Dm HA A s

_Lr was weer eenstc- p voorwaarts geétet op de maatschappelijke ladder.Ik had de Hoofdakte en zou nu de volgende stap zetten : De Lagerakte Frans proberen te halen,. gaf me dan ook zo spoedig mogelijk ot>

bij de cursus die daarvoor opleidde. Maar al heelgauw viel die studieme tegen. We kregen de B elfde grainmaire , die we in ZETTEN zo eoed haddenbes < udeerd.Belangrijker was, dat ik Ffn nieuwe liefde had ontdekt: PEDAGOGIEK

1 Zetten had ik t" leren kennen, en voor de Hoofdakte had ik veelboeken erover gelezen. ;/.f;, . i- .- <^w

Toen hoorde ik, dat er in DEN HAAG cursussen werden gegeven die op-leidden voor Middelbaar Pedagogiek. . Ze waren opgezet door Prof.

R. Gasimir. Eigenlijk hoorden ze gedoceerd te worden in LEIDEN, maar

omdat er zoveel liefhebbers in DEN HAAGwaren, besloot Prof. Casimirde colleges in " zijn" Lyceum te geven. Het eeec&te Vrijzinnig Chr.

; pok het eerste Lyceum in Nederland, gepropageerd door Pirof.Gunning. Gasimir was de stichter van dit Lyceum en werd de eersterector ervan.Ik probeerce contact met Prof Casimir te krijgen, hetgeen lukte.

Opnieuw werd me gevraagd of ik de Hoofdakte had, er weer kon ik be-vestigend antwoorden, zodat ik toegelaten werd tot deze colleges."Gas" zoals hij door iedereer- genoemd werd en zoals hij zichzelf

vaak noemde, gaf zelf de colleges pedagogiek en Psychologie; de colle-ges filosofie werden door de prominente Prof. DE SOPPER gedoceerd.

,.Degenen die hun seijrptie geschreven nadden, mochten zelfs bij hem .jj,,

thuis komen, om daar een soort privé co lege te volgen.. We kregen eengedeelte uit een boek Jcrr bestudering en moesten daarna zelf dat

stuk toelichten. . .Hoe heb ik --an déze studie genote .

Voorde school hoefde ik veel minder te doen dan in lokkum.In de eeeste plaats waren de klassen veel kleiner, en had ik dus

minaer correctie^In de tweede plaats was de stof veel eenvoudiger dan die op de ulo.

vZoals gezegd kreeg ik de vijfde klas.. De school heettte naar degene,diehkam opgericht ha en haar leidde .-"Instituut^ Wolters. "Ze was

V f\ *"1 "l"

opgericht als een " particuliere" school, maar na de Wet Visserin werking was getreden, die alle scnolen gelijkstelde, was het een

" bijzondere" school geworden. (Voet)

- _ £ _ ,Niet te ver/Érren met " Buitengewone school, die voor afwijkendekinderen geschapen was)... en die men thans vaak " L bijzondere schoolnoemt)

^

^

~

w

~_

w

-

,

v_

Door deze gelijkstelling met het O'/en baar onderwijs hoefden deouders niet te betalen, maar 30 % van de kinderen wasEH van adel en

de andere.x. kwamen alle, uit intellectuele gezinnen, waarvan de oudersc t

graag wilaen, dat zij poef-voorbereid naar de miidelbare school zoudergaan..Daarom betaalden zij graag iets meer dan noodzakelijk was, zodalde klassen klein konden blijven, en de kinderen meer vrucht scaH het

onderwijs konden volgen.Ik kreeg in die eeêste vijfde klas vijftien meisjes..Ook toen heb ikzeker nog erg gebroddeld. Toch hadden de drie "oefen jaren" me weliets geleerd; ook gaf de heer Woltees me af en toe een wijze tip.

60 kon, /nadat ik vijf jaar lesgegeven had het volgende °ebeuren :Toen had ik een jonpensklas.Een onderwijzer had de meisjesklas.De moeder van "Koel" hoorde, dat hij wéér een onderwijzeres zou krijsgen en ging naar net Hoofd met ode woorden r

"Ik wil niet, dat noel wéér bij een onderwijzeres komt..H,-j heeft nuvier jaar een onderwijzeres gehad, en heeft v i e r jaar elke dag

moeten scnool blijven. . .Dat w i l ik niet meer.'n.Het Hoofd, toen niet meer de heer Wolters, zoals men hierna zal lezerantwoordde :,,He t kan niet anaers, want er zitten alleen maar jongens

in die klas en in o e parzfalelklas alleen meisjes.. Wacht U echterrustig af."Ik wist niets van ditgesprek, merkte wel, dat Roei niet erg goed stil

kon zitten end-.cht, dat dit de oorzaak zou kunne r zijn, dat hijaltijc

school had moeten blijven...A!S ik echter zag, dat hij weer zat te "wiebelen", gaf ik hem eenbrie t je voor één van mijn collega «s mee, en gaf hem de opdracht het

daar te brengen.Tegen de klas zei ik: Ik trek Roei niet voor, hoor, maar hij moet

even lopen.." De overigen begrepen dat..Hij is geen enkele keer na schooltijd moeten blijven zitten.

Toen het jaar om was, vertelde de moedei, wat er in het bepin gebeurdwas, en ze bedankte me hartelijk.Nog een herinnering aan Roei: Hij was niet één van d e knapsten,

vooral ontleden vond nij moeilijk. In d.-'t jaar gi 1934, maakten we despannende race van ae Uiver mee...het postvliegtuig.ffioel kwam n-ar me toe met de mededeling : Als ik eer voldoende voorontleden neb, krijg ik eenzaèkdoek van de Uiver...""Nou, Roei, dan zorgen we d; arvoor, hè? Maar na schooltijd wil ikMoeder wel geaag even spreken."

Hij maakte zijn werk, ik corrigeerdehèt en het zou «eer een dikke

onvoldoende geworoen zijn..Maar ik zei: "Kijk, die fouten zijn alle-

_

.'*.w dezelfde, f!n daar trekken •*>.<£ één punt van af."

Zo kreeg hij een voldoende.—- 's Middags veftelde Koel triompantel\ikij! dat de zakdoek al boven zi.in

bed hing.'_ Moeder kwam, maar had het begrepen r^Zeker een pedagogische voldoende?"

