Grondrechten en de arbeidsongeschiktheids-

verzekering

Persoonlijkheidsrechten en de verplichtingen van verzekerden tot het ondergaan van

controle en behandeling voor het opheffen van de arbeidsongeschiktheid.

Zelfregulering Verbond van verzekeraars

Persoonlijkheidsrechten

Recht op leven,Recht op lichamelijke integriteit Recht op geestelijke integriteit

(menselijke integriteit)Recht op bescherming van de persoonlijke

levenssfeer

Arbeidsongeschiktheids-verzekeringen

Sociale verzekeringen Particuliere verzekeringen

Rechtsgrond voor de verplichting

Sociale verzekeringen

Ongevallenwet 1903Invaliditeitswet

Ziektewet WAOAAW

Wajong / WAZWIA

NWajong

Rechtsgrond

< 1900: Onrechtmatige daad; 1408 BW

< WOI: Aanvulling arbeidsovereenkomst

< WOII: Solidariteit met behoeftigen

> WOII: Deelname aan het arbeidsproces.Maatschappelijke bijdrage

Behandel en controle voorschriften

Alle sociale verzekeringswetten bevatten bepalingen die betrekking hebben op de

verplichtingen van de arbeidsongeschikte verzekerde heeft en hieronder zijn ook te

verstaan het ondergaan van medisch onderzoek voor controle en het volgen van een

(geneeskundige) behandeling ten einde de arbeidsongeschiktheid te beëindigen, verkorten

of te verminderen.

Wijzigingen hierin

De Ongevallenwet Behandeling en controle in een hand

Mogelijkheid van second opinionRedelijk gematigd wat betreft de verplichtingen

Voorschriften waren niet opgenomen in de Ziektewet zelf maar in aanvullende regelingenHet resultaat was dat de arbeidsongeschikte

huisarrest had en op een stoel moest wachten tot eventueel controle gebeurde.

Na WOII ontstond snel het besef dat dergelijke voorschriften onredelijk waren.

De gestrengheid van de voorschriften hing samen met de rechtsgrond van de verzekering. In de Ongevallenwet en daarvoor ziet men de

verzekering als een compensatie voor een onrechtmatige daad of als een aanvulling op de

arbeidsovereenkomst. In de Ziektewet ziet met de uitkering bij

arbeidsongeschiktheid als een solidariteit met de behoeftige, die daarom aan strenge

voorwaarden moet voldoen.

Bij de invoering van de WAO waarmee de Ongevallenwet en de Invaliditeitswet werden opgeheven werd geen aandacht besteed aan

de behandel- en controle voorschriften. Dit blijkt uit het ontbreken van gegevens

hierover in de parlementaire stukken

WAO-AAW-WAJONG-WAZ-WIA

Bij de invoering van de AAW – Wajong – WAZ werd slechts verwezen naar de WAO.

Bij de invoering van de wet WIA werd wel gesproken over de verplichtingen van de

verzekerde. De bepalingen hierover werden aangescherpt.

Geen aandacht voor de verhouding tussen deze bepalingen en het recht op bescherming

van de persoonlijke levenssfeer en het recht op onaantastbaarheid van het menselijk lichaam.

Dit had wel voor de hand gelegen gezien sinds 1993 deze bepalingen uit de Grondwet volledig van kracht zijn en de wetgever ervoor dient te waken dat de wetten in overeenstemming zijn

me de Grondwet (art. 120 Gw.)

Particuliere verzekeringen

> WOIIGeen automatisme

Rechtsgrond is de verzekeringsovereenkomst 2 momenten

Aanvang van de verzekeringVoltrekken van het verzekerde risico

Initiatief bij de aspirant-verzekerdeVerstrekken van gegevens zodat het risico

bepaald kan wordenLogische verplichting

Raak ook een de persoonlijkheidsrechtenKeuzemogelijkheid

Offerte bij meerdere verzekeraars

Aanvang van de verzekering

Voltrekken van het verzekerde risico

Verzekerde moet zich onderwerpen aan controle teneinde het bestaan of voortbestaan van de arbeidsongeschiktheid vast te kunnen

stellen. Geen keuzemogelijkheid voor de verzekerde

De verzekerde heeft vanuit de verzekering een bereddingsplicht en dient een inspanning te plegen om de arbeidsongeschiktheid op te

heffen of te verminderen.

Botsing van belangen?

Het belang van de verzekeraar kan in conflict komen met de persoonlijkheidsrechten van de

verzekerde. Zo veel mogelijk proberen te vermijden, maar soms zal de verzekerde een beperking in zijn persoonlijkheidsrechten moeten aanvaarden.

