Griffels, Penselen, Paletten en Vlag en Wimpels · Vanaf negen jaar Ridder zonder hart - Cornelia...

Juryrapport

Griffels, Penselen, Paletten en Vlag en Wimpels 2013

De Griffeljury 2013, bestaande uit:

Aad Meinderts (voorzitter), Elly Bart, Menno Daamen, Patricia van Keulen en Marjon Kok,

heeft de volgende boeken voorgedragen ter bekroning met een Zilveren Griffel of Vlag en Wimpel. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek heeft deze voordracht overgenomen.

Zilveren GriffelsTot zes jaar Zondag - Kim Fupz Aakeson Em. Querido’s Uitgeverij

Zoveel als de wereld hou ik van jou - Imme Dros Em. Querido’s Uitgeverij Vanaf zes jaar Wie klopt daar? - Bart Moeyaert Uitgeverij De Eenhoorn

Springdag - Anne Provoost Uitgeverij De Eenhoorn

Vanaf negen jaar Spinder - Simon van der Geest Em. Querido’s Uitgeverij

Zwarte zwaan - Gideon Samson Uitgeverij Leopold

Informatief De slipper van Maria Bonita - Liesbet Ruben en Babette van Ogtrop Uitgeverij KIT Publishers

Poëzie Geen voorgedragen

Juryrapport Griffeljury 2013

3

Vlag en Wimpels

Tot zes jaar Buurman leest een boek - Koen Van Biesen Uitgeverij De Eenhoorn

Vanaf zes jaar Waar was Hans? - Ienne Biemans Uitgeverij Gottmer

Het hanengevecht - Hans Hagen Em. Querido’s Uitgeverij

Camping zeevos - Hilde Vandermeeren Uitgeverij Davidsfonds

Vanaf negen jaar Ridder zonder hart - Cornelia Funke Em. Querido’s Uitgeverij

De sleuteldrager - Marco Kunst Uitgeverij Lemniscaat

Verschoppelingen - Suzanne Wouda Uitgeverij Ploegsma

Informatief Dat zou ík nooit doen! - Bette Westera & Naomi Tieman Uitgeverij De Fontein

Poëzie Als iemand ooit mijn botjes vindt - Jaap Robben Uitgeverij De Geus

Aan de kant, ik ben je oma niet! - Bette Westera Uitgeverij Gottmer

4

Bij kinderliteratuur gaat het altijd over kinderen en over literatuur. Het woord zegt het al. Al jarenlang wordt er gediscussieerd over de juiste balans tussen de twee polen ‘kind’ en ‘literatuur’. Of moet je zeggen: vermeende polen? Het laatste woord is er niet over gezegd en zal er niet over te zeggen zijn. Dat laatste woord wordt bepaald door het standpunt dat je vooraf inneemt. Daar redeneer je dan kalmpjes of wild om je heen slaand naar toe.De jury van 2013 wil de verhouding tussen het kind (lees: de aantrekkelijkheid en/of toegankelijkheid van een boek voor wat met een vies woord ‘de doelgroep’ heet) en de literaire kwaliteit van een boek niet problematiseren. Zij heeft simpelweg gekozen voor de boeken die zij in het afgelopen jaar de beste vond. Er hebben geen denkbeeldige kinderen aan de jurytafel gezeten. Wie zouden dat ook geweest moeten zijn? Over de keuze van de jury valt natuurlijk te twisten. Graag zelfs! De tijd zal uitwijzen of de jury goede keuzes heeft gemaakt. Daar zal ooit een mooi juryrapport over te schrijven zijn. De jury heeft zich in haar eindoordeel laten leiden door criteria als geloofwaardigheid, originaliteit, verhouding tekst-beeld, compositie en stijl. Overigens zijn begriffelde en bevlagenwimpelde boeken niet meer en niet minder dan titels die vijf verschillende professionals uit het boekenvak met vijf verschillende achtergronden het bekronen waard vonden. Laten we het niet interessanter maken dan het is. De jury heeft geoordeeld – het oordeel over dat oordeel is nu aan de wereld van het kinderboek.2012 is niet een jaar dat overliep van goede boeken, maar tegelijkertijd moet gezegd worden dat in de categorie 9-12 jaar twee auteurs bekroond worden met uitzonderlijk sterk werk. We hebben het dan over Spinder en Zwarte zwaan. Het laatstgenoemde boek was ingezonden voor de Gouden Lijst en volgens de reglementen zou de Griffeljury het dus niet in haar besprekingen hebben kunnen betrekken. Dat hebben we toch gedaan, met uiteindelijk de zegen van de CPNB. Deze organisatie is haar naam dubbel en dwars waard, want door het oprekken van de

regels krijgt een boek dat zowel voor 12+ als 12- interessant is de aandacht die het ten volle verdient en wordt bovendien duidelijk dat het trekken van al te strikte leeftijdsgrenzen als het om jeugdromans gaat volkomen artificieel is. De hoofdfiguren uit Zwarte zwaan zitten nota bene nog op de basisschool – mogen hun leeftijdsgenoten van vlees en bloed, de lezers, geen kennis van hen nemen? Dat zou lichtelijk belachelijk zijn, of, zoals een bekend Argentijns gezegde luidt: ‘Een beetje dom.’ Opvallend voor de productie in 2012 was het aantal boeken over al dan niet dementerende opa’s en oma’s, boeken over geboorte, boeken met een digitaal extra, boeken rond een historische gebeurtenis en boeken in een reeks. De oogst van 2012 is, zoals eerder vermeld, over de gehele linie genomen niet overweldigend. Vooral de categorie 0-6 wordt geteisterd door middelmatige boeken en zelfs door gemakzuchtig maakwerk. Ook trof de jury hierin nogal wat boeken aan die overtuigend ingezet werden, maar een teleurstellend vervolg kenden.Poëziebundels geschreven door één dichter moet je met een lantaarntje zoeken. Hetzelfde geldt, zij het in iets mindere mate, voor informatieve boeken. Het informatieve genre heeft zich wellicht verplaatst naar het internet – daar zijn ook voor kinderen de gegevens die je zoekt te vinden, al is de betrouwbaarheid van die informatie en de daarmee samenhangende onduidelijke afzender problematisch. Gelukkig viel er ook te genieten. Het is prettig te constateren – juist in het Jaar van het Voorlezen – dat er eigenzinnige juweeltjes zijn geschreven die ambitie en talent verraden en die extreem boven de middelmaat uitstijgen. Boeken die een lezersleven op z’n kop zetten, die ontroeren, laten nadenken, doen verwonderen, bewonderen en verbazen. Dat in één jaar twee ultieme jeugdromans het licht zagen, Spinder en Zwarte zwaan, die stellig in de canon van de Nederlandse jeugdliteratuur terecht zullen komen, is een zeldzaamheid.

