Hendrik Andriessen • Miroir de peine Hector Berlioz ...Deux ans plus tard, en 1826, il est admis...

Hendrik Andriessen • Miroir de peineHector Berlioz • Symphonie fantastique

philharmonie zuidnederland, Dmitri LissChristianne Stotijn

MENU

FUG 764

2

EN FR NL

Credits Tracklist Programme note



MENU

3

Fuga Libera

Artistic Director

Jérôme Lejeune

Design

Stoëmp Studio

Editorial Coordinator

Julien Lepièce

Photography

Booklet: © Simon van Boxtel, Focuss2

Digipak (inside): © Jean-Pierre Geusens

Recording

October 27, 2017 and April 6, 2019, Muziekgebouw Eindhoven

October 28, 2017 and April 5, 2019

Theater aan het Vrijthof Maastricht

Live Recording

Sound Engineer

Jacob Händel

Artistic Director

Stefan Rosu

Producer

Stefan Rosu, philharmonie zuidnederland

English translation

Peter Lockwood (except text on digipak: Charles Johnston)

Traduction française

Catherine Meeùs

MENU

Fuga Libera FUG 764

4

Hendrik Andriessen • Miroir de peine, Hector Berlioz • Symphonie fantastique

www.philharmoniezuidnederland.nl



MENU

Fuga Libera FUG 764

5


Hendrik Andriessen (1892-1981)

Miroir de peine*

01 . I. Agonie au jardin 3’04

02 . II. Flagellation 1’54

03 . III. Couronnement d’épines 2’11

04 . IV. Portement de croix 2’08

05 . V. Crucifixion 3’22

Hector Berlioz (1803-1869)

Symphonie fantastique

06 . I. Rêveries 16’27

07 . II. Un bal 6’52

08 . III. Scène aux champs 17’15

09 . IV. Marche au supplice 4’52

10 . V. Songe d’une nuit du sabbat 10’11

*Texts by Henri Ghéon // Christianne Stotijn, mezzo-soprano

Miroir de peine is published by Donemus Publishing

A Breitkopf & Härtel edition has been used for the Symphonie fantastique

MENU

Fuga Libera FUG 764

6


ENLove and suffering Musicians are often closely related, with their craft and artistry being passed on from one generation to the next. Sons or brothers from musical families will often marry daughters of other musicians, with the result that many musicians are often related in some form. Notable examples of this were the Bach and the Couperin families, and in the Netherlands, the Brandts Buys and the Andriessens.

Hendrik Andriessen was born to Nicolaas Hendrik Andriessen and painter Gezina Johanna Francina Vester in Haarlem on 17 September 1892. Nicolaas Andriessen passed on his craft to his son, as he gave the young Hendrik his first music lessons. Hendrik succeeded his father as organist of the Sint-Josephkerk in Haarlem after his father’s death. After an initial period of hesitation — he had originally intended to study music journalism — he began his training at the con-servatory in Amsterdam with Jean-Baptiste de Pauw (organ) and Bernard Zweers (composition); in later years Hendrik himself was to lecture in music theory and composition there. He was twenty-six years old when he married Johanna Justina Anschütz in 1919. They had six children, three sons and three daughters, of whom Jurriaan, Caecilia and Louis also became composers.

Hendrik had become familiar with the works of Alphons Diepenbrock during his first years as organist in Haarlem; it was not long before he met the composer in person in the spring of 1917. Diepenbrock made a great impression on the 24-year-old Andriessen, although there were also other composers who also left their imprint on Andriessen’s musical language: French culture and music also left their mark, with influences from César Franck, Gabriel Pierné and André Caplet.

MENU

Fuga Libera FUG 764

7


Hector Berlioz was an exception to every rule. His father was a doctor, a general practitioner, and it was he who gave the young Hector his first music lessons. Like Hendrik Andriessen, Berlioz did not immediately choose to pursue advanced musical studies, for his father had insisted that he first study medicine at the University of Paris. When he was finally required to focus on his studies, his atten-tion was captured by opera: he saw Gluck’s Iphigénie en Tauride and was amazed. When he returned to see the same piece a second time, he suddenly knew what to do: he had to be a composer. He managed to finish his medical studies, after which he abandoned medicine completely. His father, however, refused to accept that his son would make his career in music.

