Tengrizm ve Tengricilik

7/31/2019 Tengrizm ve Tengricilik

1/11

TENGRCLK VE TENGRZM

Tengricilik ya da Tengrizm tm Trk ve Mool halklarnn, imdiki inan sistemlerine katlmadannceki inancyd. Tengri'ye ibadet etmenin yannda Animizm, amanizm, Totemizm ve atalara ibadetetmek bu inancn dier ana hatlarn oluturuyordu. Tengri, bugnk Trke'deki Tanr kelimesinineski eklidir.

Bu inanca gre Gk'n yce ruhu Tengri'ydi. nsanlar kendilerini gk baba Tengri, toprak ana tken veinsanlar koruyan atalarnn ruhlar arasnda gven iinde hissedip, onlara ve dier doa ruhlarna duaederlerdi. Byk dalarn, aalarn ve baz gllerin gl ruhlar barndrdklarna inanarak dualarn bucisimlere doru yneltirlerdi. Gn ve yeraltnn 7 kat olduuna, her katta eitli tanrlarn,tanralarn ve ruhlarn varolduuna inanlrd. nsanlar doaya, tanrlara, ruhlara ve dier insanlarasaygl davranp, belli kurallara uyarak dnyalarn dengede tuttuklarna inanrlard. Eer bu denge ktruhlarn saldrsyla ya da bir felaketten dolay bozulursa bir amann yardmyla tekrar dzene

sokulmas gerektiine inanlrd.

Bu inancn kalntlarn bugn Moollarda ( Lamaizme entegre edilmi ekilde), ve baz ''hl'' doa'yabal gebe yaam tarz srdren Trk halklarnda bulmak mmkndr. Bunlarn bazlar Altay-Trklerive Yakutlar. Ama Tengricilii oktan brakm halklarda da bu inancn birok paralar, mesela slamn,Hiristiyanln, Budizmin, Museviliin veya Taoizmin yannda hala batl inan olarak ya da gelenekselkltr olarak srdrlmektedir.

Ufak bir rnek: Utantan yedi kat yerin dibine girdim...

Tengricilik'in Ana Hatlar ok tanrl gibi gzkmesine ramen aslnda tek tanrl bir din olduu dsnlr. Bu inanca gre Tengritektir, en stndr ve her eyin yaratcsdr. Tengriciler, kendi dinlerinin, kitapl dinlerden nce de var olduuna inanrlar.


2/11

Umay, lgen, Erklig Han gibi tanr ve tanralar, Gk-Ten gri'nin zel melekleri olarak da kabul edilebilir. Tengriciler, doaya ok nem verirler. Doada bir dengenin olduuna ve bu dengenin deitirilmesidurumunda insanlarn ve dier canllarn zarar greceklerine inanlr. Tengriciler, hayvanlarn ve bitkilerin de ruhlar olduuna inanrlar. Tengriciler, doadaki dier olgularn da ruhlar olduuna inanrlar. (bkz. Yer-Su nanc) Baz dalara,ormanlara ve rmaklara kutsal deerler yklerler.

Tengriciler, baz gezegenleri, uydular, yldzlar, yldz kmelerini ve dier gkbilimsel olgular kutsalsayarlar.Tengricilikte erkein toplumdaki stats kadnnkinken stn deildir. Tengricilikte savamak, atmak, kavga etmek yasaktr. Sadece savunma amal bu eylemlergerekletirilebilir.

Eski Trk inancnn ad amanizm deil, Tengrizm Bugn Tengricilik adyla tandmz, eski Trklerin ve Moollarn geleneksel inanc, ksa zaman ncesinekadar amanizm ad altnda tarif ediliyordu. Ama amanizm terimi artk srf Sibirya inan sisteminideil, btn dnyadaki ilkel inanlar iin kullanlyor. Bu yzden son 10-15 yldan beri Trklerin veMoollarn inanc iin batl bilimciler arasnda gitgide ''Tengrizm'' ismi yaylmakta.

