557

Het westen van Utrecht

Aan het begin van de eenentwintigste eeuw heeft de provincie Utrecht twee grote problemen: het gebrek aan huizen en het ontbreken van een Utrechtse identiteit. Het eerste probleem is van demografi sche aard. Er willen steeds meer mensen in de Randstad wonen en Utrecht blijkt voor veel jonge hoogop-geleide tweeverdieners zeer aantrekkelijk. Wanneer de een in Amsterdam werkt en de ander in Rotterdam, wordt Utrecht voor beiden een geschikte locatie gevonden. Ook Utrecht zelf heeft veel werk voor wat ‘moderne kenniswerkers’ worden genoemd. Veel van die mensen willen in de stad Utrecht wo-nen en uit een prognose van het Centraal Bureau voor de Sta-tistiek blijkt dat die stad in 2025 zo’n 400.000 inwoners zal hebben. Een groot aantal van hen woont dan in de wijk Leid-sche Rijn, met 80.000 bewoners tegen die tijd de grootste vi-nexlocatie van Nederland. Maar verder is er in de ‘succespro-vincie’ Utrecht vrijwel geen ruimte meer om huizen te bou-wen, een probleem waarover het provinciebestuur in 2008 zo veel ruzie kreeg dat er een bestuurscrisis ontstond. Het tweede probleem, een gebrek aan Utrechtse identi-teit, lijkt een probleem van niks, een luxeprobleem, maar toch steekt het provinciebestuur veel geld in het ontwikkelen van een soort Utrecht-gevoel. Zo heeft de provincie enige tonnen uitgegeven aan een regiosoap, die werd uitgezonden door tv Utrecht, bestaat er een budget van enige miljoenen voor de promotie van de provincie, is er geld voor regionale culturele projecten en gaat er tien miljoen euro naar een groot feest in 2013, waarbij merkwaardigerwijs gevierd wordt dat driehon-derd jaar geleden de Vrede van Utrecht werd getekend, een vrede waaraan Nederland, en dus ook Utrecht, eigenlijk part noch deel had.* Een Utrechtse identiteit of een ‘Utrecht-gevoel’ bestaat natuurlijk niet, laat staan dat het is aan te kweken. Veel Ne-derlandse provincies missen zo’n identiteit; vandaar waar-schijnlijk de lage opkomst bij de verkiezingen voor de Pro-vinciale Staten. In al die provincies bestaan grote regionale onderscheiden binnen een beperkt gebied. Het Gelders ri-vierengebied is totaal verschillend van de eveneens Gelderse Veluwe, niet alleen in landschap en cultuur, maar ook wat de bevolking betreft. Zelfs in provincies als Friesland en Zee-land, waar iedereen zich wel Fries of Zeeuw voelt, bestaan regionale verschillen. In Utrecht zien we heel veel verschil-len op een heel kleine oppervlakte. Het veenweidegebied in het noordwesten verschilt zeer van de streek van de Utrecht-se Heuvelrug, die weer heel anders is dan het Eemland in het noordoosten en het rivierkleigebied in het zuidwesten. En

De Vrede van Utrecht van 1713 betekende het einde van de Spaanse Succes-sieoorlog, die in 1701 was begonnen en waar heel Eu-ropa aan had meegedaan. Toen de Habsburgse koning Carlos II van Spanje kinder-loos was gestorven, gingen de grootmachten in Europa (Frankrijk, Engeland, Hol-land en Oostenrijk) zich fl ink met de opvolging bemoeien. De machtigste van de vier, Frankrijk, maakte zich sterk voor een kleinzoon van Lo-dewijk XIV, hertog Filips van Anjou, een Bourbon. Oosten-rijk wilde weer een Habsbur-ger op de Spaanse troon en stelde aartshertog Karel voor, de zoon van kiezer Leopold I. Met enige moeite gingen Engeland en Holland (steeds meer als ‘een sloep achter het Engelse fregat’, zoals cynici in die tijd zeiden) akkoord met het Oostenrijkse voor-stel. Maar Spanje wilde geen Habsburger meer en dus deed hertog Filips in 1701 zijn in-trede in Madrid en werd hij Filips V van Spanje. Oostenrijk verklaarde Spanje en Frankrijk de oorlog, waarna de Spaan-se Successieoorlog begon, met Engeland en Holland aan de zijde van Oostenrijk. Toen aartshertog Karel in 1711 van het slagveld werd terugge-roepen naar Wenen om daar zijn overleden broer Jozef op te volgen, hadden de Habs-burgers opeens geen alter-

558

zelfs binnen die gebieden bestaan zoveel verschillen dat de definitie van ‘Utrechtenaar’ nooit veel meer zal zijn dan ‘in-woner van Utrecht’.

