HERMENEUTHERMENEUTIIIISCHE SCHE SLEUTELSSLEUTELS...

HERMENEUTHERMENEUTHERMENEUTHERMENEUTIIIISCHE SCHE SCHE SCHE

SLEUTELSSLEUTELSSLEUTELSSLEUTELS VVVVANANANAN

OPENBARINGOPENBARINGOPENBARINGOPENBARING

Openbaring Studie Scriptie ~ www.TeacherontheTower.com ~ 2013 1

INHOUD 1. INHOUD 1 2. VOORWOORD 2 3. INLEIDING

• Een bijzonder boek 3 • Ontvangst in de kerk 4 • Vele verschillende reacties 4 • Hoe moet het boek gelezen worden? 5

4. LITERAIRE KENMERKEN

• Inleiding 6 • Vreemde grammatica 6 • Horen = zien = begrijpen 8 • Openbaring is een brief 9 • Openbaring is een apocalyps 10 • Openbaring is een profetie 10 • Openbaring is een apocalyptische profetie in briefvorm 13 • Openbaring is geworteld in het OT 19 • Beelden en Symbolen 24 • Structuur – indeling 33 • Chronologie 45

5. AFZENDER EN ONTVANGERS

• Wie heeft het geschreven? 50 • Waar heeft hij het geschreven? 53 • Wanneer heeft hij het geschreven? 53 • Omstandigheden ontvangers 54

6. BOODSCHAP – DOEL

• Waarom is het geschreven? 58 7. VERSCHILLENDE VISIES

• Hoe wordt het boek gelezen? 63 • Historicisme 63 • Preterisme 65 • Futurisme 68 • Idealisme 72 • Combinatievisie 75

8. MIJN VISIE

• Inleiding 76 • Mijn conclusies 77

9. BIBLIOGRAFIE 85


2. VOORWOORD Het heeft mij gegrepen, het boek Openbaring. En dat komt omdat God mij gegrepen heeft om met dit boek bezig te zijn. Hij legde het op mijn hart om te lezen toen ik nog maar kort bekeerd was. Begreep ik er veel van? Als ik zie hoeveel ik over dit boek heb ontdekt in dit afgelopen jaar, moet ik zeggen dat ik er in die periode weinig van heb begrepen. Maar het boek had mij gegrepen en dus bleef ik het regelmatig lezen.

Toen hoorde ik iemand eens vertellen dat hij, tijdens een zondagse dienst van zijn gemeente, het hele boek Openbaring in één keer had voorgelezen. Hij vertelde ook van de zegen die dat gebracht had (zoals het boek ook beloofd). Later las ik in een tijdschrift dat een kerk in Azië dat ook gedaan had. Dat idee bleef vervolgens bij mij hangen. Het wilde niet weg.

Ik deed een eerste poging om dit ook met mijn tienergroep te doen, in 2003. Het idee had zich toen bij mij al verder ontwikkeld tot een multimedia presentatie. Om het voorlezen meer tot zijn recht te laten komen, zou de tekst van elk personage in het boek worden voorgelezen door een ander persoon. Zo zou het volgens mij veel meer tot leven kunnen komen bij de mensen. Een goed idee, maar het bleek nog niet het juiste moment en niet de juiste groep. Toen kwam mijn stage in de ACG, de Aalsmeerse CAMA gemeente, in 2008-9. En toen was het wél het juiste moment. De activiteiten die de ACG rondom dit boek had bedacht vloeiden samen met mijn verlangen om zo’n dienst te organiseren tot de vorming van een bijzondere groep: de Apocalypse Now!? huiskring. Met deze kring werd het pas écht een multimedia presentatie. Naast het reeds bestaande idee kwamen de geluidsfragmenten, de (achtergrond) muziek en de PPT presentatie. Alles met maar één doel: het tot leven brengen van dit boek bij de mensen voor wie dit boek een gesloten boek was. En tot leven kwam het. De reacties waren divers, maar allen zeer positief. Iedereen was onder de indruk gekomen. Doel bereikt. Of toch niet? De bestaande vragen en bezwaren over en tegen dit boek bestonden immers nog steeds en de presentatie leverde bij veel gemeenteleden nog meer vragen op. Het antwoord op (hopelijk veel van) die vragen heeft u nu hier in uw handen. Ik heb geprobeerd om zo open en helder mogelijk uit te leggen o.a. wat de achtergronden zijn van dit boek en waarom dit boek geschreven werd door Johannes. Wat wilde hij met zijn verhaal en visioenen bereiken? Aan U als lezer is het dus om deze pagina om te slaan en op zoek te gaan naar de antwoorden op uw vragen. Daarbij is het dan mijn gebed dat u gegrepen zult worden door dit boek, net als ik. Beter nog, dat u gegrepen zult worden door de Man die dit boek gegeven heeft aan Zijn Bruidsgemeente, door de komende koning, Jezus Christus!


3. INLEIDING

EEN BIJZONDER BOEK Er is waarschijnlijk geen ander boek in het Nieuwe Testament (NT) dat de lezers tegelijkertijd enorm kan boeien (aantrekken) als verschrikkelijk frustreren (afstoten). Aan de ene kant zit geen enkel ander boek zó vol met beelden, geluiden, kleuren en geuren, dat het de hele mens aanspreekt met al zijn zintuigen. Bij het lezen van dit boek wordt ons verbeeldingsvermogen sterk geprikkeld door:

o Wonderlijke Wezens: Hemelwezens vol ogen en vleugels; een dreigende draak met 7 koppen, 7 horens en 10 kronen; een beest uit de zee dat bestaat uit 4 verschillende dieren; sprinkhanen die lijken op paarden, met een gezicht als van een mens en met de vermogens van een schorpioen; paarden met leeuwenkoppen en staarten als slangen; een engel met benen als zuilen van vuur, enzovoort. o Grote Getallen: 144.000 verzegelden; 10.000 maal 10.000’en + 1000 maal 1000’en engelen, een onafzienbare menigte, 10.000 maal 10.000’en ruiters, 1260 dagen van profeteren, een stroom bloed van 1600 stadie lang (± 300 km), enzovoort. o Krachtige Kleuren: Witte haren, bronzen voeten, vurige ogen, rode mantel, witte kleren, gouden stad, vuurrode draak, paarlen poorten, zwarte duisternis; een wit + vuurrood + zwart + vaalgeel paard, enzovoort. o Geweldige geluiden Een stem als een geweldige watermassa; bliksemschichten, donderslagen en groot geraas, grote koren van hemelse aanbidders, proclamerende engelen met luide stem, trompetten, luid roepende stemmen, lange stiltes, krachtige gebeden.1

Aan de andere kant zijn het juist ook al deze vreemde beelden en symbolen die de hedendaagse lezer met verbazing en onbegrip doet verdwalen in het grote verhaal van Openbaring. Hij wordt afgeschrikt door de moeilijk te begrijpen gebeurtenissen en beschrijvingen, en vindt het geen pretje om te moeten lezen over allerlei vreselijke plagen en oordelen die God over de aarde doet komen. Vanuit deze verbazing, maar tegelijkertijd ook vanuit het verlangen om tóch wegwijs te raken in Openbaring, zijn er vele modellen en visies bedacht om dit bijzondere boek (be)grijpbaar te maken. Sommigen hebben zich daarbij echter laten meeslepen door hun eigen fantasie, nog sterker en veel verder dan Johannes ooit had kunnen denken.

1 Achtemeier, p.555.


“Though St. John the evangelist saw many strange monsters in his vision, he saw no creature so wild as one of his own commentators.” 2 Veel preken over Openbaring gaan vaak alleen over hoofdstuk 1-3 (over de brieven naar de 7 gemeenten) en/of hoofdstuk 20-22 (het nieuwe Jeruzalem en de nieuwe hemel en aarde), omdat dit nog wel redelijk duidelijk en concreet is, maar de andere hoofdstukken worden daarna gemeden als preekthema. Vandaag de dag is dit boek daarom voor velen van ons helaas nog een gesloten, ‘verzegeld’ boek, terwijl het juist de bedoeling is dat het – geestelijk en letterlijk – opengemaakt wordt. ONTVANGST IN DE KERK Het boek werd al heel snel na het schrijven verspreid door het hele gebied van de 7 gemeenten. Daarna werd het ook buiten Klein-Azië, zoals dat gebied genoemd werd, gekopieerd en voorgelezen in de christelijke gemeenschappen. Aan het einde van de tweede eeuw, toen de inhoud van de canon van het NT al grotendeels vaststond, werd het algemeen erkend als een canoniek werk van de apostel Johannes. Daarmee behoort Openbaring bij de boeken van het NT die het eerst en het meest algemeen aanvaard werden. Diverse belangrijke kerkvaders in de tweede en derde eeuw schreven er een commentaar op (Melito, de bisschop van Sardis), citeerden er uit (Irenaeus, Tertullianus) en/of vermelden verzen over het 1000-jarige rijk in hun brieven (Papias, Justinus de Martelaar). “Overigens heeft iemand die bij ons was en wiens naam Johannes was, en bij de apostelen van Christus hoorde, in een openbaring geprofeteerd, dat degenen die in Christus geloofden, in Jeruzalem duizend jaar zouden zijn.” 3 Naast deze zeer brede erkenning waren er echter diverse mensen die het boek verwierpen en uit de canon wilden verwijderen. Marcion (geëxcommuniceerd in 140 vanwege zijn valse leer) moest er niets van hebben omdat het te Joods was. Een andere groep (de Alogi) vond de symbolen niet opvoedkundig en meende dat er fouten in stonden. Deze bezwaren maakten echter weinig indruk op de kerk. Veel meer impact maakten de bezwaren van Dionysius van Alexandrië (±200–265), vooral in de Oosterse kerk. Hij geloofde niet in een concreet 1000-jarig rijk en zocht daarom naar middelen om het chiliasme te bestrijden. Hij vond dat in de overtuiging dat het boek niet geschreven was door de apostel Johannes. Hierdoor ontstond er twijfel aan de canoniciteit van het boek. Dionysius kreeg in de jaren daarna vele navolgers, maar uiteindelijk werd het toch, tijdens officiële concilies in 397 en 680, algemeen en compleet erkend als waarachtig deel van de canon en geschikt om voor te lezen in de eredienst.4 VELE VERSCHILLENDE REACTIES Een hele andere type reactie werd zichtbaar in de middeleeuwen. Toen werden diverse kerken versierd met stenen beelden, gebaseerd en geïnspireerd op de symbolische beelden van het boek. De kerkgangers zagen zo, als het ware, elke zondag de Bijbel tot leven komen. Ook kerken en kathedralen zelf werden gebouwd met vormen en afmetingen die terug gaan op die van het hemels Jeruzalem.

2 Achtemeier, p.556, citaat van G.K. Chesterton, “Orthodoxy’ (New York: Dodd, Mead, 1974), 29. 3 Justinus de Martelaar, ‘Dialoog tegen Tryphus’ 81.15. Hij leefde van ±100-165 n.Chr. 4 Mounce, p.22-24.

Chiliasme: theologische leer over een 1000-jarig ‘vrederijk’ op aarde. Chiliasme komt van het Griekse woord chilias=1000


De reformatoren hadden de nodige moeite met het boek. Luther vond het in het begin weinig tot geen waarde hebben, omdat “het Christus en de rechtvaardiging door geloof niet predikt”. In zijn vertaling van 1522 schrijft hij: “Ik mis meerdere dingen in dit boek, en daarom beschouw ik het als apostolisch noch profetisch”. Ruim 20 jaar later is hij wel van mening dat we er ons voordeel mee kunnen doen, maar niet meer dan dat. Zwingli bleef bij zijn mening dat het niet thuis hoorde in de Bijbel.

Dat Calvijn bij elk Bijbelboek een commentaar schreef, behalve bij Openbaring, wordt soms geïnterpreteerd alsof hij dit boek ook afwees. Het feit dat hij zo’n 40 keer citeerde uit dit boek lijkt het tegendeel te bewijzen. Waarschijnlijker is het dat zijn vroege overlijden (op 55-jarige leeftijd) de reden is dat er geen commentaar bij dit boek op zijn naam staat.5

Het boek vormde verder de inspiratiebron voor klassieke componisten als Brahms, Händel, Bach, Mendelssohn en diverse anderen. Maar ook in onze eigen tijd zijn er nog vele muziekschrijvers die de teksten en beelden van Openbaring gebruiken voor hun lofprijzingen, zoals te zien is in het gele boekje van Opwekking en het Liedboek voor de Kerken. Al vele jaren / eeuwen lang gebruiken ook schrijvers van literatuur diverse elementen en thema’s uit dit boek, zoals Dante, Mulisch en Jenkins & Lahaye (serie Laatste Bazuin).6 Voor vele christenen – over de hele wereld en door de eeuwen heen – is het een grote steun geweest tijdens situaties van christenvervolging en oorlog. HOE MOET HET BOEK GELEZEN WORDEN?7 Willen we echt de bedoelingen van Johannes begrijpen, recht doen aan zijn eigen woorden en die Bijbels verantwoord kunnen toepassen op onze eigen tijd, dan zullen we moeten beginnen met het serieus nemen van de tekst zelf en de kontekst waarin het geschreven is. Als we werkelijk willen weten wat dit boek ons vertellen wil en wat Gods plan was toen hij het openbaarde aan Johannes, zullen we:

� allereerst moeten onderzoeken op welke wijze het boek geschreven is. = Hoe?

� uiteraard aandacht moeten schenken aan de inhoud van het boek. = Wat?

� moeten achterhalen in welke historische omstandigheden het geschreven is. = Wanneer?

� moeten weten wie de schrijver was en naar wie hij zijn boodschap stuurde. = Wie + Waar?

Kortom: willen we het boek Openbaring Bijbels verantwoord kunnen lezen, begrijpen en toepassen, dan zullen we eerst goed moeten kijken naar de tekst en de kontekst zelf, met een zo blanco en open mogelijke houding, zonder de bril op van een vooraf vaststaande visie. De visie moet volgen op wat er ontdekt is in de tekst zelf, niet andersom.

5 Kistemaker, p.52. 6 Kamp, p.7-10. 7 "No question facing the student of Eschatology is more important than the question of the method to be employed in the interpretation of the prophetic Scriptures. The adoption of different methods of interpretation has produced the various eschatological positions and accounts for the divergent views." - J. Dwight Pentecost, ‘Things To Come, A Study in Biblical Eschatology’ (Zondervan, 1965).


4. LITERAIRE KENMERKEN INLEIDING Een tekst die begint met “Er was eens …” en eindigt met “En ze leefden nog lang en gelukkig” zal door erg weinig volwassenen beschouwd worden als een serieus werk op het gebied van geschiedschrijving. Net zo min zal het bericht op de voorpagina van de Volkskrant beschouwd worden als het eerste hoofdstuk van een thriller door Dan Brown of John Grisham. En een boodschappenlijstje zal door weinigen als een poëtisch gedicht worden voorgedragen. De vraag is: waarom niet? Als geoefende lezer herkennen we de aanwijzingen die het tot een specifiek type literatuur maken. We hebben geleerd dat een sprookje begint met “Er was eens” en dat een krant (in principe) schrijft over dingen die echt gebeurd zijn. Zo leren wij, door ervaring en onderwijs, de verschillende typen literatuur te onderscheiden en te lezen zoals de tekst vraagt om gelezen te worden.

Ook de Bijbel maakt gebruik van veel verschillende vormen van literatuur. Een brief van Paulus is een duidelijk andere type literatuur dan een evangelie. De Spreuken zijn niet te vergelijken met het boek Leviticus, en Openbaring is literair totaal anders dan Deuteronomium. Elk Bijbelboek wil gelezen worden zoals het literair bedoeld is door de schrijver, en dat geldt zeker voor Openbaring.

De vraag voor ons is dus: hoe is Openbaring geschreven? Tot welk type literatuur behoort het? Welke aanwijzingen zitten er in de tekst die ons een richting aangeven over hoe we het boek moeten lezen? Zijn er aanwijzingen die wij, westerlingen van de 21e eeuw niet zien, maar die voor de tijdgenoten van Johannes wél helder waren? VREEMDE GRAMMATICA Het eerste wat ons niet opvalt is het vreemde Grieks. De gewone lezer heeft namelijk een vertaling in zijn eigen taal, en merkt niets van de wijze waarop het in het originele Grieks is geschreven. Een wijze die afwijkend en opvallend te noemen is. Het is, in tegenstelling tot het evangelie van Johannes, soms moeilijk te lezen en grammaticaal incorrect, omdat het vol zit met ‘barbarismen’ en ‘solecismen’. Sommigen menen zelfs dat het is geschreven in het slechtste Grieks van het hele NT.8 Om het niet onnodig lastig en onleesbaar te maken voor de huidige lezers zijn deze ‘fouten’ echter door de vertalers weggewerkt naar grammaticaal correct Nederlands. Een voorbeeld van barbarisme uit Openbaring 12:6. NBG versie: “En de vrouw vluchtte naar de woestijn, waar zij een plaats heeft, door God bereid.”

8 Kamp, p.44.

Barbarisme: een woord of zinsconstructie dat is overgenomen uit of gevormd naar het voorbeeld van een andere, vreemde taal. Solecisme: een taalfout door gebrekkige taalkennis, tegen de grammatica regels in.


Johannes versie (zou in het Nederlands ongeveer klinken als): “En de vrouw vluchtte naar de woestijn, waar zij daar een plaats heeft, door God bereid.” 9 Een voorbeeld van Solecisme: Openbaring 1:4 NBV versie: “Genade zij u en vrede van Hem die is, die was en die komt.” Johannes versie (zou in het Nederlands ongeveer klinken als): “Genade zij u en vrede van de zijnde en de was en de komende.” Deze zinsconstructie doet de hoorder denken aan de wijze waarop God Zijn Naam openbaart aan Mozes (“Ik ben die er zijn zal”) in Exodus 3:14. Vergelijkbare constructies zijn te vinden in o.a. 1:5, 2:20, 3:12 en 9:14. Aan de ene kant zijn er dus de nodige onjuiste grammaticale structuren en is het echt onder de maat van standaard Grieks, maar aan de andere kant gebruikt Johannes ook weer bepaalde uitdrukkingen en technische termen die een kennis verraden van de taal die gebruikt werd in welopgevoede kringen.10 Slecht Grieks en volwaardig Grieks worden dus afgewisseld. De vraag komt dan op: als Johannes wel in goed, correct Grieks kan schrijven, waarom deed hij dat dan zo vaak niet? Het is voor de meeste commentatoren duidelijk dat het om Hebreeuws-Grieks gaat: achter de Griekse taal is het Hebreeuwse / Aramese denken en (grammaticale) schrijven zichtbaar. Verder is het ook heel erg opvallend dat de meeste van die onregelmatigheden juist voorkomen bij verwijzingen naar verzen uit het Oude Testament. Johannes brengt de grammaticale constructie die voorkomt in het Hebreeuwse en/of Griekse Oude Testament (Septuaginta) vaak één op één over naar het Grieks. Hij verandert het niet om het passend te maken in de Griekse grammatica, waardoor het dus erg opvalt. Op deze manier ontstaat er voor de geoefende hoorders een duidelijke verbinding tussen de tekst van Openbaring en de bekende tekst van het Oude Testament, met name de profeten. En de algemene theologische mening is dat dit nu ook juist zijn bedoeling is.11 Hij wil de aandacht van de hoorders vestigen op het feit dat dit specifieke vers(gedeelte) een verwijzing is naar het OT, zodat de hoorders het geheel ervaarden als een ‘Bijbels’ verhaal, in overeenstemming met de Schrift van het OT.12 “The solecisms are clearly due to the influence which the prophetic writings of the Old Testament, either in their Hebrew form or in that of their translation into Greek –the Septuagint – exerted upon the Author.” 13 Bij het voorbeeld van 1:4 wordt zo dus duidelijk dat de omschrijving van God niet slechts aangeeft wat Hij doet, maar dat het een Goddelijke titel is.14 9 www.andreascenter.org/Articles/Scribes andRevelation.htm 10 Kamp, p.44-45. 11 Osborne, p.24-25. 12 Beale, p.101-103 13 Laughlin, T., ‘The Solecisms of the Apocalypse’, (Princeton: C.S. Robinson & Co., University Printers, 1902), p.21. 14 Osborne, p.24.


HOREN = ZIEN = BEGRIJPEN De aanwezigheid van de ‘grammaticale missers’ (beter gezegd: de ‘Bijbelse spreekstijl’) viel het meeste op wanneer het werd voorgelezen.15 En dat is nu ook exact wat er gebeurde. Alle 7 gemeenten ontvingen één exemplaar van de brief, die tijdens een samenkomst in zijn geheel in één keer moest worden voorgelezen.

Dit was de gebruikelijke manier waarop alle christelijke gemeenten omgingen met NT-brieven (Kol 4:16, 1Tess 5:27). Net zoals een prediker nu voor de gemeente staat, zo stond in de vroege kerk de ‘voorlezer’ voor de gemeente en las hij de brief voor die ze hadden ontvangen van bv. Paulus, Petrus of Johannes. In een samenleving waar veel mensen niet konden

lezen en schrijven en er überhaupt weinig boeken waren om te lezen, was dit de beste manier om de gemeente bekend te maken met Gods Woord. Dit was een Joodse gewoonte die men van hen had overgenomen (Neh 8:4, Luk 4:16). De zaligspreking van 1:3 (“Gelukkig is wie dit voorleest,…”) bevestigt dat dit ook met deze brief gebeuren moest (zie ook 2:7 e.a., 22:6-21).16 Zo werd het boek Openbaring dus van begin tot einde voorgelezen in de gemeente en onderging de gemeente het dus primair als een ‘hoorervaring’. Voor ons, met de tv opgegroeide westerlingen, is het niet gemakkelijk om zo lang en zo geconcentreerd te luisteren en goed te verwerken. In de cultuur van destijds waren de mensen echter geduldig en zeer goed in staat om voorgelezen teksten vast te houden. Ze hadden een goed getraind gehoor en geheugen. Een getrainde voorlezer kon bijvoorbeeld een gedicht van honderden regels na één keer horen reproduceren, indien de tekst de nodige markeerpunten en ‘sleutels’ had. De schrijver van Openbaring gebruikt diverse sleutels (herkenbaar voor Jood en Griek vanuit de retorica (= voorleeskunde) van die tijd), zoals:17 � het gebruik van een bepaalde structuur.

(� zie paragraaf Structuur) � de herhaling van woorden, gezangen en gebeurtenissen.

(� de 7-delige reeksen van boodschappen, zegels en bazuinen, hymnen, e.d.)

� het gebruik van symbolische getallen. (� zie paragraaf Symboliek)

� het gebruik van contrasterende visioenen over een vrouw.

(� Babylon versus Bruid) � de combinaties van plaats en beeld.

(� 7 steden in een specifieke volgorde vermeld) (� opstijgen + neerdalen naar steeds andere locaties: aarde, hemel, zee, berg Sion, hemelse tempel, woestijn)

“De oorspronkelijke hoorders ondergingen Openbaring als een auditieve ervaring en dat bepaalde zowel de wijze waarop het [door Johannes] werd gestructureerd als de manier waarop het werd beleefd en geïnterpreteerd.” 18

15 Kamp, p.14. 16 Johnson, p.7-8. Zie ook o.a. Achtemeier, p.557-558, Zwiep, p.19 reader apocalyptische literatuur, Keener, p.764, Osborne, p.57-58, Mounce, p.43, StudieBijbel, p.13. 17 Kamp, p.40-41. Zie ook p.42: “Openbaring is een boek om voorgelezen te krijgen, om al horende te ondergaan”. 18 David L. Barr, ‘The Apocalypse of John as Oral Enactment’ (Interpretation 40, 1986), 243. Boring stelt duidelijk: “Revelation was designed to be read aloud, heard all at once in the context of worship. This is not optional.”, p. vii.


Maar het zijn niet alleen de ingebouwde sleutels die de hoorders hielpen om de tekst te volgen en begrijpen. Het was ook de inhoud van de tekst zelf: beelden. Johannes moest opschrijven wat hij gezien had. Het boek vraagt eerst om gehoord te worden, maar wat er verteld wordt, vraagt om gezien, beleefd, geroken en gevoeld te worden. Het is de bedoeling om de oren van de hoorder tot ogen te maken en de hele mens aan te spreken. Hij doet dit door een zeer levendige en gedetailleerde beschrijving te geven van wat hij ziet en meemaakt. Zo brengt hij tot leven wat hij gezien heeft, opdat de hoorder goed mee kan gaan in het verhaal én mee kan voelen met het verhaal. Wat bij Johannes schrik en verbazing opwekt, wekt bij de hoorder dezelfde schrik, angst en verbazing op. Met al deze retorische hulpmiddelen was de toenmalige hoorder dus goed in staat om de boodschap van Johannes al horende te ontvangen, te begrijpen en toe te passen in zijn leven.19 OPENBARING IS EEN BRIEF Dat Openbaring een brief is, blijkt duidelijk uit het feit dat belangrijke kenmerken van een brief uit die tijd aanwezig zijn. Die kenmerken, ook te vinden in de brieven van Paulus, zijn:

� Het noemen van de naam van de afzender (1:4) � Het noemen van de ontvangers (1:4) � Een openingsgroet / wens / zegen (1:4-6) � Een afsluitende zegenbede (22:21)

Niet alleen deze kenmerken maken Openbaring tot een brief, maar ook het feit dat het in zijn geheel moest worden rondgestuurd naar de 7 gemeenten in Asia.20 Een brief was, in die tijd, het beste middel om bepaalde noden en problemen van een specifieke groep mensen aan te spreken, en die mensen te bemoedigen, aan te sporen of te corrigeren. Het kon heel concreet ingaan op wat er speelde bij die groep mensen en de betrokkenheid van de afzender met deze groep mensen laten zien. Het was een hele persoonlijke vorm van communiceren, speciaal bestemd voor die specifieke groep mensen in hun historische feitelijke, unieke omstandigheden.21 Dat dit van toepassing is op Openbaring, blijkt bijvoorbeeld uit 1:9, waarin Johannes zich “uw broeder” noemt, en schrijft dat hij praktisch deelneemt aan de verdrukking die zij zelf ook ondergaan. Hieruit blijkt zijn betrokkenheid en kennis van hun situatie. De NT-ische brieven deden verder steeds een oproep tot een nieuw ethisch handelen, op basis van de zegeningen die ze toen reeds ontvangen hadden en nog zouden ontvangen in de toekomst, voortkomend uit de dood, opstanding en weder-komst van Jezus. De wijze waarop dat gedaan werd, was steeds afhankelijk van die eerder genoemde specifieke omstandigheden en achtergrond van de betreffende gemeente. Dat ook dit van toepassing is op Openbaring, is het meest duidelijk terug te lezen in de 7 brieven aan de 7 gemeenten22 (en zie ook 12:11-12, 13:10, 14:1-5, 12-13, 18:4, 21:7-8, 27, 22:14-15).

19 Kamp, p.40-41. 20 Studiebijbel, p.507-508 21 Achtemeier, p.556, Johnson, p.27. 22 Beale, p.39


OPENBARING IS EEN APOCALYPS Dat het boek Openbaring een apocalyps is, blijkt duidelijk uit het feit dat Johannes dit zelf aangeeft. De brief begint met: Αποκαλυψισ Ιησου Χριστου. In het Nederlands is dat “Apocalyps van Jezus Christus”. Dit Griekse woord betekent ‘onthulling, openbaring, wegnemen van een bedekking’. In het NT gebruikte men dit woord om gewoonlijk verborgen kennis bloot te leggen voor geestelijke waarneming. Het bijbehorende werkwoord Αποκαλυπτϖ betekent ‘onthullen, openbaren, de bedekking wegnemen’, maar dan wel voor geestelijke ogen. Het gaat daarbij om een openbaring van zaken die voor de mens verborgen zijn (omdat het over toekomstige dingen of hemelse zaken gaat), en die door de mens via de normale manier van onderzoeken niet ontdekt kunnen worden.23

Deze apocalyps van God is dus een uitleggende, verklarende, inzichtgevende, licht schijnende, geestelijk te verstane boodschap, primair bedoeld en bestemd voor de gemeente van Christus in Klein-Azië. Het was een boodschap die voor hen helder en duidelijk moest zijn, want anders was het dus geen apocalyps (onthulling / openbaring) voor hen geweest.24 Dat wij er nu, in de 21e eeuw de nodige moeite mee hebben, ligt voornamelijk aan ons zelf en aan de lange tijd die er verstreken is sinds het origineel geschreven werd (in ± 95 n.Chr.) door Johannes. Wij zijn niet meer bekend met de betekenis van de diverse beelden en symbolen, zoals zij dat toen juist wél waren.

Willen wij het voorlezen van deze brief ervaren zoals de eerste hoorders het hoorden en ervaarden, dan zullen we bekend moeten worden met welke betekenis men toen gaf aan die beelden en welke gevoelens en gedachten dit bij hen opwekte. Wanneer we dát begrijpen, zullen ook wij dit boek kunnen ontvangen als een openbaring i.p.v. een verhulling, bedekking of verwarring. OPENBARING IS EEN PROFETIE Dat het boek Openbaring een profetie is, blijkt duidelijk uit het feit dat Johannes dit zelf aangeeft in het derde vers van de epiloog. Terwijl het woord ‘apocalyps’ slechts één keer voorkomt, vermeldt Johannes wel vijf keer dat het een profetie is (1:3, 22:7,10,18-19, en zie 19:10). Johannes maakt ook heel duidelijk dat deze boodschap niet van hem zelf komt, maar van God zelf. In 1:1-3 maakt hij dat twee keer duidelijk en hij bevestigt dat nog drie keer in 22:6-7,16-19. De gever van de boodschap was God zelf, en het kwam tot de toenmalige hoorders via Jezus � zijn engel � Johannes � de voorlezer in de gemeente. Velen denken dat profeteren hetzelfde is als toekomst voorspellen, over de komst van de Messias of het einde der tijden, maar feitelijk zijn slechts 2% van de OT profetieën messiaans van aard, en minder dan 1% gaat over dingen die nog moeten gebeuren. Maar wat is profeteren dan wel? En wat zijn de kenmerken van een profetie?

23 Studiebijbel, p.11. 24 Wilcock, p.22.


De profeten hadden primair een boodschap van God voor hun eigen tijdgenoten. Ze bedachten dit niet zelf, maar ontvingen het rechtstreeks van God zelf. Ze gaven inzicht in de actuele situatie van het volk, gezien vanuit Gods perspectief. De profeet was de spreekbuis van God en verkondigde Zijn visie op het sociale, economische en geestelijke leven van Zijn volk. Deze analyse was geworteld in de bepalingen van het Verbond dat God met Israël op de Sinaï gesloten had. God zou het volk belonen als zij trouw waren aan het Verbond en zich hielden aan de geboden daarvan = zegenen (Lev 26:1-13, Deut 4:32-40,28:1-14). Hij zou Zijn volk zegenen met leven, gezondheid, voorspoed, overvloedige oogsten, erkenning en respect door de andere volken en veiligheid. Hij zou ze echter bestraffen indien ze ongehoorzaam waren en zich níet hielden aan die wetten = vervloeken (Lev 26:14-39, Deut 4:15-28, 28:15-32:42). De beschreven vloeken zijn: dood, ziekte, droogte, gevaar van wilde beesten, gebrek aan gewoon voedsel / hongersnood, vernietiging van het land, nederlaag bij strijd, verbanning naar andere landen, armoede / gebrek en schande.25 Vanuit de gestelde diagnose (“zo zit het nu” – zie bv. Jes 1:2-9) volgde dan een oproep en een tweezijdige prognose (“zo zal het mogelijk verder gaan”). De gebruikelijke oproep was die van bekering, omdat het volk zich gewoonlijk níet hield aan de geboden van God. Aan de ene kant was er een positieve prognose als het volk zich waarachtig bekeerde (Jes 1:16-20), en aan de andere kant was er ook een negatieve prognose, een aankondiging van oordeel en verwoesting, als het volk zich níet bekeerde en ongehoorzaam bleef (Jer 5). De gedane voorspellingen waren dus afhankelijk van hoe het volk daar op reageerde (zie Jona 3:10). Het doel van de beide typen voorspellingen was altijd genezing en herstel. God functioneerde als de hemelse Geneesheer en werkte door de profeten om Zijn volk weer tot haar bestemming te laten komen. Als het volk werkelijk genezen wil, laat God zijn doemscenario’s meteen vallen om dat genezingsproces in te zetten (Joël 2). Er is bij God absoluut een ‘point of no return’. Indien men koppig blijft en níet wil luisteren naar de meermalen herhaalde waarschuwingen, zál God komen met een heftig oordeel, waarin Hij alles zal afbreken (Jer 1:10). Er is bij God echter absoluut ook een ‘heart of mercy’. Omdat Hij weet dat er meer nodig is om het volk écht op het juiste pad te houden, zal Hij zélf zorgen voor een vernieuwing van het menselijke hart (Jer 31:33-34) van volk + land + stad Jeruzalem (Jes 62:1-5) en van de hele schepping (Jes 65:17-18).26 HEILSVERWACHTING Het zijn deze twee punten, oordeel en vernieuwing, die continu weer terug komen in het profetische woord van God. Het centrale thema van het Oude Testament is de hoop op de vestiging van het Koninkrijk van God, de Messiaanse eeuw. Het is de krachtige hoop dat de gehele creatie Gods verlossing, vrijmaking en rechtvaardiging zal ervaren, met daarbij de volledige afwezigheid van alles wat tegen de wil van God ingaat. Dan zal Hij geliefd, erkend en gediend worden door mensen uit alle natiën en volken die verlangen te leven onder Zijn autoriteit en heerlijkheid.27

25 G. Fee & D. Stuart, p.165-171 26 Van Staalduine-Sulman in Soteria, nr. 2, 2005, p.10-17. 27 Glasser, p.17-22. Zie bv. psalm 22:27-28, Daniël 7:13,18.


