.Bijdegemengdeloopbanen

ishetverschil7jaarenbijdevoormaligezelfstandigen1jaar.

Merkopdatdehierbovengepresenteerdecijfersnietnoodzakelijkietszeggenoverhetbelangvande

gelijkstelling in de pensioenberekening omwille van het feit dat de onderliggende gegevens de

loopbanenweergevenvrtoepassingvandeeenheidvanloopbaan.

b.Gelijkstelling bij bevolking op actieve leeftijd

Zoalsblijkt

uit

voorgaande

sectie

maken

gelijkgestelde

periodes vooral

bij

werknemers een

omvangrijkonderdeeluitvandepensioenopbouwvanrecentgepensioneerden.Vraagisdanofdatin

detoekomstzozalblijven.Eeninschattinghiervanismogelijkdoornureedstekijkennaarhetbelang

vangelijkstellingopactieve leeftijd.Ditgebeurt infiguren9en10voor individuenmeteenzuivere

loopbaan als werknemer en in figuren 11 en 12 voor de zuivere zelfstandigen. Deze figuren zijn

gebaseerdopgegevensdiewordengepresenteerdinRVP,SigedisenRSVZ(2013,deel2.3)enbetreffen

eenpopulatievanindividuenop30,40,50 en60jarigeleeftijdin2011dieeenloopbaankendenals

werknemeren/ofzelfstandige.16Voordeomvangengenderverdelingvandezepopulatieverwijzenwe

naarRVP,SigedisenRSVZ(2013,deel2.3,p.9).

Figuren 9 en 10 tonen voor vier geboortecohorten (geboortecohorten 1951, 1961, 1971 en 1981) het

gemiddeldpercentagegelijkgesteldejarenindeloopbaanvanzuiverewerknemersenditopdeleeftijd

van30,40en50jaar(gelijkaardigeinformatieop60jarigeleeftijdisnietbeschikbaar).Omhetbelang

vangelijkstellingentebekijkenbijdebevolkingopactieveleeftijdin2011volstaathetomtekijkennaar

depercentagesop30,40 en50jarigeleeftijdvoorderespectievelijkegeboortecohorten1981,1971en

1961. De andere gegevenspunten laten verder toe om mogelijk evoluties in het belang van de

gelijkstellingeninteschatten.

Webekijkeneersthetbelangvandegelijkstellingenbijdemannelijkebevolkingopactieveleeftijdin

2011

(figuur

9).

We

zien

dat

op

30

jarige

leeftijd

gemiddeld

21

percent

van

de

loopbaan

werd

gelijkgesteld (gele cirkel),op40 en50jarige leeftijd isdat22percent (zie respectievelijk het grijze

vierkantendeblauweruit).Verschillentussencohortenopnenkeleleeftijdzijnmoeilijktevergelijken,

onderandereomwillevanverschillenindemacroeconomischecontextofdetijdsgeest,waarvoorwe

hiernietcorrigeren.Tochkanopgemerktwordendatop30jarigeleeftijdderecentstegeboortecohorte

(1981)eengroterpercentagegelijkstellingkentdandegeboortecohorte1951maareenlagerpercentage

dande tussenliggendegeboortecohorte.Verderkennenderecenteregeboortecohortenop40 en50

jarigeleeftijdeenhogerpercentagegelijkstellingdandegeboortecohorte1951.

16 Meerspecifiekbetreftdepopulatiewaaropvolgendefigurengebaseerdzijn,dieindividuendiein2011deleeftijdvan30,40,

50en60hadden,dieenkeleenloopbaanhaddenalswerknemeren/ofzelfstandigeendiebovendiengeenrechtenhebbenopgebouwd in hetambtenarenstelsel, inhetbuitenlandengeenonvoorwaardelijkpensioenopbouwdenalszelfstandigezonderdatdeloopbaanisgekend(zieRVP,SigedisenRSVZ2013,deel2.3,p.4).


27/35

REP_CEP4_11186

21

Bekijkenwehetbelangvandegelijkstellingenbijdevrouwelijkebevolkingopactieveleeftijdin2011

(figuur10)danzienwedatop30jarigeleeftijdgemiddeld30percent,op40jarigeleeftijd32percenten

op50jarigeleeftijdgemiddeld33percentvandeloopbaanisgelijkgesteld.Deevolutiedoorheendetijd

is identiek aan de evolutie die werd vastgesteld bij mannen maar de verschillen tussen

geboortecohorten

op

eenzelfde

leeftijd

zijn

omvangrijker.