'We hadden geen speelplaats, zodat de kinderen op straat moesten spelen.^- -JuL*&>

x_ Achter a e scnool lag een stille straat, waar ik met d-e„üfié* €n heenging..Maar ik had een padvindersfluit en sprak af; Es.* fluit be -tekent; Oppassen, Twee kreer: Op de s toep...drie keer: Naai binnen,

en dan gingen ze rustig twee aan twee weer naar binnen..Er zouden boekdelen over te vertellen zijn, m^ar ik wil KX hierslechte twee nerinneeingen vertellen.I„ die tijd moesten de kinderen in d e vijfde klas het verschil wetentussen " de" en " den"..Daarom moeiten ze ook veel ontleding hebben.

Nu was er in om; taaiboekje, een h t. e l moeilijke zin:De...ouderdom moet men eren"..

Ja, meestl staat het onderwerp voor*an, maar wa"t is hier het onder-werp.-', .ja; MEN..dus wat moet je invullen? "Den ouderdoom.."

Goed.Die ochtend gingen we weer naar buiten, ; één van de jon pens maakteeen sierlijke zwaai n-ar mij toe en zei heel nadrukkelijk:DEN ouderdom moet men eren. "...Ik was toen 27.'Dat " eren" sas van oei'e kanten meer een " liefhebben" dan eren. .Toenze dan ook naar een hogere klas zouden -/aan, wilden ze me iets moois

geven: Ik kreeg een prachtige echt Delftse vaas met rose angers."Ja, zeiden ;e: SJe hebben zó lang gezocnt, tot we eenvaas vonden, waaron.der het jaartal stond, waarin U on. hebt lesgegeven... 1934.

V_x

I1*- heb hem nog.. H"/j heeft vele verhuizingen o verleefd, maar ik ben

er dan ook extra zuinig op.'

Ik begon les te geven in september 1929..Tot ons aller verdriet stierJ

de heer Vi/olters volkomen plotseling in j ;:nuari 1930.De heer ^naringa volgde hem op. De school was onder leiding van deheer Wolters tot grote bloei gekomen en allerwegen bekend..Dp h'eerAndringa liet zich eens tegen ons, personeel, pntteallen : Ik heb geenbenoefte aan eengrote school...teel, dan KRIJG je ook geen-grote.schooi

Zijn wens werd dan ook vervuld: Elk j-ar verdween iemand, die nietwerd vervangen door een ander...Soms ging iemand vrijwillig, iemandtrouwde, of had een andere reden..Toch werden na mij nog drie mensengenoemd. ..Ei', toen ik z g, d-"t er wéér iemand 'eg zou motten, vroeg

ik, of ik naar een zeilde school zou solliciteren, waarvan ik de

advertentie had zien staan..Maar zijn antwoord was;

Neen, Juffrouw Tideman, als er iemand weg moe t.U niet..

IK voelde me dus op rozen zitten..

Toch kwamen er doornen aan die rozen...

Een jongere broer van de heer Wolters was uit Indie" gere^atr ; eerd. Ook

hij was werkzaam geweest bij het onderwijs, en jefi entameerd het werk vat,

zijn overledenibroer over te nemen, oi voort te zetten.. Hij sprak er met

mij over, en ik Taeloofde hem te helpen, waar mogelijk. Andringa merkte

wel iets, maar het zinde hem helemaal niet..Hijwist echter, dat ik

zeerbevriend was met de familie W0lters en voelde " nattigheid",

Nu va s ervrij kort van te voren éfnvan de drie bovengenoemden ont-

slagen, omdat bekend vas, dat hij niet te best les gaf.

Déz? schreef op een nacht opde voordeur van -e school: "Dit is een

totschool". We waren allen diep geschokt.

De datum, dat wéér iemand zou moeten worden ' afgevoerd", kwam dichter

en dichter L i j... Maar ik voelde me rustig...mi j zou niet,-' overkmen.

Op een zaterdag, eino mei, vroeg ik Andrinpa, of ik op zijn Kkamer

mocht telefoneren.. Dat was toegestaan.Tijdens het teïoongesprek kw^m

hij binnen, en nadat tó^ ik de hoorn had neergelegd zei hij:

"Juffrouw ïiceman, ik wilde U meedelen, dat U in september op wacht _

geld komt te^t^an." Dat was gelijkstaand met "ontslag."

Lijfelijk heb ik toen gevoeld wat " door de grond zakken " is..

IK? Waarom ik? niet Juffriuw B. die n', r'ij benoemd is.."/f

Die moet haar moeder 'derhoucen. Ja, dat was waar.,'/Waarom niet r-ievr. S, die altijd ziek is."?

b, Dat zou niet verantwoord zijn, juist omdat ze altijd ziek is."

Waarom niet mijnheer P, die 63 is? "

"Iemand die zo vlak bij zijn nensioen staat, kan men niet ontslaan."

(Typerend voor die tijd.)ie

Waarom niet de heer M, die ook na mij benoemd is V

"Die moet vrouw en kind onderhouden..

Ja, dat wist ik, maar óókm dat zijn lesgeven niet optimaal was, en

hij eigenlijk niet in de school paste...

Zo had ik allen genoemd, die eventueel ervoor in aanmerking hadden

kunnen komen. Tenslotte vroeg ik: "Bn waarci.n ik?"

( Omdat U niet zult "opspelen"...

Dat opspelen bestond o.a. uit het zich v» enden tot de commissie van

beroep, ril e zeker in zo m geval alj,het mogeliike zou doen, om het

ontzag ongedaan te maken.

's Middc.gs had ik college vr-n Prof. Casimir, die in de genoemde

commissie zat. Na het college vroeg ik, of hij een ogenblik voor me

had. Dat was het ggscï geval.

Ik vertelde, wat ergbeurd -was.

"En...speelt U op, Ju f^rouw Tideman? '

"Neen, Professor,;/anneer het zo »n gekke reden is, zal het wel Gods

weg zijn, en zal ik trachten d e weg te vinden, dieHij voor mij bedoelt.

de woorden ;"Ik zal ü helpen, waar ik kan, " gingen we uit elkaar.

En hij hééft het gedaan, niet alleen toen, maar later ook nog..

_

Hier moet ik een belangrijke belevenis in mijn leven inlassen.

Eén van onze internaatsdirectrices was, nadat ze uit Zetten was ge_" - * - * '.

g.-;an naar BEN HAAG gegaan, om daar als ' moeder van de ,conge diakones.

sen van BRONOVO" te fungeren..Ikocht haar vrij dikwijls op..Eens, toen

ik wéEr bij haar was, kwam er een kernisge van haar binnen.

