76 TÜM CD, DVD, K‹TAP ALIfiVER‹fiLER‹N‹Z ‹Ç‹N M‹KROP GRAMOFON’UHaziran - Temmuz 2009 ANDANTE TÜM CD, DVD, K‹TAP ALIfiVER‹fiLER‹N‹Z ‹Ç‹N M‹KROP GRAMOFON’UANDANTE

iyana’da atlar dahi Johann Strauss valslerine dans ediyor.Hofburg Saray›’n›n bünyesinde, tarihi 16. yüzy›la dayanan‹spanyol Atç›l›k Okulu’nun üç kristal avizeyle ayd›nlat›lan

bir balo salonu havas›ndaki manejinde fl›k üniformal› süvarilerinbirbirleriyle tek beden olmufl çiftler gibi bütünlefltikleri Lipizan atla-r›yla sergiledikleri performans karfl›s›nda insan Viyana’n›n emper-yal geçmifline 2/4 vurufllu galoplar›n armonisiyle kendini kaybet-mifl bir halde dal›p gidiyor. Fazlas›yla turistik olmufl bu performans-ta kula¤›n›z› müzi¤e verir ve gözünüzü süvari alay›ndan almazsan›z,kristal avizelerden yay›lan lofl ›fl›¤›n da etkisiyle, tarihin dizginlerinihayalinizde kolayca tutabiliyorsunuz. Fenerlerin ayd›nlatt›¤› sokak-larda yank›lanan fayton sesleri, as›rl›k kahvehanelerden burnunuza

gelen aromatik kokular; Haydn, Mozart, Beethoven, Brahms - biran hepsi canlanacak sand›¤›n›z besteci heykelleriyle bezeli yemye-flil parklar, çan sesleri, opera binalar›, konser salonlar› ve St. Step-hen Katedrali’nin çat›s›nda sapland›¤› günden beri duran top gülle-sinin de hat›rlatt›¤› iki kuflatman›n ard›ndan gözünüzden kaç›rama-d›¤›n›z Türk etkileri.

Zira ayn› ceddin nesilleri as›rlar sonra Türkenstrasse, yani TürkCaddesi üzerinde UNESCO’nun Uluslararas› Tiyatro Enstitüsü’neevsahipli¤i yapan tarihi Palais Khevenhüller’de Don Juan Arflivi’ninkonuklar› olarak bu sene 24-25 Nisan günlerinde ikincisi düzenle-nen “Osmanl› ‹mparatorlu¤u ve Avrupa Tiyatrosu Sempozyu-mu”nda bulufluyoruz. Bu senenin temas› ise ölümünün 200. y›ldö-

Haydn, Don Juan ve Greillenstein

Viyana’da geçti¤imiz Nisan ay›n›n son haftas›nda “Osmanl› ‹mparatorlu¤u ve Av-rupa Tiyatrosu Sempozyumu” düzenlendi. EMRE ARACI ölümünün 200. y›ldönü-münde Joseph Haydn ve bestecinin yaflad›¤› dönemdeki Osmanl› saltanat›n›n te-ma olarak seçildi¤i bu önemli bilimsel toplant›ya kat›l›p bir sunum yapt›. Yazar›-m›z, sempozyuma kat›lan di¤er bilim adamlar›n›n sunumlar›n› tan›tman›n yan›s›-ra, yönetti¤i özel konser, gezdi¤i Haydn Evi ve davet edildi¤i bir flatoda edindi¤iizlenimleri okurlar›yla paylafl›yor. emrearaci@yahoo.com

V

Foto

¤raf

: And

reas

Kue

fste

in

Foto

¤raf

: M.J

.Per

ners

torf

er

ARAYIN, ARADI⁄INIZI BULALIM. 0216 545 03 86 - 0532 343 93 28 info@mikropgramofon.com 77Haziran - Temmuz 2009 ANDANTE ARAYIN, ARADI⁄INIZI BULALIM. 0216 545 03 86 - 0532 343 93 28 info@mikropgramofon.com 77ANDANTE

nümünde and›¤›m›z Joseph Haydn (1732-1809) ve buna paralel ola-rak Sultan I. Mahmud’dan II. Mahmud’a (h. 1730-1839) kadar olandönemi kaps›yor.