Veenweidegebied

Wanneer we een tocht door het westen van de provincie in het noorden beginnen, bevinden we ons in het zogenaamde veenweidegebied, dat is ontstaan na het droogleggen van een streek waar lange tijd aan turfwinning was gedaan door mid-del van natte vervening. Bij deze in de zeventiende eeuw ont-wikkelde methode werd het veen uit het water omhoogge-trokken en over repen land uitgespreid om in te drogen tot turf. Sommige van die legakkers bleven na het werk als smalle repen land in het water achter, een landschappelijk fenomeen dat nu nog zichtbaar is in de Vinkeveense Plassen. Veel van die legakkers werden echter weggeslagen, waarna er nog slechts grote wateroppervlakten overbleven. Aan het eind van de achttiende eeuw werden vergunningen voor de turfwinning nog slechts uitgegeven wanneer de ver-veners zich verplichtten de gebieden na gedane zaken droog te leggen. In de daaropvolgende anderhalve eeuw ontstond er een nieuw landschap, dat een vrijwel louter agrarische func-tie kreeg; dorpen werden er niet gesticht. Het land werd ra-tioneel ingericht met rechte wegen en vaarten en rechtlijnige kavels met hier en daar wat boerderijen. Doordat de bodem uit slechte klei bestond, schakelden de boeren al snel over van akkerbouw naar veeteelt, zodat het gebied uit vrijwel aaneen-gesloten weilanden ging bestaan. Ten oosten van de Vecht, land dat voor het grootste deel

natief meer voor de Spaanse troon. De vredesonderhande-lingen die toen zonder mede-weten van Holland begonnen, eindigden officieel in 1713 in Utrecht. De daar gemaakte afspraken waren vooral in het nadeel van Spanje. Zo stond Spanje de Zuidelijke Neder-landen en een aantal gebie-den in Italië af aan Oosten-rijk en mocht Engeland het al eerder ingepikte Gibraltar houden. Frankrijk was met een Bourbon op de troon van Spanje een van de winnaars en Holland kwam in het stuk

Het Gein

559

tot Noord-Holland behoort, is veel minder drooggemaakt dan aan de westkant. Toen aan het begin van de twintigste eeuw het idee van vrijetijdsbesteding opkwam, lag daar een groot plassengebied dat zeer geschikt bleek voor de waterre-creatie. Utrecht had nog slechts de Vinkeveense Plassen over, die nooit zijn drooggelegd omdat het een te kostbare operatie was en waarschijnlijk weinig goede grond zou opleveren.

Ten oosten van de Vinkeveense Plassen bevindt zich een van de breedste en drukste wegen van Nederland, de a2. Ten oos-ten van die weg, bijna tegen Amsterdam-Zuidoost aan, ligt Abcoude net in de provincie Utrecht. Het mooist is het niet onaardige dorp te bereiken via het prachtige riviertje de Gein vanaf het Noord-Hollandse Driemond, een dorp dat tegen-woordig bij Amsterdam hoort. Nog mooier is het misschien om op het station van Abcoude een fiets te huren en eerst via de zuidzijde van het Gein naar Driemond te rijden. Het is een prachtig, zeer Hollands tochtje door het knotwilgen- en wei-deland met onderweg in een bocht van het riviertje de Oost­zijdse Molen en veel mooie huizen. Terug langs de noord-kant van het Gein is de weg heel smal (maar net als de andere oever wel toegankelijk voor auto’s), en met veel boerenbedrij-ven en de Broekzijder Molen misschien nog wel mooier. Het Gein komt in Abcoude uit in de Angstel, ook weer zo’n kort, meanderend riviertje in het Hollandse polderlandschap. Wanneer we langs die rivier in de richting van Baambrugge gaan, zien we aan onze linkerhand al snel het Fort bij Abcou­de, een tussen 1884 en 1887 gebouwd verdedigingswerk dat deel uitmaakte van de zogenaamde Stelling van Amsterdam. Het is een gigantisch, mooi gelegen complex dat af en toe on-der leiding van eigenaar Natuurmonumenten te bezoeken is. Bij het fort zijn aan het water prachtige visplekken voor ge-handicapten gemaakt. Ongeveer de Angstel volgend over de drukke Rijksstraat-weg (alle wegen zijn hier druk) naar het zuiden komen we langs hier en daar mooie huizen en zien we zelfs een groot, deftig huis dat we eerder aan de Vecht zouden verwachten, de rivier aan de oostkant van het Amsterdam-Rijnkanaal. Een

niet meer voor. Zoals de Fran-se gezant Melchior Polignac in 1712 al had gezegd tegen zijn Hollandse gastheren: ‘Wij zullen over u, bij u en zonder u onderhandelen.’