Vele volken zullen gaan en zeggen: Kom, laten wij opgaan naar de

berg van de HEERE, naar het huis van de God van Jakob; dan zal

Hij ons onderwijzen aangaande Zijn wegen, en zullen wij Zijn paden

bewandelen. Want vanuit Sion zal de Torah uitgaan, en het woord

van de HEERE uit Jeruzalem. Hij zal rechtspreken tussen de volken,

over machtige naties een oordeel vellen. En zij zullen hun zwaarden

omsmeden tot ploegscharen en hun speren tot snoeimessen. Geen

volk zal tegen een ander volk het zwaard opheffen. Oorlog voeren

zullen zij niet meer leren. Jesaja 2:3-4

Steeds weer opnieuw spreken de profeten over die ‘Dag des Here’, en vaak verbonden zij de historische gebeurtenissen in hun eigen tijd met gebeurtenissen die horen bij die laatste Dag aan het einde der tijden. Ze beschreven die Dag ook altijd met behulp van termen en historische feiten van hun eigen tijd. De beschrijvingen liepen echter nog wel eens in elkaar over, zonder duidelijke scheiding (zie Jesaja 13:1-22, Joël, Amos 5:18,27, 9:11-15, Sefanja 1:2-2:3).28 “De dag van de HEER breekt aan, meedogenloos,

grimmig, in brandende toorn. De sterren aan de hemel

geven geen licht meer, sterrenbeelden doven uit, de zon is

verduisterd als ze opkomt, het licht van de maan is

verdwenen. Dan laat Ik de wereld boeten voor haar

slechtheid, de goddelozen voor hun verdorvenheid. Ik zal

de hemel doen wankelen, de aarde raakt bevend van haar

plaats op de dag van de HEER van de hemelse machten,

de grimmige dag van Zijn brandende toorn. Ik zet tegen

hen de Meden op. Babel wordt als Sodom en Gomorra.

Nooit meer zullen er mensen wonen, het blijft ontvolkt tot

in het verste nageslacht. Dieren uit de woestijn legeren zich

daar, uilen nemen de huizen in bezit, struisvogels gaan er

wonen en bokken dansen er rond. Voor Babel is de tijd

nabij, zijn dagen zijn geteld.” Uit Jesaja 13:9-22

Anders gezegd: de voor de profeten nabije, historische, maar nog niet universele oordelen, zijn typen, voorafschaduwingen van de eschatologische oordelen. Het lastige voor ons, als huidige lezer, is dat ze vaak beschreven worden als zijnde één dezelfde gebeurtenis. Veel profetieën hebben namelijk niet één, maar twee brand-punten: het heden van de profeet met de nabije toekomst, en de uiteindelijke eschatologische toekomst. De profeten besteedden dus geen aandacht aan het chronologische onderscheid tussen beide brandpunten. Dat was niet waar het hen om ging. Zij waren er niet op uit om een programma van de toekomst te geven, maar moesten het licht van de voleinding laten vallen op het heden: zoals Hij handelen zal in de eschatologische toekomst, zo handelde Hij in het heden van de profeten en zo ook handelde Hij dus in het heden van Johannes. Zoals Hij een oordelende God zal zijn met het Laatste Oordeel, zo ging ook ten tijde van Johannes – en gaat ook nu – reeds Zijn oordeel over de aarde. Hij is immers altijd dezelfde, in heden, verleden en toekomst. En zoals Hij is, zo doet Hij.29

28 Ladd, Revelation, p.12-13, Moo & Carsons, p.720. 29 Moo & Carsons, p. 721, Studiebijbel, p.539, Ladd, Revelation, p.13.


“Alle profetieën van de Bijbel zijn heilshistorisch van karakter, wat wil zeggen dat ze alleen hoogtepunten weergeven, en geen sluitende chronologie.” 30 Deze boodschappen van oordeel en beloften van heil worden steeds met nieuwe, bij de situatie passende woorden uitgesproken. De dreiging met ballingschap bv. was, ná die ballingschap, niet meer relevant. De profeten verkondigden dit zo publiekelijk en duidelijk mogelijk, opdat iedereen er van op de hoogte zou komen en zo veel mogelijk mensen hun gedrag daar op zouden richten en aanpassen. Om die boodschap echt goed en diep te laten doordringen bij de mensen, gebruikten ze regelmatig zeer beeldende, eschatologische metaforen, heftige beelden en krachtige woorden (zie Jer 25:30, Zach 14:12, Amos 5:1-3 � het onheil heeft hen al bereikt). Verder gebruikten ze ook vaak het in die tijd en in die culturen zeer gewaardeerde literaire middel van poëzie. Door het ritme, parallellisme (= herhaling met andere woorden, zie Jes 44:2231) en de ordening en structuur, kon de boodschap beter gevolgd en onthouden worden. Zo klonk het voor de hoorders dus als nieuw, toepasselijk, krachtig en opvallend.32 Profetie kenmerkt zich dus door: 33 11)) Het geven van geestelijk onderscheid over de situatie waarin de profeet leeft en

in het karakter en de doelen van God. 22)) Het maken van een voorspelling over hoe de omstandigheden waarin de profeet

leeft moeten veranderen, om Gods grootste doel (de komst van het Koninkrijk) realiteit te maken.

33)) Het doen van een oproep aan het volk om te reageren op het geboden inzicht met het uitwerken van Gods doelen in hun eigen tijd en situatie.

OPENBARING IS EEN APOCALYPTISCHE PROFETIE IN BRIEFVORM Dat het boek Openbaring een apocalyptische profetie in briefvorm is, blijkt sterk uit het feit dat veel commentaren dit op deze manier vermelden. Daar is echter nog geen duidelijke overeenstemming over. Er is namelijk nog de nodige theologische verdeeldheid over de vraag in hoeverre Openbaring beschouwd moet worden als behorende tot het literaire genre van de Apocalyptiek. WAT IS HET GENRE APOCALYPTIEK? 34 Sinds de 19e eeuw is men de term ‘apocalyptiek’ gaan gebruiken om geschriften aan te duiden die zowel qua vorm als inhoud lijken op het door Johannes geschreven boek Openbaring, vanwege het Griekse titelwoord ‘Apocalypsis’. Deze geschriften werden geschreven van de 2e eeuw v.Chr. tot in de 2e eeuw n.Chr. Dit genre is vooral te vinden in diverse niet-Bijbelse, Joodse boeken, zoals 1 Henoch, 4 Ezra, 2 Baruch en de Apocalyps van Abraham. Het is echter ook al zichtbaar in enkele Bijbelboeken, zoals Daniël (7-12), Jesaja (24-27, 56-66), Ezechiël (38-39), Joël (3-4) en Zacharia (9-14).

30 Gijs van den Brink, ‘De actualiteit van het boek Openbaring’, Soteria 26/2. 31 Dit is slechts de belangrijkste vorm. Zie verder Fee & Stuart, p.180 of Studiebijbel deel 6: Psalmen 32 G. Fee & D. Stuart, p.179,183 33 Bauckham, Theology, p.148-149. 34 Alles hierover uit readers ‘Apocalyptische literatuur’ door A.W. Zwiep, GPW,ETH, 2006-7, 2007-8


Hieronder staat de meest gebruikte definitie van Apocalyptiek. Het werd in 1979 opgesteld door J.J. Collins en kreeg een aanvulling in 1986. Het past opvallend goed bij het boek Openbaring.

HOE IS DIT GENRE ONTSTAAN? Nadat de Babylonische ballingschap ten einde was gekomen en het volk weer was teruggekeerd in het eigen land, kwam er géén herstel van volk + koninkrijk zoals dat bestond vóór de ballingschap. Op basis van diverse profetieën had men dat wel verwacht en gelooft. Het volk bleef nog vele jaren daarna overheerst en vervolgd door heidense volken (Perzen, Grieken). Zo ontstond er wanhoop en ongeloof. Vanuit deze situatie, levend in de heidense duisternis, ontwikkelde men het concept van twee koninkrijken in conflict: het Koninkrijk van God en het rijk van de boze. Het koninkrijk van satan openbaart zich in de diverse koninkrijken der aarde (Daniël 7, Jes 24:21). De machten der duisternis zijn tot in alle structuren van de schepping doorgedrongen. Daardoor is het een strijd geworden tussen licht en duisternis, orde en wanorde, waarheid en leugen (= dualisme). Een strijd die echter gegarandeerd zal eindigen in de komst van het Koninkrijk van God. WAT IS HET DOEL VAN APOCALYPTIEK? Het doel van de apocalyptische literatuur was het geruststellen van de gelovigen dat God nog steeds soeverein was, het overtuigen dat er nog zeker weten een toekomst was voor het volk Israël, en het bemoedigen + aansporen van de gelovigen om vast te houden aan het geloof, ondanks de aanwezige verdrukking. Te midden van de wanhoop bracht het hoop, omgeven door de duisternis bood het de belofte van eeuwig Licht. Nu is er nog een strijd gaande, maar het is zeker en vast(gesteld) dat het koninkrijk van satan vernietigd zal worden en dat het moet plaats maken voor het eeuwige koninkrijk van God. Het is nú al bekend wie de uiteindelijke overwinnaar is en de rechtvaardigen zullen delen in die overwinning. Apocalyptiek is dus geschreven vanuit een theologie die paste bij deze specifieke situatie en die gebaseerd was op en voortkwam uit de profetische literatuur van het OT, maar die tegelijkertijd andere accenten legde en nieuwe elementen naar voren bracht.

Apocalyptiek is een genre van onthullende literatuur met een verhalend kader, waarin een openbaring wordt doorgegeven door een bovenaards wezen aan een menselijke ontvanger, dat een transcendente realiteit onthult. Die

onzichtbare realiteit wordt beschreven vanuit het aspect van tijd (� eschatologische verlossing) en van ruimte (� een andere, bovennatuurlijke wereld). Het is bedoeld om (1) huidige, aardse omstandigheden te interpreteren in het licht van de bovennatuurlijke wereld en de toekomst, en (2) het begrip en het gedrag van de hoorders te beïnvloeden d.m.v. goddelijke autoriteit.


Kenmerken Apocalyptiek Verschillen / Overeenkomsten

met Openbaring:

Auteur gebruikt pseudoniem ⌧ Geen pseudoniem, eigen naam, zonder bijvoeging van de titel ‘apostel’

Openbaart geheimenissen �� Komt overeen Heeft een literaire vorm,

bestemd om te lezen �� Johannes moest het opschrijven, ⌧ maar het moest voorgelezen worden

Heeft narratief plot. Verhaal speelt zich af in hemelse én aardse werkelijkheid

�� Komt overeen

Beschrijft visioenen �� Bijna 1 groot visioen, verdeeld in 4 te onderscheiden delen

‘Angelus interpres’ = engelen duiden historische en eschatologische

gebeurtenissen en geven uitleg aan schrijver / visionair

�� Engelen leggen hoer van Babylon en Bruid van Jezus uit (17:18, 19:9-). ⌧ Slechts 2x korte uitleg van een engel, ook 2x door ‘oudste’

Geeft een beeld van een aardse én een bovenaardse werkelijkheid

�� Komt overeen

Biedt een tijdslijn van de heils geschiedenis

⌧ Biedt géén strakke tijdslijn

Verdeelt de geschiedenis in verschillende tijdperken �

alles staat volgens een Goddelijk plan voorgeprogrammeerd (determinisme)

⌧ Geen indeling en determinisme: ruimte voor verandering (bekering) is nog zeker mogelijk….

Herschrijft de voorbije geschiedenis als een toekomstprofetie

⌧ Schrijft primair over het heden en de toekomst van de originele lezers

Verwacht het spoedig komen van Gods heerschappij � het laatste oordeel

�� Komt overeen

Heil en beloning voor de rechtvaardigen + oordeel voor de goddelozen

�� Komt overeen

Verwacht schepping van een nieuwe hemel en nieuwe aarde

�� Komt overeen

Duidt de aardse werkelijkheid (op moment van schrijven), d.m.v. de

bovenaardse werkelijkheid �� Komt overeen

Wil inzicht geven en het gedrag veranderen van de

geadresseerde hoorder �� Komt overeen

Kent een duidelijk Dualisme � hemel - aarde, goed – slecht,

licht – duisternis, e.d.

�� Kent zeker een dualisme, maar ⌧ het Lam is al overwinnaar!

Deze bovenstaande lijst met kenmerken is gebaseerd op de breed erkende definitie van J.J. Collins. De onderstaande lijst beschrijft kenmerken die minder algemeen zijn en per boek kunnen verschillen: Gebruikt getallensymboliek �� Komt overeen Gebruikt gematria (letters zijn ook cijfers � naam heeft getalswaarde)

�� Komt overeen, ⌧ maar op zeer beperkte schaal

Gebruikt variëteit van literaire vormen (testament, hymne, wee, klaagzang)

�� Gebruikt diverse literaire genres, maar ⌧ dat doet genre van Profetie ook


Nadruk op persoonlijke, individuele verlossing, i.p.v. die van het volk Israël als geheel

�� Komt overeen

Verwacht een radicale breuk tussen deze en de komende eeuw (= Koninkrijk van God)

�� Jezus' wederkomst is nog aanstaande, ⌧ maar de komende eeuw is al aangebroken (‘reeds – nog niet’)

Gebruikt een veelvoud aan symbolen en (groteske, schrikwekkende) beelden, die veelal bekend waren voor de lezers van die tijd, die verwijzen naar historische gebeurtenissen, personen en/of instellingen (vooral dieren als symbool voor volken of rijken)

�� Gebruikt diverse bekende symbolen die soms verwijzen naar bekende instellingen of gebeurtenissen, ⌧ maar dat is zeker niet altijd het geval

Beschrijft hemelse wezens, demonen en engelen

�� Komt overeen

Heeft een pessimistische kijk op deze eeuw � de hoop is volkomen gevestigd op het binnen breken van de komende eeuw

⌧ Optimistisch, realistische kijk op deze eeuw � hoop is gevestigd op Jezus en zijn wederkomst

Het Koninkrijk van God zal specifiek gegeven worden aan het volk van God en zij zullen met Hem regeren als koningen (Daniël 7:18, 27)

⌧ Koninkrijk van God is er voor de trouwe getuigen van Jezus. �� zij zullen heersen als koningen

De introductie van een Koninklijk heilsfiguur (‘zoon des mensen’)

�� De beschrijving van Jezus als koning en heerser op de troon

De eschatologische Tegenstander = goddeloze tiran en/of een valse profeet die wonderen en tekenen verricht, ter ondersteuning van zijn valse leringen

�� Kent grote, eschatologische vijand, maar ⌧ in 2 gedaantes, heerser én profeet

Toekomstverwachting is universeel en zelfs kosmisch van aard, niet meer beperkt tot Israël

�� Komt overeen

De heilvolle toekomst zal een exclusief ingrijpen van God zijn

�� God zelf is de basis en oorsprong, maar ⌧ in Jezus heeft Hij al ingegrepen en zal Hij weer ingrijpen

Geheimenissen zijn meestal alleen voor bepaalde groepen van ingewijden

⌧ Openbaring is voor iedereen!

Messiaanse weeën, voorafgaande aan de komst van het Koninkrijk van God

�� Komt overeen

Hemelse strijd en overwinning over alle kwaad

�� Komt overeen

Verborgen boodschappen ⌧ Geen verborgen boodschappen Geheimzinnigheid en eigen fantasie ⌧ Boodschap van God die verheldert Moest verzegeld blijven ⌧ Moest juist níet verzegeld blijven Hemelreizen van auteur / visionair ⌧ ‘In de Geest’ is meer profetisch ⌧ Staat in het kader van een brief


Zowel qua vorm als inhoud staat Johannes dus duidelijk zichtbaar in de traditie van het apocalyptisch schrijven. Dat heeft sommige theologen doen concluderen dat het een typisch Joodse apocalyps is, terwijl vele anderen zeker ook zicht hebben op het feit dat een profetie en een brief is.35 Weer anderen menen dat “het boek Openbaring teveel essentiële kenmerken van apocalyptiek mist om tot dit genre gerekend te kunnen worden”.36 Toch durft Osborne te zeggen dat “It is universally recognized that revelation is composed of three genres: apocalyptic, prophesy and letter”.37 Over deze kwestie bestaat dus zeker geen duidelijke consensus onder de theologen. Iedereen erkent dat Johannes duidelijk bekend was met en gebruik maakte van de concepten van de apocalyptiek. Tot op zeker hoogte hadden hij en de apocalyptici een gezamenlijk wereldbeeld. Het is dus essentieel om het boek ook te bekijken en uit te leggen vanuit het wereldbeeld en de ogen van de apocalyptici. “Grote literaire werken uit de geschiedenis behoren doorgaans niet tot slechts één bepaald genre. Het zijn hoogst individuele creaties die de tot dan toe bekende indelingen en vormen doorbreken.” 38 Toch moet gezegd worden dat, ondanks het feit dat Johannes de nodige middelen van de apocalyptiek gebruikte om zijn verhaal te vertellen, Openbaring toch eerst een profetisch werk is.39 Dat kunnen we het beste zien door te kijken naar waar Johannes opvallend afwijkt van de Joodse werken, want daar komt het eigene van dit boek naar voren. Ten eerste gebruikt Johannes geen pseudoniem. Om de apocalyptische geschriften enige autorisatie te geven (opdat hun voorspellende boodschap over de toekomst beter ontvangen zou worden) werden ze onder het pseudoniem van een bekende en eerbiedwaardige voorouder of voorbeeld geschreven (bv. Abraham, Mozes, Henoch, Daniël). Johannes gebruikt echter heel gewoon zijn eigen naam, die zeer waarschijnlijk ook heel bekend was bij de gemeenten in Klein-Azië. De autorisatie van zijn boodschap haalde hij niet uit een menselijk persoon of zijn apostelschap, maar uit het feit dat het van God en Jezus afkomstig was. Het is een “Zo spreekt de Heer”-boodschap, een profetie in de lijn van de OT-profeten.

Ten tweede komt in Openbaring, in vergelijking met de apocalyptische werken, heel sterk de rol en persoon van Jezus naar voren. Johannes gebruikt het concept en de wereldvisie van de apocalyptiek, maar past het toe binnen zijn eigen christologische theologie en zijn pastorale zorg voor de gemeente. Hij neemt de heilsfeiten van Jezus (kruisdood, opstanding + wederkomst) en creëert zo een geheel

nieuwe visie op zijn (toenmalige) heden en de toekomst. De grote strijd tussen goed en kwaad, God en satan, gemeente en wereld, ligt niet in de toekomst, maar vond plaats aan het kruis, met Jezus, de Opgestane, als de grote overwinnaar. Zo vormen de hoofdstukken 4 en 5 de basis voor het vervolg van hoofdstuk 6-21, want alleen de Leeuw van Judah = het Lam dat geslacht is, is waardig om de boekrol te openen.40

35 Bauckham, Climax, p.xi en 38. 36 Kamp, p.12. Zie ook notitie over Mazzaferri in Beale, p.37. 37 Osborne p.12, zo ook Beasley-Murray, p12. 38 Studiebijbel, p.511. 39 Mounce, p.8, Kamp, p.10-12, Studiebijbel, p.518, Fee & Stuart, p.234. 40 Achtemeier, p.564.


Dit verandert ook de groep rechtvaardigen die het Koninkrijk van God binnen mogen gaan. In de Joodse geschriften zijn het – natuurlijk – de Joden die trouw blijven aan de Torah en zich niet laten verontreinigen door de heidense cultuur. In Openbaring is er een andere groep: de gelovigen in Jezus, uit alle landen en volken, van elke stam en taal (zie 7:9-17). Zij zijn degenen die het getuigenis van Jezus hebben en trouw blijven aan Hem. Vanuit deze gegevens is het zelfs mogelijk om Openbaring te zien als een kritiek op de Joodse apocalyptische verwachting…… 41 Een ander duidelijk verschil is het determinisme (alles in de toekomst ligt vast) en het gebruik van een vaststaande tijdslijn van de geschiedenis. In de Joodse apocalyptiek werd de geschiedenis in verschillende tijdperken verdeeld, waarin alles volgens een goddelijk plan voorgeprogrammeerd staat (zoals Daniel 11+12). Het zag uit naar een kosmisch ingrijpen van God, inbrekend in de geschiedenis van de mensheid, om de aarde te oordelen en recht en rechtvaardigheid te brengen op die aarde. “The book is not just a casebook for identifying future events, but more a theological workbook addressing the church in the present through prophesies of the future.” 42 Openbaring ziet ook uit naar die periode, maar geeft geen uitgebreid narratief over wat God ergens in de toekomst gaat doen of over de plek waar de heiligen dan zullen zijn, zoals de apocalyptici soms doen. Openbaring is méér dan dat. Zeker als we kijken naar de brieven aan de 7 gemeenten, zien we dat er vaak een profetische oproep wordt gedaan tot bekering, waarbij een toekomst wordt geschilderd die nog open en onbepaald is. Dat is totaal vreemd aan de Joodse apocalyptische werken. Openbaring is duidelijk ook een oproep tot het nemen van verantwoordelijkheid en een aanzet tot actie: getuig van Jezus!

Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit het tweede deel van de eerste zaligspreking: “Gelukkig zijn zij die deze profetie horen en zich houden aan wat hier gezegd wordt”. De woorden van deze profetie moesten gedaan worden! In het Joodse spreken en denken stond horen en bewaren gelijk aan gehoorzaam zijn en het doen van Gods geboden (zie Deut 6:4-9, Luk 11:28, Joh 12:47, 14:23-24). Zo vraagt deze Goddelijke Openbaring dus vooral om een ethische reactie in het heden van de hoorders

(bekering, volharding, geloof, e.d.) en is het minder een puur voorspellende boodschap.43 Dat het een centraal thema is, blijkt ook uit het feit dat het 10 keer staat vermeld (1:3 (hoor!), 2:26, 3:3 (hoor!),8,10, 12:17, 14:12, 16:15, 22:7,9).44 Ook het feit dat er een groot aantal verwijzingen naar het OT zijn, en slechts één mogelijke naar een apocalyps (van 1Henoch) wijst er op dat Openbaring geen profetische apocalyps is, maar vooral een apocalyptische profetie. 45

41 Conclusie van Koester in Beale, p.42. Zie ook citaat Bruce Johnson in Mounce, p.7. 42 Osborne, p.12. 43 Beale, p.184-185. 44 Osborne, p.58-59. 45 Studiebijbel, p.518.


De vraag is gesteld of het boek Openbaring tot de apocalyptiek behoord. De vraag kan ook nog gesteld worden of die eerste vraag überhaupt gesteld kan worden. Want “het is onmogelijk om profetie en apocalyptiek goed van elkaar te onderscheiden, want de laatste komt voort uit de eerste. Beide richten ze zich op verlossing voor de gelovigen en het oordeel voor de trouwelozen”.46 “Apocalyptiek is diep geworteld in de Hebreeuwse profetie en is daar geen vervanger van, maar een ontwikkeling. Het heeft dezelfde boodschap voor een nieuwe groep mensen in een nieuwe tijd.” 47 “Als Openbaring een brief is, is deze geheel anders van opzet dan de vroeg-christelijke brieven. Als het een apocalyps is, dan toch wel verschillend van de andere apocalyptische literatuur. Als het een profetie is, dan is het boek uniek

onder de profetische boeken.” 48 Samenvattend kan en mag dus gesteld worden dat Openbaring het beste benoemd kan worden als een apocalyptische profetie in briefvorm, waardoor we bij de uitleg dus terdege rekening moeten houden met alle literaire kenmerken die horen bij deze drie verschillende genres. Dat gezegd hebbende, is er nog één ander heel belangrijk gegeven dat de uitleg van deze brief zeer sterk bepaald: de nauwe verbondenheid met het Oude Testament! OPENBARING IS GEWORTELD IN HET OUDE TESTAMENT Dat het boek Openbaring niet te begrijpen is zonder het kennen en/of gebruiken van het OT, blijkt duidelijk uit het feit dat de 404 verzen van Openbaring gevuld zijn met zo’n 300 tot 500 verwijzingen naar het OT.49 Johannes verwijst naar bijna elk boek in het OT (alleen niet naar Ruth, Prediker en Haggaï), maar vooral naar Jesaja, Ezechiël, Daniël en de Psalmen. Daarnaast zijn Jeremia, Zacharia, Joël en Exodus redelijk belangrijk. Ook heeft elk hoofdstuk in Openbaring wel een verwijzing naar het NT. Kortom: van begin tot einde is het boek Openbaring verweven met het complete Woord van God, OT en NT.50 Wat betreft die vele verwijzingen naar het OT helpt Johannes ons echter niet echt om die gemakkelijk te ontdekken. Hij maakt namelijk geen gebruik van speciale formuleringen, zoals vooral Matteüs dat doet (“Zo ging in vervulling ….OT vers… “). Johannes plaatst ze gewoon direct in zijn verhaal, slechts zelden als een compleet

en duidelijk herkenbaar citaat. Dit maakt het bijna onmogelijk voor ons, 21e eeuwse lezers, om die verwijzingen direct te zien of te ontdekken, vooral omdat we vaak slecht bekend zijn met het OT en zeker niet zomaar een algemene verwijzing (naar bv. Joël) herkennen. De originele hoorders / lezers waren echter zeer bekend met de Tenach (‘Joodse Bijbel’) en waren wél in staat om die verwijzingen te herkennen. Zo waren ze dus ook veel beter in staat om het verhaal in het kader van het OT te

46 Osborne p.13. 47 Citaten aangehaald door Mounce, p.2. Zie ook Beale, p.37. 48 Studiebijbel p.510, Beale p.39. 49 Boring, p.27. 50 Kistemaker, p.18

Sprinkhanenplaag uit Joël en Exodus


plaatsen. Voorbeeld 151 In Openbaring worden heel veel personen, namen en plaatsen, religieuze concepten en instituten uit het OT vermeld, zonder dat ze enige uitleg krijgen. Ze worden allemaal dus simpelweg als bekend verondersteld door Johannes. 1] Personen / karakters:

Bileam + Balak, Izebel, David, de profeten, Mozes, Elia, Michael, het Lam, de Slang, het Beest, de Hoer, de vier levende wezens, Abaddon (Apollyon), Gog & Magog.

2] Goddelijke instituten: Troon van God, tempel + voorwerpen van de tempeldienst (priester, reukoffer-altaar, horens van het altaar, wierook, ark des verbond, buitenhof, tabernakel), de 12 stammen, Judah.

3] Geografie: Paradijs, berg Sion, Babylon, Sodom, Jeruzalem, Egypte, Eufraat, boom des levens, rivier des levens.

4] Religieuze concepten Regenboog, zonen van Israël, lied van Mozes, manna, Dag des Heren, Shekinah-glorie van God, heilige oorlog, zegel van God, Israël als moeder van de Messias en als de bruid van de Heer, kosmische manifestaties van Godsverschijningen, Gods wijn- pers van toorn, water des levens, boek des levens.

Ook diverse onderwerpen in Openbaring komen rechtstreeks uit het OT: � Het roepingsverhaal � Ezechiël � Titels van Jezus � Daniël � Beschrijving van de hemel als een troonzaal � Ezechiël � Beschrijving van de ‘Dag des Heren’ � Jesaja en Joël � De reeksen van oordelen � Exodus � De eschatologische tegenstander � Daniël � De spreuken tegen de volken � Jesaja en Jeremia � De beschrijving van het toekomstige heil � Jesaja en Genesis Voorbeeld 252 In Jesaja 40-55 staan diverse liederen die een speciale functie hebben. Ze dienen als een afsluiting van wat er in het voorgaande deel is behandeld: ze geven een interpreterende samenvatting van dat deel en een afsluitende lofzang (o.a. 42:10-12, 48:20-22, 52:9). De liederen die voorkomen in Openbaring hebben een soortgelijke functie (4:11, 5:9-13, 7:10-12, 11:15-18, 19:6-8). Voorbeeld 353 Veel gedeelten in Openbaring maken gebruik van een specifiek gedeelte uit het OT: • H. 20-22: de beschrijving van de nieuwe hemel en aarde � Genesis 1-3 • H.8 en 16: de 4 bazuinen en 6 schalen � Exodus 7-10 • 9:1-11: de beschrijving van de demonische sprinkhanenplaag � Joël, Exodus • H. 4: de beschrijving van de hemel en de troonzaal van God � Ezechiël 1

51 Studiebijbel, p.526, Fekkes, p.69-70. 52 Beale, p.89. 53 Studiebijbel, p.523. Voor basisconcept van de Exodusplagen: Osborne, p.340 en Beale, p.88.


Genesis 1–3 54 Openbaring 20–22

1:1 “In het begin schiep God de hemel en de aarde”

21:1 “Ik zag een nieuwe hemel en

een nieuwe aarde” 1:5 “De duisternis noemde hij nacht” 21:25 “Nacht zal het er niet meer zijn”

1:16 “God maakte de twee grote

lichten” (= zon en maan) 21:23

“De stad heeft het licht van de zon en de maan niet nodig”

2:17 “Wanneer je daarvan eet,

zul je onherroepelijk sterven” 21:4 “Er zal geen dood meer zijn”

3:1 Satan verschijnt als

verleider van de mens 20:10 Satan verdwijnt voor eeuwig

3:6–7 Tuin waar onreinheid in komt 21:27 Stad zonder onreinheid 3:8-10

Wandel van God met mens verstoord

21:3 Wandel van God

met mens hersteld

3:13 Eerste overwinning van de slang 20:10 + 22:3

Ultieme overwinning van het Lam

3:16 “Je zwangerschap maak ik

tot een zware last” 21:4

“Er zal geen dood meer zijn, geen rouw, geen jammerklacht,

geen pijn”

3:17 “Vervloekt is de akker om wat jij

hebt gedaan” 22:3

“Er zal niets meer zijn waarop nog een vloek rust”

3:19 Autoriteit van de mens verbroken,

door zondeval Adam 22:5

Autoriteit van de mens hersteld, door heerschappij van Christus

3:23 Eerste paradijs gesloten 21:25 Nieuwe paradijs geopend

3:24 Toegang tot boom des levens

verhinderd, door Adam 22:14

Toegang tot boom des levens hersteld, door Christus

3:24 Mens verdreven uit Gods

directe aanwezigheid 22:4

“Zij zullen Hem met eigen ogen zien”

Plagen Exodus Bazuinen Schalen

7e: hagel & vuur, 1e: bloed 6e: zweren

1e: Hagel, vuur en bloed op aarde

1e: Kwaadaardige en pijnlijke zweren

1e: het water wordt bloed 2e: zee wordt bloed 2e: zee wordt bloed 1e: rivieren en wateren

worden bloed 3e: rivieren worden bitter 3e: rivieren en wateren

worden bloed

9e: duisternis 4e: zon, maan en sterren worden verduisterd

8e: sprinkhanen 9e: duisternis rijk farao

5e: demonen als sprinkhanen

(4e: grote hitte van de zon)

5e: rijk beest in duisternis

2e: kikkers (beeld van afgod = demon ‘Heqet’)

(6e: demonen als paarden) 6e: demonen als kikkers

“De farao viel terug in zijn zondige

houding, … was onverzettelijk, net als

zijn hovelingen.”

9:34

“...maar de mensen bleven hun zelfgemaakte

goden (= demonen) aanbidden … en ze

lasterden de naam van God … en ze braken

niet met het leven dat ze leidden.”

8:20, 16:9, 11

54 Bruce Wilkinson and Kenneth Boa, Talk thru the Bible (Nashville: Thomas Nelson) 1997, c1983.


Beschrijving OT Openbaring

Sprinkhanen plaag Exodus 10:12-15 9:1-11 Verduistering van de zon Joël 2:10 9:2c Uiterlijk als paarden Joël 2:4a 9:7a Gereed voor de oorlog Joël 2:5b 9:7a Tanden als leeuwen Joël 1:6 9:8b Geluid als van paarden Joël 2:4-5 9:9b

Beschrijving OT Openbaring

De hemel geopend Ezechiël 1:1 4:1-2a Troon in de hemel Ezechiël 1:26a 4:2b De goddelijke persoon Ezechiël 1:26b 4:2c-3a De regenboog Ezechiël 1:28 4:3b Onweer Ezechiël 1:13 4:5a Vurige fakkels Ezechiël 1:4, 13 4:5b Glazen zee Ezechiël 1:22 4:6a Vier levende wezens Ezechiël 1:5 4:6b Hun ogen Ezechiël 1:18 4:6c,8 Hun gezichten Ezechiël 1:10 4:7 Hun zes vleugels Jesaja 6:2 4:8a Het “heilig, heilig, heilig” Jesaja 6:3 4:8b BEWUST GEBRUIK VAN HET OUDE TESTAMENT Met de verbinding tussen de plagen die God liet komen over Egypte en haar afgoden (lees: demonen) en de bazuinen en schalen in Openbaring, probeert Johannes zijn hoorders duidelijk maken dat Gods oordeel komt over alle vormen van afgoderij die zo openlijk aanwezig waren in hun eigen tijd.55 Het doel van de Exodusplagen was drievoudig: 1] Bewijzen van Gods grote kracht en aanwezigheid, 2] Bewijzen van de krachteloosheid en machteloosheid van

de Egyptische afgoden (� getroffen bij elke plaag), 3] Bewijzen aan de (als een god aanbeden) Farao dat hij,

vergeleken met JHWH, totaal machteloos was. Exact diezelfde boodschap wordt, door deze directe verbinding, geprofeteerd over het rijk van Babylon (de mensen die leefden volgens het demonisch geïnspireerde systeem) en het beest (de farao van die tijd). “The aim of God in sending the plagues is that men should be converted from idolatry. They are meant to drive men to repentance before it is too late. But men will not be warned.” 56 En dit is niet slechts een eenmalige verbinding die Johannes hier zo bewust maakt, het is een steeds terugkerend werkprincipe. Hij gebruikt dus niet zomaar willekeurig bepaalde verzen uit het OT, maar maakt hierbij ook bewust gebruik van het verband waarin ze staan (vaak: oordeel over goddelozen, verlossing voor rechtvaardigen).

