VolZin | 30 maart 2012

Religie staat onder de wetGeloof kan inspireren, maar ook knechten

Linkse politiek kan religieus geïnspireerd zijn, maar ze is ook kritisch waar religie onderdrukt. De overheid heeft alle gelovigen even lief, maar houdt - waar nodig - gelovigen ook aan de wet. Een reactie van theoloog en GroenLinks-senator Ruard Ganzevoort op Jan van Hooydonks noodkreet: GroenLinks begrijpt de religie niet.

door RuaRd GanzevooRt foto Hollandse HooGte

In zijn recente commentaar (Volzin, 2 maart) bekent redacteur Jan van Hooydonk politiek dakloos te zijn geworden. Na een leven lang als progressief gelovige betrokken te zijn geweest bij vooral PSP en later GroenLinks, is nu zijn vertrouwen in die partij verdwenen. Dat heeft met verschillende zaken te maken, maar vooral met de verschuiving van links-pacifistisch naar links-liberaal. De politieke vrijzin-nigheid van GroenLinks leidt volgens Van Hooydonk tot een negatieve houding ten opzichte van religie. En daarmee voelt hij zich politiek dakloos.

schoonheid van religieMaar klopt het wel? Ziet GroenLinks inderdaad religie vooral als deel van het probleem? Volgens mij ziet GroenLinks juist bij uitstek de dubbelheid van religie als enerzijds een waardevolle dimensie van de samenleving en anderzijds als een risico. Terwijl veel partijen of pro of contra religie zijn, zoeken wij de nuance. Religie is het mooiste wat we hebben en ook het gevaarlijkste. En daarom moet onze houding ten opzichte van religie ook altijd meerduidig zijn.De schoonheid van religie is overal te traceren. De opbloei van onderwijs, kunst en wetenschap, medi-sche en sociale zorg en democratie zijn ondenkbaar zonder de inspiratie en inbreng van religieuze men-sen. Recente onderzoeken laten zien dat ook

GroenLinks ziet bij uitstek dedubbelheid: religie is én waardevol én een risico voor de samenleving

tofik dibi in debat met shariageleerde Haitham al Haddad.

12

vandaag religieuze groepen en mensen een enorme bijdrage leveren aan het maatschappelijk midden-veld en bijvoorbeeld in het islamdebat een goed tegenwicht bieden tegen de polarisatie.Die positieve bijdrage geldt ook specifieker voor link-se thema’s. Of we nu kijken naar de vredesbeweging, de milieubeweging, vluchtelingenwerk, de arme kant van Nederland, de vrouwenbeweging of homo-emancipatie, telkens weer zien we grote aantallen re-ligieus en kerkelijk betrokken mensen het voortouw nemen. Zij niet alleen natuurlijk, want ze werken naar hartenlust samen met mensen met een andere levensbeschouwing. Maar ze zijn er wel volop. Ook – ik zou haast zeggen: vooral – binnen GroenLinks. Allemaal mensen die net als Van Hooydonk kiezen voor geïnspireerde en idealistische linkse politiek vanuit hun religieuze inspiratie. Voor hen is de Lin-ker Wang bij uitstek de ontmoetingsplaats.

ongemakkelijk zwijgenMaar met alle waardering en respect voor religie vergeten we niet de donkere kanten die er ook zijn. Religie is ook een van de belangrijkste complica-ties bij conflicten, als de partijen zich beroepen op religieuze argumenten. Onderdrukking, sektarisme, uitsluiting en vooroordelen, het hoort net zo goed bij religie als de mooie kanten van inspiratie, solidariteit en sociale cohesie. En het hoort even sterk bij de linkse geschiedenis om daar heel erg kritisch op te zijn. Linkse religiekritiek is altijd vooral gericht ge-weest op de onvrijheid die ook een gevolg van religie kan zijn.Lukt het GroenLinks om die twee kanten van respect