Julie Stewart " Mool amanizmi" ad l makalesine unlar ekliyor: ''Batl bilim adamlar bu inan iingitgide daha sk Tengrizm adn kullanyorlar. Bu isim bu inan iin ok daha isabetli, nk bu inantamamen Tengri'nin etrafna ina edilmitir ve insanlarn zaten gnlk ibadetleri iin bir aman (Kam)'aihtiyalar yoktur'' Tengricilik'in dier lkelerdeki ve toplumlardaki adlar Tengrizm szc henz yaylmak zere olduundan, farkl kavramlara da rastlamak mmkndr. Tengrizm, Tnriizm Tengerizm (Moollarda) Tangriizm ya da Tangrizm (eski Bulgarlarn Tengrizm'i iin Tangra)Tengrianizm (Rafael Bezertinov'un kitabnda) Tengricilik, Gk Tanr Dini, Gk Tengri Dini (Trkiye'de)


3/11

Tengirilik (Krgzlarda, Tatarlarda, Kazaklarda ve Altaylarda)TarihTengri- Klt'nn en eski kantlar 3000 yllk in Kaynaklarnda Hiung-nu ve Tue'kue halkn anlatanyazlarda bulunmutur .

Hiung- nu'lar hkmdarlarnn kanlar Tengri tarafndan tanrsallatrlm olduuna inanyorlard.Destanlarnda birbirinden bazen az bazen ok farkl olan yollardan, Tengri'nin yollad bir kurtun

tanrsal kan hkmdarlarnn slalesine karm olduuna inandklar belirtiliyor. En eskisi ve en yaygnolan kutsal dii Kurt Asena'nn destandr. 1000 yl sonraki Trk hkmdarlar bile hala kendi kkleriniAsena slalesi ile balantya getirip halk tarafndan bu yzden yaayan bir Tanr olarak grlyordu.

Gktrkler Gktrkler Trk topluluklar arasnda ilk olarak, inanlar, kltrleri ve politikalar hakknda kymetli

bilgiler ieren yazl kantlar brakan olmulardr. Orhon Yaztlar'nda Bilge Kaan eski Trk inancnsadece bir sz ile aklyor: z kk tnri asra yaz yer klntkda, ekin ara kii ol klnm. (stte mavi Gk, aada yaz yer meydana geldiinde, ikisinin arasnda insan olu klnm.) Gktrk hkmdarlarnn unvanlar daima Tengri ile olan balantlarna deinir; mesela kk tengriyaratmya da tnri tg tnri yaratm trk bilge kaan Gktrk mparatorluu'nda Tengricilik tek tanrc bir din olarak grnyor, ve birok baka inanlar damutlaka barndrm olan bu lkede byk bir rol oynad kesindir. Kalntlarn birisinde Budizm'inTrklerin arasnda yaylmamas gerektiini uyaran bir metin bulunuyor: Byk Kaan'in kardei, BudizmTrkleri umursamaz, tembel ve pasifist yaptn ve bunun nlenmesi gerektiini kaydediyor.

Ama bunun haricinde Tengriciliin dier inanlara kar anlaynn ve hogrsnn kantlarn heryerde bulmak mmkndr. Mesela bir Kpak-Kaan'nn bir savatan nce ordusundaki btn farkl


4/11

inanl din adamlarn bir araya toplayp, onlar u szlerle toplu bir ibadete davet ettiini biliyoruz: ''Nekadar ok Tanr bizi desteklerse, bizim iin o kadar ok iyi olur!

Moollar Moollarn ve birok Trk boylarnn ulu nderi olan Cengiz Han'nda diger inanlara kar dmanca birtutumu yoktu. Sava olmayan zamanlarda, hatta arasra Budist manastrlarda savalarndan sonra

dinlenir, meditasyon ve oru ile "ruh'unu artrd". Tengrist halklar birletirip insanlk tarihinin en bykdevletini kurmu olan hkmdar konumalarn daima, ''Sonsuz "Kk Tengri'nin" (mavi Gk'n)dileiyle..'' sz ile baslard. Cengiz Han'n dneminde Tengricilik, Hunlardan ve Gktrklerden sonratekrar ve son kez byk bir meuriyet kazanmt.

Kubilay Kaan in'i fethettikten sonra oradaki yaygn olan dinlerle de megl olmaya balamtr.rnein; Tengricilik ile zaten akrabal olan inlilerin "tek bir gk felsefesi" olan Tien Min'i taklitetmitir. Ama zellikle budist Uygur-Trk rahiplerin bilginliine ve tahsillerine hayran kalm veonlardan bir delegasyonu Buddha' nn felsefelerini Moollarn arasnda da yaymak ve yeni bir Buddha

tapna kurmak grevi ile Karakorum'a gndermitir. Bu rahipler sadece bugne kadar Moolistan'davarolan Lamaizmi deil, eski Trk yazsn da Moolistan'a tamlardr.