55 Osborne, p.339. Zie ook Beale, p.54. 56 Citaat van Friedrich in TDNT7:87, aangehaald door Osborne, p.339-340

HEQET


Hij heeft dus erg goed gelet op de context waarin die gedeelten staan die hij aanhaalt, en met name rondom het thema van Babylon.

Fekkes toont duidelijk aan dat de passages in Openbaring waarin gesproken wordt over Babylon (14:8-11, 16:19, 17:1-19:4) verwijzen naar profetische passages in het OT die Babel als thema hebben (Jes 13-14, 21:1-10, 47, Jer 25:12-38 en 50-51). Daarnaast gebruikt Johannes ook de beide passages die tegen Tyrus gericht zijn (Jes 23 en Ez 26-29), zodat Babylon in Openbaring tevens de trekken van Tyrus vertoont.

Het effect hiervan is dat het Babylon van Openbaring niet alleen beschreven wordt als een zondige en militair machtige stad (zoals Babel dat ten tijde van de OT profeten was), maar daarnaast ook als een economische grootmacht (zoals Tyrus dat toentertijd was). In scherp contrast daarmee worden de andere passages, waarin een oordeel wordt aangekondigd over de andere volken rondom Israël (zoals Egypte bijvoorbeeld), totaal niet gebruikt.57 “The Apocalypse is steeped in the thoughts and images of the Old Testament. It is on the basis of these sacred Scriptures that we must interpret the Apocalypse.” 58 Op deze manier creëert hij een levendig en krachtig schouwspel van beelden en indrukken over hoe Gods aangekondigde koninkrijk werkelijkheid zal worden, met behulp van het bekende beeldmateriaal van de OT profeten. De hoorders van dit schouwspel herkenden deze voor hen bekende beelden en zagen hoe ze werden toegepast op hun eigen heden en toekomst. Dit verzekerde hen van het feit dat God nog steeds soeverein was, dat al het kwaad niet ongestraft zou blijven en dat de trouwe rechtvaardigen hun beloning zouden krijgen. Hij vuurde hen daarmee ook aan om vast te houden aan het getuigenis van Jezus, ondanks en in de verdrukking.59 Johannes past dit principe ook toe als hij het nieuwe Jeruzalem voor de oren en ogen van de hoorders afschildert (21:9-22:5). Ook hier gebruikt hij geen willekeurige passages, maar ontleent hij zijn beelden specifiek aan de profetische gedeelten over Jeruzalem in het Oude Testament: Jes 52:1, 54:5-17, 60:1-3,18-22, Ez 40-48 en Zach.14.60 Dit alles toont ook aan dat Johannes niet in één keer alles heeft opgeschreven wat hij gezien heeft en dat meteen heeft opgestuurd naar de 7 gemeenten. Hij is juist weloverwogen en zeer doordacht omgegaan met zowel de visioenen als de Heilige Schriften. Er zat dus een aanzienlijke tijd tussen het moment waarop hij de visioenen ontving en het moment waarop de 7 gemeenten zijn brief ontvingen.

57 Fekkes, p.87-88. 58 Hendriksen, p.47,49. 59 Achtemeier, p.563. 60 Studiebijbel, p. 525.


Het blijft natuurlijk zeer waarschijnlijk dat hij echte visioenen heeft gehad, dat is het punt niet. Maar wát hij zag heeft hij waarschijnlijk wel eerst (onbewust én bewust) gezien door een bril die gevormd was door zijn grondige kennis van het OT, en vervolgens schriftelijk verwerkt – zoals door Jezus zelf opgedragen – vanuit een verdere reflectie op wat hij had gezien (de visioenen) en had gelezen (de Schrift). Wat hij had gezien kwam overeen met wat hij had gelezen en dus gebruikte hij bewust díe taal en woorden.61 “Johannes nam de originele kontekst van de OT verzen en paste ze toe op de

visioenen die God hem gaf.” 62 Al deze voorbeelden maken ons duidelijk dat de gedachtewereld en de bewoording van Openbaring heel wezenlijk bepaald worden door die van het OT. Indien wij de juiste betekenis willen weten van de voor ons vreemde beelden, dan zullen wij ons dus moeten verdiepen in hoe die beelden en symbolen gebruikt werden in het OT en het Jodendom van die tijd. Wie daar aan voorbij gaat of geen rekening mee houdt, mist een essentieel startpunt van waaruit het boek vraagt om gelezen en geïnterpreteerd te worden. Dit hermeneutisch principe is ook specifiek van toepassing op de symboliek van het boek. BEELDEN EN SYMBOLEN Dat het boek Openbaring vol zit met beelden en symbolen blijkt niet alleen uit het feit dat het een apocalyptisch profetisch boek is (met de daarbij horende symbooltaal) en vol zit met beelden uit het OT, maar ook specifiek uit twee Griekse woorden in het eerste vers, inclusief de verbinding daarvan met het boek Daniël.63 Openbaring 1:1 Openbaring van Jezus Christus, die hij van God ontving om aan de dienaren van God te laten zien {deiknumi} wat er binnenkort gebeuren moet. Hij heeft zijn engel dit laten meedelen {semaino} aan zijn dienaar Johannes. Daniël 2:28-30, 45 Maar er is een God in de hemel die mysteries onthult. Hij heeft koning Nebukadnessar laten weten {semaino} wat er aan het einde van de tijd zal gebeuren. De droom en de visioenen die tijdens uw slaap in u opkwamen, waren deze: Tijdens uw slaap, majesteit, kwamen gedachten bij u op over wat er in de toekomst gebeuren zal. Hij die mysteries onthult, heeft u laten weten {semaino} wat de toekomst zal brengen. Dit mysterie is mij onthuld, niet door enige wijsheid die ik op anderen voor zou hebben, maar opdat ik de uitleg aan de koning zou overbrengen en u zou begrijpen wat er in uw hart omgaat. Precies zoals u zag dat er een steen van de berg losraakte zonder dat er een mensenhand aan te pas kwam, en het ijzer, brons, leem, zilver en goud verbrijzelde. De grote God heeft de koning laten weten {semaino} wat er in de toekomst te gebeuren staat. De droom is waar, en de uitleg betrouwbaar.’

61 Studiebijbel, p.527 62 Osborne, p.26. 63 Beale, p.50-51, Studiebijbel p.481.

Hermeneutiek = uitlegkunde � de

regels die van toepassing zijn op het verantwoord

uitleggen en toepassen van een

Bijbelse tekst.


Laten zien (NBG: tonen) = {deiknumi} = wijzen, tonen, laten zien, iemand met iets of iemand bekend maken, uitleggen. Dit kan gaan over zowel zichtbare, concrete voorwerpen, als meer abstracte zaken of gebeurtenissen. Dit woord wordt gebruikt in 4:1, 17:1, 21:9+10, 22:6,8 en verwijst daarin steeds naar een symbolisch visioen / beeldende openbaring. Het Griekse woord {semaino} – vertaald als “laten meedelen” en “laten weten” – heeft de betekenis van: te kennen geven, aanduiden, met een teken iets duidelijk maken. Het hangt samen met {sēmeion} = ‘teken’. Het draagt het idee van: via symbolen communiceren.64 Dit werkwoord wordt herhaaldelijk door de evangelisten gebruikt in het kader van de wonderen en tekenen van Jezus. Daarbij gaat het primair niet om wat het teken is, maar om wat dit teken wil duidelijk maken aan hen die het zien. Naast deze grammaticale argumenten is er ook het ‘verbindingsargument’. Vers 1 van Openbaring komt sterk overeen met Daniël 2:28 en 45. Johannes had hier zonder problemen een simpeler Grieks woord kunnen gebruiken ({γνωριζω} = bekend maken), maar maakte zeer waarschijnlijk weer een bewuste keuze om dit werkwoord te gebruiken, zodat deze tekstuele verbinding met Daniël gemaakt kon worden. In de context van dit deel gaat het over koning Nebukadnessar die een onbegrijpelijk symbolisch visioen ontvangt, die vervolgens door Daniël wordt uitgelegd. Met deze verbinding wordt niet alleen bevestigd dat het boek er om vraagt om primair symbolisch gelezen te worden, maar wordt ook meteen het thema onder de aandacht gebracht: het is een openbaring van God over de komst van Zijn koninkrijk en het oordeel over de ‘standbeeld-koninkrijken’ (vers 45).65 “The motif of what the prophet saw indicates the books genre and is therefore a guide to the reading strategy we must use if we are to see its message.” 66 LETTERLIJK OF LITERAIR LEZEN? Vanaf de opkomst van het Fundamentalisme in de negentiende eeuw wordt in bepaalde kerkelijke kringen een nauw verband gelegd tussen een letterlijke uitleg van de Bijbel enerzijds en het aanvaarden van het gezag van de Bijbel als Gods Woord anderzijds. In deze stroming is men beducht voor een al te vrije omgang met het Woord. Teveel vergeestelijken zou er namelijk toe kunnen leiden dat tenslotte ook het scheppingsverhaal en het opstandingsverhaal niet meer letterlijk genomen worden. Voor deze christenen gelden alleen interpretaties die alles zoveel mogelijk letterlijk opvatten als orthodox of Bijbelgetrouw. Ze bedoelen het goed, maar hebben op dit punt nog te weinig zicht op het literaire karakter van de Schrift. Veel Bijbelse teksten mogen en kunnen niet letterlijk gelezen worden. Want anders zou dat betekenen dat: � God een brullende en grommende leeuw is,

(Amos 1:2, 3:8) � Het koninkrijk van God niet groter is dan een akker,

(Mat 13:1-9) � Jezus het volk tot kannibalisme wilde aanzetten,

(Joh 6:51) � Mannen zwanger kunnen worden (Psalm 7:14).

64 Mounce, p.42 65 Beale, p.51. Zie ook Studiebijbel p.481, Osborne, p.16. 66 Johnson, p.8. Zie ook Kamp, p.42.


Wanneer we alle teksten van de psalmisten en profeten zo letterlijk mogelijk nemen, zonder het nodige gevoel te hebben voor hun vaak emotioneel beladen beeldende en profetische taal, missen we juist de essentie van de boodschap die zij probeerden over te brengen.67 Zowel het OT als het gehele Jodendom gebruiken vooral beelden, symbolen en illustraties om informatie door te geven en te onderwijzen. Daardoor kan God / Jezus

tegelijkertijd een rots, een schild, een sterke vesting [psalm 18:2], een moeder hen met veilige vleugels [Lukas 13:34] en een herder zijn. Al deze beelden moeten verstaan worden als geheel, niet onderzocht en vergeleken worden met elk detail van dat beeld. Elke beeld geeft een stukje informatie over hoe God is en hoe het volk Hem ervaren heeft (als een sterke, veilige schuilplaats, beschermend en verzorgend). Het Griekse denken van die tijd, in tegenstelling

hiermee, gebruikte juist vooral abstracte concepten en feitelijke, verbale exactheden. Wij, westerlingen van de 21e eeuw, hebben die wijze van denken overgenomen en moeten moeite doen om de omslag te maken naar het Joodse denken.68 Kortom: de Bijbel als geheel vraagt om een zo literair mogelijke benadering (elke paragraaf uitleggen volgens de regels die passen bij het literaire genre van die paragraaf) met oog en begrip voor de Oosterse / Joodse wijze van communiceren. Openbaring specifiek, als een apocalyptische profetisch werk vol visioenen, vraagt zo om een benadering die de beelden primair symbolisch i.p.v. letterlijk verklaart en uitlegt. Doen we dat niet, dan wordt en blijft de Bijbel, en vooral Openbaring, in de praktijk een grotendeels onbegrepen, onduidelijk en onzinnig boek.69 WIE BEPAALT DE BETEKENIS? Deze politieke cartoon over Wilders wordt door veel Nederlanders vandaag waarschijnlijk snel begrepen. Maar welke betekenis zou bijvoorbeeld een Mexicaan er aan geven? Of een Nederlander over 500 jaar? De juiste uitleg van deze cartoon kan niet gegeven worden zonder kennis van het huidige politieke leven. Deze ene kleine tekening weerspiegelt verder de visie van de tekenaar die daarmee iets duidelijk wil maken. Hij had ook een verhaal kunnen schrijven om dat te doen, maar zoals het spreekwoord gaat: een plaatje zegt vaak meer dan duizend woorden. Dit is ook van toepassing op de symbolen van Openbaring. Johannes, met zijn Oosterse / Joodse achtergrond, gebruikte de voor hem bekende wijze van vertellen met beelden (als ware hij een politieke cartoonist), en de eerste hoorders van het boek begrepen meteen die beeldtaal, omdat ze in dezelfde tijd leefden als Johannes en dezelfde achtergrond hadden (qua kennis van apocalyptische literatuur, het OT en de Grieks-Romeinse cultuur). Willen wij het begrijpen en toepassen zoals het bedoeld was, dan zullen wij hun achtergrondkennis moeten hebben en gebruiken.70

67 Studiebijbel, p.481. Zie ook Poythress, p.47. 68 Kistemaker, p.16. 69 Johnson, p.11-12. 70 Studiebijbel, p.481, Osborne, p.16-17, Beale, p.56, Beasley-Murray, p.16-17.


“De taak van de hedendaagse uitlegger is het lezen van de symbolen met behulp van de woorden- en beeldenschat van de 1e eeuw, om ze vervolgens te interpreteren voor de kerk van de 21e eeuw in termen van hun uiteindelijke en complete vervulling.” 71 Een duidelijk verkeerde manier van omgang met de symbolische beelden is dus om ze allemaal te beschouwen als een verborgen code die ontcijferd moet worden door ze te verbinden met een concrete gebeurtenis of persoon in de geschiedenis van de kerk of de mensheid, in heden, verleden of toekomst. Dit zou dwars ingaan tegen het feit dat Johannes met het gebruik van deze symbolen iets duidelijk wilde maken voor zijn eigen tijdgenoten en medegetuigen van Jezus.72 FUNCTIE / DOEL VAN SYMBOLIEK � Tegenbeelden

De tijdgenoten van Johannes in de steden van Asia werden continu geconfronteerd met krachtige beelden van de Romeinse visie op de wereld. Burgerlijke en religieuze architectuur, iconen, standbeelden, rituelen en festivals boden allemaal visuele impressies van de macht, glorie en overheersing van zowel het Romeinse rijk als de heidense religies. In deze context bood Openbaring sterke profetisch-christelijke ‘tegen-beelden’. Deze boden een even krachtige indruk op het voorstellingsvermogen van de hoorders, waardoor ze met andere ogen konden kijken naar de wereld om hen heen. Nu konden ze zien met ‘hemelse ogen’ naar de aardse realiteit en de Romeinse stroom van anti-Goddelijke beelden met meer innerlijke kracht weerstaan.73

Zo ligt er bijvoorbeeld een opvallende parallel tussen de vrouw op het beest (hoofdstuk 17-18) en de godin Roma (Dea Roma), zoals ze wordt afgebeeld op een munt, geslagen in Asia in 71 n.Chr. Hierop zit ze op de 7 heuvels van Rome met een zwaard in haar hand. De cultus rondom Dea Roma was erg populair in de meeste steden in Asia, het gebied van de 7 gemeenten. Johannes toont nu echter haar ware aard: ze is niets meer dan een Romeinse hoer, die de wereld (ínclusief de christenen! – zie 2:14-15, 20-21)

verleidt tot immoreel gedrag en religieus overspel (= afgoderij – zie Jes 23:15-17).74

� Omdraaien van de werkelijkheid

Nauw verbonden hiermee ligt een thema van Openbaring: veel dingen zijn niet zoals ze lijken aan de buitenkant. Smyrna lijkt arm, maar is rijk (2:9). Sardes lijkt te leven, maar is dood (3:1). Laodicea lijkt rijk en voorzien van alles, maar is arm en naakt. Het Beest lijkt onoverwinnelijk, de getuigen verslaand en dodend, maar hun dood is juist hun overwinning over het beest! (12:11) Wat aan de buitenkant, voor het gewone oog, naar wereldse ideeën, zwakke, hulpeloze, verdrukte, arme getuigen van Jezus lijken zijn, blijken – in het profetische licht – juist de ware overwinnaars te zijn die delen in de victorie van de Leeuw die overwon als het Lam.

71 Mounce, p.31. 72 Achtemeier, p.560. 73 Bauckham, Theology, p.17. Zie ook Wilcock, p.23. 74 Osborne, p.608 en Beale, p.848, erkennen dit ook als mogelijk deel van de achtergrond.


Wat voor het gewone oog onoverwinnelijke krachten zijn die de geschiedenis bepalen (de militaire-politieke-religieuze-economische machten van Rome en haar voorgangers), blijkt – in het profetische licht – een zelfvernietigend systeem te zijn dat ligt onder de toorn van de Almachtige God (17:1–18:23). “De symbolen spreken de verbeeldingskracht van de hoorders aan om achter de tekens de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. Ze worden ingezet als wapen in de geestelijke strijd die woedt om de geest en het hart van de hoorders.” 75 De symbolen van Openbaring laten de dingen dus zien zoals ze in werkelijkheid zijn, en vaak dus juist tegenovergesteld. Ze tonen de ware, geestelijke identiteit van de personen en instituten met een helderheid en kracht die niet bereikt had kunnen worden met een simpele, feitelijke beschrijving. De kracht van de symbolen ligt in de helderheid en levendigheid voor de hoorder.76

� Overtuigen

En het is juist deze kracht van helderheid en levendigheid die een belangrijke rol speelt bij het oproepen van de gewenste emoties en gedragingen. Net als met de profeten van het OT is veel van de symbolische taal namelijk bedoeld om bepaalde reacties bij de hoorders op te roepen, niet om een letterlijk te interpreteren overzicht van gebeurtenissen te geven. De door Johannes beschreven beelden weer-klinken en spelen in op bekende historische feiten, angsten, ervaringen, verwachtingen, verbeeldingen, mythes en kennis van zijn tijdgenoten, zoals: � de plagen in Egypte, � de angst voor een invasie van de Parthen

uit het Oosten (zie blz. 78), � de vrees voor een (in die omgeving

regelmatig voorkomende) aardbeving, en � de herinnering aan de grote uitbarsting

van de Vesuvius in 79 n.Chr, waarbij o.a. Pompeii werd vernietigd.77

Juist deze oorlogen en natuurrampen worden in Openbaring uitvergroot en met Bijbelse termen beschreven, met als doel het oproepen van een waarschuwend en afschrikwekkend beeld van de komende toorn van God over alle vormen van zonde (� afgoderij, ontucht, toverij, e.d.). Vooral de beelden van vuur en een aardbeving werden in die tijd direct geassocieerd met het oordeel en de komst van God op aarde.78 Deze én andere vergelijkbare beelden vormen samen zo een gevarieerd en compleet schilderij van Gods oordeel over Rome en alle anti-Goddelijke koninkrijken. Het is dus niet de bedoeling dat we deze verzameling van beelden tot een feitelijke, chronologische voorspelling maken van hoe het exact zal gaan gebeuren, want dan missen we echt het doel.79

75 Kamp, p.43. 76 Johnson, p.9-12. 77 Bauckham, Climax, p.206. 78 Zie Gen 19:24-25, Rich 5:4-5, Psalm 18:8-16, Jes 34:8-10, Jer 7:20, Joel 2:1-3, Habakuk 3:3-10. 79 Bauckham, Theology, p.19-21. Evenzo Achtemeier, p.562.


De literaire vorm van symboliek en gelijkenissen vinden we daar waar men niet luistert naar gewone oproepen tot bekering en waar rationele waarschuwingen geen effect meer hebben, omdat men geestelijk hardnekkig is geworden en van plan is om door te blijven wandelen op het pad van ongehoorzaamheid. Op een wijze vergelijkbaar met de profetieën van het OT en de gelijkenissen van Jezus, zorgen de symbolen van Openbaring er voor dat de harten van de rebelse groep gelovigen verhard worden, dat de lauwe christenen flink (geestelijk) wakker worden geschud, de trouwe heiligen sterk worden aangemoedigd en, ook nog, de ongelovigen tot geloof komen.

Johannes wilde de hoorders dus oproepen en motiveren om geen compromissen te sluiten met het duivels geïnspireerde wereldsysteem waarin ze leefden, maar juist om hun denken en doen af te stemmen op de wijze van leven op de vernieuwde hemel en aarde. Zij moesten hun eigen leven bekijken vanuit het goddelijke licht van het Nieuwe Jeruzalem, hun toekomstige woning.80 “John wrote to awaken and shape the moral and religious imagination of christians of his own day. The symbolism is meant to stimulate them to see the world as it truly is.” 81

De Joods-christelijke hoorders, bekend als ze waren met het OT en de apocalyptiek, waren bekend met deze wijze van interpreteren van de symboliek. Hierin was het ook mogelijk om oudere symbolen opnieuw te gebruiken in andere omstandigheden, maar die daarin nog wel dezelfde reactie moesten oproepen. De tijdgenoten van Johannes herkenden deze symbolen dus vanuit de voor hen bekende Heilige Schrift, de toenmalige literatuur en feitelijke gebeurtenissen, en begrepen de aanwijzingen die Johannes hiervoor gebruikte in zijn boek. Johannes ging er ook vanuit dat ze dit zouden en konden doen.82 VORMEN VAN SYMBOLIEK Er komen diverse vormen van symboliek voor in Openbaring. Zo zijn er bijvoorbeeld: � Namen � Bileam: bedrog <2:14>), Izebel: verleiding <2:20>. � Plaatsen � Sodom & Egypte: immoraliteit en slavernij <11:8>, Zion: de plek van

(het hemelse) Jeruzalem = Gods woonplaats <14:1, 21:2-3>. � Natuur � boom des levens: eeuwig overvloedig leven <2:7, 22:2,14,19>, de zee:

chaos, dood, gevaar. Ook: natiën <13:1, 21:1>, aardbeving: oordeel <8:5, 11:13,19, 16:18>.

� Kleuren � wit: reinheid, heiligheid, overwinning <1:14, 6:2,11, 7:14, 19:11,14, 20:11>, rood: oorlog <6:4, 12:3, zie ook 19:13>, goud: perfectie <21:18,21>.

� Dieren � lam: weerloos <5:6>, leeuw: kracht <5:5, 13:2>, sprinkhanen: plaag <9:3>, kikkers: demonen <16:13>, schorpioenen: giftig, pijn, dood <9:5>.83

De vorm die echter het meest voorkomt en het meest opvalt is de getallensymboliek.

80 Beale, p.69. 81 Achtemeier, p.562. 82 Keener, Bible Background Commentary, p.761. 83 Kistemaker, p.12-16.


GETALLENSYMBOLIEK De meeste commentatoren84 zijn het er over eens dat minimaal de getallen 3, 4, 7 en 12 (en hun vermenigvuldigingen) een symbolische betekenis hebben in Openbaring. Ze zijn het er verder over eens dat dit voortkomt vanuit het OT. Elk getal heeft iets in zich van volkomenheid of compleetheid, en dat wordt door de hele Bijbel heen zo gebruikt. Veel van deze theologen doen niet eens hun best meer om dit nog te bewijzen, omdat het idee daarin zo overduidelijk naar voren komt.85 Dit wordt bevestigd door het sterk structurerende effect van het herhaalde gebruik van specifiek het getal 7 (met verdeling in 4+3 of 3+4) bij de 3 series van oordelen.86 Daarnaast is er ook nog het apocalyptische karakter van het boek: in dat genre was het heel gebruikelijk om ze zo te gebruiken.87 Alleen de uitleggers die de beelden en visioenen in Openbaring zo letterlijk mogelijk nemen,88 menen dat dit ook van toepassing is op deze getallen.89 “Wanneer we de symbolische betekenis van de getallen ontdekken en de flexibiliteit waarmee Johannes het gebruikt, zullen we de boodschap gaan begrijpen die ze proberen duidelijk te maken, en gaan we niet meer proberen om de aantallen in de visioenen te verbinden met gewone aardse dimensies van tijd, hoeveelheid, ruimte en afstand.” 90 • Het getal 3

Het getal 3 staat voor de verticale dimensies van de wereld: hemel, aarde, onderwereld. In de Bijbel staat het voor goddelijke perfectie.

• Het getal 4 Dit getal staat voor de horizontale dimensies: de 4 windstreken. Het is het getal van volheid wat betreft de wereldse schepping en de mensheid.

• Het getal 7 Het getal 7 drukt volheid, totaliteit, compleetheid, heiligheid uit. De combinatie van 3 en 4 maakt 7 ook tot het getal van de kosmische totaliteit.

• Het getal 10 Ook dit getal verwijst naar compleetheid, vanuit het decimale stelsel. Het is in Openbaring het getal dat vooral verbonden is met satans werk en werkers.91

• Het getal 12 Dit getal staat voor het harmonische geheel, perfectie, de volmaakte totaliteit, omdat 12 het product is van 4 keer 3.92 Het staat ook voor compleetheid en eenheid in diversiteit: de 12 stammen zijn één volk Israël en de 12 discipelen staan voor het gehele volk van God.93

84 Beale, p.58, Achtemeier, p.561-562, Osborne, p.17-18, Kistemaker, p.4,13-14, Johnson, p.14-16 Kamp,p.44 en met name Bauckham, Theology, p.109-110 en Climax, p.29-37 � overzicht blz. 31. 85 Wie zich daardoor niet laat overtuigen, kan zelf kijken op bv. www.biblestudy.org/bibleref/meaning-of-numbers-in-bible/7.html of bv. www.angelfire.com/az/rainbowbridge/seven.html. 86 Achtemeier, p.516 en Bauckham, Climax, p.7-15 87 Osborne, p.17. Zowel 4Ezra, 2Baruch als de Sepher ha-Razim hebben een 7-voudige structuur. 88 Hitchcock, p.35, 97; Lahaye, p.44. Zie ook de boeken van ‘opname-guru’ Walvoord. 89 Hitchcock, p.91. 90 Johnson, p.14-16. 91 Johnson, p.14; Kistemaker, p.6. 92 Kamp, p.44. 93 Beale, p.59.


Overzicht / voorbeelden

Getal Onderwerp

3

-- vliegende engelen met waarschuwing, plagen (vuur-rook-zwavel), onreine geesten, stukken van de stad (door heftige aardbeving), poorten (per windrichting).

-- 3 x “bruid”. -- goddelijke 3-éénheid (Vader – Zoon – Heilige Geest) en -- satanische parodie 3-éénheid (draak – beest uit zee – beest uit aarde). -- 3-voudige aanbidding van God (“heilig, heilig, heilig”). -- 3 x 3-voudige naam / titel van God: “Hij die is, was en komen zal”. -- 3 x 3-voudige satanische parodie: “dat was, niet is, weer zijn zal”. -- opsommingen (4 x) met 3 elementen � 4:9,11, 19:2, 10:6.

4

-- hoeken van de aarde, winden, “boom des levens”, “water des levens”. -- 4 x titel van God: ‘Hij die leeft tot in eeuwigheid’ (4:9,10, 10:6, 15:7). -- opsommingen met 4 elementen �5:13, 6:8, 8:5 + 16:18, 9:21, 10:1-2,

11, 18:22).

7

-- gemeenten, sterren, lampenstandaards, fakkels, geesten van God, ogen van het Lam, zegels, bazuinen, schalen, heuvels, koningen, koppen van de draak met kroon.

-- 7 x “Christus”, “profetie”, “Woord van God”, “sikkel”. -- 7 x titel: “God, de Heer, de Almachtige”, “Degene die op de troon zat”,

“de Alfa en Omega” (als zelfdeclaratie, in variaties). -- 2 x 7 “heiligen”, “Jezus Christus”, waarvan 7 samen met “getuige”. -- 2 x 7 vermeldingen van “de Geest”: 7x in steeds gelijke vorm (H. 2 en

3: “wie een oor heeft …”) en 7x in verschillende vormen. -- opsommingen met 7 elementen � 5:12, 7:12, 9:7-10.

3 - 4 - 7

-- 7 zaligsprekingen (1:3, 14:13, 16:15, 19:9, 20:6, 22:7,14), met 3 aansporingen tot volharding en 4 beloftes van toekomstige beloning voor getoonde volharding.

-- 4 x “7 geesten van God” (1:4, 3:1, 4:5, 5:6). -- 7 x 4-voudige aanduiding van groepen van mensen (“alle landen en

volken, elke stam en taal” – met kleine variaties) (5:9, 7:9, 10:11 <NBG>, 11:9, 13:7, 14:6, 17:15 <NBG>).

-- 4 x serie van 7 oordelen: zegels, bazuinen, donderslagen, schalen. -- 4 x 7 = 28x “het Lam””, waarbij het 7x direct verbonden wordt met God. -- 4 x 7 = 28x {arnion} = “lam” � Jezus. -- 4 x 7 = 28x goederen op de handelslijst van ‘Babylon’.

10 -- 10 horens van de draak, 10 horens van het beest. -- 10 x “de mensen die op aarde leven”. -- 10 dagen van verdrukking (2:10).

12 -- Stammen van Israël, aantal sterren in krans van vrouw (12:1), poorten

= parels, engelen, fundamenten + namen van apostelen, edelstenen. -- 2 x 12 = 24 oudsten op 24 tronen.

144 = 12 x 12: dikte van stadsmuur. 1.000 = 10 x 10 x 10: grote menigte engelen; complete, lange periode

12.000 = 12 x 10 x 10 x 10 = 12.000 stadie: afmetingen nieuwe Jeruzalem. 10.000 = 10 x 10 x 10 x 10: ontelbaar grote menigte

144.000 = 12 x 12 x 10 x 10 x 10 = complete leger van verzegelden uit Israël, de vrijgekochte eerstelingen voor God en het Lam (7:4-8, 14:1-5).

666 6 is net niet 7, dus onvolkomenheid. 666� complete onvolkomenheid. 3 ½ jaar = tijd, tijden en halve tijd = 42 maanden = 1260 dagen: afgebakende tijd


“Dit alles kan niet slechts toevallig zijn opgetekend. Het lijkt erg waarschijnlijk dat Johannes dit boek zeer nauwkeurig geschreven heeft, om kenbaar te maken dat het hier gaat om het perfecte plan van God en de compleetheid, volmaaktheid van zijn werk.” 94 Johannes speelde dus geen literair spelletje met deze getallen. Het was juist een manier om diepere theologische betekenis te kunnen geven aan zijn schrijfwerk. Hij gebruikt bijvoorbeeld niet alleen het getal 12 als basisgetal voor de beschrijving van het nieuwe Jeruzalem, maar hij gebruikt het ook totaal exact 12 keer in dit specifieke gedeelte (21:9–22:5). Hiermee wil hij nog dieper duidelijk maken dat het hier gaat om de symbolische presentatie van Gods perfecte, complete, harmonieuze volk.95 Wat betreft het getal 7 kan vermeld worden dat er 7 gemeenten zijn die een brief van Johannes ontvangen. Er zijn echter meer dan 7 gemeenten in Klein-Azië, en sommige liggen heel dicht bij één van de 7. Deze 7 vertegenwoordigen echter het geheel van de gemeente van Christus, omdat het getal 7 compleetheid symboliseert. Zo staan de 7 horens van het Lam voor Zijn complete macht en kracht. Zijn 7 ogen moeten gezien worden als zijn complete kennis van wat er op aarde gebeurd, door de alomtegenwoordige aanwezigheid en volheid van de 7 Geesten van God (= Heilige Geest) over de hele aarde, die nauwkeurig bekend is met elk van de 7 gemeenten.96 Als we deze beelden en getallen letterlijk moeten nemen, zou dat leiden tot zeer onwerkelijke, onmogelijke dieren … � De 7 zegels, 7 bazuinen, 7 donderslagen en 7 schalen duiden op de compleetheid van God oordeel over de zondige wereld. Gods 7-voudige toorn (Gen 4:15, 24, Ps 79:12) staat voor een complete vergelding, om recht te laten geschieden. In Leviticus waarschuwt God Zijn volk 4 keer dat Hij, bij blijvende ongehoorzaamheid, koppigheid en zondigheid, hen 7-voudig zwaarder zal straffen daarvoor (Lev 26:18,21,24,28). Dit komt dus sterk overeen met deze 4 series van 7-voudige oordelen. Elke serie van 7 oordelen verhaalt over de strijd van de demonische machten met God en Zijn volk, welke steeds eindigen met de overwinning van God. De getallen symboliseren een vangnet waarin de satanische machten gevangen zitten, vastgezet aan alle kanten, zodat de uiteindelijke overwinning van Gods volk nu reeds als een vaststaande zaak kan worden beschouwd. De gestructureerde herhaling van de getallen geeft aan dat er niets toevallig of ongeordend is. Ook de 4-voudige indeling van het boek (qua visioenen) is zo te zien als een duiding van de compleetheid van de boodschap van Openbaring over Gods oordeel en beloning, specifiek wat betreft het universele, wereldwijde aspect er van.97 Samenvattend kan daarom gezegd worden dat achter het symbolische gebruik van 4, 7 en 12 het beeld naar voren komt van God die orde schept in deze wereld en van Zijn soevereiniteit over die wereld. Het laat de (niet altijd zichtbare) realiteit zien dat God alles onder controle heeft.

94 Osborne, p.17, deels Bauckham citerend: Climax, p.35. 95 Bauckham, Climax, p.33,36. 96 Zo o.a. Johnson, p.14. 97 Beale, p.59-63. Zie ook paragraaf Structuur.