Persoonlijkheidsrechten

Recht op leven, op lichamelijke en geestelijke (menselijke) integriteit, op bescherming van de

persoonlijke levenssfeer (geheime, intieme, private en publieke sfeer)

Voor-positieve en boven-statelijke rechten

Codificatie is slechts declaratoir

Menselijke waardigheid

De persoonlijkheidsrechten vormen een uitwerking van de bescherming van de menselijke waardigheid dat het basis

grondrecht is en dat tevens als een beginsel functioneert bij de uitwerking van de andere

grondrechten.

Verhouding van persoonlijkheidsrechten

SchillenmodelConditio sine qua non-verband

Interpretatie door middel van gebruik van modellen

Kern: Recht op levenGeen model: slechts ja of nee

Eerste schilRecht op lichamelijke integriteit

Model: Biologisch fysiologisch model

Recht op geestelijke integriteitModel: Psycho fysiologisch model?

Moeilijkheid: geen scheiding van lichaam en geest

Tweede schil Persoonlijke levenssfeer

CentrifugaalGeheime sfeer

Alleen voor zichzelf, dagboek, psychologieIntieme sfeer

Meest dierbaren Private sfeer

Ongestoord zichzelf zijnPublieke sfeer

Ontplooiing hobby-sport-werk

Naarmate de afstand tot de kern groter wordt neemt de reikwijdte van het grondrecht

exponentieel toe waardoor de objectiviteit van de te beschermen rechtsgoederen verminderd

en de subjectiviteit toeneemt. Het aantal modellen dat kan worden toegepast

vergroot eveneensGrotere beperkingen zijn daarom mogelijk

naarmate de afstand tot de kern groter wordt.

Verklaring

Internationale rechtNationale recht

Supranationale recht

Internationale recht

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens UVRM 1948

Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (en de Fundamentele Vrijheden) EVRM

1953Internationale Verdrag inzake de Burgerlijke en

Politieke Rechten IVBPR

Jurisprudentie EHRM

Preamuble: waardigheid en gelijkheid van de mens wordt vooropgesteld

Dit is inherent aan het mens-zijn.Herhaald in artikel 1.

Art.3: Onschendbaarheid van de persoonArt.5: Geen onmenselijke behandeling

Art.12: Geen aantasting in de persoonlijke sfeer

Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens

Preambule: Verdere uitwerking van de UVRMArtikelen 2, 3 en 8: Recht op leven,

bescherming tegen foltering, onmenselijke behandeling of bestraffing en het recht op

bescherming van de persoonlijke levenssfeer

Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten

Preambule: Verdere uitwerking van de UVRMArtikelen 6, 7 en 17: Recht op leven,

bescherming van de lichamelijke integriteit en de persoonlijke levenssfeer

UVRM, EVRM en IVBPR dekken deze ladingEVRM met EHRM is voor de Nederlandse

rechtsorde van belangJurisprudentie van het EHRM

EVRM is een levend verdrag volgens het Hof daardoor evolueert de interpretatie van het

verdrag met de maatschappelijke ontwikkelingen (doodstraf)

Casuïstische benadering

Drempelwaarde moet overschreden zijn alvorens een verdragsschending wordt

aangenomen.

Jurisprudentie EHRM

Drempelwaarde

Uit de jurisprudentie van het EHRM over de artikelen 2, 3 en 8 EVRM kan worden

opgemaakt dat de vraag of de drempelwaarde overschreden is afhankelijk is van de mate

waarin de menselijke waardigheid geraakt is.

Hierbij wordt dan gebruikt gemaakt van de object-formule van Kant die ook in de

jurisprudentie van het BverfG naar voor komt

Nationale recht

Nederlandse Grondwet Artikel 10 het recht op bescherming van de

persoonlijke levenssfeerArtikel 11 de onaantastbaarheid van het

menselijk lichaam

Nationale recht

De totstandkoming van de artikelen 10 en 11 Gw. tijdens de grondwetsherziening

De Duitse Grondwet (das Grundgesetz)

De geschiedenis van grondrechten

De Nederlands situatie

1946 > WOII: GrondwetsherzieningMoeizaam en langdurig proces

Midden van de jaren ‘70Voorstel tot opneming in de Grondwet van een

recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer

(in het algemene rechtsbewustzijn van de burger alom erkend als zeer belangrijk en

wezenlijk voor een menswaardig bestaan en tevens als een van de grondslag van de

Nederlandse rechtsorde)

De totstandkoming van de artikelen 10 en 11 Gw.