Ama Budizm Teng ricilii bugne kadar moolistan'dan silmeyi baaramamtr. Buddizm Moolistan'dasadece Tengriciliin iine entegre edilmitir. Bugnk Moollarn Budizmi sadece kk bir Buddhaheykelini, boylarnn Ongun'u ve ulu atalar Cengiz Han'in resmi ile birlikte adrn kutsal saylan kuzeykesine yerletirmekten olumaktadr.

Avrupa'daki Tengricilik

Tengricilik Hunlar, Avarlar, n bulgarlar (Trk bulgarlar), Komanlar ve daha ge bir zamanda CengizHan'in Altn Ordusu tarafndan Avrupa'ya da tanlmtr.

Bu inan gebe yaamna o kadar baldr ki, Tengrici kavimlerin yerlemi bir yaama geileri daimagebe hayat ile birlikte Tengricilii de brakmalar, dier inanlar kabul etmeleri ile birliktegereklemitir. Gebelii brakmayan kavimler Tengricilii de brakmamlardr. Dou ve OrtaAvrupa'da, Orta a'n sonlarna kadar hl Tengri'ye dua eden baz ufak gebe kavimlere rastlamakmmkn olmutur http://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdf Urreligion der Ungaren..

...Macarca olan "tudomany" szc (bugnk Macarca'da "Bilim" demek) eskiden "sihir" ya da"esrarengiz bilgi" anlamna gelirdi. "Taltos" denilen Macar aman'lar gnlerce srebilen birbaygnlktan sonra "tudomandy"yi elde ederlerdi. "Taltos" szcnn etimolojisi Eski Trke "tal-" yada "talt- "'dan (yeni Trke: "dalmak") kaynaklanr ve "baylmak" ya da "uurunu kaybetmek" anlamnagelir. aman olma ilemi, aman olacak kiinin kendinden gemis bir vaziyette "Gk'e kadar uzananaaca" (Macarca "Tetejetlen nagy fa") trmanmas ile gerekleirdi. Bu "Dnyalar Aac" bu halklarninancnn bir parasyd Wrterbuch der Mythologie, Band 2, Stuttgart 1973, Hsg. Norbert Reiter, S.249,darin: der Aufsatz von M. de Ferdinandy, Die Mythologie der Ungarn..
http://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdfhttp://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdfhttp://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdfhttp://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdfhttp://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdfhttp://www.free-hp.com/userdaten/28977489/download/urreligion_ungarn.pdf


5/11

n bulgarlar, Gk tanrs Tengri'ye "Tangra" derlerd ihttp://en.zonebulgaria.com/mountains/tourism/esoteric/angrist_sanctuaries/ Tangristsanctuaries ve Tengricilik iin tipik olan dalarn kutsallna inanma kapsamnda Balkan'n en yksekdana "Tangra" adn vermilerdir. Bu dan ad Osmanllar tarafndan 15inci yy'da "Maaallah"'aevrilene kadar byle kalmtr. Bugnk bulgarca'da bu dan ad Maaallah'dan tretilmi ekilde"Musala"'dr.

Ayrca imdiye kadar bulunan 80 civarnda eski Bulgar run yaztlarnn neredeyse hepsinde "Tangra"nnad gemektedir, ve Bulgarlardan ncede oktan Trakyallar ve Yunanlar tarafndan kutsal saylm olanve eteklerinde eski Yunan tapnaklar bulunan Perpenikon Da'nn en yksek zirvesindeki dikili taa,eski verimlilik tanras olan Umay'in resmi kaznmtr.

Bulgarlarn Tengricilii 864 ylnda ar Boris Mikail Kaan'n hristiyanl kabul etmesi ile birlikte sonaermitir.

Avrupa'ya g etmi olan gebe Tengrici kavimler, yerli olmalar ile birlikte zamanla eski inanlarnunutmu ve yerli Slav, Cermen ve Roman halklarnn arasnda erimilerdir. Dier Trkler 10. yy. nce de Araplarla ve Farslarla temasa girip (bazen gnll olmayarak) slam' kabul etmi olanTrk boylar vardr, ama slam toplu halde kabul etmi olan ilk byk Trk topluluu 920 ylnda SaltukBura Karahan emiri altndaki Karahanllar olmulardr. Bundan sonra slam, Orta Asya'nngneybatsndaki Trk kavimleri arasnda hzla yaylmtr.

