DE KR

ACHT

VAN VE

RBEE

LDIN

GV

AN

DA

AG

TO

T M

OR

GE

N

5 Sleutelsvoor eengroenetoekomst

Vijf sleutelconcepten

Al dertig jaar leveren de Groenen en constructieve en vindingrijke

bijdrage aan het maatschappelijke debat. Ideeën die aanvankelijk

onhaalbaar leken, op gehoon of zelfs op heftig verzet stuitten, wer-

den niet alleen gerealiseerd, ze zijn intussen evidenties geworden.

Die rol blijft ook de komende 30 jaar weggelegd voor Groen!: een

lange termijnvisie formuleren, geschraagd door ideeën die door hun

inherente sterkte onontkoombaar zijn. De ingrediënten voor die vi-

sie? Een scherpe analyse, een ijzersterk geloof in een betere samen-

leving en een stevige scheut verbeelding.

Onze fundering voor de komende 30 jaar: 5 basisconcepten, de sleu-

tels voor het ontgrendelen van een groene toekomst.

Een traditie van, en een toekomst voor verbeelding

vooreengroene

toekomstSleutels

www.groen.be

Nieuwe economische waarden: de nood aan een nieuw kompas

Een samenspel van drie crisissen.De wereld is in de ban van een drievou-

dige crisis. De kredietcrisis in Amerika is

uitgemond in een wereldwijde economi-

sche recessie. Het wereldwijde wantrou-

wen in de financiële sector zorgt voor een

kredietschaarste, die de reële economie

schade toebrengt. Bedrijven moeten

sluiten, werknemers staan op straat, het

consumentenvertrouwen daalt.

De klimaatcrisis stevent af op een point

of no return. Opwarming is de grootste

milieubedreiging waar de mens voor

staat. Orkanen, overstromingen, voed-

selschaarste, hittegolven, droogte en

modderstromen dreigen in de toekomst

een dodelijke tol te eisen.

Stijgende voedsel- en energieprijzen

creëren wereldwijd een sociale crisis.

Bijna één miljard mensen wordt met de

hongerdood bedreigd, en ook de armoede

in eigen land groeit.

Het is dan ook nu dat er verbeelding no-

dig is, dat we met z’n allen nieuwe wegen

moeten zoeken om onze wereld op een

nieuw spoor te zetten.

Het traditionele politieke denken biedt geen uitweg.Liberalisme en socialisme zijn de weg

kwijt. De crisis daagt ook het politieke

denken uit. Met de val van de muur en

de verpaupering van Oost-Europa riep

Guy Verhofstadt het liberalisme uit tot

historische overwinnaar. De vrije markt

werd verheerlijkt als nooit voorheen,

de ‘onzichtbare hand’ van Adam Smith

kreeg een goddelijk en onaantastbaar

statuut.

Twintig jaar na het eerste burgermani-

fest is het neo – liberalisme als een pud-

ding in elkaar gezakt. De nette heertjes

die elke overheidsbemoeienis verguis-

den, hebben – door schade wijs geworden

– hun onwrikbare geloof in die ‘invisible

hand’ opgegeven. Vandaag kloppen ze

aan in Downing Street 10, aan de poorten

van het Elysée en de Wetstraat 16, en

schooien om hulp. Het gevraagde aal-

moes: miljarden euro’s overheidsgeld om

het systeem te redden.

Niet gehinderd door ethische overwegin-

gen, hebben banken de voorbije decennia

de inkomsten uit vermogen gemaxima-

liseerd. Die zeepbel is intussen uit elkaar

gespat. En zelfs de liberalen kijken nu vol

verwachting richting overheid. Die moet

de burger duidelijk maken dat iedereen

de broeksriem moet aanhalen: van de

kleine spaarder over het personeel van

de banken tot de ‘onderdaan’ die werd

aangezet om aan pensioensparen te

doen… Maar een kanttekening plaatsen

bij de superioriteit van de vrije markt? Ho

maar!

Bij de socialisten horen we traditioneel

een ander geluid. Zij zijn voorstander van

meer overheidstussenkomst, en van een

betere herverdeling van de opbrengst

van de economie. Op zich zijn dit cor-

recte invalshoeken. Maar net zoals de

liberalen, gaan ook de voorstanders van

meer overheidstussenkomst uit van de

eeuwige nood aan meer groei.

Eén vaststelling staat echter als een paal boven water.

Aan de botsing van de ideeën, de tegenstelling tussen

links en rechts, tussen socialisme en liberalisme, tussen

planeconomie en vrije- marktsysteem, is een einde geko-

men. Die strijd is beslecht. Het staat voor iedereen vast

dat een vrije markt van vraag en aanbod, met een over-

eengekomen prijs van goederen en diensten als commu-

nicatiemiddel tussen beide partijen, de beste methode is

om de materiële en geestelijke belangen van elke samen-

leving te dienen en de betrekkingen tussen miljarden

mensen te ordenen. Het systeem scherpt zoveel mogelijk

welvaart, voor zoveel mogelijk burgers. Er bestaat geen

betere methode om armoede, onwetendheid en achter-

lijkheid te bestrijden.

Guy Verhofstadt (eerste burgermanifest 1989)

“

”

Het BBP: een doldraaiend kompas.Die focus op groei heeft veel te ma-

ken met het instrument waarmee we

welvaart meten: het Bruto Binnenlands

Product (BBP), de optelsom van alle

goederen en diensten die in 1 jaar tijd

geproduceerd worden. Of de economie

groeit, en de welvaart in een land toe-

neemt wordt eraan afgelezen.

Maar een meetinstrument, ook het BBP,

is nooit neutraal. Er liggen onuitge-

sproken keuzes aan ten grondslag. Zo

worden er geen langetermijneffecten

opgenomen in het BBP, en wordt enkel

betaalde arbeid geteld. Die fundamen-

tele onderliggende keuzes maken het

BBP ongeschikt als richtingaanwijzer

voor het beleid.