Figuren11en12biedendezelfdeinformatiealsfiguren9en10maarnuvoorindividuenmetuitsluitend

een loopbaanalszelfstandige.Bekijkenweeersthetbelangvandegelijkstellingenbijdemannelijke

bevolking

op

actieve

leeftijd

in

2011

(figuur

11),

dan

zien

we

dat

op

30

en

op

40

jarige

leeftijd

gemiddeld

0,4percent vande loopbaan werdgelijkgesteld en op 50jarige leeftijd0,5percent. Bijdevrouwen

(figuur12)zienwein2011op30jarigeleeftijdgemiddeld0,1percentgelijkstelling,op40jarigeleeftijd

0,7procentenopdeleeftijdvan50haddenvrouwenmeteenzuivereloopbaanalszelfstandigetotdan

toe0,8percentvandeloopbaangelijkgesteld.Bijdegeboortecohorte1951(60jaaroudin2011)vinden

weopmerkelijkhogerepercentages:bijmannenenvrouwenrespectievelijk4,2/4,6percentop30jarige

leeftijd,2,0/2,2percentop40jarigeleeftijden1,5/1,7percentop50jarigeleeftijd.Merkechteropdatdit

nietnoodzakelijkimpliceertdathetbelangvangelijkstellingenbijzelfstandigenafneemt.Immers,uit

een uitsplitsing naar type gelijkstelling (hier niet gepresenteerd)blijkt dat het groterebelang van

gelijkstellingen in de geboortecohorte 1951 voornamelijk kan worden toegeschreven aan de

gelijkstelling van studieperiodes. Zoals vermeld (cf. sectie 2.2), veronderstelt een dergelijke

gelijkstellingdebetalingvaneenbijdrage.Allichtwordtdezebijdragepasopheteindevandeloopbaan

gestortwaardoorhetbelangvangelijkstellingbijdejongerecohortenoptermijnookzaltoenemen.

Figuur 9 Percentage gemiddeld gelijkgesteld inloopbaan bij mannelijke werknemers naarleeftijd en geboortecohorte

Bron: RVP, Sigedis en RSVZ, 2013, deel 2.3: 82; 88; 94

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

30 jaar 40 jaar 50 jaar

%gemiddeldgelijkgesteldinloopbaan

leeftijdGeboortecohorte 1951 1961 1971 1981

Figuur 10 Percentage gemiddeld gelijkgesteld bijvrouwelijke werknemers naar leeftijd engeboortecohorte


0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%





28/35

REP_CEP4_11186

22

Opbasisvandegegevenswaaroverwebeschikkenkunnenwevoordegemengde loopbanengeen

gelijkaardige figurenproducerendieduidelijkkunnenwordengenterpreteerd.Het percentagedat

gemiddeldwordtgelijkgesteldbinneneencohortetotopeenbepaaldeleeftijdwordtimmersvoorhet

grootstedeelbepaalddoordesamenstellingvande loopbaanvandecohorte (aldannieteengroot

aandeelwerknemersloopbanen).Eencohortediegemiddeldeengroteraandeelpensioenopbouwals

werknemerheeftgehadzalautomatischeenhogerpercentagegelijkstellingkennendaneencohorte

meteenkleineraandeel.Zolanggeeninformatiebeschikbaarisoverhetpercentagevandeloopbaan

dat

gemiddeld

in

een

bepaald

stelsel

werd

opgebouwd,

kunnen

percentages

gelijkstelling

naar

leeftijd

engeboortecohortedanooknietzinvolwordengeduid.

3.3.2.

Het belang van gelijkgestelde periodes bij ambtenaren

Integenstellingtotbijwerknemersenzelfstandigenisgeeninformatiebeschikbaaroverhetbelangvan

gelijkstellingbijdeambtenarenopactieveleeftijd.Dergelijkecijferszoudentengevolgede20percent

beperking(zie2.3.2)overigenszeermoeilijkteinterpreterenzijn.Welkanvanrecentgepensioneerde

ambtenarendeverdelingvangelijkgesteldeperiodesdoorheendeloopbaanwordenaangegeven.Dit

gebeurtinsectie3.3.2.b.Eerstgevenwehetglobalebelangaanvangelijkstellingindepensioenopbouw

vanrecentgepensioneerdeambtenaren

a.Gelijkstelling bij de recent gepensioneerde bevolking

Omhetbelangvangelijkstelling teonderzoekenbij recentgepensioneerdeambtenarenkunnenwe

opnieuwgebruikmakenvandeeerdergeciteerdebronnen(zie3.2.2).Ditimpliceertweldatopnieuw

enkelglobalegemiddeldenbeschikbaarzijnengeenandereverdelingsinformatie.