Baz Trk kavimlerinin slam'a katlmadan evvel Nestoryan hristiyanlar olmu olduklar hakknda dakan tlar bulmak mmkndr. 581 ylndan kalma bir Farsca yazda, bir savatan sonra esir den Trkaskerlerinin yzlerinde Ha dvmeleri bulunduu tespit edilmitir.

762 ylnda Bg Kaan, Gktrk lkesinin paralanmasndan domu olan Uygur lkesinde Mani Dini'ni lkenin resm inanc olarak ilan etmitir. Ama bu Farsllardan alnm olan Mani Dini'nin eskiTrklerin Tengricilik ilkelerinle kesinlikle badamadndan dolay Uygur halknn tmyle bu dini kabulettiklerine inanmak zordur.Bundan yz yl kadar sonra Uygurlarn ounluu Budizimi kabul edince, bu temelin zerine ilk "yerleik

Trk Kltrn" gelitirmilerdir. Hatta Budizmin ncleri olup, Budizmi dier halklarn arasndayaymaya balamlardr. Binlerce, ince ve Sanskrite Budist yazlar ok iyi bir kalitede zenleTrke'ye evirmilerdir. Budizimi kendi kltrlerine gre ekillendirmi ve hatta ilk kez kadnlar iin birmanastr ina ederek "budist rahibeler" geleneini ikarmlardr. Krgzlarn bir saldrsndan sonra birsre tekrar gebelie geri dnmek zorunda kalmlardr. Bugnk Uygurlar ogunlukla mslmandr.

16. yy.'dan sonra Sibirya'nn Trk kavimleri Ruslar tarafndan gitgide hristiyanlastrlm veSlavlastrlmlardr. Ama bu insanlarn hristiyanlgnda hl bugne kadar Tengricilik'den kalntlarbulmak mmkndr. rnein hl aman gelenei srdrlmektedir ve insanlarn kylerinde bulunanamanlarna kar gvenci o kyn papazna ya da doktoruna kar olan gvenlerinden daha byktr.Bugn Tengricilik artk sadece Moollarda Lamaizm ile kartrlm bir ekilde ve baz hl doaya balve gebe bir yaam srdren Sibiryal kk Trk kavimlerinde kalmtr.
http://en.zonebulgaria.com/mountains/tourism/esoteric/angrist_sanctuaries/http://en.zonebulgaria.com/mountains/tourism/esoteric/angrist_sanctuaries/http://en.zonebulgaria.com/mountains/tourism/esoteric/angrist_sanctuaries/http://en.zonebulgaria.com/mountains/tourism/esoteric/angrist_sanctuaries/


6/11

Tengricilii bugne kadar muhafaza etmi olan kavimler daima gebedirler. Baz mslman Trkmenve Krgz boylar hl tamamen veya ksmen gebe bir yaam srdrmektedirler. Bu boylarda eskiritellerini slam dualar ile kark ekilde uygulayan amanlara rastlamak mmkndr.

Son yzyllar iersinde birka defa Tengricilii modernletirme ve tekrar uyandrma deneyimleriyaplmtr. Bu abalardan Altay blgesinde domu olan birisinin ad '' Ak Yangtir (Ak din. Batl

bilimciler ''Burhanizm'' derler). 1902 ylndan 1930 ylna kadar sren Ak Din'in en nemli zelliiamanlara ve Ruslara kar dmanldr. amanlar yzyllarn iersinde dier dinlerden riteller taklitetmeye baslam ve samasapan eyler yapmaya balamlardr. Ak Din amanlar Gk'n (yaniTengri'nin) deil yeraltnn; yani ktln temsilcileri olduklarn vurgulam ve amanlaryok etmeyeagrmtr. Bu Ak Din iin vaaz verilen toplantlarda aman elbiseleri, aman davullar ve hatta Ruslarneytanl olarak grlen Rus banka notlar bile yaklmtr. Bu harekt 1930 ylnda Ruslar tarafndaniddetli ve kanl bir ekilde bitirilmitir.