Berlioz was admitted to the Conservatoire de Paris two years later in 1826, where he studied composition. Shakespeare’s works were available in many editions and were being performed everywhere at that time; the well-known Irish actress Harriet Constance Smithson (1800-1854) was much acclaimed for her perfor-mances of Shakespeare’s female characters. Berlioz fell hopelessly in love with her at first sight, although she would have nothing to do with him at that time, refusing even to meet him. This hopeless attraction lasted for two years. He was not only infatuated with Harriet Smithson, but was also overwhelmed by the works of Beethoven and Goethe. Berlioz first heard Beethoven’s symphonies in perfor-mances given by the orchestra of the Société des Concerts du Conservatoire; he had never previously paid much attention to instrumental music, especially not at this level, and immediately saw new possibilities before him. He also read Goethe’s Faust in a French translation by Gérard de Nerval during this time.

MENU

Fuga Libera FUG 764

8


His desperate and hopeless infatuation meant that he was unable to compose. The end of this period of mental overheating, however, brought forth a musical pearl: the Symphonie fantastique. In this work — its full title is Épisode de la vie d’un artiste. Symphonie fantastique en cinq parties — he employed every tech-nique at his command to convey his intentions to his audiences, leaving nothing to the imagination. He had also written out the reasons why he had composed the piece and intended that these be shared with his audiences in the concert programme — hence the term ‘programme music’ for music that relates a story or evokes images. Berlioz rewrote the programme three times before finally deciding not to share it with his first audiences. The programme was, however, included in the first edition of the Symphony that was published in 1845; it has since become indissolubly linked with the music, like the libretto of an opera.

Berlioz finally succeeded in winning over Harriet Smithson and they were married in 1830, three years after the premiere of the Symphonie fantastique. Did they live a long and happy life together? Unfortunately not. Berlioz’ love for Harriet Smithson was founded on a romantic image of his ideal woman, like the young man in the symphony with his idée fixe. Reality and its day-to-day problems soon crept into the marriage; by 1842 the two were living apart. Was the symphony intended to be autobiographical? We shall never truly know.

Jana Houben

MENU

Fuga Libera FUG 764

9


Amour et souffrancesLes familles de musiciens sont nombreuses. Le métier se transmet de génération en génération, les musiciens se marient entre eux ; les familles sont ainsi liées les unes aux autres. Prenez la famille Bach, ou les Couperin, par exemple. Ou, aux Pays-Bas, la famille Sweelinck, la famille Brandts Buys et, évidemment, celle dont il s’agit ici, les Andriessen.

Fils de Nicolaas Hendrik Andriessen et de la peintre Gezina Johanna Francina Vester, Hendrik Andriessen naît le 17 septembre 1892 à Haarlem. Il reçoit ses premières leçons de musique de son père. C’est ainsi que le métier se transmet de père en fils. Après la mort de son père, Hendrik lui succède au poste d’organ-iste de l’église Saint-Joseph dans sa ville natale. Après quelques hésitations – il envisage d’abord d’étudier le journalisme musical –, il commence sa formation au Conservatoire d’Amsterdam avec Jean-Baptiste de Pauw à l’orgue et Bernard Zweers à la composition, et il devient finalement professeur de théorie et de composition. En 1919, à l’âge de 26 ans, il épouse Johanna Justina Anschütz. Ils auront six enfants, trois garçons et trois filles, dont Jurriaan, Caecilia et Louis, qui deviendront compositeurs à leur tour.

Au début de sa carrière d’organiste, il découvre les œuvres d’Alphons Diepenbrock puis rencontre le compositeur peu après, au printemps 1917. Alors âgé de 24 ans, Andriessen est très impressionné. Diepenbrock n’est cependant pas le seul à influencer fortement son langage musical : la culture et la musique française sont pour lui une source d’inspiration également – pensons à César Franck, Gabriel Pierné et André Caplet. Quand il commence à composer, Andriessen utilise souvent des textes français pour ses chansons et ses pièces pour chœur. Cette prédilection pour la culture et la musique françaises en fait un compositeur progressiste à une époque où la

FR

MENU

Fuga Libera FUG 764

10


musique allemande de compositeurs comme Brahms, Strauss, Wagner et Mahler prédomine aux Pays-Bas.