Deze focus op groei, met het BBP als

meetinstrument, zorgt ervoor dat we

nu al jaar na jaar rijker zijn geworden.

Maar dat we ons tegelijkertijd steeds

armer zijn gaan voelen. We rijden ons

vast in een krampachtige poging om

rijker te worden, en staan niet stil bij

het feit dat we er niet langer gelukkiger

op worden. Integendeel.

Het Bruto Binnenlands Product omvat luchtvervuiling

en reclame voor sigaretten en de ambulances die op de

snelwegen verkeersslachtoffers weghalen. Het rekent de

speciale sloten voor onze deuren mee en ook de gevan-

genissen voor de mensen die ze stukmaken. Het Bruto

Binnenlands Product omvat de vernietiging van de ceder-

wouden en de dood van Lake Superior. Het neemt toe met

de productie van napalm en raketten en kernkoppen. Het

houdt geen rekening met de gezondheid van onze gezin-

nen, de kwaliteit van het onderwijs of het genoegen dat

we aan spelen beleven. Het is het zo onverschillig voor de

properheid van onze fabrieken als voor de veiligheid van

onze straten. Het telt niet de schoonheid van onze poëzie

mee of de kracht van onze huwelijken, noch de intelligen-

tie van het publieke debat of de integriteit van overheids-

officials... het meet kortom alles, behalve dat wat het le-

ven de moeite waard maakt.

Robert Kennedy

“

”

Tijd voor een nieuwe aanpakSteeds meer economen waarschuwen

dat de huidige koers ons rechtstreeks

naar de afgrond brengt. Zo is volgens

Thomas L. Friedman – één van de archi-

tecten van de globalisering – “kiezen

voor een groene economie de enige

optie om Amerika uit het slop te halen”.

“Amerika moet afkicken van olie en ra-

dicaal zijn hele energiesysteem hervor-

men van fossiel naar schoon, efficiënt

en hernieuwbaar”. Ook Friedman kijkt

dus – in tegenstelling tot vele politici

– verder, en minimaliseert de huidige

crisis niet tot louter een crisis van het

financiële systeem. Ook VN secretaris

Ban Ki-Moon pleit vurig voor een groene

economie.

Het zijn mensen als Friedman en Ban

Ki-Moon die samen met de ecologische

partijen de wereldleiders zullen moeten

overtuigen om nieuwe afspraken te ma-

ken omtrent de parameters voor onze

welvaart. En over een nieuw kompas

dat rekening houdt met de draagkracht

van mens en milieu.

Wat de cijfers niét zeggen ...Economen en wetenschappers werkten

de voorbije jaren aan alternatieven om

het ontelbare toch te tellen. De tijd is

rijp om nu voor die alternatieven voor

het BBP te kiezen. De ISEW (Index of

sustainable economic welfare) houdt

rekening met de waarde van het ecolo-

gisch kapitaal en met de inkomensver-

deling. Hij valoriseert ook de arbeid die

niet vergoed wordt (bv. vrijwilligers-

werk, buurtinitiatieven, ...).

Kiezen voor het ISEW is kiezen voor

een ander kompas, dat kwaliteit meet

in plaats van kwantiteit. Producten

worden duurzaam, de wegwerp-

maatschappij wordt afgebouwd.

Overheden hebben er niet langer

belang bij om bedrijven te steunen die

geen rekening houden met de draag-

kracht van mens en milieu. Die bedrij-

ven hebben immers een negatief effect

op het ISEW.

Een nieuwe maat om onze economie

te meten geeft alle kansen aan de

ecologische economie. De ecologische

economie is het antwoord op de grote

crisissen waar we vandaag mee wor-

den geconfronteerd.

GROENEEENNewDeal

De hebzucht van het huidige economische systeem.De financieel-economische malaise, de

klimaatverandering en de sociale crisis

zijn uitingen van hetzelfde probleem:

een economie die weigert rekening te

houden met de draagkracht van mens

en milieu. Zolang we de drie uitdagingen

als drie verschillende problemen zien die

verschillende oplossingen vereisen, blij-

ven we vastzitten in het traditionele kor-

tetermijndenken dat deze crisissen net

heeft veroorzaakt. En het is écht geen

optie de financiële crisis aan te pakken,

en een oplossing voor het klimaatpro-

bleem of de sociale crisis uit te stellen.

Er zijn twee crisissen die we samen het hoofd moeten bie-

den: de klimaatverandering en de crisis van de wereld-

economie. En tegelijkertijd bieden deze crisissen ons een

geweldige opportuniteit: de opportuniteit om ze allebei

met tak en wortel uit te roeien. Een degelijke aanpak van

de wereldwijde financiële crisis vereist een intensieve

en wereldwijde inspanning. Het grootste deel van die in-

spanning zal bestaan uit investeringen in een groene(re)

toekomst. Die investeringen zullen de klimaatverande-

ring indijken, miljoenen groene jobs creëeren, en groene

groei stimuleren. Wat we nodig hebben, is een groene

New Deal. Die ‘deal’ moet lonend zijn voor élk land, voor

rijk en voor arm. Samengevat, moet ons antwoord op

de financiële crisis in de eerste plaats groene en sociale

doelstellingen naar voor schuiven. Wat we vandaag nodig

hebben is leiderschap – ùw leiderschap.

Ban Ki-Moon, Poznan, 11 december 2008

“

”

En als we het nu eens anders zagen?Het is de hoogste tijd om buiten het

kader te denken. Om met verbeelding

en nieuwe denkpistes de crisissen niet

enkel als een probleem te zien, maar

juist ook als het begin van een oplossing.

Een echt duurzame oplossing van de

crisis moet de drie uitdagingen tegelijk

aanpakken.