JanvierenJanssens(2014,pp.5659)tonenvoormannendiein2011pensioneerdendatzon9percent

vanalle inaanmerkinggenomenmaandengelijkgesteldwas.Bijvrouwenwasdat11percentenbij

mannenenvrouwensamen10percent.Inovereenstemmingmetonzebrededefinitievangelijkstelling

omvatten deze percentages periodes van legerdienst, loopbaanonderbreking, diplomabonificatie en

Figuur 11 Percentage gemiddeld gelijkgesteld inloopbaan bij mannelijke zelfstandigen naarleeftijd en geboortecohorte


0%

1%

2%

3%

4%

5%




Figuur 12 Percentage gemiddeld gelijkgesteld inloopbaan bij vrouwelijke zelfstandigen naarleeftijd en geboortecohorte


0%

1%

2%

3%

4%

5%





29/35

REP_CEP4_11186

23

andereafwezigheden.JanvierenJanssens(2014,pp.5659)gevenookcijfersvoorallejarenindeperiode

20032013, die we hier niet overnemen. De tabellen in dezebron illustreren wel dat de geciteerde

percentagesoverheeldezeperiodenauwelijksvarieerden.

Volgensdeinformatiedieisaangehaaldindevernoemdeparlementairevraag(p.154,zienoot1)zijn

de verschillen tussen mannen en vrouwen naar hetbelang van gelijkstelling meer uitgesproken.

Volgensdezecijfers,diebetrekkinghebbenopdeinstroom2014,zoubijmannenongeveer6percent

van alle in aanmerking genomen maanden gelijkgesteld zijn,bij vrouwen 13 percent en globaal 9

percent.

Weherhalendatertussenbeidebronneneenconceptueelverschilbestaatintermenvandeafgebakende

populatie,i.e.rustgepensioneerdenmeteenzuivereofeengemengdeloopbaanalsambtenaarinJanvier

enJanssens(2014)enerzijdsversusrustgepensioneerdenmeteenzuivereloopbaanalsambtenaarinde

parlementairevraaganderzijds.

b.Opbouw gelijkstelling doorheen de loopbaan

Cijfersoverdeverdelingvangelijkgesteldeperiodesdoorheendeloopbaanvanrecentgepensioneerde

ambtenarenwordengegevenindehiervoorgeciteerdeparlementairevraagmaarzonderindelingnaar

geslacht. Uit die gegevensblijkt dat het globale aandeel van 9 percent gelijkstelling doorheen de

loopbaanvoornamelijktoeteschrijvenisaangelijkstellingendiewordenopgebouwdtussendeleeftijd

van20en29jaartengevolgeloopbaanbonificatiesendezediewordenopgebouwdtussendeleeftijd

van50en59jaaralsgevolgvanperiodesvanloopbaanonderbreking.

3.4. Een onderscheid naar type gelijkstelling

Devorigesectiesgaveneenoverzichtvanhetbelangvangelijkgesteldepensioenopbouw.Inwatvolgt

gaanwenahoedezegelijkgesteldepensioenopbouwissamengesteld.Wegeveneersteenonderscheid

naartypegelijkstellingbijrecentgepensioneerdewerknemersenzelfstandigen(sectie3.4.1).Omwille

vandehierbovengeciteerdeidentificatieproblemen(cf.sectie3.1)ishetechternietmogelijkomvoor

dezegroepalletypesvangelijkgesteldeperiodeseenduidigtebepalen.Zoalszalblijken(sectie3.4.2)is

eengedetailleerdonderscheidnaartypegelijkstellingechterwelmogelijkbij30jarigenmeteenzuivere

loopbaanalswerknemerofzelfstandige.Insectie3.4.3zoomenwespecifiekinopdegelijkstellingbij

ambtenaren.

3.4.1.