Le cycle de chansons Miroir de peine (1923) pour voix aiguë et orgue est l’une des œuvres majeures de son répertoire à orientation française. Dix ans plus tard, il en fait une version orchestrale, interprétée ici par la philharmonie zuidnederland avec la voix très expressive de la mezzo-soprano Christianne Stotijn. Encore une famille qui se trouve au-devant de la scène musicale néerlandaise depuis plus d’un siècle ! Cette œuvre met en avant deux éléments importants de la vie d’Andriessen : le catholicisme et la culture française. On y entend la langue, évidemment, mais aussi la légèreté, la clarté et le formalisme français.

Une tristesse intense émane du texte. Pour sa part, la musique dépeint le drame de façon convaincante mais réservée. Hendrik Andriessen déteste le sentimen-talisme, caractéristique qu’il transmettra à son fils Louis. L’accompagnement est concis, clair et parfois sobre, selon le style français. La musique réconforte plutôt qu’elle ne tire un peu plus dans les profondeurs de la peine. Miroir de peine est à la fois une ode à l’amour que partagent une mère et son fils et une réflexion sur la souffrance.

MENU

Fuga Libera FUG 764

11


Hector Berlioz est une exception à la règle. Son père est médecin, mais lui enseigne néanmoins les bases de la musique. Comme Andriessen, il ne choisit pas d’emblée d’entrer au Conservatoire. Sur l’insistance de son père, il étudie d’abord la médecine à l’Université de Paris. Mais alors qu’il devrait se concentrer sur ses études, l’opéra attire son attention. Une représentation d’Iphigénie en Tauride le laisse stupéfait. Il revoit la même pièce plus tard et en est sûr, alors : il veut être compositeur. Il réussit à terminer ses études, puis met complètement la médecine de côté. Mais son père refuse que son fils fasse carrière dans la musique.

Deux ans plus tard, en 1826, il est admis au Conservatoire de Paris, où il étudie la composition. À cette époque, on peut voir et lire Shakespeare un peu partout. L’Irlandaise Harriet Constance Smithson (1800-1854), une célèbre actrice, suscite un énorme enthousiasme en tant qu’interprète des rôles de Shakespeare. Berlioz est totalement sous son charme, mais elle ne veut rien avoir à faire avec lui, elle ne désire même pas le rencontrer. Beethoven et Goethe également lui font forte impression. Berlioz entend les symphonies de Beethoven pour la première fois interprétées par l’orchestre de la Société des concerts du Conservatoire. Lui qui jusqu’ici ne s’est jamais beaucoup intéressé à la musique instrumentale, et encore moins de cette ampleur, il entrevoit dès lors de nouvelles possibilités. Il lit encore Faust de Goethe dans une traduction française de Gérard de Nerval.

Son amour fou et désespéré l’empêche cependant de composer. Mais cette période de « surchauffe mentale » s’achève néanmoins avec un véritable bijou : la Symphonie fantastique. Avec cette pièce, intitulée en réalité Épisode de la vie d’un artiste. Symphonie fantastique en cinq parties, il met toutes les techniques en œuvre pour séduire le public. Il ne laisse rien à l’imagination.

MENU

Fuga Libera FUG 764

12


Il en décrit même la raison de la composition et en fait l’argument de son « livret de programme » destiné à être distribué au public (d’où le terme « musique à pro-gramme » : musique dans laquelle se déploie une histoire ou un portrait). Berlioz réécrit le programme à trois reprises, après quoi il décide finalement de ne pas le distribuer. Il est cependant publié dans la première édition de la symphonie en 1845 ; depuis, il est inextricablement lié à la musique, comme le livret d’un opéra.