De Griffeljury

Inleiding

5

Waar gaat de liefde naartoe als hij verdwijnt? Het zijn mooie en relevante vragen als deze die Zondag van Kim Fupz Aakeson tot een klein onderzoek naar de liefde maken. Kan je liefde delen? Kan je van iemand houden die er niet meer is? Zou je meer houden van een schattige dan van een lelijke hond? Van maandag tot en met zaterdag bestookt de kleine Thomas zichzelf en anderen met vragen, terwijl hij eigenlijk alleen maar wil weten of zijn ouders van hem blijven houden wanneer de nieuwe baby er is. De twijfel daarover wordt gezaaid door één woord. ‘Aha’, zegt Ole op een wel heel speciale manier als Thomas hem op maandag vertelt waarom de buik van zijn moeder zo dik is.En dan komen de vragen. Hij praat met zijn vader, hij praat met zijn moeder, zijn oma maar vooral met Ole, zijn slechtste vriend (‘een slechte vriend is beter dan geen vriend’). Boeken over het krijgen van een broertje of zusje zijn er te over. Als je dat thema ter hand neemt, moet je als schrijver wel zeker weten dat je iets toevoegt. Kim Fupz Aakeson doet dat. In een authentiek prentenboek

dat zowel geestig als filosofisch is, krijgt hij de grootste thema’s - liefde, dood en vriendschap - klein. Nergens wordt het te zwaar. Nergens te sentimenteel of liefjes. Met humor als voornaamste wapen bestrijdt de Deense schrijver de soms sombere gedachten van de kleine hoofdpersoon. De vraag of je van iemand kunt houden en dan niet van iemand houden en dan weer wel van iemand houden, wordt beslecht met de beslissing om karbonade in plaats van kip te eten; de vraag of je kunt houden van een man die naar sigaretten ruikt, spoelt weg met de shampoo uit het haar. Spiegelverhalen waarin een meisje verkering vraagt, Thomas zich zijn liefde voor zijn oude beer herinnert en oma vertelt over de dood van haar kindje stuwen de kleine hoofdpersoon naar de zondag, de laatste dag van het boek waarop Thomas antwoorden samenvat. Het zijn er veel en ze spreken elkaar tegen. Mooi ook, dat Edward van de Vendel dit kleinood zorgvuldig en met liefde naar het Nederlands heeft gehaald.

Zilveren GriffelCategorie tot 6 jaar

ZondagAuteur: Kim Fupz Aakeson

Illustrator: Eva Eriksson

Vertaler: Edward van de Vendel

Uitgever: Em. Querido’s Uitgeverij

Oorspronkelijke titel: Søntag

6

‘De lotgevallen van Muis, of hoe een grijze lap stof het licht zag, knuffel werd en het leven verkende.’ Zo kan je het prentenboek van Imme Dros, met schitterende illustraties van duizendkunstenaar Harrie Geelen, samenvatten. Daarmee doe je de betoverende pracht van dit boek evenwel geen recht.In het contact met anderen (bijvoorbeeld Fniester de kat, Krikkel de boekenwurm, Oedelu de merel, Sloompie de hamster en juffrouw Gniep de mug) ontdekt Muis wie ze is en aan de zijde van het meisje Luzily wat ze betekent.Achteloos strooit Dros met filosofische observaties als: ‘Er kwam nergens een eind aan buiten’ en ‘Als je iets niet ziet is het er dan niet?’Muis heeft moeite met veranderingen:

‘Luzily kreeg een zandbak en een zusje[…]Muis had het er moeilijk mee.Dingen veranderen waar hij bij zat.Gele keuken werd rode keuken.Ronde tafel werd lange tafel.De mama werd dik en erna dun.De papa droeg geen bril meer.Elke dag moest Muis wennen.’

Luzily groeit op en Muis belandt onder het bed en dreigt voorgoed afgedankt te worden. Muis is niet meer de vertrouweling aan wie Luzily haar geheimen toevertrouwt. Totdat Luzily, overmand door verdriet, op zoek gaat naar wat eens een grijze lap stof was: Muis.

“Maar jij vindt me lief, hè Muis?Jij laat me niet in de steek, hè Muis?”De stem van Luzily wordt zachter.“Je blijft altijd bij me, hè Muis?O Muis, ik hou zoveel van je, Muis.Zoveel als de wereld hou ik van jou.”

Imme Dros toont zich opnieuw, ook in deze miniatuur, een schrijver die met een groot psychologisch inzicht en een fijnzinnig taalgevoel de wereld van de naïeve Muis en van het kwetsbare meisje Luzily onder woorden brengt, onder mooie Dros-woorden.

Zilveren GriffelCategorie tot 6 jaar

Zoveel als de wereld hou ik van jouAuteur: Imme Dros

Illustrator: Harrie Geelen


7

Geen mijter, lange witte baard of pepernoten. Wel is het krakend koud, zijn de wegen glad en is er honger. In Wie klopt daar? van Bart Moeyaert is het winter, en gezellig wordt het niet.Een boer ziet zich genoodzaakt zijn kreupele paard te slachten. De slager die de klus mag klaren ziet dat de zonen van de boer wel heel erg goed in hun vel zitten. In plaats van het magere paardenvlees ziet hij meer brood in het jongensvet en hij lokt de jongens in de pekelton. En dan zijn nog drie arme dochters van de hoedenmaker op bedeltocht. Tot zover verwijst alleen de titel van het verhaal naar Sinterklaas. Pas als de boer, voortgedreven door schuldgevoel, op zijn witte paard zijn zonen gaat redden en en passant een paar goudstukken naar de hoedenmakersdochters strooit, herkennen we de goedheiligman. Niet als de kindervriend die gezelligheid en cadeautjes komt brengen, maar als de man die het goede wil doen en leven en toekomst geeft.

In Wie klopt daar? vertrekt Bart Moeyaert vanuit twee oeroude Nicolaaslegenden. In buitengewoon krachtige, directe taal smeedt hij er zijn eigen eigenzinnige wintervertelling van. Hij draait er niet omheen, daar vriest het ook te hard voor. Hij gaat wreedheid noch gruweldaden uit de weg, voor bloemrijke omzwervingen is het veel te glad. Moeyaert staat met twee benen op de vaste grond, met zijn poten in de drek. En zo zit de lezer meteen middenin het verhaal, dat voelt alsof de Vlaming zelf ons voorleest, op grimmige toon, met alleen de ‘g’ ter verzachting. De illustraties van Gerda Dendooven zitten als gegoten. Hoekig, bonkig, fysiek en nors als de taal van Bart Moeyaert, maken ze het verhaal compleet.Hier klopt alles.

Zilveren GriffelCategorie vanaf 6 jaar

Wie klopt daar?Auteur: Bart Moeyaert

Illustrator: Gerda Dendooven

Uitgever: Uitgeverij De Eenhoorn

8

Voor Zsófi betekent Springdag haar geboorte, voor Kej (Zsófi’s oma) betekent de naderende Springdag juist het einde van haar leven.Springdag is een sprookjesachtig verhaal dat de eeuwige gang van leven en dood verbeeldt. Anne Provoost schrijft een tintelend fris Nederlands:‘Vandaag is het Springdag. Ik draai om en om. Benen hoog, dan opzij, rondjes in de lucht. Al die sterren waar je langs komt! Ik val door een wolk en een sneeuwbui. Er komen ijspegels in mijn haar. En al die gensters achter me aan, brand ik?’Dat een volwassene moet verklaren dat het woord ‘gensters’‘vonken’ betekent, is geen enkel bezwaar. Integendeel!Iedere figuur heeft in Provoosts verhaal een koffer bij zich, waarin een weegschaal kan zitten, zeildoeken, lakens en gordijnen – zoals in de koffer van ‘de vrouw

van mijn leven’, aanduiding voor Zsófi’s moeder. Of een paard, zoals in de koffer van ‘de man van mijn leven’, de vader. De humor zorgt ervoor dat het verhaal aards blijft:‘De vrouw van mijn leven tast in haar koffer. Ze vindt een pop en stopt me die toe. Ik laat mijn schouders zakken. “Ik wou liever een paard,” zeg ik.Ze buigt nog een keer diep voorover. Onderin vindt ze een man, een hele mooie, op wollen sokken.’De lezer ondergaat de bijzondere natuurwetten in dit ‘volksverhaal’ als volstrekt vanzelfsprekend. Dat is de grote verdienste van de schrijfster, die dankzij de tijdloze sfeer die zij oproept een innig verbond sluit met de lezer.