Don Juan Arflivi 1987 y›l›nda bir grup befleri bilimler akademisye-ni taraf›ndan tiyatro, opera, kültürel iliflkiler ve tarih konular›ndabir tür “think tank” (düflünce kuruluflu) olarak kurulmufl. Arflivintemelini ise Don Juan konusuna ait yazmalar, görseller, librettolar,oyun metinleri ve kataloglar oluflturuyor. fiu anda ba¤›ms›z bir fle-kilde tiyatro araflt›rmalar›n› çeflitli sempozyum ve yay›mlarla sürdü-ren arflivin sahibi ise koleksiyonu oluflturan ve derya gibi bir bilgi-ye sahip, merakl›, araflt›rmac›, ilim ve sanat›n birlikteli¤inin güzelli-¤inden beslenen nesli çoktan tükenmiflbir ayd›nlanma ça¤› centilmeni olan Jo-hannes Weidinger. Senenin bir k›sm›n›‹talya’daki castello’sunda di¤er k›sm›n›da Viyana’da geçiren Weidinger hersempozyumun mütevaz›ca bizzat arkas›radan dinleyicisi.

Son iki senedir Osmanl› ile paralel birkültür etkileflimini heyecanla iflleyenDon Juan Arflivi önümüzdeki befl senede bu temay› farkl› aç›lardan ifllemeyisürdürecek. Viyana’daki toplant›y› daHaziran’da ‹stanbul Yeniköy’deki Avus-turya Kültür Ofisi’nde gerçekleflecekikinci k›s›m takip ediyor. Dolay›s›ylaDon Juan Arflivi iki ülkenin bak›fl aç›s›-n› da sa¤l›kl› görebilmek amac›yla mo-bilize bir flekilde sempozyumu Viyanave ‹stanbul’da kendi tan›mlar› itibar›yla“iki perde” olarak düzenliyor.

Winter’in unutulmufl “Timurlenk” operas›

Türkiye’nin Avusturya Büyükelçisi Se-lim Yenel’in ve Avusturya D›fliflleri Ba-kanl›¤› Kültür Dairesi’nden BüyükelçiEmil Brix’in konuflmalar›yla aç›lan sem-pozyumun birinci gününde Sabanc›Üniversitesi’nden Tülay Artan bizlere18. yüzy›l Bo¤aziçi’ni bir tiyatro dekoru olarak sun-du: Abdülhak fiinasi Hisar’›n “Bo¤aziçi Mehtapla-r›”na yap›lan göndermeler ve Bo¤az’›n içerlekkoylar›n› birer antik tiyatroya benzetir betimle-meler ise sempozyumun görsel dekorunu ha-yalimizde canland›rmam›z› sa¤lad›. Macaris-tan’dan kat›lan Adam Mestyan ise M›s›r’dayapt›¤› araflt›rmalar sonucu Mehmet Ali Pa-fla’n›n saray›ndaki Avrupa müzi¤ini ve operatemsillerini inceledi¤i bildirisinde Osmanl›’n›nAvrupai müzik kültürünü tamamlay›c› unsurla-r› dikkatimize sundu. Bu konunun bilimsel top-lant›larda da yeni belgelerle ilgi buluyor olmas› veM›s›r arflivlerinde de önemli bir materyalin günümü-ze ulaflm›fl olmas› hayli sevindirici. Isabelle Moindrot’nunbir dedektif titizli¤iyle bir araya getirdi¤i Voltaire’in eserindenadapte ederek Peter von Winter’in (1754-1825) besteledi¤i ve

1802’de Paris operas›nda sahnelenen, unutulmufl “Tamerlan” opera-s› incelemesi ise bizlere 19. yüzy›l›n bafl›nda Fransa’daki egzotizmigöstermesi aç›s›ndan önemliydi. Tesadüf ya da de¤il, Paris’tekitemsilin Y›ld›r›m Bayezid’in Timur’a yenildi¤i Ankara savafl›n›n 400.y›l›na denk düfltü¤ünü ise dinleyicilerden gelen bir yorumla farket-tik.