Gkteki Kutsal Nesneler Gne ve Ay, ate ile suyun ve Tengri'nin kudretinin sembolleridirler. Insanlarn gk'e dua ederek eldeettiklerine inandklar "Buyan" adl enerji, gnein gn neresinde durduuna bal olarak deiir.Yeniay ve dolun ay'da en fazla buyan elde edilebildiine inanlr. Senenin en uzun gndz olan gn, vegndz ile gecenin ayn uzunlukta olduu gn, en nemli bayramlarn gnleridir.

Ylba, 21 Aralk'dan sonra gelen ilk yeniay olan gnde kutlanr. "Kzl Gne Bayram" 21 Haziran'dansonra gelen ilk dolunay'da kutlanr. Vens gezegeninin Trklerdeki ad "rklik", Moollardaki ad "Tsolman"dr. "Ateli ok" denilen yldzkaymalarn ve yeryzne den meteorlar rklik Han'n gnderdiine inanlr. Byk ay yldzlarna


7/11

Moollarda ''Doolon Obdog'' ("Yedi Ya Damlal Adam") derler. Gk'n lker yldzlarna balolduuna, ve lker'in etrafnda dndne inanlr. Beyaz Ay Bayram'nda 14 adet (Weihrauchstbchen?) yaklr. Bunlarn 7'si "Yedi Ya Damlal Adam" vedier 7'si lker iindir.

-Dnya-Kozmolojisi

ou eski inanlardaki gibi Tengricilikte de gerek lemin yannda bir de "gk lemi" ve bir "yeraltlemi" vardr. Bu lemlerin arasndaki tek balant, dnyann merkezinde duran "Dnyalar Aac"dr. Gk lemi ve yeralt lemi'nin yedier katlar vardr (bazen yeralt 9 kat, bazen de gk 17 kat olabilir).amanlar bu lemlere yolculuk yapmak iin birok giriler tanrlar.

Bu lemlerin katlarnda ayn yeryzndeki insanlar gibi bir hayat srdren varlklar vardr. Onlarn dakendi sayg gsterdikleri ruhlar ve kendi amanlar vardr. Bazen bu varlklar yeryzn ziyaret ederler;ama insanlara grnmezler. Sadece atein garip bir czrtsndan, bir tilkinin havlamasndan ve biramanin onlar grmesinden kendini bel li ederler.

Yeralt lemi (Yerlik)Yeralt lemi'nin yeryz ile ok benzerlikleri vardr, ama yeralt halk'nn insanlarda olduuna inanldgibi 3 ruhu deil, sadece 2 ruhu vardr. Onlarda, vcut ssn reten ve nefes alnmasn salayan "amiruhu" eksikdir. Bu yzden ok beyaz tenlilerdir, ve kanlar ok koyu renklidir. Yeralt lemi'nin gnei veay ok daha az k verir. Yeraltndada ormanlar, rmaklar ve yerleim yerleri vardr.

Yeralt lemi'nin efendisi Erlik Han'dr (Ya da ''Erklig Han''. Moolca: Erleg Han). Erlik, Tengri'nin biroludur. Yeraltnda tekrar yeniden domay bekleyen ruhlar da Erlik han kontrol eder. Eer hasta bir

insann "sne ruhu" daha henz lmeden yeralt lemi'ne kayarsa bir aman, Erlik Han ile pazarlkyaparak onu t ekrar geri getirebilir. Eer bunu baaramazsa hasta lr.


8/11

Gk lemi Gk aleminin de yeralt alemi gibi yeryz ile benzerlikleri vardr, ama bu alemde insanlarn ruhlarbulunmaz. Bu alem yeryznden ok daha aydnlktr; baz rivayetlere gre yedi tane gne vardr.Yeryzndeki amanlar bu alemi ziyaret edebilirler. Burada salkl, hi dokunulmam bir doa vardrve burann yerlileri atalarnn geleneklerinden hibirzaman sapmamlar. Bu alem Tengri'nin dier birolu olan lgen'in himayesi altndadr.

Baz gnlerde Gk aleminin kaps az aralanr, ve bulutlarn arasndan parlar. Bu anlar, amandualarnn en tesirli olduu anlardr.