SpringdagAuteur: Anne Provoost

Illustrator: An Candaele


9

Het verhaal van Spinder wordt gepresenteerd in de vorm van het dagboek van Hidde, alias Spinder, een eenzelvige, intelligente jongen (‘brainbroertje’, ‘wijsneus’) van ongeveer 11 jaar. Spinder richt zich rechtstreeks tot de lezer die ooit zijn dagboek, dat een maand beslaat, in handen zal krijgen: ‘Ik ken je niet, en toch ga ik jou alles vertellen. Iemand moet het weten.’Door de dagboekvorm, waarbij de lezer ook nog eens rechtstreeks aangesproken wordt, ontstaat er een vertrouwensband tussen Hidde en de lezer – dichter op de huid van een romanfiguur kun je niet zitten, een intensere blik op diens zielenleven is niet mogelijk.Ongemeen spannend is Spinder. Pagina’s lang is er sprake van een geheim, dat pas aan het eind van het boek onthuld wordt. Je weet als lezer dat de dood van Hidde’s oudste broer, Ward, daarmee te maken heeft. Maar wat precies?Het uitgestelde antwoord op die vraag jaagt je als lezer van pagina naar pagina. Terwijl de virtuositeit waarmee Simon van der Geest zijn verhaal geschreven heeft, juist alle aanleiding geeft aandachtig te lezen. Dat valt je al op bij eerste lezing, maar herlezing brengt nog meer parels naar boven. Die parels schuilen in de inhoud: de ‘oorlog’ die hij met zijn oudere broer Jeppe voert, hun geheimzinnige deal, hun eenzaamheid en schuldgevoel, het radeloze verdriet van zijn moeder, de ontluikende verliefdheid op Lieke en de beginnende

vriendschap met Bor. Maar de schoonheid van Spinder is evenzeer in de taal te vinden, met neologismen als ‘drumbardementen’ en ‘brommerpizza’. Hidde vergelijkt de mensen om zich heen en het gedrag dat ze vertonen (overigens ook zijn eigen gedrag) met de insecten die hij houdt – alles krioelt, kruipt en fladdert om hem heen, zoals het ook in zijn hoofd krioelt, kruipt en fladdert. De confrontaties tussen Jeppe en Hidde worden onverbloemd beschreven en laten de lezer soms onthutst achter. Maar subtiel wordt de haat-liefde verhouding tussen de broers geduid en worden er in dat verband mogelijke verklaringen aangereikt, die verre van eendimensionaal zijn. Daar is het psychologisch inzicht van Van der Geest te groot voor. Tussen de beide broers is het uiteindelijk niet koek en ei, maar er gloort een nieuw begin. Na Dissus (2010) heeft Simon van der Geest opnieuw een meesterlijk boek geschreven, passend en overtuigend geïllustreerd door Karst-Janneke Rogaar. De symbolisch geladen bevrijding in het open veld van alle insecten die Hidde in potjes en bakken gevangen hield, is een grandioze apotheose, die de lezer na de pagina’s durende beklemming de longen vol lucht doet zuigen. Eindelijk vrij.


SpinderAuteur: Simon van der Geest

Illustrator: Karst-Janneke Rogaar

Uitgeverij: Em. Querido’s Uitgeverij

10

Dat kwaad zo’n vrolijke naam kan dragen. Rifka is 12 en al vanaf de eerste bladzijde van Zwarte zwaan is duidelijk dat er iets heel erg mis is met haar geweten. Ze treitert, ze sart, ze manipuleert haar omgeving zonder enig mededogen.

‘Hé Duuf.’‘Wat is er?’‘Weet je wat mij lachen lijkt?’

Duuf is Duveke en als beste vriendin en naïeve handlanger totaal in de macht van de aandachtszieke Rifka. Het lijkt Rifka wel lachen om op haar eigen begrafenis aanwezig te zijn. Daarvoor moet ze ‘verdwijnen’. Ze heeft het tot in detail uitgedacht en Duveke moet het regelen.In duizelingwekkend tempo, sublieme stijl en adembenemende compositie berooft Gideon Samson de lezer stukje bij beetje van alle hoop. Door het verhaal vanuit drie unieke perspectieven met ieder hun eigen vertelwijze te ontvouwen, houdt Samson de spanning er tot het laatste moment in. Tot het einde, dat letterlijk bitter is en onvoorzien. Zo de schrijver al aanstuurde op deze ontknoping, tijdens de eerste lezing heeft hij al zoveel klappen uitgedeeld dat de lezer te beduusd is om het te zien aankomen.

Daarmee is Zwarte zwaan alles tegelijk: een pestboek, psychologische thriller maar bovenal een door-en-door donkere roman. Het zware gevoel van onbehagen verlaat de lezer geen moment. Zwarte zwaan is tegelijk actueel en urgent, in een tijd waarin pure slechtheid zich nogal eens openbaart in de gedaante van een individu. Bij Samson heet het kwaad Rifka en is het nog maar 12 jaar oud. En daarmee toont de schrijver lef en zet hij aan tot discussie. Vooral omdat hij geen enkele verklaring aandraagt voor Rifka’s gedrag. Eerder al maakte Gideon Samson indruk met Ziek (2009). Met Zwarte zwaan laat hij niet alleen zien dat hij er is om te blijven, maar ook dat hij de torenhoge ambitie heeft zichzelf opnieuw uit te vinden. Zo het gebod nog bestaat dat boeken voor kinderen hoop moeten bieden, dan heeft Gideon Samson daar nu definitief mee afgerekend.


Zwarte zwaanAuteur: Gideon Samson

Uitgever: Uitgeverij Leopold

11

Dit boek begeleidt de tentoonstelling MixMax Brasil in Tropenmuseum Junior, maar het is ook een op zichzelf staande uitgave, die te lezen is onafhankelijk van de expositie.De slipper van Maria Bonita is een zogenaamd omkeerboek. Aan de ene kant van het boek volg je de jongen Nino Break en als je het boek omdraait, kom je in het verhaal van het meisje Maria Bonita terecht. In het hart van het boek ontmoeten Nino en Maria elkaar op vernuftige wijze, beiden in het bezit van een slipper die tezamen een uniek paar vormen met een tekening van de bekende straatkunstenaar Derlon. De twee verhaallijnen functioneren als kapstok om informatie kwijt te kunnen over de stad Recife, hoofdstad van de deelstaat Pernambuco in het noordoosten van Brazilië, (als we Nino volgen) en over het binnenland van Pernambuco (als we Maria volgen). De mix van fictie / non-fictie biedt de lezer de mogelijkheid tot identificatie. Het verhalende element intrigeert. Je zwerft als het ware mee met Nino door de stad en reist met Maria door het binnenland. En je komt ogen en oren tekort. Zo ervaart de lezer de veelheid en rijkheid aan informatie die over het dagelijks leven, kunst, cultuur en geschiedenis van

Pernambuco wordt verstrekt. Die informatie wordt in de lopende tekst aangeboden. In de inzetjes zijn gegevens opgenomen die verdieping geven. Van Nino leer je onder andere over de danskunst van Meia-noite, de graffiti van Galo de Souza en het werk van upcycle kunstenares Tiana Santos. De reis van Maria Bonita brengt de lezer onder meer in contact met de dichter en houtsnijder Borges, mestre Vitalino, die kleifiguren maakt, de stronkenkunstenaar Bezerva en de kleikunstenaar mestre Nuca. Niet alleen op de kunst, maar ook op het Braziliaans dagelijks leven en de geschiedenis worden de schijnwerpers gericht.De auteurs schrijven er trefzeker en met respect over. Nergens wordt de informatie larmoyant, ook niet als de slavernij of de armoede en milieuvervuiling aangeroerd worden.De vele foto’s verfraaien het boek niet alleen in hoge mate, maar dragen bij aan het cultuureducatieve doel dat de schrijvers voor ogen hebben gehad. Ze zijn glansrijk in hun missie geslaagd. De slipper van Maria Bonita biedt op voorbeeldige wijze een gedegen en aantrekkelijke kennismaking met de vele aspecten van het leven in Pernambuco. Dat Nino en Maria elkaar uiteindelijk krijgen, is mooi meegenomen.