Mevrouw Roijer: Ik. heb je niet op de groep g ezien. "

Wat de toegesprokenea: Antwoordde, weet ik niet meer, maar toen ze weg

was,vroe^': ik: "Wat is dat voor groep?"^ J

"O, eengroep mensen, die bij elkaar komei,, soms spreken ze alleen

over de kleren die ze gekocht hebben, een ander maal, hoe ze denken,

dat God hun leven gele.id neef t. . .Volgende week is er een z.g.n.

House Party bij de familie Van WASSENAAR. Als je wilt, kan ik je

introduceren."

Het geheel maakte me nieuwsgierig, zodat ik de uitnodiging aannam.-_

Op die middag vertelde men een paar heel belar<?rijke dingen: Menzei :

God is altijd dezelfde: in het 'erleden, heden en in de toekomst,. .Als

Hij vroeger de mensen heeft geleid, doet Hij het NU nog...Maar...we

moeten leren"LUISTEREN naar Hem. Daarvoor moet je "leeg" en " stil"

zijn..tUt is moeilijk jeyedtchTen te ordenen, en in toom te houden.

Schrijf daarom op, welke gedachten je krijgt...dan kun je verder

denker;..

Lr zullen zeker dingen zijn, die je liever niet vertelt, maat doe

dat tóch maar, dan zul j> een bevrijd gevoel ondervinden, en je

gelukkig voelen. .We noemen die ogenblikken "Stille Tijd",r/.

Ook die ciog werd er een "Stille Tijd" gehouden met allen Ie er waren.

En daarna "deelden" sommigen mee, wat ze hadden opgeschreven..

Alles maakte een diepe indruk op me, en toen men mij vroeg een volfiem

k,er weer te komen, hoefde ik er niet Irng over na te denken..

Men vertelde, dat, wanneer men de Bijbel goed leest, we zien, dat

Christus ons " maatstaven" heeft gegeven,: waaraan we ons toetsen

kunnen; N. Volkomen lielVe,

W'lkomen onzelfzu«^tigheic

Volkomen reinheid

v/

De Amerikaanse dominee j?'Tank Bucnman had deze ideeën gekoneerd.Ln velen waren zó erthousiast, dat ze zelfs hun hele leven wilde geven,ze werden "fuil timers" genoemd...Ik voelde, dat Go* me bij de scnouders had gepakt en zei :"Jou hebik. nodig.', .en zo werd ik ook actief liJ d van de "Groep", ook wel"Oxf oidgroep" genoemd...Maar toen zat ik wel met een probleem: 1^ had voor het Chtisteliikoncerwijs gekozen. .was er v\ eggelopen, maar nu GOD me weer gegrepenhad.. wat moest ik nu doen?? (Het onïlag dreigde nog niet.)Ik ging naar dominee Kan..Deze zei : Kijk, als een overtuigd socialist niets mag zeggen van ziin

ideeën in de school, zal tóch iedereen er iets van merken.. Zo moetjij in de school alsChristin s taan... dan kun je overal d e boodschapvrengen. "Dieraad i<eb ikgevolgd en ikwfcnt 'te af , wat God met me doen zou.

Vlak naat het ontslag was er een reünie van de ZON»clut in ZETTEN.NU had ik God leren kennen, en g eleerd n r; ar Hem te " luisteren"enHij zei heel duidelijk: Gaan"... Ik had bijna geen geld, maar ik deed

"Onze Baas" was ook aanwezig, en ikbesloot hem te vertellen, wat ergebeurd was.. Er waren vele reUnisten, ook een tijdgenctitt van me,Juul Dutseldorp. . Zi j was. nadat zij de Lager Akte had behaald naareen opleiding gegaan, waar ze de Na akte, een Ni jverheidsakte be-haald had, i*^aarmee ze nanawerklessen aan een huishoudschool, ofni jver^eidsschool, zoalt ze toen genoemdjwerden, K.ff^ /lL>e^*

•f rDe Baasvroeg: Heb je H 0 ofdak<e?/

.JaitGa dan eens met Juul pr«ten, zij is directrice van een huishoudsch ocWat moest IK op een huishoudschool? Kok^ kon ik niet, van handwerken

hield ik niet, maar.. ik ging.Weer was flex e erste vraag: Heb je de Hoofdakte??Ja . . ,

f-

IMOU, solliciteer dan maar... tf

Maar vat moet ik op eer, huishüoudschool? ,ƒ.Er zijn ook algemene vat-.ken, en een van onze leraressen gaat net weg,'Het was een Ghr. school.' En fci# aan een vorige sollicitante had hetBes t uitgevraagd : Zou U alleen het Chr. onderwijs willen dienen? *waarop ze nitt met "Ja" kon antwoorden..Zij had geen aanstelling ge-

kregen.MIJ werd die vraag niet geetela, omd&t men wist, da.t ik van een schookearn, die niet " Christelijk" was...

Wél vroeg men mij, of ik vat voelde voor het werken met moderne

onder,--i jsmathoden.. Daar deze e cnool weefcte«*e-t het Dalton-systeem/) Dt^->&-*~i>4**

~ nxX / v' _n daarop kon ik volmondig "JA" op zeggen. Zoals g-e«-e£d. denk ik,

dat d e liefde voor nieuwe onderwijssystemen aae al in SOEST

£4 ***£ " r,eeigelegd"/*maar in ZETTEN werkte men ook al in 1925 in één klas

van de Leerschool met het Daltonsysteem.Dat men daar al vroeg mee

_ begonnen was, kan men zien, wanneer men bedenkt, dat Miss Helen

PARKHURbT, die dit systeem uitgewerkt neeft, in 1922 haartoek had

geschreven, dat reeds in 1923 in het Nederlands vertaald werd.

Ik werd benoemd, heb me altijd gelukkig gevoeld bij deze tak van

onderwijs en heb er tot mijn pensionering bij gewerkt..

Maar..we blijven nog even in DEN HAAG.

Ik had er al eens eerder een teleurstellende ervarinp gehad, maar

op totaal am er terrein.

Velen vragen me zelfs NU no£;/ Hebt U er nooit a/tn gedacht weer naar—' /' £? ; £>

IN Dl E te gaan?Zeker wilde ik er heen, er, mijn beide broers zijn er

eveneensY

Ik solliciteerde bij het Rijk, NIET bij de zending, omdat ik immers•

" weggelopen" was van het Chr onoerwijs??