Bir aman, kendisini gk alemine gtren hayal yolculuunu, bir kuun, geyiin ya da atn srtnabinerek, ya da bu hayvanlarn ekline girerek gerekletirir. Bir Tengricinin Dnyay Gr Bir tengriciye gre dnya sadece boyutlu bir ortam deil, durmadan dnen bir emberdir. Her eybir emberin iine baldr, durmadan eskir ve yenilenir; Gnein hareketi, durmadan hareket halindeolan mevsimler ve btn yaratklarn lmden sonra tekrar doan ruhlar nsanlarn Ruhu Tengricilikte, insanlarn ve hayvanlarn birden ok ruhlara sahib olduklarna inanlr. Genelde, herinsann ruha sahib olduuna inanlr, ama ruhlarn isimleri, zellikleri ve saylar baz kavimlerde farklolabilir; rnein Sibiryann kuzeyinde yaayan ve bir mool halk olan Samoyetler, kadnlarn drt veerkeklerin be ruha sahib olduklarna inanrlar.

Ruh Trleri Kuzeyamerikada, Orta- ve Kuzey asyada aratrmalarda bulunmu olan Paulsen ve A.Hultkratz bu ruhinancnn btn halklarda ayn kalan iki ruhunu yle aklamlardr: Nefes-hayat ya da beden ruhu, Glge ruhu/serbest ruh Bunlarn yannda kavimden kavime deien"ksmet ruhu", "koruyucu ruh" ve birde "ocuk ruhu" inancn tarif etmilerdir. Yeni doan bir ocuun"Omi ruhu" olduuna, ve bu ocuk bir yana girdiinde bu ruh "Ergen ruhu"na dntne inanlr.Ayrca ayn kavime ait olan insanlarn bir "kolektif ruh"a sahib olduklarna inandklar tespit edilmitir.Bu "kollektif ruh" inanc, ayn tr'e ait olan hayvanlarada yanstlr. Yan ayn tr'e ait olan hayvanlarnbyk bir toplu ruha bal olduklarna inanlr.

Ruh simleri Trklerde ve Moollarda birok farkl insan ruhlar iin isimler bulunur, ama bunlarn zellikleri veanlamlar henz yeterince aratrlmamtr. Trklerde: zt, Sne, Kut, Sr Salkin, Tn, Krms, Yula Moollarda: Snesn, Amin, Kut, Slde

Jean Paul Roux, bu ruhlarn yannda birde Uygurlarn Buddist dnemlerinden kalan yazlarda szedilen "zkonuk" ruhuna dikkati eker.

Moolistan'a aratrmalar yapmak iin gidip sonunda hayatn Tengricilie adam, ve "SarangelOdigen" adl amanie olarak moolistanda vefat eden bilimci Julie Stewart, Tengricilik hakkndayazd makalelerinden birinde ruh inancn yle tarif etmitir:


9/11

Amin ruhu: Nefes almay, ve vcut ssn salar. Amin ruhu reinkarne eder. (Bu ruhun Trklerdeki ad"zt" olsa gerek. Kagarl Mahmud, yazd Divan Lgat-i Trk adl eserinde "zt ruhu"nu nefes ruhuolarak tarif etmitir.) Snesn ruhu: Vcudun dnda suya gider suyun iinde hareket eder. Ayn doadak su emberi gibi birvarlk srdrr. Insan lnce yeralt dnyasna iner. Tekrar dnyaya gelmesi gerektiinde, birkaynaktan kar ve bebein iine girer. (Trklerde "Sne ruhu")

Slde ruhu: Bir insana kiiliini veren ruh. Benlik ruhu. Dier ruhlar insan vcudunu terk ederse sadecebaygnla, benliini yitirmeye ya da komaya yol aarlar, ama eer bu ruh vcudu terk ederse insanlr. Insan lnce doada bir cisime girer ve Yer Su ruhu olur. Tekrar dnyaya gelmez (reinkarneetmez).

Hayvanlarn iki ruhu vardr. Hayvan ldnde bunlardan birisi tekrar dnyaya gelir (reinkarne eder),ve dieri doaya yerleir. Hayvanlarda reinkarne eden bir ruha sahib olduklar iin, hayvanlarada saygldavranmak ve onlara eziyet etmemek gerekir.Kut, Tengrikut ve Iduk"Kut" Tengrinin sadece hkmdarlara verdii gl bir ruhdur. Tengri bu ruhu bir kaan'a uygunbulduu zaman verir ve uygun bulduu zaman tekrar geri alr. Bu ruha sahib olan bir kaann unvanna"''Tengrikut''" eklenir.