Zilveren GriffelCategorie Informatief

De slipper van Maria Bonita Auteurs: Liesbet Ruben en Babette van Ogtrop

Uitgever: Uitgeverij KIT Publishers

12

Heel weinig woorden heeft Koen Van Biesen nodig om een geestig verhaal neer te zetten, dat een poëtische betovering bezit:

‘Boektoe.Jasaan.Sjaalom.Lichtuit.Buurman neemt een besluit.’

Het verhaal geeft het drama van een burengerucht en is zowel een ode aan het verstild lezen (met een boekje in een hoekje) als aan het samen erop uit trekken, omdat het straatleven lonkt. Ook al is voor dat laatste de hond van de buurman, die nodig moet pissen (de hond, niet de buurman) de aanleiding.

De bijgeleverde cd is een verrijking die de klankrijke en grafisch aanlokkelijk gepresenteerde tekst – die Van Ostaijen in herinnering roept – ten volle ondersteunt. En wat een zeldzaam mooi verzorgd boek!Hoewel de auteur ook de fraaie, dynamische illustraties maakte, de muziek voor de cd componeerde en daarop te horen is als toetsenist, wordt Buurman leest een boek in de allereerste plaats bekroond vanwege de krachtige, compacte tekst.

Vlag en Wimpel Griffeljury

Buurman leest een boekAuteur en illustrator: Koen Van Biesen


Categorie tot 6 jaar

13

Een verhaal over een eerste dronkenschap voor beginnende lezers. Je zal het lef maar hebben. Ienne Biemans heeft het en in Waar was Hans? toont ze er ook nog eens de betovering van.Voor de ervaren dronkenlap is het meteen duidelijk. De toverdrank die Hans ontdekt als hij voor het eerst alleen thuis mag blijven, zit vol alcohol. Hans heeft dorst, de gloeiende knaloranje vloeistof is heerlijk, dus hij drinkt de hele fles leeg. Dan begint alles te wankelen. Eerst zijn benen, dan zijn hoofd en ten slotte de hele wereld. Hans stapt in een droom die raast en raast en komt terecht in een omgeving die wij herkennen als het voorgeborchte. Hij loopt langs de afgrond. Mozes, wat zou hij er gemakkelijk in kunnen donderen. Hoe kwetsbaar kan een leven zijn? Hoe gemakkelijk kan het mis gaan? Je houdt je hart vast.

Ienne Biemans maakt het de lezer comfortabel door het verhaal als een anekdote voor te stellen. Voor wie de afloop kent, is het dat ook. Een ogenschijnlijk onbeduidend moment uit het leven van een jongen die terugblikt. Maar al snel wordt het ongemakkelijk spannend en ontroerend. Om uit de droom te kunnen stappen, moet Hans de heerlijk vreemde personen volgen die hem de weg wijzen. Af en toe raakt hij ze kwijt. Maar met hulp van de fee komt Hans uiteindelijk weer aan de oppervlakte.In poëtische zinnen als gedichten schept Ienne Biemans een surrealistisch verhaal. Waar was Hans? overrompelt, dompelt onder en laat de lezer uiteindelijk weer boven komen.Je kunt er eigenlijk slechts één leeswijzer bij geven: Don’t try this at home!


Waar was Hans?Auteur: Ienne Biemans

Illustrator: Ceseli Josephus Jitta

Uitgever: Uitgeverij Gottmer

Categorie vanaf 6 jaar

14

Pio vindt bij de watervallen een jonge haan, die hij ondanks de beperkte middelen waarover hij beschikt - zo heeft hij geen geld voor doping - klaarstoomt voor een hanengevecht in de cockpit. Mocht Pio’s haan winnen dan verdient hij zoveel geld, dat zijn vader weer een taximotor kan kopen en hijzelf naar school kan gaan. Hans Hagen schetst een beeld van het dagelijks leven op de Filipijnen, in korte zinnen met veel expressie. De spanning voor het gevecht is voelbaar. Staccato wordt de strijd beschreven. Hagens’ stijl hakt en flitst, geheel passend bij het gevecht waarvan de lezer getuige is: ‘Hakkende snavels. Flitsende poten. Rondvliegend dons.’De woordenstrijd tussen Pio en zijn patserige tegenstander Nonoy die aan het hanengevecht

voorafgaat, laadt de confrontatie met emotie. Daaraan dragen ook de vlotte, schetsmatige tekeningen van Phillip Hopman bij.Sfeervol en treffend zijn de culturele verschillen die aangeroerd worden in de ontmoetingen met de toeristen. Zonder romantiek wordt de werkelijkheid rauw beschreven: de luxe en het onbegrip van de toeristen, de strijd om de beste haan, de verslaving van de vader en de gevolgen daarvan voor het gezin. De spanning wordt langzaam opgebouwd, waarbij flashbacks inzicht geven in de aanloop naar het gevecht. Een mooie vondst is de opa van Pio, opa Tongh, niet te laten wedden op de haan van zijn kleinzoon. Dat maakt het verhaal realistisch en authentiek en doet allerminst afbreuk aan de liefde van de opa voor zijn kleinzoon.


Het hanengevecht Auteur: Hans Hagen

Illustrator: Phillip Hopman



15

Ah, die camping. Wat een treurnis, wat een narigheid. En wat een prachtig decor voor de personages die Hilde Vandermeeren tot leven brengt. De openingszin zet krachtig de toon: ‘De dag dat mijn moeder verdween, was dezelfde dag dat mijnheer Richard de lotto won (en daarna het loodje legde).’Wie zo begint, kan niet meer stuk. Het is de toon die de Vlaamse auteur volhoudt, met een verhaal dat de ziel aan stukken snijdt. Will en zijn kleine broertje Harry leven met hun manisch-depressieve moeder in een stacaravan op camping Zeevos. Op de dag dat zij er vandoor lijkt – zonder medicijnen, geld of mobiel – wint mijnheer Richard de lotto en sterft. Terwijl de bewoners van camping Zeevos op zoek gaan naar het winnende briefje, probeert Will zijn moeders verdwijning te maskeren door zo goed mogelijk voor zijn broertje te zorgen. Een strijd tegen de klok. Als de dame van maatschappelijk werk komt, moet mama terug zijn. Dit gezin mag niet uit elkaar worden gehaald.

Hilde Vandermeeren heeft geen medische termen nodig om de zieke moeder te duiden. Een op-en-neer-mamma, dat is ze. Het zegt recht voor z’n raap wat er aan de hand is, en meteen ook waarom deze jongens hun leven moeten leiden in een omgeving die is bedoeld voor hooguit een paar vrolijke weken. Camping Zeevos is het afvoerputje, hier spoelen verschoppelingen heen.In een spannend verhaal weet Vandermeeren diep te ontroeren. Ze besmet haar lezers met het gevoel van angst, achterdocht en eenzaamheid van de hoofdpersoon zonder in te spelen op vals sentiment. Nergens is de humor ver weg.Met haar taal tovert ze beelden die zich nestelen in hoofd en hart. Ze schept personages die je in je armen zou willen sluiten en mee naar huis zou willen nemen om een leven lang heel goed voor ze te zorgen. Dat dat uiteindelijk niet nodig is, biedt hoop. Hoop dat er ook in een samenleving als de onze kansen zijn om je aan uitzichtloze omstandigheden te ontworstelen.