Een keurigg volgde.. Mijn collega's zeiden: "Als U daar komt, zullen

ze welzeggei : Gaat U maar terug, we hoeven U niet te onderzoeken, U

bent nooit ziek... gaat U maar.."

Het ging anders.

Men vond een spoor eiwit in de urine en keurde me daarop af.

Een vriendin van mir n ouders, arts, ook bekend met Indi'ë, onderzocht

me &&k, en zei : "Op da" t spoortje eiwit zou ik je niet afgekeurd

hebben, \freag herkeuring aan, -drink vóór die tijd veel, vooral Vichy_

water, en vraag of men je 's ochtends vóór schooltijd wil onder-

zoeken, Want soms is zo *n spoortje eiwit wel eens het gevolg van

moeheid of zenuwen."Ik deed, wat z e me gezegd had,... werd op een ochtend t e - keurig ge-

roepen, maar., toen men mijn pjas z4g, L egonnen de heren te lachen:

"U hebt i' eker al ontbéfen??DIE plas kunnen wij niet onderzoeken, die

is klinkklaar water ... Komt U om 12 uut" maar terug..."

En toen vonoen ze weer dat " spoortje" eiwit. Ii, P-y.d dus afgekeurd.

Nu is het merkwaardige, dat men dat nooit meer gevonden heeft bij

alle verdere or.derzoeken in mijn lev^n..Ik kon ook toen al dezegeschiedenis zien als Gods weg, en die overtuiging is nooit meer

van me geweken.

Mijn leraar Pedagogiek in ZETTEN had tegen me gezegd, nadat hij mij

v-

horen lesgeven: "Zodra je een baan nebt, moet je spraakles nemen,

want je vormt je klanken verkeerd, en daardoor zou je veel keelpijn

kunnen krijgen. .Ik heb dst zélf ook gehad en ben er zenuwz'ek van

geworden. "

hij had gelijkar, wfnt als ik in LUITERADE na een dag lesgegeven tehebben tnuis kwam, kon ik Dijna niets meer zeggen; Het was of/mes-

s t eken aoor mi jn keel gingen, en eerst g ' ng ik d^'n een uur op m i j n

bed liggen, zonder te praten.

Zowel d e muziekschool in hEEn.LEK , sis die in MAASTRICHT haddenftooi t

over die a f wi jking^ehoord en ze konden me niet helpen. .Ook in DOKKUMv

_ had men me< MtXïm g-^en raad kunnen geven. Maar ook hier gaf Mevrouw

Wolters uit de veZte me weer hulp. Een kennis van haar, aan wie ik

haar groeten ove:r bracht zei : Ik ken een jonge vrouw, die zanglesf

geeft. Ga daar eens heen. ZIJ kan je zeker helpen."

p'Maar zingen kan ik niet.. in net scnoolkoor zong ik tussen twee goed£

alten, de derde stem. Je kunt beter een kikker zangles geven, dan miV

f" Zij geelt zó zangles, dat telefonistes die altijd keelpijn hadden

door haar lessen ervan bevrijd zijn.

Dat vooruitzicht lokte me, en zo ging ik naar CONSTAX)É GISPEN, die

wel eens in ZETTEN een concert gegeven had en wier tante

directrice van een van d e internaten van de NOR was...

Ze liet me voor zingen en zei: "Laten we het eens proberen."

Na hee_L korte tijdaas de keelpijn, die ik dus al ruim drie jaar na

het lesgeven, genad nad, volkomen verdwenen. Ik bleef dus maar

zangles |£e-w-e-n, en toen gebeurde net merkwaardige, dat uit de alt

een sopraan begon te " klimmen "..Na vijf jaar had ik, wat men noemde

een " dramatische sopraan. "

Iv heb erg genoten van die zanglessen, maar " ^d" er nog niets mee,

^--Tenslotte mag ik ook wel vertellen, dat ik in DEN HAAG erg genoten

heb van het bijwenen var, concerten en toneelstukken. .. En nadat ik

weer naar de kerk ging van heel goede en opbouwende tireken.. /L^&-

lp Jloor oe Groep( zeer veel goede vrienden ted gekregen. .Zo kunnnen we

toch de Haagde tijd positief eindigen...

boms kan een "Neen" ergens een mooier " JA" voorbereiden. .. zei iemar£

eens, en dat was ze$kff voor mij het geval. Na vijf jaar in DEN HAAG

geweest te zijn volgde AMSTERDAM in 1934.

•iboü".biBab. . ;. a a^i 9 v aajlosi ; JOTIOV .^w

n» bsrf»§ TI % *ri *I.

99 «a ISAfti aio Jn w tmji,;i3^ *>*=.4-3%t» ï9^« aJain brij, i -j Mi nod «««v* si 3dd9fl

l *«19 , L! X f 9 . . 3Ï«

iq tt itfea«* taa j»dals -m sb Isw W

'- l cwls aib itvoit-öM .O9«»t a»fto«ii büHi m t*ix •• ftMt D*>n

; . . I9»w té »*•*¥ u aWb (wuoiv @ i*» rt»>i • ' . 3 Jriod^d 3Vo ntlt@Sl t«M v_

^Jltt 9fc «Mi • . .

't n9«' ' . . " '

j^Mt iawé tl .. ^1 io i>b »b .«

(k&^jM^ % s» 5« ^

//Xy ^^J

4i7 7

v_y".(t 919Ö' ?S

3Ü

ssffi il- . >rt

>iö9d«^rt9oJ n 9- i I»f ! .v•w t?ll bfiri i»*.

tt*- " 1ü«B ,il9:

Tf O AAM «K )tïW

.ban ad... 'u^i .1» as^isonoo .jóv «9a»- 3fl a»? d^fl?fe«»«: *9ll «Ü

1*93 b«ri n»ba»t«rti»»0£ o«ö •• • • i t soa bi,i^ s agJMii sfa ilood-

...n9bJt»*i AL " asioo» n99 intaig "assl" «99 anf BOK

•••s*t ^ttv «« ,****i tw* t^« '» *«w tut • ,ai tua i i* •* ,

XJUfiMUUütl.

AMSTERDAM

Toen ik op een heel warme dgg, vó/r de zomervakantie, kamers zocht,

kwam ik " toevallig" wvfcn axxfex^K achternichtje van me tegen.