“De conclusie die we moeten trekken is dat de getallen, beelden en expressies van grootte en intensiteit geïnterpreteerd moeten worden als symbolisch voor totaliteit, volheid, en perfectie / volmaaktheid.” 98 Afsluitend is het nog belangrijk om te weten dat niet elk detail en elk vers symbolisch is. Tenzij de boodschap vraagt om een bepaalde interpretatie van de individuele delen van een beeld of symbool, is het beter om niet bij elke detail dieper te gaan zoeken naar een voor ons verborgen betekenis. Het gaat primair om het geheel van het beeld dat iets wil zeggen (dát is de boodschap), secundair om de diverse onderdelen die het complete beeld maken (het beeld van het nieuwe Jeruzalem heeft als centrale idee de perfecte en persoonlijke omgang met God – de afmetingen maken dat symbolisch duidelijk).99 Verder zijn er diverse verzen die heel simpel gelezen en letterlijk geïnterpreteerd mogen worden. Het eiland Patmos (waar Johannes naar toe verbannen was) staat zo bijvoorbeeld niet voor een symbolische gevangenis of een spirituele plek, maar gewoon een echt bestaand eiland waar Johannes werkelijk naar toe gebracht was.100 Ook is het nog belangrijk om te zien dat de beeldende, profetische taal niets zegt over de realiteit van de voorspelde gebeurtenissen. Symboliek is geen ontkenning van de historische realiteit, maar een literair middel om die realiteit juist op een krachtige manier duidelijk te maken.101 STRUCTUUR & INDELING

Dat het boek Openbaring een zeer gestructureerd boek is, blijkt door het structurele gebruik, door bijna het gehele boek heen, van duidelijk benoemde series van 7:

� 7 brieven aan 7 gemeenten (2:1–3:22), � 7 zegels (5:1–8:1), � 7 bazuinen (8:2–11:18), en � 7 schalen (15:1–16:21).102

Maar deze structuur is zeker niet meteen voor iedere moderne lezer helder en duidelijk. Sweet meent zelfs: “Op het eerste gezicht lijkt het boek onmogelijk ongeorganiseerd en enorm incoherent.” Veel theologen ontdekten verschillende variaties van herhalingen en kunstmatige constructies in Openbaring. Daardoor meenden sommigen dat het niet door één persoon op één moment geschreven kon zijn. De schijnbare rommeligheid heeft echter o.a. te maken met het genre van apocalyptiek, dat van nature incoherent is, vol met plotselinge veranderingen van spreker en locatie, van tussenvoegsels, herhalingen (‘recapitulaties’) en onregelmatigheden. Vanuit dit gegeven kan daarom gezegd worden dat Openbaring een indrukwekkend samenhangend geheel is, wat gezien moet worden als het product van één man en als een structurele eenheid.” 103 “Het boek Openbaring moet behandeld en uitgelegd worden als een eenheid.” 104

98 Kistemaker, p.16. 99 Hendriksen, p.40; Fee, p.237. 100 Kistemaker, p.16. 101 Mounce, p. 212. 102 Aune, p. xciv 103 Osborne, p.27-29. Citaat J. Sweet, ‘Revelation’ (International New Testament Commentaries, London/Philadelphia), aangehaald door Osborne. Zie ook Kamp, p.38 en Studiebijbel, p.501-502. 104 Boring, p. vii.


WELKE STRUCTUUR / INDELING? Theologen zijn enorm verdeeld over de indeling van het boek. Een kort overzicht van meningen geeft al een helder beeld over het gebrek aan consensus:105

• Het is een dramastuk in 7 delen (J.W. Bowman). • Het is een compositie rondom het thema van ‘Heilige Oorlog’ (Giblin). • Het is een boek met 7 delen, waarin steeds 7 visioenen worden beschreven

(Lohmeyer). • Het is een liturgisch werk, gebaseerd op patronen van feesten in de vroege

kerk (o.a. M.H. Shepherd). • Het heeft een chiastische structuur (Fiorenza). • Johannes had totaal geen specifieke indeling voor ogen (Kraft).

VERDEELD IN 7 DELEN? Gezien het feit dat het getal 7 zo’n belangrijke rol speelt voor Johannes, is het dan niet waarschijnlijk dat het boek als geheel verdeeld is in 7 delen, of zelfs 7 delen met 7 secties?106 Hij gebruikt immers niet alleen duidelijk herkenbare series van 7, maar ook verborgen series, zoals de 7 zaligsprekingen, 7 lofprijzingen, 7 verwijzingen naar het altaar en 7 profetische proclamaties van de komst van Jezus.107 En verder was het binnen de apocalyptische literatuur gebruikelijk om dit getal 7 te gebruiken om een boek te structureren. Het boek 4Ezra bijvoorbeeld heeft 7 openbaringen, 7 manieren waarop de goddelozen gestraft worden en 7 manieren waarop de rechtvaardigen juichen. Ook 2Baruch is geordend in 7 delen.108 Het antwoord op deze vraag is ontkennend. Ondanks de diverse pogingen om Openbaring in 7 delen met 7 scènes in te delen, moeten we concluderen dat, alleen al door het feit dat ze allemaal van elkaar verschillen, het té veel creatieve invulling van de maker vraagt.109 Dat Johannes ons uitnodigt om met de expliciet vermelde series van 7 te werken is duidelijk, maar hij nodig ons niet specifiek uit om 7-delige reeksen te zien in de overige delen van het boek. Bij voorlezing zijn ongenummerde partijen immers moeilijk hoorbaar.110 OPENBARING IS EEN HOORERVARING Zoals al eerder is aangegeven ervaarden de gelovigen van de 1e eeuw dit boek namelijk primair als een gezamenlijke hoor-ervaring, niet als een persoonlijke lees/studie-ervaring. Bij het voorlezen vormden voornamelijk de expliciet vermelde series van 7, zeer herkenbare markeerpunten om het boek goed te kunnen volgen. Het is echter zeer onwaarschijnlijk, zelfs voor de sterk auditief georiënteerde gelovigen van die tijd, dat ze de ongenummerde formuleringen van “ik zag” als zo’n markeerpunt hadden ervaren of gehoord. Het is zeker waar dat er series van 7 (en 3 en 4) in het boek verwerkt zijn die de hoorders niet direct hebben kunnen waarnemen, maar dat wil niet impliceren dat er dús ook een niet direct zichtbare 7-voudige verdeling van het boek moet zijn. De structuur van de 7 brieven, zegels, bazuinen en schalen is de enige die expliciet vermeld wordt en vormt daarmee ook de basis voor de structuur van het boek.111

105 Mounce, p.32, Studiebijbel, p.503. 106 Johnson p.35-36. 107 Boring, p.31. 108 Aune, p.xcv 109 Beale, p.111-112, Boring, p.32, Johnson, p.40. 110 Kamp, p.37. 111 Johnson, p.40.


“The text of the Apocalypse is aural by nature. It is meant to be heard and read aloud as one would act out a role in a play.” 112 LITERAIRE INDELING Daarom moeten we dus op zoek gaan naar een literaire indeling die oog heeft voor de reeds eerder vermelde feiten dat:113

• het boek duidelijk en helder te volgen moest zijn voor een groep hoorders, • de profetische boodschap ontvangen moest kunnen worden, puur en primair

via het gesproken woord, • de verwijzingen naar het OT gehoord en beleefd moesten kunnen worden, • het literair gezien in een apocalyptisch kader staat.

Als een bekwame spreker voor een gemeente van auditief (op spreken en luisteren) ingestelde gelovigen, wil Johannes dus die hoorders helpen om zijn boodschap zo goed mogelijk te horen, volgen en onthouden, door de literaire markeerpunten.114 De vraag wordt zodoende: Wat zijn de markeerpunten die Johannes in zijn verhaal heeft gestopt? Welke tekstuele formuleringen zijn als zodanig bedoeld?

Een mogelijk indeling kan gemaakt worden met: ‘wat je zag, wat is, wat zal zijn’ (1:19). Dit is echter slechts een ruwe, algemene indeling, zonder inhoud. Het gedeelte over “wat is” (2:1-3:22) bevat ten eerste beloften die nog in de toekomst liggen. Ten tweede heeft 4:1 – 22:5 gedeeltes die duidelijk in het verleden liggen (12:1-5) en zijn ze uiterst relevant voor de mensen die leven in het “wat is”.115 Een andere – ook nog redelijke brede – indeling is op basis van de formulering “in de geest”, in het Grieks: {en pneumati}.116 Johannes beschrijft 4 keer dat hij “in vervoering” (NBV) / “in vervoering des geestes” (NBG) raakt of meegevoerd wordt (1:10, 4:2 en 17:3, 21:10). Dit is een duidelijke referentie naar profetische inspiratie zoals ook vermeld wordt door Ezechiël. De eerste twee vermeldingen zijn beide een startpunt voor een serie visioenen (verheerlijkte Jezus � 7 gemeenten; leeuw = Lam Jezus � 7 zegels-bazuinen-schalen). De laatste twee zijn deel van het startpunt van een beschrijving van een vrouw: de hoer (17:1) en de bruid (21:9), waarbij Johannes door de Geest naar een bepaalde plek werd gedragen (woestijn en hoge berg). Ook Ezechiël werd door de Geest naar verschillende plaatsen gedragen. Deze 4-voudige vermelding van Geestvervoering vormt voor diverse theologen de belangrijkste aanwijzingen voor een 4-voudige verdeling van het middenstuk van het boek, tussen proloog en epiloog. Het is verfrissend simpel en is gegrond in de tekst.117 Johannes geeft zijn boek bewust de structuur van Ezechiël (zie ook H.4).118 Deze basisindeling wordt bevestigd door de haast identieke bewoordingen waarmee de twee laatste visioenen worden geopend en gesloten: 17:1–19:10 en 21:9–22:9.119 112 Stephen S. Smalley, ‘The Revelation of John: A Commentary on the Greek Text of the Apocalypse’ (Downers Grove: InterVarsity, 2005), xvii. Zie ook Boring, p. vii en Bauckham, Theology, p.3. 113 Wilcock, p.113/4, Kamp: “De vaststelling van de structuur vloeit voort uit de exegese”, p.36. 114 Boring, p.32. 115 Poythress, p.57. 116 Beale, p.111, Kamp, p.38, Ladd, Theology, p.670-671, Johnson, p.34-35, Bauckham, Climax, p.3. 117 Johnson, p.34-35. 118 Kamp, p.38. 119 Originele idee van Giblin, bevestigd door Beale, p.109-110, Bauckham, Climax,p.4-5, Aune, p.xcvi.


Een van de zeven engelen Een van de zeven engelen

met de offerschalen met de offerschalen

die gevuld waren met de laatste zeven plagen

kwam op me af en zei: kwam op me af en zei: ‘kom, ik wil je laten zien ‘kom, ik wil je laten zien,

17:1

het oordeel over de grote hoer …’

de bruid, de vrouw van het lam.’

21:9

Ik raakte in vervoering, Ik raakte in vervoering, en hij nam mij mee en hij nam mij mee naar de woestijn. naar een heel hoge berg,

Ik zag een … en liet me zien …. 17:3

vrouw zitten op een scharlakenrood beest vol

godslasterlijke namen.

de heilige stad Jeruzalem, die uit de hemel

neerdaalde, bij God vandaan.

21:10

Toen zei hij tegen mij: Toen zei hij tegen mij: ‘Wat God hier zegt, ‘Wat hier gezegd is, 19:9b

is betrouwbaar.’ is betrouwbaar en waar.

22:6

Ik wierp me neer En toen wierp ik me neer

aan zijn voeten aan de voeten van de engel

om hem te aanbidden, om hem te aanbidden.

22:8

maar hij zei: Maar hij zei: ‘Doe dat niet! ‘Doe dat niet!

Ik ben een dienaar zoals jij Ik ben een dienaar zoals jij en zoals je

broeders en zusters en je

medeprofeten,

die van Jezus getuigen. en zoals degenen die zich houden aan wat er in dit

boek staat.

19:10

Je moet God aanbidden.’ Je moet God aanbidden.’

22:9


De opvallende parallellen (qua start- en slottekst, want qua inhoud zijn de verschillen juist opvallend antiparallel: hoer versus bruid) tussen deze twee secties geven aan dat Johannes voor dit gedeelte een andere structuur gebruikte dan in de voorgaande hoofdstukken 1-16. MEER MARKEERPUNTEN Naast de series van 7 brieven, zegels, bazuinen en schalen, en de hierboven vermelde markeerpunten, zijn er nog meer, verschillende (direct hoorbare en níet direct hoorbare) literaire aanwijzingen door Johannes in zijn narratief verwerkt. Hieronder volgen diverse verschillende en belangrijke markeerpunten die voor de hoorders ook duidelijk waren.120 � Herhaling van persoon en patroon (2:1 – 3:21) De brieven aan de 7 gemeenten vertonen, wanneer ze samen worden gezien, een duidelijk steeds terugkerend 7-voudig patroon.121 Bij een enkele gemeente wordt daar voor een deel van afgeweken, maar doordat het patroon voor de hoorders dan al hoorbaar is geworden, valt dat juist meer op.

1 Adressering � schrijfopdracht “Schrijf aan de engel van de gemeente in …”

2 Afzender � zelfbeschrijving van Christus. “Dit zegt Hij die …”

3 Aanbeveling �goedkeuring, bemoediging, lofprijs. De kracht van de gemeente.

“Ik weet uw werken …”

4 Aanklacht � bestraffing, vermaning, kritiek. De zwakte van de gemeente.

“Maar Ik heb tegen u …”

5 Advies � waarschuwing, oproep, aansporing. De taak van de gemeente.

“Bedenk”, “Breek met …”, “Houd vast aan …” e.d.

6/7 Appèl � Oproep, aansporing tot aandacht voor het profetische woord.

“Wie oren heeft, …”

7/6 Aanbod � Eschatologische / eindtijdbelofte voor elk gemeentelid.

“Wie overwint …”

De beschrijving van de verschijning van Jezus in 1:12-16 wordt steeds voor een deel herhaald bij een gemeente waarbij dat specifiek van toepassing is. Door de herhaling van de persoonsbeschrijving van de hemelse Christus wordt de verbinding gemaakt tussen hoofdstuk 1 en hoofdstuk 2-3. De beloften, gerealiseerd na en door de weder-komst van Jezus, verbinden deze hoofdstukken met het slot van dit boek, hoofdstuk 21-22. Tot slot komt hier ook een stukje getalsymboliek (3 + 4 = 7) terug: het Aanbod en Appèl verwisselen met elkaar qua volgorde na 3 keer. Dit principe komt ook terug bij de 3 andere series (maar dan 4+3=7) en is zodoende ook een literair hulpmiddel. � Dezelfde stem (1:10, 4:1) De stem (“als van een bazuin”) die Johannes oproept om op te schrijven wat hij ziet, is dezelfde stem die hem oproept om “naar boven” in de hemel te komen. Bij beide oproepen volgt de formulering van {en pneumati}. Daarmee worden de eerste twee delen van het boek ook bevestigd: 1:9 – 3:21 en 4:1 – 16:21.

120 Alle punten komen uit Bauckham, Climax, p.2-22, soms aangevuld door andere commentaren. 121 Pawson, p.156, Hendriksen, p.59-60, Wilcock, p.35, Carsons p.698, Poythress, p.84, Beale, p.225, Osborne, p.106.


� Exodus 19:16-19 uitbreidingen (4:5, 8:5, 11:19, 16:18-21) De verschijning / afdaling van de God van Israël op de berg Sinaï wordt met de volgende woorden beschreven:

Op de derde dag begon het te donderen en te bliksemen, er hing een dreigende wolk boven de berg, en zeer luid weerklonk het geschal van een ramshoorn, de rook steeg op als de rook uit een smeltoven, en de berg trilde hevig, want de HEER was daarop neergedaald in vuur. Iedereen in het kamp beefde. Het geschal van de ramshoorn werd luider en luider.

Op het moment dat Johannes de hemelse troonzaal betreed, ziet hij dat er van de troon “bliksemschichten en donderslagen en groot geraas” uitgaan (4:5). Deze verwijzing naar Gods komst in grootheid en heiligheid komt nog 3 keer terug, maar telkens met een nieuwe uitbreiding (verzwaring) van de tekenen, én telkens aan het einde + begin van een serie van 7. � 4:5 basistekenen = verschijning van God � 8:5 extra = aardbeving [einde 7 zegels + aanvang 7 bazuinen] � 11:19 extra = zware hagel [einde 7 bazuinen + aanvang 7 schalen] � 16:18-21 extra = detailbeschrijving [einde 7 schalen] Op deze wijze ontstaat er niet alleen een verbinding tussen de gebeurtenissen van hoofdstuk 4 en 5 met die van 6 t/m 16, maar ook tussen de verschillende series van 7: de afsluiting van elke serie heeft iets in zich van het laatste oordeel en de komst van Jezus.122 Verder ervaart de hoorder dat het oordeel steeds heftiger wordt. Een principe wat ook terugkomt bij de 3 series van oordelen. � Verbindingen tussen zegels – bazuinen – schalen (6:1 – 16:21) De oordeelsvisioenen betreffende de zegels, bazuinen en schalen zijn duidelijk met elkaar verbonden, op verschillende manieren. Ze hebben duidelijke overeenkomsten én duidelijke verschillen123 (zie ook overzicht op blz. 39). Overeenkomsten o De bazuinen schaaloordelen treffen beide dezelfde

gebieden: aarde, zee, rivieren, hemellichamen. o De bazuinen schaaloordelen zijn beiden vergelijkbaar sterk

gebaseerd op de 10 plagen van Exodus (Ex 7–12). o Alle drie de series hebben een 4+3 patroon. Eerst komen er

4 sterk bij elkaar passende oordelen, dan volgen er 3 die daar, net zo helder, van verschillen.

Verschillen o De zegels en bazuinen hebben niet slechts een 4+3 patroon, net als de schalen,

maar daarin nog specifieker een patroon van 4 + 2 (+1) + 1. Na de 4+2 zit er een (1) tussenvoegsel, een intermezzo (7:1-17, 10:1-11:15). Daarna volgt oordeel nummer 7. Bij de schalen zit er géén tussenvoegsel.

o Bij de bazuinen wordt er ook bewust nog ingehouden qua oordeel: slechts 1/3 wordt getroffen. Ook bij de 5e bazuin krijgen de sprinkhanen nog beperkingen opgelegd. Bij de schalen is er echter niets meer wat het uitgieten van Gods gerechtvaardigde toorn kan vertragen of verhinderen (15:1,8). Deze serie beweegt met grote snelheid en intensiteit naar het 7e en afsluitende oordeel.

122 Zie ook Beale, p.124. Kistemaker, p.10. 123 Zie o.a. Johnson, p.33, Aune, p. xciv, Osborne, p. 45-47, Beale, p.127, Bauckham, p.12-15.


De intermezzo’s, welke de voortgang van de zegels en bazuinen naar hun climax vertragen, zijn een bewust gebruikt literair middel van vertraging.124 Deze pauzes op weg naar het einde (deel 7 van de serie) vertragen de voortgang van de handelingen / gebeurtenissen en symboliseren het wachten van de gelovigen. De hoorders (en latere) lezers van het boek ervaarden het als een ‘goddelijke vertraging’, waardoor de tijd van bekering groter wordt en de martelaren nog langer moeten wachten op hun rechtmatige vergelding.125 Verder bouwde het de spanning op bij de hoorders over wat er nu bij dat 7e oordeel zou gaan gebeuren.

� De 3 weeën (8:13, 9:12, 11:14) Naast het expliciete gebruik van de series van 7, komt er ook een serie van 3 die

duidelijk hoorbaar is bij het voorlezen en de hoorders helpt om de lijn van het verhaal goed te kunnen volgen. Een in de lucht vliegende adelaar (voor de hoorders van toen een krachtig beeld van oordeel126) benoemt hen heel specifiek als een 3-voudig “wee”. Door deze extra markering wordt duidelijk dat het verhaal over de engel met de boekrol en dat van de twee getuigen (10:1–11:13), een tussenvoegsel is dat hoort bij de 2e wee = de 6e bazuin. Na de vermelding dat de 2e wee voorbij is, volgt dan de 3e wee = de 7e bazuin.

Kortom: o 1e wee = 5e bazuin (9:1-11)

9:12 � “Het eerste wee is voorbij, maar er komen er nog twee.” o 2e wee = 6e bazuin (9:13-21) • Tussenvoegsel (10:1 – 11:13)

11:14 � “Het tweede wee is voorbij, maar het derde volgt binnenkort.” o 3e wee = 7e bazuin (11:15-19)127

� De aankondiging van de Dag des Here (6:12-17, 11:15-19 en 16:17-21)

Elke 7e van een serie van 7 oordelen (bij de zegels ook het 6e) eindigt met een aankondiging van de ‘Dag des Here’, op verschillende manieren. > Het 6e zegel beschrijft grote wereldschokkende atmosferische gebeurtenissen: een aardbeving en aantasting van de hemellichamen: zwarte zon, rode maan, op aarde vallende sterren. Het OT gebruikt deze beelden om de komst van God (met Zijn oordeel) te beschrijven (zie ook 20:11).128 > De 7e bazuin is een hemelse proclamatie van de komst van Zijn Koninkrijk, inclusief het oordeel. > De 7e schaal gebruikt dezelfde beelden van de 6e + 7e zegel, maar beschrijft die uitgebreider en gedetailleerder (zie boven�Ex 19). Bovenstaande wordt inzichtelijker gemaakt door het volgende overzicht.129

124 Volgens Kamp (p.13) volgt Johannes hier het voorbeeld van Ezechiël. Op het meest dramatische moment, bij de verwachting van de val van Jeruzalem, voegt hij volkenprofetieën er in (H. 25-32). 125 Studiebijbel, p.506, Bauckham, Climax, p.12-13. 126 Deut 28:49, Jer 4:13, 48:40, 49:22, Ez 17:3, Hos 8:1 en Hab 1:8, uit Beale, p.490. 127 Zo Beale, p.609-610, Kamp, p.273/4, Wilcock, p.111, Osborne, p.438. Ook wanneer men de 7e bazuin ingevuld ziet worden door de 7 schalen (Mounce, p.224, Ladd, Commentary, p.160) blijft het de 7e bazuin en werkt het dus als een literair hulpmiddel om de lijn van het verhaal vast te houden. 128 Jes 13:9-16, 24:19-20, 34:4, Ez 32:7-8, 38:19, Joël 2:10,31. Zie StudieBijbel, p. 145. 129 Op basis van Beale, p.128, Boring, p.120-121.


Zegels Bazuinen Schalen

1 witte paard: verovering

(boog, kroon)

1/3 aarde: hagel, vuur,

bloed

zweren op alle goddeloze

aardbewoners

2 rode paard: strijd / oorlog

(zwaard)

1/3 zee: dood, bloed

hele zee wordt bloed

3 zwarte paard:

schaarste (weegschaal)

1/3 rivieren: vuur, bitterheid

alle rivieren worden bloed

4

vale paard: dood en verderf op ¼ deel aarde (zwaard, hongers

nood, ziekten, wilde dieren)

1/3 zon, maan en sterren:

verduistering

hele zon: verbrandend

heet

4

(typen)

rampen die

de wereld

treffen

5

gebed van Gods gedode

getuigen (martelaren):

“Hoe lang nog?”

1e wee:

goddelozen gepijnigd door demonische sprinkhanen

duisternis over Troon & Rijk van Beest

6

komst Dag des Here:

Zware aardbeving,

verduistering zon, maan en sterren

2e wee:

1/3 goddeloze mensheid

gedood door 100.000.000 demonische

ruiters & paarden

�

Intermezzo: • 144.000

getuigen &

• grote menigte uit verdrukking

Intermezzo: • eten boekrol,

meten tempel &

• 2 getuigen versus beest

demonen met de koningen der

aarde verzamelen bij Harmagedon

géén

intermezzo

��

oordeels

plagen

worden

erger,

het einde

nadert

��

7

Stilte = Gebeden van gelovigen �

Gerichten God: aardbeving,

donderslagen, bliksem

3e wee:

komst Dag des Here:

Hemelse

proclamatie + o.a. aardbeving

� In

term

ezzo

12:

1 –

15:4

komst Dag des Here:

bliksem, donderslagen, aardbeving, zware hagel

“Het is voorbij!”

6:1 – 16:21:

� oordelen/plagen worden steeds erger, �

� het einde nadert �

17:1 – 22:9: beschrijving

oordeel over Babylon,

wederkomst Jezus,

nieuwe Jeruzalem


“The seventh seal, trumpet and bowl and later visions progressively reveal new information about the same final judgement.” 130 � Het grote intermezzo (12:1 – 15:4)

Bovenstaand overzicht geeft aan dat er een intermezzo zit, een vertraging van het narratief, tussen de 7 bazuinen en de 7 schalen. Voor de hoorders werd op een aantal manieren duidelijk en goed volgbaar gemaakt, dat het om een nieuw, ander narratief gaat.131 � Het open gaan van Gods hemel / tempel

Het openen van de hemel geeft steeds het begin aan van een nieuwe deel van het grote visioen van Johannes. Ook in 4:1, 15:5 en 19:11 gebeurt dit. Steeds wordt op dat moment duidelijk dat er een verandering komt in het narratief. Vóór en na het intermezzo (11:19, 15:5) gaat Gods tempel in de hemel open. De eerste keer is de ark van het verbond zichtbaar, de tweede keer wordt de tempel de verbonds-tent genoemd. Deze twee overeenkomstige vermeldingen zijn uniek in het hele boek en vallen dus op.

� Een (groot) teken in de hemel De formulering waarmee dit gedeelte begint (12:1,3) is nieuw en opvallend anders. Ook de figuren die hiermee worden geïntroduceerd zijn nog niet eerder beschreven.

Tijdens het voorlezen werd het voor de hoorders duidelijk dat het om meerdere, verschillende visioenen ging. Johannes heeft ze echter bewust níet genummerd. Bij het lezen kunnen wij de formulering “Toen zag ik” gaan tellen en zo tot een 7-voudige structuur komen.132 Maar de hoorders konden dat niet doen tijdens het luisteren. Wat hen wél hielp was een ander en bekend literair hulp middel: het veranderen van de locatie waar het visioen zich afspeelt. Op deze manier is het ook mogelijk om tot een 7-voudige structuur te komen:133 1} De vrouw en de draak in de hemel (H. 12) 2} Het beest uit de zee (draak op het strand) (12:18 – 13:8) 3} Het beest uit de aarde (13:10-17) 4} Het Lam en de 144.00 op de berg Sion (14:1-5) 5} De drie engelen in de lucht (14:6-13) 6} De Man met de sikkel op een witte wolk (14:14-20) 7} De overwinnaars van het beest in de hemel (15:2-4)

Een zeer attente hoorder had wellicht de cyclische en opgaande lijn ontdekt:134

� Het start in de hemel en eindigt in de hemel. � Vanuit de laagste positie (zee) klimt het steeds verder omhoog naar de

hoogste positie (hemel).

130 Citaat Steinman in ‘Tripartite Structure’, p.78, aangehaald door Beale, p.129. 131 Beale, p.621, Osborne, p.448, Studiebijbel, p.249, Wilcock, p.116. 132 Zie Bauckham, Climax, p.17 voor uitleg over verschillen van indeling/nummering en ‘interlocking’. 133 Beale, p.621-622. 134 Eigen ontdekking, bevestigd door Kamp, p.41, Bauckham, p.18.


� Het is voorbij! (16:17 en 21:6) Er staan meerdere proclamaties van God en/of Jezus in Openbaring, maar twee springen er uit vanwege hun sterke overeenkomst en plaatsing. Het gaat om de uitroep “Het is voorbij” {gegonen} en “Het is voltrokken” {gegonan}. De eerste goddelijke proclamatie staat bij de 7e bazuin, waarmee er een einde komt aan de schaal plagen en dus aan de drie series van Gods oordelen. De tweede uitroep staat in het gedeelte waarin het einde van Gods herstelwerk wordt beschreven (21:1-8).135 Deze verheugende proclamaties zijn een extra hulpmiddel om het einde van een hoofddeel van het boek aan te geven. Beide worden gevolgd door de passages waarin Johannes door een schaalengel wordt meegenomen om óf de hoer (17:1 – 19:10) óf de bruid te tonen (21:9 – 22:9).

� Herhaling Alle hierboven beschreven literaire markeerpunten (en zie overzicht getallen symboliek) hebben een ander, specifiek middel gemeenschappelijk: herhaling. “Iets twee keer zeggen werkt intensiverend. Herhalen betekent onder-strepen. God gebruikt voor zijn onderwijs duidelijk door de hele Schrift heen deze methode. In Openbaring doet Hij hetzelfde.” 136 Naast de al vermelde vormen en voorbeelden van herhaling zijn er ook o.a. de volgende thematische herhalingen:137 � ‘Hij die is, die was (en komen zal)’ 1:4 / 1:8 / 4:8 / 11:17 / 16:5 � ‘Alpha & Omega’ / ‘eerste en laatste’ 1:8 / 1:17 / 21:6 / 22:13 � Oudsten aanbidden God en het Lam 4:9-11 / 5:8 / 5:14 / 19:4 � Aansporingen tot volharding 13:9-10 / 14:12-13 / 17:14 � Beelden van de getuigende kerk 7:4-8 / 11:3-7 / 12:11 / 14:1-5 � Beelden van de beschermde kerk (zegel) 7: 3 / 9:4 / 14:1 / 22:3 � Beelden van de overwinnende kerk 7:9-17 / 15:2-4 / 19:5-10 � Gelovigen zullen als koningen heersen 5:10 / 20:4,6 / 22:5 � Demonische machten pijnigen goddelozen 9:1-11 / 9:13-19 / 16:13-14 � Ze keren zich niet af van hun afgoden

/ breken niet met hun leven 9:20-21 / 16:9 / 16:11 � Gods oordelen zijn rechtvaardig 16:5 / 16:7 / 19:2 � De val / vernietiging van de hoer Babylon 16:17-21 / 17:16 / 18:8 / 18:21 � 3 groepen roepen “Wee, wee, grote stad” 18:9-10/18:11,15-16/18:17b-19

“In één uur tijd is …” 18:10 / 18:17 / 18:19 3 groepen in hemel roepen “Halleluja” 19:1 / 19:4 / 19:6

� De perskuip van Gods woede / toorn 14:19-20 / 19:15b � De ‘eindtijd-strijd’ in Harmagedon 16:14-16 / 19:19-21 � De poel des vuur 19:20 / 20:10 / 20:14-15

135 Beale, p.110. 136 Wilcock, p.37. Zie in het OT bv. Psalm 24:1-2, Amos 1:3,6,9, Gen 41:32. 137 Door Bauckham (Climax, p.22-29) geïnspireerde eigen overzicht.


Er zijn ook nog diverse herhalingen qua formulering. Dit wordt veel gedaan met een kleine variatie, soms met een omdraaiing van de volgorde van de woorden, soms een omdraaiing van betekenis. Herhaling van uitspraken / zinnen met lichte variatie (omdraaiing):138 � Over God gesproken en van Jezus getuigd 1:9 = 20:4 � Houden aan Gods geboden en getuigenis van Jezus 12:17 = 14:12 � Houden vast aan de leer van Bileam / Nikolaïeten 2:14 = 2:20 � Draak & beest: 7 / 10 koppen en 10 / 7 horens 12:3 = 13:1 � Het mocht de strijd aanbinden en overwinnen 11:7 = 13:7 � Gevallen, gevallen is Babylon, de grote stad 14:8 = 18:2 � Volken hebben van de wijn van haar wellust gedronken 14:8 = 18:3 � Bloed van profeten en heiligen vergoten 16:6 = 18:24 � In vuur en zwavel worden gepijnigd 14:10-11 = 20:10 � De rook van pijniging stijgt op tot in eeuwigheid 14:11 = 18:3 � En zij hadden dag noch nacht rust 4:8 = 14:11

Zij mogen wel uitrusten van hun inspanningen 14:11 � 14:13 � God zal alle tranen van hun ogen wissen 7:17 = 21:4 � Profetie van dit boek 22:7=22:10=22:18

“De briefvorm van de proloog en epiloog benadrukt het principe dat Openbaring de persoonlijke boodschap van Jezus aan zijn gemeenten in Klein-Azië is.” 139 De laatste vorm van herhaling is die van hele passages. Dit betreft de proloog (1:1-8) en de epiloog (22:6-21), beide met de bekende karakteristiek van een brief.140

Proloog Parallel Epiloog Vers 1 God stuurt een engel Vers 6b

1 om zijn dienaren te laten zien wat er binnenkort gebeuren moet

6b

1 Johannes is Gods dienaar 9 2 Johannes heeft dingen (gehoord en) gezien 8 2 Jezus getuigt van deze dingen 20 3 een zegen wordt uitgesproken 7 3 de tijd is nabij 10 4 de 7 gemeenten worden aangesproken 16

4-5 de genade van Jezus is met hen 21 4 vermelding van de Geest 17 5 bevrijd van zonde � weg gewassen door het bloed 14-15 7 Jezus zal (spoedig) komen 7, 20 8 “Ik ben de Alpha en Omega” 13

Johannes combineert in de epiloog het einde van het voorgaande gedeelte (het 4e visioen / tweede schaalengel) met de uitspraken uit de proloog. Tenslotte herhaalt hij vanaf 22:10 ook nog enkele thema’s uit het gehele boek: de aanbidding van God, de nabije komst van Jezus, de oproep tot heiliging / bekering n.a.v. deze profetie.141

138 Zie Bauckham, Climax, p. 22-29 voor nog meer herhalingen qua formulering. 139 Johnson, p.27. 140 Johnson, p.27, A.Y. Collins, p.696. 141 Boring, p.224-225


DE INDELING VAN HET BOEK PER PASSAGE142

1:1-8 Proloog

1:1-3 / 4-8 Introductie / Groet + zegen Kern inhoud van hele brief 1:9 – 3:22 1e opdracht / visioen

1:9-20 Verschijning in glorie van Jezus 1e Roeping van Johannes 2:1 – 3:22 De 7 brieven �� 7 gemeenten

4:1 – 16:21 2e opdracht / visioen

4:1 – 5:14 Beschrijving soevereiniteit en waardigheid van God en het Lam

Hemelse aanbidding Verzegelde boekrol

6:1 – 8:5 De 7 Zegels Messiaanse weeën 6:1-8 Zegel 1 – 4 Aardse ellende + chaos

6:9-11 Zegel 5 Roep om gerechtigheid 6:12-17 Zegel 6 Komst Dag des Here

7:1-8 Verzegeling 144.000 Getuigende gemeente 7:9-17 Grote menigte uit verdrukking Overwinnende gemeente 8:1-5 Zegel 7 Stilte voor de oordeelstorm

8:6 – 11:19 De 7 Bazuinen Gebeden Getuigen = Gerichten Gods

8:6-13 Bazuin 1 – 4 aarde–water–rivieren–hemel 9:1-21 Bazuin 5 – 6 Niet verzegelde mensheid

10:1 – 11 Machtige engel met boekrol 2e roeping tot profeteren

11:1-14 Profeteren van 2 Getuigen Getuigende gemeente = Overwinnende gemeente

11:15-19 Bazuin 7 Komst Dag des Here

12:1 – 15:4 Visioenen Geestelijke Strijd Namaak 3-1heid versus de

gemeente �� gevolgen

12:1 – 13:18 Opkomst draak en beest uit zee + beest uit land

Vervolging en verleiding van de gelovigen – “blijf trouw!”