Don Juan Arflivi delegelere ilk akflam muazzam bir gezi tertip et-ti: Haydn’›n hayata gözlerini yumdu¤u Viyana’daki evine düzenle-nen bu ziyaret, ölümünün 200. y›ldönümünde bizler için son dereceheyecan vericiydi. Haydn o devir Viyana flehir s›n›rlar› d›fl›nda ka-lan Gumpendorf semtindeki bu mütevaz› evinde 31 May›s 1809’da

Napolyon’un toplar›ndan güllelerinbahçesine ya¤d›¤› s›ralarda vefat et-mifl. Haydn’a büyük sayg› duyan Na-polyon, bestecinin evinin kap›s›na songörev olarak bir süre tören muhaf›zlar›yerlefltirmifl. Büyük Avusturyal› beste-cinin mütevaz› kiflili¤i, çal›flkanl›¤› veüretkenli¤i bu huzurlu ve sade evdedolaflan her ziyaretçiyi etkiliyor. Onunbalmumundan yap›lma ve neredeysecanl› gibi duran ça¤dafl büstünün bü-yük bir foto¤raf› huzura ç›kan herkesiadeta karfl›l›yor. Ölüm maskesi, küçükkurflun kalemi, fortepiyanosu, sonra-dan Brahms’a geçen klavseni buradasergilenen objeler aras›nda. 12 y›l ya-flad›¤› bu evde Haydn “Yarat›l›fl” ve“Mevsimler” gibi çok önemli iki orator-yosunu bestelemifl.

Haydn’›n“dijital papa¤an›”

Devrinin en büyük bestecisileri aras›n-da kabul edilen Haydn’›n efli Maria An-na Keller’in ise esasta onun müzi¤inekarfl› hiçbir ilgi duymad›¤›n›, notalar›n›k›v›r›p saç›na bigudi yapt›¤›n› ve hattapasta kal›plar›na döfledi¤ini müzeyigezdiren rehberimizden flaflk›nl›kla

dinledik. Haydn’›n hayvan sevgisi de Gumpendorf’ta-ki evi gezenlere hissettirilen unsurlar aras›nda; av-

luda ba¤l› duran ve ziyaretçilerle flakalaflan kö-pek, onun çok sevdi¤i köpe¤ini an›msatmakmaksad›n› tafl›yor. Müze yetkilileri Haydn’›npapa¤an›n› ise dijital olarak yaratmay› tercihetmifller; bir televizyon ekran›ndan size bakanbu sanal papa¤an son derece zarars›z ve bak›-m› kolay.

Haydn son defa olarak halk›n karfl›s›na 76.do¤umgününde 27 May›s 1808’de Eski Viyana

Üniversitesi’nde verilen “Yarat›l›fl Oratoryo-su”nun konserinde ç›km›fl. Esterhazy Ailesi’nin yol-

lad›¤› bir at arabas› onu bu evden al›p Viyana’ya gö-türmüfl; iki ufla¤›n tafl›d›¤› sandalyede oturarak salona ge-

tirilen Haydn’› topluluk “Vivat Haydn” tezahüratlar› ile karfl›lam›fl.Eski ö¤rencisi Ludwig van Beethoven onun elini öperken bütün Vi-

Haydn’›n efli Maria

Anna Keller’in onun müzi¤ine

hiç ilgi duymad›¤›n›, notalar›n›

k›v›r›p saç›na bigudi yapt›¤›n›

ve hatta pasta kal›plar›na

döfledi¤ini, müzeyi gezdiren

rehberimizden flaflk›nl›kla

dinledik.

�

�

Haydn Evi

Foto

¤raf

: Em

re A

rac›

Vel

is P

assi

s

yana aristokrasisinin kat›ld›¤› konseri de Antonio Salieri idare et-mifl. Nitekim Haydn Haus’ta, art›k 1803’ten sonra kötüleyen haf›-zas›ndan ötürü, beste yapamayan bestecinin bir türlü bitiremedi¤ive sonunda 1806’da yar›m olarak yay›mlad›¤› Op.103 Re minörYayl› Çalg›lar Dörtlüsü ile üzerine “Kuvvetim art›k sonsuza dekgitti, yafll› ve zay›f›m art›k ben” yazd›rarak bast›rtt›¤› kartvizitini degörerek tabiat›n insan yarat›c›l›¤› üzerindeki ac›mas›zl›¤›na da ta-n›k oluyorsunuz. Ço¤u 2. Dünya Savafl›’nda da¤›lan objelere ra¤-men buras› büyük bestecinin hat›ras›n›n canl› tutuldu¤u bir ma-bed.