"Iduk" Umay'n, Yer Su'larn ve baz dier dii cinsiyetli kutsal varlklarn ismine katlan bir ek, henzyeterince aratrlmamtr. Jean Paul Roux'un fikirine gre, "Kut"un dii varlklara verilen verziyonudur.

Tengri'nin Yanndaki Dier Kutsal Varlklar

Tengricilikte atalarn kutsal saylmas ve hatta baz byk hkmdarlarn lmlerinden sonra tanrolarak grlmesinden dolay, kabileden kabileye farkl tanrsal varlklar bulunur. Bu yzden Tengriciliinbtn kutsal varlklarn bir araya toplanmas imkansz gibidir. rnein Altaylarda ok yksek bir tanrolarak grlen Kara han'in Ouz han'in babas olduu dnlr. Ayrca Macar bilimcilere gre,macarcadaki "tanr" anlamna gelen "Isten" kelimesi Istemi kaan'n lmnden sonra tanr olara ktaplmasndan kaynaklanmtr.

Tengriciliin bir Tek tanr dini olup olmad hakknda farkl grler var olduu iin, bu kutsal varlklarngerekten "tanr" olarakm yoksa srf "gl ruhlar" olarakm adlandrlmas kesin olarak

sylenememektedir. Bu konu hakknda, bilimcilerin farkl grleri daha aada "Tek Tanr Kuram"bal altnda ele alnmtr.

En Tannm Kutsal Varlklar

Tengrinin yannda Tengriciliin corafyasnda en yaygn ve en tannm kutsal varlklar unlardr:

Umay (''Iduk Umay'' ya da ''Tenger Ninyan'' da denir): Verimlilik tanrcas. Tengrinin kz. lgen ( Altaylarda ''Adakutay'', Yakutlarda ''Ak Toyun''): Tengrinin olu. Gk aleminin (Cennetin)efendisi.Erlik Han (Yeralt alemi=''Yerlik''/''Erlik''): Tengrinin olu. Yeralt aleminin efendisi. Golomto: Tengrinin kz. Aten efendisi Sibirya Trklerinde Gnmzdeki Yakutlar ve Altaylar su kutsal varlklar tanmaktadrlar:


10/11

Ayzt ya da Aykz: Ak, gzellik ve Ay tanrcas. Gk'n 3'nc katnda oturur. Kamlar alklarnda (alk=Dua) inanlmaz gzelliini met ederler. Gn Ana: Gne tanrcas. Gne ile birlikte gk'n 7'nci, yani en yksek katnda oturur. Ay ata ya da Ay dede: Ay tanrs. Ay ile birlikte gk'n 6'nc katnda oturur. Alasbatr: Ev hayvanlarnn koruyucusu. Ancasn: Yldrmlarn efendisi. Su Iyesi: Su tanrcas. Ta Gat: Ksmet tanrs. Andarkan: Atein efendisi. Eski Krgzlarda bir bitki tanrcas ayn isimi tayordu. Satlay: Ktlk tanrcas. Insanlarn dengesini bozar, yoldan karr ve ruh hastalklar getirir. aresizinsanlar intihar etmeye ikna eder. K Han: Kn efendisi. Arah, Toyer, Tarila, Sabray: Yeralt aleminde, insanlarn ruhlar hakknda kararlar veren hakimderecesindeki ruhlar.Glpn Ata: Koyunlar n koruyucusu. Erdenay: Haberci. Tanrlarn insanlara bildirmek istedikleri iyi kararlar insanlara ileten ruh. Kambar Ata: Atlarn koruyucusu.

Doa Ruhlar Tengricilikte doa ruhlarla doludur. Bu ruhlar bulunduklar yerlere ve zelliklerine gre kategorilereayrlrlar. Bunlarn isimleri Tengrici halklarn farkl dilleri ve lehelerine gre deiebilir. Ama bunlargenel olarak kabaca iki byk gruba ayrlabilirler; Gk ile balants olan ruhlar: Bunlarn adlarna ounlukla "kk-" (mavi) ya da "- tengri" (gk) kelimelerieklenir.

Yer ile balants olan ruhlar: Bunlar toplu olarak Trklerde "Yer su" ve Moollarda "Gazriin ezen"olarak adlandrlrlar.