14:1-13 Opkomst Lam + getuigende gemeente – lied overwinnaars

Jezus is bij en beschermt Zijn getrouwe gemeente

14:14-20 Opkomst engelen in lucht en man op de wolken

Oogst (gelovigen+goddelozen) aangekondigd en uitgevoerd

15:1-4 Overwinnaars aanbidden God Getuigen zijn overwinnaar

15:5 – 16:21 De 7 Schalen Oordeel over de goddeloze,

Godlasterende mensheid 15:5 – 16:9 Introductie + Schaal 1-4 aarde–water–rivieren–hemel 16:10-21 Schaal 5-7 Komst Dag des Here

17:1 – 21:8 3e opdracht / visioen

17:1-18 Beschrijving karakter van Babylon De hoer en het beest 18:1 – 19:10 Beschrijving oordeel over Babylon Reacties: “Wee” + “Halleluja” 19:11 –20:15 Komst Jezus – oordeel & beloning Millennium / Dag des Here

21:1-8 Komst nieuwe hemel & aarde Herstelwerk compleet 21:9 – 22:9 4e opdracht / visioen

21:9 – 22:9 Beschrijving Nieuw Jeruzalem Gemeente: verheerlijkt / regerend

22:6-21 Epiloog

22:6-21 Laatste Aansporingen + Zegen Wees trouw / heilig

142 m.b.v. Bauckham, Climax, p.6, 21-22, Beale, p.145-150, Ladd, Revelation, p.15-17.


CHRONOLOGIE In bovenstaand paragraaf (structuur / indeling) is het thema van recapitulatie al kort naar voren gekomen, maar het vraagt nog extra aandacht. Bij het zoeken naar de structuur van het boek kwamen de theologen namelijk bij één basisvraag uit: wilde Johannes dat zijn visioenen door de hoorders begrepen werden als een puur chronologische beschrijving van eschatologische gebeurtenissen, of als een verhaal met recapitulaties? Is de volgorde waarin Johannes zijn visioenen beschreef ook de feitelijk historische volgorde waarin ze zich zullen afspelen, óf wordt één tijdsperiode (komst van Jezus, inclusief oordeel over de goddelozen en de beloning van de rechtvaardigen) steeds weer van een ander camerastandpunt af bekeken en beschreven, waarbij het zo steeds meer informatie daarover geeft? En indien hij gebruik maakte van recapitulaties, in welke mate deed hij dat dan?

Deze vraag kwam naar voren door de reeds eerder beschreven grote overeenkomsten en parallellen tussen de gebruikte beelden bij de series plagen. Het was al rond 304 n.Chr. dat bisschop Victorinus van Pettau meende dat de 7 schaalplagen (15:1-16:21) niet chronologisch volgen op de 7 bazuin plagen (8:6-11:15), maar dat ze beiden het oordeel over de ongelovigen beschrijven vanuit verschillende stand-punten. Latere volgelingen van deze visie zagen ook in

de 7 zegels een recapitulatie hiervan. Deze visie werd vervolgens overgenomen door Augustinus en werd zo de enige erkende voor de volgende 7 eeuwen.143 “Er is geen vers in het boek dat ons wil duidelijk maken dat het gaat om een door gaande openbaring van voorspelde gebeurtenissen in historische volgorde.” 144 De groep futuristen die de Bijbel (inclusief Openbaring) zo letterlijk mogelijk lezen, benadrukken niet de overeenkomsten, maar juist de verschillen tussen die beelden. De in deze kringen meest populaire visie meent dat de 7e zegel leidt tot de komst van de 7 bazuinen, en dat de 7e bazuin de komst inluidt van de 7 schalen. Voor hen lijkt er namelijk (bijna) geen concrete inhoud te zijn van de 7e zegel (8:1 = stilte) en van de 7e bazuin (geen vermelding van de 3e wee / beschrijving (11:15) is zeer summier), en dus wordt de inhoud bepaald door wat er volgt. Zodoende is het vereist om dit hele deel van de visioenen (zegels – bazuinen – schalen) als chronologisch elkaar volgend te lezen, en zo dus ook (de rest van) het boek.145 “The main weakness of the recapitulation view is that it emphasizes similarity between passages over distinct differences which remain. But, similarity does not equal identity.” 146

143 Adela Yarbro Collins, “Book of Revelation,” in David Noel Freeman, ed., The Anchor Bible Dictionary (New York, NY: Doubleday, 1996, c1992), p.696-699; Aune, p.xci. 144 Citaat Farrar, ‘The Revelation of St. John the Divine’ (Oxford, 1964), in Mounce, p.31. 145 Beale, p.117. 146 Zie www.spiritandtruth.org/teaching/Book_of_Revelation/commentary/htm/intro/structure.html.

Recapitulatie: het opnieuw

beschrijven van een bepaalde periode, met

gebruik van nieuwe beelden en informatie.


ARGUMENTEN VÓÓR CHRONOLOGIE 147 1\ Johannes verbindt zijn visioenen steeds met vergelijkbare termen die een

bepaalde tijdsvolgorde aanduiden: “toen zag / hoorde ik”, “toen <gebeurde dit>”, “hierna zag ik”).

2\ Vers 1:19 verdeelt het boek in 3 verschillende tijdsdelen: [1] wat Johannes zag (visioen van Jezus Christus � wat was), [2] wat Johannes ziet (de 7 gemeenten � wat is), [3] wat daarna zal gebeuren (de toekomst met de komst van Jezus � wat zal zijn).

3\ Het is de meest ‘logische’ en ‘natuurlijke’ manier van lezen, zeker voor een serie van genummerde visioenen. Voorbeeld: de expliciet vermelde volgorde van de drie weeën (8:13, 9:12, 11:14).

4\ De groeiende intensivering van het oordeel door het boek heen � met de schaal plagen zijn de laatste plagen gekomen, waarmee er een eind komt aan de toorn van God (zie 15:1, bevestigd door de “Het is voorbij” van 16:17).

5\ Indien het boek eindigt met een visioen over het einde van de heilshistorie, is het dan niet logisch dat hetgeen daarvoor beschreven is, ook normaal chronologisch daar naar toe werkt?

6\ De duidelijk aanwezige verschillen – qua inhoud en volgorde – tussen de zegels, bazuinen en schalen wegen zwaarder dan de overeenkomsten.148

De strikt chronologische methode van lezen wordt echter door de meerderheid van de moderne theologen unaniem van de hand gewezen.149 “De inhoud van Openbaring is niet chronologisch geordend, maar moet theologisch en thematisch bezien worden.” 150 ARGUMENTEN TEGEN CHRONOLOGIE 1] Elke serie van plagen eindigt met een ‘Exodus 19-verwijzing’ naar de komst van

Jezus met bijbehorende scènes van oordeel en beloning (zegels: 6:12-17 en 7:9-17, bazuinen: 11:18a en 11:18b, schalen: 16:17-21 en 19:1-10). Ook de serie visioenen van 12:1-15:4 eindigt met zulke scènes (14:14-20 en 15:2-4).151

2] Eerdere visioenen beschrijven soms latere gebeurtenissen, en latere visioenen eisen chronologisch eerdere omstandigheden: met de 6e zegel verduistert de zon, wordt de maan rood en verdwijnt de hemel, terwijl die zon, maan en sterren later voor 1/3 minder dan normaal zullen gaan schijnen [vergelijk 6:12-17 met 8:12, zie ook 16:8].152

3] Sommige symbolische figuren / gebeurtenissen worden eerst kort aangekondigd, en later in meer detail uitgewerkt (zie bv. beest uit de zee � 11:7 + 13:7, de hoer Babylon � 14:8, 16:19 + H. 17-18).153

4] De 7e zegel is niet leeg, maar wordt juist gevuld met de stilte in de hemel. Dit is een Bijbelse heenwijzing naar de komst van God met het oordeel.154

147 Beale, p.118-121. 148 Zo wordt alleen tijdens de schaalplagen de tempel gesloten (15:8), níet tijdens de andere plagen. 149 o.a. Mounce, p.31, Johnson, p.32, Boring, p.31, Osborne, p.43. 150 Citaat Smalley, ‘Thunder and Love’ in Mounce, p.31. 151 Zie blz. 37 en Beale, p.121,124. Zie ook Boring, p.31-32, Kistemaker, p.10. 152 Zie www.esvstudybible.org/sb/images 153 Johnson, p.43-45. Vergelijk ook 16:14-16 met 19:11-21 � de strijd bij Harmagedon. 154 Beale, p.125, OT: bv. Amos 8:3, Sef 1:7, Hab 2:20, Zach 2:13. Apoc: 4Ezra 7:30-31, 2Baruch 3:7


5] Het gebruik van een gelijksoortige uitdrukking in verschillende gedeelten van het boek wijst er op dat ze verwijzen naar gebeurtenissen die, hoewel ná elkaar beschreven, toch juist tegelijkertijd plaatsvinden:155 3½ jaar = 42 maanden = 1260 dagen = een tijd, twee

tijden en een halve tijd, wordt het voorhof van de tempel door de heidenen vertrapt (11:2), zullen de 2 getuigen profeteren (11:3), wordt de vrouw in de woestijn beschermd en verzorgd (12:6,14) en kan het beest uit de zee zijn bek gebruiken voor grootspraak en godslasteringen (13:6).

De val van Babylon wordt meerdere keren vermeld, maar verwijst – steeds met andere bewoordingen156 – elke keer naar de éne concrete verwoesting (14:8, 16:19, 17:16, 18:2, 19:2-3).

De term “de strijd met hen aangaan en hen overwinnen” wordt toegepast op zowel de vervolging door het beest van de 2 getuigen (11:7) als van de heiligen (13:7).

De term “hen verzamelen voor de strijd” (Harmagedon) wordt zowel bij de 6e schaal (16:14,16) als bij de grote strijd na de wederkomst in glorie van Jezus vermeld (19:19).

6] Het maakt erg veel gebruik van de OT profeten en de apocalyptische literatuur, en die maken allen zelf veel gebruik van recapitulaties.157

7] De universeel erkende Semitische stijl van Openbaring pleit voor een visie waarin de zegels, bazuinen en schalen een deels parallelle vervulling hebben. Het is namelijk een zeer bekend kenmerk van deze narratieve literatuur om eerst een algemeen overzicht te geven van een complex geheel van gebeurtenissen, om vervolgens stil te staan bij specifieke momenten en die te beschrijven in meer detail.158

8] Met 12:1 begint duidelijk een nieuw, apart gedeelte van het boek (het grote intermezzo – zie blz. 39). Dit nieuwe begin laat zien dat de volgorde waarin Johannes de visioenen beleefde en beschreef, niet hetzelfde is als de volgorde waarin het zich afspeelt in de tijd. De symbolisch beschreven gebeurtenissen van 12:1-5 (over de geboorte van de Messias uit het volk Israël en de aanval van de draak op Hem) kunnen moeilijk volgen op de inhoud van de 7e bazuin (de wederkomst van diezelfde Messias). Ook komen ze dus duidelijk vóór de omstandigheden van de 7 gemeenten. Dit is een voorbeeld van hoe het in de rest van het boek gaat.159

9] De duidelijk aanwezige overeenkomsten – qua inhoud en volgorde – tussen de zegels, bazuinen en schalen wegen zwaarder dan de verschillen.160

155 Beale, p.132, www.esvstudybible.org/sb/images. 156 De ene keer valt Babylon in drie delen uiteen na een zware aardbeving (16:19), de andere keer wordt ze getroffen door o.a. een dodelijke ziekte en zal ze in vlammen opgaan (17:16, 18:8). 157 Beale, p.135-137. OT: Jesaja, Daniël, Ezechiël en Zacharia. Apocalyptiek: bv. 4 Ezra 3:1–9:22. Daniel 2 beschrijft het beeld in de droom vanuit een politiek standpunt, hoofdstuk 7 beschrijft het met geestelijke ogen, focust op het 4e dier en voegt het religieuze element van de heiligen er aan toe, en Daniël 8 geeft meer detail aan het 3e dier en voegt het religieuze element van de tempel er aan toe. 158 Robert H. Gundry, The Church and the tribulation’ (Grand Rapids, Zondervan, 1973), p.75. 159 Johnson, p.32. 160 Beasley-Murray, p.239, Beale, p.127.


“We missen de boodschap van Johannes’ visioenen als we vasthouden aan de overtuiging dat het hele boek (niet alleen letterlijk, maar ook) chronologisch gelezen moet worden.” 161 Veel moderne theologen zien een soort van middenweg tussen de chronologische manier van lezen en het recapitulatiemodel: het ‘kurkentrekkermodel’.162 Dit biedt ruimte aan zowel een vorm van chronologie als recapitulaties. De algemene richting van het verhaal van Openbaring is, simpel gezegd, dat het steeds erger wordt. Er is duidelijk sprake van een zekere progressie in ernstigheid en focus van de oordelen. Zo wordt er door het hele boek heen, in toenemende mate qua informatie en qua intensiteit, verwezen naar het eindoordeel. De Dag des Heren – de dag van de toorn van God en het Lam – wordt eerst aangekondigd, dan geïntroduceerd, en tenslotte uitgevoerd (1:7 � 6:16 � 11:18 � 14:14-16 � 16:17-21 � 19:11-21 � 20:11-15).163 De series van oordelen – en vooral ook de verbindingen daar tussen (zie 8:1-5 en 15:1,5-8) – worden verder beschreven alsof ze op elkaar volgen: � De opening van de 7 zegels zorgen er voor dat de boekrol uiteindelijk geopend

kan worden en het plan van God doorgang kan vinden, � de bazuinen zijn waarschuwend van aard en laten duidelijk weten dat het

oordeel over Babylon zeer nabij is, � de schalen zijn de definitieve uitstorting van Gods toorn.164

Maar Johannes schrijft geen rigide, 21e-eeuws en ‘westers-logisch’ chronologisch verhaal. Hij beschrijft de diverse gebeurtenissen die nog zullen moeten plaatsvinden rondom de Dag des Here (vervolging gelovigen, oordeel goddelozen, wederkomst Jezus, verlossing van Israël / de gemeente) met behulp van zijn Semitische denken en vertellen. “The introductory scenes, when compared with each other, show progression, whereas the sections to which they belong often present recapitulation.” 165

Dit betekent dat hij herhaaldelijk ongeveer hetzelfde verhaal vertelt, maar met elke herhaling wordt er steeds weer iets nieuws toegevoegd aan het gehele verhaal. Met elke nieuwe serie van plagen wordt er nieuw licht geschenen op die gebeurtenissen vanuit een steeds verschillend oogpunt, zodat de lezer ook een steeds completer beeld krijgt en zo steeds meer inzicht verkrijgt in de boodschap van Openbaring. 161 Johnson, p.32. 162 Mulder, p.21. 163 Boring, p.32, Johnson, p.45-47. 164 Mounce, p.33. 165 Richard M. Davidson, “Sanctuary Typology,” in Symposium on Revelation—Book I: Introductory and Exegetical Studies, ed. F. B. Holbrook, Daniel and Revelation Committee Series, vol. 6 (Silver Spring, MD: Biblical Research Institute, 1992), 115-116.


De op deze manier beschreven gebeurtenissen moeten dus toch steeds opnieuw geplaatst worden in grofweg dezelfde tijdsperiode.166 “Deze non-lineaire, recapitulerende manier van lezen vindt zijn oorsprong in de orale traditie van verhalen vertellen, en werd seculier en cultureel breed gebruikt, ruim vóór en ruim ná de tijd van Johannes (de middeleeuwen).” 167 Volgens het kurkentrekkermodel beweegt het narratief zich voort in een soort spiraal, waarbij sommige eerdere scènes dus opnieuw worden bekeken en beschreven, maar vanuit een andere positie en intentie. Het is een spiraal van intensiteit: de parallelle delen zijn zo geordend, dat ze naar een climax toe groeien. Het verhaal herhaalt zich én gaat verder.

Deze ‘herhalende voortgang’ maakt zo steeds duidelijker zichtbaar waarom God – in Jezus – wel móet optreden als Rechter van de wereld. Daarom klinken de waarschuwingen aan de mensen op aarde (en dus ook aan het volk van God) om God te erkennen en te leven naar Zijn geboden dus ook steeds krachtiger. Ook wordt zo de invloed van het gebed van de verdrukte gelovigen steeds duidelijk en passender. De toorn van God wordt op deze wijze groeiend begrijpbaar en rechtvaardig.168

“Recapitulation does not imply mechanical repetition of content, but it becomes the occasion for new emphases.” 169 Johannes zit dus ook niet vast aan een strikt recapitulatiemodel. Indien hij een nauwkeurig chronologisch verhaal wilde vertellen, dan had hij dat wel een stuk duidelijker gemaakt. Maar indien hij gewild had dat de drie serie plagen als perfecte parallellen geïnterpreteerd moesten worden, dan had hij ook die wel een stuk passender kunnen maken. Johannes neemt de vrijheid om vooruit te kijken naar de eeuwigheid (7:9-17, 15:2-4) om de gelovigen te bemoedigen, en om daar tussen nog even achteruit te kijken naar de diepere wortels van de geestelijke strijd tussen de satan en God(s Gemeente) (12:1-17). Openbaring is als een schilderij waarop de kunstenaar zijn visioenen van de komst van Jezus en Zijn complete overwinning op het kwaad schildert, zonder menselijk literair vastgestelde grenzen.170

166 Kistemaker, p.10-11, Bruce Metzger, ‘Breaking the Code: Understanding the Book of Revelation’ (Nashville: Abingdon, 1993), 55-56. 167 Richard Kenneth Emmerson, Bernard McGinn, ‘The Apocalypse in the Middle Ages’ (Cornell University Press, 1992), pag.391-392. 168 Mulder, p.15, Beasley-Murray, p.31. 169 Gerhard A. Krodel, Revelation, Augsburg Commentary on the New Testament (Minneapolis, Augsburg, 1989), p.190. 170 Mounce, p.32. Zie ook Boring, p.32-33.

Michael strijdt met de draak


5. AFZENDER EN ONTVANGERS WIE HEEFT HET GESCHREVEN? De auteur stelt zichzelf voor als Johannes, de dienaar van God / Jezus, en als de broeder van de ontvangers van de brief. Hij noemt zich niet specifiek ‘Johannes, de apostel’. Door de afwezigheid van deze vermelding ontstond er echter een discussie over het auteurschap van Openbaring, van de 2e eeuw tot nu. Het is bijvoorbeeld geclaimd dat de auteur niet Johannes ‘de apostel’ was, maar Johannes ‘de oudste’, of Johannes Marcus, of een andere Johannes (een onbekende auteur onder het pseudoniem van Johannes), en zelfs Johannes de Doper. Aan het einde van de behandeling van de zeer verschillende argumenten, concluderen veel commentaren echter dat het toch het meest geloofwaardig is dat het echt Johannes de apostel is geweest.171 “De toekenning van het auteurschap aan de apostel Johannes blijft toch het meest waarschijnlijk.” 172 Het meest doorslaggevende argument is het getuigenis van de vroege kerk. Justinus de Martelaar, een vroegchristelijke verdediger van het geloof, leefde van ± 100/114 tot 165 n.Chr.. Hij schreef in 155 dat de apostel Johannes de auteur was. Het feit dat deze Justinus in het begin van de 2e eeuw in Efeze gewoond heeft, geeft extra waarde aan zijn woorden. Deze gemeente was namelijk niet alleen de 1e ontvanger van de Openbaring brief, maar het was ook de stad waar, volgens de overlevering, Johannes gewerkt heeft als apostel. Verder benoemen diverse andere bekende christelijke auteurs in de 2e en 3e eeuw dit boek als een werk van Johannes de apostel.173 Er zijn nog enkele andere argumenten die deze conclusie ondersteunen, gebaseerd op de diverse sterke overeenkomsten tussen het evangelie en brieven van Johannes met het boek Openbaring, zoals: 174 o Verschillende karakteristieke uitdrukkingen: ‘getuigenis’, ‘overwinnen’, ‘bewaren’

(van het Woord) en ‘geboden bewaren’, ‘zijn tent opslaan’ <NBG>. o Verschillende aanduidingen van de Here Jezus: Hij is het Woord, het Lam en de

Herder van de Zijnen. o Specifieke citaten uit het OT: Psalm 78:24, Jes.54:1 en Zacharia 12:10 (het

woord {ekkenteo} = “doorstoken” wordt alleen geciteerd in Johannes 19:37 en Openbaring 1:7, en wordt verder in de Bijbel nergens anders zo gebruikt).

o De overeenkomstige Christologie (benadrukken van de ‘eenheid’ van God en Jezus): beide zijn de Alpha en Omega, beide zitten op dezelfde troon, de toorn van God is die van het Lam en ze ontvangen gelijkwaardige aanbidding.

o Hetzelfde zendingsthema: God is bezig om de volken tot bekering te brengen. o De beschrijving van Jezus in het licht van Zijn verheerlijking.

171 Zie bv. Mounce, p.15, Osborne, p.5-6, Hendriksen, p.10-14, Boring, p.10, Kistemaker, p.19. 172 Citaat van Smalley, ‘Thunder and Love’, p.40, aangehaald door Mounce, p.15. 173 Kamp, p.15-16, Studiebijbel, p. 490+493, Keener, Bible Background, p.758, Ladd, p.7. 174 Mounce, p.14, Studiebijbel, p.490, Osborne, p.5, Kamp, p.17, Beale, p.35.


“De schrijver is met de naam Johannes bekend bij de zeven gemeenten. Hij schrijft als man met gezag die verwacht dat de kerken zijn boek als een Openbaring van God zullen ontvangen.” 175 De schrijver is dus, mogen we zeggen, de apostel Johannes, maar hij presenteert zich echter duidelijk als de profeet Johannes. Niet alleen wordt dat door de laatste schaalengel als zodanig geproclameerd (22:9) en wordt zijn schrijfwerk vijf keer als een profetie geduid, maar hij wordt ook in het begin en het midden van het verhaal zo neergezet. Hij wordt eerst door Jezus geroepen tot profeet in 1:9-20. Wanneer een OT-profeet iets namens de Here aan het volk moest zeggen, kreeg hij te horen: “Ga en profeteer …” en werden hem de woorden gegeven om te spreken (Jes 6:9, Jer 1:7). Johannes kreeg een andere, maar vergelijkbare roepingstekst: “Schrijf en zend…”. Tijdens het tweede intermezzo en net vóór het grote intermezzo (10:1-11) krijgt hij, nu van God, opnieuw de roeping om te profeteren. Deze roeping tot profeet van God lijkt sterk op die van sommige OT profeten (Jes 6:1-13, Jer 1:4-19, Ez 2:1–3:15).176

De Hebreeuwse profeten fungeerden als spreekbuizen van God tot de mensen en andersom. Ze brachten niet alleen waarschuwingen en voorspellingen over van God naar het volk, maar deden ook voorspraak bij God als vertegenwoordigers van het volk. Profeten kozen niet zelf voor deze functie, maar werden daartoe door God geroepen. De functie van profeet bestond soms uit spreken, soms uit het voltrekken van bepaalde symbolische handelingen. Hiermee werd een bepaalde boodschap overgebracht van God naar hun volk, waarvan de inhoud soms troostend, dikwijls echter waarschuwend is ("Keer u om van de dwaalwegen en wandel in de weg van uw God!").

Johannes ziet zichzelf staan in de lijn van de Joodse profeten, maar specifiek als een Joods-christelijke profeet. Hij neemt het voor normaal aan dat de profetische boeken, eerst alleen bestemd voor het Joodse volk, nu ook deel zijn van de Joods-christelijke gemeente. Daarbij meent hij ook dat de mantel van profetie is overgegaan op de christelijke gemeente, en specifiek nu zelfs op hèm. Johannes gaat daarbij niet alleen verder waar de OT-profeten gestopt zijn, hij gaat ook verder met wat deze profeten hebben achtergelaten aan profetische boodschappen. Hij beschouwt hen als zijn bron waaruit hij vrij de waarheden omtrent God en de profetieën over de komst van het Koninkrijk van God kan en mag nemen. De basis van zijn overtuiging is hierbij zijn hoge Christologie (19:10).177 Voor Johannes is Christus (Zijn leven + dood + opstanding) de sleutel tot het juist verstaan van het OT. Maar reflectie op de woorden van dat OT geeft ook weer sleutels om Christus beter te begrijpen!178 “Zijn profetie is de optelling en samenkomst van alle voorgaande profetieën, in de zin dat het leidt naar de uiteindelijke en complete vernietiging van het kwaad, en de komst en inauguratie van de nieuwe hemel en nieuwe aarde.” 179

175 Kamp, p.16. 176 Studiebijbel, p.25-27, 508. 177 Fekkes, p.58. 178 Osborne, p.25-26. 179 Mounce, p.211.


EZECHIËL ALS VOORBEELD Bovenstaande wordt bevestigd door de vele parallellen tussen wat Ezechiël deed en schreef en wat Johannes moet doen en opschrijven. De meeste theologen zijn het er over eens dat Ezechiël een grote voorbeeldfunctie had voor Johannes.180

Ezechiël Johannes ontving roepingsvisioen

(hoofdstuk 1 – 3) beschrijft roepingsvisioen

(hoofdstuk 10, ook 1:10-19)

werd 5x opgenomen door de Geest, en (3:14, 8:3, 11:1,24, 43:5)

was 4x onder de hand van de Heer – steeds bij start visioen

(1:3, 8:1, 37:1, 40:1)

raakt 2x in Geestvervoering en wordt 2x door de Geest weggevoerd – steeds bij start nieuw visioensdeel.

(1:10, 4:1, 17:3, 21:10)

kreeg 4 grote visioenen (1:1-3:15, 8-11, 37:1-14, 40-48)

beschrijft 4 visioenen (1:9-3:22, 4:1-16:21, 17:1-21:8, 21:9-22:11 )

gebruikt profetische proclamatieformules: “Dit zegt God, de Heer” (121 x)

“Beseffen dat ik de Heer ben” (53x)

gebruikt profetische proclamatieformules: “Wie oren heeft, …” (“7x in H. 2-3)

“Beseffen dat Ik het ben …” (2:23, 3:9)

gebruikte diverse genres profetieën zoals: onheil-, wee- en heilsprofetie.

(!? / 13:3,18, 34:2 / H37, 40-48)

gebruikt diverse genres profetieën: onheil-, wee- en heilsprofetie.

(2-3, H.18 / 8:13, 9:1-21, 11:14-19 / 14:1-5)

verrichtte symbolische handelingen (H.4, 5:1-4, H.8-11, 12:1-16, 21:23-32, 37:15-28)

verricht symbolische handelingen (10:10-11:2)

gebruikte bewuste literaire structuur voor kernprofetieën: oordeelsprofetie � volkenprofetie � heilsprofetie

(1-24 � 25-32 � 33-48)

gebruikt bewuste literaire structuur voor kernprofetieën: oordeelsprofetie + volkenprofetie + heilsprofetie

(zie structuur)

gebruikte bewust literaire middel van vertraging om spanning op te bouwen

(H. 25-32)

gebruikt bewust literaire middel van vertraging om spanning op te bouwen

(H.7, 10:1-11:13, 12:1-15:4)

heeft de thema’s: Godsopenbaring (H.1-3 + 43) Boekrol visioen (2:7-3:3) Maaltijd van de vogels (39:17-20) Gog en Magog (H.38-39) Nieuwe stad Jeruzalem als een tempel (H.40-48)

gebruikt diezelfde thema’s: Godsopenbaring (H.4) Boekrol visioen (H.5) Maaltijd van de vogels (19:17-18) Gog en Magog (H.20) Nieuwe Jeruzalem als een tempel (H.21)

Openbaring moet dus gelezen worden tegen de achtergrond van de heils-historische profetieën van het OT. Het is een profetische boodschap voor de gelovigen, gebaseerd op de vele profetieën uit het OT, betreffende Gods oordeel en toorn over satan, zijn demonen en alle mensen (koningen, machthebbers, legeraanvoerders, vrije mensen en slaven) die hem volgen, en Gods beloning voor alle mensen die ontzag voor Hem hebben en Hem aanbidden als Schepper. God zal Zijn koninkrijk op aarde vestigen en Jezus zal vanuit Jeruzalem = Sion regeren. De getrouwe getuigende gelovigen zullen met Jezus als koningen regeren op de nieuwe hemelse aarde, in Gods eeuwige aanwezigheid.181

180 Kamp, p.13-15. Beale (p.77) erkent dat ook, maar ziet zelf toch Daniël als grootste invloed. 181 Osborne, p.26-27.


WAAR HEEFT HIJ HET GESCHREVEN? Johannes ontving zijn visioenen en schreef het boek Openbaring toen hij verbleef op een eilandje in de Egeïsche Zee voor de westkust van Klein-Azië: Patmos. Dit eiland, zo’n 12 km lang en maximaal 6 km breed, was van oorsprong vulkanisch en was een redelijk onherbergzaam oord, rotsachtig en met weinig begroeiing. Ondanks dat was het best een levendig eiland, met o.a. een tempel voor Artemis, een gymnasium en een Romeinse vesting. Het was namelijk een strafkolonie van het Romeinse Rijk, waarheen mensen werden gestuurd die, volgens de Romeinse heersers, een (politiek) gevaar vormden voor de samenleving. Johannes werd tot ballingschap veroordeeld vanwege het feit dat hij de leer van Christus had verspreid in Efeze.182 WANNEER HEEFT HIJ HET GESCHREVEN? Het boek is gedateerd tijdens de regeringen van Claudius (54-54) tot en met die van Trajanus (98-117). Onder de theologen uit de 20e eeuw is er nu echter een sterke consensus dat het geschreven is tijdens de regering van Domitianus, in 95/96 n.Chr. Een minderheid verdedigt nog een vroege datering tijdens Nero, vóór de verwoesting van Jeruzalem in 70 n.Chr.183 Net als bij de discussie over de schrijver, waarbij het getuigenis van de vroege kerk doorslaggevend is, is dat hier ook van toepassing. En ook hier is het Irenaeus wiens woorden het zwaarst gewogen worden. Tijdens een betoog over het getal 666 schrijft hij: “Want Johannes zag die openbaring niet zo lang geleden, maar nog bijna tijdens onze generatie, tegen het einde van de regering van Domitianus”.184 Dit getuigenis van Irenaeus wordt bevestigd door andere christelijke schrijvers uit de 2e en 3e eeuw.

Daarom sluit men vaak de weging van argumenten af met de conclusie: “Het totaal van het bewijsmateriaal wijst naar de late datering als meest waarschijnlijk. Het materiaal dat pleit voor een vroege datering weegt niet op tegen de sterke traditie vanaf Irenaeus.” 185 Het verschil in datering kan wel degelijk, maar hoeft niet per se van invloed te zijn op de uitleg van het boek. De regeringen van keizer Nero en die van Domitianus lijken immers wel iets op elkaar. Zowel Nero als Domitianus eisten goddelijke eer voor zich op en maakten het Romeinse Rijk zo tot een vijandige macht tegenover God. Onder beide keizers onderging de christelijke gemeente een bepaalde mate van vervolging. Beide groepen theologen delen de overtuiging dat het gaat om een polemiek (verbale strijd) tegen het Romeinse wereldrijk en dan in het bijzonder tegen het maken van een compromis met de Romeinse cultuur. Welke datering dan ook gebruikt wordt, in beide is het duidelijk dat de Here met deze profetie Zijn gemeente wil bemoedigen en aansporen en haar oproept om uit te zien naar Zijn komst.186

182 Kamp, p.70-73, Studiebijbel, p.23-25, Ladd, Revelation, p.30, Mounce, p.54-55, Beale, p.4. 183 Zie overzicht meningen in Kamp, p.27. 184 Citaat uit Adversus Haereses V30,3, in Kamp, p.34. 185 o.a. Mounce, p.21, Osborne, p.9, Beale, p.27, Kamp, p. 36, Achtemeier, p.572. 186 Beale, p.4, Kamp, p.27, Studiebijbel, p.499.


OMSTANDIGHEDEN ONTVANGERS WELVAART 187 De 7 gemeenten lagen in de Romeinse provincie Asia, wat al zo’n 2 eeuwen onder het gezag van Rome lag. Het was één van de rijkste provincies van het Romeinse rijk.

Keizer Augustus had snel door dat een bloeiend Asia zorgde voor een welvarend Rome. Daarom bevrijdde hij de zeeën van piraten en zorgde hij voor veilige hoofdwegen, met grote sociale en economische stabiliteit als gevolg. Daardoor konden de zeeën gevuld worden met volle handelsschepen, de wegen met succesvolle handelaren en de provincie met rijke, welvarende steden (Efeze, Smyrna, Pergamum, Sardes en Laodicea behoorden tot de tien rijkste steden).