Zo wil Groen! de klimaat- en sociale

crisis zien als een kans om de financieel-

economische crisis op te lossen. Door nu

massaal te investeren in een ecologische

economie kunnen we werken aan het

herstel van onze planeet. Investeringen

gericht op de lange termijn, kunnen we-

reldwijd miljoenen groene jobs creëren

en de economie terug vlot helpen trek-

ken. Investeringen in een duurzame en

ecologische economie zijn hier de sleutel.

Ons voorstel: een Groene New DealConcreet stellen we een Groene New

Deal voor, een overeenkomst met de

samenleving, en met zoveel mogelijk

partners: werkgevers en vakbonden,

milieu- en consumentenbewegingen, het

hele middenveld en alle overheden in ons

land.

Die Groene New Deal houdt in dat we

gericht overheidsmiddelen investeren

om de economie recht te trekken. Maar

daar moet iets tegenover staan: de

overgang van een onhoudbaar econo-

misch groeimodel naar een ecologische

economie. Waarbij we afscheid nemen

van technologieën en oplossingen uit het

verleden zoals nieuwe autostrades, ver-

vuilende terreinwagens en supertrucks,

nieuwe kolencentrales of kerncentrales,

een opgefokte landbouw gebaseerd op

massaproductie, pesticiden en gentech-

nologie, prestigieuze ruimteverslindende

bouwprojecten , huizen en gebouwen

die energie verspillen … En waarbij we

massaal investeren in sectoren die én

overheidsinvesteringen kunnen gebrui-

ken, én jobs opleveren én onze economie

vergroenen.

Zo willen we de energieproductie radi-

caal herdenken: weg van de gecentrali-

seerde productie in enkele grote centra-

les die draaien op vervuilende fossiele

brandstoffen, en naar een gedecentrali-

seerde groene energie-opwekking met

een zonnedakenplan voor Vlaanderen,

windmoleneilanden op de Noordzee,

duizenden gezinnen met hypermoderne

verwarmingsketels die tegelijk warmte

en electriciteit produceren,…

We willen investeren in industriële

processen die werken zoals de natuur :

afval wordt volgens het cradle to cradle-

principe opnieuw gebruikt als grondstof.

Producten worden zo ontworpen dat

ze voor nul afval en zo weinig mogelijk

vervuiling zorgen. De Vlaamse chemie

die kiest voor natuurlijke grondstoffen

en voor schone producten. Slimme na-

tuurlijke veredelingstechnieken maken

genetische manipulatie overbodig.

Ook de aanpak van de mobiliteit in

Vlaanderen kan best wat meer verbeel-

ding gebruiken. Beeld je in : investe-

ringen in autoluwe centra, een net van

fietssnelwegen en van lightrailverbin-

dingen in Vlaanderen, hoogwaardige

binnenvaart en vervoer van stadscontai-

ners onder de grond om vrachtwagens

te weren uit onze centra. Of een systeem

van elektrische wagens, laadstations én

groene stroom waardoor de uitstoot van

fijn stof in kernen en woongebieden tot

nul herleid wordt.

We investeren massaal in een isola-

tieprogramma voor alle woningen in

Vlaanderen, te beginnen met de wonin-

gen van de sociaal zwaksten. Het gevolg:

iedereen betaalt minder op termijn, we

ondersteunen de bouwsector én bouwen

lage energie-woningen: huizen zo slim

dat ze energie leveren aan het net. Een

goed voorbeeld van hoe we de drie crisis-

sen samen aanpakken!

Beeld je in dat we duizenden groene jobs

scheppen. Niet door ruimte en natuur

te vernietigen, maar integendeel door

werk te maken van natuurherstel, de

ontwikkeling van nieuwe natuur en wa-

terberging, door te investeren in levende

bodems, in ecologische en biologische

landbouw, in ecologisch toerisme.

het basisloonop inkomen en arbeid:

Daens in de 21ste eeuwHonderd en één jaar na zijn dood is Daens

populairder dan ooit. Dagelijks staan

mensen in de file op weg naar ‘DAENS- de

musical’. Dagelijks worden op de scène de

levieten gelezen van “de vuile kapitalis-

ten die de kleine man uitbuiten, die winst

maken dank zij kinderarbeid”.

Maar Daens’ gedachtengoed is actueler

dan ooit. In 2006 ging van alle meerwaar-

de die we samen realiseerden een groter

stuk naar de aandeelhouders dan naar de

loontrekkers die via hun arbeid het beste

gaven om het bedrijf groot te maken. De

nieuwe kapitalisten zijn niet langer de

makkelijk identificeerbare mannen met de

hoge hoed, op de eerste rij in de kerk van

priester Daens. Ze opereren grotendeels

achter de schermen, worden af en toe even

zichtbaar, wanneer ze bliksemafleider spe-

len en het gelag betalen voor een zoveelste

implosie van het systeem. Ze incasseren

hun astronomische ontslagvergoedingen

en verdwijnen weer door de achterdeur.

De werknemer van Opel, Volkswagen,

Audi, Bekaert, Arcelor Mittal, Fortis of

Dexia staat er bij en kijkt er naar. Hij

werd om de oren geslagen met euforische

berichten over succes en productiviteit. En

toch moet hij inleveren, krijgt hij steeds

minder loon voor steeds minder zekerheid.

Winsten zijn astronomisch hoog, de mi-

nimumlonen en uitkeringen liggen in dit

land onder het Europees levensminimum.

Fiscale fraudejagers trekken gefrustreerd

aan de alarmbel: alleen al het pas ver-

jaarde Anhyp fraudedossier genereert 200

miljoen euro gederfde inkomsten voor de

schatkist. De meest recente studies ramen

de fiscale en sociale fraude in dit land op

30 miljard euro, iets minder dan 10% van

het BBP, voor Frankrijk is dit 2% van het

BBP.