Finalement, Berlioz réussit à conquérir « Miss Smithson » et trois ans après la création de la Symphonie fantastique en 1830, il se marient. Vivent-ils heureux ? Certainement pas. L’amour de Berlioz pour Miss Smithson était basé sur une image romancée de sa femme idéale, tout comme l’idée du jeune musicien dans sa symphonie. La réalité quotidienne s’invite rapidement dans le mariage. Dès 1842, ils vivent séparément. Mais la symphonie est-elle autobiographique ? Nous n’en serons jamais certains.

Jana Houben

MENU

Fuga Libera FUG 764

13


Liefde en lijdenMusici zijn dikwijls familie van elkaar. Het ambacht wordt van generatie op gen-eratie doorgegeven. Vaak betreft het zonen of broers en veel musici trouwen weer met dochters van andere musici. Veel muzikanten zijn daardoor aan elkaar verwant. Neem bijvoorbeeld de familie Bach of Couperin. Of in Nederland de familie Sweelinck, de familie Brandts Buys en natuurlijk, waar het hier om draait, de Andriessens.

Hendrik Andriessen wordt op 17 september 1892 geboren in Haarlem als zoon van Nicolaas Hendrik Andriessen en schilderes Gezina Johanna Francina Vester. Hendrik krijgt de eerste muzieklessen van zijn vader. Zo wordt het ambacht van vader op zoon doorgegeven. Na diens dood wordt Hendrik zijn opvolger als organist van de Sint-Josephkerk in Haarlem. Na een aarzeling – aanvankelijk koos hij voor de studie muziekjournalistiek – start hij zijn opleiding aan het conserv-atorium van Amsterdam bij Jean-Baptiste de Pauw (orgel) en Bernard Zweers (compositie), waar hij uiteindelijk docent muziektheorie en compositie zal worden. In 1919, op 26-jarige leeftijd, trouwt hij met Johanna Justina Anschütz. Ze krijgen zes kinderen, drie zonen en drie dochters, waarvan Jurriaan, Caecilia en Louis eveneens componist zijn geworden.

In zijn eerste jaren als organist maakt hij kennis met de composities van Alphons Diepenbrock en het duurt niet lang voordat hij, in de lente van 1917, de componist zelf ontmoet. De dan 24-jarige Andriessen is zwaar onder de indruk. Niet alleen Diepenbrock beïnvloedt de muzikale taal van Andriessen sterk. Ook de Franse cultuur en muziek zijn een inspiratie, denk aan César Franck, Gabriel Pierné en André Caplet. In diens vroege periode van componeren maakt Andriessen vaak gebruik van Franse teksten in zijn liederen en koorstukken. Hij was met deze voorliefde voor de Franse cultuur en muziek vooruitstrevend

NL

MENU

Fuga Libera FUG 764

14


in een tijd waar de Duitstalige muziek van componisten als Brahms, Strauss, Wagner en Mahler de boventoon voerden in Nederland. Een hoogtepunt binnen zijn Frans-georiënteerde repertoire was de liederencyclus Miroir de peine (1923) voor hoge stem en orgel. Tien jaar later maakte hij een orkestversie, welke door philharmonie zuidnederland is uitgevoerd met de zeer expressieve zang van mezzosopraan Christianne Stotijn. Wederom een famil-ienaam die zich al ruim een eeuw lang aan de top begeeft van het Nederlandse musiceren. In deze ‘Spiegel van smart’ komen twee leidraden van Andriessens leven samen: het katholicisme en de Franse cultuur. Niet alleen hoort u de Franse taal, de Franse lichtheid, helderheid en formaliteit zijn ook duidelijk hoorbaar in de muziek.

In de tekst klinkt intens verdriet. In de muziek wordt deze dramatiek meeslepend, doch gereserveerd, weergegeven. Hendrik Andriessen had namelijk een hekel aan sentimentaliteit, een eigenschap die overigens ook van vader op zoon is doorge-geven aan Louis Andriessen. De begeleiding is bondig, helder en soms sober, passend bij de Franse stijl. De muziek werkt eerder troostend, dan dat deze het zware verdriet versterkt. Miroir de peine is een ode aan de liefde tussen moeder en zoon en tegelijk een overpeinzing van het lijden.

