Handreiking Stralingsrisicoanalyse

1

Handreiking Stralingsrisicoanalyse

Volgens het Besluit stralingsbescherming (BS) is men verplicht een stralingsrisicoanalyse uit te voeren voor de tandheelkundige praktijk waar een of meer röntgentoestellen aanwezig zijn. Deze analyse kan door de tandarts toezichthoudend deskundige zelf worden opgesteld. Deze handreiking beoogt de criteria te expliciteren wat er in een (stralings)risicoanalyse moet komen te staan, om u als tandarts handvatten te geven om de stralingsrisicoanalyse zelf uit te voeren. Alle stralingsrisicoanalyses dienen te zijn getoetst door een geregistreerd coördinerend deskundige (art. 7b Besluit stralingsbescherming, zie ook: http://www.autoriteitnvs.nl).

Verstrek de vereiste informatie bij de volgende vragen. Zie bijlage 1 voor de toelichting en bijlage 2 en 3 voor het maken van de berekeningen. De praktijk

1. Naam van de praktijk:

2. Locatie van de praktijk: o Straat: o Postcode en plaatsnaam

3. Postadres van de praktijk: o Straat: o Postcode en plaatsnaam

4. Naam van de praktijkeigenaar (“ondernemer” in BS).

5. Naam van degene die de risicoinventarisatie heeft opgesteld (toezichthoudend deskundige):

1 -Risico-identificatie 1. Aanwezige toestellen:

Nr Opnametechniek 1) Merk Type kVp

1 2 3 4 5 6 (indien meer toestellen aanwezig, maak een aparte tabel in een bijlage) 1) Intra-oraal toestel/panoramatoestel/schedelprofieltoestel

2. Praktijkindeling:

Voeg als bijlage een tekening bij van de praktijk met daarop aangegeven voor zover van toepassing:

o Globale maten van ruimten en het gebouw. o Soort gebruik van de ruimten (receptie, gang, wachtkamer, behandelkamer etc.). o Dikte en materiaal van de wanden van de ruimten waar een röntgentoestel aanwezig is.

2

o Dikte en materiaal van vloer en plafond, (indien er een etage boven of onder de betreffende ruimte is).

o Dikte en materiaal van de buitenmuren; geef ook de plaats van de ramen en de glasdikte daarvan aan.

o Plaats van de röntgentoestellen (gebruik de nummering van de tabel hierboven). o Afstand van toestel tot de wanden van de ruimte waar het toestel staat. o Plaats en richting van de behandelstoel(en). o Arceer het gebied waar primaire straling kan komen (in principe alleen naast en achter het

hoofd van de patiënt). o Plaats van de timer. o Positie van degene die de opname maakt, tijdens de belichting. o De afstand van het toestel tot aan de erfgrens. o Soort gebruik van naburige bebouwing of de openbare weg (buren, winkel, straat, tuin,

etc.) alsmede de verdieping boven en onder de praktijk. 3. Handelingen die verricht worden met de röntgenapparatuur:

Röntgenopnamen ten behoeve van tandheelkundige diagnostiek. 4. Aantallen opnamen per jaar per toestel (gebruik zelfde nummervolgorde als bij 1.):

Nr: Type opnamen 2) Aantal/jaar Gem.

belichtingstijd

(sec)

1 2 3 4 5 6

2) Selecteer uit: intra-orale opnamen; panoramische opnamen; schedelopnamen.

5. Technische en organisatorische maatregelen ter beperking van de dosis (ALARA)

Geef in de rechtse kolom aan als een maatregel wordt toegepast: maatregelen toegepast

Technisch: Bouwkundige voorzieningen (muren) zoals aangegeven op plattegrond

Afschermende wand bij timer Indien uit de berekeningen blijkt dat deze noodzakelijk is.

Timer aangebracht op een locatie waar derden de timer niet ongewenst kunnen activeren.

Rechthoekige tubus of diafragma Gebruik instelapparatuur F-speed film of digitale sensor Gebruik belichtingstabel of timer met instelling per gebied

3

Organisatorisch: Opnamen worden gemaakt door behandelaar met gecertificeerde kennis en vaardigheid. Lijst met namen en diploma’s in KEW-dossier.