Wie zal er in de 21ste eeuw nog de levieten

lezen van de ‘vuile kapitalisten’ en hun

slippendragers in de politiek?

n ieuwe kijk

EEN

Iedereen een baan om zijn brood te verdienen is een idee

uit de industriële revolutie. Het verband tussen jobs en

groei is verbroken. Zo is het verkoopsvolume van de

grootste bedrijven met 700% gegroeid terwijl de tewerk-

stelling in diezelfde bedrijven daalde met 20%.

Bernard De Lietaer, ondervoorzitter van de nationale bank

en mede oprichter van de Euro.

“”

De leugen van het ‘loon naar werken’ Er is iets fundamenteel fout aan de ma-

nier waarop we vandaag arbeid bekijken.

Steeds meer mensen zijn niet (meer)

gewild door de arbeidsmarkt. Tegelijker-

tijd worden ze steeds meer onder druk

gezet om hun plaats op de arbeidsmarkt

weer in te nemen. Ook de druk op de

werkenden wordt steeds verder opge-

voerd. Anderzijds komt meer dan de helft

van het totale volume inkomens in België

voort uit roerend en onroerend goed. De

automatische en logische correlatie tus-

sen werken en loon (naar werken) is dus

zo goed als onbestaande.

Onder invloed van aaibare liberalen zoals

Verhofstadt en De Gucht is solidariteit

als begrip de voorbije jaren geruisloos

vervangen door het rechten/plichten

denken van de actieve welvaarstaat. Wie

wil werken, vindt werk en heeft rechten,

wie geen werk vindt voldoet niet aan

zijn plichten en verliest meteen ook alle

rechten. ‘Werkonwilligen’ verliezen hun

uitkering en worden naar het OCMW

doorverwezen voor leefloon. Steeds meer

OCMW’s schorsen op hun beurt de RVA-

geschorsten.

Mensen worden steeds vaker gedwon-

gen om minder kwalitatieve jobs aan te

nemen. Dagelijks zijn er in België bijna

100.000 mensen aan de slag met een inte-

rimcontract, op jaarbasis zijn er dat niet

minder dan 380.000. Hun aantal stijgt

jaar na jaar. Voor een kleine minderheid

is dit een opstap naar een vaster con-

tract, maar een steeds groter wordende

onderlaag op de arbeidsmarkt blijft ge-

vangen in onstabiele uitzendcontracten

– vaak op dag- en weekbasis. Ze krijgen

geen lening, zijn aangewezen op de dure

private huurmarkt of staan jaren op

een wachtlijst voor een sociale woning.

Van groepsverzekering of extralegale

voordelen of hospitalisatieverzekering

blijven zij verstoken. De mensen die in

deze onstabiele arbeidsmarkt terecht

komen flirten vaak een leven lang met de

armoedegrens. Wie het psychisch of soci-

aal moeilijk heeft wordt van het kastje

naar de muur gestuurd en vindt nooit

een aangepaste job. De spanning tussen

de laagste en de hoogste lonen bedraagt

vandaag 1 op 18.

Tegelijkertijd is meer dan 50% van alle

inkomens in België afkomstig uit andere

bronnen dan arbeid: intresten, onroe-

rend goed, aandelen, ...In dit land wordt

50% van de inkomens verworven zonder

er voor te werken.

Een nieuwe relatie tussen werk en geld?Steeds minder mensen werken dus

steeds harder om steeds minder te ver-

dienen – en steeds meer mensen verdie-

nen steeds meer door steeds minder te

werken. Hoe lang duurt het nog eer ook

dit systeem onherroepelijk in de vernie-

ling draait? En kan het niet anders?

Ja, het kan anders. Ja, het is tijd voor ver-

andering. We moeten de relatie tussen

werken en geld radicaal herdenken. We

moeten de loskoppeling van arbeid en

loon niet langer als een probleem zien

maar als een kans. Een kans om àlle

arbeid te waarderen en te valoriseren.

Alle werk dat wordt verzet ten voordele

van de samenleving. Dus niet alleen het

onmiddellijk economisch rendabele,

bezoldigde werk, maar àlle werk.

Arbeid is essentieel voor de ontplooiing

van de mens. Arbeid is de kunst om cre-

atief te zijn, om met grondstoffen iets te

creëren dat nuttig is, dat andere mensen

kan verbazen door zijn schoonheid, dat

eigen energie omzet in grensverleggende

prestaties.

Concreet: een basisloon voor iedereen.We moeten naar een samenlevingsmodel

waar mensen werken om te leven en niet

langer leven om te werken. En waar an-

deren, ook diegenen die in het reguliere

arbeidscircuit niet meekunnen of niet

gewild zijn - wegens te oud, te gehan-

dicapt, te allochtoon - toch productief

kunnen deelnemen aan de maatschappij,

en ervoor betaald worden.

Als we “werken” radicaal willen herde-

finiëren, laat ons dan beginnen met de

definitie van een voltijdse baan. In ons

voorstel bedraagt die 32 uur of 4 dagen.

Zo realiseren we een herverdeling van de

bestaande kwalitatieve arbeidsplaatsen.

Tegelijkertijd verdienen mensen hier-

door 20% minder.

Dit inkomensverlies wordt goedgemaakt

door een basisloon. Het basisloon is

een loon dat je sowieso krijgt, zonder

tegenprestatie. Het wordt gefinancierd

door het rechtvaardiger belasten van

de inkomens uit vermogen. Het is bij

aanvang gelijk aan de helft van het leef-

loon en wordt in deze eerste fase alleen

uitbetaald aan de lagere inkomens. Dit

tot de inkomensspanning tussen lagere

en hogere inkomens is terug gebracht

van 1 op 18 tot 1 op 8. Zo worden ook de

lage pensioenen opgetrokken; wie een

laag pensioen heeft krijgt er immers een

basisloon bovenop.