Later sprak ik niet graag meer ovei " toevallig", n.l. nadat iemand

tfan wie ik veel geleerd heb, zei: "Er bestaat geen toeval, het ziin

de dinpen, d J. e God ons doet toevallen^' 2eker is dat het geval ge_

weest met de feolgende gebeurtenis.

üe biroeg:,Wat doe JIJ in AMSTERDAM?

"Kamers zoeken, want ik ben aan een huishoudschool hier, benoemd.

Tot nu toe heb ik niets kunnen vinden..Wel zag ik een aardige kamer,

maar de trap, waarlangs een mandje de boodschappen meeneemt naar bove

scnrikte me af."

"Nou, dat is grappig. Ik ben bij Tante Cor in huis, maar ga weg. Misa

schien kun je mijn kamer krijgen."

Tante Cor, Mejuifrouw Hugenholtz, was een tante van haar, maa=Y eens

achternicht van mij, eindt t ze een nicht ( cousine) van mijn Vader

was^). Zij was een merkwaardige vrouw: Eén van de eerste meisjag-es,

die ingeschreven werd als studente aan een universiteit..Ze was

apotheker geworden en was jaren lang hoofdapothekr in het Wilhel-

mina Gast :uis in Amsterdam geweef t..Had rond haar vijftigste jaar

een eigen apotheek geopei-nd, in een nieuwe wijk.Velen vonden het™

een precaire zaak.. De apotheek stond in de B f o venstraat, maar,

zij wilde hem niet Beetnoven-apptheek nemen, omda t ' z e dat " h'eilisa -i.' J.

schennis tegenover deze grote musicus -v ssel efl noemde hem: ApjLlo-

aptheek. Jaren daarna kwam er een tweede apotheek op de hoek van de

^tadionstraat en de Beethovenstraat en déze noeme^men wel cfeegeethoveii

apotheek.'

Zij had het goed g zien. . Wa erkele jaren boven de zaak gewoondfte

hebbed, kon zij een vijf kamer flat huren iin de straat, die-loddrecht op de Beethovenstraat lag, tB<fo dicht bij de apotheek,

dat zij door de tuin er neen kon lopen.. Er was een tegelpad door de

tuin gelegd. .

Mijn nichtje en ik stonden vlak bij het huis van Tante Cor, e^we

gingen dadelijk vragen, of het moee.li,ïk was, dat ik h£a"r kamer in

september zou kunnen krijgen.." \&^ H-UJ /

We spraken wél af, dat ik geen " dame de compagnie" zou worden, omdaC

ik ervaring had opgedaan bij anderen, dat zo 'Jl ,, spraak erg veel

tijd zou vergen... Ik zou wél bij naar de maaltijden gebruiken, en

naar een kleine som geld betalen, om van beide zijden vrijer te zijn

- llik

/toij hecben hè t Beiden druk gehad, en het is een goede tijdeeweet.

Boor e engtote hallx was naar woongedeelte Mnmijn kamer xas ge-

scheiden, zodat ze geen last van me zou hebben, en ik kon mijn

zangstudie voortzetten.

De badkamer was helemaal te mijner beschikking, en annex aan mijn

zit_slaapkmer. Tante Oor hield voor zichzelf: Eengrote woonkamer op

het zuiaen, een zitslaapkamer op het noorden, die zij als logeer-

kamer ingebruik hac..Een eigen slaapkamer , ook op het noorden, L

tenslotte was er nog en kleine kamer, waar een inwonende Huishoud.

ster

Ook mijn kamer was op het zuiden en aüi , zoals men dat pleegt uit

te Drukken : Veel lucnt te zien, daar een garage met plat dak

tegenover dit huis stond.. Ik heb er 12 heerlijke jaren doorgebracht.

Metivinden van die kamer gebeurde vó<?r degrote aakantie, IN deze

vakantie was er een "House Party" in de stad Groningen.

Hier zag ik, dat ik méér tijd moest geven aan het doorgeven van de

"Blijde Boodschap».

Jezus zei: Matth. 6 : 19 en 20 : Verzamel U geen schatten op daarde,

waar mot en roest ze ontoonbaar maken en waar dieven inbreken en

stelen, maar verzamelt U schatten in de hemel (...) want waar uw

schat is, daar zal uw hart zijn."

Dat betekende voor mij: Meer tijd vrij maken voor het werken in ens- met de Groep. .geen s tudie, want als ik die akte had, zou ik een

schat " op aarde" nebben veroverd. Dus. . .zou ik de studie, waar ik

veel van hield, moeten opgeven. Het wds een offer, te meer, daar ik

BIJKA klaar i/ as, en vlak voor het examen Middelbaar Pedagogiek zat.

Dat offer aan «Jezus te geven, kostte me géén moeite, maar wel om

d&t besluit aan Vader mee te delen, daar hij vond, dat je iets

waarmee je begonnen was, moett af maken.

IK aarzelde lang... Tot ik een droom kreeg: Ik i*as gestorven er kwam

aan de Hemelpoort. Jezus zei: !',< ken je niet."

"Maar Lieve Heer, ik wil toch immers voor U gaan werken?"zetDp,t wel, maar de eerste stap die daarvoor nodig is, IKK je niet

Aan het einde van die dag, vertelde ik Vader wat mijn besluit was,

Zijn wijze antwoord is me altijd bijgebleven :-~

"Ik zie, dat je di :be«±*arfe--ê-6ft0ffletr-trebtc op godsdienstige gronden.

Daarom zal ik het accepteren. *el hoop ik, dat, wanneer je het

gevoel zou hebben, je studi6 weer op te mogen , of moeten nemen,

je jeNniet door mensen zult laten leicien, maar door God."

Dit tweede besluit nam ik vijf jaar later

<_

Inderdaad dachten en zeidenVenkele van mijn groepsvrienden, dat ik

"ontrouw aan God" geworden was...Anderen die me beter kenden,ontken^

den dit.

Degene, die eerst ook teleurgesteld was geweest, was Prof. Casimir,

Gelukkig heeft hij ook nog het twee^ besluit meegemaakt, en kon ik

in enkele maanden mijn studie voltooien..