Camping Zeevos Auteur: Hilde Vandermeeren

Illustrator: Harmen van Straaten

Uitgever: Uitgeverij Davidsfonds


16

Een kostschool, middeleeuwse ridders en een lieflijk landschap vol haagjes en rozenperken. Kan het Engelser?Cornelia Funke brengt in Ridder zonder hart lastpak Jon naar Salisbury, waar hij op kostschool wordt gestuurd. Hij wordt verbannen - uit huis gezet - omdat hij iedereen in zijn omgeving opzet tegen de nieuwe man van zijn moeder, die hij consequent ‘de baardaap’ noemt. Salisbury. Dat had zijn moeder beter niet kunnen doen. Uitgerekend daar hebben de geesten uit het verleden nog een appeltje met zijn familie te schillen. Dat vieren zij op gruwelijke wijze bot op de 11-jarige ik-persoon. In zijn strijd tegen de dode ridders vindt hij Ella en haar oma aan zijn zijde en wordt ook Willem Langzwaard, een halfbroer van Richard Leeuwenhart, zijn bontgenoot. Een magisch-realistisch avonturenverhaal, Cornelia Funke weet er weg mee. Stevig geworteld in het hier en nu duiken de dappere helden en de slechteriken

uit het eeuwenlange verleden van Engeland prachtig op. Hier wordt een strijd gestreden, op leven en dood. Een klassiek drama van goed tegen kwaad. Tegelijk voert Jon een persoonlijke strijd om zijn moeder weer helemaal voor zich alleen te hebben. De gevechten gaan hand in hand, Jon moet de geesten te lijf om er als beter mens uit te komen. Uiteindelijk voor de keuze gesteld, gunt hij ‘de baardaap’ de plek van zijn overleden vader.In een heerlijk tempo, bloedstollend en soms lief, worden hier demonen bestreden. Een verhaal dat zich uitstekend voegt in de Engelse traditie van de historische jeugdroman. Zelfs de humor voelt Engels aan, droog en onderkoeld. Jon haalt de meest vreselijke dingen uit met zijn stiefvader en vertelt daarover met de licht verontwaardigde toon van het onbegrepen slachtoffer. Dat maakt Ridder zonder hart tot een innemend boek.


Ridder zonder hart Auteur: Cornelia Funke

Vertaler: Esther Ottens


Oorspronkelijke titel: Geisterritter


17

De geest van Tolkien waart door de mysterieuze jeugdroman van Marco Kunst. De boze tovenaar Malijn heeft het land van Myr in zijn greep. Angst regeert. Angst, veroorzaakt door de Gruwel, die zich openbaart in de wilde wikke, een wreed woekerend gewas, en Siderius, een monsterachtige sidderaal. In oude volksliedjes houdt de hoop op betere tijden zich schuil.Malijn is het kwade brein achter de ellende waarin Myr gedompeld is. Hij is de Toezichthouder van de achtereenvolgende koningen die hij in zijn macht heeft en leidt het Archwaan, een gigantisch ‘Instituut voor Archivering, Wetenschap en Aanverwante Zaken’. Dat instituut onderzoekt zogenaamd de geheimen van de Gruwel, maar is in feite een dekmantel voor de kwade praktijken van Malijn.De sleuteldrager behelst de klassieke strijd tussen goed en kwaad. Een evenzeer klassieke held, Timeo, zorgt er na vele spannende avonturen voor dat koningin Myriade en haar man, koning Milan,

ontwaken uit hun verstening en terugkeren op de troon.Met name de epiloog zorgt ervoor dat dit boek zich onderscheidt van de vele avonturenromans met een magisch sausje. Het hele verhaal wordt nog eens verteld, maar dan vanuit het perspectief van Malijn, de tweelingbroer overigens van koning Milan. Het kwaad krijgt een gezicht, een menselijk gezicht. Goed en kwaad zijn toch niet zo ondubbelzinnig als de lezer gedacht had.De stijl waarin de roman geschreven is, is gedragen, met vele assonanties, passend bij de sfeer van het verhaal. De registerwisseling die Kunst hanteert als hij met veel humor de kok ten tonele voert, geeft het boek licht en lucht.De sleuteldrager is een met vaart geschreven, spannende jeugdroman met krachtige natuurbeschrijvingen, die de lezer deelgenoot maakt van een eeuwenoude, magische wereld.


De sleuteldrager Auteur: Marco Kunst

Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat


18

Goed is goed en fout is fout. Zo gaat dat vaak in rechttoe rechtaan avonturenverhalen tegen een historische achtergrond. Zo niet in Verschoppelingen van Suzanne Wouda. In een boek dat nergens aan spanning inboet, krijgen de slechteriken diepte en verdienen ze sympathie.Suzanne Wouda brengt ons terug naar 1664, Amsterdam. Daar woont Daniël – zoon van een armoedzaaier en voddenophaler – en op het moment dat hij 11 is breekt de pest uit. Binnen een paar weken gaat zijn babybroertje dood, sterft zijn moeder en dan zijn vader. Daniël en Saartje, zijn blinde zusje, staan er alleen voor en leven wordt overleven. Als Saartje wordt geronseld en te werk wordt gesteld in een fabriek waar lakens worden geweven, begint Daniël zijn zoektocht. Dat lijkt onmogelijk als hij samen met de Italiaanse zwerversjongen Ciro in handen komt van een bende vol uitschot die wordt aangevoerd door een duivelse wonderdokter. Hun pad lijkt steeds verder weg van

Saartje te leiden.De historische setting waarin Suzanne Wouda haar verhaal plaatst, is adequaat. Het roept niet alleen het beeld op van het leven in een grote stad in vroeger dagen, maar geeft ook geur. Je ruikt de smerigheid van het open riool, de ziekte nestelt zich in je neus.Mooi laat de schrijfster zien dat in tijden van grote nood loyaliteit een belangrijke boei kan zijn. Dat geldt niet alleen voor familie, vrienden, maar meer nog voor het uitschot, de bende die de hoofdpersoon gevangen houdt. Zware jongens, leugenaars en bedriegers, die zich in leven houden met diefstal en oplichterij. Prachtig hoe Daniël gedwongen wordt loyaal te zijn met juist hen. Dat geeft de kans om te laten zien waarom deze mensen noodgedwongen aan de rand van de samenleving staan. Dat verleidt niet tot een makkelijk ethisch oordeel. Wouda bedient zich bij dit alles gelukkig niet van mooischrijverij. Dat zou alleen maar afleiden van waar het in dit oprechte verhaal om draait: de kracht van liefde, kameraadschap en trouw.


Verschoppelingen Auteur: Suzanne Wouda

Uitgever: Uitgeverij Ploegsma


19

Kranten, poëzie, verhalen. Dat zou ík nooit doen! put uit vele bronnen, niet alleen uit sociaalpsychologische vakliteratuur. Er valt te ontdekken, te doen en te weten. Gehoorzamen, onthouden, vergeten, proeven, zien en accepteren: hoe doen wij het en hoe sturen onze hersens aan tot gedrag dat we niet eens zelf kunnen voorspellen? We kopen kleren die we niet nodig hebben, drinken dure cola terwijl goedkopere alternatieven ook prima smaken en laten ons voor de gek houden door goochelaars.‘Dat zou ik nooit doen’ zijn woorden die je niet meer kunt uitspreken na het lezen van Dat zou ík nooit doen!