Wie geen job heeft wordt bovenop het

basisloon bijgepast tot op het niveau van

de welvaartvaste uitkering (leefloon of

werkloosheidsuitkering). Op die manier

wordt ook de zogenaamde werkloos-

heidsval weggewerkt.

Door de arbeidstijdbeperking komt er

meer ruimte om te onthaasten, dit is

vooral belangrijk voor het toenemend

aantal alleenstaande ouders die vandaag

voltijds moeten werken om voldoende

inkomen te hebben en geen gebruik

(kunnen) maken van de bestaande tijds-

kredieten.

Mensen kunnen dank zij het basisloon

meer zelf investeren in zorg en vrijwil-

ligerswerk. Er worden minder kosten ge-

maakt om deze diensten uit te besteden,

het gevoel van eigenwaarde neemt toe

en sociale netwerken worden versterkt.

Alle talentenontwikkelen:de onthaaste schooldag

We draaien dol.In een samenleving waar alles te koop is,

is maar één ding belangrijk, geld. In deze

samenleving is de mens volledig overge-

leverd aan de wetten van de markt. Om

te overleven moet je consumeren. Om te

consumeren heb je geld nodig, om geld

te hebben moet je werken.

Onze samenleving verschraalt. Om

samen muziek te maken hebben we geen

tijd want we moeten absoluut naar Clou-

seau of de musical Daens. Om samen een

koffietje te drinken en wat ervaringen

uit te wisselen over hoe we onze pubers

nu het best aanpakken hebben we geen

tijd, want we moeten na het werk nog

even langs de opvoedingswinkel om die

nieuwe brochure. Om even samen met

oma te scrabbelen hebben we geen tijd

want willen we erbij horen dan moeten

we absoluut de laatste kaskraker in de

bioscoop gezien hebben…

Het vroegere kostwinnersmodel heeft

plaats geruimd voor een tweeverdiener-

model. Vandaag wordt per gezin 2/3de

meer gewerkt dan in 1950. Vrouwen

zijn beduidend méér buitenshuis gaan

werken, maar mannen amper minder. In

het tweeverdienermodel weegt de dub-

bele dagtaak zwaar. Vrouwen besteden

per week 10 uur meer aan huishoudelijk

werk en 2 uur meer aan zorg voor de

kinderen dan mannen.

Liefst 44% van de Vlamingen vindt

dat een dag te weinig uren heeft en de

doorsnee Vlaming heeft het moeilijk om

werk en gezin te combineren. Relaties,

gezinnen en kinderen staan voortdurend

onder druk, zoals blijkt uit de enorme

stijging van de hulpvraag in de bijzon-

dere jeugdzorg , de geestelijke gezond-

heidszorg…

We zitten met z’n allen vast in een sys-

teem dat alleen maar verliezers creëert:

- overstresste ouders (volgens studies

zijn de Belgische dertigers de meest

Er schuilt een fundamentele paradox in onze levensstijl. De

meesten van ons streven actief naar een hoger inkomen.

Maar ondanks het feit dat de Westerse samenlevingen rij-

ker zijn geworden, zijn de mensen er niet gelukkiger op

geworden. Dit ontnuchterende feit zou een discussie op

gang moeten brengen over hoe we onze levens kunnen

verbeteren. Het zou elke regering, én elk van ons, ertoe

moeten aanzetten onze prioriteiten opnieuw op een rijtje

te zetten.Richard Layard, ‘Happiness. Lessons from a new science’, 2005

“

”

gestresseerde groep in Europa!)

- een overbevraagde overheid: zorg-

taken die vroeger thuis in familie-

kring werden opgenomen worden

vandaag doorgeschoven naar de

dienstensector. Werknemers die

deze taken overnemen eisen terecht

een fatsoenlijk loon. Kwalitatieve

zorg die toegankelijk moet zijn voor

iedereen, is alleen mogelijk als de

overheid deze zorg subsidieert via de

social-profitsector, via dienstenche-

ques of via allerlei speciale statuten.

Maar de overheid is niet in staat om

al deze vragen te beantwoorden: als

we verder doen zoals vandaag, dan

werkt morgen 2 op de 3 werknemers

in de dienstensector. Onhaalbaar en

onbetaalbaar.

- Niet-geholpen zorgzoekenden: lange

wachtlijsten in de kinderopvang,

de opvang voor personen met een

handicap, de ouderenzorg. In een

samenleving met steeds meer zeer

oude mensen – in 2050 leven er in

Vlaanderen 650.000 negentig plus-

sers- zal die zorgvraag alleen maar

toenemen.

- Gestresseerde kinderen: depressies

en zelfs zelfmoorden bij kinderen

komen steeds talrijker voor. Het is

voor kinderen onmogelijk om niét

aangetast te worden door de druk en

competitie waaraan ze hun ouders

blootgesteld zien worden.

Waar zijn we in hemelsnaam mee bezig?

Zullen we het even samenvatten?

We werken steeds harder, om steeds

meer te verdienen. Om dat te kunnen

doen, moeten we hele stukken van ons

leven “afstoten” en delegeren (kinder-

opvang, creches, stages, naschoolse

activiteiten). Om die te kunnen betalen,

moeten we meer verdienen en dus harder

werken.

Het onderwijs draait mee in de rat raceOok kinderen moeten van jongs af aan

presteren: het onderwijs in de ac-

tieve welvaartsstaat vandaag stoomt

kinderen en jongeren klaar voor de

arbeidsmarkt. De minister van onder-

wijs publiceert lijsten van opleidingen

waarmee men moeilijk werk vindt en die

je dus beter niet kiest, hierbij zowat alle

kunstopleidingen. Ons onderwijs is in de

eerste plaats een “hoofdzaak” en geen

zaak meer van ‘persoonlijke ontwikke-

ling’. Tijdens de steeds korter wordende

schooldag moeten kinderen geconcen-

treerd zijn en kennis opslaan. Er is geen

tijd om de andere talenten van kinderen

aan te spreken.