Bij recent gepensioneerde werknemers en zelfstandigen

Figuren13en14tonenvoordereedsbesprokensteekproefvanrecentgepensioneerden(cf.sectie3.2.1)

hoedegelijkgesteldepensioenopbouwisverdeeldnaartypegelijkstelling.Daarbijwordeneenaantal

typesgelijkstellingsamengevoegd.BijwerknemersomvatdecategorieWLperiodesvanwerkloosheid,

WL+BT duidt op werkloosheid metbedrijfstoeslag. De categorie AO [arbeidsongeschiktheid] omvat

periodesvanziekte/invaliditeitalsookvanwerkonbekwaamheidtengevolgevaneenarbeidsongeval

ofberoepsziekte(bijvrouwenomvatAOtevensdemoederschapsrust;cf.sectie3.1);LOomvatperiodes

van loopbaanonderbreking of tijdskrediet, BR deeltijdse arbeid metbehoud van rechten en LD


30/35

REP_CEP4_11186

24

legerdienst.DecategorieA[andere]duidtopminderbelangrijkeperiodesvangelijkstellingalsookop

periodes die niet eenduidig kunnen worden gedentificeerd. Bij zelfstandigen duidt AO op

ziekte/invaliditeit.GelijkstellingvanstudieperiodeswordtaangeduidalsOND.

Webekijkeneerstdeloopbanenvanrecentgepensioneerdenmeteenzuivereloopbaanalswerknemer

(zielinkerbalkjesinfiguren13en14).Watonmiddellijkopvalt,isdeenormeomvangvandecategorie

andere(A):respectievelijk34en33percentvanallegelijkstellingenvanmannenenvrouwenbestaatuit

andereofnietidentificeerbaregelijkstellingen.Dezehogepercentageszijneendirecteweerspiegeling

van de reeds geduide identificatieproblemen (zie debespreking van code 000 in sectie 3.1.2) en

omvattenookdegratisgelijkstelling.17Dezepercentageszijnzohoogdathetmoeilijkisomdeandere

percentagesnogzinvol te interpreteren.Dit inhetachterhoofdhoudend, illustrerende figuren dat

zowelbij mannen alsbij vrouwen periodes van werkloosheid (24 en 42 percent gelijkstelling) en

werkloosheid met bedrijfstoeslag (23 en 7 percent) een belangrijk aandeel vormen binnen de

gelijkstellingen.Eenanderebelangrijkeperiode isdievanarbeidsongeschiktheid (14en13percent).

Gelijkstellingenbetreffeninminderemateperiodesvanloopbaanonderbrekingentijdskrediet(2en4

percent), nietgewerkte periodes van deeltijdse werknemers metbehoud van rechten (2 percentbij

vrouwen)enlegerdienst(3percentbijmannen).

Bij zelfstandige vrouwen (zie rechterbalkje in figuur 14) is het opmerkelijkdat 86 percent van alle

gelijkstellingbestaatuitperiodesvanziekte/invaliditeit.14percentbestaatuiteengelijkstellingvan

studieperiodes(i.e.nabijdragebetaling).Bijmannen(rechterbalkjeinfiguur13)bestaat47percentuit

ziekte/invaliditeit,41percentuit eengelijkstellingvan studieperiodesen12percentuit legerdienst.

Slechts0,05percentbestaatuitperiodesvanvoortgezetteverzekering.Bijzelfstandigevrouwenkomt

deze

gelijkstelling

in

de

praktijk

niet

voor.

17 Hetbegripgratisgelijkstellingwordttoegelichtinsectie2.1vandezenota.

Figuur 13 Procentuele verdeling van typegelijkstelling over de loopbaan van in 2012ingestoomde rustgepensioneerde mannen

Bron: werknemers: Vr. en Antw. Kamer 2014-2015, 7 september 2015, 154 (Vr.nr. 54 P. DE ROOVER); zelfstandigen: Priodes assimiles 2004-2014.xls(informatie aangeleverd aan het Kenniscentrum voor de Pensioenen door deRSVZ .

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

werknemers zelfstandigen

WL AO BR LO OND A WL+BT LD VZ

Figuur 14 Procentuele verdeling van typegelijkstelling over de loopbaan van in 2012ingestoomde rustgepensioneerde vrouwen

Bron: werknemers: Vr. en Antw. Kamer 2014-2015, 7 september 2015, 154 (Vr.nr. 54 P. DE ROOVER); zelfstandigen: Priodes assimiles 2004-2014.xls(informatie aangeleverd aan het Kenniscentrum voor de Pensioenen door deRSVZ .

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Het belang en de samenstelling van gelijkgestelde periodes in de drie pensioenstelsels Een stand van...

Documents

Transcript of Het belang en de samenstelling van gelijkgestelde periodes in de drie pensioenstelsels Een stand van...