Het boek onderscheidt zich van andere informatieve boeken juist doordat het onderwerp, sociale psychologie, niet zo gebruikelijk is. De meerwaarde zit hem hierin: kinderen worden uitgenodigd tot zelfreflectie. Dit prettige zapboek nodigt uit om te bladeren, te experimenteren en spelenderwijs informatie te taxeren. Mooi ook, dat het niet ophoudt bij papier. Filmpjes, foto’s en tests die zich niet laten lezen staan op het internet.


Dat zou ík nooit doen! Auteurs: Bette Westera en Naomi Tieman

Illustrator: Sylvia Weve

Uitgever: Uitgeverij De Fontein

Categorie Informatief

20

Van Z tot A beschrijft Jaap Robben in negentien gedichten de wonderlijkste dieren, beginnend bij het ‘Zefiertje’

‘Ook het vrolijke Zefiertje werd gevangenen draaide in haar kamertje van tralieseindeloos hetzelfde rondje van verlangen’

en eindigend bij de Aterling:

‘Nu probeert ze zelfshaar eigen versje te bederven.

Het lijkt me beter om de aterlingvandaag nog uit te laten sterven.’

Robben schreef met Als iemand ooit mijn botjes vindt een hecht gecomponeerde bundel gedichten. Niet alleen schetst hij portretten van de ‘Klabak’, de ‘Oelewapper’, of het ‘Schuiertje’ – de door hem in het leven geroepen fantasiedieren figureren soms ook in elkaars gedichten.

De gedichten zijn afwisselend weemoedig, wijs of ontroerend. En geestig – vooral dat. Neem het vers ‘Graveeltje’:

‘Zijn leven is saai als een steen.[…]Dus wil je een graveeltjeiets laten beleven,dan kun je hem ’t besteeen rotschop geven.’

Het is een verademing een nieuwe bundel gedichten voor kinderen in handen te hebben: er verschijnt bedroevend weinig poëzie. En als het dan ook nog eens een sterke bundel gedichten betreft met kleurrijke illustraties die de dieren een gezicht geven, dan is het dubbel feest.


Als iemand ooit mijn botjes vindt Auteur: Jaap Robben

Illustrator: Benjamin Leroy

Uitgever: Uitgeverij De Geus

Categorie Poëzie

21

Vijftien oude mensen in een verzorgingstehuis. De een heeft zeven zonen, de ander slaapt graag buiten, een derde trouwt met een vierde en een vijfde ligt op sterven. Een meneer van buitenlandse komaf en een dame die zich af en toe zomaar uitkleedt. Ze wonen toevallig bij elkaar in Aan de kant, ik ben je oma niet! van Bette Westera, met dansende illustraties van Sylvia Weve.Westera geeft de oude mensen een gezicht in bladzijden die het midden houden tussen verhalen en gedichten. Gewone oude mensen die bijzonder worden doordat Westera met een liefdevolle blik naar ze kijkt. Daar heeft ze een prachtige en originele vorm voor gevonden: ieder gedicht wordt gespiegeld door een ander gedicht dat een verhaal vertelt over het verleden. En zo wordt, voor wie het weten wil, het heden begrijpelijk. Dat maakt Aan de kant, ik ben je oma niet! tegelijk tot een spiegel van het leven.

De gedichten van Bette Westera vertellen verhalen. Dat roept de vraag op of het verhalen in dichtvorm zijn, of verdichte verhalen. Een antwoord is niet nodig. Want Aan de kant, ik ben je oma niet! is vaak grappig, meestal ontroerend, soms tragisch of pijnlijk zelfs. Dat allemaal in een sprankelende, vakkundig ritmische taal die rijk is en nergens clichématig wordt. Een feest voor het oog, een vuurtje voor het hart.


Aan de kant, ik ben je oma niet! Auteur: Bette Westera

Illustrator: Sylvia Weve


Categorie Poëzie

22

De Penseeljury 2013, bestaande uit:

Annemies Broekgaarden (voorzitter), Jolanda Klaassen, Erica Ringelberg, Ron van Roon en Thomas de Veen,

heeft de volgende boeken voorgedragen ter bekroning met een Zilveren Penseel, Zilveren Palet of Vlag en Wimpel. De Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek heeft deze voordracht overgenomen.

Zilveren PenselenCharlotte Dematons Nederland Uitgeverij Lemniscaat

Sylvia Weve Aan de kant, ik ben je oma niet! Uitgeverij Gottmer

Zilveren PalettenGerda Dendooven Takkenkind Em. Querido’s Uitgeverij

Tom Schamp Het leukste abc ter wereld Uitgeverij Lannoo

Vlag en WimpelsFrédérique Bertrand Meneertje Streepjespyjama in New York Uitgeverij Clavis

Koen Van Biesen Buurman leest een boek Uitgeverij De Eenhoorn

Mies van Hout Vriendjes Uitgeverij Lemniscaat

Juryrapport Penselen 2013

23

Dit jaar heeft de Penseel- en Paletjury 156 inzendingen beoordeeld (vorig jaar 135). Allemaal Nederlandstalige boeken of in het Nederlands vertaalde boeken die in het jaar 2012 in Nederland zijn uitgegeven. De jury kende twee Zilveren Penselen toe en drie eervolle vermeldingen, de Vlag en Wimpels, maar ook twee Zilveren Paletten. Sinds 2012 kunnen er jaarlijks een Zilveren en Gulden Palet worden toegekend aan in het Nederlands vertaalde kinderboeken met illustraties van buitenlandse illustratoren, uitgegeven door een erkende Nederlandse of Vlaamse uitgever.

Net als voorgaande jaren heeft de jury veel kinderboeken beoordeeld die niet zonder steun van de Mondriaan Stichting, het Davidsfonds, het Nederlands Letterenfonds en het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst hadden bestaan. Het stimuleren van makers van goede kinderboeken is zinvol en waardevol. Hoogwaardige kinderboekillustraties helpen kinderen in de ontwikkeling van smaak en gevoel voor schoonheid en kwaliteit.

De jury is enthousiast over de diversiteit en de hoge kwaliteit van de illustraties in de beoordeelde boeken van dit jaar. Veel producties zijn een lust voor het oog, veel boeken zijn tot aan de schutbladen toe verzorgd uitgegeven. Het was een goed jaar: er waren

verrassende boeken van veelbelovende debutanten, doorgewinterde krachten lieten opnieuw van zich horen, vonden zich soms opnieuw uit en stegen in een enkel geval tot grotere hoogten dan ooit tevoren. Het was voor de jury dan ook een ingewikkelde klus om tot de definitieve selectie te komen, vooral door de grote diversiteit in vorm en creativiteit. In een uitgeefklimaat waarin de omloopsnelheid van boeken de productie soms lijkt in te halen, had de jury nog wel meer boeken voor de tand des tijds willen behoeden. De jury had dit jaar graag meer boeken bekroond.

De jury wil dit jaar aan de Vlag en Wimpels een extra betekenis geven. Met de toekenning van deze eervolle vermeldingen hoopt de jury vernieuwing en originaliteit bij kinderboekenmakers te stimuleren. De jury heeft bij de toekenning van de eervolle vermeldingen in het bijzonder gelet op boeken die iets nieuws of onverwachts doen, waaraan een uitzonderlijk concept ten grondslag ligt of die in uitvoering zozeer afwijken dat ze de jury – naast om kwalitatieve redenen – opvielen. De jury prijst in die boeken een warme aanmoediging en erkenning van de durf, de oorspronkelijkheid en het artistieke vermogen die illustratoren aan de dag legden om boven het maaiveld uit te steken en de diversiteit van het landschap van kinderboekenillustraties te vergroten.