Visplek Fort bij Abcoude

560

klein bruggetje voert naar Baambrugge, dat een mooie, oud-Hollandse Dorpsstraat heeft, waaraan een in 1844 gebouwde waterstaatskerk staat. Een heel smalle weg, aan weerskanten van knotwilgen voorzien, voert van het dorp heel mooi naar Vinkeveen, aan de overkant van de a2. Daar komen we later. Terug op de Rijksstraatweg met af en toe weer wat deftige huizen langs de Angstel, zien we een paar kilometer verder aan de overkant van het kleine dorp Loenersloot een prach-tig park, waarin zich kasteel Loenersloot bevindt. Het be-staat uit een negentiende-eeuws bouwwerk dat rond om de dertiende-eeuwse donjon is gemetseld. Het wordt bewoond, net als de achttiende-eeuwse huizen, die op een idyllisch ter-rein staan dat via een kleine klapbrug te bereiken is. De bewo-ners hebben dat liever niet, gezien de bordjes met ‘verboden toegang’.

A28

A28

N221

N237

N327

N830

N830

N830

N207

N207

N320

N327

N204

N225

N225

N224

N224

N224

N227

N201

N201N201

A9

A9

A9

A10

A10

A2

A2A1

A1

A1

A1

A6

A2

A2

A15

A15

A15

A15

A15

A15

A20

A73

A326

A50

A27

A27

A27

A27

A27A28

A12

A12

A12

A12

A5

A4

A4

A4

N797

N310

A1

A50

A12

A30

KinselmeerSchellingwoude

Durgerdam

Ransdorp

Aalsmeer

Gei

n

Oud Zuilen

Montfoort

Linschoten

Boskoop

Bodegraven

ReewijksePlassen

Vlist

Gouw

e

Harmelen

Haarzuilens

Kockengen

Wilnis

Kamerik

Kanis

Oudewater

Haastrecht

Nieuwersluis

TienhovenWestbroek

Groenekan

Baambrugge

Breukelen

Loener-sloot

Abcoude

ALMERE

Duivendrecht

Vech

t

Muiden

Vinkeveen

Maarssen

Mijdrecht

Uithoorn

EemdijkBunschoten

Driebergen-Rijsenburg

SpakenburgEem

Eem

Naarden-Vesting

Bussum

GORINCHEM

Alphenaan de

Rijn

Nieuwkoop

NieuwkoopsePlassen

Oude Rijn

Noorden

GOUDA

Krimpenaan de IJssel

Krimpenaan de Lek

Woerden

Nieuwegein Houten

Doorn Veenendaal

Ede

WAGENINGEN

Grebbeberg

Nederrijn

Waal

Linge

Linge

Linge

Waal Maas

MaasWaalMerwede

Beuningen

Leersum

Amerongen Elst

Dodewaard

Druten

Batenburg

Ravenstein

Appeltern

MegenOijen

MaasbommelAlphen

Lith

Lithse Ham

Maaren-Kessel

RhenenWijk bij

Duurstede

CULEMBORG

Geldermalsen

Amsterdam-Rijnkanaal

AsperenBeesd

LEERDAMAcquoy

Schoonrewoerd

VurenHaddinxveld-Giessendam

Herwijnen

GamerenBrakel

Rumpt

WaardenburgOpijnen

Varik

Dreumel

WarmelBenedenLeeuwen

BovenLeeuwen

Heerewaaden

Rossum

Neerijnen

Zoelen EchteldBuren

Maurik

ZALTBOMMEL

TIEL

IJsselstein

Schoonhoven

Bergambacht

StolwijkMoordrcht

Gouderak

K r i m p e n e r wa a r d

Oudekerkaan de IJssel

Nieuwpoort

Ameide

Goudriaan

Lexmond

Vianen

Groot-Ammers

KinderdijkAlblasserdam

Oud-AlblasBleskensgraaf

Molenaarsgraaf

Lek

Noord

Lek

Kromme Rijn

AMERSFOORT

Leusden

Hoogland

Nijkerk

Amstelveen

Badhoevedorp

AMSTERDAM Ermelo

Putten

Zeewolde

I J m e e r

Lo o s -d r e c h t s e -

p l a s s e n

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

V i n ke -v e e n s e -p l a s s e n

Ge

ld

er

se

V