Hoewel leven en school steeds door elkaar geweven zijn, vertel ik

nu eerst overde school. Deze heette voluit: 2e Amsterdamsche_

Christelijke Ni jverneidsschool voor MeiJ jes. Ze was eerst gevejtigd

in d e ?erdinand Bolstraat, en daarvoor moesten we zoveel trapuen op___ i

lopen, dat ik de eerste keer dqcht, dat er nooit een eind aan/zou

komen, maar al^ spoedig kregen wij eengroot gebouw in de Rustenburger.

straat..Dit was lopend voor mij te bereiken, riet was zó dicht bij

Ciuis, dat ik tussen de middag de broodmaaltijd thuis kon eten, EN mijn

middagdut doen..

Ik kreeg er de " grote meisjes", waarvan ik altijd gedroomd had, al

_middagdut doen..

waren het geen gymnasiasten, maar meisjes, waarvan men zei, dat ze

niet zo goed konden leren, en dus geen ulo konden volgen. Ze werden

" primaire" leerlingen genoemd.Later zou men een cursus ^oDichten

•'Vt é —-voor Iterlinpen, die weldegelijk de ulo hadden kunnen volgen, maar

er niet voor in de gelegenheid waren geweest..Deze xwx& cursus werdif

aan enkele scholen in ons land geopend en werd : Vooropleiding ge-

noemd. xmsm^ExmBxs^EaxtelaanxwamEmxmEmxidïmKmiapifiiÉimg Het eindexamen

van deze curaas werd gelijk gesteld met het ulo B. examen..

Ook kon ik nu meewerken aan een nieuwe stroming in het onderwijs;

Hét Lteltonsysteem. . S{u^èèj b^a-Jë***Had ik op het Instituut Wolters nieuwe ideeën tdegepast, ($an werden

fdie weggewimpeld met de woorden : "Het vuur der jeugd, en werkèe men

eigenlijk iedere poging daartoe, tegen..

Deze directrice, Juul DUüSELDORP, had in overleg met haar ccdegavan ee. Chr. Nijverheidsschool in ROTTERDAM, Meju f f rouw

O.A. VAN LOGHEM het plan opgevat, om ooS^de Amstef lamse school het

DALTONSYSTEEM in te voeren, zoals dat in ROTTERDAM het geval was.Maar. .hoewel ik het heerlijk vond hieraan te mogen KH meewerken zei

ik: Ik ben volkomen fantasieloos geworden en weet n ie t , of ik je

coldoende ter z i j de kan staan." rMaar zij had goede moed en zei: Dat komt wel weer in orde..

KZe heeft gelijk gekregen.

Hoewel beide scholen dus het Daltonsysteem invoerden, had iedere

school naar eigen methode, haar eigen wijze van uitvoering, het

geen inhaerent is aan het systeem, dat Miss Helen Parkhurst had

teergelegd in haar boekje (l).. In de latere jaren van mijn werk

in die school konden we spreken var een "Gedaltoniseerde Njjverheids

school." Hierover neb ik een boekje geschreven. (?). Dit is uit-

verkocht en heeft geen tweede druk b elee£>, omdat het onderwijs toenzeer veranderd was in heel Nederland. . Toch vind ik het zó belangrijk

dat ik hier weer in grote trekken er iets over vertel.. Wie er geen

belangstelling voor neei't, kan dit gedeelte rustig overslaan. WJLl

heeft het eengrtöqt deel vart mijn leven behterst en hoort het., thuis, . , i /(

METHODE £x£

De meisjes kregen aan het Leg in van de maand eenges (encilde taak, die

verdeeld was in weektaken. ALLE vakken, ook de naaldvakken stonden

daar op.K£/ken, strijken en nuisnoudkunde werden meestal klassikaalgegeven,.

Voorde deur van ieder lokaal w«-ar "Daltonuren" werden g egevenjfi hing e,n.

bakjes met 3o gekleurde triplex blokjes. ledere docente had haar

eigen kleur. Bij de wisseling van de lessen kon iedere leerlinge

kiezen, waarheen ze wilde gaan, maar als d e blokjes op waren, moest

ze een aucere keuze doen, zodat WIJ niet meer dan 30 leerlingen

konden hebben. Daar dit laatste nog al eens gebeurde, moeste^de

meisjes zorgen, dat ze altijd voor meer dan één vak ïSEt werk bij

zich nadden. s u^ & c^t-tts- /="»•« *£***Ook in het lokaal, waarin ze " terecht" kwamh , mochten ze kiezen, £/ i

Wel was er een officieel lesrooster. A!S één van de docenten een

klassikale les wilde ©nvoegen, dan volgde ze da" t rooster, en schreef

ze op het bord in de haal bij de hoofdingang welke klas in welk

uur in eenbepaald lokaal verwacht werd. Zij zorgde dan, dat de

bakjes voor haa"r lokaal " leeg" waren, zodat iedereen wist, dat je

daar niet kon komen.&Y* &ji<J V>» <a_« _Ln. /OM -4*

M^ft—g^-Jr-'h p gr i j p.e-B-j 4«t in de Daltonuren, verschillende groepenÜt-fl£*y •leerlingen bij elkaar Zj fcen. .Niet alleen verschillende parallel-

klassen, maar óók meisjes uit de hogere klassen waren dikwijls aan-

wezig bij de lagere. Dat feit verhoogde de saamhorigheid.

Mijn opdracnt heette: A.V.O. : Algemeen Vromend Onderwijs. .. Toen ik

in 1934 aan die school begon les te gever, kregen de leerlingen

slechts twee uur per week A. V. 0. Toen er meer studie^ëmaakt erd vandeze tak v an onderwijs, onder leiding van Prof. Dr. Ph. Kohnstamm

en Mejuffrouw Keetje Boele, werd het anntal verhoogd tot 8 acht. uur.

*"""" 1) Helen Parkhirst :2) .H.M.Neit^el-ïiceman : Een ge d;- Itoniseerde Ni jverheidsschool

a ƒ A/

^

y

Het was werkelijk : ALGEMEEN vc^r.iiend onderwijs. . En omdat er

geen officiële examens waren, konden^ doen, wat wijr|wilden. Zij

kregen; rekenen ( boekhoude,.! NediU Taal, Meschiedenis , Aardrijks_

kunae, ^tuurlijke Historie..