De Penseel- en Paletjury

Inleiding

24

Nederland is meer dan een boek vol tekeningen: het is een nationaal monument in beelden, een boek dat het definitieve getekende overzicht wilde zijn van alles wat wij anno 2012 Nederland noemden. Van staatsgeschiedenis tot kinderboekencanon, van een overzicht van de seizoenen, de landschappen, de bouwstijlen, de tradities en (plaatselijke) gewoontes, de weertypen en de (typisch Nederlandse) menselijke gedragingen tot een kunsthistorisch cahier en een encyclopedie van de geschiedeniscanon: alles staat erin, in een grootsch verband.

Ambachtelijk vakwerk dat dat van Anton Pieck overtreft maar een even lang leven en evenveel liefhebbers beschoren is, of zou moeten zijn. Elke plaat is anders én in artistiek opzicht verrassend. De visie van Dematons op Nederland, als overvol land waarin alles niettemin naast elkaar past (al wordt het soms wat chaotisch), toont zich in de stampvolle platen, die

vol en toch evenwichtig zijn. Dematons kiest bovendien voor eigenzinnige perspectieven: op de tekening die Amsterdam verbeeldt, staat niet de Dam op de voorgrond, maar de majestueuze Westertoren, waar we overheen of langs moeten kijken om het krioelende stadsleven te ontwaren. Zo zag je Amsterdam nooit eerder.

En zo valt er uren te kijken naar Nederland, een razend knappe prestatie, waarin geen detail te klein was om de volledige toewijding van de tekenares te verdienen. Het enige punt van kritiek van de jury is het verschil tussen de toch wat plompe omslag en het verfijnde binnenwerk.

Denkend aan Nederland van Charlotte Dematons zien we niet alleen brede rivieren traag door oneindig laagland gaan, maar bijna een eeuw na Marsman ook meanderende snelwegen, en heel, heel veel mensen.

Zilveren Penseel

NederlandIllustraties: Charlotte Dematons

Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat

25

Illustrator Sylvia Weve heeft samen met auteur Bette Westera met overduidelijk plezier gewerkt aan dit boek. Aan de kant, ik ben je oma niet! getuigt van de briljante eenheid en het schitterende evenwicht van hun samenwerking: tekst, illustraties, vorm en boekverzorging zijn niet los van elkaar te zien. Waar veel prenten die de jury zag ook zo in een lijst aan de muur pasten, biedt Sylvia Weve illustratiekunst pur sang. Haar illustraties komen het best tot hun recht in de context van een boek. Dit boek.

Sylvia Weve heeft zich als beeldend kunstenaar vernieuwd: de felle, cartooneske penseelstreken ruilde ze in voor spectaculaire grafische constellaties, die hun gelijke niet kennen in het niettemin veelzijdige landschap van Nederlandse illustratiekunst. Weve stelde haar illustraties samen uit verschillende elementen, die samen een doordachte, evenwichtige en vernuftige compositie vormen.

De over elkaar liggende, divers gekleurde lagen geven de illustraties diepte en dynamiek – diezelfde diepte en dynamiek als die je aantreft in de gedichten van Bette Westera, over oude mensen die ook ooit jong zijn geweest. Voor wie meer aandacht schenkt en beter kijkt (en vervolgens de bladzijde omslaat), worden hun achtergrondverhalen, hun veelbewogen geschiedenissen zichtbaar – dat geldt voor zowel tekst als illustratie.

Weves vormen zijn zowel helder als mysterieus, zowel aantrekkelijk als bevreemdend, zowel herkenbaar als meerduidig. Strak zijn de contouren van haar figuren, maar soms hebben ze ineens acht armen – en bezien vanaf een afstandje kunnen ze totaal anders blijken dan de eerste oogopslag verraadde. Een kinderwagen is wieg en badkuip ineen, neuzen zijn tevens druppende kranen.

Dat humoristische oog voor detail is speels en inventief: de oude mevrouw Verweerd, die met twee peuters op schoot zit voor te lezen, zien we in een tekstballonnetje over feeën, heksen en elfjes vertellen, zonder dat daar een woord aan te pas komt. De foefjes zitten in kleine hoekjes, slim verstopt en spannend opgaand in het grotere geheel.

Haar kleurencombinaties zijn sferisch en gedurfd – en, met dank aan de drukker, ze komen prachtig uit op het tekenachtige papier: lichtblauw, neongroen, rood, geel en bruin passen hier onverwacht goed bij elkaar. Dit in combinatie met het formaat en de dubbele openklapbare pagina’s maakt het boek uitzonderlijk. En uitzonderlijk geslaagd.

Zilveren Penseel

Aan de kant, ik ben je oma niet!Illustraties: Sylvia Weve

Tekst: Bette Westera


26

Gerda Dendooven is op haar best in Takkenkind, een verrassend warm onsprookjesachtig sprookje, in de kenmerkende bonkige stijl van de Vlaamse auteur en illustratrice. Figuren met grotesk grote handen, blosjes op de wangen, kraaloogjes en dichtgeknepen streepmonden. Met de gewaagde combinatie van grove kleurpotloodstrepen, uitgeknipte boekhouding-achtige velletjes en een schreefloze belettering roept het werk van Dendooven een wereld op die doet denken aan het Duitse expressionisme.

Maar het is des te meer des Dendoovens. Takkenkind is tot in de puntjes verzorgd: de letters staan in de best denkbare kleur op de best denkbare plaats in de compositie van de pagina – maar hoewel haar woorden mooi zijn, vertelt Dendooven in de eerste plaats met haar beelden. Dat de vrouw een kind wil, komt als een schreeuwende babywens uit haar mond, de ideeën die de man over het te verkrijgen kind heeft, staan in zachte contourlijnen tegen de nachtelijke hemel.

Het kleurgebruik is, in het winterse verhaal, donker, maar helder, met af en toe een aardse pasteltint. De compositie is doorgaans eenvoudig en krachtig, met weinig elementen en grove vormen. Dat Dendooven een verteller in beelden is, een compositorische

hoogvlieger, komt tot uiting in het gegeven dat het zwaartepunt altijd daar ligt waar het verhaal het vraagt: als de man een ‘kindachtig’ stuk hout vindt en het omhoog houdt, staat de volle maan precies achter hem. Dat is onnadrukkelijk, maar effectief. Dat Dendooven een cruciaal moment van ommekeer in het verhaal verbeeldt met een stripachtig nachtelijk vierluik op één dubbele pagina, vergroot de zeggingskracht.

De robuuste anti-sprookjesachtigheid die Dendoovens werk kenmerkt geeft het verhaal spanning én het creëert grapjes: wanneer de vrouw haar man met een bijl te lijf gaat houd je je hart vast, maar op de volgende plaat heeft hij er niet meer dan een bebloed vingertje aan overgehouden. Dendooven heeft haar eigen beeldtaal en haar afkeer van al te zoete lievigheid (in woord én beeld) ingezet voor een opmerkelijk warm en authentiek, eigen sprookje.

Het is een prentenboek dat duidelijk is gemaakt met het oog op kinderen, maar waarvoor Gerda Dendooven geen enkele artistieke concessie heeft hoeven doen. Het is daarmee een nieuw hoogtepunt in haar stevige oeuvre, en een uitschieter in het prentenboekenaanbod van het jaar.