Rome bood iedereen ‘The American Dream’ aan: iedereen, zelfs voormalige slaven en arme provinciebewoners, kreeg de kans om zich op te werken tot een succesvolle reder, handelaar, bankier of bestuurder. Velen deelden zo in de rijkdom en welvaart van Asia. Iedereen, van hoge regeerder tot gewone vrije man, reageerde daarop met dankbaarheid en loyaliteit naar de keizer toe. GILDES 188 In deze Grieks-Romeinse samenleving werd de handel gecontroleerd en geregeld met behulp van gildes. Een gilde was een vereniging / associatie van gelijksoortige handelaren of werklui (bv. vissers, houtbewerkers, bakkers). Deze gildes vormden een integraal onderdeel van de Grieks-Romeinse samenleving en hadden daar ook een grote invloed op. Wie niet was aangesloten bij zo’n gilde, stond niet onder diens bescherming en kon ook geen gebruik maken van de handelscontacten. Deze gildes combineerden handelsbelangen met religieuze belangen. Bij de diverse ontmoetingen van de handelaren was het de gewoonte (verplichting) om offers te brengen. Elke gilde had namelijk zijn eigen, specifieke godheid aan wie het offers bracht, maar gaf daarnaast ook steeds meer ruimte aan de aanbidding van de keizer. Wie daar niet aan meedeed, zette zichzelf al snel buiten zo’n gilde, met alle nadelige (m.n. zakelijke) gevolgen die daar dus bij hoorden. De christenen (en Joden) in Klein-Azië leefden in deze steden en deelden ook in de bloei van de economie. Ze waren gewoon onderdeel van de maatschappij, waren dus ook handelaren, metaalbewerkers of leerlooiers, en waren dus ook lid van zo’n gilde. Maar op een gegeven moment kwam er steeds meer een lastige vraag naar voren: “Kunnen wij meedoen met deze religieuze praktijken?”. Was het mogelijk voor hen om christen te zijn en toch offers te brengen aan de afgoden en de keizer? Konden ze een soort van compromis maken met het heidense karakter van de Grieks-Romeinse cultuur en economie? Er waren christenen in de diverse gemeenten die er geen grote moeite mee hadden om mee te doen met de religieuze rituelen van de gildes. Ook niet tijdens de feesten die ter ere van de godheid van de gilde werden gevierd, inclusief het erkennen van de keizer als God en het brengen van offers aan die afgod. Je dankbaarheid tonen aan hen die goed voor je zorgden, werd gewoon beschouwd als het doen van je ‘goede burgerplicht’. 187 Kamp, p.21-24. 188 Kamp, p.24-26, Beale, p.30.


KEIZERVERERING 189 De keizerverering begon als een uiting van dankbaarheid naar de keizer en Rome, maar groeide uit tot een uiting van eerbied / aanbidding en een test van loyaliteit. Er werden tempels gebouwd ter ere van de diverse opeenvolgende keizers in diverse steden in Klein-Azië, waaronder Efeze en Pergamum. In Egypte, het oude Babylon en later ook Griekenland, was het gebruikelijk om de farao en de koning te beschouwen als goddelijk. Het hoorde bij de functie. Ze waren een ‘zoon van god’ (van bv. Osiris, Zeus, Apollo). Vanuit deze manier van denken werd Alexander de Grote in Egypte als goddelijk beschouwd, gevolgd door Julius Caesar en – vooral – Augustus (de ‘Verlosser’) in Rome. In het volksgeloof van Griekenland en Rome had iedere stad zijn eigen symbool = god. Zo was de godin Dea Roma de godin die de stad Rome personificeerde.190 Augustus accepteerde van het volk in Klein-Azië aanbidding als god, maar dan wel als het werd gecombineerd met die aan Dea Roma (� ‘Roma et Augusta’). Hij deed dit vanuit het besef dat een wereldrijk één wereldreligie nodig had. En daaruit volgde dat, volgens de regeerders van Klein-Azië, de hele wereld (zoal men dat toen ervaarde) die éne god moest aanbidden. De opvolgers van Augustus werden, na hun dood, ook verheven tot goden, maar Nero en Domitianus wilden al tijdens hun leven worden beschouwd als een god. Domitianus eiste dat hij werd aangesproken met “Onze Heer en God”. De weigering om Domitianus te vereren als god kon beschouwd worden als een politieke daad van gebrek aan loyaliteit of zelfs verraad. Hoe dan ook was het een daad van ondankbaarheid. Wie dus geen of te weinig gehoor gaf aan deze eis, werd vervolgd. Openbaring veronderstelt dat er van de christenen werd verwacht dat ze zouden meedoen in de keizerverering.191 En wie niet wilde, werd gedwongen door deze regeerders. “Vanuit deze context was een conflict tussen Caesar en Christus (beide Heer en Verlosser genoemd), tussen het Romeinse Wereldrijk en de gemeente van Jezus, dus onvermijdelijk.” 192 Achter het verhaal van Openbaring 13 (de aanbidding van het beeld van het beest) schuilt zeer waarschijnlijk de oprichting van een kolossaal standbeeld van keizer Domitianus in Efeze. Dit was een activiteit waarin iedereen in heel Klein-Azië actief betrokken werd. Dit zorgde voor een zeer grote druk op de christenen om hieraan mee te doen. Johannes verwijst in deze passage deels ook naar de geschiedenis van Daniëls drie vrienden, die weigerden voor het vergelijkbaar grote standbeeld van Nebukadnezar te buigen. De grote stimulus om het beeld van Domitianus te aanbidden kwam, voor alle duidelijkheid, niet primair bij de keizer zelf vandaan, maar van de regeerders van Klein-Azië. Die bevestigden daarmee hun loyaliteit aan Domitianus én zorgden zo ook voor een versterking van hun eigen machtpositie en invloed. 189 Osborne, p.6-7, Ferguson, p.185-188, Beale, p.14-15,32. Boring, p. 18+21, Kistemaker, p.35. 190 Vergelijk hiermee de symbolisering van Rome als de hoer Babylon en Jeruzalem als de bruid. 191 Zie 13:4,14-17, 14:9-11, 15:2, 16:2, 19:20 en 20:4. 192 Ferguson, p.188, Zo ook Mounce, p.16.


SPLITSING JODEN EN CHRISTENEN 193 De gemeenten in Klein-Azië bestonden voor een deel uit Joden die tot geloof in hun Messias Yeshua waren gekomen. Volgens de Romeinse wet waren de Joden vrijgesteld van diverse religieuze plichten, als enige volk in het Romeinse rijk. De Joodse christenen hoorden eerst nog gewoon bij het Joodse volk en deelden dus in deze uitzondering. Ook door de regeerders van Klein-Azië werden ze gewoon nog gezien als een Joodse sekte. Na de val van Jeruzalem (70 n.Chr) werden de Joden echter steeds vijandiger tegen

de christelijke gemeenten en probeerden ze formeel te regelen dat zij niet meer als onderdeel van het Joodse volk werden beschouwd.194 Dit werd versterkt doordat er steeds meer heidenen tot geloof in Jezus kwamen. Door hen aan te klagen dat “zij zich Joden noemen, maar dat niet zijn” (zie 2:9 en 3:9!), werden de Joodse en heidense christenen nauwkeuriger onderzocht op hun Jood-zijn én hun loyaliteit aan de keizer. Want indien ze geen Joden waren, waren ze ook niet meer vrijgesteld van het verplichte offer aan de keizer. Johannes beschouwde de gemeente juist als het ware ‘Israël van God’ (zie 2:9, 3:9, H. 7 en 12).

VERVOLGING 195 De gelovigen konden voor de regeerders worden gebracht en gedwongen worden om hun loyaliteit te bewijzen aan de keizer. Dan moesten ze offers brengen voor het standbeeld van de keizer, “Caesar is Heer” proclameren en Jezus vervloeken. Als ze dat niet deden, werden ze beschouwd als onruststokers en ‘ongelovigen’, met gevangenschap, marteling en de dood als mogelijk gevolg. Tot aan de tijd van Johannes was er echter geen sprake van een georganiseerde vervolging van christenen. Er is wél voldoende bewijs voor een groeiende verharding en intolerantie van de regeerders ten opzichte van de christenen die bewust afstand namen van het sociaal-religieuze leven in de Grieks-Romeinse samenleving. Er was dus wel degelijk een zekere mate van verdrukking / vervolging, maar dat was vooral lokaal van aard (niet in het hele rijk). Ook was het afhankelijk van de aanklachten die naar voren werden gebracht, de houding van het volk en de gezindheid van de regeerders.196 Trajanus: “Christians should not be sought out. But if they are accused and handed over, they are to be punished. He or she is to be acquitted in view of repentance.” 197 Dit beleid van keizer Trajanus bleef ruim een eeuw lang het officiële wettelijke standpunt van Rome tegenover het christendom. Het gevaar en de dreiging waren constant aanwezig, maar concrete vervolging was dat dus niet. 193 Beale, p.31-32, Boring, p.9,12-13, Osborne, p.11, Ferguson, p.565, Kistemaker, p.35. 194 Zie www.rug.nl/ggw/onderzoek/promotie/09promoties/09heemstra voor extra reden van splitsing christenen en Joden en bijbehorende vervolging. Zie ook Poythress, p.52-53. 195 Ferguson, p.568-569, Beale, p.9+28, Boring p.15, Studiebijbel, p.494. 196 Johannes was verbannen naar Patmos, de gemeente Smyrna onderging economische verdrukking en werd gelasterd (2:9), Antipas was om zijn geloof gedood (2:13) en in Efeze en Filadelfia hadden ze tegenstand omwille van de naam van Christus doorstaan. 197 Uit de brief van keizer Trajanus naar de gouverneur Plinius, in 112 n.Chr. Uit o.a. Ferguson, p.568.


Pas na 250, met de regering van keizer Decius, werd het een ‘wereldwijde’, wettelijke verplichting om te offeren aan de goden van Rome. Iedereen die daaraan voldeed ontving een officieel certificaat van loyaliteit. Christen zijn was nu wettelijk verboden. Deze eerste systematische, van staatswege consequent doorgevoerde vervolging van christenen duurde echter slechts zo’n 2 jaar lang (249-251). “De achtergrond van Openbaring is duidelijk die van een conflict tussen de eisen van een totalitaire, wereldse macht en de toewijding aan het christelijke geloof.” 198 HOUDING CHRISTENEN 199 Vanaf 100 n.Chr. was de weigering om loyaliteit te betonen aan Rome en de keizer als God te erkennen, de belangrijkste reden voor vervolging. Bij sommige christenen was daardoor de verleiding groot om vooral geen aandacht te trekken door luid en duidelijk te getuigen van de enige ware Heer en Koning, Jezus Christus, en hun loyaliteit aan Hem alleen. Wanneer de gelovigen voor de autoriteiten stonden en gedwongen werden een keuze te maken, hadden ze verschillende manieren om te reageren: 11\\ Ze konden buigen.

� Jezus vervloeken en de keizer vereren. 22\\ Ze konden liegen.

� “Ja, weet je, die Romeinen begrijpen het christelijke geloof gewoon niet en het is natuurlijk niet Gods wil dat wij sterven vanwege een misverstand. De verering van de keizer moet je gewoon zien als een formaliteit die je niet zo serieus moet nemen. Je betuigt hem gewoon eer, zoals je elk belangrijk persoon achting betoont. Je kunt dus gewoon je goede burgerplicht doen tijdens die feesten en je hoeft daar niet zo moeilijk over te doen. Het ware geloof zit in je hart en heeft niets te maken met de verplichtingen van het publieke leven.” (zie 2:14,20)

33\\ Ze konden getuigen. � “Ik belijd met heel mijn hart dat Jezus mijn Heer en mijn God is, zelfs al kost het mij mijn leven! Jezus is mij hierin voorgegaan, en Hem wil ik volgen, tot in de dood.”

Wat Jezus en Johannes betreft was de laatste manier de enige juiste. “De tekst van het boek wijst naar een situatie van relatieve rust en selectieve vervolging, met een aanwezige verwachting van een intensere vervolging op een grotere en georganiseerde schaal.” 200 VERWACHTING Hoewel er dus nog geen door Rome georganiseerde vervolging plaatsvond en het beeld wat wordt geschetst in hoofdstuk 13 nog vooral in een verdere toekomst lag, was er al wel een dagelijks voelbare verdrukking en tegenwerking, en waren alle elementen aanwezig om zo’n beeld een nabije en reële toekomstige realiteit te maken. Het boek geeft diverse indicaties dat de storm van vervolging er nog niet was, maar dat die wel aanstaande was.201

198 Mounce, p.16. 199 Beale, p.32, Boring, p.21-23, Mounce, p.16-19. 200 Boring, p.17. Zo ook Beale, p.12. 201 Mounce, p.17. Verbanning Patmos; Pergamum (2:13), Smyrna (2:10), Filadelfia (3:10), 5e zegel, bloed van heiligen (17:6, 18:24, 19:2, ook 16:6, 20:4).


GEVAREN VOOR DE GEMEENTE Samenvattend waren er de volgende gevaren voor de gemeente van Christus:

Aanval door: gevolgen

Vijandschap ‘valse’ Joden splitsing synagoge en gemeente

Vervolging lokale regeerders � Beest aarde

christelijk martelaarschap

Valse leringen valse leraren in gemeente � Beest zee

aanpassing aan Grieks-Romeinse cultuur

Verleiding economische voorspoed � hoer Babylon

geestelijke verslapping & vervuiling

6. BOODSCHAP – DOEL WAAROM IS HET GESCHREVEN? BEMOEDIGING ÉN AANSPORING 202 Openbaring is géén boek om de gelovigen te bemoedigen die gebukt gaan onder hevige verdrukking en vervolging. Niet alleen is dat qua mate van verdrukking onjuist gebleken, het is ook een veel te algemene beschrijving (gebaseerd op het feit dat het een apocalyptisch geschrift is die meer dat doel heeft). Nee, bemoedigen is slechts één van de doelen, want er waren duidelijk meer problemen in de 7 gemeenten die door Jezus werden aangesproken. Deze gemeenten vertoonden een diversiteit van geestelijke niveaus, van volhardend getuigend tot slap gemakzuchtig. De boodschap die tot hen kwam was daarom net zo divers, met die twee uitersten als focus. Aan de ene kant bracht het zeker bemoediging en troost aan de christenen onder druk, in hun worsteling met satan en zijn handlangers. Het deed dit op een traditioneel apocalyptische wijze, door hen te verzekeren dat hun vijanden uiteindelijk zouden worden vernietigd en dat het Koninkrijk van God zou afdalen op de aarde. Hen die geen compromis hadden gesloten met afgoderij, werden aangemoedigd om zo te blijven staan. Deze oproep tot volharding klinkt herhaaldelijk.203

Maar er waren ook gemeenten die Jezus zag als lauw en dus duidelijk geen bemoediging, maar juist vermaning nodig hadden (“Ik spuug jullie uit mijn mond!”). Er was daar sprake van geestelijke verslapping, zelfgenoegzaamheid, materialisme en syncretisme. Deze christenen hadden weinig tot niets te vrezen van de verdrukking die andere christenen wél ervaarden. Ze hadden het op een akkoordje gegooid met en het zich gemakkelijk gemaakt in de hen omringende cultuur. Dát is de crisis waar zíj zich in bevonden, al waren ze zich daar niet van bewust of wilden ze het niet weten. In plaats van troostende woorden hadden ze een toeterende trompet (bazuin) nodig, een

snerpend scheidsrechterfluitje in plaats van een bemoedigend schouderklopje.

202 Wilcock, p.20, Achtemeier, p.564-565, Bauckham, Theology, p.14-16, Beale, p.30-33, Kamp, p.26. 203 Het klinkt, om precies te zijn, 7 keer: 1:9 / 2:2-3 / 2:13 / 2:19 / 3:10 / 13:10 / 14:12.


“He’s is writing to point out a crisis that many of them did not perceive.” 204 Johannes wilde deze christenen, die er weinig moeite mee hadden om mee te doen met de gildeverplichtingen, de waarheid doen inzien dat ze met geestelijk overspel bezig waren en dat ze maar één Heer konden dienen. Op een profetische manier probeerde hij hen flink heen en weer te schudden uit hun geestelijke slaaptoestand, laksheid en gemakzuchtigheid, opdat hun geestelijke ogen geopend zouden worden voor het gevaar waarin zij beland waren en opdat zij zich zouden bekeren. OORDEEL VOOR DE GELOVIGEN 205 We moeten bedenken dat het hele boek Openbaring gericht is tot gelovigen, níet tot ongelovigen. De waarschuwingen in dit boek betroffen daarom dus primair niet de ‘slechte mensen’, maar de slappe, lauwe christenen. Als zij door zouden gaan met het offeren aan het beest (lees: de keizer), dan zouden zij onder die oordelen komen te liggen. Als er wordt gesproken over hen die “laf en trouweloos zijn geweest, die zich hebben ingelaten met gruwelijke dingen, met moord, ontucht, toverij of afgodendienst, met allen die de leugen hebben gediend” (20:8, 21:8,27, 22:15), dan gaat het dus over mensen bínnen de gemeente van getrouwe gelovigen. Er waren immers leraren die in de gemeente onderwezen dat dit best mogelijk was (de Nikolaïeten en de Izebel- + Bileamtypen). Zij werden door Jezus beschouwd als valse profeten en werden als zodanig door Hem hard aangepakt (2:14-15, 20-24). HEMELS PERSPECTIEF 206 De afgestompte christenen van Klein-Azië moesten aangescherpt worden in hun geestelijke vermogens, om te kunnen zien dat de wereld waarin ze leefden niet altijd was wat het leek. Er waren reële gevaren, zowel openlijk als onzichtbaar aanwezig, die het getuigend en volhardend geloof het zwijgen probeerden op te leggen. Deze profetie van Johannes bood hen daarom een nieuw perspectief op de wereld en de samenleving waarin ze leefden. Johannes nam, via het voorlezen van die op papier gestelde visioenen, zijn hoorders mee op die reis in de hemel, zodat zij met hun eigen ‘verbeeldingsogen’ dat hemelse perspectief op hun eigen wereld kregen. Hij gaf ze zowel een blik achter de schermen van hun huidige leven (H.12-13) als van de eschatologische toekomst (H.17-19), zodat ze hun eigen heden konden zien vanuit het perspectief van hoe het allemaal zal eindigen. Zo zagen ze hun eigen concrete, bekende wereld waarin ze elke dag leefden, met geestelijke, hemelse ogen. De schone (= valse) schijn van het ‘grote en geweldige Romeinse rijk’ werd doorgeprikt en kon nu worden gezien zoals God het zag: als een ‘gruwelijk en genadeloos demonisch beest’.

204 Volgens A.Y Collins (in ‘Crisis and Catharsis’, p.77) was dat de belangrijkste reden van schrijven. Citaat uit Beale, p.29. 205 Beale, p.30, 33, 69, Pawson, p.147-148. 206 Achtemeier, p.565,586-587, Beale, p.38-39+174, Bauckham, Theology, p.7-8, Kamp, p.41.


Waar zij eerst een machtig en goedaardig rijk zagen dat welvaart en vrede bracht op de wereld, zagen ze nu een onreine hoer (een verleidster van volken en landen), een vreselijk beest (dat vreet en vernietigt) en een verlaten stad (gevuld met duistere demonen). Zo werd ook duidelijk gemaakt dat er een conflict bestond tussen satan en Christus, welke directe gevolgen had voor de mensen op aarde. Maar zelfs al ging satan met zijn demonische leger de strijd aan met de heiligen op aarde (die daardoor vervolging, verdrukking, lijden en de dood zouden ondergaan), Christus was en bleef overwinnaar. Hij is het die zijn volk aanmoedigde om stand te houden tegen de aanvallen van de boze, want zij zullen met Hem regeren vanaf Zijn troon.

Johannes legt nadruk op het hemelse perspectief (de troon), zodat de gemeenten herinnerd worden aan het feit dat ze eigenlijk al leven in de hemelse sferen (Efeze 1:3), en dat hen een hemelse, heerlijke toekomst staat te wachten, in een oneindige, overheerlijke relatie met God. Op deze manier zullen zij extra gemotiveerd zijn om hun zekerheid niet meer te zoeken in het aardse, maar te vertrouwen op de zekerheid van het hemelse. Beter nog, te

vertrouwen op Hem die zit op de hemelse troon, op Hem die de overwinning al behaald heeft door het Kruis, op Hem die de gemeente op aarde kracht geeft om een lamp (= licht) van getuigenis te zijn in die wereld. “Het bracht een profetische boodschap van God, waardoor ze het goddelijke doel en plan konden zien achter hun omstandigheden en daarop passend konden reageren (bekering). Hij geeft ze dat onderscheid en inzicht met behulp van een serie hemelse, apocalyptische visioenen waarin Johannes die nog verborgen inzichten visueel worden getoond en uitgelegd.” 207 OVERWINNEN 208 Een andere focus van het boek is de aansporing van de getrouwe gelovigen om te overwinnen. In het kader van dit boek betekent dat concreet om vooral een getrouwe getuige van Jezus te blijven, te midden van een kerk die geen moeite heeft met afgoderij en een wereldse manier van leven. In zekere zin gaat het hele boek over de wijze waarop iedere gelovige het Nieuwe Jeruzalem binnen zal mogen gaan: door te overwinnen, maar dan wel op de ‘Jezus-manier’ � op de paradoxale weg van het getuigend lijden. Het was niet de leeuw van Judah die de zegels opende, maar “een lam, als geslacht” (5:5-6). Johannes laat de hoorders tijdelijk een nieuwe werkelijkheid binnengaan, een wereld met een andere realiteit, waarin een krachteloos lam overwint en waarin slachtoffers overwinnaars zijn (H.7, 11:3-13, 12:11, 20:4, 21:7). Zelf verbannen naar Patmos vanwege zijn openlijk uitkomen voor Jezus, was Johannes een perfect voorbeeld om de gemeenten aan te moedigen om te blijven volharden in hun hoop en hun getuigenis, niet geïsoleerd van de wereld, maar juist in interactie daarmee.209

207 Beale, p.38, eigen vertaling. 208 Beale, p.33,171; Bauckham, Theology, p.14-16; Johnson, p.18; Kamp, p.41; Achtemeier, p.564. 209 Teksten over getuigen te midden van vervolging: 1:2, 2:13, 6:9, 11:3,7, 12:11,17, 17:6, 19:20, 20:4


“De roep tot volharding wordt niet gehoorzaamd door afzondering van de boze buitenwereld, maar door een getuigende aanwezigheid in en confrontatie met die wereld.” 210 GOD REGEERT 211 En wanneer men ten volle beseft dat God alles compleet en totaal onder controle heeft en er niets gebeurt waar Hij geen zeggenschap over heeft, is de verdrukking beter vol te houden, is de verleiding gemakkelijker te weerstaan, en kan het getuigenis krachtiger gegeven worden. De God die het verleden onder controle had, en die de regie van de toekomst in handen heeft, is de God die werkt in het heden van de hoorder, zelfs al lijkt het tegendeel soms meer de waarheid. Want dit was wel een grote vraag voor (zowel de synagoge als) de gemeente: “Wie heeft het écht voor het zeggen in deze wereld, de goede God of het boze Kwaad?”. Immers, Gods beloften – over het oordeel over het kwaad, de beloning van de rechtvaardigen en de komst van Zijn Koninkrijk – zijn nog steeds niet vervuld. “Hoe lang nog” duurt het dat de rechtvaardigen moeten lijden en het de goddelozen voorspoedig gaat? Waar is de Rechtvaardige God? Het doel van Openbaring is mede om te laten zien dat het kwaad nog ruimte krijgt om zijn werk te doen, maar dat het hem allemaal van God uit ‘gegeven wordt’ (2:21, 6:2,4,8, 9:1,3, 13:5,15).212 God geeft dus nog ruimte aan de machten van het kwaad, maar er komt zeker een tijd dat Hij die boosaardige wereldrijken en koningen zal oordelen op hun (vreselijke)

daden. Er komt een dag dat Hij Zijn eigen Vrederijk zal grondvesten. De onrechtvaardigen zúllen hun verdiende straf krijgen. De rechtvaardigen zúllen hun verdiende loon ontvangen. Dus: wees trouw! Voor wie nodig: bekeer je! Opdat je niet zult worden gerekend tot de trouweloze afgodendienaars wiens oordeel nu reeds vast staat. God ziet ook de tranen van de gelovigen en hoort de gebeden van de getuigen. God kent de getrouwen die gedood zijn en hun bloed zal vergolden worden (6:10-11, 17:6�18:6,20). Jezus weet waar Zijn volgelingen door heen gaan en zal binnenkort komen om definitief met de satanische machten af te rekenen. Op ‘die dag’ zal Hij de strijd met hen aangaan en glorieus overwinnen (19:19-21 + 20:7-10).

“Openbaring presenteert een ‘tegen-realiteit’ tegenover de overheersende realiteit van Rome, een geestelijke realiteit waarin het volk van God deel uitmaakt van een tegencultuur en bereidt is om daarvoor te sterven.” 213

210 Johnson, p.18. 211 Osborne, p.15; Bauckham, Theology, p.8-9; Poythress, p.55; Kistemaker, p.53. 212 StudieBijbel, p.129. 213 Osborne, p.12

{edothe} = (er) werd gegeven = ‘passivum divinum’ = Johannes’ (Joodse) eerbiedige manier van zeggen dat God zelf iets geeft, zodat hij niet direct “God” hoeft te zeggen.


TWEE WEGEN 214 De vraag die als het ware wordt gesteld aan de hoorder, aan het einde van de brief, is in welk stad die hoorder wil (gaan) leven. Wonend in een stad als Efeze of Laodicea, moest hij een bewust keuze maken: Kies ik er voor om te leven en werken volgens de (religieuze) praktijken en verplichtingen van de ‘Grote Stad’ (die de heftige, zware oordelen over haar heen zal krijgen), of ga ik voor de ‘Heilige Stad’ (die van de geweldige, lichtgevende aanwezigheid van God zal kunnen genieten, voor eeuwig)? “Its purpose is not to satisfy idle eschatological curiosity or feed a hunger for revenge, but to fortify Jesus’ followers in steadfast hope and holy living.” 215 Met andere woorden: Johannes hield twee manieren van leven en twee bestemming voor aan de hoorders: 1) Ze blijven heilig leven, omhelzen de verwerping van

de goddeloze wereld als gevolg van hun toewijding aan Christus, en blijven zo van Hem getuigen. Als gevolg daarvan zouden ze dan worden opgewekt met Christus en delen in Zijn regering, uitlopend in een nieuwe hemel en aarde.

2) Ze sluiten een compromis met de heidense, demonisch geïnfecteerde wereld en nemen geen afstand van de afgoderij van het Romeinse rijk. Als gevolg daarvan zouden ze hun erfenis in het Koninkrijk van God verliezen en terechtkomen in de poel des vuurs = de hel.216

De afsluitende waarschuwing / vervloeking (22:18-19) liet niets aan duidelijkheid te wensen over, voor hen die een oor hadden om te horen ….. “Openbaring is een profetische kritiek op de politieke afgoderij en economische verdrukking van het Romeinse rijk van de 1e eeuw, en een oproep om getuige te zijn van de waarheid en rechtvaardigheid van God, in de specifieke omstandigheden – religieus, politiek, sociaal en economisch – van de lezers in klein-Azië.” 217 SAMENVATTING 218 Het boek Openbaring is door Jezus gegeven en door Johannes geschreven om: o De hoorders aan te sporen om actie te ondernemen tegen de druk om zich aan

te passen aan de heidense manier van leven. o De getrouwe gelovigen aan te moedigen stand te blijven houden / te volharden

in het geven van hun getuigenis. o De zwakke christenen te waarschuwen voor het maken van een compromis. o De vervolgde gemeente aan te moedigen om trouw te blijven. o De kerk te beloven dat God hun lijden rechtmatig zal vergelden. Johannes verwacht dat zijn hoorders zichzelf en hun huidige situatie zouden gaan zien door de bril van dit boek, en zich realiseren dat zij dezelfde kerk zijn als die van de laatste dag, als de Dag van de Heer losbarst.

214 Osborne, p.11-13, Johnson, p.16,18; Boring, p.30. 215 Johnson, p.16. 216 Zie verder over dreiging met de hel: Matt 5:22,29-30, 10:28,33, 24:51, 25:30, 2Tim 2:11-12. 217 Bauckham, Climax, p.xii. 218 Osborne, p.12-13,


7. VERSCHILLENDE VISIES HOE WORDT HET BOEK GELEZEN? Door de eeuwen heen zijn er verschillende visies op het boek ontstaan, elk met hun eigen (theologische en culturele) achtergrond en moment van ontstaan. De uitleggers verschillen vooral van mening over de tijdsperiode waarin en de manier waarop de visioenen vanaf hoofdstuk 6 worden vervuld.219 Vers 4:1 (“Kom hier boven, dan laat ik je zien wat er hierna gebeuren moet”) verwijst immers duidelijk naar gebeurtenissen die voor de oorspronkelijke schrijver uit de 1e eeuw n.Chr. nog in de toekomst verborgen lagen. Maar tot hoever strekte de voorspelling zich uit? Moeten we voor de vervulling terug kijken (de tijd van de originele hoorders, de 1e eeuw n.Chr.), om ons heen kijken (de profetieën worden nu vervuld) of vooruit kijken (het speelt zich allemaal af in de toekomstige eindtijd)? Welke verbindingen van symbolische beelden naar historische gebeurtenissen, personen en feiten moeten er worden gemaakt? Het is specifiek déze vraag die door vele christenen verschillend wordt beantwoord.220 In de kerkgeschiedenis zijn er vele visies naar voren gebracht die minder of meer serieus werden genomen. Op dit moment zijn er echter vier ‘hoofdvisies’ die de discussie hierover bepalen. De vier verschillende ‘scholen van interpretatie’ zijn: historicisme, preterisme, futurisme en idealisme. Binnen deze scholen bestaan er ook weer de nodige stromingen, variaties en meningsverschillen, waardoor het soms lastig is om een bepaalde school simpel en duidelijk te beschrijven.221 Hieronder zijn de vier visies zo kort en helder mogelijk beschreven, inclusief hun historische achtergrond, argumenten en een beknopte beoordeling (positief / probleem). HISTORICISME [kerken wereldhistorisch] BESCHRIJVING 222 Deze visie meent dat de voorspellingen van hoofdstuk 4-19 een symbolische beschrijving geven van de gehele wereld- en kerkgeschiedenis, tussen de 1e en 2e komst van Christus in. Openbaring begint met de periode van de historische 7 gemeenten (H.1-3) en werkt toe naar de historische wederkomst van Jezus (H.19-22). De profetieën daartussen beschrijven dus, in de exacte chronologische volgorde waarin ze beschreven staan en op een symbolische manier, allerlei belangrijke gebeurtenissen, periodes en crises in de wereldse en religieuze geschiedenis, zoals:

de vernietiging van Rome 476 n.Chr. de Roomse kerk (+ pausdom) 313 / 380 - heden het Frankische Rijk 3e – 9e eeuw de opkomst van de islam 7e eeuw de Reformatie 16e eeuw de Franse revolutie 1789 Hitler. 20e eeuw

219 Poythress, p.27. 220 Pawson, p.128 221 Zeker als de visies beschreven en beoordeeld worden door iemand die één visie als juiste ziet. 222 Pawson, p.130, StudieBijbel, p.485, Mounce, p.27, Johnson, p.353.


Het was / is de taak en uitdaging van de uitleggers om die symbolen op de juiste manier te identificeren met de historische gebeurtenissen. Zo zag men bijvoorbeeld in de stilte van 8:1 de opluchting die ontstond toen keizer Constantijn in de 4e eeuw de eerste christelijke keizer werd. Het beest uit de zee was volgens Luther + reformatoren de paus, maar was volgens de RK kerk weer Luther, was later de opkomst van de islam, maar was volgens een ander toch echt Napoleon Bonaparte. De vervulling van die profetieën is verleden, heden en toekomst voor ons lezers. We zitten er nu dus midden in. Uit wat reeds vervuld is, kunnen we afleiden wat er nog komen gaat (Jonathan Edwards (1703-1758) geloofde dat hij leefde tussen hoofdstuk 16 en 17, maar een 20e eeuwse onderzoeker kwam tot dezelfde conclusie…. ). OORSPRONG / ACHTERGROND 223 Deze leeswijze komt voor het eerst duidelijk naar voren bij Joachim van Fiore (1132-1202), die meende, op basis van een visioen, dat de 1260 dagen (11:3,12:6) stonden voor de gebeurtenissen van de Westerse geschiedenis van de tijd van de apostelen tot zijn heden. Joachim verdeelde zo de wereldgeschiedenis in drie perioden (van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest) en meende dat het millennium (periode van de Heilige Geest) nog in de toekomst lag. Hij geloofde dat hij leefde aan de vooravond van de opening van het zesde zegel en dat de periode van de heerschappij van de antichrist spoedig zou aanbreken. De komende eeuw van de Heilige Geest zou daarna dan een reinigend herstel brengen van de corrupte (RK) Kerk.

Deze visie werd later door o.a. de Reformatoren over-genomen, waarbij ze geen moeite hadden om de paus te identificeren met het beest en het pauselijke Rome als de hoer op het beest. Hun visie vormde voor velen een krachtige bemoediging om het pauselijke juk af te werpen en zich aan te sluiten bij de reformatorische beweging. Het bood de vervolgde christenen de kracht en overtuiging om hun leven te geven en hun geloof niet af te zweren. In zijn vertaling van het Nieuwe Testament liet Luther als illustratie bij het beest van Openbaring afbeeldingen van de paus afdrukken.

POSITIEF 224 � Het legt verbindingen tussen de tekst van toen en de wereld van de lezer later,

waarmee het relevant wordt voor elke generatie christenen. � Het erkent dat in hoofdstuk 1-3 de oorspronkelijke hoorders van de brief werden

aangesproken, en dat de aandacht wordt gevestigd op de wederkomst van Jezus. � Het erkent dat God de hele geschiedenis in Zijn hand heeft. Veel commentaren benadrukken echter de grote exegetische problemen die aan deze visie kleven en zijn erg duidelijk in hun afwijzing er van. “De vele variaties van toepassingen van de beelden van Openbaring op de kerken wereldgeschiedenis zijn even talrijk als onhoudbaar.” 225 223 Studiebijbel p.485, Osborne, p.18, Mounce, p.25, McGrath, p.483. 224 Boring, p.48. Pawson, p.130, Johnson, p.354, Poythress, p.36.