In mijn lokaal was een open kast met Tgele vakjes, waar in ieder vak

vier boekjes stoncen. . Totaal ecnier zóveel, dat ieder kind een boek

je kon krijgen. . M c n„b. e gri p t , - 4fe-t n i e t allen op hetzelfde ogen! — blik ko&4«n rekenen, of een ander t/ak do en.. Je moest er vlu g bij

zijn om da1 1 boekje te pakken, dat jegraag wilde hebben. .Kreeg je

dat niet, dan maar een ander genomen... Zo zaten er steeds meisjes

iets anders te doen, zonder dat ik wist, waaraan i-feé r bezig

Ieder werkte echter aan hêS.r taak. Soms was er dus wel een teleur-

stelling, ma.ar dan werd een boekje " besproken", en gingen ze rustie

iets anders doen.. Er werd met plezier en ijver gewerkt..Ieder

W-ëörte voor zichf 'je mocht wél Samen werken, maar niet afkijken, ofs

overschrijven wat een ander al geschreven h^d.. Daarom werd st^eeds

gecontroleerd of dat onderdeel goed verwerkt was.._

I&. AMSTERDAM zaten de kinderen aan tafels van drie... In VLISSINGEN,

waar ee^ nieuwe schoihl bijna twintig jaar later werd opgericht,

nadoen we half rond*, taf els, die tot nele ronde konden gemaakt worde^

Soms vond een meisje net prettig alleen te werken, en met die

halfronde rafels was dat mogelijk.

Was eentaak-oHderdeel klaau, dan staken ze h&n vinger op. Ikschreef

die naam in een schrift, en als zij aan de beurt was, kon zebij me

komen..üIJ zelf kon met iets anders "beginnen. .Zo ging er geentijd ve^_

loren..Ik corrigeerde ALLES met het kind naast me.

Wilde ik een proefwerk geven, klassikaal, dan werd er een klassika-

le les gezet op het bord in de hall. Ook waren er wel eens bespreek

uren, waarvoor een klassikale les nodig was.

Ieder kind kree;, met de gestencilde maandtaak een " af teken -kaart, "

w-arop ALLE vakken stonden, OOK die voor andere leraressen..Was

een gedeelte van een taak klar, we noemden dat " weektaken", en

was hij goed gekeurd, dajö kreeg het kind een cijfer voor haarK

werk, maar een KRUISJE op de kaart.. Me«-fe=e b pt, dHtJlie kruisjes

A&Le^ kris en kras door elkaar ±i?« n..Wa.s de hele kaart vol voor één"VJljj S7 r- y

doveent, dan zette zij naar paraaf eronder./Uu^ v fc^^jju .

IMu kon het gebeuren,dat een leerling voor A.V.O. klaar was, maar

voor een ander vak nog niet..Dan vond ik goed, dat ze in datpur

voor dat vak mocht gaan zitten werken, maar..alle andere uren moestze naar degene, voor wie ze nog niet klaar aas.. Ik had een

eenvoudig controle-.systeem daarvoor: Was een leerling bij MIJ

klaar, dan zette ik de datum, waarop ze klaar gekomen was, ach-ter haar naam in mijn eijferscnrift..Laten we zeggen; 25/4. Was

Be nog niet klaar met haar andere werk, dan zette ik er geenstreep_je onder. Kwam ze dan tóch bij mij, dan stuurde ik haar naar dielerares... Was da"t lokaal " vol", dan mocht ze ook bij mij aan datwerk bezig zijn.. Was zij met alles klaar, dan zette ik een streep-

je onder de datum; 23/4..Nu gebeurde het ook wel, dat ze met deandere vaKken eerder klaar was, dan met de mijne,',/ése ging ik haar

wel eens halen uit de andere les...Zo werkten we altijd samen..Als de hele kaart vol was^ legden de meis§es Jbear neer ou5een

taïel bij de dierctrice, die ook haar aantekeningen ervan maakte.Velen waren al voor net einde van de maand klaar..Dan kregen zenog géén nieuwe maandtaak om het verschil tussen vlugge en lang-z&me leerlingen niet te g root te maken, maar dan mochten ze extra

werk doen. Ik gaf hun meestal een populair wetenschappelijk boekjeom door te lezen, waarvoor de AO boekjes heel geschikt waren.Bij de naaldvakken mochten ze vaak ook een extra opgave makeen.

Niet alleen de knappe leerlingen vonden &i±x»x deze manier van

werken plezierig, maar allen.. VaaK v roeren ze, o±' ze op hun vrijemiddag ook op school mochten komen..Iets wat men zich moeilijk kanvoorstellen, maar vaaK - "geval was...jZoals iets W nieuws" vaakfereugde geeft, zo gaven de nieuwe taken altijd eer blij gevoel.

Nu varen er natuurlijk ook kinderen die te langzaam werkten. Dankeekik wel eensmöor mijn vinpers en gaf een kruisje voor een taak dieniet ^gemaakt \as, of ik gaf wat werk mee naar huis... Ik platstevoor het niet gemaakte werk ook een kruisje in mijn cijferschriften kon daarover dus iêfes op de vergaderingen &e&g&¥\.'i^t^t^js^&^t^-t.

Lat deze met/iode werkelijk miet <sLLIen de ijver van de meisjes ver-hoogde, maar ook tot verantwoordelijkheidsgevoel opvoedde, bljkt uithet volgende ;Eens zat de directrice in een tram, die langs onze school reed.

Toen hoorde ze een dame achter haar zeggen; .Als je eens een^ulp in

de huishouding nodig hebt,probeer die dan te krijgen van dézeschool.De meisjes die hier vandaan komen, zijn niet alleen goedopgeleid maar hebben ook verantwoordelijkheids gevoel..".

Soms kwamen er bezoekers.Dan viel het hun altijd op, dat de meisjesgewoon doorwerkten aan hun taaks 6e*. fi-^~«-f \^JU.i4J^i^* fou**** <3Le4

V

Lat met deze methode meer bereikt werd dan met de klassikale, ookop xmlmKarxmgfflfemsrix het gebied van "leren", maak ik met de volgende

l/ dj&~ b&ff* ^-

aissia^s-* tau3xb 9b / as nüb ,

o»*41 - a{,i« n - BJ *n iitw fitlïas j»« i&*Iji Jalf i gon sa

; n t W ^ •* •**"•• • 't'(Ml d*fe , N . . . '-il

i s fiafa ,nj&i»l^ aallB *»« (,is »jf iW..nj , la gis 3*aw jic . .f'^S imuimb tfe x^bao st

;• sb ^9» a-b tasw IB^ -0199 naji.sm tfi£* sw OTtJhraw . . . » » £ M*iwi« »fe ori *n99 I»w

t»»n -cW at|aia« 9b asbstl - v l *!*•OS9flifl9^9r -

r. 3* bat 3 tt»s«»

.^wr »wrft« aW»f-!«fe ij*»« , , i 3 - . - . - iiii'ia Ji

3V

b -looviüöw ,o»a»l »f loob mo,

i.