Zilveren Palet

TakkenkindIllustraties: Gerda Dendooven

Tekst: Gerda Dendooven


27

In de beste traditie van het Vlaamse surrealisme weet de Belg Tom Schamp ons te verrassen met zijn unieke fantasiewereld. Een ABC-boek met bij de A geen doorsnee aap, maar een alligator – Tom Schamp laat je zien wat je eerder nooit zag, maar vanaf nu beslist niet meer kunt wegdenken. Bekijk je immers de kop van de alligator, zet je de bek op een kiertje en zet je daar een stokje tussen om hem open te houden, en draai je hem een kwartslag, met de opening naar beneden, dan staat daar, natuurlijk, een A.

Zo speelt Schamp met de vormen: zijn B is een contrabas, zijn C een Chiquita-banaan, zijn Q is een opgekrulde kat met uitstekend staartje, en zet één naaldhak omgekeerd en omgedraaid op een andere, en je hebt de N – van naaldhak. Zo gaat het door, zo blijft Schamp verrassen, tot we aanbeland zijn bij de Z: de Z van zwaan, zebra én zeevogel. De begeleidende tekst luidt daar toepasselijk: ‘Zoveel onzin zag ik zelden’ – en daar kan de jury het alleen maar volmondig mee eens zijn. Wát een geestig gevonden, goed uitgevoerde, originele onzin!

Elk van de zesentwintig letters is weer anders verbeeld, en op elke plaat is de letter – of in elk geval de vorm van die letter – leidend. Dat werkt door op alle niveaus: hoe langer je kijkt naar de W’s in het gewei van Walter het wapitihert, hoe meer je er ziet, zo veel dat het je heerlijk duizelt. Het is afwisselend, fantasierijk en vrolijk. En niemand gebruikt kleuren zoals Schamp dat kan, prachtig roze naast diep donkerbruin en vlammend rood bij ingehouden groen.

Zilveren Palet

Het leukste abc ter wereldIllustraties: Tom Schamp

Tekst: Tom Schamp (vertaald door Sylvia Vanden Heede)

Uitgever: Uitgeverij Lannoo

Oorspronkelijke titel: L’ABC de Tom

28

Zo knettergek als de titel klinkt, zo nieuw en verrassend is de hectische wereld van New York die illustratrice Frédérique Bertrand ons voorschotelt. Ze maakte een navolging van Mondriaans ‘Victory Boogie Woogie’, met hedendaagse middelen.

In een tijd waarin alles moet bewegen (en tablets dat al kunnen) blijft het papieren boek niet achter. Meneertje Streepjespyjama is met een kleine truc verrijkt tot iets dat zonder stroom kan bewegen. Hier door middel van een grafisch stukje transparant plastic, de ‘pyjamarama’ of ‘pyjamakijker’ genaamd.

Met dit fantastisch eenvoudige idee maakt Bertrand haar boek tot een magische ervaring. Schuif de pyjamakijker langzaam over de bladzijden en de stad waar het kleine meneertje is gaan slapen, komt tot

leven. Auto’s op snelwegen, mensen op roltrappen, struiken waar de wind doorheen ruist, lichtreclames, discolichten: alles beweegt! Terwijl toch alles stilstaat… Is dit een droom?

Met haar strakke, minimalistische compositie, het gebruik van primaire kleuren en eenvoudige vormen, verwijst Bertrand naar Mondriaan en diens roaring New York. En het werkt: het boogiewoogiet inderdaad. Zo’n goed idee en zo’n geslaagd experiment – nota bene: de truc blijft leuk – verdient het om toegejuicht te worden.

Vlag en Wimpel Penseel- en Paletjury

Meneertje Streepjespyjama in New YorkIllustraties: Frédérique Bertrand

Tekst: Michaël Leblond

Uitgever: Uitgeverij Clavis

29

Een meisje woont links, haar buurman rechts, de mooie schutbladen zijn de buitenwereld. Buurman zit binnen en leest een boek. Maar meisje speelt. Met een bal – meisje maakt lawaai. Het is gedaan met de rust.

Zoals de zinnen ritmisch zijn en zijn typografie – in een echo van Paul van Ostaijen – bonkt en beweegt, zo brengt Koen Van Biesen ook geluid en ritme in zijn beelden. Hij is als een dj die met samples werkt: terugkerende elementen veranderen steeds van vorm of functie, als variaties op hetzelfde thema. De mengeling van verschillende illustratietechnieken zoals collages, tekeningen, fotografie, creatieve typografie en verschoten kleuren, geven het boek een slapstickachtige Jacques Tati-uitstraling. En tegelijk is Buurman leest een boek volstrekt eigentijds – vergeet

daarbij vooral niet de toegevoegde waarde van de bijgeleverde cd. Ook in het daar vertelde verhaal is het een vrolijke georganiseerde chaos, met bewegende geluiden en klinkende beelden. Van Biezen heeft een boek gemaakt dat uitblinkt in beeld en beweging. Hij trekt zijn lijnen virtuoos en gebruikt slim en speels de vorm van het boek in zijn verhaal. De kleuren bruin, oranje en groen herinneren aan een aantal decennia geleden, toen je nog rustig ging zitten om een boek te lezen. En nu? Nu kunnen we een boek niet alleen lezen, maar ook horen. Een speels en goed geslaagd prentenboek dat gaat over lezen en de hedendaagse samenleving.


Buurman leest een boekIlustraties: Koen Van Biesen

Tekst : Koen Van Biesen


30

Vriendjes is een prentenboek om te gebruiken. Om kinderen kennis te laten maken met identificatie met anderen, om een verhaal te vertellen over wisselende kinderemoties – om kinderen sociale wezens te maken en complexe, maar herkenbare emoties te doen inzien. Die zijn prachtig en subtiel verbeeld. Met een enkele blik in de oogjes en bijpassende houdingen laat Van Hout haar monstertjes vechten, huilen, zich schamen en hopen dat het weer goed komt.

Maar Vriendjes heeft ook een eigen beeldtaal, een herkenbare, authentieke stijl. Het krasserige, kleurrijke werk in oliepastelkrijt van Mies van Hout is krachtig en uniek. Met ogenschijnlijk gemak, vlotheid en plezier tekende zij telkens twee monstertjes in verschillende gedaantes. De vriendjes zijn verbeeld tegen een diepzwarte achtergrond, waardoor de gekleurde figuren van de pagina af spetteren. En door hun krasserigheid liggen ze niet zo heel ver af van een monster zoals een kind het zou tekenen – herkenbaar

dus, en met dezelfde expressieve zeggingskracht, maar dan vele malen verfijnder.

Mies van Hout laat zien hoe een sterk gebruiksconcept en originele artisticiteit wonderwel samen kunnen gaan. Het zijn aandoenlijke monstertjes, misschien wel geïnspireerd op de Maximonsters van Maurice Sendak – in elk geval met een zelfde ambitie. Want dit is een prentenboek gemaakt vóór kinderen, een boek dat (voor)gelezen en gebruikt moet worden, waarin tegelijkertijd Van Houts artistieke eigenheid en kracht ten volle tot zijn recht komen.


VriendjesIllustraties: Mies van Hout

Tekst: Mies van Hout

Uitgever: Lemniscaat

31

Postbus 10576

1001 EN Amsterdam

juni, 2013

Griffels, Penselen, Paletten en Vlag en Wimpels · Vanaf negen jaar Ridder zonder hart - Cornelia...

Documents

Transcript of Griffels, Penselen, Paletten en Vlag en Wimpels · Vanaf negen jaar Ridder zonder hart - Cornelia...