Sempozyumun ikinci gününde ise yaflad›¤› mekân›n titreflimlerihâlâ üzerimizdeyken Haydn’›n Türklerle ilgili olan operas› “L’in-contro improvviso” hakk›nda Ortado¤u Teknik Üniversitesi’ndenNecla Ç›k›gil’in ve Bat› müzi¤inde alla turca gelene¤i üzerine ‹n-giltere’de önemli yay›mlar yapm›fl olan Londra Üniversitesi’ndenMatthew Head’in iki farkl› incelemesini dinledik. Belki de sempoz-yumun temas› çerçevesinde Haydn eksenli Osmanl›-Avusturya et-kilefliminin en uygun sentezi bu tebli¤lerde irdelenme imkân›n›araflt›rmac›lara sundu.

Ç›k›gil, Haydn’›n 1775 A¤ustos’unda Milano Valisi Habsburg Ar-flidükü Ferdinand’›n Esterhazy Saray›’na yapt›¤› dört günlük ziya-ret çerçevesinde düzenlenen kutlamalar›n bir parças› olarak beste-ledi¤i bu operadaki komik ö¤eleri “Lo speziale” (1768) ile birliktebüyük bir zarafet ve hassasiyetiyle ele al›rken, Head fliirsel bir dil-le kaleme ald›¤› tebli¤inde bizlere bir yandan gücünü yitirmifl Os-manl›’n›n art›k Avrupa için tehdit oluflturmamas›na ba¤l› olarak or-taya ç›kan egzotizm kavram› ile alg›lanmas›n›n yan›s›ra, Türkler’iOrta Avrupa’dan ç›kartan Macar asilzade ailelerin de ayn› zaman-da Habsburg kültürü çerçevesinde ne flekilde kolonize edilmekteolduklar›n› gösterdi.

Ben ise kendi sunumumda, gö¤sünde Osmanl› niflan› tafl›yanmeflhur ‹ngiliz amirali Horatio Nelson’un (1758-1805) huzurundabüyük olas›l›kla temsil edildi¤i için ve onun ad›yla an›lagelenHaydn’›n “Missa in Angustiis”inin (1798) tesadüfen Nil Savafl› s›ra-s›nda bestelenmifl oluflu ve dolay›s›yla Türkler ad›na kazan›lan birzaferle tarihe mal oluflu tesbitimden yola ç›karak yaklafl›k otuz se-ne sonra II. Mahmud’un saray›nda kendini gösteren opera kültü-rünü delegelerle paylaflma f›rsat› buldum.

Bu sunum ayn› zamanda o akflam, Avusturya ‹mparatoriçesiMaria Theresia taraf›ndan 1746’da kurulan ve kendi ad›yla an›lanViyana’daki köklü Theresianische Akademie’nin tarihi kütüpha-nesinde takdim etti¤im “Sultans at the Opera” temal› konserinde temelini oluflturdu. Piyanist Dieter Paier eflli¤inde, Yunanl›mezzosoprano Anna Pangalou’nun verdi¤i bu konserde padiflah-lar›n kat›ld›¤› opera temsillerinden aryalar tarihi belgelerden or-taya ç›kard›¤›m hikâyelerle tematik bir flekilde sunuldu. Donizet-ti Pafla’n›n Sultan Abdülmecid’in annesi Bezm-i Âlem Valide Sul-tan için besteledi¤i ve “Cihân eltâf›na memnûn” m›sra›yla aç›lanfiark›-i Cedîd’i orijinal dilinde bir hayli ilgi çekti. Naum Tiyatrosufleflerinden Angelo Mariani’nin ‹stanbul’da kald›¤› sürede beste-ledi¤ini tesbit ederek ortaya ç›kard›¤›m “Rimembranze del Bos-foro” albümünden meflhur Giacomo Casanova’n›n (1725-1798)sözlerine besteledi¤i “Amami” aryas› ise Pangalou’nun yumuflaktonlamas›ndan bizlere Viyana’n›n göbe¤inde Bo¤az’›n romantiz-mini yaflatt›.

Avusturya’dan ayr›lmadan önce haftasonumu, konserimize degelen, Kuefstein ailesi ile birlikte Viyana’ya yaklafl›k 70 kilomet-re uzakl›kta olan Greillenstein fiatosu’ndaki evlerinde geçirdim.

Foto

¤raf

: M.J

.Per

ners

torf

erFo

to¤r

af: E

mre

Ara

c›

Arac›, sempozyumda Amiral Nelson’un da konu edildi¤i bir sunum yapt›.