al

le

i

De Angstel

Hollandse IJss

el

Holland

se IJ

ssel

De Blauwe Kamer

L A N D V A N M A A S E N W A A L

DE B E T U

WE

Nederrijn

Wijchen

Barneveld

Elspeet

Kootwijk

Otterlo

Renkum

Bennekom

Lunteren

Radio Kootwijk

Garderen

Uddel

Uddelermeer

HARDERWIJK

tr

ec

ht s e H e u v e l r u g

Merwedek

anaa

lde Zederik

N207

N207

N201

A1

A2

A20

A27

A27

A12

A4AalsmeerAalsmeerAalsmeerAalsmeer

BoskoopBoskoopBoskoopBoskoopBoskoopBoskoop

BodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegravenBodegraven

ReewijkseReewijkseReewijkseReewijksePlassen

VlistVlist

Gouw

eGo

uwe

Gouw

e

HaastrechtHaastrechtHaastrechtHaastrechtHaastrecht

Baambrugge

Abcoude

DuivendrechtDuivendrechtDuivendrecht

MuidenMuidenMuiden

UithoornUithoornUithoorn

EemdijkEemdijk

Driebergen-RijsenburgRijsenburg

SpakenburgSpakenburgEem

SpakenburgEem

Spakenburg

Naarden-Naarden-Naarden-Naarden-Naarden-Naarden-Naarden-VestingVestingVestingVestingVestingVestingVesting

Bussum

AlphenAlphenAlphenAlphenaan de aan de aan de aan de aan de

RijnRijn

NieuwkoopNieuwkoopNieuwkoop

NieuwkoopseNieuwkoopseNieuwkoopseNieuwkoopseNieuwkoopseNieuwkoopseNieuwkoopsePlassenPlassenPlassenPlassenPlassenPlassen

Oude RijnOude Rijn

NoordenNoorden

GOUDAGOUDAGOUDA

HoutenHoutenHoutenHoutenHoutenHoutenHouten

CULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORGCULEMBORG

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

SchoonrewoerdSchoonrewoerdSchoonrewoerdSchoonhovenSchoonhovenSchoonhoven

BergambachtBergambachtBergambacht

StolwijkStolwijkStolwijkMoordrchtMoordrchtMoordrchtMoordrchtMoordrchtMoordrcht

Gouderak

K r i m p e n e r wa a r dK r i m p e n e r wa a r dK r i m p e n e r wa a r d

NieuwpoortNieuwpoort

AmeideAmeide

LexmondLexmondLexmondLexmondLexmond

Kromme Rijn

Kromme Rijn

Kromme Rijn

Rijsenburg

Kromme Rijn

Rijsenburg

AmstelveenAmstelveenAmstelveenAmstelveenAmstelveen

Lo o s -Lo o s -d r e c h t s e -d r e c h t s e -d r e c h t s e -d r e c h t s e -

p l a s s e np l a s s e n

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

seIJIJI

sJsJsee

ll

DE B E T U

WE

DE B E T U

WE

MMeerrwweewewddeded

kkakakna

aallde ZeeeZeZdddeerikk

A20

BoskoopBoskoopBoskoopBoskoop

Gouw

eGo

uwe

Gouw

e

Eemdijk

Driebergen-Rijsenburg

Spakenburg

AlphenAlphenaan de aan de

Rijn

Amsterdam-Rijnkanaal

NieuwpoortNieuwpoortsl

DE B E T U

WE

DE B E T U

WE

M

Oud Zuilen

BaambruggeBaambrugge

AbcoudeAbcoudeAbcoudeAbcoudeAbcoude

SchoonhovenSchoonhoven

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

Amst

erda

m-R

ijnka

naal

l

A9

A9

A10

A5

A4

A4

DuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrechtDuivendrecht

AmstelveenAmstelveenAmstelveenAmstelveenAmstelveen

BadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorpBadhoevedorp

A4

Badhoevedorp

A4

A10UTRECHT

HekendorpHekendorp

UTRECHT

Loenen aande Vecht

VreelandLoenen aande Vecht

Vreeland

NigtevechtNigtevecht

DriemondDriemond

10 km0