OpiniE

403783.indd 2 26-3-2012 14:07:23

Linkse politiek kan niet tevreden zijn met situaties waarin mensen geknecht worden dooroverhe-den,culturen, of – ja, dat ook – religies

voor en kritiek op religie bij elkaar te houden? Lang niet altijd. Veel te lang en veel te vaak hebben we net als andere linkse partijen erg weinig kritiek gehad op religieuze nieuwkomers (van ecospirituelen tot moslims). En er is bij een deel van de GroenLink-sers zeker ook sprake van religie-allergie, vooral waar het gaat om de klassieke kerkelijke instituten. Daar komt bij dat de religieuze leden zich binnen de partij meestal niet religieus uiten. Ze zijn bezig met dezelfde politieke thema’s als anderen en dus niet herkenbaar als religieus geïnspireerd. Er is dus inderdaad lang sprake geweest van een wat onge-makkelijk zwijgen over religie. Maar eerlijk gezegd begrijp ik niet dat Van Hooydonk dat als een recente moeite ziet. Ik denk dat juist de laatste paar jaar het gesprek over religie opnieuw gevoerd wordt. De Lin-ker Wang neemt daarin vaak met het Wetenschap-pelijk Bureau en allerlei afdelingen en werkgroepen het initiatief. Ik zou juist zeggen dat het gesprek over religie opener en constructiever gevoerd wordt dan ooit en dat de kritisch-positieve houding domineert. Misschien - en daar heeft Van Hooydonk een punt - moet dat nog wel wat beter worden uitgedragen. Nederland ziet dan niet alleen de vrijzinnigheid van GroenLinks, maar ook de levensbeschouwelijke veelkleurigheid van de partij.

GodsdienstvrijheidVoor een vrijzinnige partij zijn de klassieke grond-rechten essentieel. Godsdienstvrijheid is daarvan een van de oudste en wil in de kern zeggen dat de staat dient af te blijven van de diepste levensover-tuiging van haar burgers. Het respecteren van religie

hangt hier direct mee samen. Het is niet aan de overheid – of de politiek – om voorkeur te hebben voor de ene of de andere levensovertuiging. Bomen-knuffelaars, boerkadraagsters, bedelmonniken – als politicus zijn ze me even dierbaar.Dat wil echter niet zeggen dat de staat ook moreel neutraal is. Het principe van de rechtsstaat houdt niet alleen in dat de overheidsmacht wordt begrensd door de wet. Het betekent ook dat er fundamentele democratische waarden zijn en dat de overheid die heeft uit te dragen. Daarom hebben we die als ‘uni-versele mensenrechten’ gedefinieerd. Dat is geen staatsmoraal, maar het houdt wel een claim in dat die mensenrechten de basis zijn voor hoe we in een plurale wereld met elkaar omgaan.Hier ontstaan de grote vragen, ook binnen Groen-Links. Het punt is namelijk dat de samenleving in de afgelopen eeuw tegelijk pluraler en individueler is geworden. En de religie is in grote mate geïndividu-aliseerd en losgeraakt van instituten. Dat betekent dat ook mensenrechten als godsdienstvrijheid meer individueel benaderd moeten worden. Het gaat niet in de eerste plaats om de rechten van de groep, maar om de rechten van concrete mensen. Die moeten primair worden beschermd tegenover een al te be-moeizieke overheid. Maar als die rechten onder druk staan van de religieuze groep, dan is het juist vanuit een links perspectief zaak om voor die rechten op te komen. In elk geval door het debat aan te gaan, soms door emancipatie te stimuleren en heel soms door wetgeving.

CompassieHet is natuurlijk een risico dat we daarbij zozeer op de individuele tour gaan dat we vergeten dat men-sen vooral ook ingebed zijn in een gemeenschap. Daarom benadrukken we als Linker Wang graag de notie van compassie. Daarin gaat het juist om de verbondenheid van mensen met elkaar. De verant-woordelijkheid die daaruit voortvloeit, betekent dat we niet tevreden zijn met de situatie dat mensen ge-knecht worden door overheden, culturen, of – ja, dat ook – religies. Met mijn spirituele en linkse drijfveren kan ik niet anders dan me tegen knechting verzetten. GroenLinks heeft geen moeite met religie, maar wel met de donkere kanten die daar soms aan zitten. ■

Ruard Ganzevoort is voorzitter van de Linker Wang en lid van

de Eerste Kamer voor GroenLinks.

De Linker Wang is de religiewerkgroep van Groen-Links. Ze organiseert bijeenkomsten over religie en samenleving en geeft een gelijknamige tijdschrift uit. Zie: www.linkerwang.nl.

30 maart 2012 | VolZin 13

403783.indd 3 26-3-2012 14:07:30