De kindertijd is verkavelde tijd gewor-

den. Versnipperd tussen schooltijd,

kinderopvangtijd en buitenschoolse acti-

viteiten. Steeds meer ouders zijn aange-

wezen op voor- of nabewaking voor hun

kinderen. Ouders werken vaker beiden

buitenshuis en kunnen dus niet om 15.30

uur aan de schoolpoort staan om hun

kinderen op te halen. Bovendien groeit 1

op 10 kleuters en bijna 15% van de leerlin-

gen uit de lagere school op in een éénou-

dergezin. Kinderopvang op school is in

de meeste scholen een tijd van wachten

en stress. Wachten tot de school begint,

wachten tot je ouders je ophalen. En dan

rennen om andere talenten te ontwikke-

len in de turn-, ballet-, of muziekles. Kind

zijn was nog nooit zo stresserend.

Iedereen mee?En dan zijn er nog die kinderen die thuis

geen Nederlands spreken. Voor hen is het

onderwijs een bevestiging van hun onge-

lijke kansen. Wanneer een kind opgroeit

in een kansarm gezin waar de thuistaal

niet het Nederlands is, heeft het één

kans op drie om tegen het zesde leerjaar

1 jaar leerachterstand te hebben, en één

kans op twee om geen enkel diploma te

halen. België doet het daarmee een stuk

Kinderen en stress hoor ik u denken? Zij hebben toch een

onbezonnen bestaan? Dat was inderdaad zo, maar de

maatschappij is zo geëvolueerd dat zelfs zij er niet aan ont-

snappen. Kinderen zijn gelukkig flexibel en kunnen veel

hebben, maar ook hun aanpassingsvermogen is beperkt.

Het zou niet realistisch zijn het tegendeel te denken. Ze

kunnen immers niet alles aan. Ook in Vlaanderen stellen

kinderpsychologen vast dat steeds meer kinderen klagen

over hoofd- en buikpijn als het school is. Tijdens het week-

end en de vakanties voelen ze zich veel beter! Uit een on-

derzoek bij 1.127 kinderen bleek dat drie op de tien Vlaam-

se kinderen tussen 10 & 14 jaar geregeld klagen over buik-,

hoofd- en nekpijn. Ze liggen ’s nachts wakker en kunnen

zich moeilijk concentreren bij hun schoolwerk. Kinderen

van gescheiden ouders zijn nog stressgevoeliger.

Veerle Magits, UVV-info, januari 2003

“

”

slechter dan andere Europese landen, en

dat is een groot probleem in een samen-

leving die onherroepelijk steeds verder

kleurt.

Sinds 2002 stijgt het aantal kinderen

dat in Vlaanderen wordt geboren vooral

dankzij niet-Belgische vrouwen. In de

steden betekent dit dat 2 op 3 kinderen

worden geboren in een gezin waar de

thuistaal niet het Nederlands is. Die

kinderen staan binnen 2,5 jaar op de

drempel van de kleuterschool met in

hun rugzakje hun eigen taal, cultuur en

religie. Het is niet door de factuur voor

schooluitstappen te beperken dat we

deze kinderen meer kansen gaan geven.

En het is ook niet toevallig in Finland,

waar men de moed heeft gehad om het

onderwijssysteem voor kinderen tot 14

grondig te herzien, dat de emancipatie

door onderwijs wél floreert.

Waar zijn we mee bezig? Wat is het voor

een systeem dat kinderen reeds van

jongs af aan in een stresserend keurslijf

dwingt? En vooral, dat vele talenten

onbenut laat – talenten die we in onze

toekomstige creatieve kennismaatschap-

pij nodig zullen hebben ...

Kan het niet anders? Kunnen we geen

systeem bedenken dat àlle talenten van

àlle kinderen ontplooit? Een systeem dat

kinderen in hun waarde laat, dat het ver-

band en de verrijking zoekt tussen leren,

spelen, sporten, creëren, in team werken,

in plaats van dit in apartre hokjes op te

sluiten?

Het is tijd voor verandering.Groen! pleit voor een “onthaaste school-

dag”: een schooldag met één derde aan-

dacht voor het hoofd, één derde voor de

handen en één derde voor het hart. Binnen

de huidige schooldag ligt de nadruk, on-

danks alle ervaringsgerichte onderwijsme-

thodes, immers nog steeds op het hoofd.

In deze onthaaste schooldag wisselen les-

sen rekenen zich af met keuze-activiteiten,

muziek, tekenen, toneel, worden er ruime

ravotpauzes ingebouwd, en wordt er aan

sport gedaan over de individuele klassen

heen - net zoals in de sportclub. Op die ma-

nier kunnen alle kinderen al hun talenten

op school ontwikkelen, en staat het vol-

ledige kind centraal.

Bovendien valt de stress van het heen-en-

weer-rijden weg. In dit systeem bestaat de

breuklijn tussen het leren, het wachten op

de ouders en de buitenschoolse activiteiten

niet: naschoolse activiteiten en kinderop-

vang worden naar het kind gebracht in

plaats van andersom. Kinderen kunnen

(maar moéten niet!) van 8 uur ’s morgens

tot 18.00 ’s avonds op school terecht..

Uiteraard betekent dit een uitbreiding van

het lerarenkorps. Wij streven naar meer

begeleiders per klas, en naar kleine klas-

sen. We brengen ook de muziekleraren, of

sport- en dictieleerkrachten naar de school.

Alleen zo kan er voldoende aandacht zijn

voor elk kind, en verlaagt de druk op de

leerkrachten. Er komt ruimte vrij om spe-

cifieke interesses en talenten beter in te

zetten en voor samenwerking en overleg.

Kinderen die leerachterstand oplopen of

onze taal niet echt machtig zijn kunnen

extra begeleid worden.