Paus ondertekent aflaten


PROBLEEM 226 Er bestaat bij de aanhangers van deze visie nauwelijks overeenstemming over de

vraag welke symbolen en gebeurtenissen in Openbaring verwijzen naar welke (kerk)historische feiten. Hoe verder men gaat in de geschiedenis, hoe meer de uitleggingen aangepast worden.

Het maakt Openbaring grotendeels irrelevant voor de eerste hoorders. Ze hadden niets aan zo’n programma.

Er bestaat geen enkele richtlijn om te kunnen bepalen welke profetie en welk symbool verwijst naar welke historische gebeurtenissen en personen.

De kerk in het Oosten of de feiten uit de geschiedenis buiten Europa krijgen geen enkele plaats in dit schema.

Het miskent het karakter van profetie. Het heeft totaal geen oog voor de rol van het OT. “Het is zeer twijfelachtig dat de Geest van God zich druk maakte om de gelovigen van de 1e eeuw een gedetailleerd overzicht te geven van de gebeurtenissen die zouden plaatsvinden in de 1e tot 21e eeuw, ver verwijderd van hun eigen tijd en nood.” 227 PRETERISME [tijdhistorisch] BESCHRIJVING 228 De term preterisme is afgeleid van het Latijnse {praeter} = voorbij, dat wat ligt in het verleden. De aanhangers van deze visie plaatsen de vervulling van de profetieën in het heden en de nabije toekomst van de oorspronkelijke hoorders. De symbolen en beelden worden daardoor uitgelegd aan de hand van feiten en gebeurtenissen uit de eigen tijd en cultuur van Johannes, zoals die werden ervaren door en bekend waren bij de eerste, originele hoorders van het boek. De vervulling van de visioenen ligt zo dus grotendeels in hun eigen nabije toekomst en in ons verre verleden. Alleen de hoofdstukken 20-22 liggen nog in de toekomst. Voor preteristen staan de belofte aan de gelovigen van de 1e eeuw centraal: de vijanden die hen op dat moment vervolgen, zullen spoedig het oordeel van God daarover ervaren. OORSPRONG / ACHTERGROND Er bestaat grote consensus dat de eerste theologisch onderbouwde interpretatie van de profetieën vanuit deze visie, in 1614 werd geschreven door de jezuïet Luis De Alcasar.229 De visioenen van hoofdstuk 1-11 gaan, volgens hem, over de verwerping van de christenen door de Joden en de verwoesting van Jeruzalem (als oordeel van God). Vervolgens (H.12-19) wordt de Grote Hoer (heidens Romeinse Rijk) overwonnen door de bekering van de staat tot het christendom. Hoofdstuk 20 vertelt dan over de laatste vervolgingen onder de hand van de antichrist, keizer Nero, en het Oordeel. Tenslotte verwijzen de laatste twee hoofdstukken naar de glorieuze overwinning van de Roomse Katholieke Kerk.230 225 Kistemaker, p.40-41. 226 Studiebijbel, p.485-486, Osborne, p.19, Mounce, p.27, Ladd, Revelation, p.11, Moo & Carsons, p.41, Beale, p.46, Boring, p.49, Johnson, p.355. 227 Mounce, p.27. 228 Johnson, p.358, Kistemaker, p.38-39, Osborne, p.19-20, e.a. 229 'It has been usual to say that the Spanish Jesuit Alcasar was the founder of the Præterist School', Farrar, Frederic, 'The Early Days of Christianity', volume 2 (1882). Zie ook Mounce, p.26. 230 Zie o.a. de website www.preteristarchive.com. Op internet is heel veel te vinden hierover.


Volgens Alcasar beschrijft Openbaring, op een strikt chronologische wijze, wat de christenen in de 1e eeuw n.Chr. zouden ondergaan, eerst van de Joden en vervolgens van het heidense Romeinse Rijk, tot aan het moment waarop de Romeinse keizer Constantijn christen werd en het christendom verhief tot de officiële godsdienst van het Romeinse Rijk.231 De meningen over deze bijdrage van de jezuïet 232 Luis De Alcasar zijn verdeeld:

Historicisten (m.n.)

Als onderdeel van de contra-Reformatie deed hij een doelbewuste poging, om de aandacht – van specifiek de reformatoren – op de Roomse Kerk als een misleidende en vervolgende macht (het beest) weg te schuiven en te weerleggen. Hij wilde bewijzen dat de profetieën over de antichrist al vervuld waren, en dus niet konden worden toegepast op het pausdom.233

Preteristen

Hij was een van de eerste commentaren die gebruik maakte van de historisch-kritische methode, waarbij het boek Openbaring wordt benaderd vanuit het oogpunt van de schrijver en zijn eigen belevingswereld. 234

Rooms Katholieke

kerk

"Het was te verwachten dat een commentaar dat de roomse kerk zo bevrijdde van de aanvallen van de reformatoren, erg populair zou worden bij de volgelingen van het pausdom, hetgeen ook gebeurde.” 235

VORMEN EN VARIATIES Binnen deze visie zijn er meerdere variaties ontstaan, met duidelijk verschillende kenmerken. Bij de ‘Babylon = Rome’ versie gaat het over de (op het moment van schrijven aanstaande) Romeinse verdrukking van de gelovigen en de val van het Romeinse Rijk. Het beest was dan dus het Romeinse Rijk of de Romeinse keizer. De zegels, bazuinen en schalen zijn de rampen die God deed komen over het Romeinse Rijk.236 Volgens een ‘Babylon = Jeruzalem’ variant237 (aanhangers worden ‘Full Preterists’ genoemd) moet het boek gelezen worden tegen de historische achtergrond van de heftige vervolgingen van Nero in 64-68, de Joodse Opstand en de verwoesting van Jeruzalem, in 70 n.Chr. Deze preteristen zien zo: � keizer Nero als de antichrist, � Jeruzalem als de grote hoer op het beest, � de grote verdrukking als gebeurd in 66-70 n.Ch., � satan reeds als gebonden, � het (niet-letterlijk genomen) millennium als reeds

begonnen met de Roomse kerk.

231 Lloyd-Jones, p.142. 232 De jezuïeten vormde het elite korps van de roomse contrareformatie. Ze opereerden onder de directe leiding van de paus zelf. Vervuld van intens godsdienstige ijver trokken de jezuïeten de wereld in om bekeerlingen voor het katholicisme (terug) te winnen, via prediking en onderwijs. 233 Zie bv. http://en.wikipedia.org/wiki/Preterism of één van de andere 7.450 Google resultaten op de term ‘Jesuit Luis de Alcazar’. Zo ook Lloyd-Jones, p.142-143. 234 Citaat van R.H. Charles uit Enc. Brit. 23:213, aangehaald op de website www.preteristarchive.com 235 Moses Stuart, "Commentary on the Apocalypse" (Andover, 1845, Volume 1) p. 464. 236 Osborne, p.19-20, StudieBijbel, p.484, e.a. 237 Zie o.a. www.preteristarchive.com, www.theopedia,com/preterism.


Het Preterisme gebruikt als voornaamste argument de gebruikte termen van tijd die lijken te duiden op een spoedige vervulling van de visioenen: “de tijd is nabij” (1:3, 22:10), “Ik kom spoedig” (3:11, 22:7,12,20). Ook de woorden van Jezus in Zijn eindtijdrede (“Ik verzeker jullie: deze generatie zal zeker nog niet verdwenen zijn wanneer al die dingen gebeuren” – Matt 24:34) worden als ondersteuning gebruikt bij hun visie.238 Zij claimen dat Jezus een leugenaar zou zijn, indien Zijn voorspellende woorden niet op deze letterlijke wijze vervuld zouden zijn. POSITIEF 239 � Het maakt duidelijk dat Openbaring voor de eerste hoorders en lezers van belang

was. Het boek ging over hun eigen situatie en probeerde hen daarin te steunen en te bemoedigen. Het spoorde hen aan om niet toe te geven en beloofde de spoedige verlossing van de gelovigen en het gericht over hun vijanden.

� Het houdt rekening met zowel het OT als bron waaruit en de Grieks-Romeinse culturele wereld als context waarin Openbaring geschreven is en gehoord werd.

PROBLEEM 240 Na de val van Jeruzalem / Rome verloor het zowel zijn directe relevantie als

zeggingskracht voor de latere gemeente van Christus. Het grootste probleem is dat de profetieën niet in de tijd van Johannes vervuld

zijn, noch direct na de val van Rome. Zo is Jezus nog niet terug gekomen om Zijn koninkrijk te vestigen en het rijk der duisternis te vernietigen. Satan is nog druk bezig om mensen te verleiden en is dus nog niet gebonden.

De ‘Babylon = Jeruzalem’ variant vereist een vroege en dus behoorlijk onwaarschijnlijke datering (zie blz. 52).

Profetie houdt zich niet bezig met de lengte van tijd, zoals gemeten door de klok, maar met het karakter van de tijd, zoals gezien door God. Jezus’ opdracht om te waken (Marcus 13:32-37) is niet afhankelijk van het feit of het nog 5 dagen of 5 eeuwen duurt, maar om de houding van de gelovige in die periode.241

In het OT worden deze ‘tijdsaanduidingen’ van nabijheid al gebruikt (zie Deut 32:35, Jes 13:6, Jer 51:33, Joel 2:1, Sef 1:14), maar ook daar wordt het gebruikt als een oproep om alert te zijn. “Old Testament expressions of time give no indication that immanency requires immediacy.” 242 De woorden van Jezus – “zie, ik kom spoedig” – zijn geen woorden die strikt letterlijk genomen moeten worden. Het is een voorbeeld van ‘performative

language’, taal die iets krachtigs wil uitwerken in het hart van de hoorder. Ze hebben een troostende, aansporende, waarschuwende werking op de gelovigen. Het perspectief van de spoedige komst van Christus moedigt de gemeente aan om te volharden en die hoop vast te houden.243

238 Johnson, p.358. 239 Studiebijbel, p.484, Mounce, p.27, Johnson, p.359. 240 Pawson, p.129, Studiebijbel, p.485, Osborne, p. 19-20, Ladd, Revelation, p.10-11, Johnson, p.358, Boring, p.50. 241 Poythress, 35-36. 242 Wikipedia pagina over Preterisme. 243 Zwiep, p.18.


FUTURISME [eindhistorisch] BESCHRIJVING Volgens de futurist worden de voorspellingen vanaf 4:1 vervuld net voor, tijdens en na de wederkomst van Jezus. Openbaring lezen zij als een profetie van toekomstige gebeurtenissen (voor zowel de eerste hoorders als de huidige lezers), die leiden naar het einde van deze eeuw / wereld, beschreven in symbolische termen. Johannes verwijst door het hele boek heen steeds weer naar de grote en ontzagwekkende dag van Jezus’ beloofde komst op aarde.244 “De enige juiste conclusie is dat we nog in de gewone geschiedenis zijn, en dat de gebeurtenissen die horen bij de profetische boodschap van Openbaring, pas werkelijkheid zullen worden wanneer het einde van de wereldgeschiedenis nabij is.” 245 De futurist vergelijkt de woorden van 1:19 (“Schrijf daarom op wat je gezien hebt, wat er nu is en wat hierna zal gebeuren”) met 4:1 (“Kom hierboven, dan laat ik je zien wat er hierna gebeuren moet”) en komt dan tot de conclusie dat het boek eerst een beschrijving geeft van de tijd van Johannes en de 7 gemeenten, en vervolgens van de toekomstige dingen van de eindtijd. Daarmee zit er dus, qua beschrijving, een groot gat (minimaal 20 eeuwen) tussen de tijd van Johannes en die van de vervulling van de profetieën.246 Verder wordt er, net als bij het historicisme, een directe verbinding gelegd tussen de visioenen en specifieke gebeurtenissen en personen in die eschatologische eindtijd. Ook hier moet de uitlegger een passende verbinding maken tussen de beschreven beelden en de feitelijke vervulling in de eindtijd. Een ander kenmerkend punt, hierbij behorend, is dat men uitgaat van een strikt chronologische volgorde van de visioenen: in de volgorde waarin Johannes ze beschreef, zullen ze plaatsvinden.247 Er bestaan twee variaties van deze visie: het dispensationalisme (extreme vorm) en het ‘klassiek pre-millennialisme’ (gematigde vorm). HET DISPENSATIONALISME 248 Deze visie – ook bekend onder de naam van ‘de bedelingenleer’ – heeft enkele zeer specifieke kenmerken: 1\ Duidelijke scheiding tussen volk Israël en

de Gemeente van Christus. 2\ Israël is tijdelijk ter zijde geschoven en de

gemeente is Gods noodplan. 3\ Het eerst punt op de eschatologische

kalender is een geheime opname van de gelovigen (4:1). De gemeente verdwijnt dan van de aarde en gaat níet door de ‘Grote Verdrukking'. Tijdens de 'eindtijd', zullen er dan ook alleen Joden en onbekeerde heidenen op aarde zijn.

244 o.a. Studiebijbel, p.486 en Kistemaker, p.41. 245 Citaat van Abraham Kuyper (The Revelation of St. John) in Mounce, p.28. Zie ook Boring, p.49-50. 246 Kistemaker, p.41, Beale, p.47, Johnson, p.355. Het gat tussen de 69e en de 70e week van Daniël 9. 247 Johnson, p.356. 248 Studiebijbel, 486-487, Ladd, Revelation, p.12, Osborne, p.20-21, Beale, p.47, Mounce, p.28, e.a.


4\ Dit wordt gevolgd door een periode van 7 jaar verdrukking, met 5\ De komst van de antichrist en 3½ jaar van ‘Grote Verdrukking’ tot gevolg. 6\ Direct daarna de komst van Jezus (= einde antichrist) en de start van het 1000-

jarige ‘Vrederijk’/ millennium. 7\ Vervolgens het einde van satan (in poel des vuurs geworpen) en het eindoordeel

voor de witte troon. 8\ Tenslotte de komst van de nieuwe hemel en aarde, alle profetieën afsluitend. 9\ Het boek Openbaring moet vooral zo letterlijk mogelijk worden gelezen. 10\ In de uitleg van de brieven van hoofdstuk 2 en 3 zien velen een overzicht van de

geschiedenis van de christenen uit de heidenen. Elke gemeente wordt hierbij opgevat als type van een tijdvak in de kerkgeschiedenis:249

� Efeze: de gemeente in de eerste eeuw na de apostelen. � Smyrna: de periode van vervolgingen tussen 100 tot 313, het jaar van de

bekering van keizer Constantijn en het begin van de staatskerk. � Pergamum: de staatskerk, van 313 tot het begin van de 'roomse

overheersing' in de kerk. � Tyatira: de rooms-katholieke kerk. � Sardes: de kerk van de Reformatie, die steeds hervormd wordt, maar nooit

volmaakt is. � Filadelfia: de zuivere gemeente die God Zich tegen het einde der tijden

verkiest. � Laodicea: de onzuivere kerk die daar naast zal bestaan.

Het boek Openbaring wordt door aanhangers van deze visie vergeleken met en uitgelegd met behulp van apocalyptische gedeelten van de boeken Ezechiël en Daniël, van Jezus' 'rede over de laatste dingen' en van 1Thess.4:13-18.

HET KLASSIEKE FUTURISME 250 Deze visie verschilt op de volgende punten van de vorige: 1\ Er is géén onderscheid tussen Israël en de gemeente. 2\ Er komt géén geheime opname. 3\ De kerk gaat door wél door de grote verdrukking. 4\ De symbolen moeten grotendeels níet letterlijk worden genomen. 249 Bekend gemaakt door de gereformeerde verbondstheoloog J. Coccejus (1603-1669). De laatste vier 'kerkvormen' zullen tot het einde voortduren en naast elkaar bestaan (zie StudieBijbel, p.487). 250 Ladd, Revelation, p.12, Osborne, p.21-21, Beale, p.47, Mounce, p.28.


OORSPRONG / ACHTERGROND De grondlegger van het futurisme was de jezuïet Francisco Ribera (1537-1591).251 In zijn commentaar op Openbaring (1590) plaatste hij hoofdstuk 1-3 in de tijd van het Romeinse Rijk. De gebeurtenissen van de rest van het boek zullen echter plaatsvinden tijdens een 3½ jaar durende periode, vlak voor de wederkomst van Jezus. Deze antichrist is volgens hem één specifieke man die o.a. de gelovigen zal vervolgen, de tempel zal herbouwen en de wereld zal veroveren.252 Zijn visie werd gevolgd en populair gemaakt door een andere briljante theoloog en jezuïet, Robert Bellarmine (1542-1621). Ook hij probeerde – succesvol – elke verbinding tussen de antichrist en de paus theologisch weg te werken.253 DE JEZUÏETEN De contrareformatie ving aan met het concilie van Trente (1554-1563). Daar werden de juiste formuleringen van de theologische opvattingen (met nadruk op het absolute gezag van de paus) en het bepalen van de houding ten opzichte van de Reformatie besproken en opgesteld. Daar kregen de jezuïeten ook de opdracht van de paus om de reformatorische overtuiging (de paus is de antichrist) theologisch te weerleggen, met als gevolg: twee elkaar compleet tegensprekende commentaren (Alcasar � preterisme en Ribera � futurisme). Hoe verschillend ze ook waren, beide slaagden zo in hun doel.254

251 Een feit dat erkend wordt door zowel katholieke als protestante theologen: “The Futurist School, founded by the Jesuit Ribera in 1591, looks for Antichrist, Babylon, and a rebuilt temple in Jerusalem, at the end of the Christian dispensation.”, zo schrijft de Rooms Katholieke schrijver G.S. Hitchcock in ‘The Beasts and the Little Horn’, p.7. 252 Ladd, The Blessed Hope, p.37-38. 253 LeRoy Edwin Froom, ‘The Prophetic faith of our fathers’ (The Review and Herald Publishing Association, Washington, D.C., 1948) Vol. II, p.484-505. Zie ook Osborne, p.20, Lloyd-Jones, p.143. 254 Zie bv. www.revelation-today.com, www.gospel-herald.com, www.aloha.net (bron illustratie) of één van de andere 143.000 websites over de jezuïet Francisco Ribera. De RKK ziet dit natuurlijk anders: “The Society was not founded with the avowed intention of opposing Protestantism. As the object of the society was the propagation and strengthening of the Catholic faith everywhere, the Jesuits naturally endeavored to counteract the spread of Protestantism.” Bron: www.newadvent.org.


Het ‘futurisme-stokje’ werd vervolgens opgepakt door o.a.: 255

Naam: Activiteit

Jezuïet Manuel De Lacunza

(1731–1801)

� schreef ‘De Komst van de Messias in Glorie en Majesteit’, onder het pseudoniem van de bekeerde Jood Rabbi Juan Josafat Ben Ezra om het door de protestanten erkend te krijgen, met als enige doel: aanval op idee paus = antichrist.

Edward Irving (1792-1834)

Schotse prediker, Stichter Katholiek Apostolische kerk

� vertaalde het werk van Lacunza in het Engels in 1827. � accepteerde + onderwees de visie van Ribera en Lacunza. � organiseerde charismatische opwekkingsbijeenkomsten met veel ruimte voor profetie en tongentaal. Daar onderwees hij vanaf ± 1830 als eerste de ‘Geheime Opname’ van de gelovigen vlak voor de komst van de antichrist.256

John Nelson Darby (1800–1882)

Stichter ‘Darbinisme’ / Dispensationalisme

� was vaste bezoeker van de bijeenkomsten over profetie, georganiseerd door Irving. Hij nam deze nieuwe leer over en combineerde dat met zijn eigen theorieën (scheiding kerk en Israël, Schrift zo letterlijk mogelijk lezen / interpreteren, een scheiding tussen 70e en 69e week van Daniel 9). � onderwees actief zijn nieuwe leer tussen 1859 en 1874 in Amerika, waar het gretig werd ontvangen.

Cyrus Ingerson Scofield

(1843-1921)

� accepteerde, onderwees en populariseerde deze leer van Darby door die te verwerken in de Scofield Reference Bible (1909), die in zeer grote aantallen verkocht werd. 257

Dwight L. Moody (1837–1899) &

Lewis Sperry Chafer (1871–1952)

� accepteerden en onderwezen deze leer en aantekeningen van Darby en Scofield, en verspreidden de leer op zeer grote schaal door de stichting van ‘The Moody Bible Institute’ (1886) en de ‘Dallas Theological Seminary’ (1924).

This teaching is “the height of speculative nonsense" (Newton), "unscriptural" (Spurgeon), "bizarre doctrine" and "grievous error" (Warfield).258 POSITIEF 259 � Het vestigt de aandacht en hoop op de wederkomst van Jezus, inclusief het

bruiloftsmaal. � Het vestigt de aandacht op het feit dat de kerk van Christus te maken zal krijgen

met (toenemende) vervolgingen en lijden, tót het moment waarop Jezus terug komt.

PROBLEEM 260 Het grootste deel van het boek is zo eigenlijk alleen maar écht relevant voor de

laatste generatie van gelovigen, ten tijde van de grote verdrukking. De boodschap van deze profetieën heeft men vanaf de tijd van Johannes tot nu niet kunnen toepassen op het leven van de gelovigen.

255 Zie o.a. Ladd, The Blessed Hope, p.35-41, www.en.wikipedia.org/wiki/Rapture, www.lmn.org, Brad Molles, ‘The Beast and The Bride, interpreting revelation in the light of history’, Lulu.com, 2004. 256 Velen zijn van mening dat het idee van een geheime opname afkomstig is van een profetie/visioen van de 15-jarige Margaret McDonald (bv. www.aloha.net/~mikesch/antichrist.htm zie citaat Tregelles!). Dit wordt door anderen weer heftig bestreden (zie bv. www.en.wikipedia.org.Margaret_McDonald). 257 Zie www.beholdthebeast.com/end_time_myth.htm: overzicht Ribera-Lacunza-Irving-Darby-Scofield 258 Zie Ladd, The Blessed Hope, p.41, www.sullivan-county.com/news/cathouse/darby.htm. 259 Boring, p.49, Poythress, p.32, Johnson, p.357, 260 Studiebijbel, p.486-487, Moo & Carsons, p.41, Mounce, p.28, Beale, p.47, Boring, p.49, Osborne, p.21, Johnson, p.357.


Het miskent de aard van profetie. De symbolen worden (veel te) letterlijk genomen. Het heeft een zeer subjectieve toepassing van symboliek. Er is geen aandacht voor het punt van recapitulatie (herhaling). Het heeft geen oog voor de hermeneutische sleutel van het OT. Er is totaal geen verbinding meer met de achtergrond van de 1e eeuw. “Het is een verraderlijk gevaarlijke interpretatie van Openbaring, omdat het vaak de noodzaak ondersteunt van een nucleaire oorlog als onderdeel van Gods plan voor de eindtijd.” 261 IDEALISME [allegorisch / non-historisch] BESCHRIJVING 262 Deze visie onderscheid zich duidelijk van de andere drie visies, doordat het bewust géén directe verbinding maakt tussen de symbolische beelden en allerlei specifieke, historische gebeurtenissen, personen en periodes in de geschiedenis. Het moet niet gelezen worden als een boek met voorspellingen over concrete gebeurtenissen, maar beschouwd worden als een symbolisch, allegorisch schilderij van de ‘eeuwige strijd’ tussen het Koninkrijk van God en de machten van het kwaad. “We moeten in Openbaring niet op zoek gaan naar speciale gebeurtenissen, maar naar een uiteenzetting van de principes die werkzaam zijn in de wereld- en kerkgeschiedenis.” 263

De idealist erkent wel dat vele gedeelten verbonden kunnen worden met specifieke historische gebeurtenissen, maar meent dat dit gedaan kan worden met meerdere gebeurtenissen in de geschiedenis van de kerk en de wereld. Vele gelovigen door de eeuwen heen die geleden hebben (of nog lijden onder) vervolging en verdrukking, hebben hun ervaringen kunnen spiegelen met die van Openbaring.

Zo staat het beest voor alle antichristelijke wereldrijken en heersers van alle tijden, en staan de zegels, bazuinen en schalen voor Gods oordeel over zondaren van alle tijden. De profetieën, die nadrukkelijk níet chronologisch gelezen mogen worden, worden vervuld in de loop der jaren en vinden hun complete vervulling bij de komst van Jezus. Het thema van tijd (wanneer gebeurt het en wat volgt daarop) is voor de idealist zo ook niet echt relevant. Johannes gebruikt wel beelden, symbolen en getallen van de religieuze en culturele wereld van zijn tijd, maar brengt die op zo’n manier dat de boodschap universeel en tijdloos wordt, verstaanbaar en toepasbaar voor de gelovige van zijn tijd tot die van de (verre?) eindtijd.

261 Boring, p.49. 262 Studiebijbel, p.482-483, Moo & Carsons, p.720, Beale, p.48, Kistemaker, p.42-43, Osborne, p.20. 263 Citaat van William Milligan (‘The book of revelation’) in Mounce, p.28.


De symboliek is bedoeld om ons te helpen bij het goed begrijpen van Gods karakter en de manieren waarop Hij werkt in de wereld. Want zoals God is, zo doet Hij. Gods karakter (zie vooral H.4-5) staat aan de basis van alle dingen die staan beschreven. God zal, in Christus Jezus, op de Dag des Here verschijnen en regeren op de aarde. Maar Hij regeert nu al vanaf Zijn hemelse troon en Hij is nu al met ons. Zoals Hij zal regeren vanaf die dag op de aarde, zo regeert Hij nu reeds vanuit de hemel.

Johannes ontving van Jezus dus geen serie visioenen over de kerk in komende tijden of in het einde der tijden, maar diverse idealen die de gelovigen bemoedigen in hun persoonlijke geestelijke strijd. Het Idealisme ziet Openbaring als profetische

prediking: de boodschap van het boek is dat de verwachting van Gods toekomst ons oproept tot volharding, trouw en heldere keuzen in het heden. Johannes beschrijft welke principes Jezus hanteert om het kwaad van deze aarde compleet te verwijderen, en welke principes de satan gebruikt om daar tegenin te gaan. “It is a philosophy of history wherein christian forces are continuously meeting and conquering the demonic forces of evil.” 264 OORSPRONG / ACHTERGROND 265 De vroegste wortels van het idealisme liggen in het Griekse filosofische denken en de Griekse klassieke literatuur, dat zich al enkele eeuwen vóór het boek Openbaring werd geschreven had ontwikkeld. Men gebruikte toen de ‘allegorie’ om de verhalen en figuren uit de Griekse mythologie in overeenstemming te brengen met een meer verlicht denken. Men ging ze niet meer opvatten als werkelijk bestaande wezens en feitelijke gebeurtenissen, maar als symbolische weergaven van abstracte ideeën. De allegorische uitlegmethode gaat er van uit dat er achter de oppervlakkige, letterlijke betekenis van een tekst de eigenlijke, geestelijke betekenis ligt, en dat die letterlijke betekenis daarnaar verwijst. Die diepere, wezenlijke waarheid moet dan dus ontdekt worden, want dáár gaat het om. Het was vooral de kerkvader Origenes (ca. 185-254) die als eerste deze methode toepaste op de Schrift. De letterlijke betekenis van de tekst was voor hem betrekkelijk beperkt en onbelangrijk. Hij ging actief op zoek naar ‘de verborgen, geestelijke betekenis’. Ook in het boek Openbaring liet hij zo de details van de tekst verwijzen naar universele, tijdloze principes en ideeën, en níet naar specifieke historische gebeurtenissen. Zo zag hij in het beest van H.13 de gruwelijkheid van de zeven dodelijke zonden, overal en altijd. De diverse gevechten beschouwde hij als de geestelijke strijd wat betreft de vervolging van de christenen, of oorlogen door de geschiedenis heen.

264 Mounce, p.28. 265 Besten, Leen den, ‘Het uitgelezen boek. De Bijbel in Nederland’(Meinema, Zoetermeer, 2005), Studiebijbel, p.482-483, Mounce, p.24-25, www.nl.wikipedia.org/wiki/Chiliasme, Erickson, p.1216, Schaff’s Church History, II. p. 613; Boring, p.47-48, Mounce, p.25.


Origenes was leraar op de ‘School van Alexandrië’, rond 190 ontstaan als een plaats waar christelijke theologen en priesters opgeleid werden. Het is vooral bekend geworden vanwege de allegorische methode die daar door o.a. Origenes onderwezen en ontwikkeld werd. Om deze reden wordt de idealistische uitleg ook wel Alexandrijnse uitleg genoemd. De leraren en studenten waren zeer invloedrijk in de theologische controverses van de vroege Christelijke kerk.266

Die vroege kerk is tijdens de eerste drie eeuwen primair chiliastisch geweest: ze geloofden in een letterlijke uitleg van Openbaring 20:1-6, waarin de wederkomst van Jezus gevolgd zal worden door een 1000-jarig vrederijk op aarde, met Jezus als koning (= pre-millennialisme).267 Daarna zal er een algemene opstanding van de doden zijn, het Grote Oordeel en de complete vernieuwing van de hemel en aarde. Dit was de overtuiging van diverse kerkvaders van die tijd, zoals Justinus Martyr (105-165), Irenaeus (ca.140-202), Papias (70-155) en Tertullianus (ca.160-230). Deze leer werd eerst door Origenes, en daarna door Dionysius van Alexandrië (ca. 200-265), een leerling en gedreven volgeling van Origenes, actief en succesvol bestreden. Ze trokken beide het idee van een letterlijk duizendjarig rijk in twijfel. Origenes spiritualiseerde vooral de wederkomst van Christus en had dus niets met het pre-millennialisme. Dionysius was een patriarch die de studenten van de School en de kerken in zijn regio overtuigde van de waarde van de allegorische manier van Bijbel lezen. Hij werd daarin gevolgd door Tyconius (370-390). Volgens hem lag het millennium niet in de toekomst, maar was het al begonnen met de komst van Jezus, die regeert door de kerk heen (= a-millenialisme). Hij ging dus nog verder met het vergeestelijken van de Bijbelse teksten. Hij vormde een directe inspiratiebron voor de zeer invloedrijke theoloog Augustinus, die de tekst van Openbaring zo veel mogelijk van zijn letterlijke betekenis ontdeed. Zijn theologie zou tijdens de middeleeuwen toonaangevend blijven.268 Na het verdwijnen van de allegorische methode om de Bijbel te interpreteren, bleven sommigen uitleggers Openbaring lezen vanuit de visie dat het tijdloze geestelijke waarheden zijn over de eeuwige strijd van het Koninkrijk van God met de machten der duisternis, beschreven m.b.v. visioenen en symboliek.269 POSITIEF 270 � Het is direct relevant voor alle lezers, altijd, overal (zie m.n. H.12-13). � Het legt de nadruk op de geestelijke werkelijkheid achter de feitelijke realiteit, iets

waar gelovigen vaak zo weinig inzicht in hebben. Zo kan het waarschuwend werken voor de gelovigen die antichristelijke machten vaak niet herkennen.

266 Zwiep, Arie, ‘Tussen tekst en lezer’ (VU Uitgeverij, Amsterdam, 2009), blz. 155-189. 267 "In alle geschriften van deze tijd treedt het Chiliasme zo duidelijk op de voorgrond, dat men het wel voor het algemeen geloof van dit tijdvak moet houden." Gieseler, ‘Kerkgeschiedenis’, deel 1, pag. 166. 268 Erickson, p.1213, Mounce, p.25. 269 Boring, p.47-48. 270 StudieBijbel, p.483, Boring, p.48, Osborne, p.20, Poythress, p.30.


� Het erkent ten volle het gebruik en de werking van symboliek. � Het voorkomt het moeten zoeken naar historisch gebeurtenissen waar de tekst

naar moet / zou verwijzen. PROBLEEM 271 Het houdt geen / te weinig rekening met het feit dat het een profetie is, en dús

verhaalt over de geschiedenis van God met deze wereld, met behulp van feitelijke – deels toekomstige – gebeurtenissen.

Het houdt geen / te weinig rekening met het feit dat het een apocalyptisch werk is, en dús gaat over gebeurtenissen in de geschiedenis die leiden naar het einde van deze huidige eeuw en de komst van het Koninkrijk van God.

Het houdt geen / te weinig rekening met het feit dat het een brief is voor zeven concrete gemeenten, gestuurd om hen aan te spreken in hun concrete situatie.

Het vereist een zelf moeten zoeken naar diepere betekenissen, hetgeen makkelijk kan leiden tot persoonlijk en cultureel gekleurde interpretaties, die zelfs het tegen-deel kunnen zeggen van wat door Johannes bedoeld is.

VOORBEELDEN Hieronder volgen nog enkele voorbeelden van hoe bepaalde stukken tekst uitgelegd worden door de verschillende scholen. 272 VOORBEELD 1: het beest uit de zee (13:1-8) Preterisme = de keizer van het Romeinse Rijk, vervolger van de christenen (Nero of een latere keizer). Historicisme = de paus, vervolger van de reformatoren. Futurisme = de komende antichrist, de mens der wetteloosheid (2Tess 2:3-12). Idealisme = elke staat die zijn macht gebruikt om christenen te vervolgen. VOORBEELD 2: Sprinkhanen plaag (9:1-11)

Preterisme � symboliseert de helse doodsheid, de innerlijke decadentie van het Romeinse Rijk. Historicisme � beschrijft de invasie van de islam in het Westen.273 Futurisme � letterlijke beschrijving van demonische machten die satan mag loslaten om een deel van het oordeel over een zondige wereld uit te voeren. Idealisme � algemeen beeld van de wijze waarop de opstandige mens wordt gestraft voor zijn boosaardigheid.