Schriftelijke instructie voor het maken van opnamen aanwezig Bij het uitvoeren van de belichting bevindt iedereen zich op een plek waar de jaardosis minder dan 1 mSv is

De persoon die de opname maakt voorkomt dat derden aan een verhoogd dosisniveau kunnen worden blootgesteld.

Controle op onbedoeld binnentreden van de bewaakte zone tijdens maken van opname

Periodieke controle van het toestel

6. Beschrijf “mogelijke voorziene onbedoelde gebeurtenissen”: Zie voorbeelden in bijlage 1 (Risico-

identificatie 1.5)

Aard van de gebeurtenis: Kans op gebeurtenis (aantal keren per jaar): Als de gebeurtenis zich voordoet wordt betrokkene blootgesteld aan:

o Primaire straling; o Secundaire straling.

(aankruisen wat van toepassing is) Maatregelen ter voorkoming of beperking van voorziene onbedoelde gebeurtenissen:

2 -Risicoberekening Berekening van de jaardosis voor betrokken personen (binnen de praktijk en voor de omgeving van de praktijk).

(U kunt bijlage 2 en 3 gebruiken als hulpmiddel bij de berekening; zie bijlage 1 voor de toelichting).

Binnen de praktijk

Vermeld de berekende jaardosis afkomstig van alle röntgentoestellen tezamen per ruimte. Maak een aparte tabel voor elke relevante ruimte.

Tabel 2.1

Ruimte:

Röntgentoestel Primaire straling Secundaire straling Totale Jaardosis

(mSv/jr)

1

2

3

4

Subtotaal:

4

Totaal berekende dosis:

□ berekende dosis < dosislimiet conclusie: Voldoet daarmee aan de eisen *

□ berekende dosis ≥ dosislimiet conclusie: Aanvullende maatregelen vereist *

*) Geef aan welke van deze situaties zich voordoet.

Wat is de mogelijke dosis van de betrokken personen ten gevolge van voorziene onbedoelde

gebeurtenissen?

Bereken de dosis van de onbedoelde gebeurtenis en vermenigvuldig die met het mogelijk aantal incidenten per jaar.

Buiten de praktijk

Vermeld de berekende jaardosis afkomstig van alle röntgentoestellen tezamen per locatie.

Tabel 2.2

Aangrenzende

locatie

Primaire straling Secundaire

straling

Totale Jaardosis

(mSv/jr)

Voldoet aan

dosislimiet van

0,01 mSv/jr

1

2

3

4

5

3 -Risico-evaluatie

Zoals uit de berekening (2 – Risicoberekening) blijkt, is de jaardosis in elk van de ruimten in de praktijk inclusief die als gevolg van voorziene onbedoelde gebeurtenissen minder dan 1 mSv/jr. Daarmee zal de jaardosis van medewerkers in de praktijk lager zijn dan de dosislimiet van 1 mSv/jr.

De bij de handelingen betrokken werknemers zijn daarmee geen blootgestelde werknemers in de zin van het Besluit stralingsbescherming.

De dosis op de perceelgrens voldoet aan de eis van een dosislimiet van maximaal 0,01 mSv/jr.

Er is aan ALARA voldaan door middel van voldoende technische en organisatorische voorzieningen. Zie tabel in hoofdstuk 1. De kans op onbedoelde/ongewenste gebeurtenissen is gering en de dosisgevolgen daarvan worden laag ingeschat.

5

4 – Periodieke verificatie van de risico-evaluatie

De toezichthoudend deskundige beoordeelt of aanpassing van de risicoanalyse noodzakelijk is.

De risico-inventarisatie en -evaluatie wordt jaarlijks aangepast of zo dikwijls als de daarmee opgedane ervaring, gewijzigde werkmethoden of werkomstandigheden of de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening daartoe aanleiding geven

• De volgende wijzigingen hebben plaatsgevonden ten opzichte van de voorgaande RI&E welke van invloed zijn op de dosisberekeningen in de praktijk (zie bijlage 1, Toelichting, punt 4 – Verificatie van de risico-inventarisatie en evaluatie):

Wijzigingen:

5 – Dagtekening opgestelde stralingsrisicoinventarisatie en evaluatie

o Toezichthouden deskundige (tandarts): datum: o Coördinerend deskundige: datum:

6

BIJLAGE 1 TOELICHTING

Algemeen

Voor elke praktijk waar röntgenapparatuur wordt toegepast moet een stralingsrisico-evaluatie beschikbaar zijn. Met behulp van dit formulier kan de toezichthoudend deskundige (de tandarts onder wiens verantwoordelijkheid de stralingshandelingen plaatsvinden) de evaluatie opstellen.