Met een onthaaste schooldag krijgt onder-

wijs veel minder alleen maar een economi-

sche finaliteit – leren voor een goeie job als

je later groot zal zijn. Het kind, zijn ontwik-

keling, en zich goed in het vel voelen staan

centraal. En vooral: spelen en creativiteit

krijgen weer een volwaardige plaats in het

leven van een kind.

Echt samenleven:sociale ecowijken

Meer mensen, minder open ruimte.Volgens het planbureau zullen er in 2060

1,4 miljoen meer mensen wonen in Vlaan-

deren. Steeds meer van deze Vlamingen

wonen bovendien alleen: het aantal singles

steeg sinds 1990 met 37% en zal tegen 2025

nog met een kwart toenemen. Daarnaast

verandert ook de samenstelling van gezin-

nen veel vaker. Er wordt vaker gescheiden,

getrouwde mensen worden weer singles

of beginnen een nieuwe relatie en er zijn

steeds meer alleenstaande ouders met

kinderen. Die gezinsverdunning heeft

ingrijpende gevolgen. Steeds meer men-

sen wonen in onaangepaste woningen: te

groot, te klein ... Al deze mensen willen

hun eigen stek, en dus hebben we tegen

2025 80.000 bijkomende woningen nodig .

En de nood aan woningen is nù al schrij-

nend. In Antwerpen alleen staan meer

dan 10.000, vijfenzeventig - plussers op de

wachtlijst voor een serviceflat. De vraag

naar serviceflats is zo groot dat een senior

zich pas vanaf de leeftijd van 75 mag

inschrijven op die wachtlijst, en dan nog

is de gemiddelde wachttijd 7 jaar. Vele

tienduizenden senioren blijven ondertus-

sen noodgedwongen wonen in hun veel

te grote gezinswoning. Ze investeren niet

meer in hun woning en betalen daardoor

veel te hoge energiefacturen. Een op drie

Vlaamse woningen is slecht ge¨soleerd. De

slechte isolatie van onze woningen is goed

voor 20% van de CO2 uitstoot in ons land.

Liefst 50% van de energie om woningen te

verwarmen of te koelen gaat verloren door

ramen, deuren en daken.

De woningnood is uiteraard koren op de

molen van verkavelaars, bouwbedrijven én

gemeenten die hierin een legitimatie zien

voor hun steeds verregaander verkave-

lingsbeleid. Het gevolg is dat Vlaanderen

aan een hels tempo blijft verstenen. Elke

dag gaan er in Vlaanderen bijna 7 ha aan

open ruimte verloren. Dat is élke dag tién

voetbalvelden.

Bovendien proberen steden met deze

Wat een echte woongemeenschap onderscheidt van de

mechanische en afstompende 20-ste eeuwse projectont-

wikkeling, is dat de eerste ontworpen, gebouwd en ont-

wikkeld werd door ménsen. Het is de menselijke ziel die

de woongemeenschap waardevol, leefbaar en prijzens-

waardig maakt.

Christopher Alexander, architect en schrijver

“

”

nieuwe wijken vooral jonge tweeverdieners

aan te trekken, en blijven deze nieuwe ver-

kavelingen dus gebaseerd op het klassieke

beeld van een gezinnetje bestaande uit va-

der, moeder en twee kinderen. Lange rijen

ééngezinswoningen met beneden garage,

twee verdiepingen en een tuintje. Wijken

met lange straten die elkaar kruisen en

waar de auto heer en meester is.

Het probleem is dat dit niet op de rea-

liteit van onze gezinnen is afgestemd.

Bovendien blijven ook jonge welstellende

gezinnen met kinderen er niet wonen:

een tuintje is belangrijk voor opgroeiende

kinderen maar wanneer ze groter worden,

is er nood aan meer ruimte of willen ze met

vriendjes op straat ravotten. Dat kan niet

in drukbereden straten zonder groen. En

dus wordt er wéér verhuisd ...

Meer eenzaamheidDe nieuwe wijken organiseren meer nog

dan de traditionele stadswijken de een-

zaamheid. Garages op het gelijkvloers to-

veren de straten ’s avonds om tot donkere

pijpen die het gevoel van onveiligheid doen

toenemen waardoor nog minder mensen

op straat durven… Mensen trekken zich

terug op hun bel-etage of in hun woonka-

mer met zicht op de tuin en wonen en leven

langs elkaar heen.

Zeker in een samenleving met een stijgend

aantal alleenstaanden, is eenzaamheid een

probleem. Wanneer iemand hulpbehoevend

is rekent die in de eerste plaats op zijn of

haar partner, in tweede instantie op de kin-

deren. In de stad der eenzaamheid worden

al deze problemen doorgeschoven naar de

overheid. Zo startte het OCMW Antwerpen

onlangs met een zorghotel. Dit zorghotel

vangt alleenstaande mensen op na een

operatie. De ziekenhuizen besparen door

de mensen sneller naar huis te sturen. Maar

wie 5 dagen na een heelkundige ingreep

weer naar huis wordt gestuurd, kan niet

zonder hulp.

Het komt hierop neer: steeds kleinere

gezinnen hebben nood aan een informeel

netwerk van buren en vrienden waarop ze

kunnen terugvallen. Maar ook aangepaste

woningen met lage energiefacturen zijn

broodnodig. Toch blijft het beleid uitgaan

van grote, anonieme en energieverslin-

dende woningen die de eenzaamheid

organiseren en alle spontane vormen van

gemeenschap wegwuiven en vervangen

door onderbetaalde professionele hulp.

Waar zijn we mee bezig?

En als we het nu eens anders aanpakken?Ook hier komen sociale, ecologische

en economische bezorgdheden samen.

Groen! pleit ervoor te investeren in ecolo-

gische woningen en woonwijken, die het

sociale weefsel versterken in plaats van

af te breken. Daardoor zal de vraag naar

betaalde hulp verminderen, reduceren we

de energieconsumptie van onze woningen

en wijken, en stimuleren we tegelijkertijd

de bouwsector.