“De boze kent het belang van dit boek beter dan menig christen. Steeds weer zal de tegenstander ervoor zorgen dat we verstrikt raken in details of dat we in verwarring komen, zodat we aan het wezenlijke van het boek nooit zullen toekomen.” 274

271 Studiebijbel, p.483, Ladd, Revelation, p.11-12, Kistemaker, p. 43, Mounce, p.29, Beale, p.48, Boring, p.48, Osborne, p.20, www.probe.org. 272 Poythress, p.27-28. 273 Idem: De kronen zijn tulbanden, de 5 maanden zijn 150 jaar � van 612 (publieke start van de missie van Mohammed) tot 762 (verwijdering kalifaat uit Bagdad). 274 Peter Steffens, ‘Het Bijbelboek Openbaring, een boek van troost en bemoediging’, studie voor de Jeshiewa Lamdeni van Beth Yeshua Nederland, 2002.


COMBINATIEVISIE [eclecticisme] Veel theologen van de afgelopen ± 20 jaar blijven niet meer zitten in één ‘visiehokje’, maar geven er de voorkeur aan om verschillende visies (preterisme, idealisme en futurisme – historicisme heeft echt té weinig waarde) met elkaar samen te voegen tot één combinatievisie. Hierin komen de sterke kanten maximaal tot hun recht, terwijl de minpunten tot een minimum worden gereduceerd.275

De 4 visies op Openbaring 276

Visioenen zijn al vervuld vóór 400 n.Chr.

PRETERISME

Visioenen worden blijvend vervuld HISTORICISME

Visioenen zullen worden vervuld FUTURISME

Visioenen hebben meerdere vervullingen IDEALISME

= het heden.

“Een combinatie van deze visies ligt waarschijnlijk het dichtst bij de waarheid. Veel gebruikte beelden zijn dusdanig beschreven dat ze op meer dan één manier vervuld kunnen worden, zowel in de 1e eeuw als bij de wederkomst, en zelfs daar tussenin.” 277 8. MIJN VISIE INLEIDING Ik heb geprobeerd duidelijk te maken hoe belangrijk het is om eerst heel goed te kijken naar de tekst en de kontekst van het boek, vóór we een besluit nemen hoe we het boek willen lezen, vóór we een keuze maken wat betreft de visie die we daarbij willen gebruiken.

In dit hoofdstuk wil ik verder duidelijk maken welke hermeneutische bril ik ontwikkeld heb, waar ik door de bestudering van tekst, kontekst en andere Bijbelse gegevens van overtuigd ben geraakt. “Hoe ziet mijn bril er nu uit? Wat is mijn visie op dit bijzondere boek? Hoe denk ik dat dit boek gelezen moet worden?”

Ik doe dit vanuit het volle besef dat er al zeer vele theologen en commentatoren mij zijn voor gegaan in het bestuderen van dit boek en zo sleutels hebben gevonden die daar zowel mee overeenstemmen als van afwijken.

275 Osborne, p. 21-22, Moo & Carsons, p.721, Mounce, p.29-30, Pawson, p.134-139, Keener, p.29. 276 Op basis van illustraties van www.historicism.com/pictures/4interpretations/jpg en Poythress, p.27. 277 Poythress, p.27-28.


MIJN CONCLUSIES In het overzicht hieronder geef ik een samenvatting van mijn visie op Openbaring. Dit zal leidend zijn bij het bepalen van mijn visie, in vergelijking met de vier voornoemde.

Openbaring is een door God en via Jezus aan Johannes gegeven

visuele (m.b.v. beelden en visioenen) en auditieve (met geluiden en

stemmen) boodschap, beschreven m.b.v. profetische woorden en

beloften uit het OT en vanuit de belevingswereld van die tijd.

Het wil voorheen verborgen dingen onthullen aan een gemeente die om haar

getuigenis van Jezus wordt / zal worden vervolgd, met het doel die hoorders

(het moest worden voorgelezen) [1] te bemoedigen en aan te sporen om te

volharden in hun geloof, en/of [2] te waarschuwen voor lauwheid en te grote

(sociale, economische en geestelijke) meegaandheid met de (demonisch

geïnspireerde) overheid.

Het is een apocalyptische (maakt gebruik van de hoofdthema’s en literaire

middelen van het literaire genre van apocalyptiek) profetie (Goddelijke diagnose

en prognose van de toekomst, die oproept tot bekering en gehoorzaamheid aan

Gods geboden) in briefvorm (ondeelbare en persoonlijke boodschap, bestemd

voor een bekende en concrete groep gelovigen in specifieke omstandigheden),

direct begrijpbaar en toepasbaar voor de originele hoorders, maar ook met

toepassingen en vervullingen voor latere christenen.

Het gaat over het beslissend ingrijpen van God in de geschiedenis: de Dag des

Here, met Jezus als de centrale figuur: Zijn kruisdood, hemelvaart en

wederkomst, met als gevolg: de opstanding der doden, Zijn heil voor de getrouwe

getuigen + Zijn oordeel over alle ongerechtigheid, en de komst van een nieuwe

hemel & nieuwe aarde � een eeuwig leven met God, zoals bedoeld in den beginne.

� IK BEN GEEN HISTORICIST

Er zijn zeer weinig theologen die deze visie vandaag de dag nog aanhangen, op een kleine groep na.278 Ik erken absoluut • de kracht die deze visie heeft gegeven aan Luther en de vele andere

reformatoren, • de invloed die het daarna ook heeft gehad voor de zending, • de oprechte toewijding van veel aanhangers (o.a. Matthew

Henry, Jonathan Edwards, John Wesley, A.B. Simpson), maar op basis van de al genoemde argumenten sluit ik mij aan bij de mening van de grote meerderheid van theologen.279

278 …, die op internet hun standpunt met veel overtuiging kenbaar maken, omdat ze zo overtuigd zijn van het feit dat de paus de antichrist is. Geen historicisme = geen paus als antichrist, dús moet het wel de juiste visie zijn, is volgens mij hun denken. Google ‘historicism revelation’ en onderzoek zelf websites zoals www.historicism.net/ en http://historicist.tripod.com/ . 279 Boring, p.49, Keener, ‘Revelation’, p.27, Poythress, p.37.


� IK BEN EEN PRETERIST Ik ben voor een deel een preterist, omdat ik meen dat het boek moet worden geïnterpreteerd vanuit de directe belevingswereld (= de geestelijke crisis) van de eerste hoorders in de 1e eeuw. Johannes gebruikte een literatuur genre dat in zijn tijd en cultuur al vele jaren volop bekend en gebruikt werd. De diverse literaire uitdrukkingen, talrijke beelden en vreemde symbolen moeten dus primair vanuit díe context en die cultuur worden uitgelegd. Het moest begrijpbaar zijn voor de eerste hoorders, op het moment dat het hen werd voorgelezen.280

Voorbeeld:

Er is verschil van mening of de ruiter op het witte paard (6:1-2) nu de antichrist, Jezus zelf (vanwege Zijn verschijning op een wit paard in 19:11-14), of het door- brekende evangelie is. Echter, het beeld van een boogschutter op een wit paard veroorzaakte meteen grote angst bij de doorsnee pro-Romeinse bewoner van Klein-Azië. Het deed hem direct denken aan de meest gevreesde tegenstanders van Rome, de oorlogszuchtige Parthen, die in 55 en 62 n.Chr. het Romeinse leger hadden verslagen (wat men in Johannes’ tijd nog zeker niet vergeten was) en die nooit waren overwonnen door de Romeinen. Ze leefden ten oosten van de Eufraat, de oosterse grens van het Romeinse Rijk, en stonden er om bekend dat zij het enige leger hadden met paardrijders die van een hardlopend paard (kenmerkende kleur: wit) doeltreffend konden boogschieten. De komst van de Parthen stond voor Johannes’ tijdgenoten gelijk aan chaos, oorlog en het einde van de Romeinse heerschappij.281 Voor de eerste hoorder was het onmogelijk om de verbinding te maken met de persoon van Jezus, omdat ze daar nog niets over hadden gehoord � Zijn komst

op een wit paard werd pas 13 hoofdstukken later voorgelezen ……

Ik verwerp echter stellig de historische (jezuïtische) wortels van het preterisme en de variant van het ‘Full Preterism’. Het is geschreven in 95 n.Chr. en bestemd voor de gelovigen die toen en daarna leefden, in de provincie van Klein-Azië.

� IK BEN EEN FUTURIST Ik ben voor een deel een futurist, vanuit de apocalyptische-eschatologische aard van het boek: het beschrijft de gebeurtenissen die leiden naar de historische vervulling van de profetieën over de komst van het Koninkrijk van God (door de persoon van Jezus Christus), met de ultieme beloning voor de getrouwe gelovigen, het oordeel over de volgelingen en alle handlangers van satan, en het einde van de invloed en bestaan van satan zelf.282 “Revelation is about eschatology, not history” 283

280 Mounce, p.29-30, Beasly-Murray,p.17, Keener, Revelation, p.21. 281 Keener, Bible Background, p.780 en Revelation, p.21, Osborne, p.277, Aune, 891-894, Boring, p.122. Het beeld van de Parthen wordt ook gebruikt in 9:14 en 16:12. 282 Mounce, p.30. 283 Citaat Fiorenza, ‘Book of Revelation’, p.46, aangehaald door Moo & Carsons, p.720.


Ik verwerp echter stellig de historische (jezuïtische) wortels van het futurisme, de visie dat het alleen maar bestemd is voor de christenen die in die tijd zullen leven (dispensationalisme). Ik ben verder geen futurist die de beelden en symbolen in Openbaring letterlijk probeert toe te passen. De reformatoren gebruikten de hermeneutische term van ‘sensus literalis’ om duidelijk te maken dat de Bijbel zo literair mogelijk gelezen moest worden, met oog voor het specifieke genre van het boek, en dus niet “zo letterlijk (in Engels: literally) mogelijk”. Wie dit wel doet, moet dan beseffen dat hij dan dus ‘onreformatorisch’ leest.284

� IK BEN EEN IDEALIST Ik ben voor een deel idealist, omdat ik ten volle wil erkennen dat er achter de historische gebeurtenissen diverse geestelijke principes liggen die toepasbaar zijn in de gemeente van alle tijden.285 Voorbeeld: ‘Lex Talionis’ = het Romeinse rechtsprincipe van rechtmatige vergelding van het kwaad. In het Hebreeuws: ayin tachat ayin = oog voor oog (Deut 19:16-21, Lev 24:19-21). De zegels, bazuinen en schalen symboliseren de laatste series van oordelen waardoor God het kwaad van de opstandige natiën en volken op hun eigen hoofd doet terugkeren, om voor eens en voor altijd te bewijzen dat God een rechtvaardig God is (8:1-5, 11:17-19, 14:13, 15:4, 16:5-7, 18:5-8, 19:2,11,

20:12-13, 22:12).286

Maar dat ben ik zeker niet vanuit het gebruik van een cultureel bepaalde allegorische methode van schriftuitleg. Ik ben het wel, o.a. � vanuit het gegeven dat Gods eschatologische handelen hetzelfde is als zijn

eeuwige handelen, in de tijd van Johannes, die van ons, en van alle tijden daartussen.

� vanuit het gegeven dat satans handelen altijd hetzelfde was en zo altijd zal blijven. Zoals hij verleiding gebruikte bij Eva, zo doet hij dat nu nog steeds. Dit wordt vooral zichtbaar in hoofdstuk 12-13, waarin de geestelijke strijd achter de wereldschermen met krachtige tekens wordt afgebeeld, de strijd tussen de draak en het volk Israël � de Messias � de volgelingen van Jezus. Want de demonische machten die zich tijdens de grote verdrukking zullen manifesteren, zijn dezelfde die in het Romeinse Rijk de haat tegen de gelovigen deden opwakkeren, inclusief vervolging tot in de dood.287

Ik verwerp het idee dat Johannes algemene geestelijke waarheden en principes wilde duidelijk maken, zonder directe toepassing op historische gebeurtenissen. Dat is in strijd met het basisgegeven dat het een eschatologische, profetische en pastorale brief is.

284 Keener, Revelation, p.22. "Dispensationalists are committed to what is commonly called the 'literal' interpretation of OT prophecy." A. Hoekema, The Meaning Of The Millennium: Four Views’’. 285 Mounce, p.30. Ook 2Tim 3:16-17 speelt hierin natuurlijk een rol. 286 Osborne, p.21-22. 287 Ladd, Revelation, p.13.


Ik verwerp dus echter stellig de historische (allegorische) wortels van deze visie, en hecht meer geloof aan waar de vroegste kerkvaders van overtuigd waren: het chiliasme. 288

“Want wij geloven ook dat ons een koninkrijk beloofd is op aarde, maar vóór de hemel, echter in een andere toestand dan deze, als na de opstanding. Dit zal duizend jaar duren, in een stad die God zelf geschapen heeft, het Nieuwe Jeruzalem dat uit de hemel gedaald is.” 289

� IK BEN EEN ‘ECLECTICIST’

Vanuit het feit dat Openbaring een 290 � brief is, met de focus op het ‘nu’ van Johannes, � profetie is, met de focus op zowel het ‘nu’ als ‘straks’ van Johannes (22:10), � apocalyptisch werk is, met een focus op het ‘straks’ van Johannes, beschouw ik mij als een idealistische (tussen ‘nu’ en ‘straks’) preteristische (‘nu’) futurist (‘straks’). Het is deze vorm van eclecticisme die volgens mij het meest recht doet aan het boek.

Het beest is zowel Rome als de eindtijd-antichrist, en toont zich daartussen in de kerkgeschiedenis op andere manieren en in andere vormen. De grote verdrukking is primair een eindtijdgebeuren, maar is ook al zichtbaar geworden in de vele vervolgingen en verdrukkingen die de kerk van alle eeuwen heeft geplaagd. Voor Daniël was Epiphanes IV de antichrist (Daniël 11:36-39), voor Paulus was de nog komende ‘mens der wetteloosheid’ dé antichrist (2 Tess 2:9), en wat Johannes

betreft waren er ook al voorlopers actief in de wereld en in de gemeente van Christus (1Joh 2:18-19).291 Voor Johannes zit er geen kloof tussen zijn eigen tijd en de eindtijd. Evenals de meeste apostelen veronderstelt ook Johannes dat ze sinds de eerste komst van Jezus in de laatste dagen leven en dat de strikte eindtijd binnen enkele tientallen jaren zal aanbreken.292 Concreet toegepast op Openbaring: Johannes schreef een waarschuwende brief aan de toenmalige gemeenten van Klein-Azië over de keizerverering die in zijn tijd en omgeving (Klein-Azië) naar steeds grotere, bedreigende hoogtes steeg. Maar dat sluit zich herhalende vervullingen niet uit. Het conflict tussen de keizer van Rome en het Lam op de troon is een paradigma (model, voorbeeld) voor het conflict, zoals de kerk die in elke eeuw meemaakt. Ook de rampen, beschreven in Openbaring, zullen zich in de loop van de geschiedenis herhalen, maar dan niet als letterlijke vervullingen (het zijn immers symbolische beschrijvingen).293

Mijn focus op het feit dat ik een futurist ben, wil ik onderbouwen met nog enkele aanvullende argumenten.

288 “Barnabas en Hermas Pastor waren de leerlingen van Paulus; en Papias, Polycarpus en Ignatius van Johannes. Men kon het dus zeker weten”, aldus Ds. Harry Bultema, ‘Het Chiliasme in het licht der historie, Studie over de Bijbelse uitleg van Openbaring 20 door Oude Kerkvaders uit de eerste drie eeuwen, www.theologienet.nl/documenten/Bultema%20Chiliasme.pdf, p.7 289 Citaat Tertullianus in McGrath, p.495. 290 Bauckham, Theology, p.6 291 Mounce, p.30, Ladd, Revelation, p.14, Moo & Carsons, p. 720-720. 292 Gijs van den Brink: www.elim.nl/nl/theologieactualiteit-van-boek-openbaring.html 293 www.hervormdoudewater.nl/prekentxt/openbaring20.pdf


DE KOMST VAN HET KONINKRIJK VAN GOD In de apocalyptische literatuur is het een basisgedachte dat God zelf de wereld naar het einddoel brengt – de realisering van het Koninkrijk van God – ondanks de duidelijke aanwezigheid van het kwaad in die wereld. Hij zal zelf komen om het kwaad te oordelen en recht en rechtvaardigheid brengen op die aarde. De geestelijke strijd die de schrijvers ervaarden, plaatsten zij in het kader van de eeuwige geestelijke strijd tussen satan (in hun cultuur algemeen voorgesteld als de draak) en God. Zij waren er van overtuigd dat God die strijd zou winnen en dat God zelf op een machtige manier zou inbreken in de menselijke geschiedenis om de Messiaanse eeuw te brengen (zie Jesaja 11:1-10 � het nieuwe Jeruzalem wordt niet van onderaf opgebouwd, maar daalt af – vanuit de hemel – naar beneden ~ Openb 21:2,10). 294 MESSIAANSE WEEËN Aan deze voltooiing van de geschiedenis in de Messiaanse tijd gaan echter wél de Messiaanse weeën vooraf (vaak de grote verdrukking genoemd) waarover zowel de profeten (Jesaja 2:10-21, Jer 30:5-11, Daniël 12:1, Amos 8:4-10, Sefanja 1:14-2:3) als Jezus zelf (Matt 24:4-14,19-31 / Mar 13:1-8,21-27) gesproken hebben.295 “The pangs of the Messianic times are imagined as having heavenly as well as earthly sources and expressions. From Above, awesome cosmic cataclysms will be visited upon the earth. These will be paralleled by evils brought by men upon themselves. And then, unexpectedly, the Messiah will come.” 296 Binnen het (apocalyptische) Jodendom leefde de algemene opvatting dat [1] het éérst nog erger zou worden, vóór het beter zou worden, en [2] hoe dichter men leeft bij het einde van de tijd, hoe kwader de dagen zijn op aarde. De apocalyptische auteurs zagen zichzelf en hun lezers als staande aan het begin van het einde. Dat einde was (zeer) nabij, de komst van God stond op het punt van doorbreken! Toegepast op het boek Openbaring zien we een overeenkomstige indeling:297 Hoofdstuk 1 – 3 : het heden, met al de nodige verdrukking en verleiding. Hoofdstuk 6 – 18 : steeds doorgaande intensivering naar het einde toe.

De rampen + oordelen treffen zowel de hoogmoedige aardbewoners als de getrouwe gelovigen en zowel Jood als niet Jood. Ze worden veroorzaakt door zowel God als de satan � mens der wetteloosheid / het beest / de antichrist. De ook aanwezige verdrukking treft natuurlijk alleen de gelovigen.

Hoofdstuk 19 – 22 : de doorbraak van het Koninkrijk van God (komst van Jezus). Een andere vaak gemaakte toepassing is die van de eindtijdrede van Jezus:

294 Boring, p.41-42. Zie ook blz.17. 295 Zie bv. Van der Woude, p.71-73, Bruggen, p.196-198, Glasser, 359-364, Poythress 33. 296 Raphael Patai, The Messiah Texts (Detroit, MI: Wayne Statue University Press, 1979), 95-96. 297 Boring, p. 29, Bruggen, p.196. De zegeloordelen treffen allen, de bazuin- + schaaloordelen treffen vooral de aardbewoners (zie 6:9-10, 8:1-5, 9:3-4, 11:18-18, 14:9-10, 15:1, 161-21).


Eindtijdrede Profetieën & Zegels Openbaring

Mattheüs 24:6-7 (burger)oorlogen + oorlogsdreiging 1e + 2e zegel 6:1-4

Mattheüs 24:7 hongersnoden 3e zegel 6:5-6

Mattheüs 24:7 aardbevingen 6e zegel 6:12

Lukas 21:11 epidemieën / dodelijke ziekte 4e zegel 6:7,8

Mattheüs 24:9 vervolgingen vanwege geloof 5e zegel 6:9-11

Mattheüs 24:14 verkondiging van het evangelie 5e zegel 6:9

Mattheüs 24:29-30 tekenen in hemelen � de komst des Heren 6e zegel 6:12-17

In deze uitleg en waarschuwing aan Zijn discipelen (Matt 24 / Mar 13 / Lukas 21), geeft Jezus een overzicht van de dingen die zullen geschieden vóór Zijn wederkomst (de weeën dus ~ Marcus 13:8). We zien dit, zoals uit bovenstaand schema blijkt, sterk terugkomen in Openbaring, het meest specifiek bij de opening van de zegels, met o.a. de komst van de vier ruiters van de apocalyps.298

HEILSORDE Naast de Messiaanse weeën zijn er nog meer gebeurtenissen die moeten plaats vinden, vóór en ná de wederkomst van Jezus. Vanuit het OT, maar vooral uit het NT is er een zekere ‘heilsorde’ te zien. Dat is geen nauwkeurig uitgewerkt en vaststaand stappenplan op weg naar de lang verwachte ‘gouden eeuw van verlossing, maar wel een serie van heilsfeiten die een zekere samenhang en volgorde kennen (zie ook 1Tess 5:1-6):299

0) De 1e komst van Jezus (geboorte – sterven – opstanding – hemelvaart) en de uitstorting van de Heilige Geest.

1) De Messiaanse weeën gaan beginnen en zullen steeds heftiger worden. 2) Het goede nieuws over het koninkrijk zal in de hele wereld worden

verkondigd als getuigenis voor alle volken (Matt 24:14). 3) In de laatste dagen zullen velen zich afkeren van het geloof en de mens der

wetteloosheid zal zich openbaren. Hij zal zich laten verheerlijken en met machtsvertoon en tekenen de mensen op aarde verleiden (2Tess 2:3-10).

4) Een grote en ongekende verdrukking zal komen over Israël & de Gemeente (Dan 7:25, Mar 13:14-20).

5) Israël zal Jezus erkennen als zijn Messias (Matt 23:39, Rom 11:25-27).

298 Zo menen haast unaniem alle commentatoren. 299 Glasser, p.22-23, Erickson, p. 1192-1209, McGrath, p.480-482, Ridderbos, p.568-572, Bruggen, p.196-198.


6) De rebelse natiën en (satanische) vijanden van God worden ontmaskerd en gestraft voor hun onrechtvaardige daden, gestript van hun hoogmoed en autonomie (Jes 2:10-21, 24:1-13,21-22, Dan 7:11, 26, Nahum 1:1-6).

7) De wederkomst van Jezus op de wolken (o.a. Matt 24:30, Hand 1:11, 1Tess 4:16).

8) De vernietiging van de antichrist (2Tess 2:8).

9) De opstanding van de rechtvaardigen en onrechtvaardigen (Jes 26:19, Dan 12:2, Hand 24:14-15, 1Kor 15:51-52, 1Tess 4:13-16).

10) Het Messiaanse vrederijk op aarde, met Jezus als koning (apocalyptische geschriften, Jes 24:21-23, Ez 36/7 � 38/9 � 40-48, Dan 7:12-14).300

11) Jezus zal als rechter van de wereld het oordeel uitspreken over de mensen (o.a. Hand 10:42,17:31, Matt 25:31-46, Joh 5:27-29, 2Petr 3:7).

12) De komst van de nieuwe hemel en nieuwe aarde (Jes 65:17, 2Petr 3:10-13). Wanneer ik deze lijst naast het verhaal van Openbaring leg, zie ik opnieuw een treffende overeenkomstige indeling:

Vers Gebeurtenis Lijst nr.

H. 6 – 18 7:1-8,11:3-7

13:1-18 7:9-17, 11:7, 13:7 bazuinen & schalen

Messiaanse weeën verkondiging van het evangelie

openbaring van de antichrist / het beest grote verdrukking

afgodendienaars ontvangen de oordelen

[1] [2] [3] [4] [6]

19:11-14 wederkomst van Jezus in glorie [7] 19:15-21 vernietiging van de satanische hulpjes (antichrist) [8]

20:4-5 opstanding van de rechtvaardige martelaren / gelovigen

[9]

20: 1-6 Messiaanse vrederijk (satan ‘1000’ jaar gebonden)

[10]

20:7-15 opstanding van de onrechtvaardigen � grote Witte Troon oordeel

[11]

21:1 – 22:5 komst van het Hemels Jeruzalem � nieuwe hemel en aarde

[12]

Hierbij moet nog wel gezegd worden dat het duidelijk níet gaat om het simpelweg afstrepen van deze gebeurtenissen, zodat we het exacte moment weten wanneer Jezus zal terugkomen. Hoewel het feit dát Hij komt zeer duidelijk en nadrukkelijk bevestigd wordt in de Bijbel, is het tijdstip waarop Hij komt even onduidelijk en onzeker. Simpel gezegd: we weten het niet en dat is zo bedoeld ook (Hand 1:7). Daarom: wees waakzaam! Wees alert! Wees een getuigende discipel! (Matt 24:44, 25:13, Jak 5:7-8, 1Petr 1:13-16)301

300 Beasley-Murray, p.287-292, Ladd,Theology, p.557, Boring, p.209, Osborne, p.699. 301 Erickson, p.1209. Zie Matt 24-25, 26:64, Joh 14:3, Hand 3:19-21, Hebr 9:28 i.v.m. Zijn wederkomst.


Het uitzien naar de komst van de Messias, met zowel het oordeel als de verlossing, was dé grote hoop en verwachting binnen zowel het Jodendom als het Christendom, op basis van zowel de profetieën van het OT als het onderwijs van het NT. Ik geloof dat Openbaring zowel een ‘her-vertelling’ als ‘her-verbeelding’ is van deze krachtige hoop op de komst van de Dag des Here, met de figuur van Jezus als hét centrale middelpunt, zowel als het lijdende Lam van God als de opgestane en verheerlijkte komende Koning der Koningen. Dit heeft Johannes opgeschreven, geïnspireerd door zowel de Heilige Geest als de Heilige Schrift, om de broeders en zusters van zijn gemeenten zowel te bemoedigen door te gaan met getuigen als aan te sporen tot een heilig leven, door hen zowel het eeuwige oordeel als de eeuwige beloning voor zowel hun ogen als hun oren af te schilderen. Het is bestemd voor zowel zijn eigen tijdgenoten als voor toekomstige gelovigen, voor hen die leven in zowel de Laatste dagen als op die Laatste Dag. Het openbaart Jezus.

“Johannes heeft de ontvangen Openbaring op een creatieve manier gecomponeerd tot een literair meesterwerk. In het laatste Bijbelboek komen alle lijnen uit heel de Bijbel samen.” 302 De westerse christen wil vaak zijn ‘eindtijdnieuwsgierigheid’ bevredigen of zijn angst over de toekomst verminderen, en maakt zo allerlei schema’s en kaarten om de toekomst te kunnen grijpen. Dat is een duidelijk mis(be)grijpen van het doel van dit boek. Het is onzinnig en nutteloos om allerlei speculaties te maken rondom het moment waarop Jezus zal komen (zeker in het kader van de totaal on-Bijbelse ‘opname van de gelovigen’). Ik herhaal, voor de laatste keer, dat de focus van Openbaring niet toekomst-voorspelling is, maar tijds-duiding. De toekomst werd hen alleen maar geopenbaard opdat zij er ethisch door worden beïnvloed.303 En net zo geldt dat voor ons: dit boek is de Gemeente gegeven, als onderdeel van de Bijbel, opdat wij er ons handelen en denken door laten richten en leiden � het staan voor ons geloof in Jezus en Zijn wonderbaar evangelie. “Openbaring is een ‘handboek voor martelaarschap’. Het roept de gelovigen op getrouw te zijn tot in de dood, nooit op te geven, te volharden in het geloof.” 304 Enkele laatste citaten om het af te leren: “Openbaring is een compositie van een schrijver en kunstenaar die zijn eigen literaire en theologische creativiteit gebruikte om op een inspirerende en aandachtstrekkende manier de boodschap over het leven op deze wereld in het licht van ‘het Christus gebeuren’ te communiceren, zoals aan hem geopenbaard door Jezus en Zijn engel.” 305 “Revelation reveals unequalled precision and planning with respect to its structure, use of numbers and figures, and choice of words. The last book in the Bible demonstrates God’s handiwork from beginning to end.” 306 302 Kamp, p. 45. 303 Pawson, p.139. Zie ook Boring, p.43: “Their question was: “What is the meaning of our suffering?”. 304 Pawson, p.145. 305 Boring, p.29. 306 Kistemaker, p. 12.


9. BIBLIOGRAFIE: • Achtemeier, P.J., Green, J.B., ‘Introducing the New Testament. Its Literature and

Theology’ (Grand Rapids, Michigan, Eerdmans, 2001). • Aune, D.E., ‘Revelation’ (WBC 52, Nashville, Thomas Nelson, 1977-1998, 3 vols). • Barr, D.L., ‘The Apocalypse of John As Oral Enactment’ (Interpretation 40, 1986). • Bauckham, R.J., ‘The Theology of the Book of Revelation’ (New Testament Theology;

Cambridge, New York, CUP, 1993). • Bauckham, R.J., ‘The Climax of Prophesy. Studies on the book of Revelation’

(Edinburgh, T&T Clark, 1993). • Beale, G.K., ‘The Book of Revelation. A Commentary on the Greek Text’ (NIGTC; Grand

Rapids, Cambridge, Eerdmans; Carlisle, Paternoster, 1999). • Beasley-Murray, G.R., ‘Revelation’ (NCeB; London, Marshall, Morgan & Scott, 2nd ed.

1987). • Bette, J.C., Brink, G, van den, Zwiep, A.W. (red.), ‘Openbaring van Johannes’

(Studiebijbel 10; Veenendaal, CvB, 2000). • Boring, M.E., ‘Revelation. Interpretation, A Bible Commentary for Teaching and

Preaching’ (Louisville, John Knox Press, 1989). • Bruggen, J. van, ‘Het evangelie van Gods zoon. Persoon en leer van Jezus volgens de

vier evangeliën [commentaar op het Nieuwe Testament, derde serie], (Kampen, Kok, 1996).

• Collins, A.Y., “Book of Revelation,” in David Noel Freeman, ed., The Anchor Bible Dictionary (New York, NY: Doubleday, 1996, c1992).

• Erickson, M.J. ‘Christian Theology’ (Grand Rapids, Baker Books, 2nd ed. 1998). • Fekkes, J., III. ‘Isaiah and Prophetic Traditions in the Book of Revelation. Visionary

Antecedents and their Development’ (Sheffield: JSOT Press (an imprint of Sheffield Academic Press, 1994).

• Ferguson, E., Backgrounds of Early Christianity’(Grand Rapids, Eerdmans, 2nd ed., 1993).

• Glasser, A.F. ‘Announcing the Kingdom, The story of God’s mission in the Bible’ (Grand Rapids, Baker Academic, 2003).

• Hendriksen, W., ‘More than conquerors. An Interpretation of the Book of Revelation’ (Grand Rapids, Baker Books, 1967).

• Hitchcock, M., ‘The complete Book of Bible Prophesy’ (Wheaton, Illinois, Tyndale House Publishers).

• Johnson, D.E., ‘Triumph of the Lamb. A commentary on Revelation’(Phillipsburg, New Jersey, P&R Publishing,2001).

• Kamp, H.R. van de, ‘Openbaring. Profetie vanaf Patmos (CNT derde serie; Kampen, Kok, 2000).

• Keener, C.S., ‘The IVP Bible Background Commentary: New testament’ (Downers Grove, InterVarsity, 1993)

• Keener, C.S., ‘Revelation’ (The NIV Application Commentary; Grand Rapids, Michigan, Zondervan, 2000).

• Kistemaker, S.J., ‘Exposition of the Book of Revelation’ (NTC; Grand Rapids, Michigan, Baker Book House, 2002).

• Ladd, G.E., ‘A commentary on the Revelation of John’ (Grand Rapids, Eerdmans, 1972). • Ladd, G.E., ‘A Theology of the New Testament (Grand Rapids, Michigan, Eerdmans,

Revised Edition, 1993). • Ladd, G.E., ‘The Blessed Hope. A biblical study of the second advent and the rapture’

(Grand Rapids, Michigan, Eerdmans,1965). • Lahaye, T., ‘Rapture [Under Attack]’, (Sisters, Oregan, Multnomah Publishers, 1998). • Lloyd-Jones, D.M., ‘De laatste dingen’ (Heerenveen, Groen, 1999). • McGrath, A., ‘Christelijke Theologie. Een introductie’ (Kampen, Kok, 1997). • Mounce, R.H. ‘The Book of Revelation’ (NICNT; Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans,

2nd ed. 1998).


• Osborne, G.R., ‘Revelation’ (ECNT; Grand Rapids, Michigan, Baker Academic, 2002). • Pawson, D., ‘Wanneer Jezus terugkomt. Wat weten wij over zijn tweede komst en hoe

kunnen wij ons daarop voorbereiden?’ (Putten, Opwekkingslectuur, 2001). • Poythress, V.S. ‘The Returning King. A guide to the Book of Revelation’ (Phillipsburg,

New Jersey, P&R Publishing, 2000). • Ridderbos, H.N., ‘Paulus. Ontwerp van zijn theologie’ (Kampen, Kok, 1978). • Van der Woude, A.S., ‘Apocalyptiek en eschatologie’, Bijbels handboek deel 2b

(Kampen, Kok, 1983). • Wilcock, M., ‘De boodschap van Openbaring’ (BSV-serie; Hoenderloo, Nova Press,

2002). • Zwiep, A.W., ‘Apocalypse Now? Een exercitie in actualiserend bijbellezen n.a.v. de

Openbaring van Johannes’, in Soteria 15/1 (2007) pp.3-18. Gebruikt, maar niet geciteerd: • Artios Bijbelschool (Age Romkes e.a.): ‘Openbaring, tegen de achtergrond van het Oude

Testament’, Module 2009-2010. www.artiosbijbelschool.nl

ERROR: stackunderflow

OFFENDING COMMAND: ~

STACK:

HERMENEUTHERMENEUTIIIISCHE SCHE SLEUTELSSLEUTELS...

Documents

Transcript of HERMENEUTHERMENEUTIIIISCHE SCHE SLEUTELSSLEUTELS...