11/11

Gnmzdeki Yeni Tengricilik Sovyetler birliinin dalmasndan sonra, bu rejimden kurtulmu olan Trk halklar tekrar kendikklerini ve milli kiiliklerini aramaya balamlardr. Bu gelime 1990'l yllarda ilk bata Tataristan'da,sonradan Rusyada ve Krgzistanda belli olmutur. Tataristan'da bu harekatin isimi ilk balarda "Biznengyul" (Bizim yol) iken sonradan "Tengirilik" (Tengricilik) isimi daha sk duyulur olmutur. ZamanlaTengricilik halkn arasnda yaygn olan bir heves olmaktan km, devlet tarafndan desteklenmeye veenstitleri kurulmaya balanmtr. Bylece 1997 ylnda Krgzistann bakenti Bikek'te Tengricitopluluk kurulmu, ve en son verilere gre 500.000 resmi yeye sahibdir. Tengriciliin Krgzistandabulunan baka nemli bir kuruluuda " Tengir Ordo" (Tengri'nin Ordusu) 'dur. Bu kurulu Krgzistannparlementosunda mil letvekili olan Dastan Sarygulov tarafndan kurulmu, kendisi tarafndan halaynetilmektedir, ve Tengriciliin aratrlmasnn merkezidir. Bu kurulu Istanbul niversitesinin TrkDnyas Aratrma Merkezi ile verimli bir ibirlii iindedir. Tengir Ordo'nun almalarna zamanla dierTrk halklarnnda ilgisi artm ve Orta asyada medyalara yansm.

Bylece artk Kazakistann babakan Nursultan Nazarbayev ve Krgzistann babakan Askar Akayevyaptklar konumalarnda Tengriciliin Trk halklarnn ortak milli ve geleneksel inanc olduunu daimavurgulamaktadrlar.(Kaynak: http://www.cacianalyst.org/issues/20060322Analyst.pdf?SMSESSION=NO

Tengricilik: Orta Asya ruhani kklerinin araynda/Marlene Laruelle

Tengriciliin Moolistandaki organizasyonu "Golomt Center for Shamanist Studies''dir. Bu kurumTengricilii batl lkelerede yayma umudu ile baarl bir ingilizce internet sitesiyaynlamaktadr:http://www.tengerism.org/practicing_tengerism.html tengerism.org - practicingtengerism .Ayrca Prof. Dr. Schagdaryn ya da Dr. Sendenjaviin Dulam gibi baz mool bilimcileri dnyaca dolanp,yksek okullarda konumalar yapmaktadrlar(http://www.eurasischesmagazin.de/artikel/?thema=Globalisierung&artikelID=90603www.eurasischesmagazin.de ).

Bu gelimelerin yannda Orta Asya lkelerinin bayraklarnda ve armalarnda Tengricilikle alakas olansimgelerin geriye dnd dikkati ekmektedir. zellikle gk'n mavi rengi ve kurt sembllerignmzn Trk Cumhuriyetlerinin bayraklarnda yer almaktadrlar.

Yakutlarda tekrar domus olan yeni Tengriciliklerine "Ayy" adn verirler. Trkiyede'de baz entellektelve ya milliyeti evreler arasnda"Gktanr dini" dedikleri Tengricil ie kar ilgi artmaktadr.
http://www.cacianalyst.org/issues/20060322Analyst.pdf?SMSESSION=NOhttp://www.cacianalyst.org/issues/20060322Analyst.pdf?SMSESSION=NOhttp://www.cacianalyst.org/issues/20060322Analyst.pdf?SMSESSION=NOhttp://www.tengerism.org/practicing_tengerism.htmlhttp://www.tengerism.org/practicing_tengerism.htmlhttp://www.tengerism.org/practicing_tengerism.htmlhttp://www.eurasischesmagazin.de/artikel/?thema=Globalisierung&artikelID=90603http://www.eurasischesmagazin.de/artikel/?thema=Globalisierung&artikelID=90603http://www.eurasischesmagazin.de/http://www.eurasischesmagazin.de/http://www.eurasischesmagazin.de/http://www.eurasischesmagazin.de/artikel/?thema=Globalisierung&artikelID=90603http://www.eurasischesmagazin.de/artikel/?thema=Globalisierung&artikelID=90603http://www.tengerism.org/practicing_tengerism.htmlhttp://www.cacianalyst.org/issues/20060322Analyst.pdf?SMSESSION=NO

Tengrizm ve Tengricilik

Documents

Transcript of Tengrizm ve Tengricilik