Zo moet de overheid bijvoorbeeld inves-

teren in de bouw van flats aangepast aan

de wensen van de ouderen, in plaats van

nieuwe wijken voor gezinnen. Deze flats

gebouwd volgens de meest vooruitstre-

vende energienormen zullen het energie-

verbruik en dus ook de CO2 uitstoot en de

energiefactuur van de senioren minstens

halveren.

Op die manier komen vele duizenden

eengezinswoningen vrij die kunnen omge-

bouwd worden tot woningen voor gezin-

nen, alleenstaanden, nieuw samengestelde

gezinnen…

Naar Duits voorbeeld kan de Vlaamse rege-

ring een alliantie werk en milieu afsluiten

om deze woningen te renoveren en te isole-

ren. De Duitse Alliantie voor Werk en Milieu

is een afspraak tussen vakbond, overheid

en bouwsector. Zij engageren zich voor de

renovatie van 300.000 woningen per jaar.

Dit programma is goed voor het behoud of

de creatie van 200.000 jobs, een CO2 reduc-

tie van 2 megaton per jaar en de aanpak

van het probleem van energiearmoede.

Of nog: in plaats van te investeren in

nieuwe woningen en nieuwe open ruimte

te verkavelen kunnen de grote, onbe-

woonde villa’s uit de ‘gouden jaren’ die de

rand van onze steden sieren een nieuwe

bestemming krijgen. Deze villa’s zijn groot

en slecht ge¨soleerd en beantwoorden op

geen enkele manier aan de noden op de

woningmarkt. Deze riante woningen zijn

vandaag enorm in prijs gedaald. Met wat

creatieve architectuur en mits een doorge-

dreven renovatie en isolatie, kunnen deze

villa’s worden omgebouwd tot woningen

voor cohousing of woningen voor meerdere

gezinnen. De grote tuinen zijn alvast bij-

zonder geschikt voor alleenstaande ouders

en hun kinderen.

Sociale ecowijken

Tenslotte pleiten we voluit voor sociale

ecowijken. Die worden gebouwd rond een

open ruimte, voldoende groot om jonge-

ren en ouderen hun eigen ding te laten

doen zonder dat ze elkaar storen. In de

sociale ecowijken bevinden groen, pleinen

en bossen zich op loop- of fietsafstand.

De auto blijft buiten de wijk, maar die is

wel bereikbaar met comfortabel open-

baar vervoer dat dag en nacht rijdt en de

bewoners snel tot het stadscentrum en het

dichtstbijzijnde station brengt. Goederen

worden via distributiecentra aan de rand

van de stad overgeslagen op milieuvrien-

delijk en kleinschalig transport dat zo

vrachtwagens uit de woonwijken houdt.

In de wijk zijn er woningen die kunnen

aangepast worden aan oudere bewoners

of alleenstaanden of die gecombineerd een

thuis zijn voor een nieuw samengesteld

gezin. Centraal in de wijk bevindt zich een

lokaal dienstencentrum dat 24 uur op 24

bereikbaar is voor wie zorgbehoevend is

en – al dan niet tijdelijk - hulp nodig heeft

bij de activiteiten van het dagelijks leven.

Vanuit het dienstencentrum wordt indien

nodig mantelzorg georganiseerd. Net als

wijkgebonden kinderopvang.

Zo kunnen ook zwaar zorgbehoevenden

in hun wijk blijven wonen. Op die manier

kunnen we ook zorg op maat organiseren

voor Turkse, Afrikaanse, Marokkaanse

en Belgische ouderen –een grootschalige

ouderenvoorziening voor hen allen organi-

seren is niet haalbaar.

Via een Groene New Deal investeren we als

overheid heel doelbewust. We investeren in

groene energie, in milieubewuste produc-

tieprocessen, in ecologische wijken. We

investeren in mensen, in menselijker leef-

omstandigheden en in gemeenschappen.

Om de overheid op die groene koers te hou-

den nemen we het ISEW aan als kompas

om ons economisch beleid op te baseren.

Mensen krijgen weer tijd voor elkaar. Het

basisloon zorgt voor een betere werkverde-

ling en meer gelijkheid.

Er wordt plaats gemaakt voor arbeid en

werk in de breedste zin van het woord:

samen musiceren, samen koken, zorgen

voor elkaar, de buurt opbouwen, het genoe-

gen voelen z’n eigen verantwoordelijkheid

op te nemen ... Iedereen wordt opnieuw ge-

waardeerd en de levenskwaliteit verhoogt

voor iederéén.

De onthaaste schooldag geeft alle kinderen

kansen om hun eigen talenten te ontdek-

ken en te ontwikkelen.

In sociale ecowijken krijgt het samenleven

een nieuwe vorm: duurzaam en in samen-

hang.

In veranderingen als deze kan de overheid

de aanzet geven en het verschil maken.

Maar dat lukt alleen als er genoeg mensen

steun geven en mee op dezelfde nagels

kloppen.

Groen! is de enige die deze toekomstvisie

blijvend op de politieke agenda zal plaat-

sen. Ook al ben je het niet in

alles met ons eens, dan nog is jouw steun

voor Groen! een kans om deze

visie te realiseren. Doe dus mee en help ons

om één voor één deze sleutels

voor de toekomst om te draaien...

Mieke Vogels,

Voorzitster

Wouter Van Besien,

Ondervoorzitter

Brussel, 10 januari 2009

The only limit to our realization of tomorrow will be our doubts of today.

Franklin D. Roosevelt“ ”

Vijf

draai ze mee om

Sleutels

V.U

.: A

nn

ick

Wil

lem

an

s, S

erg

ean

t D

e B

ruy

nes

tra

at

78-8

2, 1

070

An

der

lech

t ®

jan

ua

ri 2

009

On

twer

p e

n p

rod

uct

ie:

www.groen.be