Parlementaire behandeling van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeerKappeyne van de Coppello VVD amendement om een afzonderlijke bepaling in de Grondwet

op te nemen om het recht op lichamelijke integriteit te verzekeren (voorbeeld van de

Duitse Grondwet)Staatssecretaris Zeevalking wist geen raadVan Mierlo D’66 stelde voor om de regering

een studie te laten verrichten naar de wenselijkheid van het voorstel.

Verkiezingen en langdurige regeringsformatie Eerste kabinet Van Agt

Bij enkele maatschappelijke gebeurtenissen werd door kamerleden opgemerkt dat de regeringsstudie nog op zich liet wachten

(affaire Buikhuizen en Huize Assisie)Ratificatie van het IVBPR

Wiegel liet weten dat hard gewerkt werd aan de studie

Drie maanden later (twee jaar na het amendement) verscheen het verslag (6 1/2 blz.

en enkele bijlagen) Korte samenvatting van enkele Duitse

handboeken staatsrecht

Studie: Geen noodzaak tot een afzonderlijke bepaling over lichamelijke integriteit in de

Grondwet Tweede Kamer unaniem vond het wel nodig

Tweede amendementDelegatie van de beperkingsbevoegdheidDiscussie: Geen enkele duidelijkheid met

betrekking tot de inhoud van deze bepaling.Een kamerlid merkte tijdens de stemming, wel

op dat het recht op lichamelijke integriteit in een ruimer kader gezien moest worden

1948Bezetting Duitsland

Filosofische inslag van het GGOpstellers zonder dagelijks bestuurlijke

beslommeringenHiërarchie in het GGKlassieke natuurrechtThomas van Aquino

Paulskirche Verfassung 1848BundesVerfassungs Gericht

De Duitse Grondwet; das Grundgesetz

Preambule: Voor-positieve en boven-statelijke karakter van grondrechten

Artikel 1: De menselijke waardigheid als hoogste goed is onaantastbaar

De overheid moet respecteren en beschermenBasis voor de samenleving

Artikel 2: Recht op vrijheid van de ontplooiing van de persoonlijkheid, het recht op leven, op

lichamelijke integriteit en op vrijheid van de persoon.

Bescherming van de menselijke waardigheidGeen

Vrije ontplooiing van de persoonlijkheid Rechten van anderen, de grondwettelijke

ordening en de zedelijkheid

Recht op leven, lichamelijke integriteit en vrijheid

Slechts door een wet in formele zin

Beperkingen van deze grondrechten

Uitwerking binnen het Duitse recht

Bundes Verfassungs GerichtObject-formule van Kant

De menselijke waardigheid wordt gekwetst wanneer de mens slechts als object wordt

beschouwd. Evenals EHRM wordt een drempelwaarde

gehanteerdKernrecht-theorie

Geschiedenis van grondrechten

Duitse Grondwet: Persoonlijkheidsrechten centraal

Teruggegrepen naar historisch gegroeide situatie

Geschiedenis van grondrechten

< StaatsrechttheorieënVal Romeinse rijk

Volksverhuizingen Opkomst christendom en de Rooms katholieke

kerkSamenwerking paus en de keizer

Karel de GroteWereld als een aards tranendal

Kerkvader Augustinus van Hippo Griekse filosoof Plato

>1000Rustiger

Herovering van het Iberische schiereilandContacten met de Arabische geleerden

Kennis van de Griekse filosofen Aristoteles

Andere visie op het aardse bestaanKomst van het koninkrijk Gods

Voorheen had de mens slechts plichten tegenover God

Monotheïstische godsdienst

Verhoudingen tussen mensen onderling moesten geregeld worden

Meer afstand tussen de mensen onderling Grotere mobiliteit

Grondrechten: PersoonlijkheidsrechtenRecht op vrijheid, leven, lijf en eer

Spanje (adel)Romeins recht

Vervolgens in de rest van EuropaMagna Charta Libertatum

Afbrokkelen van het eenduidige theocratische wereldbeeld

Maatschappelijke bewegingenKatharen

Fransiscus van Assisië

Maarten Luther – ReformatieGodsdienstoorlogen

Persoonlijkheidsrechten konden niet gewaarborgd worden

Problematisch wanneer de machthebbers daar last van hebben

AbsolutismeOveral in Europa

Katholiek – Luthers Calvinisme (aristocratie)