Tarihi kütüphanede “Sultanlar Operada” temal› bir konser verildi.

Ludwig von Kuefstein’in flatoda haz›rlad›¤› “Türk odas›”

Greillenstein fiatosu

Foto

¤raf

: M.J

.Per

ners

torf

erFo

to¤r

af: E

mre

Ara

c›

79Haziran - Temmuz 2009 ANDANTE

Aya ‹rini’de verdi¤im bir konser sonras› Oramiral Metin Ataç taraf›ndan tan›flt›r›ld›-¤›m Elisabeth ve Andreas Kuefstein’›n atalar›ndan bir tanesi, Johann Ludwig von Ku-efstein (1582-1656), 1628’de Sultan IV. Murad’›n hükümdarl›¤› s›ras›nda elçi olarak‹stanbul’a gitmifl. Padiflah bu ziyaret s›ras›nda Kuefstein’a bugün flatolar›nda as›l› bu-lunan büyük bir dünya haritas› hediye etmifl. Jeolog Celal fiengör’ün giriflimiyle birkopyas› ‹stanbul’daki Deniz Müzesi’nde de teflhir edilen bu harita gerçekten etkileyi-ci. ‹stanbul’da gördü¤ü manzaralar› da beraberinde getirdi¤i ressama resmettirenLudwig von Kuefstein, padiflah›n portresi baflta olmak üzere, ülkesine dönüflte flato-sundaki büyük salonlardan birinin duvarlar›na bu tablolar› asm›fl. Üç buçuk as›r son-ra Greillenstein’daki Türk odas› ayn› zamanda flatoda resitallerin verildi¤i bir konsersalonu.

Tramezzani’nin ‹stanbul flark›s›

Çocukluk evini bana büyük bir nezaketle açan Andreas Kuefstein ile birlikte flatonunodalar›n› dolafl›rken on senedir aç›lmayan tozlu bir nota dolab›na da bakma f›rsat›m›zoldu. Bir müzik tarihçisi için son derece heyecan verici bir an! Zira hiç bugüne kadarduymad›¤›m Achille Tramezzani ad›nda bir bestecinin Théophile Gautier’nin (1811-1872) sözlerine besteledi¤i ve kapa¤›nda Do¤ulu bir tipleme ile birlikte ‹stanbul’un be-timlendi¤i, “Rèverie” adl› bir flark›s›n›n tozlu notas› bu dolapta karfl›m›za ç›kt›. Kontes

Maria Magda Kuefstein’abesteci taraf›ndan imzal›olarak takdim edilen bunüshan›n üzerinde ise mat-bu olarak “à son ami Mes-soud Bey” ifadesi yer al›-yordu. Eserin ithaf edildi¤ibu Mesud Bey kimdi aca-ba? Kültürleraras› bu unu-tulmufl asil dostluklar! Birbaflka tozlu nota ise Jo-hann Baptist Vanhal’›n(1739-1813) Don Juan’›nmenüeti üzerine klavsenveya piyano için alt› varyas-yonunun yazmas› idi. DonJuan Arflivi’ne yak›fl›r birkeflif. O dolab›n içinde ma-ziden daha ne sesler dola-fl›yordu, kim bilir? Dolab›nkapa¤›n› kapatt›¤›m›z za-man arkeolojik bir kaz›danç›km›fl gibi hissettim ken-dimi. Müzi¤in arkeolojisi!Gün gelecek bu sesler dedirilecektir eminim; belkide Greillenstein’daki Türkodas›nda.

Greillenstein’dan ayr›lma-dan önce Andreas Kuefste-

in’›n bana bir sürprizi daha vard›; ö¤le yeme¤ine elinde baz› mektuplarla geldi. Bunlararas›nda soluk mavi renkli ve üzerinde JS harflerinin k›rm›z› zemin üzerine alt›n yal-d›zla ifllendi¤i bir mektup vard›. Kont Kuefstein’a Johann Strauss’tan bir konser orga-nizasyonu ile ilgili yaz›lm›fl orijinal bir mektup! Viyana’da Hofburg Saray›’n›n ‹spanyolAtç›l›k Okulu’nda onun müzi¤iyle aç›lan haftam flimdi elimde tuttu¤um ve onun elin-den ç›kma bir mektupla Greillenstein fiatosu’nda noktalan›yordu…

79ANDANTE

Kaynak: Greillenstein Satosu Arsivi

A