De stralingsrisico-evaluatie moet worden gecontroleerd door een geregistreerde niveau 3 deskundige.

De praktijk

1-3 Vul hier de locatie van de praktijk in en postadres indien dit afwijkt van de locatie van de praktijk.

4. De praktijkeigenaar (ondernemer) is verantwoordelijk voor het faciliteren van alle benodigde dosisbeperkende maatregelen.

5. De toezichthoudend deskundige is degene (tandarts) onder wiens verantwoordelijkheid het gebruik van de röntgenapparatuur valt.

1. Risico-identificatie 1. In deze tabel worden de aanwezige röntgentoestellen aangegeven, van welk merk ze zijn met

type-aanduiding, de maximale buisspanning (kVp), en of de röntgenbuis met wisselspanning werkt (AC) of gelijkspanning (DC).

2. De tekening van de praktijk kan een bouwtekening zijn, maar mag ook een schets zijn. Wel moeten alle afmetingen en andere gevraagde gegevens duidelijk aangegeven zijn. Het soort materiaal van wanden en muren is belangrijk om de afschermende werking te kunnen meten. Geef voor zover relevant ook de andere gegevens aan op deze tekening.

3. Voor het gebruik van de röntgenapparatuur in een tandheelkundige praktijk kan de omschrijving “tandheelkundige diagnostiek” worden gebruikt. Deze omschrijving is opgenomen in de lijst van “gerechtvaardigde handelingen” en vergt dus geen verdere toelichting.

4. In deze tabel wordt per toestel aangegeven welke typen opnamen er mee worden gemaakt en de gemiddelde belichtingstijd per opname.

5. Technische en organisatorische maatregelen. Deze tabel bevat alle maatregelen ter beperking van de dosis voor personeel, omgeving en patiënten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen technische maatregelen en organisatorische. Geef aan welke maatregelen worden toegepast. Voorziene onbedoelde gebeurtenissen zijn situaties waarbij personen (niet de patiënt) aan straling worden blootgesteld op een wijze die niet volgens het protocol is. Voorbeelden hiervan zijn : de behandelkamer binnenkomen op het moment dat er een opname wordt gemaakt; de behandelkamer binnenkomen door een tweede deur; bij een praktijk waar een servicegang met open doorgangen naar de praktijkkamers aanwezig is kan een personeelslid langskomen op het moment dat een opname gemaakt wordt, ondanks de aanwijzing van de behandelaar (zie bij punt 5 hierboven); timer/bedieningsknop werkt niet goed waardoor toestel te lang straalt. Beschrijf de mogelijke situaties en hoe groot de kans geschat wordt dat zich dit voordoet. Wordt de betreffende persoon in dat geval getroffen door primaire of door secundaire straling?

7

Beschrijf ook welke maatregelen er worden getroffen om dit soort situaties te voorkomen of beperken.

4 – Verificatie van de risico-inventarisatie en evaluatie

De toezichthoudend deskundige beoordeelt of in de uitgangspunten van de risicoanalyse significante wijzigingen zijn opgetreden.

De risico-inventarisatie en -evaluatie wordt aangepast zo dikwijls als de daarmee opgedane ervaring, gewijzigde werkmethoden of werkomstandigheden of de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening daartoe aanleiding geven.

Als bijvoorbeeld het aantal opnamen groter is dan het aangenomen jaarlijkse maximum , er wijzigingen zijn opgetreden in de ruimte waar de opnamen gemaakt worden (plaats personen) of bestemming van aangrenzende ruimtes, wijziging van de erfgrens of andere omstandigheden die van invloed zijn op (potentiële) risico’s zal de risicoanalyse opnieuw moeten worden voorgelegd aan de coördinerend deskundige.