Verenigde RepubliekJohn Locke- Rationele natuurrecht- Engeland

Amerikaanse onafhankelijkheidFranse revolutie

Deelname aan de macht Garantie van persoonlijkheidsrechten

Maatschappelijke ladder

Napoleontische oorlogenRestauratie

1848 Europese revolutiesWO I Algemeen kiesrecht

WOII UVRMUitdijende werking van grondrechten en dan

met name de persoonlijkheidsrechten

ParallelRevolutie deelname van onderste lagen van de

samenleving

LevellersAmerikaanse onafhankelijkheid

Eerste grondwetten van de Franse republiekTijdelijk

Russische revolutie

Sociale grondrechten

Persoonlijkheidsrechten vormen de essentie binnen de grondrechten

Andere grondrechten zijn hiervan afgeleid of zijn nodig om de persoonlijkheidsrechten te

garanderen (klassiek en sociale grondrechten)

Uitbreiding van grondrechten heeft betrekking op het feit dat iedereen uiteindelijk beschermd

wordt in zijn persoonlijkheidsrechten

Wetgeving

Rechtsliteratuur

Jurisprudentie

Nederlandse situatie

Wetgeving

Grondwet en de geschiedenis geeft weinig richting voor de interpretatie van

persoonlijkheidsrechten

Strafrecht: doodslag, mishandeling, belediging, smaad

Strafvordering: bescherming van de rechten van de verdachte

Privaatrecht: Onrechtmatige daad, redelijkheid en billijkheid, bescherming van zwakkere

partijen in het overeenkomstenrecht, WGBO

Publiekrecht: regelingen omtrent wetenschappelijk onderzoek en orgaandonatie

Op basis van de bestaande wetgeving kunnen we stellen dat de persoonlijkheidsrechten niet

slechter worden beschermd dan in andere west – europese landen.

Lichamelijke integriteitHoge Raad 1999-2009 rechtspraak.nl

60 uitspraken waarin de term voorkomtTBS, vaak wordt de term niet door de Raad

gebezigd

Jurisprudentie

Persoonlijke levenssfeerHoge Raad 10 jaar – 300 uitspraken

Meer invulling aan het begrip Edamse bijstandsmoeder

Valkenhorst arrestAlgemeen persoonlijkheidsrecht

Termen: lichamelijke integriteit, persoonlijke levenssfeer, menselijke waardigheid,

persoonlijkheidsrechtenDoor elkaar gebruikt en bij de onderbouwing van een mening over een maatschappelijke

ontwikkeling of gebeurtenis.

Rechtsliteratuur

Struycken 1915: eeuwige en onveranderlijke rechten, bepalend een voor-constitutionele

individuele rechtskring, ook door de grondwetgevende macht te eerbiedingen

Van der Ven 1957: Sociale grondrechten

De Brauw 1965: Persoonlijke levenssfeer ruimer dan de privé-sfeer die door het huisrecht

wordt beschermd. Weinig aandacht voor niet materiële rechten.

PersoonlijkheidsrechtenRegeling bij een grondwetsherziening

Aubel 1968: leven, eer, vrijheid supra-subjective rechten

De Graaf 1977: RechtsvergelijkingWeinig theorievorming in Nederland

Voor-positieve en boven-statelijke rechtenDerdenwerking

Van Till 1970/72: Abortus en euthanasieRecht op leven en lichamelijke integriteit als

onderdeel van het persoonlijkheidsrecht

Lichamelijke integriteit HIV prevalentie-onderzoek

Leenen: Zelfbeschikkingsrecht

Persoonlijke levenssfeerInformationele privacy

Verwarring van begrippenDNA onderzoek Wangslijmvlies

Periode na de grondwetsherziening

Orgaandonatie – Besnijdenis Lichamelijke integriteit

Niet louter accent op zelfbeschikkingliberale visie – christelijke visie

Humane biotechnologieMenselijke waardigheid

Persoonlijkheidsrecht

Handvest voor de Grondrechten van de EUArt. 1: Menselijke waardigheid

Art. 2: Recht op levenArt. 3: Lichamelijke integriteit en verbod van

eugenetische praktijken

Lijkt erg op het GG

Supra-national recht

Beperking van persoonlijkheidsrechten

Rechtsgrond is eveneens de bescherming van de menselijke waardigheid

Kernrecht-theorieNiet de regeling van de bijzondere beperkingenPast niet bij voor-positieve en boven-statelijke

rechten

Praktische toepassing

Model om situaties te onderscheiden en weloverwogen keuzen te maken zonder dat

met toverspreuken gegoocheld wordt

Conclusie

Model is geldend recht

Inspiratie kan uit de Duitse rechtsliteratuur gehaald worden

Bruikbaar in de afweging van belangen bij de verplichtingen die bestaan in geval van

arbeidsongeschiktheid