MENU

Fuga Libera FUG 764

15


Hector Berlioz is een uitzondering op de regel. Hij groeide op in een gezin met een huisarts aan het hoofd, al kreeg hij wel de eerste muzieklessen van zijn vader. Net als Andriessen, koos Berlioz niet direct voor het conservatorium. Hij studeerde eerst geneeskunde aan de universiteit van Parijs, op aandringen van zijn vader. Wanneer hij zich eigenlijk zou moeten richten op zijn studie, trok de opera zijn aandacht. Hij zag er Gluck’s Iphigénie en Tauride en stond perplex. Toen hij het-zelfde stuk later nog een keer bezocht wist hij het zeker: componist, dat wilde hij zijn. Het lukte hem zijn medicijnenstudie af te maken, waarna hij de geneeskunde volledige terzijde legde. Zijn vader weigerde echter te accepteren dat de carrière van zijn zoon in de muziek zou liggen.

Twee jaar later, in 1826, werd hij toegelaten aan het conservatorium van Parijs, waar hij compositie ging studeren. Shakespeare was in deze tijd overal te lezen en te zien. Een bekend actrice, welke een enorm enthousiasme wekte als vertolker van rollen van Shakespeare, was de Ierse Harriet Constance Smithson (1800-1854). Berlioz raakte helemaal betoverd door haar aanblik, maar ze moest niets van hem hebben. Ze wilde hem zelfs niet ontmoeten. Hij spendeerde twee jaar aan een hopeloze verleiding. Hij was niet alleen idolaat van Smithson, ook Beethoven en Goethe maakten grote indruk. Beethovens symfonieën hoorde Berlioz voor het eerst uitgevoerd door het orkest van het Société des Concerts du Conservatoire. Hij, die zich daarvoor nauwelijks richtte op instrumentale composities, laat staan van dit kaliber, zag nieuwe mogelijkheden. Goethe’s Faust las Berlioz in een Franse vertaling van Gérard de Nerval.

Zijn waanzinnige, hopeloze verliefdheid weerhielden hem te componeren. Maar het einde van deze periode van ‘mentale oververhitting’ resulteerde in een muz-ikale parel: de Symphonie fantastique. Bij dit werk, officieel genaamd

MENU

Fuga Libera FUG 764

16


Épisode de la vie d’un artiste. Symphonie fantastique en cinq parties, trok hij alle technieken uit de kast om het publiek aan te spreken. Berlioz laat niets aan de verbeelding over. De aanleiding voor het componeren van het werk werd zelfs door hem opgetekend en zou aan het publiek uitgedeeld worden als zijnde het ‘programmaboekje’ (vandaar ook de term: ‘programmamuziek’: muziek waarin zich een verhaal of beeltenis ontvouwt). Berlioz herschreef het programma wel drie keer, waarna hij besloot het toch maar niet aan het publiek uit te delen. Wel werd het gepubliceerd in de eerste uitgave van de symfonie in 1845. Sindsdien wordt het onlosmakelijk verbonden met de muziek, zoals het libretto bij een opera.

Uiteindelijk slaagde Berlioz erin ‘Miss Smithson’ te veroveren en drie jaar na de première van de Symphonie fantastique in 1830 trouwden ze. Maar leefden zij wel nog lang en gelukkig? Nee, zeker niet. Berlioz’ liefde voor Miss Smithson was gebaseerd op een geromantiseerd beeld van zijn ideale vrouw, net zoals de idée fixe van de jonge muzikant in zijn symfonie. De dagelijkse realiteit sloop al snel het huwelijk binnen. Vanaf 1842 leefden ze gescheiden. Zou de symfonie autobiografisch zijn? Dat zullen we nooit zeker weten.

Jana Houben

Fuga Libera FUG 764

17


For even more great music visit

www.outhere-music.com/en/labels/fugalibera

philharmonie zuidnederland

MENU

Fuga Libera FUG 764

18


Hendrik Andriessen • Miroir de peine Hector Berlioz ...Deux ans plus tard, en 1826, il est admis...

Documents

Transcript of Hendrik Andriessen • Miroir de peine Hector Berlioz ...Deux ans plus tard, en 1826, il est admis...