9 V

;t>Jr,i u*

.5991'

n osi CC^O

/er

jQii

II l

tt s>t a

lïti

lilv aril»i

M sb

Mi

nfib : 9d 139JB 9

J9lt XL '

voorbeelden duidelijk.:

Wij haddenjfe7 elmatig~ten toonstellingen op__onze scholen, Voor ml.in

vakken vond ik dat een moeilijke opgave... Hoe veel aardiger wa&*

&m iets uit de naaldvakken of uit de echte "huishoudvakken" te laten

zien dan uit het A, -V,, O, .'Juul h-d echter weer meer v ertrouwenjin

m\! dan ik in mijaelf en zei : „Probeer lüxsaarfex maar wat te laten

zien.'iVan alle onderdelen legde ik schriften op/tafel^, zette hier

en daar veldbloemen neer, en zo zag het geheel er toch wat aan-

trekkelijk uit.

Collega's van andere scholen, docenten in de A. V. O.xzakken, zeiden:

U hebt weel betere leerlingen dan wij."

if O, neen, de onze komen uit "De Pijp" en zelfs uit AMSTERD^AMNoord,

waarom zouden ze beter zijn dan de Uwe??Het is alleen de andere

methode, die we toepassen, die de ijver in de hand werkt."

Toen ik later in VLISblNGLN deze methode in overleg j ja on verzoek

Vt'tn o e directrice wilde toepassen, voelden veel collega 's erniets

voor.. Echter |én lerares voor de naaldva(<vken wilde het proberen.

D£ze klds presteerde veel meer dan alle ander4-&tiz tv 6

Ook NU reageerden de anderen ; Jullie klas is veel be ter dan de onzeü

Dit gezegde nad geen enkele grond van waarheid..

Het was wéér : de metnoce die 't hem deed . . .tv-u, i a- -

Wellicnt nadden wij, docenten meer vche -tie voorbereiding, tédoen

dan onze eollega «s van de scnolen, die kli ssikaal werkten. (S

Le Naaldvak-leraresben maakten mappen, waarin de leerlingen zelf

het hele procédé van het stuk, waar ze mee bezig waren, konden-^

. . . Lat werkte zelfstandigheid in de hand, maar voor die leraresse.H.

was er veelv.erk aan vooraf moeten gaan.

Langzaamaan veranderden onze taken, doord-;t de idee'ën van de Belg

bekend eerder.. .z.i jithoof dgedachte was : Het geheel is meer

dan de som der delen, en zo trachtten ook wij meer één re id te

scheppen in onze opdrachten..:

Men noemde dat "üentres d 'Intéret", later zeiden we : Projecten.

Pas in Groningen ( 1948 -1950) en in VLIhbINGEN ( 1951 -1954)

werdefi deze ^'edachtejaf beter uitgewerkt.

Daarom; Vooruitlopend op latere jaren ;

We hadcen voorbesprekingen nodig om te weter, welk " centre" we

zouden nemer,.Dit gebeurde in A M b'T EK DA M nog heel eenvoudig en in

een bespreking bij een gewone vergadering..^

, (f

V

In VLISoINGEN vond de directrice, dat we al genoeg na schooltijd

decen, en hielëfin^wij die vergaderingen ON-üiJR schooltijd , terwijl

de kinderen in de klassen bleven werken...

In (jRONl.NGïiN maakten we alleen met de a. v. o. collega »s "" taken",

meestal bi^j één van ons thuit-:, na schooltijd..

iJ9n heel enkele keer konden we een " Centre " bedenken, waaraan allen

mee konaei, werken; Bijv. Het Roue K ruis, waaraan zowel de naaldvak-

leraressen als de kookdöcenten

.ankele schoolherinneeingen

ïoen ik in jiMSTERMM kwam, nam ik de boekjes van mijn voorgangster

over. Toch mocht ik zelf de inhoud van het onderwijs kiezen en was

niet verbonden aan voorj'cnr <i ten en examens.

bpoedig zag ik, dat de belangstelling voor Vaderlandse Geschiedenis

gering v as.. Ze hadden, dacht ik: Hugo de Groot al öriemaal uit zrn

kist zien komen. . Daarom wil^iR het eens met ^lgernene Geschiedenis

proberen. . Vertelde hun iett over net ontstaan van ons schrift..

Het interesseerde hen evenmin.

-_ Laarop trachtte ik op biografische wijze hun interesse te fangen,

door ovex mensen te spreken, die grote invloed op de westerse cultuur

hadden g ehü.d : Alexander ae Grote, Caesar, Napoleon...

üok die zeiaen onze meisjes niets.

)uen bedenke, dat vele van hen niet geschikt xsrsn geacht aren om na defLt-*i^ti') /i"

lagere school vervolgonderwijs te v-ei -en ü*s6r*^f* -

Wéér gingen mijn pogingen een andere richting uit : Zouden bekende

VROUwEiM misscnien tot hun verbeelding spreken? bijv. Harriet Beecher,

Stowe, Florence ftightingale en Jeanne d v.rc??

Toen had ik goed " geprikt. •

n tóch probeerde ik het nóg eens anders: Ik vroeg op een goede dag

Schrijf eens op, over wie jullie eens iets willen horen in de

Geschiedenislessen. . "

Wie beschfijft mijn verbazing toen ik las : Vondel, Rembrpndt, Jan

Steen; Koningin Vvilhfcmmina. . .

Wel, den zouden we d i e kant uit gaan, maar voor MIJ was er welA

ex^ra studie aan verbonden. .

Wij begonnen met RMBRANDT. . .Nadat ik hun over onze grote schilder

ifcts vertelo had, plaatjes had laten zien. . .bedacht ik: Laten we naar

het rijksmuseum gaan.. Ik vroeg een Lezoek met mijn leerlingen aan, met

let aing van het Museum. ..In olie tijd deed men dat nog bijna niet en

zeker op geen enkele huishoudschool. .Het wr-s heerlijk, hoe de kinderen

genoten, en te mernen, dat de " basis" gWft^g^gelegü was, om de

V — '