Dit zal ook altijd moeten gebeuren als de röntgenbuis is verplaatst of vervangen.

KEW dossier

Alle gegevens mbt de röntgenapparatuur en het gebruik daarvan worden opgenomen in het KEW dossier. Hieronder vallen onder meer:

• Deze stralingsrisico-evaluatie • Copy van de melding van het toestel • Eventuele uitslagen van persoonsdosimetrie • Acceptatierapport bij het plaatsen van nieuwe röntgentoestellen • Onderhouds- en controlerapporten van röntgentoestellen • Naam toezichthoudend deskundige en certificaat van stralingsdeskundigheid • Namen van personen die gerechtigd zijn röntgenopnamen (in opdracht) te maken met hun functie

en certificaten van verworven kennis en bekwaamheid mbt straling. • Protocollen en instructies voor het gebruik van apparatuur.

De toezichthoudend deskundige dient er ook voor zorg te dragen dat jaarlijks door een coördinerend deskundige wordt geverifieerd dat de verplichte controles zijn uitgevoerd en dat andere wettelijke verplichtingen zijn nagekomen.

8

2 – Risicoberekening In dit gedeelte wordt stapsgewijs de jaardosis berekend voor de verschillende ruimten binnen de praktijk en voor locaties buiten de praktijk (straat, tuin, buren). In bijlage 1 zijn tabellen met instructies voor de berekening opgenomen als hulpmiddel. Vul de uitkomsten in in de betreffende tabellen van hoofdstuk 1. 3 – Risicoevaluatie Nu de berekeningen gemaakt zijn, kunnen de uitkomsten worden geëvalueerd en vergeleken met de jaarlijkse dosislimieten. De volgende dosislimieten gelden: • In de praktijk < 1 mSv/jr.

Dit geldt dus voor de wachtkamer, de gangen, de receptieruimte, sterilisatie- en techniekruimte e.d.

• Buiten de praktijk < 0,01 mSv/jr. Naburige locaties zijn buren (denk ook aan boven- en onderburen), de straat voor de praktijk e.d. De berekening geldt voor de perceelgrens. Een parkeerterrein dat hoort bij de praktijk, of de voortuin tot aan de straat vallen dus nog onder de 1 mSv/jr limiet.

ALARA-maatregelen zijn o.a.:

Bouwkundige voorzieningen

• Dikte en materiaal van de muren. • Eventueel extra afschermende wand bij de timer. • Rechthoekige tubus. • Gebruik van instelapparatuur. • Gevoelige film of digitaal systeem. • Gebruik van belichtingstabel of timer met settings voor verschillende gebieden van de kaak. • Eventueel schildklierkraag bij kinderen. • Loodschort beschikbaar voor begeleiders indien een patiënt hulp nodig heeft tijdens het maken

van de opname.

Organisatorische maatregelen (procedures, protocollen, maatregelen ter voorkoming van fouten e.d.)

• Opnamen worden alleen gemaakt door medewerkers welke bevoegd en bekwaam zijn in dit opzicht.

• Er is een schriftelijke instructie aanwezig bijvoorbeeld volgens het model zoals opgenomen in de Praktijkrichtlijn Radiologie van de KNMT.

• Tijdens het maken van de opname wordt er zorg voor gedragen dat alleen de patiënt in de röntgen/behandelruimte aanwezig is. De tandarts en de assistente bevinden zich dan buiten de ruimte of achter een afschermende wand.

• Er is voldoende zicht op de deur of deuren van de behandelruimte zodat bijtijds personen die binnen willen treden als er een opname wordt gemaakt, worden gewaarschuwd.

• Indien de patiënt zelf niet in staat is om de foto/sensor vast te houden, mag de tandarts of de assistente dit niet zelf doen. Dit moet worden gevraagd aan een begeleider van de patiënt, die daarvoor dan eventueel een loodschort aan krijgt.

9

BIJLAGE 2 BEREKENINGEN

De jaardosis kan worden geëxtrapoleerd uit dosismetingen op relevante locaties. Hiervoor moet een externe deskundige worden ingeschakeld. Het is ook mogelijk de jaardosis te berekenen aan de hand van een aantal standaardwaarden voor primaire en secundaire straling. Er bestaan rekenprogramma’s waarmee deze berekeningen met de computer kunnen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld de Excel-programma’s die bij de cursus “Stralingshygiënisch geschoold Beroepsoefenaar – Tandheelkunde” van ACTA-DE beschikbaar worden gesteld.

Hiervoor kan ook het schema uit bijlage 3 worden gebruikt.

10

BIJLAGE 3 Schema’s

Primaire straling intra-orale toestellen

Stap Factor Waarde Opmerking

1 Dosis eind van tubus op 20 cm van focus

10 mGy/s Zie referenties na deze tabellen.

2 Afstand van focus tot meetpunt

cm

3 Verhouding 1 tov 3 Bereken 1 gedeeld door 3

4 Reductiefactor vanwege afstand

Kwadraat van 4

5 Gemiddelde belichtingstijd

S

6 Aantal opnamen/jaar /jr

7 Totale belichtingstijd/jaar

s/jaar Vermenigvuldig 5 x 6

8 Richtingseffect

Links en rechts van patiënt 0,35; achter patiënt 0,3

9 Jaardosis zonder wand

mGy/jr Vermenigvuldig 4 x 7 x 8

10 Materiaal afschermende wand bij meetpunt

Zie tabel materialen hieronder

11 Dikte wand bij meetpumt

In mm

12 Loodequivalent van afschermende wand

Reken dikte materiaal om naar loodequivalent mbv de tabel “loodequivalenten” verderop in deze toelichting.

13 Bepaald doorgelaten straling

% Gebruik hiervoor de grafiek “doorgelaten straling” verderop in deze toelichting.

14 Dosis in aangrenzende ruimte

mSv Vermenigvuldig 9 x 13

15 Vermeld deze uitkomst in tabel 2.1, pagina 3 – Risicoberekening

11

Secundaire straling intra-orale toestellen


1 Dosis/opname op 1 m van patiënt

0,3 µGy Zie referenties na deze tabellen.


cm



Kwadraat van 3







In mm

9 Loodequivalent



% Gebruik hiervoor de grafiek “doorgelaten straling” verderop in deze toelichting.




Secundaire straling panorama-toestel


1 Dosis/opname op 1 m van patiënt

0,6 µGy Zie referenties na deze tabellen.


cm


12


Kwadraat van 3







In mm

9 Loodequivalent



% Gebruik hiervoor de grafiek “doorgelaten straling” cerderop in deze toelichting.




Referenties voor de aannames van dosistempo tgv primaire straling en secundaire stralingsdosis

1. Arnold LV. De afscherming van röntgenruimten in de tandheelkunde. Ned Tijdschr Tandheelkd 1976; 83: 382-391.

2. De Haan RA, van Aken J. The effective dose equivalent to the operator in intra-oral dental radiography. Dentomaxillofac Radiol 1990;19:113-118.

3. Worrall M, McVey S, Sutton DG. Proposals for revised factor in intra-oral radiography shielding calculations. J Radiol Prot 32;32:243-249.

Tabel loodequivalenten voor diverse bouwmaterialen

materiaal factor

lood 1

staal 6

loodglas 10

barietplaat 25

marmer 70

graniet 71

glas 72

kalksteen 76

kiezelbeton 80

13

zandsteen / gipsbetonblokken 86

hard baksteen 92

zacht baksteen / gasbeton 114

pleisterwerk 122

gips 130

De afschermende werking van een materiaal wordt berekend met de formule Dikte materiaal (mm) / factormateriaal. = Loodequivalent (mm)

Grafiek doorgelaten straling per mm lood.

Gebruik van de grafiek: • Ga op de x-as naar de waarde van het hiervoor berekende loodequivalent. • Trek een lijn verticaal vanuit dit punt op de x-as tot waar deze de 70 kV grafiek snijdt. • Trek vanuit dit snijpunt een lijn horizontaal naar de y-as. • De gevonden (logaritmische!) waarde is het percentage doorgelaten straling.

Handreiking Stralingsrisicoanalyse

Documents

Transcript of Handreiking Stralingsrisicoanalyse